UNIVERZITET U SARAJEVU

FAKULTET ZA JAVNU UPRAVU

TEMA: GIS U CENTRU ZA UKLANJANJE MINA U

BiH

-seminarski rad-

MENTOR: prof. Aida dr. Habul STUDENTI: Gordana Medunjanin

Dženeta Koljenović

Samira Hodžić

Edina tiro

SARAJEVO, april 2013. Godine

SADRŽAJ

1. UVOD....................................................................................................................3

2. GIS.........................................................................................................................4

2.1. Segmenti GIS-a..........................................................................................5

2.2. GPS prijeminici namijenjeni GIS-u...........................................................6

2.3. Modeli podataka u GIS-u...........................................................................7

2.4. Prednosti primjene GIS-a...........................................................................7

2.5. Centar za uklanjanje mina u BIH (BHMAC).............................................8

2.6. GIS u centru za uklanjanje mina u BIH BHMAC.....................................9

2.7. Informacioni sistema BHMAC-a.............................................................11

2.7.1. MACIS (Mine Action Center Information System)......................................11

2.7.2. WebGIS aplikacija.........................................................................................12

3. ZAKLJUČAK......................................................................................................14

4. LITERATURA....................................................................................................15

2

1. UVOD

Geografski informacioni sistem (GIS) je kompjuterski sistem za prikupljanje, obradu,

prenos, arhiviranje i analizu podataka koji imaju i geografsku referencu.

Najveća primjena GIS-a uglavnom se ostvaruje u procesima u kojima se pojavljuje veliki

broj različitih podataka, kartografski podaci, razni prostorni podaci, prostorna

modeliranja, prostorne analize i planiranja i dr.

Cilj i zadaci rada su:

• Obrazložiti šta je GIS

• Upoznavanje sa tehnikama i sistemima GIS-a

• Navesti prednosti primjene GIS-a

• Sagledavanje mogućnosti praktične primjene GIS-a u centru za uklanjanje mina u

BiH (BHMAC)

3

2. GIS

GIS je ustvari kartografski software koji povezuje informaciju gdje je nešto sa

informacijom kakvo je nešto. Za razliku od papirnih mapa koje su statične i

nepromjenjeve, GIS mapa omogućava kombinovanje više slojeva informacija, odnosno

interaktivni rad.

Geografski informacioni sistem, ili geografički informacioni sistem jeste bilo koji sistem

koji prikuplja, smješta, analizira, upravlja i prikazuje podatke koji su povezani sa

lokacijom. 1Najjednostavnije objašnjenje je da je GIS spajanje kartografije i tehnologije

baza podataka. GIS sistemi se koriste u kartografiji, daljinskim istraživanjima, geodeziji,

upravljanju komunalijama, fotogrametriji, geografiji, urbanom planiranju, upravljanju u

hitnim slučajevima, navigaciji i lokalizovanim pretraživačkim mašinama.

Pošto je GIS sistem, on ima granice koje mogu biti pravno, namjenski ili aplikacijski

orijentisane, zavisno za koju je namjenu GIS razvijen. Dakle, GIS razvijen za razne

namjene ne mora nužno biti primjenjiv u tim različitim oblastima, u smiuslu

interoperatibilnosti. Takođe se može desiti da ne bude kompatibilan. Koncept SDI

(engleski: spatial data infrastructure) ide dalje od GIS-a i nema tako restriktivne granice.

U općem smislu, GIS opisuje bilo koji inforamcioni sistem koji uvezuje, smješta, uređuje,

analizira i prikazuje geografske informacije. GIS aplikacije su alati koji dozvoljavaju

korisniku da pravi interaktivne upite (korisnička traženja), da analizira prostorne podatke,

uređuje podatke, karte, i da predstavlja rezultate svih tih operacija. Geografska

informaciona nauka je nauka kojoj su u osnovi geografski koncepti, aplikacije i sistemi,

studirani i potvrđeni na raznim univerzitetima.

1 Alzua, A., o’Leary, J. t., Morrison, A. M., Cultural And Heritage Tourism: Identifying Niches For International Travelers. the Journal of tourism Studies 9(2), 1998.

4

Kod izgradnje GIS-a, najveći dio troškova čini prikupljanje prostornih podataka. Za

prikupljanje i georeferenciranje podataka potrebni su specifični programi i namjenski

educirani kadrovi. Nakon prikupljanja, pristupa se kreiranju digitalnih prostornih

podataka i unosu određenih opisnih podataka, što predstavlja proces tzv. digitalizacije

podataka.

Pored digitalnih podataka, uobičajeno je da se u GIS-u koriste tzv. rasterski podaci-

obrađene karte raznih podloga, avionski snimci, satelitski snimci i dr. Na taj način podaci

u GIS-u, pored ranijih uobičajenih tabelarnih podataka sada imaju i prostornu

komponentu što predstavlja osnovnu značajku GIS-a.

Prikaz GIS postupka je slijedeći:

• Prvi sloj je satelitski snimak,

• drugi je vektorski sloj cesta s kategorizacijom,

• treći je digitalni model terena,

• četvrti vektorski sloj naselja,

• peti integracija tematskih slojeva u GIS

GIS se sastoji od četiri interaktivna podsistema:2

1. podsistem za unos koji vrši konverziju karata (mapa) i drugih prostornih podataka

u digitalni oblik

2. podsistem za skladištenje i pozivanje podataka

3. podsistem za analizu

4. izlazni podsistem za izradu karata, tabela i za pružanje odgovora na postavljene

upite

2.1. Segmenti GIS-a

GIS čine slijedeći segmenti:

• SOFTWARE

• HARDWARE

• LJUDI-KORISNICI

• PODACI

• METODE

2 http://www.suggsbih.ba

5

Software - obezbeđuje funkcije i alate neophodne za prikupljanje, analizu i prikazivanje

podataka o prostoru.

Hardware – fizičko kompjutersko okruženje na kome GIS radi.

Podaci o prostoru - u obliku karte i alfanumerički, koji se mogu dobiti konverzijom

klasične papirne dokumentacije u odgovarajuće GIS kompatibilne formate. 3Raspon GIS

korisnika kreće se od tehničkih lica - specijalista koji razvijaju i održavaju sistem, do

krajnjih korisnika koji izvršavaju svakodnevne poslove.

Hardver je fizičko kompjutersko okruženje na kome GIS radi. 4GIS softveri se izvršavaju

na velikom broju kompjuterskih platformi, od servera, do stonih (desktop) i prijenosnih

(laptop) kompjutera.

Slika 1. Periferni uređaji: ploter, printer, skener...

2.2. GPS prijeminici namijenjeni GIS-u

GPS prijemnici su glavno sredstvo terenskog prikupljanja podataka za različite

geografsko-informacijske sustave

Tri kategorije GIS/GPS integracije:

1. Integracija usmjerena na podatke

2. Integracija usmjerena na poziciju

3 http://www.mcp.gov.ba 4 http://maic.jmu.edu

6

3. Integracija usmjerena na tehnologiju

2.3. Modeli podataka u GIS-u

Vektorski model predstavlja naše okruženje u formi tačaka, linija i poligona (površina).

Ovi geometrijski elementi čuvaju se kao parovi X,Y koordinata.

Rasterski model je slika (npr. skenirana karta) nalik matrici, gdje svaka ćelija ima

određene atribute i vrijednosti.

Slika 2. Modeli podataka u GIS-u

Oblik podataka u GIS-u su slijedeći:

• prostorni (geometrijski, geografski podaci)

• opisni ili atributivni podaci

• grafički podaci

2.4. Prednosti primjene GIS-a

GIS je dokazao svoje prednosti u svim oblastima gde se zahteva vizuelizacija prostornih

podataka i manipulisanje velikim brojem podataka. GIS tehnologija omogućava veliki

napredak u svim oblastima i procesima upravljanja, praćenja, organizacije i odlučivanja

u odnosu na konvencionalne metode rada.

Prednosti primjene GIS-a su:

7

• Vizualizacija podataka

• Povezivanje geografskih i atributnih obilježja

• Mogućnost interdisciplinarnog odlučivanja

Vizualizacija podataka u GIS-u je mogućnost da se velika količina atributnih podataka

pohranjenih u kompjuteru prikaže u jednostavnom, slikovitom i čovjeku bliskom obliku.5

GIS je neophodan alat u svim oblastima projektovanja, planiranja, upravljanja i

analiziranja.

GIS je oružje “pametne karte” koji dopušta korisnicima strvaranje interaktivnih

upitnika(istraživanja koja stvara korisnik), analiziranje prostornih informacija i

uređivanje podataka.

2.5. Centar za uklanjanje mina u BIH (BHMAC)

Zagađenost minama i minsko-eksplodiranim ubojnim sredstvima jedno je od najtežih

nasljeđa rata, koje za sobom ostavlja posljedice dugi niz godina. Realna je procjena da je

na teritoriji Bosne i Hercegovine prisutno oko 220 000 mina i drugih zaostalih

neeksplodiranih ubojnih sredstava, što BiH svrstava među deset zemalja svijeta

najzagađenijih minama.

Rješavanje minskog problema preduslov je upravljanja prostorom, a time i preduslov

ekonomskog i društvenog razvoja. Protivminsko djelovanje obuhvaća niz zadaća koje se

obavljaju u okviru poslova Centra za uklanjanje mina u BiH (BHMAC).

Aktivnostima BHMAC-a obuhvaćeni su sistematsko i generalno izviđanje te izdrada

projektne dokumentacije. Operacije tehničkog izviđanja, čišćenja površina i objekata kao

i operacije podvodnog čišćenja i uklanjanja eksplozivnih sredstava zaostalih ratom,

obavljaju akreditovane deminerske organizacije.

Aktivnosti BHMAC-a su:

• Prikupljanje podataka o kontaminiranim površinama od mina,

• obrada podataka i kandidovanje projekata za obilježavanje i deminiranja

nadležnim institucijama,

5 http://hr.wikipedia.org

8

• prikupljanje podataka o razminiranim površinama,

• obilježavanje.

• obavljanje stručnog nadzora,

• edukacija o opasnostima od mina,

• pomoć žrtvama mina,

• vođenje baze podataka,

• operativno testiranje metoda i tehnika,

• zagovaranje neupotrebe i zabrane mina.

• Podaci o miniranosti (linije razgraničenja, minske nesreće, zapisnici o miniranju,

sumnjiva površina, zadaci za čišćenje i tehničko izviđanje).

• Podaci o čišćenju (očišćena i tehnički izviđana površina).

• Sve ove aktivnosti podrazumijevaju prikupljanje i analizu prostornih podataka

zbog čega je GIS ključna komponenta.

2.6. GIS u centru za uklanjanje mina u BIH BHMAC

Sektor za GIS Zavoda za geologiju Federacije Bosne i Hercegovine je jedan od šest

sektora odnosno organizacionih jedinica u Federalnom Zavodu za geologiju čiji je

osnivač Vlada Federacije Bosne i Hercegovine.

Sektor za geološki informacioni sistem (GIS) kreira i razvija jedinstveni geološki

informacioni sistem. Priprema podatke za međunarodni geološki informacioni sistem.

Formira i vodi fond stručne dokumentacije o geološkim istraživanjima na području

Federacije. Formira naučno-stručnu biblioteku iz oblasti geologije. Pruža informacije i

podatke u okviru općeg geoinformacionog sistema korisnicima geoloških istraživanja.

Vrši pripremu za štampu geoloških karata, publikacija, informacija i knjiga iz djelatnosti

Zavoda i vrši druge poslove iz nadležnosti Sektora.

To je dugoročni projekt (stalni projekt) u kojem učestvuju timovi stručnjaka (geolozi,

kartografi, informatičari, GIS-eksperti itd.). Radi poboljšanja rada Federalnog zavoda za

geologiju te efikasno povezivanje organizacijskih jedinica (što brži protok informacija i

njihova obrada, arhiviranje i stavljanje na javnu upotrebu) tokom 2006 godine započeta je

izrada modela geološkog informacinog sistema.

9

Taj sistem treba da objedini sve tematske cjeline od geološke, strukturno-tektonske,

hidrogeološke, inženjersko-geološke i mineralne sirovine. Postojeći podaci u Federalnom

zavodu za geologiju će biti integrirani u jedinstven sistem. Tehnološka osnova sistema

čini ESRI-ev geografski aplikacijski serverski paket ARCINFO. Tokom 2006 godine ( u

skladu sa programom rada i planom nabavke) nabavljen je sotfware ArcInfo za nesmetan

početak razvoja Geološkog informacionog sistema.

Bosna i Hercegovina će, slijedeći evropske procese, ubrzanom primjenom savremenih

informacionih i komunikacionih tehnologija izgraditi modernu ekonomiju i društvo u

kojem su informacije, znanje i ljudski resursi od vitalnog značaja.

Građani BiH će u informacionom društvu biti osposobljeni za prihvatanje novih poslova i

tehnologija, a brz i jednostavan pristup željenim informacijama biće omogućen svima.

Rad državnih organa biće transparentan, a usluge i servisi jeftini i efikasni. Kompanije će

biti uključene u visokoprofitni razvoj i primjenu naprednih tehnologija. Bosna i

Hercegovina će biti dio razvijene Evrope i član Evropske Unije.

Razvojem informacionog društva Bosne i Hercegovine biće stvoreni uslovi da se znanjem

i idejama unaprijeđuje razvoj obrazovanja, zdravstva, ekonomije, uprave, kao i društveni

standard svih građana Bosne i Hercegovine.

Bosna i Hercegovina će razvojem informacionog društva transformirati sadašnju

nerazvijenu ekonomiju i društvo u srednje razvijenu ekonomiju i društvo.

Ciljevi razvoja informacionog društva, kroz širokuprimjenu informacionih i

komunikacionih tehnologija i Interneta u svim segmentima društva su sljedeći:

1. povećanje znanja i sposobnosti građana za rad i život u informacionomdruštvu,

2. stvaranje novog tržišnog ambijenta, novih poslovnih procesa, znanja i adekvatnih

načina organizovanja,

3. povećanje rentabilnosti, konkurentnosti, kvaniteta i kvaliteta usluga i proizvoda,

primjene inovacija u ekonomiji, upravi i drugim oblastima,

4. povećanje investicija i zaposlenosti,

10

5. razvoj industrije informacionih i komunikacionih tehnologija (softver, inžinjering,

hardver, konsalting),

6. razvoj malih i srednjih preduzeća,

7. dostizanje održivog ekonomskog razvoja uz zaštitu okoliša,

8. povećanje standarda građana,

9. ravnomjeran razvoj informacionog društva, uključujući udaljena (ruralna)

područja,

10. povećanje bruto nacionalnog dohotka, dostizanje uslova za evropske i regionalne

integracije.

GIS nudi moćan alat u okviru operacija deminiranja, posebno u kombinaciji satelitskih i

zračnih snimaka. 6MapInfo je glavni kartografski software a cijeli interface je dostupan

na Internetu, imajući na umu sigurnost podataka.

Postavljanje i korištenje GIS-a zahtijeva punu posvećenost više stručnjaka u različitim

poljima. Tehnički stručnjaci planiraju strukturu i kapacitete GIS-a. To mogu biti i vanjski

savjetnici.

Razvoj nove generacije informacionog sistema podrazumijeva implementaciju GIS-a i

pristup podacima kroz web aplikaciju. Pomoću novih metoda prikupljanja i analiziranja

podataka, GIS pospješuje statistiku te na taj način zamjenjuje tradicionalne statističke

metode.

2.7. Informacioni sistema BHMAC-a

2.7.1. MACIS (Mine Action Center Information System)

MACIS se sastoji od dvije glavne komponente: grafičkog i alfanumeričkog dijela, koji su

dostupni kroz dvije aplikacije, WebGIS i WebClient.7

Omogućava uposlenicima Centra za uklanjanje mina u BiH, kao i javnosti,

ekonomičnije, tačnije i efikasnije prikupljanje podataka o protivminskim akcijama u

Bosni i Hercegovini.

6 Longley, P. A., Goodchild, M. F., Maguire, D. J., Rhind, D. W., Geographic Information Systems and Science. Wiley, 2003.7 http://www.gis.ba

11

Omogućava klijentima koje zanima uvid u stanje sumnjivog minskog područja, pregled

podataka pomoću običnog internetskog preglednika.

Sastavni dijelovi WebGIS aplikacije su:

1. Karte – prostor u kojem su smješteni grafički podaci.

2. Kontrola slojeva - predstavlja sadržaj karte, odnosno daje informacije o

slojevima ili grupama slojeva koje postoje na karti. Korisnik ima mogućnost

da uključi ili isključi prikaz određenih slojeva na karti.

3. Navigacija - ova komanda se nalazi u prostoru karte i omogućava uvećavanje,

smanjivanje i pomjeranje karte. Komandu je moguće pokrenuti pomoću alatne

trake.

4. Alatna traka - pruža standardne funkcije za navigaciju kartom, te omogućava

skiciranje površine za koji se traže informacije o miniranosti.

5. Statusna traka - daje informacije kao što su koordinate pozicije kursora, broj

selektovanih objekata na karti, razmjera i format karte.

Slika 3. Struktura informacionog sistema centra za uklanjanje mina u BIH

2.7.2. WebGIS aplikacija

12

Korištenjem standardizovanih simbola na kartama i geografskih informacionih sistema

(GIS), potrebno je osigurati da svi korisnici putem weba komuniciraju istim grafičkim

jezikom.

Standardni set simbola može smanjiti dvosmislenost u obilježavanju smrtonosnih

opasnosti na kartama, a to uključujuje mine i minska polja.

Korištenjem geografskih informacionih sistema (GIS) omogućeno je da klijenti neovisno

o operativnom sistemu, s bilo koje lokacije gdje postoji internet konekcija, pregledaju

aktivno stanje minski sumnjivih površina.8

Slika 4. Ova karta pokazuje područja za koje se sumnja da postoje

kontaminacije mina i neeksplodiranih ubojnih sredstava

8 http://proceedings.esri.com

13

3. ZAKLJUČAK

Zahvaljujući tehnološkom napretku, centar za uklanjanje mina u BiH (BHMAC) je

razvio djelotvoran protivminski informacijski sistem za smještaj velikog broja

izvještaja i karata za kvalitetniju pomoć u protivminskim akcijama.

Implementacija GIS-a u centru za uklanjanje mina u BiH, osigurava uslove za

provođenje stabilnog i efikasnog programa protivminskog djelovanja sa ciljem

uspostavljanja sigurnog okruženja za normalan i prosperitetan život svih građana BiH, pri

čemu su žrtve od mina potpuno integrisane u društvenu zajednicu.

14

4. LITERATURA

1. Alzua, A., o’Leary, J. t., Morrison, A. M., Cultural And Heritage Tourism:

Identifying Niches For International Travelers. the Journal of tourism Studies

9(2), 1998.

2. Longley, P. A., Goodchild, M. F., Maguire, D. J., Rhind, D. W., Geographic

Information Systems and Science. Wiley, 2003.

• http://www.suggsbih.ba

• http://www.mcp.gov.ba

• http://hr.wikipedia.org

• http://www.gis.ba

• http://proceedings.esri.com

• http://maic.jmu.edu

15