giong to _tac phamve du luan(q5)_845

8/18/2019 Giong to _tac Phamve Du Luan(Q5)_845

1/59

ÀOÅC LAÅI TRUYÏÅN GIÖNG TÖË

NGUYÏÎ N TUÊN

Tiïíu thuyïët Giöng töë daâi 30 chûúng vaâ thïm möåt àoaånkïët: nhûng sûå viïåc xaãy ra trong möåt thúâi gian cuäng ngùænvêåy. Nhû lúâi Vuä Troång Phuång ghi vaâo loâng truyïån, sûå viïåcmúã ra vaâo thaáng 10-1932 vaâ kïët thuác vaâo muâa heâ 1933.

Nhûäng niïn hiïåu naây noái laåi rêët nhiïìu vïì hoaân caãnh chñnhtrõ vaâ xaä höåi nûúác ta luác bêëy giúâ.

(...) Tiïíu thuyïët Giöng töë göìm nhiïìu thûá ngûúâi: thönquï, thaânh thõ vaâ caã nhûäng nhên vêåt tûâ quï ra tónh. Coángûúâi laâ thön nûä bõ baán laâm leä thûá mûúâi hai cho nhaâ giaâu,coá ngûúâi laâ thû kyá, coá ngûúâi laâ du thuã du thûåc, coá ngûúâilaâ gaái tên thúâi, coá ngûúâi laâ àöëc hoåc, coá ngûúâi laâm caách

maång. Nhûng tröåi lïn hïët àïí ngûúâi àoåc suy nghô, àïí ngûúâiàoåc nhúá laåi maâ àùåt thaânh vêën àïì thò coá hai nhên vêåt ThõMõch vaâ Nghõ Haách.

Giöng töë - Taác phêím vaâ dû luêån 398

http://ebooks.vdcmedia.com


2/59

(...) Thêëy roä thûåc dên cai trõ, möåt mùåt àaân aáp, bùæn giïët

nhûäng ngûúâi chöëng laåi trêåt tûå cuãa chuáng; möåt mùåt khaác,chuáng taåo ra möåt boån tay sai trêng traáo. Nhûng sûå trêngtraáo bêín thóu cuãa nhûäng keã chó söëng vúái àöìng tiïìn, lêëyàöìng tiïìn ra maâ bùæt naåt, ùn hiïëp cuöåc söëng, àiïìu khiïíncuöåc söëng, àùåt cho cuöåc söëng möåt khuön pheáp theo àöìngtiïìn boáp nùån ùn cûúáp àûúåc, caái sûå trêng traáo êëy (nhû àoaånvùn trñch trïn àêy cuãa thiïn truyïån XXI), sûå trêng traáo

cuãa caái xaä höåi lêëy cuãa àeâ ngûúâi êëy laåi coân lïn túái caái mûácmùåt daån maây daây vö liïm só cao àöå maâ chó coá ngoâi buát VuäTroång Phuång múái phên tñch nöíi vaâ töíng húåp àûúåc hïët úãchûúng XXIX. Sau nhûäng tònh tiïët phûác taåp cuãa truyïån(chñnh cuöåc àúâi riïng cuãa Nghõ Haách laâ möåt sûå phûác taåpkinh rúån nhúáp nhuáa). Nghõ Haách àaä biïët Long, caái ngûúâibõ y cûúáp vúå kia, laåi chñnh laâ con giai y maâ y vêîn gaã congaái cuãa y cho Long nhû thûúâng, vaâ trêng traáo àïën caái mûác

quaãng caáo cho y bùçng sûå cöng nhêån viïåc loaån luên àoá giûäamöåt bûäa tiïåc khoe mïì àay, sau möåt cuöåc phaát chêín giaãnhên giaã nghôa cho 4.000 ngûúâi, chñnh nhûäng ngûúâi y àaäboác löåt vaâ àaây àoåa.

Chûúng naây gêìn kïët thuác Giöng töë : àoåc àïën àêy, thêëysúå Vuä Troång Phuång. Trong caác taác phêím cuãa Vuä TroångPhuång, Giöng töë laâ möåt truyïån daâi àaåi diïån rêët nhiïìu cho

tû tûúãng tiïën böå vaâ thaái àöå phï phaán cuãa nhaâ tiïíu thuyïëttrûúác cuöåc söëng àaão àiïn cuãa thúâi êëy. Nhûng trong Giöngtöë, chûúng naây laâ caái àoaån maâ thêëy taác giaã maånh nhêët vaâ

Vuä Troång Phuång 399



3/59

cao tay nhêët vïì nghïå thuêåt. Töi vûâa noái laâ súå Vuä Troång

Phuång. Súå, hiïíu theo caái nghôa cuãa nhûäng ngûúâi trongnghïì nghiïåp vùn chûúng biïët kñnh phuåc trûúác möåt nhêntaâi, möåt chên têm, möåt caái uy tñn trong vùn hoåc cêån àaåinûúác ta. Trong dõp kyã niïåm Vuä Troång Phuång naây, sûå kñnhphuåc êëy caâng coá nghôa laâ sûå thûúng yïu, kñnh troång vaâ nhúátiïëc khöng biïët àïí àêu cho hïët àûúåc.

** *

Noái chung vïì taác phêím Vuä Troång Phuång vaâ caã conngûúâi taác giaã, luác sinh thúâi vaâ caã sau luác nùçm xuöëng àïíàûúâng hoaâng ài vaâo coäi bêët diïåt cuãa vùn xuöi Viïåt Nam,rêët nhiïìu ngûúâi àoåc hay bêån têm vïì caái khña dêm trongbêët cûá trûá taác naâo cuãa Vuä Troång Phuång. Bêån têm àïën caái

mûác àöå ngöå nhêån nhûäng vùn phêím coá chên giaá cuãa hiïånthûåc phï phaán kia àïìu laâ nhûäng dêm thû. Nhûäng àoaån goåilaâ dêm êëy maâ coá vò sûå cêìn thiïët cuãa cú cêëu möåt truyïåndûång thò àêëy cuäng chó laâ nhûäng hiïån tûúång. Thûåc chêët cuãavùn phêím Vuä Troång Phuång laâ vûúåt lïn nhûäng hiïån tûúångêëy àïí noái möåt caái gò rêët lúán vaâ noái lïn caái hoaâi baäo rêëtlaânh, rêët àeåp cuãa taác giaã.

Riïng vïì Giöng töë, truyïån daâi àaä àoáng bùçng möåt viïåctiïu cûåc tûå hoaåi thên thïí, vaâ cuäng múã àêìu bùçng möåt cuöåccûúäng dêm thö baåo coá traã tiïìn. Röìi laåi tiïëp diïîn nhûäng




4/59

cuöåc tiïìn dêm hêåu thuá vaâ thöng dêm, vaâ vên vên. Nhûng

caái chñnh khöng phaãi úã àêy. Giöng töë coá noái àïën nöng dên,nhûng caái nhòn cuãa Vuä Troång Phuång coân chïåch choaåc.Giöng töë coá noái àïën chiïën sô caách maång nhûng caái nhòncuãa Vuä Troång Phuång coân viïín vöng, phiïu lûu. Caái maâ VuäTroång Phuång àaánh truáng nhêët trong Giöng töë tûác laâ àaánhvaâo caái sûå trêng traáo taân baåo cuãa thïë lûåc àöìng tiïìn, cuãanhûäng thïë lûåc phaãn böåi àaä dûåa vaâo àïë quöëc vaâ àõnh cêìm

cên naãy mûåc cho sûå söëng vaâ ngûå trõ lïn trïn caái giaá trõthêåt cuãa àúâi söëng. Caái maâ Vuä Troång Phuång xûa kia àaädaânh caái phêìn traáng kiïån trong nhúän lûåc vaâ buát luåc àïí têëncöng vaâo, vò haånh phuác vaâ cöng lyá, thò ngaây nay cuöåc caáchmaång cuãa ta àaä döìn noá vaâo chöî Myä - Diïåm. Vuä TroångPhuång maâ coân, coân àaánh nhiïìu thïm bùçng nhiïìu truyïånnûäa, coân àaánh maånh hún bao giúâ hïët vaâ àaánh cho kyâ hïët.Khöng nhûäng àaánh, maâ Vuä Troång Phuång coân kiïën thiïët

nûäa.(In trong baáo Nhên dên,

söë 966, ngaâ y 27-10-1956).




5/59

GIÖNG TÖË

TRÛÚNG CHÑNH

Riïng nùm 1936, Vuä Troång Phuång viïët saáu taác phêím,bêëy giúâ àùng trïn caác baáo, nhûäng nùm sau múái xuêët baãnthaânh saách: Giöng töë (tûác Thõ M õch), tiïíu thuyïët daâi (àùng

Haâ Nöåi baáo tûâ thaáng 1-1936), Cúm thêìy cúm cö, phoáng sûådaâi (àùng Haâ Nöåi baáo tûâ thaáng 3-1936). Söë àoã, tiïíu thuyïët

daâi (àùng baáo Tûúng lai, tûâ thaáng 9-1936), Laâm àô, tiïíuthuyïët daâi (viïët thaáng 10-1936, in nùm 1939), Giïët meå(kõch, dõch Lucreâce Borgia cuãa Victo Hugö, in nùm 1936).Trong saáu taác phêím êëy, thò coá ba cuöën tiïíu thuyïët cho àïënngaây nay vêîn àûúåc àaánh giaá cao: Giöng töë, Vúä Àï, Söë àoã,vaâ cuäng laâ nhûäng taác phêím tiïu biïíu cu ãa Vuä TroångPhuång.

I- Tûâ thön quï “xöi thõt” àïën thaânh thõ “bú sûäa”

Trong vùn chûúng hiïån thûåc phï phaán trûúác Caáchmaång, hiïëm coá taác phêím naâo, trong àoá taác giaã döìn laåi bêëy




6/59

nhiïu caãnh xêëu xa, muåc naát, töåi löîi cuãa xaä höåi cuä nhû

trong Giöng töë cuãa Vuä Troång Phuång. Quaã khöng coá.Thûúâng thûúâng thò ngûúâi ta cuäng chó taã möåt khña caånh naâoàoá. Nguyïîn Cöng Hoan laâ nhaâ vùn hay khai thaác nhûängàïì taâi nhû Vuä Troång Phuång, nhûng öng phaãi daân traãi ratrong rêët nhiïìu truyïån ngùæn, chûá chûa hïì saáng taác àûúåcmöåt truyïån daâi coá nhûäng àiïín hònh têåp trung nhû trongGiöng töë.

Trong Giöng töë, Vuä Troång Phuång dêîn chuáng ta tûâ thönquï “xöi thõt” àïën thaânh thõ “bú sûäa”, tûâ nhûäng chöën ùnchúi truyå laåc, gaái àô, thuöëc phiïån àïën nhûäng caãnh xa hoa- cuäng khöng keám truyå laåc - trong phoâng Tõnh Têm úã êëpTiïíu Vaån Trûúâng Thaânh cuãa Nghõ Haách. Khöng kïí nhûängnhên vêåt chñnh, riïng nhûäng con ngûúâi cuãa xaä höåi cuä maâ

Vuä Troång Phuång veä bùçng möåt hai neát trong Giöng töë cuängàaä nhiïìu vö kïí. ÚÃ thön quï thò àuã caác mùåt haâo lyá, gùåp cú höåi naâo cuäng coá thïí töí chûác ùn uöëng, huát xaách, àem lyá sûåcuân ra maâ caäi vaä nhau, röìi chûãi búái nhau, nhûng lïn àïëncûãa quan thò run súå, heân nhaát. ÚÃ thaânh thõ, thöi thò àuãhaång ngûúâi, thûúång vaâng haå caám. Nhûäng tay doanhnghiïåp sùæc saão, gian huâng, “coi àúâi nhû canh baåc lúán”,“laâm viïåc thiïån àïí quaãng caáo cho mònh” coá chên trong caáchöåi aái hûäu, nhûng “kyâ chung khöng coá ai laâ baån trïn àúâi”,

àaä tûâng chuã toåa nhûäng ban giaãi thûúãng vùn chûúng nhûngchûa hïì àoåc hïët möåt cuöën tiïíu thuyïët; nhûäng tay cöí àöångcho Phêåt giaáo maâ laåi ài xêy haâng daäy nhaâ xêm; nhûäng anh




7/59

laâm chuã ba böën tiïåm khiïu vuä maâ àaánh con gaái höåc maáu

vïì töåi ùn mùåc tên thúâi; nhûäng anh vûâa laâ chuã hiïåu xe àaámma, vaâ laâ chuã dûúåc phong, baán tem cho Höåi Baâi trûâ bïånhlao, maâ laåi baán caã thuöëc laâo möëc, v.v... Toám laåi, têët caãnhûäng ngûúâi tûå xûng laâ “thûúång lûu” nhûng kyâ thûåc chóbiïët coá àöìng tiïìn vaâ danh haäo, duâng moåi caách àêìu cú, moåingoán bõp búåm. Theo taác giaã thò àoá laâ “nhûäng mêîu” haângàùåc biïåt cuãa cöng giúái vaâ thûúng giúái". Ai tûâng söëng úã Haâ

Nöåi lêu nùm, nhêët laâ vaâo khoaãng 1930-1939, chùæc coá thïítòm thêëy úã nhûäng neát sú saâi trïn, möåt con ngûúâi coá thêåt,bùçng xûúng bùçng thõt, àaä laâm giaâu möåt caách trùæng trúånnhû thïë vaâ cuäng àaä trúã nïn nhûäng tai to mùåt lúán cuãa xaähöåi àûúng thúâi.

Trong caác tiïåm huát cuãa Haâng Buöìm, hay trong caác nhaâhaát aã àêìu phöë Khêm Thiïn, Vuä Troång Phuång laåi coá dõp chochuáng ta biïët möåt haång ngûúâi khaác, haång ngûúâi truyå laåc.Khöng kïí Vaån toác mai, àûáa con hoang cuãa Nghõ Haách, xoãlaá, xoã xiïn, noái xêëu böë vúái nhaâ baáo àïí “laâm tiïìn” böë, coá àuãmùåt “caác nhên viïn laâng beåp, nhûäng thiïëu phuå mùåt bûånhûäng phêën, möi taái nhúåt, toác buái, cöí àeo kiïìng, mùåc aáotên thúâi cöí baánh beã”; nhûäng tïn lñnh da trùæng, da àen; möåtmuå àêìm giaâ. Röìi nhûäng öng giaáo, öng cûã nhên Têy hoåchùèn hoi, bïì ngoaâi àaåo maåo, nghiïm nghõ, nhûng àïën àêy

thò giúã àuã troâ àïíu caáng. Taác giaã Giöng töë duâng ngoâi buátphoáng sûå cuãa mònh àïí taã cuöåc àúâi bêín thóu dêm àaäng cuãathaânh phöë Haâ Nöåi dûúái thúâi Phaáp thuöåc.




8/59

Àaä hïët àêu! Ngoaâi nhûäng caãnh “lêìm than” cöng khai,

coân nhûäng caãnh “lêìm than” kñn àaáo hún. Möåt baâ nhaâ “tûãtïë” ngoaâi böën mûúi, chuyïn mön nhaãy àöìng boáng vaâ nùçmvúái anh cung vùn; möåt cö thiïëu nûä tên thúâi heån hoâ vúái traitrong khaách saån.

Coân chöën quan trûúâng thò nhû thïë naâo? Möåt öng quanthuöåc àõa “caáo giaâ” duâng nhûäng lúâi noái ngoåt ngaâo, nhûänghaânh àöång khön kheáo àïí phónh dên, boác löåt dên cho dïî:

möåt öng tuêìn vaâ möåt öng quan huyïån chuyïn bïnh vûåcnhûäng ngûúâi coá cuãa. Daám noái àïën caác quan Têy, trong caáccuöën tiïíu thuyïët, thò trûúác àêy, coá leä chó Vuä Troång Phuångmúái coá gan êëy. Àoåc nhûäng àoaån taác giaã taã Nghõ Haách, gùåpquan sûá, hoùåc àoaån caác quan Têy àïën dûå buöíi tiïåc cuãaNghõ Haách sau cuöåc phaát chêín, chuáng ta thêëy caái cûúâi móamai cuãa taác giaã dûúái nhûäng cêu giaã àoâ ngêy thú. Ngoaâinhûäng quan cai trõ àûúng chûác, àûúng quyïìn, laåi coá nhûäng

öng quan cai trõ àaä vïì hûu, nhûng àïí yá viïåc doanh thûúngtûâ lêu, vaâ hiïån laâm àaåi diïån cho möåt höåi lyá taâi lêåp bïnPhaáp, vöën liïëng coá hai mûúi triïåu “phêåt lùng” vaâ àang tòmcaách giûä àöåc quyïìn nûúác mùæm.

Trúã lïn trïn laâ nhûäng con ngûúâi. Dûúái àêy laâ caác sûå viïåctrong xaä höåi cuä: boã truyïìn àún, cúâ àoã cöång saãn àïí vu caáongûúâi khaác, höëi löå úã chöën quan trûúâng, luêåt lïå haâ khùæc cuãachñnh phuã thûåc dên; daåy trïn nùm ngûúâi hoåc troâ khöngkhai baáo thò bõ töåi, tranh cûã úã nghõ trûúâng, thöng àöìng vúái




9/59

caác cú quan ngön luêån àïí laâm hêåu thuêîn cho caác cuöåc

tranh cûã, nhûäng baâi “àñt cua” röîng tuïëch, troâ hïì cuãanhûäng tai to mùåt lúán... Coá thïí noái khöng coá caái gò khaã öë,löë bõch trong xaä höåi cuä maâ Vuä Troång Phuång khöng àïì cêåpàïën.

Vuä Troång Phuång coân toã ra biïët àúâi nhiïìu nïn öng coânàûa lïn sên khêëu möåt cö thêìy boái, möåt öng giaâ àoáng vaithêìy àõa lyá vaâ thêìy söë ài xem àêët, àùåt huyïåt, lêëy söë tûã vi.

Dûúái ngoâi buát Vuä Troång Phuång, caã xaä höåi cuä hiïån lïn möåtcaách bi àaát àau thûúng maâ cuäng hïët sûác töìi tïå, àaáng cùmgiêån.

II. Nghõ Haách, möåt tïn tû saãn àiïín hònh

Nghõ Haách khöng phaãi laâ möåt öng nghõ gêåt têìm thûúâng,khöng phaãi nhû Nghõ Quïë cuãa Ngö Têët Töë trong Tùæt àeân,Nghõ Laåi cuãa Nguyïîn Cöng Hoan trong Bûúác àûúâng cuâng.Nghõ Quïë, Nghõ Laåi laâ nhûäng tïn àõa chuã thön quï, coá leängoaâi huyïån nhoã chuáng úã, khöng ai biïët àïën. Coân NghõHaách chùèng nhûäng laâ möåt tïn àõa chuã coá nùm trùm mêîuàöìn àiïìn trong tónh nhaâ, hùæn coân laâ möåt nhaâ àaåi tû baãn,möåt nhaâ àaåi cöng nghiïåp coá moã than úã Quaãng Yïn, bachuåc noác nhaâ Têy úã Haâ Nöåi, böën chuåc noác nûäa úã HaãiPhoâng. Caái êëp cuãa hùæn àöì söå nhêët tónh, àïën dinh quan

cöng sûá cuäng khöng bùçng. Caách ùn chúi cuãa hùæn thò y nhûcaác võ cöng hêìu khanh tûúáng trong tiïíu thuyïët Taâu, coámûúâi möåt naâng hêìu àùåt dûúái quyïìn möåt muå quaãn gia.




10/59

Khöng nhûäng thïë, Nghõ Haách laåi sùæp ûáng cûã ghïë Nghõ

trûúãng, sùæp coá Bùæc Àêíu böåi tinh. Noái toám laåi laâ möåt nhênvêåt quan troång trong xaä höåi ngaây trûúác. Ai toâ moâ coá thïítòm thêëy tïn vaâ aãnh hùæn - hay àuáng hún, nhûäng ngûúâigiöëng nhû hùæn - trong cuöën Nhûäng nhên vêåt Àöng Dûúng,Phuã Toaân quyïìn in nùm 1941. Cuäng nhû nhiïìu nhên vêåtcoá tïn vaâ coá aãnh trong cuöën “saách vaâng” noái trïn, tiïíu sûãTaå Àònh Haách cuäng hïët sûác kyâ khöi. Xuêët thên chó laâ tïn

cai thúå nïì, thïë röìi sang Laâo möåt chuyïën, khöng biïët laâmùn ra sao maâ khi vïì giaâu coá thïë êëy. Chñnh vúå con hùæn kïítöåi aác cuãa hùæn:

“- ÛÂ àêëy, baâ thïë àêëy! Noá laâ cung vùn thêåt àêëy, nhûngmaâ buång daå töët, noá ùn úã coá nhên coá nghôa... Noá coân húncaái mùåt maây, àöì lûúâng àaão! Quên giïët ngûúâi! Àöì lûúângthêìy phaãn baån! Quên hiïëp dêm! ÛÂ! Maây cûá ly dõ baâ ài! Röìibaâ töë caáo töåi lûúâng gaåt, töåi giïët ngûúâi cuãa maây trûúác phaáp

luêåt cho maâ xem! Maây vïì maây hoãi mûúâi möåt con vúå leä cuãamaây xem coá phaãi maây hiïëp chuáng khöng? Coá phaãi maây àaäboã baä rûúåu vaâo nhaâ böë meå àeã chuáng àïí böë meå chuáng phaãibaán reã cho maây khöng?...”.

ÊËy thïë maâ sau khi cêu chuyïån Haãi Phoâng vúä lúã, laâm choNghõ Haách nhû coá dõp ön laåi caã caái quaá khûá bó öíi cuãa hùæn,chñnh sau khi àoá, trong bûäa tiïåc thïët àaäi úã Tiïíu VaånTrûúâng Thaânh, hùæn àaä àoåc möåt baâi diïîn vùn rêët kïu, noáiàïën luên lyá, àaåo àûác, baác aái, bònh dên... Chûa bao giúâ ngoâi




11/59

buát Vuä Troång Phuång móa mai cay àùæng nhû trong baâi diïîn

vùn àoá.Nhûng chöî chûa àuáng cuãa Vuä Troång Phuång laâ öng chó

nhêën maånh vaâo tñnh caách dêm àaäng cuãa Nghõ Haách. Hïëthiïëp dêm vúå ngûúâi àïën hiïëp dêm con gaái tú, röìi àem vïìnuöi nhû nuöi möåt luä gaái àô. Àaânh rùçng keã coá tiïìn trongxaä höåi cuä, dïî sinh ra dêm àaäng, nhûng töåi chñnh cuãa NghõHaách khöng phaãi úã chöî àoá, maâ úã chöî cûúáp nùm trùm mêîu

àöìn àiïìn, boác löåt nhên cöng úã moã than Quaãng Yïn, úã caáchlaâm giaâu cuãa möåt anh cai thúå nïì trúã thaânh möåt tïn tû baãnkïëch xuâ vaâ möåt nhên vêåt àùåc biïåt trong xaä höåi. Dêm àaängchó laâ möåt khña caånh, vaâ khöng phaãi laâ khña caånh quantroång nhêët trong con ngûúâi Nghõ Haách.

Bi kõch xaãy ra trong gia àònh Nghõ Haách giöëng bi kõchxaãy ra trong gia àònh möåt tïn tû baãn khaác úã Trung Quöëc,Chu Phaác Viïn trong Löi vuä cuãa Taâo Ngu. Löi vuä viïët nùm

1933 (nùm 1944, múái dõch ra tiïëng Viïåt). Nhùæc àïën TaâoNgu khöng coá nghôa laâ noái Vuä Troång Phuång chõu aãnhhûúãng cuãa Taâo Ngu, coá leä Vuä Troång Phuång chûa hïì àoåc

Löi vuä. Giöëng nhau, chùèng qua vò hai ngûúâi àïìu söëngtrong nhûäng xaä höåi maâ àöìng tiïìn laâm chuã, vò àaä thêëytrong àoá nhûäng ngûúâi coá tiïìn coá thïí duâng àöìng tiïìn sùæpàùåt moåi viïåc theo yá muöën cuãa mònh, vaâ coá khi laåi phaãi chõuhêåu quaã cuãa mònh khöng àoaán trûúác àûúåc. Nghõ Haáchkhöng bao giúâ ngúâ rùçng Thõ Mõch laåi laâ vúå chûa cûúái cuãa




12/59

con hùæn, maâ cuäng khöng bao giúâ ngúâ rùçng Long chñnh laâ

con àeã cuãa hùæn. Coân Long cuäng khöng bao giúâ ngúâ mònhlaâ con cuãa Nghõ Haách, vaâ lêëy Tuyïët laâ em ruöåt mònh, vaâthöng dêm vúái Thõ Mõch khi Thõ Mõch àaä laâm leä NghõHaách laâ thöng dêm vúái vúå leä cuãa böë. Trong luác àoá thò “baâNghõ” laåi ùn nùçm vúái öng giaâ Haãi Vên, röìi chñnh “baâ Nghõ”cuäng laåi ùn nùçm vúái möåt thùçng cung vùn.

Chuyïån trong Giöng töë thêåt hïët sûác rùæc röëi. Böë trñ

chûâng êëy chi tiïët ùn khúáp vúái nhau cho àûúåc maåch laåc, röìi“gúä nuát” ra cho àûúåc tûå nhiïn, phaãi coá caái taâi cuãa nhaâ vùnviïët truyïån trinh thaám. Vaâ chñnh Vuä Troång Phuång coá khicuäng sùæp àùåt cêu chuyïån cho mònh y hïåt truyïån trinhthaám. Öng giaâ “bñ mêåt” Haãi Vên, Vuä Troång Phuång dûånglïn rêët coá veã trinh thaám. Röìi caái “xen” Nghõ Haách vaâ önggiaâ Haãi Vên cêìm suáng luåc, ài xe húi trong àïm töëi xuöëngHaãi Phoâng bùæt quaã tang vúå Nghõ Haách ngoaåi tònh, v.v...

phêìn naâo giöëng truyïån trinh thaám cuãa Thïë Lûä, Phaåm CaoCuãng höìi êëy. III. Nhûäng nhên vêåt caãm tònh cuãa Vuä Troång PhuångTrong Giöng töë coá möåt söë nhên vêåt maâ Vuä Troång Phuång

ñt nhiïìu coá caãm tònh: Thõ Mõch, Long, Tuá Anh, cuå Haãi Vênvaâ öng huyïån Cuác Lêm. Qua nhûäng nhên vêåt naây, chuángta thêëy têm sûå tû tûúãng, lêåp trûúâng cuãa taác giaã, böåc löåcaâng roä neát.




13/59

Thõ Mõch laâ möåt naån nhên cuãa xaä höåi muåc naát àoá. Leä

ra Thõ Mõch phaãi laâ ngûúâi taác giaã coá caãm tònh nhiïìu nhêët.Nhûng àöëi vúái nhên vêåt naây, ngoâi buát cuãa öng khöng àïìu.Àoaån àêìu, öng taã Thõ Mõch laâ laâ möåt cö gaái quï muâa, giaãndõ, chung tònh, vaâ sua khi bõ Nghõ Haách laâm nhuåc, öng coátoã möåt chuát thûúng haåi. Nhûng khöng bao lêu sau, dûúáingoâi buát öng, ngûúâi con gaái êëy trúã thaânh möåt nhên vêåt rùæcröëi, phûác taåp, dêm àaäng, nhêët laâ coá nhûäng cûã chó vö

duyïn, àaáng gheát cuãa ngûúâi àang úã caãnh ngheâo khöí, böîngàûúåc àöíi sang söëng trong caãnh giaâu coá, phong lûu. Troâ àúâithûúâng nhû thïë thêåt, nhûng taã möåt xaä höåi àaáng gheát, röìilaåi taã naån nhên cuãa xaä höåi êëy cuäng àaáng gheát nöët thò laâmngûúâi àoåc hïët sûác hoang mang.

... Long cuäng laâ möåt naån nhên khaác cuãa xaä höåi cuä. VuäTroång Phuång taã Long laâm möåt keã chung tònh, vò chungtònh maâ àau khöí röìi trúã nïn chúi búâi, traác taáng, khöng

thiïët gò àïën gia àònh nûäa, sau cuâng thò tûå saát caånh möåtgaái giang höì. Tònh caãnh cuãa Long cuäng laâ tònh caãnh nhiïìungûúâi ngaây trûúác. Àûáng vïì têm lyá maâ xeát thò khöng coá gòàaáng noái. Nhûng suöët cuöën truyïån dûúái ngoâi buát Vuä TroångPhuång anh naây húi öìn aâo, coá nhûäng àiïåu böå giaã taåo, coánhûäng cêu noái laâm ra veã quan troång, hïët sûác buöìn cûúâi.Long àoáng vai troâ cuãa mònh vuång vïì nhû möåt anh keáp dúãtrïn sên khêëu ngoaåi ö...




14/59

... Tuá Anh cuäng thïë. Tuá Anh cuäng laâ möåt vai àoáng keám,

mùåc duâ taác giaã coá nhiïìu caãm tònh vúái nhên vêåt naây. VuäTroång Phuång taã Tuá Anh laâ möåt thanh niïn tuêën tuá, võ tha,baác aái, coá lyá tûúãng. Àöëi vúái Nghõ Haách, Tuá Anh coá rêëtnhiïìu quyïìn lûåc. Àoá cuäng laâ möåt àiïìu húi laå, àöëi vúái möåtngûúâi böë nhû Nghõ Haách. Chñnh Tuá Anh àaä bùæt Nghõ Haáchlêëy Thõ Mõch laâm vúå leä, bùæt Nghõ Haách gaã Tuyïët choLong... Ngûúâi àoåc nghiïåm thêëy nhên vêåt naâo Vuä Troång

Phuång coá caãm tònh nhiïìu nhêët thò y nhû rùçng nhên vêåt êëytrúã thaânh giaã taåo nhêët. Quen taã nhûäng caãnh thöëi naát trongxaä höåi vúái nhûäng nhên vêåt àïíu giaã, thö baåo, nïn ngoâi buátcuãa Vuä Troång Phuång bêët lûåc khi muöën taã möåt caái gò caothûúång, tïë nhõ, hay öng cho laâ cao thûúång, tïë nhõ.

Àiïìu naây chuáng ta coân thêëy khi taác giaã xêy dûång nhênvêåt Haãi Vên - öng giaâ “caách maång” bön ba haãi ngoaåi “nûãaàúâi ngûúâi tuâ töåi”, “chñn nùm trúâi tröën traánh, göëi àêët nùçmsûúng”, cöng viïåc cuãa öng giaâ hiïån nay laâ vïì nûúác “hoâa giaãihai Àaãng, àiïìu àònh cho Àaãng Quöëc gia cuä húåp nhêët vúáiÀaãng Quöëc tïë múái”. Möåt ngûúâi nhû vêåy, maâ Vuä TroångPhuång laâm cho chuáng ta mêët caãm tònh, öng àaä khoaác lïnngûúâi “öng giaâ” nhûäng àiïåu böå, nhûäng cûã chó cuãa nhûängnhên vêåt trong caác cuöën tiïíu thuyïët trinh thaám dúã. Mùåtkhaác, khöng kïí nhûäng àoaån thuyïët vïì àõa lyá, söë tûã vi, -

àêy laâ nhûäng nghïå phuå maâ nhaâ “caách maång” naây duâng àïíloåt vaâo àêu cuäng àûúåc vaâ dïî traánh con mùæt toâ moâ cuãa mêåtthaám, nhûng trong nhiïìu trûúâng húåp, “öng giaâ” toã ra mï




15/59

tñn, dõ àoan thûåc sûå vaâ cuäng laåi khöng “àaáng kñnh mïën vïì

nhên phêím” lùæm, nhû baâ Nghõ Haách ca tuång...... Cuöëi cuâng àïën öng huyïån Cuác Lêm. Hònh nhû Vuä

Troång Phuång mong moãi rêët nhiïìu vïì öng huyïån tên hoåcnaây lùæm thò phaãi. Öng ta àöî luêåt khoa tiïën sô Ba lï, tûângdiïîn thuyïët vaâ biïíu tònh vúái nhaâ vùn Romain Rolland vïìchñnh trõ phaåm Àöng Dûúng, vïì nûúác laâm quan àïí mûunhûäng viïåc ñch quöëc lúåi dên. Vò thïë, öng ta àaä tûâ chöëi

nhûäng caám döî bùçng sùæc àeåp vaâ tiïìn baåc maâ Nghõ Haáchàûa ra lung laåc öng. Öng ta quyïët àûáng vïì phña nhên dên,cûå laåi viïn Töíng àöëc àïí röìi àïå àún tûâ chûác, múã möåt phoângluêåt sû vaâ möåt cú quan ngön luêån bùçng tiïëng Phaáp cöngkñch chïë àöå quan trûúâng... Khöng roä vïì sau, öng ta cöngkñch chïë àöå quan trûúâng coá ài àïën àêu khöng, nhûng chónghe cêu öng ta àöëi àaáp viïn Töíng àöëc thò hïët sûác chaán:

- Bêím cuå lúán, Nhaâ nûúác khöng cêìn phaãi àöíi töi ài xa.Duâ töi khöng laâm quan thò töi cuäng khöng chïët àoái aå! Bêímcuå lúán, chùèng phaãi noái khoe gò, quan thêìy cuãa töi trongÀaãng Xaä höåi nay mai maâ coá sang nhêåm chûác Toaân quyïìnthò luác êëy töi seä laâm quan cuäng khöng muöån aå! Maâ nïëu coáphaãi laâm quan, töi seä cuäng khöng laâm quan huyïån nûäa!

Vuä Troång Phuång mêët nùm 1939. Luác söëng, chùæc öng

cuäng àaä àûúåc mùæt thêëy nhûäng ngûúâi trong Àaãng Xaä höåiPhaáp sang nhêån chûác Toaân quyïìn Àöng Dûúng, coá ngûúâicoân laâm àïën chûác Böå trûúãng Haãi ngoaåi nûäa, vaâ chùæc öng




16/59

cuäng àûúåc mùæt thêëy nhûäng ngûúâi nhû öng huyïån Cuác Lêm

laâm nûúác chûác quan to hún chûác quan huyïån, thïë nhûngcoá phaãi vò vêåy mònh xaä höåi Viïåt Nam thay àöíi àûúåc gò! Caáioác “bònh dên” cuãa öng huyïån Cuác Lêm cuäng chó àûa öngta àïën laâm tay sai cho thûåc dên Phaáp àùæc lûåc hún maâ thöi!Bêy giúâ nïu àiïìu àoá ra, chó cöët moåi ngûúâi thêëy tû tûúãng

Vuä Troång Phuång bõ haån chïë nhû thïë naâo. Öng chûa thêëyroä con àûúâng ài àuáng, mùåc duâ öng oaán gheát xaä höåi cuä, xaä

höåi àöìng tiïìn dûúái aách phong kiïën vaâ thûåc dên. Öng coánhûäng yá àõnh töët, nhûng öng àùåt hy voång vaâo nhûäng ngûúâinhû Tuá Anh, öng huyïån Cuác Lêm thò sai lêìm hïët sûác. Mùåtkhaác, öng khöng biïët xêy dûång nhên vêåt “öng giaâ” Haãi

Vên hiïån thûåc hún, nghiïm tuác hún àïí ngûúâi àoåc khoãi hiïíulêìm vïì ngûúâi caán böå caách maång.

*

* *

Trong vùn hoåc hiïån thûåc phï phaán cuãa ta trûúác Caáchmaång, Giöng töë cuãa Vuä Troång Phuång coá möåt giaá trõ roä neát.Öng ài sêu vaâo mùåt traái cuãa xaä höåi, àem phúi baây caái xêëuxa, bó öíi cho moåi ngûúâi tröng thêëy. Öng àaä xaä höåi nïn àiïínhònh Nghõ Haách söëng maäi trong loâng ngûúâi àoåc. Àoá laâ mùåt

ûu àiïím. Nöåi àiïím àoá cuäng àuã daânh cho öng möåt àõa võxûáng àaáng trong lõch sûã vùn hoåc nûúác ta úã thïë kyã naây.Chuáng ta khöng àoâi hoãi öng phaãi coá nhûäng nhên vêåt chñnh




17/59

diïån àuáng lêåp trûúâng. Àiïìu àoá, trûúác Caách maång, vúái tû

tûúãng cuãa möåt nhaâ vùn tiïíu tû saãn nhû öng khöng thïí laâmàûúåc. Nhûng chuáng ta khöng khoãi lêëy laâm tiïëc, vïì mùåtnghïå thuêåt, ngoâi buát Vuä Troång Phuång chó thaânh thaåo khiveä hai haång ngûúâi, möåt laâ nhûäng keã vò àöìng tiïìn maâ trúãnïn lûu manh; hai laâ nhûäng keã lûu manh maâ trúã nïn giaâucoá. Öng chó hiïíu têm lyá nhûäng nhên vêåt nhû thïë. Coânnhûäng nhên vêåt khaác, thò öng böi baác vuång vïì vaâ öng àiïìu

khiïín nhû nhûäng con röëi... Möåt nhûúåc àiïím nûäa, vïì haânhvùn tuy ngön ngûä Vuä Troång Phuång sùæc saão vaâ giaâu baãnchêët taåo hònh nhûng coá àoaån öng khöng giûä gòn lùæm. Àoálaâ, tònh traång chung cuãa möåt söë nhaâ vùn chuáng ta ngaâytrûúác, phaãi viïët nhanh, viïët nhiïìu, baán vùn nuöi thên.Nghô nhû vêåy thò àaáng thûúng hún àaáng traách. Vuä TroångPhuång coá nhûäng àoáng goáp quan troång cho thïí loaåi tiïíuthuyïët. Tiïíu thuyïët cuãa öng àêìy nhûäng xung àöåt cùng,

giaâu kõch tñnh. Vuä Troång Phuång àaä xêy dûång nhûäng nhênvêåt àûúåc caá thïí hoáa cao àöå, àa daång, phong phuá vïì mùåtthêím myä, nhûäng con ngûúâi àang àuöíi theo nhûäng duåcvoång caá nhên. Nhûäng maân bi kõch vaâ haâi kõch thay thïënhau, àan cheáo nhau kïët cêëu Giöng töë, taåo nïn möåt sûå hêëpdêîn cuöën huát àöëi vúái ngûúâi àoåc.

(In trong Taác phêím vùn hoåc,têå p I, 1930-1945,

NXB Khoa hoåc xaä höåi, H., 1990)




18/59

ÀOÅC LAÅI GIÖNG TÖËCUÃA VUÄ TROÅNG PHUÅNG

NGUYÏÎ N À AÊ NG MAÅ NH

1. Caái tïn cuãa taác phêím: Giöng töëTrong chuöîi taác phêím xuêët sùæc cuãa Vuä Troång Phuång ra

àúâi liïn tiïëp nùm 1936: Giöng töë, Söë Àoã, Vúä àï, Cúm thêìycúm cö, ngûúâi ta thûúâng àùåt Söë àoã lïn trïn hïët nhû möåt

kiïåt taác hoaân chónh nhêët. Chuáng ta khöng chöëi caäi giaá trõnghïå thuêåt cao cuãa Söë àoã, nhûng cêìn thêëy Giöng töë cuänglaâ möåt taác phêím lúán, möåt kiïåt taác hiïëm hoi trong nïìn tiïíuthuyïët Viïåt Nam hiïån àaåi.

So saánh vúái Söë àoã,, taác phêím naây phaãi giaãi quyïët nhûängnhiïåm vuå nghïå thuêåt nùång nïì hún. Noá phaãi quaãn lyá möåtthïë giúái nhên vêåt àöng àuác hún, phûác taåp hún, göìm nhiïìu

thaânh phêìn xaä höåi vaâ nghïì nghiïåp khaác nhau, tûâ xaä höåinöng thön àïën àúâi söëng thaânh thõ, tûâ lêu àaâi cuãa boån triïåuphuá àïën tuáp lïìu naát cuãa ngûúâi nöng dên, hay möåt xoá xónh




19/59

bêín thóu cuãa möåt tiïåm huát maåt haång, tûâ sinh hoaåt Êu hoáa

vúái nhûäng cö gaái tên thúâi laäng maån nhêët àïën cuöåc söëngbònh dõ, chêët phaác, cêìn lao cuãa cö gaái quï sau luyä trexanh, tûâ xaä höåi quan laåi Têy vaâ ta cêëp huyïån, cêëp tónhàïën boån cûúâng haâo úã laâng xaä, tûâ giúái trñ thûác, giúái baáo chñàïën caác nhaâ hoaåt àöång chñnh trõ göìm àuã caác xu hûúángkhaác nhau: quöëc gia, quöëc tïë, Àïå tam, Àïå nhõ, v.v... Tiïíuthuyïët Vuä Troång Phuång thûúâng mö taã nhûäng söë phêån luön

biïën àöíi, nghôa laâ chuyïín tûâ caãnh ngöå naây sang caãnh ngöåkhaác hoaân toaân xa laå, giöëng nhû àûúåc àöíi àúâi vêåy. Nhûngúã Söë àoã, nïëu xem xeát kyä seä thêëy thùçng Xuên tûâ cuöåc söëngma caâ böng bûúác vaâo thïë giúái cuãa baâ Phoá Àoan hay cuãanhûäng Vùn Minh, TYPN, cuå cöë Höìng, thûåc chêët vêîn laâ tûâmöi trûúâng lûu manh naây ài vaâo möi trûúâng lûu manhkhaác maâ thöi. Vaâ tñnh caách Xuên khöng coá gò thay àöíi,khöng cêìn gò phaãi thay àöíi. Nhûng nhûäng nhên vêåt trong

Giöng töë thò khaác. Thõ Mõch tûâ gia àònh cuå àöì Uêín úã laângQuyânh Thön bûúác vaâo dinh cú Nghõ Haách thò laâ sûå thayàöíi hoaân toaân vïì nguyïn tùæc söëng, vïì àaåo lyá söëng. Hoùåcnhû Long, tûâ anh viïn chûác maåt haång trúã thaânh con trainhaâ triïåu phuá cuäng vêåy. Ngoaâi ra, khaác vúái Söë àoã, GiöngTöë phaãi sûã duång nhiïìu buát phaáp khaác nhau: buát phaáp tiïíuthuyïët, buát phaáp phoáng sûå àiïìu tra, buát phaáp taã thûåc, buátphaáp laäng maån, caã buát phaáp truyïån trinh thaám nûäa, röìi

dûång àöëi thoaåi, àöåc thoaåi, nhêët laâ àöåc thoaåi, v.v... Taác




20/59

phêím, vò thïë, xeát úã böå phêån, úã cêëp àöå chi tiïët, quaã laâ khoá

traánh khoãi nhûäng tyâ vïët naây, tyâ vïët khaác.Nhûng caái hay cuãa Giöng töë chuã yïëu laâ caái hay cuãa töíng

thïí. Thûåc ra giaá trõ nghïå thuêåt cuãa moåi taác phêím vùnchûúng trûúác hïët àïìu phaãi àaánh giaá nhû thïë múái àuáng, vòtaác phêím nghïå thuêåt cuäng nhû sûå söëng laâ nhûäng chónhthïí sinh àöång. Àoåc Giöng töë phaãi caãm nhêån caái khöng khñchung, caái êm hûúãng chung, caái linh höìn chung cuãa thïë

giúái hònh tûúång cuãa cuöën tiïíu thuyïët. ÊËy laâ möåt xaä höåiquay cuöìng àaão àiïn àïën choáng mùåt, biïët bao tònh huöëngtrúá trïu, biïët bao cuöåc àúâi lïn voi xuöëng choá, xuöëng choá laåilïn voi, öng hoáa ra thùçng, thùçng hoáa ra öng, khöí trúã nïnsûúáng, sûúáng hoáa ra khöí, têët caã diïîn ra trong tiïëng cûúâi,tiïëng khoác, tiïëng chûãi búái, rïn la, coá khi laåi vûâa cûúâi vûâakhoác, taåo ra nhûäng têën bi haâi kõch vïì caái sûå vö nghôa lyá,vïì caái “choá àïíu” cuãa cuöåc àúâi. Möåt nhaâ nghiïn cûáu vùn hoåcPhaáp nhêån xeát nhaâ vùn Bandùæc (H. de Balzac) coá “möåt sûácmaånh hiïëm hoi cuãa trñ tûúãng tûúång töíng húåp” (une rarepuissance d’imagination syntheátique - Lanson). Cuäng coáthïí àaánh giaá taác giaã Giöng töë nhû vêåy. Àoåc Giöng töë, thêëygêìn nhû toaân böå xaä höåi Viïåt Nam thúâi Phaáp thuöåc thu nhoãlaåi, thu hònh laåi - maâ khöng phaãi xaä höåi trong traång thaáitônh taåi maâ trong traång thaái àêìy biïën àöång vúái caác têìng

lúáp xaä höåi phên hoáa hïët sûác dûä döåi vïì kinh tïë, xaä höåi, vïìchñnh trõ vaâ têm lyá. Dûä döåi vaâ nhanh choáng àïën mûác chñnhbaãn thên ngûúâi trong cuöåc cuäng phaãi ngaåc nhiïn, baâng




21/59

hoaâng. Nhên vêåt cûá ngúá ra, cûá ngêín mùåt ra khöng hiïíu ra

sao caã, nhû Thõ Mõch àïën nhaâ Nghõ Haách, nhû Long xuöëngnhaâ baâ Nghõ úã Haãi Phoâng, nhû mêëy böë con Nghõ Haách bùætquaã tang baâ Nghõ nguã vúái thùçng cung vùn..., nhû NghõHaách böîng gùåp laåi haãi Vên vaâ nghe öng ta noái vanh vaáchvïì tiïìn vêån, hêåu vêån cuãa mònh, v.v... Nhû caã laâng QuyânhThön vûâa höm naâo chûáng kiïën tai hoåa ghï gúám giaángxuöëng gia àònh cuå àöì Uêín àaä laåi àûúåc múâi àïën ùn cöî cûúái

linh àònh cuãa cö Mõch lêëy chñnh keã àaä gieo tai hoåa chomònh..., vên vên... Nhûäng söë phêån thay àöíi, nhûäng tñnhcaách chuyïín biïën, àöåt ngöåt quaá, àaão ngûúåc quaá, khiïën caácnhên vêåt cuäng phaãi thay àöíi thaái àöå vúái nhau möåt caáchthêåt mau leå, nhû laâ quay 180o. Nhûäng cuöåc sùæp xïëp laåi caácquan hïå möåt caách hêëp têëp, vöåi vaä nhû thïë àaä laâm chonhiïìu nhên vêåt giêîm àaåp vaâo nhau, chúi xoã nhau, taåothaânh nhûäng maân àaåi haâi kõch àïí tö rêët àêåm sûå thöëi naát,

sûå choá àïíu cuãa nhûäng con ngûúâi traáo trúã, àöíi trùæng thayàen... Toám laåi xaä höåi Giöng töë baây ra àuã caãnh tûúång àaãoàiïn, laáo nhaáo, quay cuöìng nhû àeân cuâ, nhû trong möåt cúnlöëc maänh liïåt, möåt trêån giöng töë. Khöng phaãi ngêîu nhiïnmaâ taác giaã àaä àùåt tïn cho taác phêím cuãa mònh laâ Giöng töë.Cuöën tiïíu thuyïët lêìn àêìu àùng trïn Haâ Nöåi baáo tûâ söë 1(2-1-1936) vúái tïn Giöng töë, àïën hïët chûúng X thò böîngdûâng laåi 7 tuêìn lïî. Nghe noái túâ baáo àùng taãi taác phêím àaä

bõ löi thöi vò àuång àïën möåt võ tai to mùåt lúán àûúng thúâi.Khi taác phêím àùng tiïëp thò phaãi àöíi tïn thaânh Thõ M õch.




22/59

Nhû thïë laâ taác giaã ngay tûâ àêìu àaä cho taác phêím cuãa mònh

caái tïn Giöng töë. Möåt caái tïn rêët àuáng vúái tinh thêìn cuãataác phêím. Giöng töë. Vêng, xaä höåi Viïåt Nam àûúåc phaãn aánhtrong cuöën tiïíu thuyïët laâ möåt xaä höåi trong cún giöng töë.Noá laâm àaão löån têët caã, laâm tanh baânh têët caã vaâ lêåt têíy têëtcaã moåi thûá mùåt naå àùæp àiïëm lïn möåt caái thûåc chêët bêëtcöng, taân aác, àïíu giaã, thöëi naát, hïët sûác vö nghôa lyá cuãa xaähöåi Viïåt Nam thúâi Phaáp thuöåc.

2. Möåt quaã bom neám vaâo möåt xaä höåi “choá àïíu” Coá ngûúâi noái möîi taác phêím cuãa Vuä Troång Phuång laâ möåt

quaã bom neám vaâo xaä höåi cuä. Nhûng phaãi noái, quaã bomGiöng töë coá sûác cöng phaá maänh liïåt hún caã.

Quaã bom êëy laâ hònh tûúång thùçng Nghõ Haách.

Tñnh caách Nghõ Haách laâ möåt tñnh caách baåo chuáa. Noádêm möåt caách baåo chuáa, àïíu möåt caách baåo chuáa, aác möåtcaách baåo chuáa. Lyá leä cuãa moåi baåo chuáa laâ têët caã phaãi súånoá, phaãi phuåc tuâng noá. Baåo chuáa coi thên phêån vaâ sinhmïånh con ngûúâi nhû rúm raác: àaánh ngûúâi, giïët ngûúâi, hiïëpngûúâi khöng hïì aáy naáy, ùn nùn gò. Khi Long thuyïët phuåcnoá böìi thûúâng cho Thõ Mõch 300 àöìng, noá giêîy nêíy lïn kïuàùæt quaá. Noá coá 11 naâng hêìu, laåi coân rùæc con khùæp thiïn

haå, nhûng khi vúå noá nguã vúái thùçng cung vùn thò noá löìnglöån lïn nhû thuá dûä. Vò noá coá thïí lûâa ngûúâi, phaãn ngûúâi,chûá khöng ai àûúåc lûâa noá, phaãn noá. Baåo chuáa chó nghô àïën




23/59

thùæng khöng bao giúâ nghô àïën thêët baåi. Nghõ Haách laâ möåt

tñnh caách nhû thïë.Nhûng sûác cöng phaá cuãa traái bom Giöng töë chuã yïëu

phoáng ra úã chöî naâo? Töi cho rùçng úã hai vuå bï böëi chñnhcuãa Nghõ Haách, möåt laâ trong quan hïå xaä höåi, hai laâ trongquan hïå gia àònh cuãa nhên vêåt naây.

Vuå “xò cùng àan” thûá nhêët laâ vuå Nghõ Haách bõ kiïån vïìtöåi hiïëp dêm Thõ Mõch. Vuå naây thuöåc vïì quan hïå xaä höåinïn àûúåc xeát xûã bùçng toâa aán cuãa phaáp luêåt xaä höåi, cuãacöng lyá thûåc dên. Chùèng nhûäng Nghõ Haách khöng bõ kïëttöåi maâ chñnh gia àònh cuå àöì Uêín phaãi khöën khöí, coá thïí bõài tuâ vaâ caã laâng Quyânh Thön thò àiïu àûáng mêët ùn, mêëtnguã. Röìi tri huyïån Cuác Lêm bõ mêët chûác, lyá dõch laângQuyânh Thön bõ àe doåa tuâ töåi. Coá leä chûa coá taác phêím vùnhoåc hiïån thûåc naâo àûúng thúâi àaä lïn aán cöng lyá cuãa xaä höåi

thûåc dên möåt caách trûåc diïån, quyïët liïåt, sêu sùæc vaâ coá nghïåthuêåt nhû thïë.

Vuå “xò cùng àan” thûá hai laâ vuå loaån luên trong gia àònhNghõ Haách: hai anh em Long, Tuyïët - con àeã cuãa NghõHaách, troát coá “dêm sûå” vúái nhau. Vuå naây thuöåc quan hïåàúâi tû, quan hïå caá nhên, nïn chó coá thïí àûúåc xeát xûã bùçngtoâa aán lûúng têm maâ thöi. Nghôa laâ Nghõ Haách tûå xeát xûã.

Vaâ àêy laâ “lûúng têm” cuãa Nghõ Haách, y xûã cho hai àûáacon àeã chñnh thûác lêëy nhau vaâ mûúån luön tònh huöëng loaånluên naây àïí àoåc möåt baâi diïîn vùn “àêìy xuác àöång” (baâi diïîn




24/59

vùn thónh thoaãng phaãi dûâng laåi àïí diïîn giaã lau nûúác mùæt)

vïì têëm loâng “thûúng xoát” cuãa hùæn àöëi vúái bònh dên. Viïët vïì Giöng töë, Nguyïîn Tuên àaä “súå” Vuä Troång Phuång

vïì àoaån vùn naây. Quaã thêåt, phaãi laâ ngoâi buát Vuä TroångPhuång múái àuã sûác dûång lïn àûúåc möåt nhên vêåt bêët nhênàïën mûác quyã sûá àaáng “súå” nhû thïë.

Cho àïën nay, coá thïí noái, chûa coá möåt nhên vêåt tû saãnàõa chuã naâo trong vùn hoåc Viïåt Nam àõch nöíi nhên vêåt

Nghõ Haách, möåt con quyã dêm ö, àöåc aác, àïíu giaã, trùæng trúåncúä baåo chuáa. Möåt nhaâ vùn noái vúái töi: Àoåc Nam Cao ngûúâita bùæt buöåc phaãi suy nghô bùn khoùn khöng dûát ra àûúåc.Àoåc Vuä Troång Phuång, ngûúâi ta muöën haânh àöång, muöënàêåp phaá möåt caái gò cho haã giêån. Giöng töë laâ möåt quaã bomchñnh laâ vúái yá nghôa êëy.

3. Vïì nhên vêåt öng giaâ Haãi Vên

Möåt höìi ngûúâi ta àaä kïët töåi taác phêím Giöng töë chuã yïëuxoay quanh nhên vêåt naây àêy.Trûúác hïët phaãi khùèng àõnh, nhên vêåt öng giaâ Haãi Vên

àuáng laâ ngûúâi àaåi diïån tû tûúãng chñnh trõ, noái lïn mú ûúácvïì chñnh trõ cuãa Vuä Troång Phuång. Möåt nhên vêåt àûúåc xêydûång theo buát phaáp laäng maån chuã nghôa.

Trong möåt baâi viïët cuãa mònh(1) öng Vùn Tên cho rùçngtû tûúãng chñnh trõ cuãa Vuä Troång Phuång laâ tû tûúãng quöëc



(1) Vuä Troång Phuång qua Giöng töë , Vúä àï, Söë àoã- têå p san Vùn Sûã Àõa,söë thaáng 4-1957.


25/59

gia, vò ngûúâi àaåi diïån tû tûúãng chñnh trõ cuãa trong Giöngtöë laâ nhên vêåt Tuá Anh - nhaâ caách maång quöëc gia.

Thûåc chêët khöng phaãi. Töi cho rùçng Tuá Anh chó laâ ngûúâiphaát ngön cho Vuä Troång Phuång vïì quan àiïím àaåo àûác,luên lyá coá maâu sùæc hû vö chuã nghôa maâ thöi. Nhên vêåt naâychó coá möåt lêìn xuêët hiïån àïí tûå giúái thiïåu mònh laâ nhaâ caáchmaång quöëc gia úã möåt chûúng gêìn cuöëi cuãa Giöng töë, khianh ta tiïîn chên Haãi Vên úã búâ biïín Moáng Caái. Ta biïët sau

naây Tuá Anh múái vúä leä ra rùçng Haãi Vên chñnh laâ böë cuãaanh ta. Öng giaâ bñ mêåt naây tûâ Maåc Tû Khoa vïì nûúác àïígiaãi quyïët möåt moán tiïìn cêìn cho quyä Àaãng, sau àoá laåi vûúåtbiïín ài dûå möåt cuöåc höåi nghõ úã Ma Cao goåi laâ àïí húåp nhêëthai Àaãng Quöëc gia vaâ Quöëc tïë. Tuá Anh àaä tiïîn cha lïnàûúâng trong möåt àïm mûa gioá. Trong khi àúåi chiïëc haãithuyïìn àïën àoán, hai cha con àaä troâ chuyïån vúái nhau vïìtònh hònh chñnh trõ trïn thïë giúái àang chuyïín maånh sang

phong traâo caách maång vö saãn vúái nhiïìu hûáa heån àaángphêën khúãi cho giai cêëp cêìn lao úã Àöng Dûúng. Öng böë hoãicon vïì khuynh hûúáng chñnh trõ. Ngûúâi con cho biïët theo tûtûúãng quöëc gia vaâ àaä bõ öng böë phï phaán vúái thaái àöå àêìykhinh bó. Trong chûúng saách naây, Vuä Troång Phuång àaä mötaã Tuá Anh (nhaâ caách maång quöëc gia) trûúác Haãi Vên nhûmöåt chuá gaâ con töåi nghiïåp trûúác möåt con àaåi baâng cêët caánhàïí lao vaâo giöng töë.




26/59

Nhû vêåy roä raâng laâ Vuä Troång Phuång àaä thïí hiïån tû

tûúãng chñnh trõ cuãa mònh úã nhên vêåt Haãi Vên, möåt ngûúâicuãa Àïå tam quöëc tïë, möåt ngûúâi cöång saãn.

Àöëi chiïëu Haãi Vên vúái ngûúâi chiïën sô cöång saãn trong àúâisöëng hiïån thûåc ngûúâi ta àïìu thêëy coá nhiïìu àiïím khöngchñnh xaách: Chùèng haån, ngûúâi cöång saãn maâ laåi ài töëngtiïìn, ngûúâi cöång saãn maâ laåi toã ra maánh lúái thuã àoaån chùèngnhûäng lûâa Nghõ Haách maâ lûâa caã Vaån toác mai àïí bùæt bñ lêëy

tiïìn, ngûúâi cöång saãn maâ laåi tin tûúáng söë vaâ thuêåt àõa lyá.Àêëy laâ chûa noái, qua cuöåc troâ chuyïån vúái Tuá Anh, Haãi Vêncoân noái nhiïìu àiïìu khaá mú höì vïì lyá tûúãng cöång saãn. Cùncûá vaâo àêëy, möåt thúâi gian, nhiïìu ngûúâi àaä quy kïët taácphêím Giöng töë laâ xuyïn taåc, böi nhoå ngûúâi cöång saãn.

Ngaây nay nhòn laåi vêën àïì, àùåt Vuä Troång Phuång tronghoaân caãnh lõch sûã cuå thïí, trong tònh hònh têm lyá xaä höåi cuå

thïí cuãa lúáp ngûúâi cêìm buát nhû Vuä Troång Phuång, ta thêëyvêën àïì khöng coá gò khoá hiïíu caã.

Möåt laâ Vuä Troång Phuång cuäng nhû bêët cûá möåt ngûúâichûa laâ àaãng viïn cöång saãn naâo khaác, laâm sao coá thïí hiïíuàuáng àûúåc chuã nghôa cöång saãn vaâ ngûúâi cöång saãn.

Trong Tûâ êëy, ngay chñnh Töë Hûäu nhiïìu khi cuäng mö taãngûúâi chiïën sô vö saãn nhû laâ nhûäng anh huâng thúâi Chiïën

quöëc. Vùn thú Xö viïët Nghïå Tônh ra àúâi trong phong traâocöång saãn cuäng chûa phaãi àaä thïí hiïån àûúåc chñnh xaác hònhaãnh ngûúâi cöång saãn, cuäng nhû quêìn chuáng caách maång.




27/59

Vêën àïì àùåt ra chó laâ thaái àöå cuãa Vuä Troång Phuång, qua

nhên vêåt Haãi Vên, coá thiïån yá vúái phong traâo cöång saãn vaângûúâi cöång saãn hay khöng. ÚÃ àêy ngûúâi àoåc khöng nïn aápàùåt cho nhaâ vùn thúâi trûúác nhêån thûác chñnh trõ cuãa mònhngaây nay. Nïëu àùåt mònh vaâo tònh hònh yá thûác vaâ têm lyácuãa chñnh Vuä Troång Phuång, ta seä hiïíu nhaâ vùn toã roä thaáiàöå caãm phuåc nhûäng con ngûúâi nhû öng giaâ Haãi Vên; khöngphaãi ngêîu nhiïn maâ taác giaã cho nhên vêåt naây thuöåc doâng

doäi cuå Traång Trònh, maâ mö taã öng ta nhû möåt con ngûúâi“thûúång thöng thiïn vùn, haå tri àõa lyá, trung tri nhên sûå”.Gùæn cho nhên vêåt cuãa mùåt trñ tuïå löîi laåc àoá, àêu phaãi laâböi nhoå, maâ ngûúåc laåi, chñnh laâ toã yá suâng baái ngûúâi laänhtuå caách maång. Vaâ nhaâ vùn thêëy cêìn chuyïín caách viïët cuãamònh tûâ buát phaáp hiïån thûåc sang buát phaáp lyá tûúãng hoáa,phi thûúâng hoáa, laäng maån hoáa.

Coân Haãi Vên laâ möåt con ngûúâi thuã àoaån? Àuáng laâ nhû

vêåy. Nhûng àiïìu naây cuäng coá thïí giaãi thñch àûúåc nïëu tabiïët rùçng Vuä Troång Phuång vöën quan niïåm laâm chñnh trõ laâphaãi coá thuã àoaån. Öng taán thaânh caái goåi laâ chuã nghôaMakiven vïì chñnh trõ (Machiaveálisme politique): “tous lesmoyens sont bons”(1). Moåi thuã àoaån àïìu töët caã, miïîn laâ àaåtàûúåc muåc àñch cuãa mònh. Vêën àïì laâ úã muåc àñch, úã lyá tûúãng



(1) Nhên sûå chia reä giûäa Àïå tam vaâ Àïå tûá quöëc tïë..., Àöng Dûúng taå pchñ, thaáng 10-1937.


28/59

chñnh trõ coá töët àeåp khöng maâ thöi, chûá àaä laâ chñnh trõ thò

phaãi coá thuã àoaån.Öng giaâ Haãi Vên àaä àûúåc mö taã nhû vêåy. Möåt con ngûúâi

khön ngoan vaâ thuã àoaån, nhûng muåc àñch cuöëi cuâng, lyátûúãng cuöëi cuâng laâ töët àeåp, laâ cao caã, laâ vò Àaãng, laâ vò giaicêëp vö saãn toaân thïë giúái. Coân ngûúâi naây sau khi töëng tiïìnNghõ Haách àûúåc möåt vaån àöìng cho quyä Àaãng àaä lïn àûúângài Ma Cao. Öng noái vúái con trong giúâ phuát chia tay: “Ta

khöng àûúåc coi nûúác Phaáp laâ keã thuâ maâ àïí cho baân tay bñmêåt cuãa phaái quên Nhêåt noá thûåc hiïån caái chûúng trònhLiïn AÁ bùçng nhûäng khêíu hiïåu ”AÁ Àöng vïì tay ngûúâi AÁÀöng"! Caái chïë àöå cuãa noá laâm khöí dên ta vaâ chñnh saáchcuãa mêëy nhaâ tû baãn vua moã, vua ö tö, vua nhaâ bùng,nhûng àoá khöng phaãi laâ toaân thïí nûúác Phaáp! Ta coá thïí hyvoång vaâo caái nûúác Phaáp bònh dên cuãa Ruxö (Rousseau),Àùngtöng (Danton), Röbexpie (Röbespierre), Búlum(Blum), Mutï (Moutet), röìi nhûäng ngûúâi êëy seä coá thïë lûåclaâm cho ta àúä khöí. Mùåc dêìu bêy giúâ hoå chûa coá àõa võ gòcaã. Ta seä khöng àûúåc coi nûúác Phaáp laâ keã thuâ riïng, traáilaåi ta coá caã keã thuâ chung trong boån àöìng chuãng cuãa ta, caáiphaái toåa hûúãng kyâ thaânh vêîn boác löåt caái phaái lao àöång, thñduå thùçng Nghõ Haách laâ möåt. Nhûng tû tûúãng quöëc gia cuãacon vûâa heåp hoâi vûâa bêët àaåt. Phên biïåt biïn thuyâ vúái noâi

giöëng laâ àöì ngu xuêín, con nïn àöíi quan niïåm cuä ài vaâ nïncoi nhûäng ngûúâi Phaáp ngheâo khöí laâ baån thên vaâ boån troåcphuá An Nam laâ keã tûã thuâ...". Öng ta laåi khuyïn baão Tuá




29/59

Anh: “Àaä coá hoåc thûác, nhên phêím laåi coá möåt lyá tûúãng maâ

thúâ, con seä cöë gùæng laâm nhûäng viïåc hûäu ñch cho dên chuáng[...]. Nïëu con cuäng nhû trùm nghòn keã khaác, coá tim, coá oácmaâ ñch kyã, maâ tham sinh uyá tûã, maâ röìi cûáu caánh laâ möåtcuöåc àúâi trûúãng giaã, söëng nhû choá, nhû lúån, vò kim tiïìn, vòaái tònh, vò vêåt chêët, vò hû danh thò múái àaáng lo cho giöëngnoâi.

Töi àaä noái vïì hai chûä Giöng töë theo nghôa thûá nhêët.

Nay coá thïí nghô àïën möåt yá nghô khaác cuãa tïn truyïån, nhênnoái vïì nhên vêåt öng giaâ Haãi Vên. Öng giaâ naây àaä lïnàûúâng trong möåt àïm giöng töë. Phaãi chùng Vuä TroångPhuång àaä gûãi vaâo hònh aãnh naây niïìm mú ûúác cuãa mònh seäcoá möåt cún giöng töë vô àaåi cuãa caách maång queát saåch toaânböå caái thïë giúái taân baåo, thöëi naát cuãa thùçng Nghõ Haách maâöng vö cuâng cùm gheát. Öng giaâ Haãi Vên ñt ra cuäng laâ möåtûúác mú vûúåt tònh thïë, möåt ûúác mú nöíi loaån cuãa Vuä Troång

Phuång.Nhû vêåy khöng nïn quy kïët Vuä Troång Phuång, qua nhên

vêåt Haãi Vên, laâ àaä xuyïn taåc, böi nhoå ngûúâi chiïën sô cöångsaãn. Thûåc ra, àûúng thúâi, àöåc giaã cuãa Giöng töë cuäng khöngai nghô nhû thïë caã. Taác àöång khaách quan cuãa hònh tûúångnaâ y laâ tñch cûåc, laâ coá lúåi cho caách maång. Öng TrûúngChñnh trong Dûúái con mùæt töi (1939) àaä coi öng giaâ Haãi

Vên laâ “möåt ngûúâi phong trêìn, coá chñ khñ lúán, hoaâi baäolúán”. Vaâ möåt nhaâ phï bònh khaác, öng Xuên Sa, trïn baáo




30/59

Nûä lûu (1937) viïët: Trong caái xaä höåi “àaâi caác phong lûu,

ta chó thêëy caái ñch kyã nhoã nhen, caái bêët lûúng taân nhêîn êëycuãa Giöng töë, may thay laåi coá möåt ngûúâi, möåt ngûúâi muöënphaá hoaåi caái xaä höåi àiïn àaão êëy àïí kiïën thiïët möåt xaä höåikhaác húåp vúái nhên àaåo vaâ cöng lyá hún. Con ngûúâi êëy laâöng giaâ Haãi Vên. Àaåi biïíu cho giai cêëp vö saãn, öng giaâ Haãi

Vên àaä biïët giaác ngöå, àaä biïët àïí caái ”quöëc tïë" bao la trïncaái quöëc gia heåp hoâi. Vaâ öng àaä biïët con àûúâng haånh phuác

cuãa giai cêëp mònh laâ trong sûå tranh àêëu. Cho nïn öng hiïënthên öng cho caách maång àïí söëng möåt cuöåc àúâi luên laåcphong trêìn".

Vêng, Giöng töë ra àúâi àêìu nùm 1936, chùèng nhûäng laâmöåt quaã bom coá sûác cöng phaá vaâo xaä höåi thûåc dên phongkiïën, maâ coân muöën múã àûúâng ài túái möåt tûúng lai töët àeåp,möåt tûúng lai maâ moåi thùçng Nghõ Haách àïìu bõ tiïu diïåthïët àïí caác giai cêëp cêìn lao àûúåc haånh phuác, êëm no. Vúái

Giöng töë, Vuä Troång Phuång khöng chó laâ möåt thiïn taâi phuãàõnh caái hiïån taåi àen töëi maâ coân laâ ngûúâi dûå baáo möåt trêångiöng töë cuãa caách maång ngaây mai.

11-10-1989 In trong Taå p chñ Vùn hoåc,

söë 2-1990, tr. 31-36)




31/59

GIÖNG TÖË

NGUYÏÎ N HOAÂNH KHUNG

Tiïíu thuyïët Giöng töë bùæt àêìu àùng trïn Haâ Nöåi baáo tûâsöë 1 (ra ngaây 1-1-1936); àûúåc 11 söë thò nghó, ñt lêu sau laåiàùng tiïëp vúái nhan àïì múái: Thõ M õch, 1937, Nhaâ xuêët baãn

Vùn Thanh in thaânh saách vúái tïn cuä.

Vûâa ra mùæt, Giöng töë àaä coá tiïëng vang lúán àïën nöîi, coá

ngûúâi noái àoá laâ quaã bom nöí giûäa laâng vùn khi àoá. Àêy laâmöåt trong hai taác phêím tiïu biïíu nhêët cho sûå nghiïåp vùnhoåc cuãa Vuä Troång Phuång, coá giaá trõ hiïån thûåc vaâ sûác maånhtöë caáo àöåc àaáo, àöìng thúâi, cuäng böåc löå khaá hïå thöëng nhûänglïåch laåc, nhûäng mêu thuêîn lùæm khi coá veã vö lyá trong tûtûúãng nhaâ vùn.

Giöng töë bao quaát hiïån thûåc trïn möåt phaåm vi rêët röång.

Vúái cuöën tiïíu thuyïët daây daån naây, nhaâ vùn muöën dûångnïn bûác tranh toaân caãnh vïì xaä höåi Viïåt Nam àûúng thúâi.Cêu chuyïån traãi ra tûâ nöng thön àïën thaânh thõ, trong




32/59

nhiïìu khung caãnh rêët khaác nhau. Bêëy nhiïu khung caãnh

laâ bêëy nhiïu möi trûúâng söëng, hoaåt àöång cuãa khaá àöngnhên vêåt thuöåc àuã caác têìng lúáp xaä höåi. Vaâ àùçng sau nhûängnhên vêåt coá tïn tuöíi, diïån maåo cuå thïí àoá, thónh thoaãnghêåu caãnh sên khêëu Giöng töë laåi heá ra nhûäng àaám àöngthuöåc möåt xaä höåi con con naâo àoá àûúåc veä bùçng nhûäng neátkyá hoåa sùæc saão, vûâa laâ ngoâi buát “taã chên” linh hoaåt, vûâalaâ ngoâi buát tiïíu phêím chêm biïëm cuãa nhaâ baáo taâi nùng.

Àoá laâ xaä höåi “laâng beåp” trïn tiïåm huát Maä Mêy, “möåt xaähöåi thêët voång truyå lûåc, muöën laâm cho nhûäng àiïìu thêëtvoång phaãi tan ra khoái”, göìm “öng chuã soâng maâ Súã Liïmphoáng khöng thûúng haåi, mêëy cêåu hoåc troâ vûâa ra khoãitrûúâng maâ àaä oaán giêån xaä höåi khöng troång duång nhên taâi,cuå phaán giaâ khöng àûúåc cûúái thïm vúå leä, öng nhaâ vùn coásaách múái bõ cêëm, tay chuã baáo bõ kiïån vïì töåi phó baáng, tayphoáng viïn thiïëu àêìu àïì, cö gaái nhaãy vûâa àaánh mêët nhên

tònh, nhaâ taâi tûã caãi lûúng khöng coá ngûúâi bao...”.Àoá laâ àaám khaách cuãa Nghõ Haách vaâo ngaây nhaâ tû baãn

tñnh söí doanh thûúng: “Boån ngûúâi maâ bïì ngoaâi àuã toã ra veãdoanh nghiïåp, veã sùæc saão, veã gian huâng úã nhûäng caái muäcaát keát, úã nhûäng àöi giaây öëng, úã nhûäng caái kñnh cùåp, úãnhûäng caái rùng vaâng, úã caái maáy chûä xaách àûúåc, úã nhûängcaái cùåp da to kïëch xuâ, úã caái öëng àûång nûúác noáng laånhtrong 24 giúâ, v.v... (...). Trong boån êëy coá anh coi àúâi nhûcanh baåc lúán, laâm viïåc thiïån laâ àïí quaãng caáo cho mònh,




33/59

laâm àiïìu aác maâ bùæt moåi ngûúâi phaãi nhúá ún, àoåc àuã caác baáo

chñ maâ khöng biïët gò vïì vùn chûúng myä thuêåt, tuã saách àêìynhûäng têåp kyã yïëu caác höåi aái hûäu, nhûng kyâ chung thêåtkhöng coá ai laâ baån trïn àúâi, cêìm àïën túâ nhêåt trònh chó xemtin thûúng trûúâng, tin goåi àêëu thêìu, caác àaåo nghõ àõnh, tinxuêët caãng, nhêåp caãng, àaä tûâng chuã toåa nhûäng cuöåc bangiaãi vùn chûúng, maâ chûa hïì àoåc hïët möåt cuöën tiïíu thuyïët.Laåi coá anh vûâa cöí àöång kõch liïåt cho Höåi Phêåt giaáo, laåi vûâa

xêy haâng daäy nhaâ sùm... (...). Boån ngûúâi naây laâ nhûäng mêîuhaâng àùåc biïåt cuãa cöng giúái vaâ thûúng giúái. Boån êëy àïìuhoùåc laâ baån haâng, hoùåc laâ tay sai cuãa Nghõ Haách caã”.

Àoá laâ “caái xaä höåi thûúång lûu trñ thûác trûúãng giaã quyáphaái vên vên”, göìm àuã caác quan chûác Phaáp - Nam trongtónh, àaám thûåc khaách sang troång trong bûäa tiïåc linh àònhúã phoâng àaåi saãnh Tiïíu Vaån Trûúâng Thaânh lêåp vaâo dõp chuãnhên nhêån thûúãng böåi tinh.

Röìi caái xaä höåi ùn chúi traác taáng trong möåt chêìu haát xoámKhêm Thiïn, göìm “toaân nhûäng thiïëu niïn trñ thûác, cûãnhên, tuá taâi, giaáo sû...” maâ lùn loác trong “möåt cuöåc cuöìngdêm dûä döåi, möåt bûäa daå yïën long trúâi lúã àêët...”, v.v. ..

Hònh aãnh nhûäng àaám àöng löë nhöë àoá àaä gúåi nïn caãmtûúãng roä rïåt vïì sûå àöng àuác, phûác taåp cuãa xaä höåi Giöng töë,vúái àuã caác lúáp ngûúâi, nhoám ngûúâi rêët khaác nhau song àïìu

laâ saãn phêím cuãa chñnh xaä höåi nhöë nhùng thöëi naát àoá.




34/59

Hiïån thûåc xaä höåi àûúåc phaãn aánh trong Giöng töë àuáng laâ

phong phuá, àêìy àùån, àa daång. Cuöën tiïíu thuyïët àêìy ùæp sûåkiïån, chi tiïët vïì àúâi söëng; nhiïìu maãng hiïån thûåc sinh àöångàûúåc dûång lïn chöìng chêët, kïë tiïëp... Ñt coá taác phêím àûúngthúâi naâo so àûúåc vúái Giöng töë vïì dung lûúång hiïån thûåc àêåmàùåc vaâ quy mö phaãn aánh röång lúán nhû vêåy.

Cöët truyïån, tònh tiïët Giöng töë chuã yïëu xoay quanh möåtgia àònh loaån luên nhûng nöåi dung, yá nghôa taác phêím vûúåt

xa phaåm vi sinh hoaåt àaåo àûác gia àònh; trûúác hïët, àoá laâmöåt bûác tranh xaä höåi, àûúåc veä bùçng nhûäng neát buát taáo baåo,gay gùæt maâ chên thûåc, toaát lïn lúâi kïët aán dûä döåi cuãa nhaâvùn.

Àaáng chuá yá laâ bûác tranh xaä höåi êëy khöng tônh lùång chuátnaâo maâ traái laåi, rêët àöång. Tònh tiïët lùæm chöî ly kyâ, àöåt ngöåtkhön lûúâng, söë phêån caác nhên vêåt lùæm khi thêåt trúá trïu,lïn voi xuöëng choá bêët ngúâ nhû trong baäo löëc. Chûa thïí noái

nhaâ vùn àaä coá àûúåc caãm quan chñnh xaác vïì sûå vêån àöångbiïån chûáng cuãa hiïån thûåc, nhûng quaã laâ öng thêåt nhaåycaãm vúái caái goåi laâ thïë sûå thùng trêìm, troâ àúâi àiïn àaão, thïíhiïån möåt caái nhòn nùng àöång àïí caãm nhêån àûúåc nhõp àöåhöëi haã, sûå quay cuöìng dûä döåi cuãa àúâi söëng. Trong “têën troâàúâi” àêìy nhûäng tònh cúâ oaái oùm àoá, thêëy nöíi lïn hiïån tûúångmang tñnh quy luêåt: sûå têëy lïn giaâu sang nhanh choáng cuãakeã bêët lûúng vö só, vaâ sûå bïë tùæc, bõ àeâ beåp cuãa nhûäng conngûúâi nhoã beá trong guöìng maáy xaä höåi laånh luâng.




35/59

Song giaá trõ hiïån thûåc chuã yïëu cuãa taác phêím khöng

phaãi úã àoá. Nïëu trûúác àêy, Vuä Troång Phuång múái chó mú höìcaãm thêëy sûå xung àöåt giaâu - ngheâo vaâ sûå bêët cöng xaä höåithò àïën Giöng töë, öng àaä tiïën túái caái nhòn “trïn tinh thêìngiai cêëp” - chûä duâng cuãa Vuä Troång Phuång - coá khi khaá sùæcsaão. Giöng töë àaä phaãn aánh trûåc diïån hiïån thûåc tûâ goác àöåmêu thuêîn giai cêëp cú baãn vaâ àaä vaåch ra khaá chñnh xaácnhûäng quan hïå xaä höåi thûåc cuãa àúâi söëng àûúng thúâi. Àoá

chñnh laâ chiïìu sêu cuãa sûå phaãn aánh, laâm nïn chêët lûúånghiïån thûåc cuãa taác phêím.Qua Giöng töë, Vuä Troång Phuång toã ra rêët nhaåy beán vúái

sûå bêët cöng giai cêëp hiïån ra khùæp núi. Múã àêìu taác phêímlaâ chuyïån hiïëp dêm, tònh tiïët gùåp úã nhiïìu saáng taác cuãa VuäTroång Phuång, vaâ dïî dêîn ngoâi buát nhaâ vùn sa vaâo chuãnghôa tûå nhiïn. Song, úã Giöng töë, cöët truyïån, tònh tiïëttriïín khai tûâ caái nuát khai àïì êëy àaä ài theo hûúáng phên

tñch xaä höåi vúái tinh thêìn töë caáo. Qua vuå hiïëp dêm bó öíi cuãatïn triïåu phuá vaâ vuå kiïån keáo daâi sau àoá, böå mùåt taân aácàïíu caáng cuãa “phaái tû baãn” àûúåc quan trïn quan dûúái chechúã, cuäng nhû thên phêån con sêu caái kiïën cuãa ngûúâi dênngheâo heân trong caái xaä höåi hoaân toaân khöng coá cöng lyá àoá,àaä bõ phúi trêìn.

Vúái niïìm cùm gheát sêu sùæc caái xaä höåi trûúãng giaã söëngpheâ phúän thöëi naát, vúái caãm quan vïì sûå bêët cöng xaä höåi tiïëntúái caái nhòn “trïn tinh thêìn giai cêëp” àûúåc maâi sùæc do aãnh




36/59

hûúãng cuãa phong traâo Mùåt trêån Dên chuã, Vuä Troång Phuång

àaä nùæm khaá chùæc ngoâi buát hiïån thûåc àïí dûång nïn möåt àiïínhònh nghïå thuêåt bêët huã vïì têìng lúáp tû baãn xûá cúä lúán trongxaä höåi Viïåt Nam thuöåc àõa nûãa phong kiïën àûúng thúâi:

Nghõ Haách.Khaác vúái nhûäng Nghõ Quïë, Nghõ Laåi, Baá Kiïën - nhûäng

àõa chuã “nhaâ quï” cuãa möåt vuâng nöng thön nhoã heåp, NghõHaách laâ möåt àaåi tû baãn cúä “phuá gia àõch quöëc”. Taâi saãn

cuãa laäo àaåi khaái göìm “nùm trùm mêîu àöìn àiïìn trïn tónh...möåt caái moã than úã Quaãng Yïn... ba chuåc noác nhaâ Têy úã HaâNöåi, böën chuåc noác nûäa úã Haãi Phoâng”. Laäo söëng hïët sûác xahoa, àïë vûúng vúái caái êëp Tiïíu Vaån Trûúâng Thaânh coá“nhûäng toâa nhaâ nguy nga bïì thïë nhû nhûäng cung àiïån vúáingûúâi hêìu nhû trong cung nhaâ vua”; vúái mûúâi möåt cö naânghêìu “àõa võ chaã khaác gò àõa võ möåt cung phi” cuâng hêìu haåmöåt öng chöìng maâ hoå khiïëp súå nhû möåt võ baåo chuáa; vúái

nhûäng tïn Khuyïín, Ûng dûúái trûúáng àïí coá thïí sai ài gêytöåi aác bêët cûá luác naâo...Hai mûúi saáu nùm trûúác, Taå Àònh Haách múái chó laâ möåt

baác cai thúå nïì. Ngay khi àoá, cai Haách àaä laâ keã lûúâng thêìyphaãn baån, coá daä têm cûúáp vúå baån. Vaâ keã chuyïn lûúâng àaãoêëy khöng ngêìn ngaåi trûúác bêët cûá töåi aác naâo. Laäo àaä tûâng“boã baä rûúåu vaâo ruöång lûúng dên röìi baáo nhaâ àoan vaâ chóbúãi möåt thuã àoaån êëy àaä têåu àûúåc ba trùm mêîu ruöång rêëtreã tiïìn”; àaä “àaánh chïët ngûúâi laâm röìi vûát xaác ngûúâi ta




37/59

xuöëng giïëng maâ khai ngûúâi ta tûå tûã”. Möîi thûá taâi saãn to

nhoã trong nhaâ tïn triïåu phuá àoá, caã mûúâi möåt cö naâng hêìuvaâ cö vúå leä söëng nhû trong laänh cung úã phöë Quan Thaánh,àïìu coá nguöìn göëc gùæn vúái möåt töåi aác bó öíi cuãa chuã nhên.Haãi Vên xem tûã vi cho laäo múái kïí “qua loa” cho laäo nghemöåt söë töåi aác trûúác kia cuãa laäo: “thöng dêm vúå ngûúâi”, “lûâangûúâi àûúåc söë baåc trùm”, “hiïëp dêm”, “giïët ngûúâi”, “haimaång ngûúâi àaä chïët vò quan baác...”. Chûa thïí noái Vuä

Troång Phuång àaä chùm chuá nghiïn cûáu quaá trònh laâm giaâucuãa giai cêëp tû baãn Viïåt Nam (quaá trònh àoá cuãa NghõHaách chó àûúåc kïí sú saâi, giaán tiïëp), song nhaâ vùn cuäng heára caái sûå thûåc vïì con àûúâng tñch luyä tû baãn: àoá laâ conàûúâng àêìy töåi aác vaâ hïët sûác bêín thóu, möîi chên löng àïìuàêîm maáu - nhû caách noái cuãa Maác.

Miïu taã sinh hoaåt xa hoa, dêm ö àöìi baåi vaâ nhûäng tûcaách àïíu caáng vöën laâ súã trûúâng cuãa ngoâi buát “taã chên” VuäTroång Phuång vaâ àöi khi àûúåc tö àêåm àïën thûâa thaäi. Songnhaâ vùn khöng phaãi chó thêëy mùåt thûúng luên baåi lyá maâbaãn chêët chñnh trõ phaãn àöång mang tñnh giai cêëp cuãa “phaáitû baãn” cúä lúán cuäng bõ ngoâi buát sùæc saão cuãa öng phúi trêìn.Chûúng IV taác phêím taã möåt cuöåc ài daåo möåt voâng ö tö cuãaNghõ Haách úã tónh lyå laâ möåt chûúng khaá àùåc sùæc. Trûúác hïët,laäo àïën dinh Cöng sûá, “chùæp tay vaái daâi lûng cuái thêåt

khom” trûúác võ “quan cai trõ” àêìu tónh röìi ton hoát vúái“ngaâi” vïì “caái phong traâo cöång saãn (...) sùæp sûãa lan àïëntónh ta. Vêåy con xin lêëy tû caách möåt dên biïíu maâ trònh




38/59

baáo àïí cuå lúán tiïån àûúâng cai trõ cho tónh yïn öín”. Sau àoá

ö tö àûa Nghõ Haách àïën dinh Töíng àöëc, caánh hêíu cuãa laäo,nhùæc nhúã quan “xuác tiïën gêëp” caái viïåc baão “chuá Tuêìn noá”nhêån thöng gia vúái laäo, àöìng thúâi, xuái bêíy öng “quan tùæt”vö hoåc naây ra tay trõ viïn tri huyïån treã Cuác Lêm - ngûúâikhöng chõu dêåp tùæt vuå kiïån hiïëp dêm theo yá laäo. Chûúng

XXI coá maân höåi kiïën giûäa möåt nhaâ tû baãn “àaåi biïíu chomöåt höåi lyá taâi múái thaânh lêåp bïn Phaáp” vaâ Nghõ Haách, àïí

laâm möåt aáp phe lúán laâ “caái àöåc quyïìn nûúác mùæm úã TrungKyâ vaâ Bùæc Kyâ”. Chó vaâi trang saách, Vuä Troång Phuång àaäphúi ra aánh saáng sûå moác ngoùåc bêín thóu giûäa boån tû saãnmaåi baãn baãn xûá vaâ boån thûåc dên; àaä lêåt ra mùåt traái cuãanhûäng caái goåi laâ Viïån Dên biïíu, laâ Àaåi höåi àöìng kinh tïë...àaä phanh phui nhûäng thuã àoaån bõp búåm trong caái troâ hïìbêìu cûã nghõ viïån, nhûäng maánh khoáe cuãa baáo chñ.

Thïë laâ, vò “nùm trùm cöí phêìn maâ möîi cöí phêìn laâ hainghòn phêåt lùng”, vò “caái ghïë Nghõ trûúãng cuäng dùæt àïën caáimïì àay Bùæc Àêíu” vaâ “coân laâm àûúåc nhiïìu viïåc lúåi khaác”,Nghõ Haách àaä hùng haái nhaãy ra tranh cûã, haânh àöång theobaâi baãn vaåch sùén cuãa tïn thûåc dên caáo giaâ. Laäo coân boã“250 taå gaåo vaâ möåt nghòn àöìng baåc” phaát chêín dên ngheâo,àïí àûúåc baáo chñ ba kyâ tranh nhau ca ngúåi “cöng àûác nhaâtriïåu phuá coá oác bònh dên”, àûúåc quan Cöng sûá rêët vui loâng

“àaåi diïån Chñnh phuã Baão höå, Chñnh phuã Nam triïìu gùænhuy chûúng cho möåt ngûúâi cöng dên rêët xûáng àaáng (...),möåt bêåc doanh nghiïåp hiïín haách ñt coá maâ loâng nhên tûâ baác




39/59

aái thò laåi àaáng treo gûúng cho dên baão höå soi chung”!...

Trêng traáo, vö liïm só, àoá laâ neát nöíi bêåt cuãa haång ngûúâitham taân, bó öíi àoá. Khi gùåp laåi khoáa Hiïìn, “thùçng phaãnbaån, thùçng cûúáp vúå baån àaä ngöìi trûúác mùåt ngûúâi baån höìiêëy àaä trung thaânh vaâ khúâ daåi” àoá thaãn nhiïn thanh minhtöåi löîi cuãa hùæn möåt caách trú treän àïën kyâ laå: “Vêng, chùèngmay baác phaãi tai naån, coân trú troåi baác gaái söëng möåt mònh,thaânh ra töi àem loâng thûúng. Tûâ caái thûúng àïën caái yïu

khöng xa, xin baác hiïíu cho caái chöî heân yïëu cuãa loâng ngûúâi”(!). Trong bûäa tiïåc khao àûúåc tùång huy chûúng, laäo àaä diïînthuyïët huâng höìn, nûúác mùæt laä chaä vaâ thïì thöët thöëng thiïët:“Töi thûúng xoát àöìng baâo töi quaá (...). Àeã ra laâ bònh dên,töi xin giûä loâng trung thaânh vúái bònh dên cho àïën chïët!”.Thïë röìi, laäo tuyïn böë vúái moåi ngûúâi: laäo seä gaã con gaái lúáncho “möåt thiïëu niïn vö thûâa nhêån” maâ luác naây laäo biïët roälaâ con riïng cuãa laäo! Thêåt laâ trêng traáo vö só túái töåt cuâng;

hïët sûác kinh túãm!Laâ “cöng dên trung thaânh vúái hai nhaâ nûúác”, ra sûác kïët

vêy caánh vúái quan laåi, öm chên boån thöëng trõ thûåc dên,cùm gheát nhûäng tû tûúãng tiïën böå vaâ cùm gheát Cöång saãn,nhaãy vaâo chñnh trõ vúái àöång cú àen töëi vaâ thaái àöå cú höåitrêng traáo, Nghõ Haách coá möåt baãn chêët chñnh trõ rêët phaãnàöång mang tñnh giai cêëp roä rïåt. Vaåch ra àûúåc àiïìu àoá, ngoâi

buát Vuä Troång Phuång àaä chûáng toã möåt bûúác tiïën túái trongnhêån thûác, tû tûúãng cuãa öng vaâ trong àiïín hònh hoáa hiïånthûåc chuã nghôa cuãa vùn hoåc Viïåt Nam.




40/59

Chöî yïëu cuãa ngoâi buát Vuä Troång Phuång trong hònh tûúång

nhên vêåt naây chuã yïëu khöng phaãi úã viïåc miïu taã quaá tyãmyã, thûâa thaäi nhûäng chi tiïët dêm ö, àïíu caáng, maâ laâ úã caáinhòn coá phêìn choaáng ngúåp trûúác thïë lûåc thöëng trõ àen töëimaâ Nghõ Haách laâ tiïu biïíu. Nghõ Haách àûúåc thïí hiïån nhûmöåt baåo chuáa coá quyïìn lûåc tuyïåt àöëi. Boáng àen cuãa laäotriïåu phuá gian aác truâm lïn caã xaä höåi Giöng töë. Nhûäng naånnhên khöën khöí cuãa laäo duâ àaä quyïët chñ rûãa thuâ, song cuöëi

cuâng àaä àêìu haâng thaãm haåi: Mõch trúã thaânh vúå leä laäo,Long thò vûâa laâ con tiïng vûâa laâ con rïí cuãa laäo, öng baâ àöìUêín ài kiïån laäo thò sau naây vïnh vaáo àûúåc laâm böë vúå nhaâtû baãn, tri huyïån treã Cuác Lêm khöng chõu àïí laäo muachuöåc sai khiïën thò bõ laäo laâm cho mêët chûác... Trong khiàoá, Tuá Anh tuy tuyïn böë “khöng bïnh vûåc” haânh vi àöënmaåt cuãa böë song laåi àûáng ra cûáu chûäa thanh danh, baão vïålaäo; quan Cöng sûá “hiïìn nhên quên tûã hiïëm coá” thò rêët

khen ngúåi Nghõ Haách vaâ àûáng ra gùæn huy chûúng cho laäo;nhaâ “caách maång quöëc tïë” thò trúã thaânh ngûúâi baån cöë tri, võthûúång khaách cuãa Nghõ Haách, ra sûác giuáp laäo cêët möåt ngöimaã töët àïí laäo “seä giaâu hún nûäa,... seä coá Bùæc Àêíu böåi tinh”.Caâng vïì cuöëi truyïån, kïí caã sau khi laäo gùåp chuyïån “àauàúán vïì tinh thêìn”, Nghõ Haách vêîn cûá sûâng sûäng nhû “möåtngoån nuái huâng vô cao caã” trong khi nhûäng naån nhên chó laâ“möåt boån ngûúâi nhoã bùçng caái àêìu tùm”. Nïëu àiïìu àoá coá yá

nghôa phï phaán thò àöìng thúâi, cuäng toaát lïn têm traång biquan khiïëp nhûúåc cuãa ngûúâi tiïíu tû saãn trûúác sûác maånh




41/59

àen töëi àûúåc uy quyïìn hoáa. Thûåc ra, viïët nhû vêåy laâ khöng

phaãn aánh thêåt àuáng thûåc tïë xaä höåi Viïåt Nam àûúng thúâi,khi quêìn chuáng lao àöång àang àêëu tranh söi suåc dûúái laácúâ cuãa Àaãng, àang tûå khùèng àõnh sûác maånh vô àaåi cuãamònh.

Cuäng nhû Nghõ Haách, Long vaâ Mõch laâ nhûäng nhên vêåtchñnh cuãa cuöën tiïíu thuyïët. Caã hai àïìu laâ nhûäng nhên vêåt“nhoã beá”, naån nhên cuãa xaä höåi taân baåo, thöëi naát.

Long vöën laâ möåt àûáa treã bõ boã rúi tûâ luác chaâo àúâi, lúánlïn trong tònh thûúng böë thñ laånh leäo cuãa möåt traåi treã möìcöi. Nhúâ kiïëm àûúåc chên thû kyá úã möåt trûúâng tû thuåc vaâcoá möåt tònh yïu bònh dõ thú möång vúái möåt cö gaái quï nhumyâ, Long àaä “xêy àùæp biïët bao möång àeåp”. Khi cö gaái bõlaâm nhuåc, chaâng chó coân traái tim ûáa maáu kïu gaâo traã thuâ.Nhûng nöîi àau, nöîi nhuåc cuãa Long khöng chó coá thïë. Long

kinh hoaâng túái phaát àiïn khi böîng biïët roä sûå thêåt vïì cuöåcàúâi mònh: chñnh laäo Nghõ Haách - keã cûúäng hiïëp vúå chûacûúái cuãa Long laåi laâ böë àeã cuãa chaâng! Nhû thïë coá nghôa laâLong àaä lêëy em ruöåt vaâ thöng dêm vúái... vúå böë! Àoá laâ àiïìuö nhuåc kinh túãm quaá sûác chõu àûång cuãa Long vaâ coá yánghôa töë caáo roä rïåt.

Söë phêån cuãa Mõch cuäng àau thûúng, ï chïì khöng keám,

cö gaái quï trong trùæng, trúã thaânh naån nhên cuãa möåt vuåcûúäng hiïëp bó öíi. Cö vaâ böë meå cö tröng àúåi úã ngoån àeân cönglyá nïn àaä viïët àún khúãi kiïån keã dêm aác, thò trûúác cöng




42/59

àûúâng, laäo quan huyïån giaâ, keã àaåi diïån cöng lyá àaä neám

thùèng vaâo mùåt Mõch nhûäng lúâi xuác phaåm àïën trùæng trúån:“Con Mõch kia1 Maây laâ àûáa hû thïë! (...). Trûúác phaáp luêåt,viïåc maây laâm nhû thïë laâ möåt viïåc laâm àô khöng mön baâi.

Vêåy maây coá muöën laâm nhaâ thöí suöët àúâi khöng?”. Chöî bêëuvñu cuöëi cuâng cuãa Mõch laâ tònh yïu thûúng, sûå caãm thöngan uãi cuãa ngûúâi chöìng chûa cûúái, thò chñnh ngûúâi êëy cuängnghi ngúâ, noái nhûäng lúâi móa mai àêìy xuác phaåm àöëi vúái cö.

Ngoâi buát Vuä Troång Phuång àaä àaåt túái sûå sêu sùæc khi miïutaã, phên tñch têm traång lyâ lúåm vò quaá àau khöí, ï chïì cuãaMõch. Khi öng muöën phên tñch thùm doâ têm lyá “aái tònh bõthûúng” vaâ “sûå oaái oùn”... cuãa “loâng tûå aái” trong Mõch thòchñnh laâ nhaâ vùn àaä chaåm túái chiïìu sêu trong nöîi àau cuãacö gaái quï àaáng thûúng àoá.

Têm traång Mõch àïm tên hön cuäng àûúåc taác giaã thïíhiïån bùçng ngoâi buát vûâa “taã chên”, vûâa coá chiïìu sêu phên

tñch têm lyá. Löëi xûng hö “maây tao”, gioång öng chuã rùn daåycon dêu, nhûäng cûã chó thö löî, chúát nhaã cuãa “chuá rïí” triïåuphuá àaä khiïën cho Mõch “àiïn ngûúâi lïn” vaâ “tï taái” caãmthêëy “àuã moåi sûå chua chaát vïì phêån leä moån, nhêët laâ laåi lêëyleä nhaâ giaâu”.

ÚÃ nhûäng chûúng àêìu Mõch vaâ Long vêîn laâ nhên vêåt cuãachuã nghôa hiïån thûåc, àûúåc viïët vúái möåt caãm hûáng nhên àaåoroä rïåt nhûng caâng vïì sau caã hai hònh tûúång àïìu caâng mêët




43/59

ài tñnh chên thûåc, nhanh choáng trúã thaânh nhûäng hònh

tûúång minh hoåa cho tû tûúãng chuã quan cuãa taác giaã.Caã Long vaâ Mõch àïìu thay àöíi nhanh choáng vïì söë phêån

vaâ vïì tñnh caách. Sûå biïën chêët cuãa Long vaâ Mõch àaä àûúåc Vuä Troång Phuång cùæt nghôa bùçng quan niïåm riïng. Theoöng, chñnh hoaân caãnh, cuå thïí laâ “caái baã vêåt chêët” àaä coá sûáccaám döî ghï gúám, laâm biïën chêët con ngûúâi, hêìu nhû khöngai àuã sûác cûúäng laåi.

ÚÃ àêìu truyïån, Long àûúåc giúái thiïåu nhû laâ möåt conngûúâi “ngay thùèng coá möåt”, “coá chñ khñ”, “coá hoaâi baäo”;chñnh Long cuäng coá luác tûå kiïu: “mònh laâ ngûúâi coá têm höìnvûäng lùæm”. Long àaä noái nhiïìu lúâi leä cao thûúång vaâ caãmàöång vúái vúå chûa cûúái, cam àoan yïu cö suöët àúâi vaâ hûáaquyïët chñ traã thuâ. Nhûng khi vûâa bûúác chên àïën êëp Tiïíu

Vaån Trûúâng Thaânh nguy nga àöì söå, chaâng “àaä höìi höåp losúå” (...) vïì caái thïë lûåc ghï gúám", “nhû möåt ngoån nuái huâng

vô cao caã” cuãa àöëi phûúng; röìi àïën khi coá dõp gêìn guåi... haitiïíu thû laäng maån reã tiïìn, con gaái laäo Nghõ, àûúåc giûä xeàaåp cho caác cö têåp, thò Long thêëy “loâng duåc buâng lïn nhûlûãa beán vaâo rúm”... vaâ luác chia tay, àaä hêëp têëp toã tònh vúáicaã hai cö úã hai goác sên nhû möåt gaä Súã Khanh! Tûâ àoá, mêëycêu khuyïn giaãi cuãa Tuá Anh khiïën cho loâng cùm húân vaâchñ traã thuâ cuãa Long tùæt ngêëm; thêåm chñ, Long coân húán húãkhi nghe yá àõnh cuãa Tuá Anh gaã em gaái cho mònh. Cuöåc àúâivaâ lûúng têm cuãa chaâng thû kyá ngheâo êëy cûá lay lùæt vêåt vúâ




44/59

trûúác sûå xö àêíy cuãa söë mïånh, nhêët laâ trûúác sûå caám döî cuãa

“baã vêåt chêët”. Khi bõ àùåt trûúác sûå lûåa choån giûäa Mõch vaâTuyïët, hoùåc chung tònh vúái ngûúâi vúå chûa cûúái ngheâo bêëthaånh, hoùåc möåt bûúác leo lïn àõa võ giaâu sang, Long cûá ngaãnghiïng, chao àaão; ban àêìu boã Mõch lêëy Tuyïët theo lúâi Tuá

Anh, sau laåi lûâa döëi Tuyïët vaâ Tuá Anh àïí dan dñu vúái Mõch.Taác giaã àaä khaá chu àaáo àïí giaãi thñch coá tñnh chêët biïån höåcho nhûäng haânh vi àoá cuãa Long, vaâ àïí cho Long coá nhûäng

höëi hêån chên thaânh: “Töi àaä bùæt àêìu thêëy rùçng caái cuöåc aáiên vuång tröåm naây àaä haå töi vaâo haång nhûäng keã thêët phu,vö hoåc, nhûäng keã mêët nhên caách, nhûäng keã vö lûúng têm”.Song thûá höëi hêån chu kyâ êëy khöng coá lêëy möåt chuát sûácmaånh naâo àïí giûä con ngûúâi laåi trûúác vûåc thùèm sa àoåa maâdûúâng nhû chó xoa dõu lûúng têm anh ta, àïí anh ta caãmthêëy yïn loâng hún trong viïåc tiïëp tuåc trûúåt daâi trïn caái döëcsa àoåa, töåi löîi maâ thöi.

Cuöëi cuâng, nhên vêåt “coá hoåc”, “têm höìn trong saåch” àoáàaä trúã thaânh cöng cuå bêín thóu trong tay laäo tû baãn gianhuâng, vêîn im lùång nhêån lúâi lêëy Tuyïët ngay caã sau khi biïëtàoá laâ em ruöåt, vêîn phúi mùåt trûúác àaám cûã toåa sang troångtrong bûäa tiïåc cuãa Nghõ Haách laâm moán haâng quaãng caáogiêåt gên cho laäo, vaâ sau àoá vêîn chung àuång loaån luên vúáiTuyïët. Vêåy laâ Long àaä ài túái sûå têån cuâng cuãa àöën maåt. Coá

nhûäng luác, Long tûå quan saát “giaãi phêîu” sûå thay àöíi möåtcaách àaáng súå cuãa mònh, cuãa Mõch vaâ truy tòm nguyïnnhên: “Sau cuâng, Long tòm ra àûúåc caái baã vêåt chêët”, “ngûúâi



8/18/2019 G

giong to _tac phamve du luan(q5)_845

Documents