Giriş

1.Bölüm: Ekonomide Kamu Müdahalesi

2.Bölüm: İktisat Politikasının Amacı ve Maliye Politikası Araçları

3.Bölüm: İktisat Politikasında İnce Ayar ve Otomatik İstikrarlandırıcılar

4.Bölüm: İradi Maliye Politikaları

5.Bölüm: Para ve Maliye Politikalarının Etkileşimi ve Politika

Karması

6.Bölüm: Bütçe Açıkları, Hazine ve Merkez Bankası

7.Bölüm: Kalkınma ve Maliye Politikası

8.Bölüm: Yapısal Uyum ve Maliye Politikası

9. Bölüm: Maliyesi Politikası ve Gelir Dağılımı

10.Bölüm: Türkiye’de Maliye Politikalarının Gelişimi

Giriş: Maliye Politikası Nedir?

Maliye Disiplini

Alternatif Politikalar ve Fırsat Maliyeti

İktisat Disiplini

Normatif-Pozitif Bilim

Devlet

İktisat-Maliye-Hukuk

1.Bölüm: Ekonomide Kamu Müdahalesi

1.1. Neoklasik-Minimalist Kamu Müdahalesi

Merkantalism1:

16-19. Yüzyıllar arasındaki dönem.

Merkantilizm İthalatı kısıtlayıp, ihracatı teşvik ederek güçlü ve

zengin bir devlet inşa etmeyi amaçlayan iktisadî milliyetçiliktir.

Millî zenginlik ve gücün, ihracatı yükselterek bunun

karşılığında değerli madenler elde etmeye paralel olduğunu iddia

eder.

1 http://tr.wikipedia.org/wiki/Merkantilizm

18. yüzyılın sonlarına doğru liberal düşüncenin iyice hakim

hale geldiği Merkantilist çağ, Klasik Teori’nin de öncülüğünü

yapmış, ulus devletin kurulmasına ön ayak olmuştur. Liberal İktisadi Akım

2

İktisadın, bir bilim dalı olma yolunda önemli adımlar atılmasını

sağlayan merkantilizm, liberal düşünce sisteminin de kapılarını aralamıştır.

Bu geçiş döneminin en önde gelen isimleri;

John Locke, Nicholas Burbon, Dudley North, John Law,

George Berkeley ve David Hume gibi kişilerdir.

Merkantilist sistem, ağırlıklı olarak sanayi üretimine önem verir.

Oysaki tarım sektörünü ihmal eder. İşte bu durum karşımıza fizyokrasi

fikrinin doğumuna neden olur.

2 http://tr.wikipedia.org/wiki/Merkantilizm

Fizyokratlar;

François Quesnay tarafından ortaya atılmış ve Doğal düzeni ve doğa

kanunlarını ön plana alan bir iktisadi düşünce sistemi.

Fizyokratlar diyor ki: Olaylar gidişatına bırakılır ise (müdahale edilmez

ise) sistem bir şekilde kendi dengesini bulacaktır.

Böylece liberal düşünceye doğru olan eğilim gittikçe artmış ve

Adam Smith’in 1776 yılında yayınlanan adlı eseriyle, klasik iktisat

düşüncesi ve liberalizm tam anlamıyla başlamıştır.

Adam Smith, “Ulusların Zenginliği” (1776):

Fizyokratik anlayışın toprağın önemini vurgulayışına karşı çıkıyordu. Smith

bunun yerine işgücünün üstünlüğüne inanmaktaydı, ve işçi sınıfının üretimin

artmasında etkili olacağını savunuyordu.

Thomas Malthus ve David Ricardo gibi ekonomistler Smith'in bugün klasik

ekonomi olarak bilinen teorisini rafine etmeye yöneldiler ve bu zamanla modern

ekonominin gelişmesini sağladı.

Ulusların Zenginliği 'nin ana konularından bir tanesi, serbest piyasanın her ne

kadar karmaşık ve denetsiz gözükse de aslında sözde bir "görünmez el" tarafından

doğru miktarda ve çeşitlilikte üretim yapmak için yönlendirildiğidir.

Smith'e göre iktisadi hayat bireycidir ve bu bireycilik insanların doğal

yapısından kaynaklanmaktadır. Kişisel menfaat iktisadi hayat için itici bir güçtür.

Kişi en az zahmetle en çok tatmine ulaşmaya çalışacaktır.

Smith'e göre fiyatlar denge unsurudur. Smith, arz ve talep eşitliğini otomatik

olarak gerçekleştiren fiyat mekanizması üzerinde duracaktır.

1.2. Büyük Buhran ve Keynesyen Yaklaşım

Birinci dünya savaşı dünyada pek çok şeyi değiştirmiştir. Savaş sonrası

başlayan durgunluk beraberinde kriz ve belirsizlik ortamı meydana getirmiştir.

Birinci dünya savaşı öncesinde de dünyada ekonomik krizler meydana

gelmiştir. Ancak bu krizlerde devletin ciddi müdahaleleri olmaksızın

ekonomiler tekrar normal ekonomik trendlerine geri dönmüşlerdir.

1929 Dünya Ekonomik Bunalımı, özellikle de sanayileşmiş ülkelerde yıkıcı

etkiler yaratmıştır.

1929 Dünya Bunalımı nedeniyle dünyada:

50 milyon insanın işsiz kalmış,

Yeryüzündeki toplam üretimin %42 oranında ve

Dünya ticaretinin de %65 oranında azalmıştır.

KEYNES (1936)

İkinci Dünya Savaşı"ndan sonraki otuz yıl boyunca kendisini kabul ettiren,

hükümetlerin ekonomik bunalımlara çare bulmak üzere piyasaya müdahale etmesi

gerektiğini, toplumsal optimumun piyasanın kendi işleyişiyle sağlanamayacağını,

klasik paranın miktar terorisinin ve denk bütçe anlayışının terk edilmesi

gerektiğini savunan ve makro çözümleme kavramları ve ekonomik politika

anlayışları getiren ekonomik okuldur.

Tam İstihdam:

Klasik ve Neoklasik ekonomistlere göre piyasa sistemine yani rekabete dayanan özel

girişimin egemen olduğu sistemde ekonomi tam istihdamdan ayrılırsa da zaman içinde

tekrar tam istihdama kavuşacaktır.

Keynes ekonominin tam istihdam olmadan da dengede bulunabileceğini göstererek bu

anlayıştan ciddi bir kopuş oluşturur. Bu durumda bırakınız yapsınlar politikası kronik

büyük işsizliğe yol açacaktır

İşsizliği hafifletmek için maliye ve para politikaları uygulanmalıdır.

Kısa Dönem Olgusu:

Keynes’in modeli devre tahlillerine yer vermez. Statiktir. Cari dönemde

uygulanan politikaların uzun dönemde ne gibi etkiler yapacağı ile birincil olarak

ilgilenmez.

Kısa dönem denge statiğini inceleyen bu modelde örneğin yeni yatırımların

sadece harcama etkisi dikkate alınır. Bu yatırımların uzun dönemli etkileri kısmen

göz ardı edilir.

Toplam Talep Toplam Arzdan Daha Önemlidir:

Keynes sistemi efektif talebe miktar teorisi açısından değil, gelir-tüketim

açısından bakar. Üretim ve istihdam arz değil, talep tarafından belirlenir.

Toplam Talep= Tüketim H+ Yatırım H+Kamu H+ Net İhracat

Tüketim (Ct) malları talebi reel gelire

Yatırım (It) malları talebi kârlılığa bağlıdır.

Tüketim milli gelirle ilişkilidir, fakat tüketim artışı milli gelir artışından az

olur; ek tüketimin ek gelire oranı marjinal tüketim eğilimidir.

Yatırım ise kâr beklentisi ve kredi faizleriyle ilgilidir. Yatırım dalgalanmaları

istihdam ve gelirde dalgalanma yaratır.

Ct =f(harcanabilir reel gelir)

It =f(yatırımların karlılığı)

GELİR

TÜKETİM C=C0+c[Yt (1-t)]

1000

C=250+0,8[Yt (1-0,25)]

C=250+0,6Yt

250

850

1500

1150

Mal ve Faktör piyasalarında eksik rekabet söz konusudur.

Eğer tam rekabetten ayrılmalar var ise, ekonomi tam istihdamda dengededir

söylevi yanlışlaşmaktadır.

Tüm fiyatlar esnek değildir:

Bilgi edinme maliyetli bir iştir. Asimetrik bilgi sorunu

Faizler tasarruf yatırım eşitliğini sağlamayabilir. Ekonomide beklentilerin

kötü olduğu dönemde insanların yatırım kararları faizlerden etkilenmez.

1.3. Neoklasik-Keynesyen Sentez Makro iktisadın yirminci yüzyıldaki tarihi üç ayrı döneme

ayrılarak incelenebilir. Bu ayrıma göre 1940’lardan önceki

dönemde makro iktisat teorik bir bütünlüğe sahip değildi ve

bir keşif dönemi söz konusuydu.

1930’lardan itibaren Keynesci düşüncenin etkilerini görüyoruz.

1940 sonrasında ise makro iktisat alanı kapsamlı tartışmalara

konu olmuştur. 1980’lere kadar uzanan süreç, IS-LM

modeliyle başlayıp dinamik genel denge modellerine doğru

evrilen bütünleşik bir yaklaşımın geliştirildiği, şokların

rolünün ve aktarım mekanizmalarının belirginleştirildiği bir

dönem olmuştur. Keynes Devrimi 1950’lerin ortalarından

1970’lere kadar hakimiyetini sürdürürken bir yandan da Neo-

Klasik İktisadın yeniden yorumlamalarına maruz kalarak Neo-

Klasik Senteze dönüşmüştür.

1930’lardan beri Keynesgil iktisata karşı koyuşun kalelerinden

biri olan Chicago Okulu Geleneğinden yetişmiş Friedman ve

yakın çevresindeki iktisatçıların, 1950-60’larda şiddetlenen

eleştirileri ve alternatif görüşleri; 1970’lerde ortaya çıkan

stagflasyon krizinin keynesci politikalarla çözümlenememesi

durumunda yükselişe geçti. Bu yıllardan itibaren iktisattaki en

ciddi tartışma Monetarizm/Keynesyen iktisat tartışmaları

olmuştur.

Tobin'in “Monetarist Mark II” olarak nitelendirdiği Rasyonel

Bekleyişler Hipoteziyle tanınan ve Walrasgil Genel Denge

çerçevesinde makroiktisatın mikro temellerini kuran

analizleriyle Yeni-Klasik Makro İktisat Okulu yaklaşımıdır.

1980’lerden günümüze kadar ise yeni bir keşif dönemi

başlamıştır. Yeni dönemde çalışmalar makro iktisattaki

eksiklikler(macroeconomic imperfections) üzerinde

yoğunlaşmaktadır. Bu yoğunlaşma, özellikle, nominal ücret ve

fiyat belirlemelerinin uygunluğu, asimetrik bilgilenme,

ayrışmış piyasalarda araştırma ve pazarlık ile üretimde artan

verimler gibi konular üzerinedir. 1990’ların sonunda iktisat

yazınında, Yeni NeoKlasik Sentez olarak adlandırılan yeni bir

durum gelişmiştir.

İktisat yazınında 1960’ların sonunda oluşan norm, yaşanan

petrol şokunu açıklama konusundaki ampirik yetersizliği ve

dayandığı makro sonuçların mikro temellere dayanmaması

nedenleriyle çökmüştür. 1970’lerin başında Lucas, Sargent ve

Wallace’in öncülüğünde gelişen Yeni Klasik İktisat anlayışı

kısa dönem içerisinde teorik tartışmalarda başat hale gelmiştir.

Rasyonel beklentileri dikkate alan bu anlayış, uygulanan iktisat

politikalarının reel ekonomik aktiviteler üzerinde ancak

algılama uyumsuzlukları (eksik bilgilenme) durumunda etkili

olabileceğini ortaya koymuştur. Ancak, rasyonel beklentiler

varsayımına dayalı modellerin teorik düzlemde gösterdiği

başarıyı ampirik alanlara taşıyamaması bu modellere yönelik

eleştirilerin yükselmesine yol açmıştır.

Yeni Neoklasik Sentez ya da sıkça adlandırıldığı gibi Yeni

Keynesyen Makro Model, iktisat politikalarının uygulanması

ve sonuçlarının takip edilmesi için yeni bir çerçeve sunmuştur.

Bu model, özellikle ekonomik istikrarın sağlanması noktasında

para politikasına kısa dönemde önemli bir rol biçmektedir.

Parasal politika, merkez bankaları tarafından, fiyat istikrarını

sağlamak amacıyla faiz oranı enstrümanı kullanılarak

yürütülür.

Klasikler

Keynesyen İktisat

Parasalcı Yaklaşım :Friedman, Anna Schwartz, 1963

Yeni Klasikler -Rasyonel Beklentiler: U of Chicago (Lucas, Sargent)

Yeni Keynesyenler:

1.4. Gelişmekte Olan Ülkeler ve Yapısalcı Yaklaşım

Neden bazı ülkeler diğerlerine göre daha fazla gelişmiştir?

Bu gelişmişlik farkı hangi etkenlerden dolayı olabilir?

Bu sorular Kalkınma İktisadı alanın doğmasına neden oldu.

1950-1970 Arasında Pek çok gelişmekte ülke planlı kalkınma tipi

büyüme/kalkınma stratejisini benimsemiştir.

Gelişmekte olan ülkelerde izlenen Planlı Kalkınma Modeli ve bu

modelin sıkça uyguladığı İthal İkamesi Stratejisi 1970’lerden

itibaren (Petrol Krizleri) çökmüştür.

1980’lerden itibaren Liberal rüzgarlar, pek çok gelişmekte olan

ülkede Piyasa Ekonomisinin tekrar temel model olması ile

sonuçlanır. Neoklasik model temelinde piyasaları ve fiyatları araştıran ve

çoğunluklu müdahalenin olmadığı durumlarda piyasa

ekonomisinin ve dolayısı ile piyasa ekonomisinin düzgün

çalıştığına inanan bir paradigmadır.

Latin Amerika ülkelerinde yaşanan yüksek enflasyonun nedenini

anlamaya çalışan iktisatçılar bu enflasyon gerçeğini Klasik, Keynesyen,

Neoklasik vs. pek çok model şablonuna yerleştirmişler ve ancak bu

şablonların hiçbirinin Latin Amerika’da gözlemlenen enflasyonu

açıklayamadığını görmüşlerdir. İşte yapılan araştırmalar bu ülkelerde

gözlemlenen enflasyonun temelinde bu ülkelerin ekonomik yapıları ile

ilişkili olduğu bulunmuş ve buradan hareketle Yapısalcı Yaklaşım

ortaya çıkmıştır.

Az gelişmiş ülkelerin kendilerine has sorunları vardır.

Gelişmiş ülkelerdeki sorunları tanımlamak ve çözmek için

kurgulanmış modeller Gelişmekte olan ülkelerin

sorunlarının çözülmesinde kullanılmamalıdır. Bu ülkelerde

yapısal sorunlar çözüm reçeteleri oluşturulurken dikkate

alınmalıdır.