giza elikadura dbh 3 bio geo
TRANSCRIPT
![Page 1: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/1.jpg)
ELIKADURA ETA OSASUNA
![Page 2: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/2.jpg)
2. ELIKADURA ETA DIGESTIOA. MANTENUGAIAK
Zer behar dugu gizakiok bizitzeko?
![Page 3: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/3.jpg)
![Page 4: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/4.jpg)
Baina zer dira materia eta energia?
Masa duen eta espazioan lekua okupatzen duen edozer da materia.
Energia magnitude fisiko bat da; lana egiteko materiaren ahalmena da, beroa sortzea, argi egitea eta mugimendua eragitea ahalbidetzen duena.
![Page 5: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/5.jpg)
Nola lor ditzakegu materia eta energia?
Zenbait prozesuren bidez Nutrizioa
Mantenugaiak: substantzia kimikoak, energia lortzeko eta gure materia sortzeko baliatzen ditugunak.
Elikagaiak: elikagaietatik lortzen ditugu mantenugaiak.
![Page 6: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/6.jpg)
Mantenugaiak Ura Ez-organikoak Gatz mineralak
Mantenugaiak Gluzidoak Organikoak LipidoakProteinakBitaminak
![Page 7: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/7.jpg)
MANTENUGAI EZ-ORGANIKOAK
1. URAIzaki bizidunen osagairik ugariena: gizakia %60-75
Erreakzio metabolikoen inguruneaFuntzio ugari Substantzien garraioa
Gorputzeko tenperatura erregulatu
Edanda eta elikagaietatik eskuratuGaldu (izerdia, gernua…)
![Page 8: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/8.jpg)
![Page 9: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/9.jpg)
MANTENUGAI EZ-ORGANIKOAK
2. GATZ MINERALAKGizakiaren pisuaren %4Funtzioak:- Erregulatzailea (giharren mugimenduan, nerbio-bulkadaren transmisioan)- Egiturazkoa. Adibidez hezur eta hortzen eraketan. Zelula-mintzak eta proteinak eratzen ere bai. Hartzen ditugu edateko uretan, jakietan…Galdu uraren berdin.
![Page 10: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/10.jpg)
Mantenugai organikoakJatorri organikoko elikagaietan dauden biomolekulak
Gluzido edo karbohidratoakHurrengoak dira Lipidoak
ProteinakBitaminak
![Page 11: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/11.jpg)
Mantenugai organikoaka) GLUZIDOAK
- Energia eman berehala- Motak: monosakarido, disakarido, polisakaridoak… (glukosa) (sakarosa) (glukogenoa)
- Landare jatorriko elikagaietatik (fruitu, zereal, patata, azukre, irina…)
![Page 12: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/12.jpg)
![Page 13: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/13.jpg)
Mantenugai organikoak
b) LIPIDOAK- Ezin uretan dislbatu- Energia lortu eta gantzak sortu, adipozitoetako
erreserbetan metatuz. - Gorputzari formaAdipozito zelula horiek - Organoak babestu(gantz-ehuna)
- Landare-jatorriko elikagaietatik (olio, fruitu lehor, margarina)
- Animalia-jatorrikoak (gurina, urdaila)
![Page 14: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/14.jpg)
![Page 15: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/15.jpg)
Mantenugai organikoak
c) PROTEINAK- Aminoazidoz eratuta- Egitura (ehun eta organoak osatuz), babesa eta odolean oxigenoa garraiatzea. - Animalia jatorriko elikagaietan: arraina, haragia, esnea, arrautzak- Landare jatorriko elikagaietan: lekaleak eta zerealak
![Page 16: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/16.jpg)
Mantenugai organikoak
d) BITAMINAK- Ezinbestekoak gure dietan- Konposizioagatik, lipidoak eta proteinak- Hazteko, prozesu organikoek funtzionatzeko- Gaixotasunak: bitamina gehiegi edo gutxiegi- Fruitu eta barazkietan, esnean, arrautzetan,
fruitu-lehorretan, arrain olioan eta zerealetan
![Page 17: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/17.jpg)
INFO GEHIAGO
http://www.profesorenlinea.cl/Ciencias/AlimentosyNutrientes.htm
![Page 19: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/19.jpg)
2. ELIKAGAIAK
- Bizimodu osasungarria - Elikadura orekaturako elikagaien ezaugarriak
ezagutu - funtzioa - dituen mantenugaiak - zer kopuru egunean
![Page 20: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/20.jpg)
2. ELIKAGAIAK
Adibidez TOMATEA… http://alimentos.org.es/tomate http://vitaminas.org.es/tomate
1. Batez ere erregulatzailea2. Bitaminak (A, B, C, E eta K) eta gatz mineralak 3. Egunero behar dugun C bitaminaren %26 du, onura ugari
Mantenugaiak 100 g tomateko
Calorías 22,17 kcal.
Grasa 0,21 g.
Colesterol 0 mg.
Sodio 9 mg.
Carbohidratos 3,50 g.
Fibra 1,40 g.
Azúcares 3,39 g.
Proteínas 0,88 g.
Vitamina A 217 ug. Vitamina C 26,60 mg.
Vitamina B12 0 ug. Calcio 10,60 mg.
Hierro 0,70 mg. Vitamina B3 0,90 mg.
![Page 21: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/21.jpg)
![Page 22: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/22.jpg)
Elikagaien funtzioak
![Page 23: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/23.jpg)
Elikagaien gurpila
I eta II: funtzio energetikoa
III eta IV: funtzio plastikoaV eta VI: funtzio
erregulatzailea
![Page 24: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/24.jpg)
3. ELIKAGAIEN BALIO ENERGETIKOAArnasketa zelularra
- Mitokondrioetan- Mantenugaiak oxidatu energia lortzeko. - Lortzen den energia lortzeko unitatea:
a) cal edo kcalb) J edo kJ
![Page 25: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/25.jpg)
3. ELIKAGAIEN BALIO ENERGETIKOA
Mantenugaia (gramo bakoitzeko) Balio energetikoa (kcal)
Gluzidoa 4
Proteina 4
Lipidoa 9
![Page 26: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/26.jpg)
4. PERTSONEN ENERGIA-BEHARRAKEnergia kontsumitzen dugu aktibitate guztiak
egiteko. Metabolismo basalaren tasa (MBT): gorputzeko
tenperaturari eusteko, arnasteko eta zenbait organo martxan edukitzeko behar dugun gutxieneko energia, cal/egun.
Desberdina banakoetan(adina, sexua, pisua, neurria), inguruneko tenperatura…
![Page 27: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/27.jpg)
![Page 28: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/28.jpg)
5. Dieta osasungarria eta orekatua
Dieta zer da? Elikagai kopurua eta motak
Dieta gure energia beharretara egokitu behar! Orekatua: kaloria ekarpenak
Proteinak %15Gluzidoak %55-60
Lipidoak %30
![Page 29: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/29.jpg)
Dieta mediterraneoa
![Page 30: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/30.jpg)
![Page 31: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/31.jpg)
6. Transgenikoak
![Page 32: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/32.jpg)
7. ELIKADURAREKIN LOTURIKO OSASUN ARAZOAK
![Page 33: Giza elikadura dbh 3 bio geo](https://reader038.vdocuments.site/reader038/viewer/2022102323/588402a01a28ab884b8b5d1f/html5/thumbnails/33.jpg)
Osasun-arazoa Zer da? (definizioa) Zerk sortzen du? Eraginak
Salmonelosia (intoxikazioa)
Salmonella bakterioak kutsatutako arrautza jatean
Elikagaietako mikroorga-nismoek eta toxinek
Hesteetako infekzioa
Alergiak Elikagai batzuen elementuak onartzen ez dituzten pertsonetan ematen diren erreakzioak
Alergenoek Erreakzio alergikoak
Gizentasuna Gorputzean gantz gehiegi izatea Elikagai energetiko gehiegi (koipe eta goxokiak) kontsumitzea
Beste gaixotasun batzuk, esaterako diabetesa eta hipertentsioa
Desnutrizioa Mantenugai gabezia Dieta desegokiak Energia gutxiegi hazteko eta bizi-funtzioak betetzeko
Anorexia Norberaren irudi distortsionatua (gizena) ikustea
Jateari uztea / Psikologikoa
Gorputz-masaren galera, desnutrizioa…
Bulimia Pisu eta gorputz irudiari buruzko neurriz gaineko kezka
Gehiegi jateak eta oka egiteak / Psikologikoa
Aldaketa fisiko eta emozionalak (masa galera…)