genÇlİkte dİn ve depresyon: Ünİversİtelİ genÇler … › makaleler › 1807628873_13...

223

ÖzDepresyon çağımızda en sık rastlanan psikolojik rahatsızlıklardan birisidir. Din, insan için

üzüntü ve ıstırapları azaltan, ona teselli veren bir umut kaynağıdır. Bu nedenle son zamanlar-da psikiyatrik araştırma ve uygulamalarda din ve depresyon arasındaki ilişkiye bir hayli ilgi duyulmaktadır. Bu bağlamda bu araştırmanın temel amacı, üniversiteli gençlerde dindarlık ( dinsel yaşantı biçimleri ve öznel dindarlık algısı) ile depresyon ve sosyo-kültürel ve demografik değişkenler arasındaki ilişkiyi din psikolojisi açısından incelemektir.

Araştırma evrenini, Uludağ Üniversitesi ve Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi’nde öğ-renim gören öğrenciler oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise söz konusu üniversite-lerin farklı fakültelerinde öğrenim gören 632 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmanın amacını gerçekleştirmek için örneklem tarama yöntemi ve anket tekniği kullanılmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak “kişisel bilgi formu,” “dindarlık ölçeği” ve “depresif duygulanım ölçeği” kullanılmıştır. Araştırma sonucunda, üniversiteli öğrencilerin dindarlık düzeyleri ile depresyon düzeyleri arasında anlamlılık derecesinde bir ilişki olmadığı görülmüştür. Buna karşılık sosyo-kültürel ve demografik faktörlere göre üniversiteli öğrencilerin depresyon düzeylerinde anlam-lılık derecesinde bir takım farklılıklar ve ilişkiler olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Dindarlık, depresyon, sosyo-kültürel ve demografik değişkenler

Religion and Depression in Youth: An Empirical Study on University StudentsAbstract

Depression is one of the most commonly encountered psychological disturbances in our age. Religion is a source of hope consoling humans and decreasing their sadness and pain. Hence, recent psychiatric researches and applications are taking an interest in the relationship between religion and depression. To this end, the objective of this study is to examine the relationship between religiosity (religious ways of life and subjective religiosity perception) of university youth and depression along with socio-cultural and demographic variables with regard to religion psychology.

The research population consists of students being educated at the Uludağ University and Çanakkale Onsekiz Mart University. Whereas the sample group of the study consists of 632 students from different faculties of these universities. Sample scanning method and survey technique were used to reach the goals of this study. “Personal information form”, “religiosity scale” and “depressed affect scale” were used as data acquisition tools in the study. As a result of the study, no statistically significant relationship was determined between religiosity levels of university students and depression levels. However, various statistically significant differences and relationships were observed in the depression levels of university students according to socio-cultural and demographic factors.

Keywords: Religiosity, depression, socio-cultural and demographic variables

GENÇLİKTE DİN VE DEPRESYON: ÜNİVERSİTELİ GENÇLER ÜZERİNDE AMPİRİK BİR ARAŞTIRMA (*)

*) Bumakale,II.UluslararasıEğitimAraştırmaları(2014/İzmir)Kongresi’ndeözetolaraksunul-muştur.

**)Yrd.Doç.Dr.,ÇOMÜİlahiyatFakültesiDinPsikolojisi,(e-posta:[email protected]).

Nurten KIMTER (**)

EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 18 Sayı: 60 (Yaz 2014)

224 / Yrd. Doç. Dr. Nurten KIMTER EKEV AKADEMİ DERGİSİ

Giriş Depresyon;latincekökü“depressus”olanve“aşağıdoğrubastırmak,bitkin,gamlı,

kederli,meyusetmek,cesaretinikırmak,donuklaştırıpdurgunlaştırmak”gibianlamlaragelen(Köknel,1989b.;14)biyo-psikovesosyalnedenleriolanbirduygudurumbozuklu-ğudur(Alper,2001:6).

Birbaşka ifadeyledepresyon;“ümitsizlik,karamsarlık,yetersizlik,kendinegüven-sizlik,çaresizlik,değersizlikduygusu,önemsiznedenlerdendolayıkendinisuçlama,sos-yalyaşamdançekilme,iştahsızlıkveyaaşırıyemekyeme,uykusuzlukveyaaşırıuyku,psikomotor heyecan veya yavaşlık, yoğunlaşma yetersizliği, unutkanlık, kararsızlık,neşesizlik,halsizlik,başağrısıgibifizikselşikayetler,normaldehoşlandığıetkinliklereveyageneldeyaşamakarşıilgisizlik(çocuklardaveergenlerdeayrıcahuzursuzlukvecansıkıntısı)zevkalmama,aşırıdurumlardaölümveintihardüşüncelerivb.iletanımlananvebelirlenebilirbirolayabağlıolarakortayaçıkanruhsalbirçöküntühalidir”(Budak,2000:204).Butanımıyladepresyon,normaldesıkçarastlanangeçicibirruhhalidirvege-nellikleherhangibirmüdahaleyegerekkalmaksızınkendiliğindengeçer.Buruhhalinindışavurumları,sonderecedeğişkendirvekültüreözgüdür.Psikiyatrideyukarıdatanımla-nanruhhalininuzunsürmesivekişininsosyal,bireyselveyameslekîyaşamıüzerindekiolumsuzetkilerininhissedilirderecedeağırolmasıhalindebudurumbirruhsalhastalıkolarakdeğerlendirilir(Budak,2000:204).

Esasındastresyaratandurumlarakarşıgösterilebilennormalbirtepkiolarakdadü-şünülebilendepresyonundörtbelirginyönüvardır.Bunlarduygusal,bilişsel,güdüselvefizikselbelirtilerdir.Depresyontanısıkoyabilmekiçinbubelirtilerinhepsininbiraradabulunması da gerekmez.Bununla birlikte söz konusu belirtiler ne kadar çok fazla isedepresyonunşiddetideokadarçokağırdırdenilebilir.Depresyonunençokgözeçarpanduygusalbelirtileri,üzüntü,keder,çaresizlik,mutsuzlukvb.dir.Ençokgözeçarpanbiliş-selbelirtileriisekişininkendisivebaşkalarıhakkındasürekliolumsuzdüşünceleresahipolması;güdüselbelirtiolarakisedepresyondakikişininpasifolmaeğilimiveyenietkin-liklerebaşlamaktaçektiğisıkıntıvezorluk;endikkatçekicifizikselbelirtiiseiştahsızlıkyadaaşırıyemekyemeveyauykuyadauykusuzluktur(Atkinsonvd.,2010:539-542;Köknel,1989b:58-67).

Depresyon;kişideçevresel,kalıtımsalvehormonalbozukluklar sonrasındagelişençökkünlük hali olarak da tanımlanabilir (Adasal, 1973:547). Basit bir üzüntünün öte-sinegeçmişolandepresifduygulanımdurumuna,düşünce,davranışvebiyolojik işlevbozukluklarıdaeşlikederekbuşekildekiduygudurumbozukluğu,çoğuzamankişilerarasısosyalvemeslekîişlevselliktebozulmalaradayolaçmaktadır(Köroğlu,1993:19).Toplumdaçoksıkgörülenbirduygudurumbozukluğuolandepresyonunilkkeztanım-lanmasıHipokratdöneminekadaruzanmaktadır(Öztürk,1994:223).

Enyaygınvetedaviedilebilirruhsalbozukluklardanbirisiolanveçoğuzamanumutve anlamkaybı ile ilişkili olandepresyon (Dein,2006:67), çağımızadamgasınıvuranhastalıklardanbirisidir.Toplum içindeklinikdüzeydedepresyonyaygınlığı%10dola-

225GENÇLİKTE DİN VE DEPRESYON: ÜNİVERSİTELİ GENÇLERÜZERİNDE AMPİRİK BİR ARAŞTIRMA

yındagözlenmişkengenelolarakdepresifbelirtilerin toplumiçindekinoktaprevalansı(görülmesıklığı)%13-20arasındadeğişmektedir(Öztürk,1997:223).Depresyoninsanınhayatlaarasındakiengüçlübağlarınıkopmanoktasınagetiren,enazındanzayıflatanbirrahatsızlıktır.Enönemliözelliğiise‘yetiyitimi’denilen,kişiyiverimsizleştirmedurumu-dur.Busebeplehayatîtehlikesikalphastalıklarıkadarolmasadabilhassaişveriminde-kidüşüşünengellenmesiiçinmücadelegerektirir(Tarhan,2013:96).Ağırdepresyondakendinideğersiz,güçsüz,çaresizgörmeçokbelirgindir.Kişigeleceğiçokkaranlıkgörür,hiçbirçıkışyolukalmadığınısanır,kendinisuçlar,başkalarınınsorunlarındanbilekendinisorumlututar.Kendiniyaşamayadeğerbulmaz.Ölürsehemkendisininhemdeçevresin-dekilerinkurtulacağınainanır.Busebeplecanakıymadüşünceleriyleuğraşır.

Depresyon,yaşamınberaberindegetirdiğistresyaratanpekçokdurumakarşıgösteri-lennormalbirtepkidir.Çoğukezdepresyonolarakyorumlanandurumlararasındaokuldayadaişyaşamındauğranılanbaşarısızlıklar,sevilenbirisininkaybedilmesi,hastalıkveyaşlılıkgibikişininkaynaklarınıtüketmekteolduğununanlaşılmasıgibidurumlarsayıla-bilir.Bununlabirliktedepresyon,yaşananolaylaorantılıolmadığızamanveçoğuinsanıniyileşmeyebaşlayacağınoktayıaşaraksürmesihalindeanormalkabuledilir (Atkinsonvd.,2010:539).

Patolojikolmayandepresyonnormalolup sıkça rastlananvegeçicibir ruhhalidir.Genellikledeherhangibirmüdahaleyegerekkalmaksızınkendiliğindengeçer.Buruhhalinindışavurumlarıisesonderecedeğişkenvekültüreözgüolabilir(Budak,2000:204).Depresifbelirtilerhafifdüzeylerdeolduğudurumlardabilebireyihareketsizliğe,durgun-luğa, verimsizliğe ve umutsuzluğa itmesi nedeniyle bu belirtilere sahip olanları tespitetmekkoruyucuruhsağlığıaçısındanbüyükönemtaşımaktadır.

Depresyon, toplumda çok yaygın ve kişiyi tüketici bir sendrom olduğu için onunnedenlerinin belirlenmesi hususunda pek çok çaba sarf edilmiştir. Bu bağlamda deği-şik psikoloji ekolleri tarafından depresyonun psikodinamiğine ilişkin farklı açıklamamodelleri geliştirilmiştir.Örneğinpsikanalitik kuram, depresyonukaybakarşı bir tep-kiolarakyorumlarken,öğrenmekuramıpekiştirmeeksikliğinindepresyondaönemlibirroloynadığınıvarsayar.Bilişseldepresyonkuramlarıisekişilerinneyaptıklarıüzerindedeğil,kendilerinivedünyayınasılgördükleriüzerindeyoğunlaşır.Biyolojikyaklaşımıbenimseyenkuramcılarisedepresyonu,kalıtımvebeyindekibirtakımkimyasalmadde-lerin(serotoninvs.)eksikliğinebağlıolarakaçıklamayaçalışırlar.Onlaragörebirmizaçbozukluğuolandepresyonunsinirsistemindebiyokimyasalbirtakımdeğişikliklereyolaçtığıkesindir.Asılsorun,fizyolojikdeğişikliklerinpsikolojikdeğişikliklerinnedenimiyoksasonucumuolduğuhususudur(Atkinsonvd.,2010:548).

Elem,üzüntü,karamsarlık,isteksizlik,değersizlik,yetersizlikvs.pekçokbelirtiiçe-renbirsendromolaraktanımlanan(Özdelvd.,2002:156),aynızamandaönemliderecedeişgücüveişlevkaybınadayolaçandepresyon,sonzamanlardaçokçatartışılanbirhalksağlığısorunuhalinegelmiştir.ABD’demajördepresyonrahatsızlığının12aylıkgörülmesıklığı%6.7,ağırdepresyonungörülmesıklığı%2.0’dır(Bkz.Kesslervd.,2005:617-


627).DünyaSağlıkÖrgütü,2020yılınakadarmajördepresyonundünyanınensarsıcıikincihastalığıolacağınıancakkalp-damarhastalıklarınındahafazlaişgöremezliğene-denolacağınıöngörmektedir(Murrayvd.,1996).

Depresyonsadeceişyapabilirliğimiziveyayaşamkalitemizideğilaynızamandain-sanlarıintiharaiterek(heryıltümdünyadabirmilyondanfazlakimseyaşamınasonver-mektedir)(WorldHealthOrganization,2009)yadayaşamiçingerekliolanhayatipsiko-lojikişleyişleri(bağışıklıksistemi,endoktrinvekalp–damarfonksiyonları)değiştirerekfiziksağlığınıdaetkilemektedir.ABD’desadecedepresyontedavisininyıllıkmaliyetininaltmışmilyardolarınüzerindeolduğutahminedilmektedir(Bertovd.,2000:3-10).

Erkeklerdedepresyonsıklığıkadınlaranazarandahaazdır.Fakaterkeklerdedepres-yonunintiharlasonlanmaoranıdahayüksektir.İntiharlaölenkişilerinbeyinomuriliksı-vılarındakiserotoninmaddesinin10-15mislidüşükçıkması,hastalığıntedavisindeilacınöneminigöstermektedir (Tarhan,2013:97).Birçokdepresyonvakasının ilaçlarlayadapsikoterapiylebaşarılıbirbiçimdetedaviedilebildiğinedairiyihaberlervardır(Atkinsonvd.,2010:542).İlaçtedavisiveterapötikyaklaşımladepresyonrahatsızlığıtedaviedile-bilmektedir.Depresyonunpsikoterapiiletedavisi,herbireyinkendiözgündünyasındakidinamikler,iş,eş,sosyalyaşamlailgilisorunlarıvebunlarlabaşaçıkmayöntemleri,has-tanın genetik yapısı, çocukluğunda yaşadığı travmalar, davranış döngülerinin bugünlebağlantısı,yaşadığıolaylaragetirdiğiyorumlar,yetersizlikveçaresizlikhissettiğidurum-lar,yenibirdüşüncesistemigeliştirmeyiöğrenebilmesivealgıçarpıklıklarıdüzeltilerekgerçekleştirilir.Nitekimaraştırmalardaneldeedilenbulgularagöre,günümüzdeuyguntedavialandepresyonluhastalar%70-95oranındailaçveyapsikoterapiyoluylabaşarılıbirşekildetedaviedilebilmektedir(BirsözveTurgay,1994:121).Özellikleağırdepres-yonluolankimselerin%50’sininbiryılsonraiyileştiğigörülmüştür.Ayrıcabukişilerin%50’sininbirkeziyileştiklerindeikiyıliçindebaşkabirdepresyonnöbetinegirdikle-rigörülmüştür(Atkinsonvd.,2010:542).Günümüzdedepresyonuntedavisinde,kişininkendi kendisine depresyondan çıkmasına yardımcı olabildiği ve olumlu sonuçlar eldeedildiğiiçinkognitifterapidebirtedaviyöntemiolaraksıkçakullanılmaktadır(Preston,1996:73-74).

Üniversiteyıllarıinsanhayatındapekçokdeğişiminvegelişiminyaşandığıyıllardır.Aynızamandagençlikdönemindenilkyetişkinliğedebirgeçişdönemiolanbuyıllardaüniversiteöğrencileri,ilkkezailedenkopmanınberaberindegetirdiğipekçoksosyo-kül-türelveekonomikdeğişikliğibiraradayaşarlar.Bunedenle,yenibirçevreyealışamama,arkadaş edinememe,yalnızkalmakorkusu, evveyayurt ortamına alışamamavb. gibisorunlarbazengençlerinruhsağlığınıolumsuzyöndeetkileyebilmektedir.

Üniversiteliöğrencilerüzerindeyapılanaraştırmalarda,gençleriençok tehditedenpsikolojik rahatsızlıkların başında depresyon olduğu ortaya çıkmıştır (Bkz.Sherer,1985:1061-1062;Bumbery,1978:150-155).ABD’deüniversiteliöğrencilerinBeckDep-resyonÖlçeğipuanortalamasının7.6olduğubildirilmektedir(Oliver&Paul,1995:467-481).ÜlkemizdeÖzdelvearkadaşlarının(2002:156)504üniversiteöğrencisiüzerinde


gerçekleştirdikleribiraraştırmada,sendromaldüzeydedepresyonoranının%26.2,tümgrubunBeckDepresyonÖlçeğipuanortalamasınınise12.8+7.19olarakbulunmuştur.

Türkiye’de çeşitli üniversitelerdeBeckDepresyonÖlçeği ile yapılan çalışmalardasendromaldüzeyde%13.8-69arasındadeğişendepresyonoranlarıbulunmuştur.Dep-resyongörülmeoranlarınınbukadarfarklıoluşundasosyaldüzeyin,üniversiteözellik-lerinin,yerleşimyerininvebireyselözelliklerinetkisiolduğusöylenebilir. (Özdelvd.,2002:155-161).

Ergenlikçağındakigençler,içindebulunduklarıgelişimdönemininbirözelliğiolarakduygu,davranış,ilişkivedüşüncelerindeȃnivebelirginbirtakımdeğişikliklergösterebi-lirler.Eğerergendepresyongeçiriyorsa,budeğişimlerdahaşiddetlivederindenolabil-mekte,sosyalgeriçekilme,maddekullanımı,evdenkaçma,intihardüşüncesiveintihargirişimindebulunmavb.gibibelirtilerdegörülebilmektedir.Ayrıcabutabloyu,aşırıöfkevesuçlulukduygularıdabesleyebilir(SayarveBağlan,2012:277).

Depresyonhemçocukluktahemdeergenliktesosyalvezihinselgelişmeyiolumsuzyöndeetkilemektedir.Çünküdepresyonyaşayankişidedepresyonailaveolaraktümkay-gıdurumbozuklukları,dikkatdağınıklığı,davranımbozukluğu,maddekullanımı,yemebozukluğuvb.gibihususlardanbirisiyadabirkaçıbiraradabulunabilir.Ergenlikdöne-mi,hassasbirgelişimdönemiolduğuiçinbudönemdeyaşananolumsuzluklarınbedelleridahadaağırolabilmektedir.Dolayısıylabuyıllardadepresyonyaşayanbirgencinyetiş-kinlikyıllarındadadepresyonyaşamasıihtimalisondereceyüksektir.Zirayapılanaraş-tırmalarda,ergenlikdönemindedepresyonyaşayangençlerinyarısındançoğunda,sonrakibeşyıliçerisindetekrardepresyongörüldüğütespitedilmiştir.Çünkügençinsanınbeyinvesinirsistemi,gelişiminihenüztamamlamamıştır(SayarveBağlan,2012:277).

Esasındagençlikçağında,tanımlandığışekliyle,tümbelirtileriylebirliktedepresyo-naçokseyrekrastlanır.Ziraergenliktenöncesüperegonungelişmemişolmasıçocuğunkendinigözlemlemeveeleştirmeyetisininzayıflığı,dışadönüklüğü,dürtülerindizginlen-memişoluşusebebiyle,durgunluk,çökkünlük,mutsuzluk,kendinisuçlamavb.gibitemeldepresyonbelirtileriapaçıkortayaçıkmaz,çıksadasürekliolmazlar.Gençdepresyonakarşıkendinisavunmayagirişir.Böyleceortayaüstüörtülü,dolaylıyadadepresyoneş-değerleridenenbelirtilerçıkar.Alttayatanvedepresyongöstergesiolabilecekbelirtilerşunlardır:Gençinsancansıkıntısıçekervetedirgindir.Hiçbirişleuzunsüreilgilenmez,bir uğraştanötekineyönelir ancak sonunugetiremez. İsteklebaşladığı bir işten çabukbıkar,coşkuilebezginlikarasındagidergelir.Dikkatiniyoğunlaştırmaktagüçlükçeker,okuduğunuanlayamaz.Okuduklarımkafamagirmiyordiyeyakınır.Aynızamandaunut-kanlıkvedalgınlıktandayakınır,dersdinleyemez,başarısıdüşer.Bedeniyleuğraşır,yor-gunluktan,başağrısından,midebulantısından,karınağrısından,uykusuzluktanşikâyeteder(Yörükoğlu,1998:250).

İlkyetişkinliktegörülendavranışbozukluklarınınbirçoğunun,alttayatanbirdeğer-sizlik,benliksaygısındaazalmaveyalnızlıkduygularınabirtepkiolarakgeliştiğisıksıkifadeedilmektedir.Başkaldırma,saldırganlıkdavranışları,içtekibirgüçsüzlükduygusu-


nuörtmeçabalarıolarakgörülmektedir.Gençkendisiningüçsüzolmadığınıkanıtlamayauğraşmakta,depresyonlasavaşmaktadır.Aileilişkileriçokbozukolan,evdeistenmedi-ğini,sevilmediğiniduyumsayanveyaailedeboşanma,ayrılık,ölümgibibenliksaygısınıazaltandurumlarolduğunda,pekçokgencinilktepkisidavranışbozukluğubiçimindeol-maktadır.Gencinbirdenumursamazbirtutumtakındığı,derslerineboşverdiği,okuldankaçmaya,öğretmenlerekarşı gelmeyebaşladığı, haylaz arkadaşlarakapıldığı gözlenir.Dolayısıylaaçıkçayastutamayan,depresyonbelirtisigösteremeyengencindolaylıyol-dandepresyonunuaşmayaçabaladığıgörülür(Yörükoğlu,1998:250-251).

Depresyonunenfecisonucuintihardır.İntiharederekyaşamlarınasonverenlerinço-ğunundepresyongeçirdiğigözlenmiştir.Kadınlarınerkeklerdenüçkatdahafazlaintihargirişimindebulunmuşolmalarıdepresyonunkadınlararasındadaha fazlagörülmesiyleaçıklanabilir.Bununlabirlikte,intihargirişimindebulunanerkeklerinkendileriniöldür-medekadınlardandahabaşarılıolduklarıgörülmüştür.Sonzamanlardaergenlervegençyetişkinlerarasındaintiharoranlarıdahadaartmaktadır.ABD’de15-24yaşarasıkişi-lerdeintiharoranıson40yıliçerisindedörtkatartmıştır(Atkinsonvd.,2010:540-541).Kendi canına kıyma yani intihar gençlik çağında trafik kazalarından sonra en önemliölümnedenidir.Çocuklukçağındaoldukça seyrekolan intihargirişimleri ergenlikça-ğındanbaşlayarakhızlıbirartışgöstermektedir.Ayrıcagençlerarasındaeskiyenazaranintihargirişimlerihızlaartarkenortalamaintiharyaşıdagittikçedüşmektedir(Yörükoğ-lu,1998:251-252).Üniversiteöğrencilerininkendileriniöldürmeolasılıklarıaynıyaştakiöğrencilere kıyasla iki kat daha fazladır.Üniversite öğrencileri arasındaki ölüm oranısadeceABD’dedeğilAvrupaülkeleri,Hindistan,Japonyagibiülkelerdedehergeçengünartmaktadır.Depresyonlayakınilişkisiolanmutsuzluğunüniversiteöğrencileriarasındayaşanmasınınbirçoknedeniolabilir.İntihargirişimindebulunanüniversiteliöğrencilerüzerindeyapılanaraştırmalardaonlarındahasıkıntılı,kendilerinidahafazlazorlayanki-şilerolduklarıvedahasıkdepresyongeçirdiklerigörülmüştür.Ayrıcabukimselerindiğerbirözelliğidesosyalyöndensoyutlanmışvekendileriniyalnızolarakniteleyenkimselerolmalarıdır(Atkinsonvd.,2010:540-541).

İntihargirişimi,çaresizkalankişininsorunlarındanumutsuzbirkaçışıolarakyorum-lanabilir.Busorunlarçevredenyadakendindenkaynaklanabilir(Yörükoğlu,1998:251-252).NitekimAğılkaya’nın(2010:188)intihargirişimindebulunanlarlailgiliaraştırma-sındakatılımcıların%25’indeölümniyetininbulunmamasıvebunlarınyaşortalamasının17olması,esasındagençlikdönemindekiçoğuintihargirişiminingencinetrafıylabirtüriletişimkurma,mesajvermeçabasıveyardımçağrısıniteliğitaşıdığınıgözlerönüneser-mektedir.İntihargirişimibirandaoluverenbirdavranıştıramahazırlığıuzunsürmekte-dir.Gencinçocukluğundanberisüregelensorunlarınaergenlikçağındaortayaçıkanyeniçatışmalarvedurumlareklenincegenelliklesonbirolay,birçatışma,birdarbe,örseleyicibiryaşantıgencinsavunmalarınıyıkarak intiharın tetiğiniçekebilir.Yapılangözlemlerintiharakalkışangençlerinçoksorunlubirortamdayaşayansorunlukişilerolduğunugös-termektedir(Yörükoğlu,1998:259).Herdepresyondurumuintiharlasonuçlanmazancakherintihardabelliölçüdedepresyonvardır.İlgiçekmek,korkutmakamacıylayapılanve


yapılışbiçimiyleciddigörünmeyeniçtepiselgirişimlerdebiledepresyonbulunur.Nite-kimİsveç’teintihargirişimindebulunmuş581gencinincelenmesi,bugençlerinçoğundaintihargirişimindenöncekiüçayiçindeuykusuzluk,tedirginlik,bedenselyakınmalarvb.gibidepresyonbelirtileriolduğunuortayaçıkarmıştır.Dahaazındadaokulbaşarısındadüşmevedavranışbozukluklarıgörülmüştür.İntihargirişimibirdepresyonbelirtisidir,amaherzamandepresyonunağırlığıileorantılıolmayabilir.Hangiyaşantıveyadurumungencindayanmagücünüaşıponuintiharıneşiğinegetireceğiöncedenbilinemez(Yörü-koğlu,1998:256-257).

Araştırma ve Yöntem1-Araştırmanın Konusu, Amacı, Problemleri ve HipotezleriBuaraştırmadadininruhsağlığınapozitifyöndeetkiettiğidolayısıyladadepresif

duygulanımdüzeyiniazalttığıdüşüncesindenhareketedilmiştir.Çünküdin,kişilerinhembireyselanlamdahemdesosyalçevreleriyleuyumlarıaçısındanayrıcastreslivesıkıntılıdurumlarda inananlarınamanevidestek, teselli veumutvermesi, zorluklarlabaş etmegücükazandırması,hattaacılarınıbileanlamlıhalegetirmesivs.bakımındanruhsağlığı-naolumlukatkılardabulunmaktadır.Ancaksözkonusudindeğildedindarlıkolduğundabuhususunherzamangeçerliolduğunusöylemekmümkündeğildir.Ziradininbeşerialanla temasageçmesindefarklıdindarlıkbiçimleriortayaçıktığıgibidindarlıkda tekboyutlubirolgudeğildir(Yapıcı,2007:163).

Bunoktadanhareketleruhsağlığıileyakındanilişkisibulunandepresifduygularhis-setmedurumu,yanidepresyoniledinarasındakiilişkinindinîyaşayışbiçimlerinegöreolduğugibidindarlığınboyutlarınagörededeğişiklikgösterebileceğiniifadeedebiliriz.Bilindiğiüzeredininruhsağlığıüzerindehemolumlu,hemdeolumsuzbirtesiryaptığınıgösterenaraştırmalarolduğugibihiçbiretkiyapmadığınıortayakoyanaraştırmalardamevcuttur (Bkz.Pargament,KoenigvePerez,2000:519;Bergin,1983;Argyle,2000;.Koç,2002:147;Yaparel,1987:142;Uysal,1994:116-122;Hayta,2002:166)DolayısıylaPargament’inifadesiyledininhemzararlarıhemdefaydalarıolupdininruhsağlığıüze-rindenasılbiretkiyapacağı,dinin türüneve tanımına,sağlıkvemutlulukkriterlerine,bireyselfarklılıklaravekişilikyapılarına,bağlamveduruma,ayrıcabireyindinlebütün-leşmedüzeyinegörefarklılıkgösterebilmektedir(Pargament,2005).

İnanan insanındinî inancı,duyguları,düşüncelerive ibadetleri ilebirbütünlükarzeder.Çünküdin,insanındinîduyguvebilincinietkilediğigibidavranışlarındadakendi-sinigösterir(Peker,1993:68).Dinbireyvetoplumhayatınıdüzenleyendikeyveyatayilişkiler sistemi içindevarlığını sürdüğü için dindarlık anlayışı, bir dinin iman esasla-rının, ibadetveuygulamalarınınkişilerinve toplumungündelikhayatınadoğrudanvedolaylıolarakyansımasıdır(Uysal,2003:137).Dolayısıylabirtoplumdayaşayaninsanındindarlığınınnasıltespitedileceğiveyadinininsanhayatınınhangiyönlerinenedereceetkiettiğimeselesinin tartışılması,araştırmacılarıdininboyutlarıolabileceği sonucunagötürmüştür.Ayrıcaölçeklerdekiçokyönlülüğünartmasıdaaraştırmacılarıdindarlığın


çokboyutluveçokyönlüyapısıüzerindedurmayasevketmiştir(SalsmanveCarlson,2006:121).

BubağlamdaBatı’dailkdefaJosephFicher,bireyseldindarlığınçeşitliboyutlarınıtespitetmeyivebuboyutlarınampirikolarakaraştırılmasınıntemeliniortayakoymayaçalışmışsada(Glock,1998)dindarlığıengenişanlamdaifadeedecekçokboyutluyak-laşımıortayakoyanilksosyalbilimciGlockolmuştur.Dahaönceyapılanaraştırmalarınyetersizliğindensözederekdininkapsamlıveoperasyonelbir tanımınınyapılmasıge-rektiğini söyleyenGlock yaşayan dünya dinlerini inceledikten sonra Stark ile birliktedindarlıkboyutlarınailişkinkuramınıortayakoymuştur.

Dinin; inanç, ibadet, tecrübeveetkiolmaküzeredörtboyutuolduğunu ifadeedenGlock’un(1965:18-21)dindarlıkboyutlarıylailgilikuramınadahasonralarıY.Fukuyamabirboyutundahaolmasıgerektiğiniilerisürerekilavedebulunmuştur.Böylecedindarlıkboyutları,‘bilgi’boyutunundailaveedilmesiylebeşeçıkmıştır.

Busebeplebizlerruhsağlığıileilişkilibirkavramolandepresifduygulanımiledin-darlıkarasındakiilişkiyiaraştırmaküzereyolaçıkarkendindarlığınçokboyutluolarakelealınmasıgerektiğiyönündekiyaklaşımlarıbenimseyerekdindarlığıbaşlangıçtabeşboyutluolarakelealdık.Ancakdahasonradindarlıkölçeğiileilgiliolarakyapılanfaktöranalizlerisonucundaboyutlarınsayısı (inanç, ibadetveetkiolmaküzere)3’edüşürül-müştür.

Dindarlıktankastedilenşeyinüniversiteliöğrencilerindinselyaşantıbiçimleri(inanç,ibadetveetkiboyutları)veözneldindarlıkalgılarıolanbuaraştırmanınkonusu,üniver-siteliöğrencilerindepresifduygulanımdüzeyleriyledindarlıklarınıdinpsikolojisiaçısın-danincelemektir.Araştırmada,öncelikleörneklemindindarlıkprofiliniortayakoymakvedepresif duygulanımdüzeylerini belirlemek hedeflenmiştir.Araştırmanın daha sonrakiamacı,örnekleminortayaçıkandindarlıkprofiliiledepresifduygulanımdüzeyleriara-sındaki ilişki ve etkileşimi belirlemek, bu ilişki ve etkileşimin dindarlığa bağlı olarakdeğişipdeğişmediğiniincelemektir.Ayrıcaörneklemindepresifduygulanımdüzeylerininsosyo-kültürel ve demografik değişkenlere göre bir farklılık gösterip göstermediğinin,bunlararasındanasılbirilişkiveetkileşimolduğununaraştırılmasıdaaraştırmanınbirdiğeramacınıteşkiletmektedir.

Bütünbuamaçlardoğrultusundadepresifduygulanımdüzeyinibağımlı,dindarlıkilesosyo-kültürelvedemografikdeğişkenleribağımsızdeğişkenlerolarakelealanbuaraş-tırmada,testedilmeküzeregeliştirilenhipotezlerşunlardır:

Hipotez 1:Üniversiteligençlerindepresifduygulanımdüzeylerininfakülteleregörefarklılaşacağı,sözkonusufarklılığınözellikleİlahiyatFakültesiöğrencileriilediğerfa-külte/bölümöğrencileriarasındaortayaçıkacağıtahminedilmektedir.

Hipotez 2:Öğrencilerindepresifduygulanımdüzeylerininöğrenimgördüklerisınıf-laragörefarklılaşacağıtahminedilmektedir.Sınıflarilerledikçedepresifduygulanımpu-anlarınegatifyöndedeğişiklikgösterecektir.


Hipotez 3:Gençlerindepresifduygulanımdüzeylerinincinsiyetegörefarklılaşacağıtahminedilmektedir.Kızöğrencilerindepresifduygulanımdüzeylerininerkeköğrenci-lerdendahayüksekolacağıöngörülmektedir.

Hipotez 4:Üniversiteliöğrencilerindepresifduygulanımdüzeylerininyaşlaragörefarklılaşacağıtahminedilmektedir.Yaşınilerlemesinebağlıolaraköğrencilerindepresifduygulanımdüzeylerindebirdüşüşünolacağıöngörülmektedir.

Hipotez 5:Gençlerindepresifduygulanımdüzeylerininaileleriningelirdurumlarınagörefarklılaşacağıvesözkonusufarklılığınözellikleailesiüstgelirgrubundaolanlarınlehineolacağıtahminedilmektedir.Ayrıcaaileningelirdurumuiledepresifduygulanımdüzeyiarasındanegatifyöndeveanlamlılıkdüzeyindebirilişkiolacağıöngörülmekte-dir.

Hipotez 6:Üniversiteliöğrencilerindepresifduygulanımdüzeylerininanne-babanıneğitimdurumunagörefarklılaşacağıvesözkonusufarklılıklarınanne-babasıyüksekeği-timdüzeyinesahipolanöğrencilerlehineolacağıtahminedilmektedir.Ayrıcaanne-ba-balarınıneğitimdüzeyiileöğrencilerindepresifolmaeğilimleriarasındanegatifyöndeanlamlıbirilişkiolacağıbeklenmektedir.

Hipotez 7:Gençlerindepresifolmaeğilimlerininanne-babalarınınyaşayışbiçimleri-ne(birlikte,ayrı,boşanmışolmadurumları)görefarklılaşacağıvesözkonusufarklılığınanne-babasıbirlikteyaşayanöğrencilerlehindeolacağıtahminedilmektedir.

Hipotez 8:Öğrencilerindepresifduygulanımdüzeylerininailenindindarlıkdüzeyinegöre farklılaşacağıvebu farklılığınözellikleailesiçokdindarolanların lehineolacağıöngörülmektedir.Ayrıcaailedindarlığıileöğrencilerindepresifolmaeğilimleriarasındanegatifyöndeanlamlıbirilişkiolacağıtahminedilmektedir.

Hipotez 9:Sonolaraküniversiteligençlerindinselyaşantıbiçimleri(dindarlıkbo-yutları:inanç,ibadet,etki)veözneldindarlıkalgılarıiledepresifduygulanımdüzeyleriarasındanegatifyöndeveanlamlıbirilişkiolacağıöngörülmektedir.

2- Araştırmanın Metodu, Evreni, Örneklemi ve Veri Toplama Araçları Sosyal psikolojik metot ve tekniklerle üniversiteli gençlerin depresif duygulanım

düzeyleri ile dindarlık durumları ve sosyo-kültürel ve demografik faktörler arasındakiilişkiyielealmayıamaçedinmişolanbuaraştırmada,örneklemtaramayöntemiveankettekniğikullanılmıştır.

AraştırmanınevreniniUludağÜniversitesiveOnsekizMartÜniversitesi’ndeöğre-nimgörenöğrenciler,örnekleminiisesözkonusuüniversitelerindeğişikfakültevebö-lümlerindeöğrenimgören322kızve310erkeköğrencioluşturmaktadır.

Araştırmadaverilerintoplanmasıamacıylaöğrencilerinsosyo-kültürelvedemografiközelliklerine ilişkinbilgileredinmekiçinhazırlanmışolan“kişiselbilgi formu,”“Din-darlıkÖlçeği”veRosenbergBenlikSaygısıÖlçeği’nin“depresifduygulanımaltölçeği”kullanılmıştır.Dahaöncedebelirttiğimizüzereorijinalineuygunolarakbaşlangıçta5


boyutluve25soruluolarakdüşünülenDindarlıkÖlçeğiileilgiliyapılanfaktöranalizlerisonucundaboyutların sayısı 3’eve soruların sayısı da24’edüşürülmüştür.Likert for-matındadüzenlenmişolanölçekte“tamamenkatılıyorum,”“oldukçakatılıyorum,”“pekkatılmıyorum”ve“hiçkatılmıyorum”şeklindedörtderecemevcuttur.Buderecelerenolumludanenolumsuzadoğrusırasıyla+4+3+2ve+1değerindepuanlarasahiptir.Öl-çektekiolumsuzifadelerdepuanlamasırasıtersçevrilerekkodlanmıştır.DindarlıkÖlçeğiileilgilipuanlamalardaaritmetikortalamalaresasalınmıştır.

Araştırmadakişininkendigözündekendidindarlığınıdeğerlendirmesidiyebileceği-mizözneldindarlıkalgısıdüzeyininbelirlenmesi ise, “kendinizidindarlıkbakımındannasıldeğerlendiriyorsunuz?”sorusunacevapniteliğindekiseçeneklerinherbirineverilenpuanlarınhesaplanmasıilegerçekleştirilmiştir:(4)çokdindar,(3)dindar,(2)birazdin-darve(1)dindarolmayan.Üniversiteliöğrencilerinailelerinindindarlıkdüzeyideaynışekildetespitedilmiştir.

Araştırmada öğrencilerin depresif duygulanım düzeylerini ölçmek için RosenbergBenlikSaygısıÖlçeği’nin12altölçeğindenbirisiolan“depresifduygulanımaltölçeği”kullanılmıştır.Toplamda6maddedenoluşanveherbirdoğrucevapiçin1puanalınanbualtölçekten0-6arasıpuanalınmaktaolup0puandepresifduygulanımınolmadığını,1-2puandepresifduygulanımınaz,3-4puanortave5-6puaniseçokolduğunugöster-mektedir.

DeğerlendirmekapsamınaalınananketverilerininhemgirilmesindehemdebunlarınfarklıistatikseltekniklerleanalizedilmesindeSSPS(10.0)paketprogramıkullanılmıştır.Verilerçözümlenirkenaraştırmahipotezleridikkatealınarakfrekansdağılımı,aritmetikortalama,t-testi,tekyönlüvaryansanalizi(ANOVA)vescheffe(post-hoc)testindenya-rarlanılmıştır.

Bulgular1- Öğrencilerin Dindarlık ve Depresif Duygulanım Düzeylerine İlişkin Bulgular Dahaöncedebelirtildiğiüzerearaştırmamızdadindarlıkkavramıyladinîhayatınbo-

yutları(inanç,ibadetveetki)veözneldindarlıkalgısıkastedilmektedir.Araştırmadadinîtutum ve davranışların yoğunluk düzeyini göstermek üzere aritmetik ortalamalar esasalınmıştır.BunagöreDindarlıkÖlçeğininölçtüğüüçdindarlıkboyutundaöğrencilerin1-4arasındakiölçekdeğerlerinegörealdıklarıpuanlarınaritmetikortalamasınabakıldığın-da,enyüksekortalamanındinîinançboyutundaolduğu(3.6168)gözlenmektedir.Dahasonradinîetkiboyutundakipuanortalamalarınınyüksekolduğu(3.1809)görülmektedir.Dinîhayatınboyutlarıylailgiliendüşükpuanortalamasının(2,6875)isedinîibadetboyu-tunaaitolduğugözlenmektedir.Dolayısıylabubulgulardikkatealındığındaüniversiteligençlerindindarlığındadinîinançesaslarınıbenimsemevebunlarabağlılıkçokönemliolduğugibibudinî inançvekanaatlerinetkisideyüksekdüzeydeolmaeğilimindedir.Bununlabirliktesözkonusuöğrencilerindinî ibadetleraçısındanaynıderecededindarolduklarınısöylemekmümkündeğildir.


Öğrencilerinözneldindarlıkalgılarınıölçmekiçinkendilerineyöneltilen“kendinizidindarlıkbakımındannasıldeğerlendiriyorsunuz?”sorusunaverdiklericevaplarincelen-diğinde,gençlerinyaklaşıkyarısınayakını(%47,6)kendilerinidindarolarakgördüklerinibelirtmişlerdir.Bununlabirlikteazımsanmayacakorandabiröğrencigrubu(%35,1)ken-dilerini“birazdindar”olarakgördüklerinibelirtirken%10,4oranındabiröğrencigrubudakendilerinidindarolarakgörmedikleriniyanidindarolmadıklarınıifadeetmişlerdir.Araştırmadakendilerini“çokdindar”olarakalgılayanöğrencilerin iseenküçükgrubu(%6,8)teşkiletmesidikkatçekicidir.

Araştırmaya katılan öğrencilerin Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği’ndeki depresifduygulanımaltölçeğindenaldıklarıpuanlaragöredepresifduygulanımdüzeyleri“yük-sek,”“orta,”“düşük”olabilmekteyadahiçbirdepresifduyguhissetmeyebilmektedirler.Öğrencilerindepresifduygulanımaltölçeğindenalınanyüzdelikoranlarınagöreyığış-malarınabakıldığında,gençlerin%13’ünün(82kişi)çokfazladepresifduygulanımiçe-risinde oldukları,%23,6’sının (149 kişi) orta derecede,%49,5’inin (313 kişi) daha azderecededepresifduygulariçerisindeoldukları,%13,6’sının(86kişi)isehiçbirdepresifduyguhissetmediklerigörülmektedir.Araştırmayakatılan2öğrenciisedepresifduygula-nımölçeğindekisorularıboşbırakmıştır.

2- Depresif Duygulanım ile Sosyo-kültürel ve Demografik Faktörlere İlişkin Bulgular

Araştırmadasosyo-kültürelvedemografiközelliklerdekifarklılaşmalarabağlıolaraköğrencilerindepresifduygulanımdüzeylerindeanlamlılıkderecesindebirtakımfarklılık-larveilişkilerolupolmadığıdaincelenmiştir.Buamaçlayapılananalizlersonucueldeedilenbulgular,bubaşlıkaltındatablolarhalindeözetlenerekverilecektir.Buradabazısosyo-kültürelvedemografik faktörler (fakülte, sınıf, cinsiyetvb.)bağımsızdeğişken,RosenbergBenlikSaygısıÖlçeği’ndekidepresifduygulanımaltölçeğiileölçülendepre-sifeğilimlerbağımlıdeğişkenolarakalınmaksuretiyleanalizetabitutulmuştur.

2.1. Depresif Duygulanım ve Fakülte Araştırmadafakültebağımsız,depresifduygulanımbağımlıdeğişkenolarakalınmak

suretiylegerçekleştirilentekyönlüvaryansanalizi(ANOVA)sonucundadepresifduygu-lanımilefakültearasındaistatikselaçıdanhiçbiranlamlıilişkibulunmadığındanfakülteiledepresifduygulanımarasındakiilişkilereburadayerverilmemiştir.

2.2. Depresif Duygulanım ve SınıfDepresifduygulanımilesınıfdeğişkeniarasındakiilişkiveetkileşimleriincelemek

içingerçekleştirilentekyönlüvaryansanalizi(ANOVA)sonucundabuikideğişkenara-sındaistatikselaçıdanhiçbiranlamlıilişkiolmadığıtespitedilmiştir.Bunakarşılıksınıfdeğişkenisüreklibağımsızdeğişkenolarakkabuledilmeksuretiyleüniversiteliöğrenci-lerinöğrenimgördüklerisınıflariledepresifduygulanımdüzeyleriarasındakiilişki,ya-pılanpearsonkorelasyonanalizisonucundaanlamlılıkderecesineulaşmıştır.Bunagöre


öğrencilerinöğrenimgördüklerisınıfiledepresifduygulanımdereceleriarasındap<0.05düzeyindenegatifveanlamlıbirilişkimevcuttur.Birbaşkadeyişle,öğrencilerinsınıflarıilerledikçedahaazdepresifduygularhissettiklerinisöyleyebiliriz.

2.3. Depresif Duygulanım ve CinsiyetÜniversiteli öğrencilerin cinsiyetlerine göre depresif duygulanım düzeylerinde bir-

takımfarklılıklarolupolmadığını incelemek içinyapılan t-testi sonucundaeldeedilenbulgularaşağıdatablo1’deözetlenmiştir.

Tablo 1: DepresifDuygulanımBakımındanCinsiyetGruplarıArasındakiFarklılıklar (t-testi)

Değerler Cinsiyet N A.Ort. Std.S. t pDepresifDuyg. 1-Bay 307 1,45 0,88 2,397 0,017AltÖlçeği 2-Bayan 322 1,28 0,87 Tablo1’degörüldüğüüzereöğrencilerincinsiyetlerinegöredepresifduygulanımalt

ölçeğindenaldıklarıpuanortalamalarınabakıldığında,bayanlarınortalamasının1,28,er-keklerinortalamasınınise1,45olduğugörülmektedir.Dolayısıyladepresifduygulanımaltölçeğindeerkeklerintutumpuanıdahayüksektir.Birbaşkadeyişledepresifduygu-lanımaltölçeğindeerkeklerin lehinebir farklılaşmasözkonusudur.Bufarklılaşmanınyapılant-testisonucundaanlamlılıkseviyesineulaştığıgörülmektedir(t=2,397;p<0,05).Budurumdaörneklemimizdekiüniversitelierkeköğrencilerinkızöğrencileregöredahaçokdepresifduygularhissettiklerinisöyleyebiliriz.

2.4. Depresif Duygulanım ve YaşYaşdeğişkeninegöreüniversiteliöğrencilerindepresifduygulanımdüzeylerindean-

lamlılıkderecesindebirtakım farklılıklar ve ilişkiler olupolmadığını tespit etmek içinyapılangerek tekyönlüvaryansanalizi (ANOVA)gereksepearsonkorelasyonanalizisonucundaistatikselolarakanlamlılıkdüzeyindeherhangibirfarklılıkveilişkiyerastlan-mamıştır(p>0,05).

2.5. Depresif Duygulanım ve Ailenin Gelir DurumuDepresif duygulanım düzeyi bağımlı değişken, ailenin gelir durumu ise bağımsız

değişkenolarakalınmaksuretiyleyapılanvaryansanalizi sonuçlarıaşağıda tablo2’deözetlenmiştir.


Tablo 2: DepresifDuygulanımveAileninGelirDurumu(TekYönlüANOVA P<0,01;Scheffep<0,01)

Ailenin Gelir Durm. N A.Ort. Std.S. F P Fark1-Fakir 52 1,67 1,02 5,651 0,004 1ile3arasında2-OrtaHalli 361 1,39 0,873-Zengin 217 1,24 0,82

Toplam 630 1,36 0,87

Tablo2’degörüldüğüüzereüniversiteliöğrencilerinaileleriningelirdurumunagöredepresifduygulanımaltölçeğindekipuanortalamalarındafarklılaşmalarsözkonusudur.Gelirdurumunagöreöğrencilerindepresifduygulanımaltölçeğindekipuanortalamala-rınabakıldığında,enyüksekortalamanın“fakir”olanöğrencilere(1,67)aitolduğudahasonrabunları“ortahalli”gelirgrubunadâhilolanöğrencilerin(1,39)takipettiğigörül-mektedir.Gelirdurumunagöredepresifduygulanımaltölçeğindekiendüşükpuanorta-lamasıise“zengin”olanöğrencilereaittir.

Gelirdurumunagöreöğrencilerindepresifduygulanımaltölçeğindekipuanortalamala-rıarasındakifarklılıklartekyönlüvaryansanalizi(ANOVA)sonucundap<0,01düzeyindeanlamlılıkseviyesineulaşmıştır.Scheffe(post-hoc)analiziisesözkonusufarklılıkların“fakir”öğrencilerile“zengin”öğrencilerarasındakifarklılıktankaynaklandığınıortayakoymuştur.Budurumda“fakir”olanöğrenciler,“zengin”olanlaragöredahayoğundep-resifduygularhissetmektedirler.Başkabirdeyişlegelirdurumunundüşükolmasıöğren-cilerindahayoğundepresifduygularhissetmelerindeetkiliolmaktadır.

Üniversiteliöğrencilerinaileleriningelirdurumlarınagöredepresifduygulanımaltölçeğindenaldıklarıpuanortalamaları arasındaki farklılıklar tekyönlüvaryansanalizi(ANOVA)veScheffe(post-hoc)analizisonucundaanlamlılıkseviyesineulaşmaklakal-mamışyapılankorelasyonanalizisonucundadaaileningelirdurumuiledepresifduygu-lanımarasındap<0,01düzeyinde(r=-0.115)anlamlıvenegatifbirilişkiolduğuortayaçıkmıştır.Yaniöğrencilerinaileleriningelirdurumlarıarttıkçadepresyondüzeylerindebirdüşme,aileleringelirdurumlarıdüştükçedepresyondüzeylerindebiryükselmeeğilimigörülmektedir.

2.6. Depresif Duygulanım ve Anne–Babanın Eğitim Durumu Araştırmadaanne-babalarınıneğitimdurumunagöreöğrencilerindepresifduygula-

nımdüzeylerindeanlamlılıkdüzeyindebirfarklılaşmaolupolmadığınıtespitetmekiçingerçekleştirilentekyönlüvaryansanalizi(ANOVA)sonuçlarıtablo3’deözetlenmiştir.

Aşağıdatablo3’degörüleceğiüzereüniversiteliöğrencilerinannelerinineğitimdu-rumlarınagöredepresifduygulanımaltölçeğindenaldıklarıpuanortalamalarınabakıl-dığındaenyüksekortalamanın(1,63),annesiokur-yazarolmayanöğrencilereaitolduğugörülmektedir.Dahasonrabunlarısırasıylaannesiilkokulmezunuolanlar(1,42),anne-


sisadeceokur-yazarolanlar(1,40),annesiyüksekokulyadaüniversitemezunuolanlar(1,39)veannesiortaokulmezunuolanöğrenciler(1,34)izlemektedir.

Tablo 3: DepresifDuygulanımveAnne-babanınEğitimDurumuAnnenin Eğitim Durumu ve Depresif Duygulanım (Alt. Ölç.) (Tek Yönlü ANOVA P<0,05)Annenin Eğitim Durumu N A.Ort. Std.S. F P1-Okur-yazardeğil 38 1,63 0,91 2,450 0,0332-Okur-yazar 53 1,40 0,933-İlkokul 256 1,42 0,854-Ortaokul 98 1,34 0,885-Lisevedengiokul 129 1,16 0,826-Yüksekokul/Üniversite 56 1,39 0,93Toplam 630 1,36 0,87Babanın Eğitim Durumu ve Depresif Duygulanım (Tek Yönlü ANOVA P<0,05)Babanın Eğitim Durumu N A.Ort. S.Std. F P1-Okur-yazardeğil 8 1,88 0,99 2,497 0,0302-Okur-yazar 20 1,40 0,823-İlkokul 201 1,49 0,884-Ortaokul 92 1,39 0,935-Lisevedengiokul 171 1,22 0,876-Yüksekokul/Üniversite 138 1,29 0,81Toplam 630 1,36 0,87

Annelerinineğitimdurumlarınagöredepresifduygulanımaltölçeğindekiendüşük

ortalama (1,16), annesi liseyadadengiokulmezunuolanöğrencilere aittir.Öğrenci-lerinannelerinineğitimdurumlarınagöredepresifduygulanımaltölçeğindenaldıklarıpuanortalamalarıarasındakifarklılıklartekyönlüvaryansanalizi(ANOVA)sonucundap<0,05düzeyinde anlamlılık seviyesineulaşmıştır.Ancak scheffe (post-hoc) analizinegöreöğrencilerinannelerinineğitimseviyelerinegöredepresifduygulanımaltölçeğinde-kipuanortalamalarıarasındaanlamlılıkdüzeyindebirfarklılaşmayarastlanmamıştır.

Yinetablo3’ebaktığımızdaüniversiteliöğrencilerinbabalarınıneğitimdurumlarınagöredepresifduygulanımaltölçeğindenaldıklarıpuanortalamalarınınfarklılaşmışoldu-ğugörülmektedir.Babalarınıneğitimdurumunagöredepresifduygulanımaltölçeğinde-kipuanortalamasıenyüksekolanöğrenciler(1,88),babalarıokur-yazarolmayanlardır.


Dahasonrabunlarısırasıylababalarıilkokulmezunuolanlar(1,49),babalarısadeceokur-yazarolanlar(1,40),babalarıortaokulmezunuolanlar(1,39)vebabalarıyüksekokulveyaüniversitemezunuolanlar(1,29)izlemektedir.

Babalarınıneğitimseviyesinegöredepresifduygulanımaltölçeğindekipuanortala-masıendüşükolanöğrencilerisebabalarıliseveyadengiokulmezunuolanlardır(1,22).Babalarınıneğitimseviyesinegöreöğrencilerindepresifduygulanımaltölçeğindenaldık-larıpuanortalamalarıarasındakifarklılıklartekyönlüvaryansanalizine(ANOVA)görep<0,05düzeyindeanlamlılıkseviyesineulaşmıştır.Bununlabirliktescheffe(post-hoc)analizinegöresözkonusufarklılıklarınanlamlılıkseviyesineulaşmadığıgörülmüştür.

Kezaaşağıdatablo4’degörüleceğiüzereüniversiteligençlerinanne-babalarınıneği-timdurumusüreklideğişkenolarakalınmaksuretiyleyapılankorelasyonanalizisonu-cundadaöğrencilerindepresifduygulanımdüzeyleriilehemannelerinineğitimdurumu(r= -0,101; p<0,05), hemde babalarının eğitimdurumu (r= -0,118; p< 0,01) arasındaanlamlıvenegatifbirilişkiolduğutespitedilmiştir.Başkabirdeyişleöğrencilerinanne-babalarınıneğitimseviyesiyükseldikçedepresifolmaeğilimlerininazaldığı,anne-baba-larınıneğitimseviyesidüştükçedepresifolmaeğilimlerininyükseldiğinisöyleyebiliriz.

Tablo 4: DepresifDuygulanımveAnnebabanınEğitimDurumu(PearsonKorelasyon) Annenin Eğitim Durumu Babanın Eğitim Durumu r r

DepresifDuyg. -0,101(*) -0,118(**)** p<0,01 düzeyinde anlamlı; * p< 0,05 düzeyinde anlamlı

Özetlebelirtmekgerekirseanne-babanıneğitimdurumunun,öğrencilerindepresiftu-tumveeğilimleriüzerindefarklıyoğunluktaetkiyapabilmektedir.Buaraştırmadaneldeedilenveriler,babanıneğitimdurumununannenineğitimdurumundandahaetkilioldu-ğunugöstermektedir.

2.7. Depresif Duygulanım ve Anne-babanın Yaşayış BiçimiAraştırmadadepresifduygulanımbağımlıdeğişken,anne-babanınyaşayışbiçimiba-

ğımsızdeğişkenolarakkabuledilmeksuretiylegerçekleştirilentekyönlüvaryansanalizi(ANOVA)sonucundabuikideğişkenarasındaanlamlılıkderecesindeherhangibirfarklı-lığarastlanmamıştır.Birbaşkadeyişleanne-babalarının“birlikteyaşıyor,”“ayrıyaşıyor,”yada“boşanmış”olmasıgençlerindepresifduygulanımdüzeylerindeanlamlılıkderece-sindefarklılıkmeydanagetirmemiştir.Budurumdaanne-babalarınınyaşayışbiçimleri,öğrencilerindepresifduygulanımdüzeylerinipeketkilememektedir.


2.8. Depresif Duygulanım ve Aile DindarlığıAilelerinindindarlıkderecesiileöğrencilerindepresifduygulanımdüzeyleriarasında

herhangibirfarkveyaetkileşimolupolmadığınıtespitetmekiçingerçekleştirilenvar-yansanalizisonucundabuikideğişkenarasındaanlamlılıkdüzeyineulaşanbirfarklılaş-maolmadığıgörülmüştür.Benzerşekildeailedindarlığısüreklibağımsızdeğişkenolarakalınmaksuretiyleyapılankorelasyonanalizisonucundadadepresifduygulanımileailedindarlığıarasındaanlamlılıkseviyesineulaşanbirilişkiyerastlanmamıştır(p>0,05).

4- Depresif Duygulanım ve Dindarlık Arasındaki İlişki İle İlgili Bulgular Bubaşlıkaltındaüniversiteliöğrencilerindinselyaşantıbiçimleri(inanç,ibadet,etki)

ve öznel dindarlık algıları ile depresif duygulanım düzeyleri arasındaki ilişki ve etki-leşime ilişkinbulgularayerverilmektedir.Değişkenler arasındanasıl bir ilişkiselyapıolduğunutespitvetasviretmekiçinözneldindarlıkalgısıveDindarlıkÖlçeğiileölçülendindarlığınüçboyutu(inanç,ibadetveetki)iledepresifduygulanımaltölçeğininölçmüşolduğu tutumve davranış eğilimleri arasındaki ilişkilerin yönü ve yoğunluğu pearsonkorelasyonanaliziileincelenmeyeçalışılmışveeldeedilenbulgularaşağıdatablo5’deözetlenmiştir.

Tablo 5: DepresifDuygulanımveDindarlık(PearsonCorrelations)

Öznel Dindarlık

Algısı

Dindarlık İnanç

Boyutu

Dindarlık İbadet boyutu

Dindarlık Etki Boyutu

Depresif Duygulanım r -0,050 -0,051 -0,030 -0,050

**p<0,01düzeyinde anlamlı; *P<0,05 düzeyinde anlamlı

Tablo5’degörüldüğüüzereüniversiteligençlerindinselyaşantıbiçimleri(inanç,iba-det,etki)veözneldindarlıkalgılarıiledepresifduygulanımdüzeyleriarasındabirilişkiolupolmadığı,varsabununnetürbirilişkiolduğunutespitetmekiçinyapılanpearsonkorelasyon analizi sonucunda depresif duygulanım ile dindarlık arasında herhangi biranlamlıilişkiyerastlanmamıştır(p>0,05).

Dolayısıylagençlerindinîinançlarabağlılıkdereceleri,dinîibadetleriyerinegetirmevedininetkisinigünlükyaşamlarındahissetmedereceleriiledepresifduygulanımdüzey-leriarasındaanlamlıbirilişkitespitedilmemiştir.Benzerşekildeözneldindarlıkalgılarıyanikendilerinidindarolarakgörmeeğilimleri iledepresifduygulanımdüzeyleri ara-sındadaanlamlılıkseviyesindebirilişkigörülmemiştir.Budurumdaaraştırmadaneldeedilenbulgularagöre,üniversiteligençlerindepresifduygulanımdüzeyleriiledindarlıkseviyeleriarasındaanlamlılıkderecesineulaşmayansadecenegatifyöndehafifbireğilimolduğusöylenebilir.


Tartışma ve Yorum1- Öğrencilerin Dindarlık ve Depresif Duygulanım Düzeylerine İlişkin

Bulguların DeğerlendirilmesiAraştırmadaüniversiteöğrencilerinindindarlıkboyutlarındakiaritmetikortalamaları

bakımındanenyüksekortalamanındinîinançboyutundaolduğu(3,6168)görülmektedir.Öğrencilerindinîhayatınboyutlarıylailgiliendüşükpuanortalamasınınisedinîibadetboyutunaaitolduğu(2,6875)gözlenmektedir. Toplumumuzdakidiğerinsanlarındindar-lığındaolduğugibiüniversiteligençlerindindarlıklarındadahemdinininançesaslarınıbenimsemevebunlarabağlanmahemdebuinançesaslarınıngünlükyaşamlarınavesos-yalilişkilerinebüyükölçüdeetkiettiğitespitedilmiştir.Bunakarşılıköğrencilerindav-ranış(İbadet)boyutundaaynıderecededindarolduklarınısöylemekmümkündeğildir.Budurum,sekülerleşmeninvemodernizmindinihayataetkisiileaçıklanabilir.NitekimOnay’ınüniversiteligençlerüzerindegerçekleştirdiğiaraştırmadadabenzerbulgularınortayaçıktığınıgörmekteyiz(Onay,2004:162).

Diğertaraftanyinearaştırmamızdaüniversiteligençlerindepresifduygulanımaltöl-çeğindenaldıklarıpuanlardoğrultusundaöğrencilerin%13’nünçokfazladepresifduy-gulanımiçerisindeoldukları,%23,6’sınınortaderecede,%49,5’ninisedahaazderecededepresifduygularhissettikleritespitedilmiştir.Busonuçlarınülkemizdekidiğeraraştır-malarlabenzerlikgösterdiğigörülmektedir(Öztürk,1997:223).

2- Depresif Duygulanım ile Sosyo-kültürel ve Demografik Faktörlere İlişkin Bulguların Değerlendirilmesi

2.1. Fakülte ve Depresif Duygulara İlişkin Bulguların DeğerlendirilmesiÜniversiteligençlerinfakülteleregöredepresifduygulanımdüzeylerindebirfarklı-

laşmaolupolmadığınıtespitetmekiçinyapılantekyönlüvaryansanalizi(ANOVA)so-nucundadepresifduygulanımdüzeyiilefakültedeğişkeniarasındahiçbiranlamlıilişkibulunmadığıgörülmüştür(p>0,05).Böyleceöğrencilerindepresifduygulanımdüzeyleri-ninöğrenimgördüklerifakülteleregörefarklılaşacağıveözellikledinîağırlıklıeğitiminverildiğiilahiyatfakültesiilediğerfakültelerarasındaanlamlılıkderecesindefarklılıkla-rınolacağınıönesürenhipotezimizin(hipotez1)doğrulanmadığıgörülmektedir.BöylecebizimaraştırmasonuçlarımızınülkemizdeYapıcı(2007:210-211)tarafındanüniversiteligençlerüzerindegerçekleştirilenaraştırmasonuçlarıilebenzerlikgösterdiğigörülmek-tedir.ZiraYapıcı’nın araştırmasındaenyüksekdepresyondüzeyine sahipöğrencilerinMimarlık veMühendislik Fakültesi’nde öğrenim gören öğrenciler olduğu (ort:36.34),endüşükdepresyondüzeyinesahipöğrencilerindeZiraatFakültesiöğrencileriolduğugözlenmiştir.Ayrıcasözkonusuaraştırmadaöğrencilerinfakülteveyüksekokullaragöredepresyondüzeylerindekifarklılıklartekyönlüvaryansanalizisonucundaanlamlılıkse-viyesineulaşmıştır(p<0,05).Bununlabirlikteaynıaraştırmadayüksekseviyededinieği-timinverildiğiİlahiyatFakültesiöğrencilerinindepresyondüzeylerinindiğerfakültevebölümlerdekiöğrencilerdenbirfarklılaşmagöstermemesibizimbulgularımızlaparalellik


göstermektedir.Yine Özdel ve arkadaşlarının (2002:156) üniversiteli gençler üzerindegerçekleştirdikleriaraştırmadadaenyüksekorandadepresyonbelirtisiFen-EdebiyatFa-kültesi,endüşükdepresyonbelirtisiiseİktisatFakültesiöğrencilerindegörülmüş,ayrıcaöğrencilerarasındakibufarklılıklarınistatikselolarakanlamlılıkderecesineulaştığıgö-rülmüştür.

2.2. Sınıf ve Depresif Duygulanım Düzeyine İlişkin Bulguların Değerlendirilmesi

Araştırmadayapılanvaryansanalizisonucunda,öğrencilerinsınıfdüzeylerinegöredepresifduygulanımdurumlarındaanlamlılıkderecesindebirfarklılıkgörülmezkensözkonusuikideğişkensüreklideğişkenolarakkabuledilmeksuretiylegerçekleştirilenpe-arsonkorelasyonanalizisonucundap<0,05düzeyindenegatifyöndeanlamlıbirilişkininolduğugörülmüştür.Dolayısıylaöğrencilersınıflarıilerledikçedahaazdepresifbelirtilergöstermişlerdir.Böylecearaştırmadailgilihipotezimizin(hipotez2)büyükçaptadoğru-landığıgörülmüştür.NitekimülkemizdeÖzdelvearkadaşlarının(2002:166)üniversiteöğrencileriüzerindegerçekleştirdikleribiraraştırmada,öğrencilerinBeckDepresyonÖl-çeği(BDÖ)puanortalamalarıilesınıfdüzeyleriarasındap<0,05düzeyindeanlamlıbirilişkibulunmuştur.Öğrencilerinsınıfdüzeyleriyükseldikçedepresyonpuanlarınınarttığıgörülmüştür.Ancakbuartışınvaryansanalizindeanlamlılıkderecesindeolmayışı,bizimaraştırmasonuçlarımızlakısmenbenzerlikgösterirkenSpearmankorelasyonanalizindepozitifyöndebirilişkigöstermesi,bizimaraştırmasonuçlarımızlatersyöndebirsonuçortayakoymaktadır.YineSoftaveKaya’nın(2013:222)SağlıkYüksekOkuluÖğrencileriüzerindegerçekleştirdikleriaraştırmasonuçlarınındabizimaraştırmasonuçlarımızlaben-zerlikgösterdiği,sözkonusuaraştırmadada1.sınıfhemşireadaylarının4.sınıftaöğrenimgörenhemşireadaylarındandahayüksekdepresyonpuanınasahipolduklarıtespitedil-miştir.Aslındaöğrencilerinsınıflarınınyükselmesinebağlıolarakdahaazdepresifbelirtigöstermelerininsebebi,içindebulunduklarıüniversiteortamına,yurtortamına,derslerevs.ilkyıllaranazaranbirazdahaalıştıklarıveilkyıllardakifarklıbirçevredebulunmanınberaberindegetirdiğibir takımproblemleribirnebzedeolsaçözdükleri,böylecedahaaz sıkıntıvegerginlikgösterdikleri şeklindeaçıklanabilir.NitekimAydın’ın (1989:27-40),ODTÜöğrencileriüzerindegerçekleştirdiğiaraştırmanınsonuçlarıbizimaraştırmasonuçlarımızlabirhaylibenzerlikgöstermektedir.Sözkonusuaraştırmadadabirincisınıföğrencilerininüstsınıflardakiöğrencileregöredahafazladepresifbelirtilergösterdikleritespitedilmiştir.Diğer taraftanŞahin’indinikaynaklıstresüzerinegerçekleştirdiğibiraraştırmada,stresinyoğunlukveyaşanmasıklığıilesınıfdeğişkeniarasındaanlamlılıkderecesindebirilişkivefarklılaşmanınolmadığıgözlenmiştir(Şahin,2006:174).

2.3. Cinsiyet ve Depresif Duygulanım Düzeyine İlişkin Bulguların Değerlendirilmesi

Üniversiteli öğrencilerin cinsiyetlerine göre depresif duygulanım düzeylerinde birfarklılaşmaolupolmadığınıtespitetmekiçinyapılant-testisonucunda,bayanlarınpuan


ortalamasının(1.28)erkeklerinkinden(1.45)dahadüşükolduğutespitedilmiştir.Dolayı-sıyladepresifduygulanımaltölçeğindeerkeklerintutumpuanınındahayüksekolduğuvebufarklılığınanlamlılıkseviyesineulaştığıgörülmüştür(t=2.397;p<0,05).Budurumdakızöğrencilerindepresifduygulanımdüzeylerininerkeklerdendahayüksekolacağıyö-nündekihipotezimizin(hipotez3)doğrulanmadığınıhattatamtersibirsonucunortayaçıktığınısöyleyebiliriz.Dolayısıylabizimörneklemimizdeerkeklerinkızlardandahaçokdepresifduygularhissettikleritespitedilmiştir.Araştırmadaneldeettiğimizbubulgulargenelanlamdakadınlarınerkeklerdendahafazladepresifolacağıyönündekigerekteorik,gerekseampirikaraştırmasonuçlarıiletutarlılıkgöstermemektedir.Üniversitelikızlarındahaazdepresifbelirtigöstermelerininnedenibuöğrencilerintoplumumuzdakibayan-larınçoğunluğunagöreeğitimhakkınıeldeetmişolmalarıvebundandolayıkendilerinirahatlıklaifadeedebiliyorolmaları,özgüvenduymaları,haklarınınfarkındaolmalarıvegelecekteekonomikolarakkendilerinidahaçokgüvendehissetmeleriyleilgiliolabilir.

Genelolarak araştırmalardadepresyonunkızlardadaha sıkolduğubildirilmektedir(Bkz.Köknel,1989a:1-5;ÜstünveGüleç,1987:12-16).Ziraciddiveyaygınruhsalbirrahatsızlıkolandepresyonaerkeklerinömürboyuyakalanmaoranı%5-12arasıikenka-dınlarınyakalanmaoranı%10-25arasındaolduğugörülmektedir(Doğanvd.,1995:15).Hattahemenhemen tüm toplumlardakadınlardakidepresyonoranının erkeklerden ikikatdahafazlaolduğu ileri sürülmektedir (Köknelvd.,1989:232).ÜlkemizdeŞahin’ingerçekleştirdiğiaraştırmadadakadınlarındinkaynaklıstresierkekleregöredahayoğunbirşekildeyaşadığıtespitedilmiştir(Şahin,2006:166).

Kadın ve erkek arasındaki depresyon farklılıklarının toplumsal rollerden kaynak-landığıbelirtilirkendepresifduygular,kadınlardahamilelikte,doğumsonrasıdönemvemenopozdasıkçagörülmektedir.Budurumunnedenitamolarakbilinmemekleberaberbununhormonlarlaalakalıbirdurumolduğunudüşünenlervardır(Paula,1998:26).

Garnefskivearkadaşları(2004:267)iseyaptıklarıçalışmalardadepresyonaçısındankadınlarla erkeler arasındaki farklılığı açıklayan görüşleri şu şekilde özetlemişlerdir:Birincigörüşegörekadınlarlaerkeklerarasındakidepresyonfarklılığıonlararasındakisosyo-ekonomik statü, eğitim düzeyi, depresif olduğunu kabul etme ve depresyondankurtulmak içinyardım talebindebulunmakonularındaki farklılıklarınınbir sonucudur.İkincigörüş;kadınlarınhormonalvegenetikolarakdepresyonadahaaçıkolmalarınıönplanaçıkarırken,üçüncügörüş;kadınlarınnegatifhayatolaylarınadahafazlamaruzkal-dıklarını, budurumundaonlarındepresif rahatsızlıklarını tetiklediğini savunmaktadır.Bukonudadördüncügörüş,kadınlarınkişilikolarakdepresyonaaçıkolannörotikkişiliközellikleriveyüklemeşekillerinedahaçokyatkınolduklarınıönesürmektedir.Beşincigörüşegöreise;kadınlarınerkekleregöredepresyonadahaçokmaruzkalmaları,stresvesıkıntıdurumlarındadahaçokpasifveduygumerkezlibaşaçıkmayollarınabaşvurmalarınedeniyledir.AyrıcaGarnefskivearkadaşlarınınbulgularınagörekadınlarlaerkeklerinkullandıklarıbilişselbaşaçıkmastratejileridefarklılıkgöstermektevebudurumherikigrubundepresifsemptomlarınıifadelerindeönemliroloynamaktadır.Kadınlarlaerkekler


arasındakienönemlifarklılık,bilişselduygudüzenlemesistratejilerindenolanproblemüzerindeuzunuzadıyadüşünmevefelȃketleştirmedeortayaçıkmaktadır.

Bunagörekadınlar,erkeleregöreduygusaltecrübelerinedahaçokodaklaşmaktaböy-lecestresiduygusaldüzeydedahafazlayaşayarakvedahafazlaüzüntühalindekalarakdepresifsemptomlaraaçıkbirhalegelmektedir.

Diğertaraftankadınlarınerkeklerenazarandahafazladindarolmalarınabağlıolarakdahafazlagünahkarlıkduygularıhissetmelerivebudurumuatlatmadayardımcımeka-nizmalar sağlanamadığında yaşanan dini kaynaklı stresin onları depresyona daha açıkhale getirdiğini (Beith-Hallahmi,Argyle, 1997:176-177; Eliassen vd., 2005:187-199)ilerisürerekkadınlardakidahafazladepresyonudinikaynaklıaçıklamayaçalışanlardaolmuştur.

Cinsiyetfaktörünegörekadınlarındahaazyadadahafazladepresifbelirtilergöste-rebileceğiniortayakoyanaraştırmalarınyanındabuikideğişkenarasındaanlamlılıkde-recesindehiçbiristatikselilişkiolmadığınıgösterenaraştırmalardabulunmaktadır(Bkz.Yapıcı,2007:209;Özdelvd.,2002:156).

2.4. Depresif Duygulanım ve Yaş Düzeyine İlişkin Bulguların DeğerlendirilmesiYaşdeğişkeninegöreüniversiteliöğrencilerindepresifduygulanımdüzeylerindean-

lamlılıkderecesindebirtakımfarklılıklarınveilişkilerinolupolmadığınıtestetmekiçingerçekleştirilenhemvaryansanalizihemdekorelasyonanalizisonucundabuikideğiş-kenarasındaanlamlılıkdüzeyindehiçbirilişkiolmadığıgörülmüştür(p>0,05).

Budurumdayaşınilerlemesinebağlıolaraköğrencilerindepresifduygulanımdüzey-lerinindüşeceğiniöngörenhipotezimizin(hipotez4)doğrulanmadığıgörülmektedir.

Yapıcı’nın (2007:212) üniversiteli gençler üzerinde gerçekleştirdiği araştırma so-nuçlarıdakısmenbizimaraştırmasonuçlarımızlabenzerlikgöstermektedir.Sözkonusuaraştırmada17-19grubundakigençlerindepresyonölçeğindenenyüksekpuanıaldıkları(ort:34.56),dahasonrabunları20-23yaşgrubundakive24yaşveüzerindekigençlerintakipettiğigözlenmektedir.Dolayısıylasözkonusuaraştırmadagençlerinyaşlarıbüyü-dükçedepresyondüzeylerindebirazalmaeğilimiortayaçıktığı,ancaktekyönlüvaryansanalizi(ANOVA)sonucundagruplararasındagözlenenfarklılıklarınanlamlılıkseviye-sineulaşmadığıgörülmüştür(p>0,05).Bununlabirlikteyaşsüreklideğişkenolarakalın-maksuretiylegerçekleştirilenkorelasyonanalizindeyaşiledepresyonarasındap<0,05düzeyindenegatifyöndeanlamlıbirilişkiolduğutespitedilmiştir.

Şahin’in(2006:173)gençlerüzerindedinkaynaklıstresleilgiliolarakgerçekleştirdiğiaraştırmadadadinkaynaklıstresinyoğunluğuveyaşanmasıklığıileyaşfaktörüarasındaanlamlılıkdüzeyindebirilişkiolmadığıtespitedilmiştir.

Yaparel’ingerçekleştirdiğiaraştırmadadadepresyonortalamalarınınyaşabağlıola-rakyükselişvedüşüşlergösterdiği tespitedilmiştir.Şöyleki17-22yaşgrubundan23-28yaşgrubunadoğrudepresyondüzeyiyükselmekte,dahasonra29-33yaşgrubunda-


kidüşüşü34-40yaşgrubundaazdaolsabirartışizlemektedir.Budurumdadepresyonortalamalarınınyaşgruplarınagöresıralamasının23-28yaşgrubunda13.36,17-22yaşgrubunda12.29,34-40yaşgrubunda9.03ve29-33yaşgrubunda8.7olduğugörülmek-tedir.Aynıaraştırmadayaşgruplarıarasındadepresyonaçısındananlamlı farklılıklarınbulunupbulunmadığı konusu araştırmanın amacını doğrudan ilgilendirmediği için sözkonusu ortalamalar karşılaştırılmamış, sadece ortalamaların verilmesi ile yetinilmiştir(Yaparel,1987:106-108).

2.5. Depresif Duygulanım ve Ailenin Gelir Düzeyine İlişkin Bulguların Değerlendirilmesi

Sosyo-ekonomikstatü,gerekdinpsikolojisi,gereksediğersosyalbilimaraştırmala-rındadiğersosyo-demografikvekültüreldeğişkenlergibibağımsızbirdeğişkenolaraksıklıklakullanılmaktadır.Örneklemimizioluşturanüniversiteöğrencilerininçoğununhe-nüzbirmesleksahibiolmadıklarıiçinsosyo-ekonomikstatüleribelirginleşmemiştir.Buyüzdenaraştırmada,öğrencilerinailelerininekonomikdurumlarınailişkinalgılarıdikka-tealınmıştır.Buradaamaç,aileninsosyo-ekonomikdüzeyinedairalgınınbireyintecrübeettiğidepresifduygulanımdüzeyineetkisiniincelemektir.

Araştırmadayapılanvaryansanalizisonucunagöreüniversiteligençlerinaileleriningelirdurumunagöredepresifduygulanımdüzeylerindebirtakımfarklılıklarolduğutes-pitedilmiştir.Gelirdurumunagöredepresifduygulanımaltölçeğindekienyüksekpuanortalamasının(1.67)ailesi‘fakir’olanöğrencilereaitolduğu,endüşükortalamanıniseailesi‘zengin’olanöğrencilereaitolduğugörülmektedir.Yapılantekyönlüvaryansana-lizisonucundabufarklılıklarınanlamlılıkseviyesineulaştığı,scheffe(post-hoc)analizin-deisesözkonusufarklılıkların‘fakir’öğrencilerile‘zengin’olanöğrencilerarasındakifarklılıktankaynaklandığıortayaçıkmıştır.Budurumda‘fakir’olanöğrenciler,‘zengin’olanlaragöredahayoğundepresifduygularhissetmektedir.Ayrıcayapılanpearsonkore-lasyonanalizisonucundadagelirdurumuiledepresifduygulanım(r=-0.115)arasındap<0.01düzeyindeanlamlıvenegatifyöndebirilişkiolduğutespitedilmiştir.Birbaşkadeyişleöğrencilerinaileleriningelirdurumlarıarttıkçadepresyondüzeylerindebirdüş-me; ailelerinin gelir durumları düştükçe depresyon düzeylerinde bir yükselme eğilimigörülmektedir.Budurumda ilgilihipotezimizin (hipotez5) tamamendoğrulandığıgö-rülmektedir.

Özdel ve arkadaşlarının (2002:159) gençler üzerinde gerçekleştirdikleri araştırmasonuçlarıdabizimaraştırmasonuçlarımızlaparalellikgöstermektedir.Sözkonusuaraş-tırmadaekonomiksorunuolan,arkadaşbulmaktasorunyaşayanvegenelolaraksorunbelirtenöğrencilerdedepresyonpuanlarıdahayüksekbulunmuştur.

Yapıcı’nın (2007:209)gerçekleştirdiği araştırmadadabizimbulgularımızlakısmenbenzerlikgösterensonuçlareldeedilmiştir.İlgiliaraştırmada‘orta’gelirdüzeyinesahipolanlarınendüşükdepresyondüzeyinesahipolduğu,‘alt’gelirdüzeyinesahipolanla-rıniseenfazladepresifbelirtigösterenlerolduğugörülmüştür.‘Üst’ekonomikdüzeyde


olanlarınisebuikisininarasındayeraldığıgörülmüştür.Ancakbufarklılıklarıntekyönlüvaryansanalizine(ANOVA)göreanlamlılıkdüzeyineulaşmadığıgörülmüştür.Şahin’in(2006:169)gerçekleştirdiğiaraştırmadaisetamtersisonuçlarınortayaçıktığıgörülmek-tedir.Aileninsosyo-ekonomikdüzeyiyükseldikçebireylerindinkaynaklıstresidahayo-ğunbirşekildeyaşadıklarıgörülmektedir.

Özetle belirtmek gerekirse, ekonomik sıkıntıların günümüzde insanların ruh sağ-lıklarınıolumsuzyöndeetkilediğibilinenbirgerçektir.Dolayısıylaailesininekonomikyöndensınırlılığıyüzündenpekçokihtiyacınıkarşılayamayanüniversiteligençlerindegerilimyaşaması,sıkıntıyadüşmesi,dolayısıylabuproblemiyaşamayanöğrencileregöredahadepresifbelirtilergöstermesianlaşılabilirbirdurumdur.

2.6. Depresif Duygulanım ve Anne-Babanın Eğitim Durumuna İlişkin Bulguların Değerlendirilmesi

Üniversiteliöğrencilerinannelerinineğitimdurumunagöredepresifduygulanımdü-zeylerindebirfarklılaşmanınolupolmadığınıtestetmekiçingerçekleştirilentekyönlüvaryansanalizi(ANOVA)sonucunda,depresifduygulanımaltölçeğindekiendüşükor-talamanın (1.16),annesi liseyadadengiokulmezunuolanöğrencilereaitolduğu,enyüksekortalamanınise(1.63),annesiokur-yazarolmayanöğrencilereaitolduğutespitedilmiştir.Öğrencilerinannelerinineğitimdurumlarınagöredepresifduygulanımaltöl-çeğindenaldıklarıpuanortalamalarıarasındakifarklılıklarınistatikselolarakanlamlılıkseviyesineulaştığı,ancakbufarklılıklarınhangieğitimdüzeyindekiannelerdenkaynak-landığınıtespitetmekiçinyapılanscheffe(post-hoc)analizisonucundagruplararasında-kifarklılıklarınanlamlılıkdüzeyineulaşmadığıgörülmüştür(p>0,05).

Yinebabalarınıneğitimdurumunagöreöğrencilerindepresifduygulanımdüzeylerin-debirfarklılaşmameydanagelipgelmediğinianlamakiçinyapılanvaryansanalizindeendüşükdepresifduygulanımpuanının(1.22),babalarıliseveyadengiokulmezunuolanöğrencilereaitolduğu,enyüksekpuanortalamasınınise,babalarıokur-yazarolmayanöğrencilereaitolduğutespitedilmiştir.Annelerineğitimdurumundaolduğugibibaba-ların eğitim durumuna göre de öğrencilerin depresif duygulanım düzeyleri arasındakifarklılıklartekyönlüvaryansanalizi(ANOVA)sonucundaanlamlılıkdüzeyineulaşırkenscheffe(post-hoc)analizinegöresözkonusufarklılıklarınanlamlılıkseviyesineulaşma-dığıgörülmüştür(p>0,05).

Anne-babanıneğitimdurumusüreklideğişkenolarakalınmaksuretiylegerçekleştiri-lenpearsonkorelasyonanalizisonucundadaanne-babanıneğitimdüzeyiileöğrencilerindepresifduygulanımdüzeyleriarasındaanlamlılıkdüzeyinde(p<0.05;p<0.01)venegatifyöndebirilişkiolduğutespitedilmiştir.Başkabirifadeyleüniversiteligençlerinanne-ba-balarınıneğitimseviyesiyükseldikçedepresifolmaeğilimlerininazaldığı;anne-babaları-nıneğitimseviyesidüştükçedepresifolmaeğilimlerininyükseldiğinisöyleyebiliriz.

Böyleceanne-babanıneğitimdurumlarıileöğrencilerindepresifolmadüzeyleriara-sındaanlamlılıkderecesindefarklılıklarvenegatifyöndekorelasyonolacağınıilerisüren


hipotezimizin (hipotez6)büyükçaptadoğrulandığını söyleyebiliriz.Eğitimdüzeyi ileanne-babamesleğinindolayısıyladagelir durumunun ilişkili olduğugözönündebu-lundurulursaanne-babasınıneğitimdüzeyiyüksekolanöğrencilerinçoğunlukla iyibirmesleksahibianne-babalarıolduğuvebunabağlıolarakdagelirdüzeylerininiyiolacağıtahminedilebilir.Dolayısıylaaileleriningelirdüzeylerininyüksekoluşununöğrencilerindahaazdepresifolmalarıyönündeetkiliolduğuhususunadahaöncekibulgularçerçeve-sindedeğinilmişti.

Bununla birlikte gençlerin depresif duygulanım düzeylerinde anne-babanın eğitimdurumunun etkili olmadığı yönünde sonuçlar ortaya koyan araştırmalar damevcuttur.ÖrneğinÖzdelvearkadaşlarının(2002:156)gençlerüzerindegerçekleştirdikleribiraraş-tırmadaüniversiteliöğrencilerinanne-babalarınıneğitimdurumlarıilegençlerindepre-sifbelirtilergöstermedüzeyleriarasındaanlamlılıkdüzeyindebir ilişkibulunmamıştır(p>0.05).Hattaaynıaraştırmadaanne-babanınmeslekleriileöğrencilerindepresifbelirtigöstermedüzeyleriarasındadaherhangibiranlamlıilişkigörülmemiştir.

2.7. Depresif Duygulanım ve Anne-Babanın Yaşayış Biçimine İlişkin Bulguların Değerlendirilmesi

Araştırmadaanne-babanınyaşayışbiçiminegöre(birlikteveyaayrıyaşıyorolması,yadaboşanmışolmaları)öğrencilerindepresifduygulanımdüzeylerindebirfarklılaşmaolupolmadığını tespitetmek içingerçekleştirilen tekyönlüvaryansanalizisonucundaanlamlılıkderecesindebirfarklılaşmaolmadığıgörülmüştür.Böyleceöğrencilerinanne-babalarınınyaşayışbiçimlerinegöredepresifduygulanımdüzeylerindeanlamlılıkdüze-yindebirfarklılaşmaolacağıvebufarklılaşmanınanne-babasıbirlikteyaşıyorolanlarınlehineolacağınıöngörenhipotezimiz(hipotez7)araştırmabulgularıyladoğrulanmamış-tır.Budurumdaaraştırmabulgularımızagöreanne–babanınyaşayışbiçimiöğrencilerindepresifduygulanımdüzeylerinepeketkietmemektedir.Oysaaraştırmalardadepresyon-luçocuklarınbüyükbirkısmınınanne-babalarıayrıyaşayanveyatacizeuğrayanlardanoluştuğugörülmüştür (BloomfieldandMcWilliams,1995:52).Ayrıcaboşanmış, ayrıyaşayanveyayalnızyaşayanlardadepresyonadüşmeoranınınevlilerdendahafazlaoldu-ğuyapılanaraştırmalarsonucundaortayakonulmuştur(Shaprio,1994:52)

2.8. Depresif Duygulanım ve Aile Dindarlığına İlişkin Bulguların Değerlendirilmesi

Üniversiteli öğrencilerin ailelerinin dindarlık derecesi ile depresif duygulanım dü-zeyleriarasındaanlamlılıkderecesindebirfarklılaşmaolupolmadığınıtespitetmekiçingerçekleştirilenvaryansanalizisonucunda,anlamlılıkdüzeyineulaşanbirfarklılaşmaol-madığıgörülmüştür.Benzerşekildepearsonkorelasyonanalizisonucundadaailedindar-lığıiledepresifduygulanımdüzeyiarasındaanlamlıbirilişkitespitedilmemiştir.Böyleceöğrencilerindepresifduygulanımdüzeylerininailenindindarlıkderecesinegörefarklıla-şacağı,bufarklılığınözellikleailesiçokdindarolanlarlehineolacağınıöngörenhipotezi-mizin(hipotez8)doğrulanmadığıgörülmüştür.Ailedindarlığıilebireylerindepresifduy-


gulanımdüzeyleriarasındakiilişkiyeyerverenaraştırmalarapekrastlamadığımıziçinbubulguyudiğeraraştırmalarlakıyasetmeimkânıolmamaktadır.BununlabirlikteŞahin’in(2006:171)gerçekleştirdiğibiraraştırmadaailenindindarlıkdüzeyiilebireyinyaşadığıdinkaynaklı stresinyoğunluğuveyaşanma sıklığı arasındaki ilişki ele alınmıştır.Sözkonusuaraştırmadaailedindarlığıiledeneklerinyaşadığıdinkaynaklıstresinyoğunluğuarasındaanlamlıbirilişkitespitedilememiştir.Bununlabirlikteailenindindarlıkdüzeyiilestresinyaşanmasıklığıarasındaanlamlılıkderecesindebirilişkigözlenmiştir.Bunagöre öğrencilerden ailesinin dindarlık seviyesini ‘yüksek’ olarak kabul edenlerin dinkaynaklıstresiendüşükyaşamasıklığınasahipoldukları,dinkaynaklıstresiyaşamadaenyüksekortalamayasahipolanlarıniseailesinindindarlığını‘orta’düzeydegörenlerinolduğuveanlamlılıkderecesindekifarklılığınisebuikigruparasındagerçekleştiğigö-rülmüştür.Dinkaynaklıstresinyoğunluğuveyaşanmasıklığındaailenindindarlığıetkiliolabileceğigibibununyanındaebeveynlerinkişiliklerininvetutumlarınındaetkiliola-bileceğidüşünülmektedir.Şayetanne-bababaskıcı,katıdindarisebubaskıçocuğastresolarakyansıyabilir.Dolayısıylaçocuğundepresifduygularhissetmesinenedenolabilir.

3- Depresif Duygulanım ve Dindarlık Arasındaki İlişkiyle İlgili Bulguların Değerlendirilmesi

Dindarlıkkavramıyladinihayatınboyutları (inanç, ibadet,etki)veözneldindarlıkalgısını kastettiğimiz araştırmamızda, öğrencilerin depresif duygulanım düzeyleri iledindarlıkdüzeyleriarasındabirilişkiolupolmadığınıtespitetmekiçinyapılanpearsonkorelasyonanalizisonucundabuikideğişkenarasındaanlamlılıkderecesindeherhangibirilişkiyerastlanmamıştır(p>0.05).Başkabirifadeylegençlerindiniinançlarabağlılıkdereceleri,diniibadetleriyerinegetirmevedininetkisinigünlükyaşamlarındahissetmedüzeyleriiledepresifduygulanımdüzeyleriarasındaanlamlıbirilişkitespitedilmemiş-tir.Benzerşekildeözneldindarlıkalgılarıiledepresifduygulanımdüzeyleriarasındadaanlamlılıkseviyesineulaşanbirilişkigörülmemiş,sadecedindarlıkdeğişkenleriiledep-resifduygulanımdüzeyiarasındaanlamlılıkderecesineulaşmayannegatifyöndehafifbireğilimolduğutespitedilmiştir.

Böylecebütünbubulgulardanhareketle‘üniversiteliöğrencilerindiniyaşantıbiçim-leriyadadindarlıkboyutları(inanç,ibadetveetki)veözneldindarlıkalgılarıiledepre-sifduygulanımaltölçeğindekidepresifbelirtidüzeyleriarasındaanlamlılıkdüzeyindenegatifbirilişkiolacaktır’şeklindekihipotezimizin(hipotez9)destekbulmadığını,sözkonusudeğişkenlerarasındasadecenegatifyöndehafifbireğilimolduğusöylenebilir.

Dindarlıkvedepresyonilişkisinielealanaraştırmalarınsonuçlarıbirbirindenfarklılıkgöstermektedir.Bufarklılıklar,genellikledinintanımlanışşekli,dindarlıktanneanlaşıl-dığı,hangitürölçeklerinkullanılmışolduğuvenetürbirörneklemüzerindearaştırmanıngerçekleştirilmişolduğuvb.gibihususlarabağlıolarakdeğişiklikgöstermektedir.

Örneğinsonzamanlardabirbaşaçıkmaformuolarakdininözelkullanımındansıkçasözedilmektedir.Pargament,başaçıkmanınspesifiktürlerinintravmatikbiryaşamola-


yınınakabindeortayaçıkanpozitifpsikolojiksonuçlarlailişkiliolduğunadairbulgularortayakoymaktadır.Destekalgıları,Tanrı’ylaortaklık,stresanlarındaTanrı’nınkılavuz-luğubaşaçıkmadafaydalıgibigözükmektedir(Pargamentvd.,1990:793-834).Koenigvearkadaşları(1992:1693-1700)65yaşveüzeripsikiyatrikanlamdadepresyonteşhisikonmayan,fakatdepresifbelirtilergösteren850yaşlıhastaüzerindegerçekleştirdikleriçalışmada,hastalıklabaşaçıkmadadiniinançlarınönemliroloynadığınıveherbeşhas-tadanbirisinin(%20)hastalığıylabaşaçıkmadadiniinançlardandestekaldığınıtespitetmişlerdir.Hattasosyo-demografikdeğişkenlerkontroledildiğindebiledepresifbelir-tileriledindarlıkvedinibaşaçıkmaarasındatersyönlüilişkilerolduğutespitedilmiştir.Ruhsalvefizikselhastalıkdurumlarındaolumsuzdinibaşaçıkmayollarınıkullananlarındepresyongibibirtakımruhsalsıkıntılarınındahafazlaolduğu,bunakarşılıkolumludinibaşaçıkmayöntemlerinikullananlarınbutürsıkıntıvedepresyondüzeylerinindahadü-şükolduğugörülmüştür(Koenig,2009:283-290).

Dinilesosyaldestekarasındaki ilişki literatürdegenişbirşekildeelealınmaktadır.Sosyaldesteğindepresifsemptomlarakarşıkoruduğuçokiyibilinmektedir(Koenig,vd.,2001).Depresyonlabaşetmedeetkilibirfaktörolduğuifadeedilensosyaldestektenmak-sathemaile,hemarkadaşgrupları,hemdedinigruplardır.Bilhassakurumsaldindarlığındepresyonlatersyönlüilişkiiçerisindeolduğunuortayakoyanaraştırmacılarınbüyükbirkısmıbireyindinigrubunüyesiolmasının içindebulunduğudinigruptanbüyükçaptasosyaldestekaldığınıvebunedenledeyalnızlıkveçaresizlikduygularınıdahaazyaşa-dığınıveböylecedepresyonuntedaviedilmesindehattadepresyonakarşıkoruyucubirrolüstlenebilmesindeetkiliolduğunuilerisürmektedirler.Dininbazendoğrudan,bazendedolaylı olarakdepresyonakarşı koruyucubir faktör olduğu söylenebilir.Dinin ruhsağlığınınkorunmasınadoğrudantesiretmesi,dindarlığınveinancınbireyseletkileriyleilişkilidir.Buhususu,manevidestekkavramıylaifadeetmekmümkündür.Dininruhsağ-lığınayaptığıdolaylıetkiisegerekaynıkimliğitaşıyanmüntesiplerinesağladığısosyaldestekle,gereksealkolveuyuşturucugibiruhsağlığınıtehditedenunsurlarakarşıolum-suzveyasaklayıcıbirtavırtakınmasıylagerçekleşmektedir(Yapıcı,2007:137).

Dinselyönelimleruhsağlığıarasındakiilişkiyiampirikolaraksorgulayanaraştırma-lardanhareketledinîyönelimiledepresyonilişkisinegözattığımızdagenellikleiçedö-nükdindarlıkeğilimiiledepresyonarasındanegatifbirilişki,birbaşkadeyişleiçedönükdindarlıkpuanıarttıkçadepresyonpuanındadüşüşolduğugörülmektedir.Bunakarşılıkdışadönükdindarlıkladepresyonarasındakiilişkininisegenelliklepozitifolduğugöz-lenmektedir.Budurumdadindarlıklarınıiçedönükbirşekildeyaşayanlarındışadönükdindarlaranispetledahaazdepresifolduklarıortayaçıkmaktadır(Parkvd.,1990;Maltbyvd.,2000;Maltbyvd.,2003;Nelson,1990;Allport&Ross,1967).

MilevskyveLevitt’in(2004)Avrupa,AfrikaveMeksikakökenli11-15yaşarası694Amerikalıergenüzerindeyaptıklarıaraştırmalardaneldeedilenbulgularagöreiçedönükdindarlarhiçdindarolmayanlarakıyaslaanlamlıdüzeydedahaazdepresifbelirtilergös-termektedirler.Sözkonusuaraştırmadaneldeedilenbirbaşkasonuçdaiçedönükyada


dışadönükdindarlıkkategorilerindenherhangibirisindeyeralmayan fakatdindarolangençlerindedepresyondüzeylerinindindarolmayanlaranispetledahadüşükolduğugö-rülmüştür.Bunedenlehemgenelanlamdadindarlığın,hemdeözelde içedönükdinselyaşayışındepresyonakarşıkoruyucubirfaktörolarakdeğerlendirilebileceğisöylenebilir.Allahileiçselbirtemaskuran,O’nasığınanvegüvenen,O’nusıksıkhatırlayangençlerinruhsağlıklarınındahaiyidurumdaolduğu,dahasıklıkladuaettiklerigörülmüştür.Ken-diacziyetlerinin,çaresizliklerinin,güçsüzlüklerininbilincinevararakAllah’ınyardımvedesteğiniisteyen,duaileO’nayönelengençleringünlükstres,depresyonveumutsuzluk-ladaharahatbaşedebildikleriveböyleceintiharolasılıklarınındahadüşükolduğutespitedilmiştir(Yapıcı,2007:311).

Sonzamanlardayapılanbazıaraştırmalardakurumsaldindarlığın(kiliseyedevamlı-lık,ibadetvedua)depresyondüzeyinindüşüklüğüileilişkiliolduğudagörülmektedir.ÖrneğinBraamvearkadaşları(2004),dinibağlılıkveibadetleredevamlılıkiledepresifbelirtilerarasındakiilişkiyiincelemekiçinyaşlılarüzerindegerçekleştirdikleribirboy-lamsalaraştırmada(6yılsüren),kiliseyedevamlılıkiledepresifsemptomlarıngörülmesiarasındakiilişkinintersyönlüolduğunutespitetmişlerdir.Ayrıcakiliseyedevamlılıkyaş-lılarınpsiko-sosyaluyumsüreçlerineolumluetkiettiğigibiçeşitlisağlıkproblemiyaşa-yanlararasındadindarolanlarındiğerlerinenazarandahaazdepresifbelirtigösterdiklerigörülmüştür.YineNortonvearkadaşları(2006)SonGünAzizleriKilisesi’nebağlı4468yaşlıüzerindegerçekleştirdikleriaraştırmalarda,kiliseyedevametmevedinipratikleriyerinegetirmesıklığıartankadınlarındepresyondüzeylerinindedüşükolduğunutespitetmişlerdir.Ancak söz konusu araştırmalarda erkekler için durum, tam tersi çıkmıştır.Kiliseye sıklıkla devam eden erkeklerin daha fazla depresif belirti gösterdikleri tespitedilmiştir.Buradanhareketlekurumsaldindarlığındepresyonüzerindekietkisinincinsi-yetegörefarklılıkarzettiğisöylenebilir.Esasındapekçokaraştırmadabireyseldindarlığanispetlekurumsaldindarlığınruhsağlığınadahaolumluetkidebulunduğutespitedilmişolsadatamtersisonuçlarıiçerenaraştırmalarınolduğudagörülmektedir.

BireylerinTanrıalgılarıylapsikolojiksemptomlararasındakiilişkininelealındığıbiraraştırmada(Güler,2007)Seven /MerhametliTanrıalgısı ilepsikolojiksemptomlarınarasındanegatif bir ilişki görülmüştür.OlumluTanrı algısı daha azdepresif belirti ileilişkilibulunmuştur.18-68yaşarasıgençveyetişkinlerüzerindeTanrıalgısınınaraştırıl-dığıbirbaşkaaraştırmada(Aydın,2011)depresyonileolumluTanrıalgısıarasındatersyönde(r:-0.10;p<0.05)veolumsuzTanrıalgısıarasındaolumluyönde(r:0.29;p<0.05)anlamlıbir ilişkiolduğugörülmüştür.BununlabirlikteTanrı’yaatfedilenözelliklervedindarlıkeğilimleriiledepresyonarasındakiilişkilerinaraştırıldığıbaşkabiraraştırmadaisehemTanrıalgısı,hemdedindarlıkeğilimiiledepresyonarasındaanlamlıbirilişkiyerastlanmamıştır(Güngördü,2001).

Dini/maneviinançlarvedini/maneviaktivitelerekatılıminsanlarastresliyaşamko-şullarıiledahaiyibaşetmedeyardımcıolarak,yaşamstresiniazaltarakdepresyonunge-lişmesiniönleyebildiğigibidepresifbirolayınveyadepresifsemptomlarınhafiflemesini


dehızlandırabilmektedir.Diğer taraftan dini/manevi inançlar aynı zamandaulaşılmasızorolanyüksekyaşamstandartlarıyarataraksuçlulukvebaşarısızlıkduygusumeydanagetirebilmektedir.Üstelikbustandartlaragöreyaşamayanlar,inançtoplumlarıtarafındansosyal tecriteyolaçandışlanmailekarşıkarşıyagelebilmektedirler.Dolayısıyladinin/maneviyatın,depresyonakarşıkorumadaveonuazaltmadayadadepresyonunmeydanagelmesineyardımcıolmadaveyaonunseyrinidahakarmaşıkhalegetirmedeetkisiola-bilmektedir(Bonellivd.,2012:2).

Özellikle2000yılındanberiyayınlananbazıyüksekkaliteliaraştırmalar,farklıbaşkaçevrelerdedin /maneviyat iledepresyonarasındapozitifbir ilişkininolduğunuortayakoymaktadır.Örneğin;11BatıAvrupaülkesindeki22,570yaşlınınbirincelenmesinde,işgöremezlikhaliiledepresifsemptomlararasındakesitselpozitifbirilişkininvarlığıdahafazlailerisürülmektedir.ÇünkübunlaryüksekseviyedeortodoksinançlarınbulunduğuyadayüksekKatolikyüzdesiolanülkelerdir(Braamvd.,2004:26-36).

Hollanda’dagerçekleştirilenbirbaşkaaraştırmadaaraştırmacılar,1702yaşlıdanolu-şanörneklemdedinîmensubiyeti olmayanveözelliklededul kalmışolanlar arasındaduaetmesıklığınınanlamlıbirbiçimdedahafazladepresyonlailişkiliolduğunuortayakoymuşlardır.(Bunlarkendileriniüzgünhissettikleriiçinduaediyorolsalarbile)(Braamvd.,2007:273-281).

Sözü edilen araştırmalardan bazılarında suçluluk duygusunun dini/manevi bağlan-matarafındanhareketegeçirilmişolmasıvebazı ilişkileriaçıklamayayardımcıolmasımuhtemeldir.Diğerdurumlardaisedinibağlanma,düşükdinibağlanmailekarakterizeedilenvestresseviyesiyükseldiğindeveinsanlarbilhassaçaresizolduğundasadecedineyönelmeninsözkonusuolduğutoplumlardabirstresgöstergesiolabilmektedir(Bonellivd.,2012:6).Örneğindinhakkındaolumlubirtutumasahipolankişinin,zihinsel-duy-gusal- eylemsel bazda dine karşı davranmaması gibi, günlük hayatta sergilediği diğertutumlarının da dini tutumuyla çelişmemesi gerekir.Bu durum,Woordruff’un “bireyiçinpsikolojikolarakönemliolan tutumlar ilebireyindeğerlerinioluşturmadabaşarılıolamamış,yüzeyselkalmışvemotivasyondüzeyinenüfuzedememiştutumlar”(Carrier,1965:269)şeklindekiikitürdinitutumunayırtedilmesigerektiğidüşüncesinidesteklergörünmektedir(Ağılkaya,2010:195).Ziramerkezîleşmiş tutumlar,bireyin tümduygu,düşüncevedavranışlarınıetkilemeveyönlendirmegücünesahiptir.‘Dindarkişiiçindinîdeğerler,davranışlarınınheryönüüzerindehâkimolurveonlarıkontroleder’şeklindekivarsayımbazıaraştırmalardadoğrulanmayabilir.Budurum,bireylerindinîtutumlarınınmerkezîleşmişolmamasıvekendiiçindediğertutumlarıylatutarlılıkiçindeolmamasın-dankaynaklanıyor,olabilir.Ziratümyaşantıvedüşüncesisteminikuşatmayanbututum-lar,özelliklededavranışboyutuyladadesteklenememesinedeniyleaksidavranışlarmey-danagetirebilir.Ayrıcagüçlüdinîtutumlarınyanındakişilikyapılarınındadepresyondaetkiliolduğusöylenebilir.

Şüphesizbizimaraştırmabulgularımızdakigibidindarlıkladepresyonarasındaher-hangi bir ilişki olmadığını ortaya koyan araştırmalar da vardır. Şu ana kadar yapılan


araştırmalardançoğunda,genellikledindarlığınşuveyabuşekildedepresyonakarşıko-ruyucubir tampongöreviüstlendiği,hattadindarolupolmamanındepresyondüzeyinietkilemediğini ortaya koyan araştırma sayısının son derece sınırlı olduğu söylenebilir.Örneğin;O’Connor,CobbveO’Connor’ın(2003:211-217),17-44yaşarası177üniver-siteöğrencisiüzerindegerçekleştirdikleriaraştırmada,dindarlıkileruhsağlığınıngöster-geleriarasındaanlamlıbirilişkitespitedilememiştir.Başkabirdeyişlebireyindindarlığıilepsikolojikçöküntüvestresdüzeyiarasındaolumluyadaolumsuzherhangibirilişkiortayaçıkmamıştır.Dindarlıkladepresyonarasındaherhangibirilişkininolmadığınıor-tayakoyanaraştırmasonuçları,genelolarakdindarlıklaruhsağlığıarasındailişkikurançalışmalarınsonuçlarıylapekuyumluolmasadabutürdenbulgularıortayakoyanbaşkaaraştırmalardavardır.ÖrneğinSherkatveReed’in(1992)intiharyadakazasonucubiryakınını ansızın kaybedenlerin depresyon düzeyleri üzerinde dinin ve sosyal desteğinnasılbiretkidebulunduğunuinceledikleriaraştırmada,kiliseyedevamlılıkvediniibadet-lerekatılımiledepresyonarasındaherhangibirilişkitespitedilmemiştir.Bununlabirliktearkadaşların ve ebeveynin güven veren sosyal desteği, özsaygıyı artırırken depresyondüzeyinindeazalmasınanedenolduğutespitedilmiştir.

Tümbunlararağmengerekliteratürincelemelerigereksebubağlamdayapılanmeta-analizler dindarlıkla depresyon arasında genelde negatif yönlü bir ilişkinin olduğunuortayakoymaktadır.Örneğin;KoenigveLarson’un(2001:67-78)literatürincelemesinedayanarakyaptığıtespitleregöredindarlıkvedepresyonkonusunuampirikolarakişleyen101çalışmanın65’inde(%64),buikiolguarasındatersyönlübirilişkiolduğu,başkabirdeyişledindarlıkarttıkçadepresifbelirtilerdeazalmaolduğugörülmüştür.

Yinedindarlıkiledepresifsemptomlararasındakiilişkiyimeta-analizyöntemiylein-celeyenSmith,McCulloughvePoll(2003),toplamörneklemsayısı98,975’eulaşan147bağımsızaraştırmanınsonuçlarınıyenidenbirdeğerlendirmeyetabitutarakyaptıklarıça-lışmalarında,dindarlıkladepresyonbelirtileriarasında–0.096düzeyindenegatifyöndebirilişkiortayaçıkmıştır.AynışekildeBonellivearkadaşları(2012:1),1962’den2011’ekadarsonelliyılsüresincedini/manevibağlanmailedepresifsemptomlaryadabozuk-luklararasındakiilişkiyiinceleyen444nicelaraştırmayıgözdengeçirmelerisonucunda,buaraştırmalardan%61’indedahadindar/maneviyaşantısıolanlardadahaazdepresyonvebudepresyondandahahızlıbirşekildeiyileşmeninolduğunuyadadini/manevimüda-haleyekarşılıkolarakdepresyonşiddetindebirazalmaolduğunutespitetmişlerdir.Bunakarşılıkaynıçalışmadaaraştırmalarınsadece%6’sındadini/maneviyaşantısıolanlardadahafazladepresyonunolduğugözlenmiştir.Ayrıca444araştırmadanmetodolojikolarakentitizolan178araştırmatespitedilmişvebunlarında119(%67)’nundahaazdepres-yonvedepresyondandahaçabukiyileşmeyadadini/manevimüdahaleleredahafazlacevapvermeyiortayakoyduğugörülmüştür.Kısacasısözkonusuçalışmadagenelolarakaraştırmaların%61’idahafazladindarolanlararasındadahaazdepresyonolduğunuor-tayaçıkarmışvearaştırmalarınkalitesiarttırıldığındabuoranınaynıkalmaktaolduğuyadabirazdahaarttığı(%67)tespitedilmiştir.

DahaçokyakınzamanlardaKolombiyaÜniversitesi’ndekipsikiyatrikepidemiyolojiuzmanları,yüksekrisklibireylerdedindarlığındepresyonakarşıkoruyupkorumadığını


incelemişlerdir.Araştırmacıların,72’sidepresyonluve42’sidepresyonluolmayananne-babalaraait114yetişkinçocuğunaraştırmasında10yıllıktakibinsonundaeldeettiklerisonuç,majördepresyonunvarlığıolmuştur.Cinsiyet,yaş,depresyonhikâyesi(geçmişi),anne-babaya ait depresyonüzerinedayalı olan riskdurumuortakdeğişkenleri kontroledildiğinde,dininyadamaneviyatınkendileriiçinbirhayliönemliolduğunubelirtenle-rindepresyonluolmaihtimallerinin%73dahaaz(OR=0.27,%95CI0.07-1.08,P=0.06eğilim)olduğugörülmüştür.Örneklemin114’ten185katılımcıyaçıkarılmasısuretiyleyapılanaynıaraştırmada,olumsuzyaşamolaylarınaçokfazlamaruzkalmışyüksekrisklikatılımcılaraçısından(bunlaranne-babasıdepresyonluolanlardır)dinikatlımınizlemde-kimajördepresyonihtimalini%76’yakadar,duygudurumbozukluğuihtimalini%69’akadarveherhangibirpsikiyatrikbozuklukihtimalinide%64’ekadarazalttığıgözlen-miştir(Millervd.,2012:89-94).Busonuçlar,dini/manevikatılımındepresyonluailegeç-mişivenegatifyaşamolaylarınınvarlığıyüzündenyadaherikisiyüzündendepresyoniçinyüksekrisktaşıyanlarıkorumadaoynadığırolünöneminiortayakoymasıaçısındanmanidardır.

Yoğunbirşekildestresaltındakalmasonucundaortayaçıkandepresyonunüstesin-dengelmedehattaonunmeydanagelmesineengelolmadadinvemaneviyatınsağladığıfaydalarıdadinvemaneviyatınruhsağlığınasağladığıkatkılarbağlamındadüşünmekgerekir.Yapılanaraştırmalardaneldeedilenbulgularagörebazenkurumsaldindarlığınbazenbireyseldindarlığınbazendeherikisinindepresyonakarşıkoruyucubirfaktörola-bileceğianlaşılmaktadır.YinedinianlamaveyaşamabiçimlerinebağlıolarakiçseldinîmotivasyonunTanrıileişbirliğinedayalıdinîbaşaçıkmastratejilerinindepresyondüze-yinindüşükolmasındaolumluyöndekatkılardabulunduğunusöylemekmümkündür.BubağlamdaSouthwick,VythilingamveCharney’egöre(2005:255-291)depresyonlabaşedebilmede,iyimserlikvemizaçdâhilpozitifduygulanımveheyecanlar,olaylarapozitifizahbulmaveyenidüşüncelerikabuledebilmeyeimkanverenkognitifesneklik,dinvemaneviyatınsağladığıanlamveanlamlandırma,grupiçindenalınansosyaldestekvebaşaçıkmatarzıönemlibirkatkıdabulunmaktadır.Depresyonunyaşananacılarla,trajediler-le,ontolojikkaygılarlavs.ilişkiliolarakortayaçıkabileceğigözönündebulundurulursa,diniinançlarınherşeydenönceyaşananmutsuzluklarıanlama,trajedilereyenibiranlamvermegücünesahipolduklarıiçinruhsağılığınanedenvenasılolumlubirkatkıdabulun-duğunuanlayabilmeksonderecekolayolacaktır.

EsasındaShaw,JosephveLinley(2005:1-11),dinvemaneviyatınözellikletravmasonrasındanasılbiçimkazandığını11 farklı araştırmayı inceleyerek şu şekildeözetle-mişlerdir: Birincisi, din vemaneviyat travmanın olumsuz sonuçlarıyla baş edebilmekisteyeninsanlarabirümitvekurtuluşvesilesiolarakgözükmektedir.İkincisi,travmatikyaşantılarkişidedininvemaneviyatınkökleşmesinevederinleşmesinenedenolmaktadır.Üçüncüsüise,olumludinibaşaçıkma,samimiveaçıkbirdindarlık,varoluşsalsorunlarıkavrayabilme,dini ibadetlerekatılımve içedönükdindarlıkbiçimi, travmasonrasıylatipikolarakilişkilidir.Kısacasıçoğuzamandepresyonayolaçantravmasonrası,özellikletravmanınolumsuzetkileriylebaşaçıkmakisteyenbireylerinhayatlarındadindarlıkvemaneviyatçokönemlibiryertutmaktadır.


Özetlebelirtmekgerekirse,gerekliteratürincelemeleri,gereksebubağlamdayapılanmeta-analizlerdindarlıkiledepresyonarasındagenelolaraknegatifyöndebir ilişkininvarlığınıortayakoymaktadır.Fakatgerçekleştirilenaraştırmasonuçlarınadikkatlibirşe-kildebakılacakolursabuhusustabelirleyiciolanasılhususundindenneanlaşıldığı,din-darlığınnasılyaşandığımeselesiolduğuveeldeedilenbulgulardakifarklılıklarındeğişikdinvekültürlere,diniyaşayışınçeşitligörüntülerinevesosyo-demografikdeğişkenleregöre farklılaştığı rahatlıklasöylenebilir.Bunedenleeldeedilenbulgularınbuhususlargözönündebulundurularakdeğerlendirilmesigerekmektedir.

BununlabirlikteBatıdadindarlıkladepresyonarasındaki ilişkiyisorgulayanzenginliteratürerağmenTürk-Müslümanörnekleminiinceleyenaraştırmasayısınınsonderecesınırlıolduğunugörmekteyiz.Ülkemizdebukonuileilgiliaraştırmalarınsonderecesı-nırlıoluşu,bukonudaülkemizaçısındanbirgenellemeyapmayaimkânvermemektedir.Bunundeğişiknedenlerivardır.Herşeydenönceülkemizdeakademisyen,psikiyatrvepsikologlarruhsağlığınıpozitivistvesekülerbirbakışaçısıileelealdıklarındangerekdepresyonunsebeplerigereksetedavisineyönelikaraştırmalardadinvedindarlığıbirde-ğişkenolarakkullanmaeğilimindedeğildirler.Ayrıcaülkemizdekipsikologvepsikiyatr-larhastalarındinitutumlarınapekönemvermemektedirler.Oysahastalarındinibağlılık,duyguvedüşünce,tutumvedavranışlarınınbilinmesi,bireylerinruhsağlığıproblemleri-niçözmedeönemlikatkılardabulunacaktır.

Bunedenleülkemizdedinvedepresyonilişkisinielealanaraştırmacılargenellikledinpsikologlarıdır.Ancakbukonu,dinpsikologlarıtarafındandayeterinceelealınmamıştır.Gerçekleştirilenazsayıdakiaraştırmada,yurtdışındayapılanaraştırmalardaneldeedilenbulgulara benzer sonuçlar elde edildiği gözlenmektedir.Örneğin;Aydın’ın (2011:110)18-68 yaş arası genç ve yetişkinler üzerinde gerçekleştirdiği bir araştırmadaTanrı’yainançdüzeyiiledepresyonarasındaanlamlıbirilişkiolmadığıvebuanlamdabizimbul-gularımızlabenzerlikgösterdiğigörülmektedir.

AynışekildeYaparel’in(1987:125-127)araştırmasındadadinihayatınboyutlarındanolanyaygındiniinançlarladepresyonarasında20-40yaşarasıkişilerdenoluşanörnekle-minbütünyaşgruplarındaanlamlılıkdüzeyindebirilişkininolmadığıgörülmüştür.Başkabirifadeylegenelolarakdinihayatıninançboyutuyladepresyonarasındabirbağlantınınolmadığıgörülmüştür.Busonuçsadecediniinançboyutusözkonusuolduğunda,dinileruhsağlığıarasındabirilişkibulunmadığınıilerisürenbaştabizimaraştırmamızolmaküzereaynıyöndekidiğeraraştırmasonuçlarınıdesteklerniteliktedir.BununlabirlikteBa-tıdaMurphy(2000:1102-1106)klinikolarakdepresyonluyetişkinlerinbiraraştırmasın-da,depresifsemptomlarınmeydanagelişsıklığınınyaş,ırk,medenidurum,cinsiyetveeğitimseviyesikontroledildiğindediniinançlarlanegatifyöndeilişkiliolduğunutespitetmiştir.

Farklışekillerdedeolsabütündinlerdevarolanvediniinancınsomutbirtezahürüolanibadetlerindeinsanınruhsağlığıüzerindeolumlubirtakımetkilerivardır.İbadetler,gerek kişilerin yalnızlık duygusuna kapılmasını önleyerek gerekse sosyalleşmesini ve


sosyaldestekgörmesiniteminederekdepresyonakarşıönleyicivetedaviedicibirfonk-siyona sahiptirler (Pazarlı; 1982:191).Bu bağlamdaBraam ve arkadaşları (2001:803-814)resmidinikatılımın(kiliseyedevametme)bazıAvrupaülkelerindekiyaşlıbireylerarasındakidepresyonoranlarıylanegatifyöndeilişkiliolduğunutespitetmişlerdir.Dep-resyonoranlarıRomalıKatoliklerarasındaçokbelirginbirşekildeolmaküzeredüzenlikiliseyegidenlerarasındadahadüşükseviyededir.BununlabirlikteülkemizdeYaparel’in(1987:90-96) gerçekleştirdiği araştırmada dini ibadetlere katılımboyutu ile depresyonarasındanegatifyöndebirilişkiolacağınıöngörenhipotez17-22yaş,29-33yaşve34-40yaşgruplarındahiçdestekgörmezken23-28yaşgrubundadoğrulanmıştır.Şöylekisadecesözkonusuyaşgrubundadepresyon iledini ibadetlerekatılımarasındanegatifyönde ve anlamlılık düzeyinde bir ilişki tespit edilmiştir. Dolayısıyla bu sonuç genelolarakibadetlerekatılımiledepresyonarasındaanlamlılıkdüzeyinevaranbir ilişkininbulunmadığınıraporedenbaştabizimaraştırmabulgularımızolmaküzereaynıyöndekidiğeraraştırmasonuçlarınıdadesteklermahiyettedir.

YineAydın’ın(2011:110-111)18-68yaşarası799gençveyetişkinüzerindegerçek-leştirdiğibiraraştırmadaduayayönelmeiledepresyonpuanlarıarasındaherhangianlamlıbir ilişki gözlenmezken (r: -0.04; p> 0.05) duanın algılanan olumlu etkisi ile depres-yonarasındatersyöndeanlamlıbirilişkigörülmüştür(r:-0.10;p<0.05).Buaraştırmasonucunundakısmenbizimbulgularımızlabenzerlikgösterdiğisöylenebilir.Yapıcı’nın(2007:216)gerçekleştirdiğiaraştırmadadaduaetmesıklığıiledepresifbelirtilergöstermearasındaistatikselolarakanlamlılıkderecesindebirilişkiyerastlanmamışolmasıbizimbulgularımızlatamamenbirparalellikgösterirkenaynıaraştırmadanamazkılmaveoruçtutmailedepresyonarasındakiilişkideise‘hiçnamazkılmam’,‘hiçoruçtutmam’diyen-lerinlehineanlamlılıkderecesindebirilişkiolduğutespitedilmiştir.OysaAğılkaya’nın(2010:199)intiharlailgiliaraştırmasındaibadetedenlerin%75’isadecebirkezintihargirişimindebulunmuşgerikalan%25’iiseüçkezintihargirişimindebulunmuştur.

Araştırmamızdadinihayatındiğerbirboyutuolanetkiboyutuyladepresyonarasın-dadadiğerboyutlarlaolduğugibi anlamlılık seviyesineulaşanbir ilişkigörülmezkenülkemizde gerçekleştirilen bazı araştırmalarda, bu iki değişken arasında pozitif yöndebir ilişkiolduğugörülmüştür.ÖrneğinYaparel’in(1987:90-96)araştırmasındadiniha-yatınahlakilikboyutuiledepresyonarasındabazıyaşgruplarındapozitifyöndeilişkile-rinolabileceğineişaretedenbulgulargözeçarpmaktadır.Sözkonusuaraştırmada29-33yaşgrubuve34-40yaşgrubundaahlakilikledepresyonarasındakikorelasyonsırasıyla0.32ve0.11’dir.Builişkiartandepresyondüzeyinekarşılıkahlakiliktedebiryükselme,depresyondüzeyindekidüşüşeparalelolarakahlakiliktedebirdüşmeolduğuanlamınagelmektedir.YineYapıcı’nın (2007:219) gerçekleştirdiği araştırmada da dinin etkisinihissetmeiledepresyonarasındapozitifyöndebirilişkiolduğu,depresyondüzeyiyük-seldikçedininbireyselvesosyalhayatayöneliketkisinindahafazlahissedildiğigörül-müştür.Şahin,BatıgünveŞahin’in(1998:157-168)araştırmasındadabenzerbulgulararastlanmaktadır.


Araştırmasonucundakişininkendigözündekendidindarlığınıdeğerlendirmesişek-lindetanımlayabileceğimizözneldindarlıkalgısıiledepresifduygulanımdüzeyiarasındada anlamlılık düzeyinde bir ilişki görülmediğini daha önce ifade etmiştik.ÜlkemizdeYapıcı’nın(2007:215-217)gerçekleştirdiğiaraştırmabulgularıdabizimbulgularımızlaparalellikgöstermektedir.Sözkonusuaraştırmada‘hiçdindardeğilim’diyenlerindüşükdepresyondüzeyinesahipkişilerolması ilginçgörünmesinerağmentekyönlüvaryansanalizinde(ANOVA)gruplararasındakifarklılıklarınanlamlılıkseviyesineulaşmamasıikideğişkenarasındanötrbirilişkininolduğunugöstermektedir.BunakarşılıkülkemizdeGüven(2008)veAydın’ın (2011)araştırmabulgularıözneldindarlıkalgısı iledepres-yonarasındanegatifyöndeanlamlıbirilişkininolduğunuortayakoymaktadır.Şahin’in(2006:172)dinikaynaklıstreseilişkinaraştırmasındadabenzeryöndebirbulguyarast-lanmaktadır.Sözkonusuaraştırmadadinkaynaklıstresinyaşanmasıklığıileözneldin-darlıkalgısıarasındanegatifyöndeanlamlıbirilişkiolduğu,bireylerinözneldindarlıkalgısıyükseldikçe,yaşadığıdinkaynaklıstresinsıklığındabirdüşmeolduğugörülmüştür.BukonuileilgiliolarakBatı’daDein’in(2006:69)gerçekleştirmişolduğuaraştırmadakendilerinidindarolarakgörmeyenvekendilerinioldukçadindarolarakkabuledenki-şilerin,kendilerinikısmendindarolduğunudüşünenlerdendahasıktekrarlayandepres-yonsemptomlarınasahipolduklarıgörülmüştür.BununlabirlikteŞahin’in(2006:170)üniversiteli gençler üzerinde gerçekleştirdiği araştırmada yaşanan din kaynaklı stresinyoğunluğuileözneldindarlıkalgısıarasındaanlamlılıkderecesindebirfarklılaşmaol-madığıgörülmüştür.

Özetlebelirtmekgerekirse,dindarlıkboyutlarıveözneldindarlıkalgısıiledepresyonarasındaki ilişkilerielealanülkemizdekisınırlı sayıdaaraştırmafarklı türdenbulgularortayakoymuştur.Bazıaraştırmalardatümdindarlıkboyutlarıveözneldindarlıkalgısıiledepresyonarasındanegatifyöndeilişkiler(Güven,2008),yadabizimaraştırmamızdaolduğugibinötrilişkilerolduğugözlenirkenbazıaraştırmalardadadepresyoniledindar-lıkboyutlarıarasındaki ilişkininbiryaşgrubundandiğerinefarklılıkgösterdiği (Yapa-rel,1987),bazılarındadasözkonusuilişkininherbirdindarlıkboyutunagörefarklılıkarzettiği(Şengül,2007;Yapıcı,2007)görülmüştür.

Sonuç ve ÖnerilerAraştırmasonucunda,üniversiteliöğrencilerindindarlıkdüzeyleri(dindarlıkboyut-

ları ve öznel dindarlık algıları) ile depresif duygulanım durumları arasında anlamlılıkderecesindebirilişkiolmadığıgörülmüştür.Bunakarşılıksosyo-kültürelvedemografikfaktörleregöreüniversiteliöğrencilerindepresyondüzeylerindeanlamlılıkderecesindebir takım farklılıklar ve ilişkiler olduğu tespit edilmiştir.Bu bulgular çerçevesinde şuşekildeönerilerdebulunabiliriz:

- Günümüzdünyasındadini/maneviinançlarınsondereceyaygınoluşuvebunlarınyaşamın stresvericiolaylarınakarşıbirbaşaçıkmayöntemiolarak sıkçakulla-nıldığınınaraştırmalardateyitedilmesi,diğertaraftandepresyonunyaygınlığıve


onunnedenolduğuciddiişgöremezlikhalivebudurumunülkeleremaddiyöndenmaliyeti,ayrıcatoplumsağlığıüzerindekiolumsuzetkilerigözönündebulundurul-duğundaaraştırmacıvetedaviedicilerindinindepresyonveruhsağlığınaetkileriniiyibirşekildeanlayıpdikkatealmalarıgerekmektedir.

- Genelde ruh sağlığıvedin,özeldedepresyonvedinarasındakimuhtemel ilişkigerekteorikgerekseampirikdüzeylerdetartışmayaaçıkbirkonuolarakkarşımızaçıkmaktadır.Çünküeldekisonuçlarkesinkonuşmayaimkânverecekkadaryeterlive tutarlı gözükmemektedir.Bununla birlikte gerekBatıdaki zengin literatür vegereksesonzamanlardayapılanmeta-analizçalışmalarıdinin/maneviyatınhemdepresyonuengellemedehemdetedavietmedekirolünüortayakoymuştur.Dolayı-sıyladinvedepresyonarasındakiilişkiyielealanaraştırmalardahaçokHıristiyanveYahudikültüründenörneklemlesınırlıdır.OysabaştaülkemizvediğerDoğudinleriiledepresyonunilişkisinielealanfarklıörneklemlerdedahafazlaaraştırma-nınyapılmasınaihtiyaçvardır.

- Depresyonüzerineyapılanaraştırmaların,dininhafifdepresyondanşiddetli(psiko-tik)olanakadarfarklıdepresyontürleriüzerindekietkisiniincelemelerigerekmek-tedir.Ayrıcauygulamadadinideğişkenlerinmanipulatifvesubjektifdeğerlendiril-mesinigözönündebulunduranaraştırmalaradaihtiyaçvardır.

- Ruhsağlığıuzmanlarının (bilhassaülkemizdeki)diniyadamanevi inançlarıvebunlarınbir insanınhayatındaoynadığırolüveinsanlarınmevcutstresetkenleriilebaşaçıkmabiçimiolarakdiniinançvepratiklerebaşvurup,başvurmadıklarınıaraştırmalarıgerekir.Böylece,buhususun,depresyonuntedavisineyönelikdinite-mellipsikoterapimodelleriningeliştirilmesinoktasındafaydalıolacağıinancında-yız.Örneğin;Malezya’dakiMüslümanlarlailgiliİslamdiniodaklıyapılandırılmışpsikoterapininsekülerterapidendahafaydalıolduğuortayaçıkmıştır(AzharandVarma,1995a:165-168;AzharandVarma,1995b:233-235).

- Dolayısıyladini/maneviyaşantısıolma,genelolarakdahaazdepresyon(veinti-harla)ilişkiliisevedepresyonsüresiniazaltmayıöngörüyorsa,ozamanbutürdenbilgivekanıtlardepresyon tedavisi içinpsikoterapinindini /manevi formlarınıngeliştirilmesinezeminhazırlamaksuretiyledindarolduklarıhaldeinançlarınaiti-baredilmeyeceğinidüşünereksekülerterapileritalepedendepresyonlukimselerebutürpsikoterapiformlarındanyararlanmaimkânısağlanabilir.

- Tümbunlarlabağlantılı olarakdadini tutumvedavranışlarıngeliştirilmesi içinbireyselvetoplumsalbazdabirtakımçalışmalarınyapılmasıvebunabağlıolarakdineğitiminindahaetkinhalegetirilmesigerekmektedir.

- Bubağlamdakurumsaldiniotoritelerinvedineğitimcilerinin,dogmatikkatıvetutucuyaklaşımlaryerinebireylerinpsikolojikvekişilikyapılarınagöredinidanış-manlıktabulunmaları,dinhizmetivereceklerindedoğruinsanilişkilerigeliştire-bilecekdüzeydesosyal,psikolojikvemeslekiaçıdanyetiştirilmelerigibiönlemveuygulamalarıngerçekleştirilmesi,bireyselvetoplumsalbazdaolumludinitutum-


larınoluşturulmasıvegeliştirilmesiönemlidir.Zirakişilerböyleceyaşananstresolaylarınakarşıolumludinibaşaçıkmastratejilerigeliştirecekvedepresyonunön-lenmesivetedavisindedahaetkinhalegelinecektir.

KAYNAKÇAAdasal,R.(1973).Modern normal ve medikal psikolojik,A.Ü.TıpFakültesiYay.,No:279,

2.bsk.,Ankara.Ağılkaya,Z.(2010).“İntiharvedin:intihargirişimindebulunanlarüzerineempirikbir

araştırma”,MÜİFD, 38,173-202.Alper,Y.(2001).Depresyon psikoterapisi,İstanbul:AlfaYayınları.Allport,G.,Ross,J.(1967).PersonalReligiousOrientationandPredudice,J. Personal

Social Psychol, 5,432-443.Argyle,M.(2000).Psychology and religion-an ıntroduction- routletge, LondonandNew

York,pp.160-165.Atkinson, R.,Atkinson, R. C., Smith, E. E., Bem, D. J., Hoeksema, S. N. (2010).

Psikolojiye giriş (Hilgard’s İntroduction to Psychology 12th Edition), Çev.YavuzAlogan, 6.Bsk,ArkadaşYay.,Ankara.

Aydın, G., Demir, A. (1989). ODTÜ öğrencilerinde depresyonun yaygınlığı, İnsan Bilimleri Dergisi, 8,27-40.

Aydın,G.Ö.(2011).Yaşamı sürdürmede dini inancın rolü,A.Ü.SosyalBilimlerEnstitüsü(YayınlanmamışDoktoraTezi),Ankara.

Azhar, M. Z., Varma, S. L.(1995a).Religious psychotherapy in depressive patients.psychotherapy and psychosomatics, 63(3-4),165-168.

Azhar, M. Z., Varma, S. L. (1995b). Religious Psychotherapy as management ofbereavement.Acta Psychiatrica Scandinavica, 91(4),233-235.

Braam,A.W.,Vanden,Eeden,M.,Prince,A.Etal.(2001).Religionasacrossculturaldeterminate of depression in elderly Europeans: Results from the eurodepcollaborations.Pyschol Med, 31,803-814.

Braam,A.W.,Hein,E.,Deeg,D.J.,Twisk,J.W.,Beekman,A.T.,VanTilburg,W.(2004).Religiousinvolvementand6-yearcourseofongitudinalagingstudyAmsterdam.Journal of Aging and Health, 16 (4), 467-489. (hptt://www4.infotrieve.com/newmedline/detail.asp?NameID=15271266&session=&searchQvery=Braam+AW&count=22).

Braam,A.W.,Deeg,D.J.H.,Poppelaars,J.L.,Beekman,A.T.F.,andVanTilburgW.(2007).Prayeranddepressivesymptomsinaperiodofsecularization:patternsamongolderadults intheNetherlands,American Journal of Geriatric Psychiatry, 15 (4),273-281.

Beith- Hallahmi, Benjamin, Argyle, Michael (1997). The psychology of religious behaviour, belief and experience,routledge,London.


Bergin,A.E.(1983).Religiosityandmentalhealth:acriticalreevaluationandmetaanalysisprofessionalpsychology,Research and Practice 14(2),170-184.

Berto,P.,D’illario,D.D.,Ruffo,P.,DiVirgillio,R.D.andRizzo,F.(2000).Depression:cost -of –illness studies in the international literature:A Review. Journal of Mental Health Policy and Economics, 3,3-10.

Birsöz,S.,Turgay,A.(1994).Psikiyatride ilaç tedavisi,Medikomat,Ankara.Bloomfield,HaroldH.,McWilliams,Peter(1995).How to Heal Depression, Thorsons

Inc.,LosAngles.Bonelli,R.,Dew,R.E.,Koenig,H.G.,Rosmarin,D.H.,andVasegh,S.(2012).Religious

and spirituality factors in depression: review and integration of the research,Hindawi Publishing Corporation Depression Research and TreatmentVolume2012,ArticleID962860,8pagesdoi:10.1155/2012/962860.

Budak,S.(2000).Psikoloji sözlüğü,BilimveSanatYay.,Ankara.Carrier,H.(1965).The Sociology of religious belonging,London.Doğanvd.(1995).Ruhsal bozuklukların epidemiyolojisi,DilekMatbaası,Sivas.Bumbery,W.(1978).ValidationoftheBDIin universitypopulationusingpsychiatric

estimateasthecriterion,J. Cons Clin Psychol, 46,150-155.Dein, S. (2006).Religion, Spirituality andDepression: İmplications forResearch and

Treatment.Primary Care and Community Psychiatry, 11(2),67-72.Eliassen,HenryA.,Taylor, John,Llyod,DonaldA. (2005).Subjektive religiosity and

depression in the transition to adulthood, Journal fort he Scientific Study of Religion, 44 (2),187-199.

Garnefski,Nadia,Teeros,Jan,Kraalii,Vivian,Legerstee,TessavandenKommer(2004).Cognitive emotion regulation strategies anddepressive symptomsdifferencesbetweenmales and females,Personality and İndividual Differences, 36, 267-276.

Glock,C.Y. (1998). Dindarlığın boyutları üzerine (çev.M.E.Köktaş),Din Sosyalojisi(içinde),Der.M.E..Köktaş,Y.,Aktay,VadiYay.,Ankara,252-274.

Golck,C.Y.andStark,R.(1965).Religion and society in tension,hicago,18-21.Güler,Ö.(2007).Tanrıya yönelik atıflar, benlik algısı ve günahkarlık duygusu (Yetişkin

Örneklem), A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek LisansTezi).Ankara.

Güngördü,M.(2001).Allah’a atfedilen özellikler ile depresyon arasındaki ilişki üzerine bir araştırma,DEÜ.SosyalBilimlerEnstitüsü(YayınlanmamışYüksekLisansTezi),İzmir.

Güven, H.(2008). Depresyon ve dindarlık ilişkisi, MÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),İstanbul.


Hayta,Akif(2002).İbadetler ve ruh sağlığı,gençlik,dinvedeğerlerpsikolojisi(içinde),Editör:HayatiHökelekli,AnkaraOkuluYay.,Ankara.

Kessler,R.C.,Wai,T.C.,Demler,O.,andWalters,E.E.(2005).Prevalence,severityandcomobitidyof12-monthDSM-IVdisordersinthenationalcomorbitidysurveyreplication,Archives of General Psychiatry, 62(6),617-627.

Koç,M.(2002).Ergenlik döneminde dua ve ibadet psikolojsinin ruh sağlığı üzerindeki etkileri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),U.Ü.SosyalBilimlerEnstitüsü,Bursa.

Koenig, H.G., Cohen, H.J., Blazer, D.G., Pieper, C., Meador, K.G., Shelp, F., GoliV.& Dipasquale, B.(1992). Religious coping and depression among elderly,hospitalizedmedicallyillmen,American Journal of Psychiatry 149(12),1693-1700.

Koenig,H.G.,McCulloughM.,Larsen,D.(2001).Handbook of religion and health, NewYork:OxfordUniversityPress.

Koenig, H.G., Larson, D.B. (2001). Religion and mental health: evidence for anassociation.İnternational Review of Psychiatry, 13(2),67-78.

Koenig,H.G.(2009).Researchonreligion,spirituality,andmentalhealth:Areview, The Canadian Journal of Psychiatry, 54,283-290.

Köknel,Ö.(1989a).Türkiye’dedepresyonepidemiyolojisi,Nöro-Psikiyatri Arşivi Özel Sayısı, 1-5.

Köknel,Ö.(1989b).Depresyon,İstanbul:AltınKitaplarYayınevi.Köknel,Ö.,Özuğurlu,K.,Bahadır,G.A.(1989).Davranış bilimleri, İstanbul:Bayrak

Matbaacılık.Köroğlu,E.(1993).Depresif duygu durum kliniği,Ankara:HekimlerYayınBirliği.Küey,L.,Üstün,T.B.,Güleç,C.(1987).Türkiye’deruhsalbozukluklarepidemiyolojisi

araştırmalarıüzerinebirgözdengeçirmeçalışması,Toplum ve Hekim, 44,12-16.

Maltby,J.&Day,L.(2000).Depressivesymptomsandreligiousorientation:examiningthe relationship between religiosity and depressionwith the context of othercorrelatesof depression,Personality and İndividual Differences, 28 (2), 383-393.

Maltby, J., Day, L. (2003). Religious orientation religious coping and appraisals ofstress: assessing cognitive factors in the relationship between religiosity andpsychologicalwell-being,Personality and İndividual Differences, 34(7),1209-1224.

Miller,L.,Wickramaratne,P.,Gameroff,M.J.,Sage,M.,Tenke,C.E.,andWeissman,M.M.(2012).Religiosityandmajordepressioninadultsathighrisk:Aten-yearprospectivestudy,American Journal of Psychiatry, 169(1),89-94.


Milevsky,A.&Levitt,M.J.(2004),Intrinsicandexrinsicreligiosityinpreadolescenceand adolescence: effect on pyschological adjusment,MentalHealth,Religion and Culture, 7(4),307-321.

Murray,C.andLopez,A. (1996).The Global burden of disease,HardvardUniversityPress,Cambridge,Mass,USA.

Murpy, P.,Ciarrochi,R., Piedmont, S., et al. (2000).The relation of religious beliefpractices, depression and hopelessness in personswith clinical depression, J Consult Clin Psychol, 68,1102-1106.

Nelson,P.B.(1990).Intrinsic/extrinsicreligiousorientationoftheelderly:relationshiptodepressionandself-esteem,Journal of Gerontological Nursing, 16 (2),29-35.

Norton,M.C.,Skoog,I.,Franklin,L.M.,Corcoran.C.,Tschanz,J.T.,Zandi,P.P.,Breitner,J.C.,Welsh-Bohmer,K.A.&Steffens,D.C. (2006).Gender differences in theassociationbetweenreligiousinvolvementanddepression:TheCacheCounty(Utah) study, Journals ofGerentology SeriesB.:Psychological Sciences and Social Sciences Online,61 (3), 129-36. (hptt://psychsoc.gerontologyjournals.org/cgi/content/full/61/3/p129.)

O’Connor,D.B.,Cobb,J.,O’Connor,R.C.(2003).Religiosity,stressandpsychologicaldistress: Noevidence for an association among undergraduate students,Personality and İndividual Differences, 34,211-217.

Oliver, JM, Paul, JC. (1995). Self-esteem and self efficacy, Perceived Parenting andFamilyClimateandDepressioninUniversityStudents,J.Clin Psychol, 51,467-481.

Onay,A.(2004).Dindarlık,etkileşimvedeğişim,İstanbul:DemYay.Özdel, L., Bostancı, M., Özdel, O., Oğuzhanoğlu, Nalan K. (2002).Üniversite

öğrencilerinde depresif belirtiler ve sosyo-demografik özelliklerle ilişkisi,Anadolu Psikiyatri Dergisi, 3,155-61.

Öztürk,O.(1997).Ruh sağlığı ve bozuklukları,6.bsk.,Ankara:HekimlerYayınBirliği.Pargament,K.I.,Ensing,D.,Fagout,K.,etal.(1990).Godhelpme ı: religiouscoping

effortsaspredictedasoutcomestosignificantnegativelifeevents,Am J Comm Psychol, 18,793-834.

Pargament, K.I., Koenig, H.G. ve Perez L.(2000). “The Many methods of religiouscoping:develeopmentandinitialvalidationoftheRCOPE”,Journal of Clinical Psychology, 56(4),519-543.

Pargament, K. I. (2005). Acı ve tatlı: Dindarlığın bedelleri ve faydaları üzerine bir değerlendirme,çev.A.UlviMehmedoğlu,ÇÜİFD., 5(1),279-313.

Park,C.,Cohen,L.,Herb,L.(1990).İntrinsicreligiousnessandreligiouscopingaslifestressmoderators for catholics versus protestans, Journal of Personality and Social Psychology, 59 (3),562-74.

Paula,N.(1998).Post- mental depression,NewYork:Routledge.


Pazarlı,O.(1982).Din psikolojisi,İstanbul.Peker,H.(1993).Din psikolojisi,Samsun:SönmezMatbaaveYayınevi.Preston,John(1996),You can beat depression,SecondEdt.,California,73-74.Salsman,JohnM.,Carlson,CharlesR.(2006).Dinîyönelimolgunimanvepsikolojik

rahatsızlıklar,NegatifvePozitifİlişkiler,çev.AliAyten,MÜİFD., İstanbul,26, 119-131.

Sayar,K.,Bağlan,F.(2012).Koruyucu psikoloji,İstanbul:TimaşYay.Shaprio,PatriciaGottlieb(1994).Çocukluk ve ilk gençlik depresyonu,Çev.MeralKesim,

İstanbul:PapirüsYay.Shaw,A.,Joseph,S.,Linley,P.A.(2005).Religion,spirituality,andposttraumaticgrwth:

asystematicreview,Mental Health, Religion and Culture, 8 (1),1-11.Sherer,M.(1985).Depressionandsucidalideationincollegestudents,Pychol Rep, 57,

1061-1062.Sherkat,D.E.,Reed,M.D.(1992).TheEffectsofreligionandsocialsupportonself-

esteem and depression among the suddenly bereaved. Social Indicators Research, 26(3),259-275.

Smith,T.,McCollough,M.,Poll,J.(2003).Religiousnessanddepression:evidenceofamaineffectandthemoderatinginfluenceofstressfullifeevedents,Psychol Bull,614-636.

Softa Kaçan, H., Kaya, S. (2013). Sağlık yüksekokulu öğrencilerinin depresyondüzeylerini etkileyen faktörlerin incelenmesi,Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2(2),214-229.

Southwick,S.M.,Vythilingam,M.,Charney,D.S.(2005).ThePsychologyofdepressionand resilience to stress: implications for prevention and treatment, Annual Review of Clinical Psychology, 255-291.

Şahin,A.(2006).Dinkaynaklıstresüzerinebiraraştırma,Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21,147-180.

Şahin,N.H.,Batıgün.A.D.veŞahin,N.(1998).Reasonsforlivingandtheirprotectivevalue:ATurkishSample.Archives of Suicide Research, 4(2),157-168.

Şengül, F. (2007). Dindarlık ve ruh sağlığı ilişkisi. MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü,İstanbul.

Tarhan,N.(2013).Kadın psiklojisi,İstanbul:NesilYay.Uysal,V.(1994).Psiko-sosyal açıdan oruç,Ankara:TDVYayınları.Uysal,V.(2003).Türkiye’de dindarlık ve kadın,İstanbul:ÇamlıcaYay.Yaparel,R.(1987).Yirmi-kırk yaşlar arasında kişilerde dinî hayat ile psiko-sosyal uyum

arasındaki ilişki üzerine bir araştırma, (YayınlanmamışDoktoraTezi),A.Ü.,SosyalBilimlerEnstitüsü,Ankara.

Yapıcı,A.(2007).Ruh sağlığı ve din,Adana:KarahanKitabevi.Yörükoğlu,A.(1998).Gençlik çağı,10.bsk.,İstanbul:ÖzgürYay.

genÇlİkte dİn ve depresyon: Ünİversİtelİ genÇler … › makaleler › 1807628873_13...

Documents