2. Atina i Atika

Oko 700. godine p.n.e Atina je usla u novu fazu prosperiteta i artistikog vrenja, koje je takodje vidjeno pred kraj Tamnog doba. Posle mranosti i stagnacije prethodnog perioda. Komercijalna energija inostranstva se poklopila sa onom u zemlji. Sela su bila izgradjena na obali. U samoj Atini, pojavio se veliki broj bunara, zbog toga to se u delu Agore populacija povecala trostruko, a slino je bilo i sa naglim porastom grobnica. Dalja ekspanzija Polisa indikovana je pojavom tri novih grobnica u udaljenim predelima, jedna u modernom delu Kalitee, druga blizu poslednje Kinosarges gimnazije, a trea oko diplionske kapije koji je radio tadanji Odos Peiraios. Grobovi Kinosarga su nudili zlatan nakit, koji nije vidjen u Atini do sredine devetog veka. Od groblja Odosa Peiraiosa iskopine nisu bile nista manje bogate. I dalje glavna razlika lei u izvanrednoj grupi monumentalnih vaza koje su se ostavljale u toku sahranjivanja. Trend je bio da ovi detalji treba da napuste velike linearne kompozicije prethodnih vremena. Kako bi spoznali ovaj novi izazov, prvoizabranom umetniku je ime dato po groblju jo od otkria 1871. kao Gospodar Dipilona. Njemu pripada zasluga za osmiljanje Kasnog Geometrijskog stila Atine, i u dugoj istoriji Atikog bojenja vaza, on je prva ruka koja je prepoznatljiva u tadanjem oslikanju.

Prvo emo objasniti rad Gospodara Dipilona i njegovih savremenika (LG I) , onda rad krajem osmog veka (LG II), gde najbolje shvaeni crtezi postaju sve dinaminiji, ali kvalitet dinaminog ornamenta se pogorava do stanja kolapsa. Od scena na pogrebnim vazama, i delovima grobova, moemo formirati utisak o tadanjim obredima u doba kada je ekshumacija rapidno bila zamenjena Atikim radom koji je bio znatno skupoceniji- zlatne dijademe i drugi nakit, bronza, slonovaa. 2.1. Grnarija: Gospodar Dipilon i njegovi naslednici

Eseji o crtanju figura su bili virtuelno ogranieni na jednog muskarca ili zenu, pojedinane zivotinje, pojedinacne ptice. Intertni i obino uukani u malim neupadljivim panelima. Neposredno posle toga, oko 770. p.n.e sa podravanjem stila dekorisanja u srednjem kasnom Geometrijskom stilu(MG II), nosila u njihovim glavnim panelima okrueni oaloenim, i u niim regijama produenim mornarskim bitkama u kojima se ratnici bore u pojedinanim borbama na palubi broda. Ovi pionirski radovi su bili kratko praeni od strane Gospodara Dipilona, inventora kasnog Geometrijskog stila. Njegova glavna zalaganja su podeljena na oblikovanje i ulepavanje monumentalnih vaza za njegove aristokratske pokrovitelje, da stoje preko njihovih grobova. Potranja tokom njegove karijere je bila izuzetno visoka bar 35. spomenika u ijoj je izradi on uestvovao je bilo poznato i 21. spomenika koje je on sam runo odradio. Ove gigantske vaze preko metar visoke, su poslednji reprezentativi primeri dve vane Atike forme, trbuaste amfore za ene i visoki krateri1 sa podnojem za mukarce. Ova iznenadna erupcija slikanja figura je zapanjujua, i dolazi kao takva posle etiri veka gde je bilo koja forma reprezentativne umetnosti bila izuzetno retka. Radionica Dipilona je napravila preko 100 figura. Ovako mnogobrojan projekat nije pokuao nijedan slikar vaza do poetka estog veka.

Figura (sl. 1a) jedan od najveih postojeih fragmenata, ilustruje Gospodarov stil. U glavnoj sceni spreda ( zadnji deo nedostaje) pokazuje plemia sa pratnjom, koijama i pesadijom.

Ova statina scena ima dinamini ugaoni deo (sl. 1b) od kratera obojenog od strane Dipilonovog najbliih saradnika. U gornjem delu se vodila razjarena bitka. Uobiajenosti na levoj, onda tri grupe u borbi koje kulminiraju u kolapsu velikog borca iz njegovih kola, nosei tzv. Dipilonov oklop. Njegovi saborci, iznad sa jednom nogom u vazduhu ure da ih izbave. Izmedju su ptice koje gledaju napred prema izlazu. Iza je jo jedna bitka koja ukljuuje sijamske blizance. Tehnika silueta zahteva da ne postoji preklapanje istih, tako da se mrtva tela pojavljaju lebdei u srednjem sloju vazduha, i sa leve strane donjeg dela mozemo pretpostaviti da su za smrt zasluni sijamski blizanci. Figure same po sebi se razlikuju medjusobno jedna od druge. Preiveli vojnici se mogu razvrstati u njihove armije prema njihovoj opremi, uglasti oklopi protiv Dipilonovih oklopa ili bez njih. Osim toga, ljudske ruke su uvek jasno iscrtane tako da odmah moemo prepoznati funkciju i aktivnosti svake osobe. Ali se anatomija svake figure koja je naslikana u radionici- bilo da se radi o ratniku, strelcu, veslau, vozau bojnih kola ili oaloenog, potvrdjuje strog arhitip koji je sam Dipilon ustanovio, koji se znatno razlikuje od prethodnog. Abnormalno visoke figure, sa minimalnim oblinama, gde su grudi od spreada predstavljene trouglom ije strane ine gornji deo ruka oaloenih. Svaki konj pojedinano je jedinstven, sa njihovim dugim vratovima, elegantnim oblim ramenima sa nogama poput koute.

Njegovo rukovanje linernog ornamenta, nije bilo manje inovativno u odnosu na njegovo slikanje figura. Geometrijska dekoracija je bila u konstantnom porastu od 800. godine p.n.e Na kraju srednje- kasnog Geometrijskog perioda veina povrina je i dalje prekrivana tamnom glazurom. Dipilon tada pravi preokret dekoriui celu vazu sa kontinuiranom mrezom ornamenta, ali bez skrivanja oblika koji se kriju ispod. Stoga su tri fokalna dela efektna kao i pre, i po figurama, i po masivnijem dekoraciji nego pre. Mogunost je bila da se odvoji glavno polje vertikalno u ugaone panele. Ova idea je ponekad koriena u radionici, zatim je postala ekstremno popularna svuda, kao navika u celokupnom ukraavanju postala bitan sastojak Atikog LG stila.

Napomenuemo da je Dipilon takodje bio pionir u otkrivanju malih motiva koji bi upotpunjavali prazne prostore izmedju figura.

Sa usavravanjem slikanja figura mogli smo da otkrijemo neke od osobina samog slikara. Medju drugim umetnicima ove generacije, nijedan nije bio vie prepoznatljiv od Hirsfeld slikara. Njegova karijera se poklapa sa kasnijim i manje inspirativnim produktima Dipilonove radionice. Od koje je on pozajmio neke manje detalje linerane dekoracije mada bi njegov stil teko bio znatno drugaciji. On je takodje obezbedio monumentalne vaze za plemstvo u vreme kada scene rata vise nisu bile popularne, ve su slikane iskljuivo pogrebne teme. Dobar primer njegovog rada se ogleda u figuri (sl.2a). Njegove ljudske figure su bile prepoznatljive po njihovom kljunastom nosu, rezervisanim i sitnim oima, butine su prikazivane frontalno. Njegove ene su bile karakteristine po ematskom obliku grudi u profilu.

U dekoraciji je isprobano nekoliko novih motiva. Kosi predeli su obino sadrali redove mrlja povezanih linijama. Metopalski sistem je tada postigao vrhunac popularnosti, i mogao je biti plasiran u bilo kom obliku. Za ugaone panele omiljeni motive su bili posebne vrste cvetova nazvane Quatrefoil i dugovrate ptice sa osenenim telima. Najsposobniji slikari su kopirali radove iz Dipilonove radionice, i ubrzo razvili ivopisne stilove figura.

Svaka vaza je poticala iz dobro razvijenih radionica. Atinski bokal je napravio vodei umetnik LG II poznat kao slikar Ptiijih seme, i njegove omiljene takaste ptice su inile veinu njegovih radova. Ovi radovi su kopirani od strane njegovih pomonika do kraja geometrijskog perioda. Dame sa njihovim dugim kosama i lepravim suknjama su obeleile njegov stil. Medju njegovim najveim vazama, bokali su brojniji od amfora. Njegovi drugi oblici podrazumevaju velike posude sa otrim ivicama i neka vrsta skifos2 koje su bogate kako enterijerom tako i eksterijerom. U klasi vidimo oigledne prve znake Foenikih metalnih posuda.

Sada je amfora vratila ulogu glavne pogrebne vaze. One su uglavnom oslikane konjima i psima. Konji su izgledali iznemoglo dok psi nikad nisu davali utisak brzine. Izmedju ovih ivotinja linearni ornament se iscrtavao multiplom etkicom.

Tomit je tadanju potranju za pogrebnim vazama srednje veliine, pravio kao uzane, sa tankim vratom i protezom oko vratnih panela i uvek okruglog oblika oko stomaka. Zmije od terakote, koje su zatitnice podzemlja, su se drale po obodu ruicama tako da nisu bile namenjene za upotrebu u domacinstvu. Jeleni i psi su esto pomone figure na vazama, blizu dna, slike su bile vie avanturistike: kentauri, lavovi i divokoze. Sve ove ivotinje, sa izuzetkom kentaura, su slikane pod direktnim utiskom umetnosti Bliskog istoka. U dekoraciji ove vaze, Geometrijski ornament je skoro zamenjen u potpunosti. Svaki Slobodan prostor cak i ruice vaze su napakovane figurama. Scene oslikavaju pogrebne igre u ast mrtvog plemia. Bez artikulacije u profilu nosila kao simbolicna dekoracija su omiljeni motiv.

Slika 1. Atinsko kasno- geometrijsko posudje

Slika 2. Atinsko kasno- geometrijsko posudje 3. Argolid, Arkadija, Lakonija i Mesenija

Do 750. godine p.n.e. kole su se uzdale u stil Atinske kole, i ravijale su pojedinane stilove koje su uskoro nale svoje imitatore medju susedima na Peleponezu. Ovakav uticaj e nam omoguiti da pratimo neke glavne puteve komunikacije kao i znanje o Argava stilu koji se sirio do Lakonije i Mesenije. U ovom poglavlju e se razmatrati tadanja umetnost ovih drava.

Od predela koji su ovde pomenuti, samo je Argolid izaao iz okvira ovog perioda. Ovo je bazirano na serijama poslednjih 40. pogrebnih grupa, koje ilustruju kompletan razvoj lokalnog LG stila. Sledee to treba napomenuti je odstupanje Argivinih dostugnua u radu sa metalom, odelo od bronze kod groba ratnika.

U ostalim regijama material je bio manje obiman i vie fragmentiran.3.1. Argivska LG grncarija

Lokalna MG II faza je trajala do 750. godine. p.n.e. Do kraja neke od veih vaza su dekorisane sa kompleksnou karakteristinom za Argive. Njihov dizajn, za razliku od Atikog MG II, nije imao jak meander, umesto toga mali metopalni paneli su popunjavali centralni deo dok je meander inio sporednu formu. Nekada je masa tankih pruga prekrivala donji deo kao u korintinskom stilu, mestu tradicionalne tamne zemlje. Ove vaze nisu pravljene pre Atikog LG II. Argiva stil je dosegao svoju granicu sloenosti tokom LG i faze zajedno sa kasnijim figurisanjem grobova Atine. Konji, ptice i ribe su se nalazile ponegde, ali im nije davan poseban znaaj.

Argivske ptice su imale vie varijacija od Atikih. Postojale su tri varijacije, ptice poput roda u uglovima velikog kruga, kompaktne vrste sa trakastim nogama, dugonoge ptice poput flaminga, uglavnom u grupama po tri. Nista manje raznolike su bile ribe. Dominantnu ulogu je imao konj. ovek na ovoim vazama je ogranien na predeo iznad ruica koje su obuhvaene sa dva para rvaa, sa njihovim dugim telima koji podseaju na one iz Atinske Dipilonove radionice. Nesto ranije je na panelima figura prezentovan ples konja. Moda su ove aktivnosti formirale deo lokalnog festivala oko mora, koje su inicirale prikazivanje dve ribe, morske ptice i cik-cak talase. Sva tri dogadjaja predstavljaju kombinaciju tri zajednike teme Peloponezijskih geometrijskih slikanja figura.

Pre nego sto propratimo glavnu sekvencu Argiva, lokalno posudje Asina zasluuje malo panje. Dugo nakon nekoliko vekova oslobadjaju se uticaja Atine. Asinska grnarija je nastavila sa pokazivanjem slinosti sa Atikim LG umetnicima. Neki veliki Atiki oblici su imitirani ponegde u Argolidima. Sekvenca Asina prestaje iznenada 710. godine .p.n.e kada je grad uniten i naputen do Helenistikog perioda.

Sada se vraamo vie izvornoj grnariji Argolida u LG II stadijumu. Scene figura su sada mnogo ee. Uestale teme galopa i plesa konja, sa elementima rata, sporta i pogrebnih rituala. Linearni ornamenti postaju mehaniki. Vodei oblici koji ine privlanim slikanje figura su ruice, horizontalno ili vrtikano postavljene sa vertikalnim zidovima i amfora. Konjanik i njegova dva pratioca imaju ekstremno duge noge. ovekova dijamantski oblikovana prsa su tipian simbol Argive.

Do kraja veka vei deo rada Argive je divlji i nedisciplinovan. Geometrijska grnarija Argosa se zavrava divnim kraterima (Slika 3.) i njihovim linearnim ornamentima koji lee unutar prostora.

Argivski runi rad je i dalje bio ekstremno izdaan bilo u domainstvu ili pogrebnim motivima. Na grobljima je esto, dodue ne uvek, bio povezan sa enskim pokopom.

Postojale su i lokalne imitacije, i Atinski imitatori su esto dodavali neke detalje koji nisu bili karakteristini za Agive. Izrada ovih posuda se nastavlja do sedmog veka.

SLika 3. Argiva LG posudje

Slika 4. Argiva LG posudje4. Krit

Treba napomenuti da se veliko ostrvo Krit u to vreme nalazilo u mranom dobu. Drzei lokalnu tradiciju u pravljenju kamenih radjeno blatnih cigli, tragovi arhitekture osmog veka bitniji su nego u drugim delovima. Naroito u Paistosu, Vrokastru i Kavousi. Mnogo manje spektakularna je lokana grnarija, gde je slikanje figura mnogo manje rasporostranjeno, zato to obezbedjuje hronologiju i takodje prua najistiju viziju regionalnih varijanti unutar ostrva.4.1. LG grnarija

Kompletna sekvenca Krita ilustruje progres Zaostale skole, koja je bila najpodlonija spoljanjem uticaju.Ovaj severno centralni stil se moze naci daleko zapadno do Eleuterne, i istono sve do Mirabela. Junjaka kola je bila pod velikim uticajem Krita, ali mnogo konzervativnija u nekim pravcima. Na dalekom zapadu, praktino se nista ne zna o grnariji ovog perioda.

U repertuaru Knososa, najimpozantniji oblik je ovalna vaza za kremiranje, to ilustruje potpuni razvoj severnog- centralnog stila tokom ovog perioda. Do 750. godine p.n.e. ove vaze su bile ukraavane u Atikom MG II stilu. Nakon toga, tokom LG faze Atinski uticaj slabi, ali je dekoracija i dalje mracna. Zaista ukrasi sada zauzimaju manje mesta nego ranije, esto bivaju ogranieni ramenima vaze. Mnogi projekti su jos uvek radjeni u MG stilu, gde je centralni panel bio okruen podredjenima. Na LG pitosu, (sl. 5 f), panel postaje metopa - tipian kritski aranzman takodje primenjivan na LG kratersima, oinochoai3 (sl. 5 a,h), i veim skiphoima i casama. Mnogi motivi, takodje, preivljavaju prethodne faze kao to su: meandri, zidine, i cik-cak linije u glavnom panelu, crtane i srafirane ili takane romboide u uim zonama, gde su redovi tankog lisa isto popularni. Da bi oiveli tamne zone, crtanje belom bojom postaje sve ee u LG, na poetku samo mali krugovi (slika. 5 f), a do kraja LG bela boja se koristi za bilo koji motiv, pa ak i da pojaa vec nacrtane linije (sl. 5 g).Generakno LG stil Krita nije neto preduzimljiv i nema mnogo deavanja, ali jedna radionica formira istaknut izuzetak. Proizvode finu seriju punijih pitosa oslonjenih na trakaste noge, slinog stila kao neke velike ase (npr, sl. 5 e), i manje bliskim nekim ovalnim asama sa izboinom na vratu. 1) Dekoracija je uglavnom metopal, a metope obino popunjene velikim pticama, predatorima sa lepezastim repom, i podignutim zakrivljenim krilom (sl. 5 g). Ponekad je cela porodica ptica naznaena sa nekoliko vratova i glava koji rastu iz istog tela (sl. 5 e). Prateci linearni elementi su najvie svojstveni za Krit, a najverovatnije su izmisljeni od strane radionice ptica. Najkarakteristinije su romboidnog dizajna, prekinutih kuatrofilima (sl. 5 g) ili dijagonalinim krstovima (kao sl. 5 f). 2) Krug podeljen na etvrtine i istakan. Kvadratne guliocehe, takodje istakane, takodje i jednostavne lotus volute (sl. 5 g). 3) Poslednja dva motiva zajedno sa drvetom ivota, pojavljuju se na poslednjem pithiolu iz ove radionice, oko 710-700 g.p.n.e. Oni istrauju put ka lokalnom Orijentalnom stilu koj se pojavljije kao takav u klasi viebojnih pithiola na tri noge, briljantno ukraenim u crveno, belo i plavo. 4) Postoje etiri vrste poklopaca pithiola za kremaciju, od kojih se prve dve esto javljaju same u domaem kontekstu. Konusni poklopci sa loptastim rukama obino se uklapaju sa njihovim urnama i u skladu su sa njihovom dekoracijom. Vie kitanjasti i kupolasti su ukraeni krivolinijskim ornamentima. 5) Retko se slau sa pithiolima na kojima su nadjeni. Najupeatljiviji od svih su oni sa centralnim ispupenjem, 6) ili zivotinjama. Obe vrste oponaaju Ideanske broznane stitove i verovatno su bili zamiljeni da vise na zidovima, a ne kao poklopci za urne. Fortetsa (sl. 5) sa teleom glavom nosi jedinu poznatu scenu kritskog LG, gde Zevs preti gromom ispred prorocanskog tronoca 7).

Ostali oblici Krita zahtevaju malo komentara. Loptasti bokali i amfore sa tankim vratom su posebno este u domaem kontekstu. Amfore imaju "duplikate" u Naksian LG (sl. 5), ali ovakav tip je na Kritu bio poznat od 8. veka. 8) Jednodelne oinochoe (sl. 86a) se pojavljuju u grobnicama kao tri masna oblika stranih izvora: prvo, lokalne kopije cipro-fenicanske flae (sl. 86d) na kojoj se prikazuje kruna dekoracija, kao i oblik grebenastog vrata prototipa, drugo ovalne lekithoi Prasisos, 9) kombinujui orijentalni grebenasti vrat sa elegantnom dekoracijom u lokalnom stilu, trei i najei loptasti aribalos prvi put predstavljen na Kritu od strane Korintskog MG repertoara, obino nosei krstasto srafirane trouglove ili duple krugove na ramenima (sl. 5 b,c) otvorenog oblika, plitke inije, takodje su Korintskog porekla. Krajem Lg one postaju este kao skiphos-e. Velike ase duboke, trbuaste su izuzetne za njihov tanak materijal. Veina je u potunosti zastakljena. Krateri sa niskom stopom i prilino visokom ivicom (sl. 5h) dolaze uglavnom iz naselja.

Na kraju, kuhinjske elemente treba spomenuti, napravljene od crvene gline, cesto radjene na toku, iznenadjujue tankih zidova. Vodei oblik je trononi lonac, verovatno ponovno izvodjenje Minjonskog reprtoara.

Geometrijski stil junog Krita moe se tretirati kao provincijsko- zaostali severno-centralni stil. Mnogi manji oblici su isti npr. loptasti aribaloi, flae sa grebenastim vratom, skipoi i crne cae. Razlika se jasno primeuje na pithoima za kremaciju iako vrat manje ovalanog tipa Knososa nije poznat. 10) Najjunijim pithoi-u pripada dve starije varijacije, sa ravnim stranicama i zaobljenim vratom (sl. 6 a,b) koji su u severno-centralnom Kritu izasli iz mode nakon 800. godine p.n.e. (sl. 6). Tokom LG kao kod Knososa dekoracija je ograniena na gornji deo povrine, krivolinijski ukrasi (sl. 6 a) koplikovaniji od prvobitnog gemorijskog stila B i LG elemenata, su tipini za ovaj region, gde je strog pravolinijski stil Atike MG bio mnogo manje uticajan na severu. Neposredno pre 700. godine p.n.e. june grnare hvata entuzijazam za dodavanjem belih krugova koji su vidljivi. Ovalni phitosi (sl. 6 b) je izuzetno jak juzni predstavnik sa zakrljalim vratom koji se javlja na Arkadijskom groblju tokom celog sedmog veka.

Keramika ekstremnog istoka nosi veoma malo slinosti sa centralnim stilovima i oblici su jo konzervativniji nego na jugu. Tako belkratersi i skiphoi sa viskokim postoljem (sl. 6 e) preivljavaju od prvobitnog geometrijskog repertoara; i pithoi za kremaciju (redak oblik ovde, kako je pokop preovladjujui oblik rituala ovde) su obino staromodnog tipa sa ravnim stranama. Vodei zatvoreni oblici su amfore sa tankim vratom i ruicama, upovi, loptaste inije i vaze.

Dekoracija se sastoji od slobodnorunih krivolinijskih ukrasa, manjih skupova koncentricnih krugova, repertoar koji je ovde doao najverovatnije krajem devetog veka. Tokom kratkog perioda kontakta sa Knosankom protogeometrijom B. ubrzo posle 800. godine p.n.e. nekoliko Atickih MG karakteristika se povremeno vide dizajn meandra, vertikalne cik-cak linije i nisko bazirani skiphosi. 11) Ali Atiki elementi nisu bili naroito jaki, a ubrzo su proredjeni. Tako slikar figure (sl. 6 e) daje sve od sebe da srafirane meandre transvormie u krivolinijske motive. Kasnije zone u blizini ornamenata pokrivaju celu povrinu bez obzira na oblik. Jo jednom krivolinijski ukras dominira, omiljeni motivi su spirale, kablovi, lukovi i jezici. Lokalna praksa je da se doda rafura u pozadini, pre nego na same motive. Vaze i pehari dolaze iz jedne radionice Kavousiju, gde se istoni zreo LG stil moe videti. Vaze sa istog mesta 12) nose koije kao scenu na ramenima, jedan od retkih pokuaja crtanja na figurama. Ovo je sub-geometrijski rad ranog sedmog veka.

Ono malo posudja koje je nadjeno iz dalekog zapada odaje slian utisak izolacije. Vaze iz krematorijske grobnice u Kavousi Kisamou ukljuuju pravolinjski pithios, punacku oinochou, nekoliko sirokogrlih amfora i duboki trbuasti pehar. Dekoracija je proredjena i strogo pravolinijska. Karateristian je karirani motiv, u ijoj alternativi su pregrade krstasto srafirane. 13) Nedostatak prisnosti sa stilom Knososa cini ovu grupu teskom da se odredi njen datum. Moze biti da je ranija nego LG. Neposredno pre 700 godine p.n.e. reljefi poinju da se pojavljuju na Crtiski vazama za skladitenje, a najstariji primeri su nekoliko fragmenata iz oblasti Krita. Za razliku od slobodno modelovanog reljefa Tenian kole, poetni umetnici Krita koristili su krune ili pravougaone marke, ponavljajui ih oko horizontalne linije. Najranije teme su jedan konj, 14) vitez (sl. 6 f) 15) naoruani ratnik, 16) svi prikazani labavo skoro u sub-geometrijskom maniru.

Slika 5.Kritsko LG posudje

Slika 6.Kritsko LG posudje5. Istona Grka i Anadolija

Nedostatak jedinstva povezuje mesta Istono Grckog sveta tokom osmog veka. Preko irokog podruja, koje se protee od Rodosa do Hiosa, i od Caria do reke Hermus, lokalna LG grnarija ima mnogo toga slinog. Isto vai i za bronzane predmete, posebno za nale i broeve. Veina dokaza dolazi iz Rodosa, Cosa, Samosa i Hiosa, delimino zato sto su najvaniji centri tada bili. Ali isto treba imati na umu da su ova velika ostrva mnogo vie istraena u odnosu na Grka mesta zapadne Anadolije.

Poinjemo sa Rodosom gde je verovatno i zaet istoni LG stil. Njegov puni razvoj moe se pratiti kroz tridesetak grobnica iz Lajosa, Kamirusa i Lindian sela Eksoci. Ova nalazita pruaju informacije o lokalnim obiajima sahranjivanja, male koliine zlatnih, metalnih i bronzanih predmeta. Metalni predmeti su takodje dosta zastupljeni na kolonijama Atine na Lindosu, kao to su lokalne terakote i orijentalne slonovace. Geometrijska groblja Kosa pod modernim glavnim gradom, dolaze do naglog zavretka na sredini Rodoskog LG. Na Samosu kao i ranije sav materijal je sa Heraiona. Lokalna skola grnarije kombinuje Istono- Grke i Aticke ideje, a takodje ima dosta terakote i bronze, kako lokalne tako i orijentalne. Dva svetilita na Hiosu, na Kato Phana i Emporio pruaju uvid u lokalnu LG grnariju i bronzane predmete.

Veze izmedju Grkih gradova zapadne Anadolije su sada dobro uspostavljene. Nekoliko Carian mesta, takodje, su pravili LG grnariju pod uticajem Rodosa; neki su polu helenizovani gradovi na obali (npr, Halicarnassus, Iasos) dok ostali lee duboko u rodnom zaledju. Saznanje o junoj Joniji zasniva se na razbacanim nalazitima iz grada Mileta, dopunjenim sa nekoliko iz Melia i Efesa. Severni Jonski grad Stara Smirna prua mnogo dokaza domae arhitekture, a lokalni LG stil je otvoren prema uticajima kopnenog dela Grke. Aeolis i Lesbos uvoze dobar deo LG plavo-belog posudja, uglavnom iz Istone Grke. Iz nekog misterioznog razloga lokalna grnarija je bila uradjena u sivoj jednobojnoj tehnici. Od 750. godine p.n.e. pa nadalje severno-istoni Egej poinje da prima Grke doseljenike. Troja koja je bila pusta skori tri veka naseljena je Eolicma. U poredjenju sa Korincanima istoni Grci su se pokazali kao mali preduzetnici kao putnici ili trgovci. Sa generalnim poboljanjem komunikacijama, prirodno je bilo da budu bolje upoznati sa ljudima Anadolijskog zaledja, a posebno sa monim kraljevstvom Phrygia.5. 1. Rodos- keramika i terakota

Pehar iz groba Kamirusa (sl. 7a) pokazuje lokalni stil na kraju MG u stanju nemirnog previranja. Meandri i krugovi nakon dugog opticaja sada bivaju podvrgnuti bizarnim varijacijama i zatvoreni u nejednake vertikalne podele. Na pocetku LG faze (g. 740. p.n.e.) dekoracija se smiruje na vie regularnu metopal semu ilustrovanu cupom (sl. 7b). Oblik sa vratnim prstenom je adaptacija najranije Korintske verzije (sl. 54a), ali metopal motivi su iskljuivo Rodoski. Najupeatljivije je lokalno drvo zivota, ovde redukovano na trougaonu bazu i dve kvadratne kuke. Ideja je ve bila ocrtana na Kamirusovom peharu. Ostale pregrade mogu biti oslikane romboidima, sa dvostrukim crtama, sa parom krivudavih kuka i naroito velikim pticama, jedinim zivim biima nadjenim u Rodoskom opisu. Ovaj sud je jedan od velikog broja iz Bird-Kotyle radionice, kako je moemo nazvati. Isti grnar je pravio bokale, upove i inije ali izvoz zdela je bio prisutan zato to je kroz njihov stil proet kroz ceo Istono- Grki svet. U poetku postoje etiri metopa, onda oko 700. godine p.n.e. samo tri. Nakon toga oblici postaju plii i pretvaraju se u dobro poznatu "ptiiju-zdelu" koja uva svoj subgeometrijski karakter tokom celog sedmog veka. Da bi sudili iz izvora ranijih zdela, Ialysosa je originalna radionica ovog tipa. Kasnije isti nain izrade je kopiran i prilagodjen u gotovu svim Istono- Grkim centrima.

U drugoj radionici, metope nose ptice sa uglastim vratovima, guste gomile cik- cak linija i etiri stabla Rodoskog drvea. Oblici su skyphoi, pehari sa visokim ruicama i veliki pogrebni upovi sa zmijama koje se uvijaju oko ruica (sl. 7c). Uinak ove Bird i Cik- cak radionice je ogranien na zapadni Rodos (uglavnom Camirus i Siana), i na raniji deo LG.Rodoski LG ukras deluje vrlo malo u odnosu na druge Geometrijske skole, ali dve teme su prilagodjene orijentalnoj slonovai: kabl 1) i ee palmino drvo. Cup (sl. 7e) pokazuje staru palmu i posle 700 godine p.n.e. Ranija predstavljanja 2) su bila blia prirodi, i isto omiljeni motiv Levantine slovaa-radnici 3) , iji su proizvodi stizali na Rodos u veim koliinama.

Po pravilu stanovnici Rodosa se zalau za metopal sistem, ak i na ramenima zatvorenih vaza, gde se ini da mu nije mesto. Takodje je bilo sklonosti ka krstasto srafiranim ornamentima naroito u kasnijim fazama, ak se i pun meander tretira na ovaj nacin (sl. 7d). Tamna glazura pokriva veu povrinu nego to je to uobiajeno u LG kolama dalje na zapadu. Tako se kod zatvorenih oblika ukras retko sputa ispod trbuha, dok su na otvorenom posudju ornamenti esto porubljeni glazurom, koja se vri do oboda, pa ak i do utvora posude. Ove opte primedbe se ne odnose iskljuivo na Rodos, ve u velikoj meri na svo LG posudje napravljeno u Istonoj Grkoj. Veina prostih oblika je pomenuta. Glavne otvorene posude su kotyle, skyphosi, krateri, pehari sa visokim ruicama, svo posudje ima visoko postolje (sl. 7 d,e). Medju zatvorenim posudama amfore nisu popularne, ali upovi jesu, narocito sa visokim uskim vratom. Lekythoi sa grebenastim vratom, orijentalnih porekla, nastavljaju se iz MG. Bokali sa loptastim grlom dolaze u modu oko 700. godine p.n.e. Iz konteksta nekoliko Korintskih uvoza i imitacija uimo da se Rodoska LG nastavila do 680. godine p.n.e. uprkos nekoliko ranih eksperimenata 4) nije uspostavljen orijentalni stil, u uobiajenom smislu te rei kada se primenjuje na Grko slikarsvo vaza, pre sredine sedmog veka.

Mi smo medjutim ostavili sa jedne strane nekoliko klasa Rodoske keramike, koje su dodue napravljene u doba LG, i orijentlisane u smislu da imitiraju Cypro-Levantine masne posude. Ovo je bez sumnje novi razvoj, ali sa obzirom na ranije adaptacije koje su obino bile sa geometrijskim motivima i asimilovane u Dodecanesian MG stil, sada nalazimo mnogo bliskih reprodukcija orijentalnih oblika, materijala, i orijentalnih linearnih ukrasa. Tako na Rodoskoj kopiji crno na crvenoj vazi (sl. 8a) nota je dodata da simulira blistavu narandzastu povrinu Kiparskog originala. Slobodnije adaptacije crna na crvenoj vazi moda imaju tamniju notu, u ijem sluaju kruni ornamenti se lako postiu kroz list (sl. 8b). Uobiajena forma aryballosa (sl. 8d) je izvedena iz Kiparske belo bojene IV flae sa grebenastim vratom i na kraju iz severno Sirijskog prototipa sa poliranom utom povrinom. Rodoska verzija izostavlja greben i skrauje vrat, ali preuzima spageti kao ukras sa Kipra 5) esto pokuava da oponaa sjajnu povrinu Severne Sirije. Ljudsko lice kao reljef, kao forma ornamenata na vratu suda (sl. 8e,f) je jos jedan Severno Sirijski uticaj koji Rodos deli sa Kiprom izveden naposletku na Severno Sirijskim flaama (sl. 8c). ena na vratu Rodoske oinochoe nosi masivne minjdue, a nisko postavljene ui joj daju semitski pogled. Njen profil podsea na najveu devojku od slonovae koja se nalazi u Atini. Savremeniji, ali i mnogo bolji rad, takodje je pod uticajem Severne Sirije. Veina ovih imitacija orijentalnog rada nadjena je u Ialysos, jedina lokacija na kojoj se moe nai ceo asortiman predmeta. Aryballoi (sl. 8d) je iroko izvoen irom Aegean-a, pa ak i zapadno dokle seu kolonije.

Rodos je plodno nalazite geometrijskih figurica od terakote. Veina ih je iz svetilita, ali su neke nadjene i na grobljima. Tipovi obuhvataju ljude, konje i ptice 6) i skoro uvek su vrste i runo radjene. Naga zena iz Camirus-a (sl.. 8g) oslikava tipine karakteristike lokalnog stila. Glava zabaena u nazad, veliki nos, ravna usta, kosa koja pada do ramena. Ponekad je povrina bojena LG motivima kao na jahaevom torzou iz Lindosa (no.1860). Odatle dolaze i impresivne muke glave (sl. 8h,j) sa bojom dodatom za bradu, brkove, oi i kosu.

Slika 7. Posudje Istone Grke i Anadolije

Slika 8. Imitacije Rodosa, Figure od terakote sa Rodosa