geÇmİŞte ve gÜnÜmÜzde antakya’da hirİstİyanlik

8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK

1/130

T.C.

UKUROVA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

FELSEFE VE DN BLMLERANABLM DALI

GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK

Ali Ekber TRKOLU

YKSEK LSANS TEZ

ADANA2006


2/130

T.C.

UKUROVA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

FELSEFE VE DN BLMLERANABLM DALI


Ali Ekber TRKOLU

DANIMAN: Do. Dr. Kadir ALBAYRAK

YKSEK LSANS TEZ

ADANA2006


3/130

ukurova niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne,

Bu alma, jrimiz tarafndan Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalnda

YKSEK LSANS TEZolarak kabul edilmitir.

Bakan : Do. Dr. Kadir ALBAYRAK

(Danman)

ye :Yrd.Do.Dr. Mnir YILDIRIM

ye : Yrd.Do.Dr. Muhammet YILMAZ

ONAY

Yukardaki imzalarn, ad geen retim elemanlarna ait olduklarn onaylarm.

// 2006

Prof. Dr. Nihat KKSAVA

Enstit Mdr

Not: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge,

ekil ve fotoraflarn kaynak gsterilmeden kullanm 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri

Kanunundaki hkmlere tabidir.


4/130

i

ZET


Ali Ekber TRKOLU

Yksek Lisans Tezi, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal

Danman: Do.Dr. Kadir ALBAYRAK

Eyll 2006, 116 sayfa

Antakya, Byk skenderin generallerinden Seleukos tarafndan kurulmu,

Roma mparatorluu dneminde de bakent olmutur. Antakya, birok dinden ve

inantan insann bir arada yaad bir kltr merkezidir.

Hristiyanlk, Kuds dnda ilk kez Antakyada yaylmaya balamve bu dinin

takipileri ilk kez burada Hristiyan adn almtr. Havariler Antakyay ziyaret etmive

burada Aziz Petrus, Antakya Kilisesini kurmutur. Daha sonra Papa buray hac yeri

olarak ilan etmitir. Bu olaylar sonucunda Hristiyanlar iin Antakyann nemi daha daartmtr.

Giriblmnde Antakyann tarihi anlatldktan sonra, Hristiyanln douu,

Havarilerin Antakyaya gelii, Antakya Kilisesinin kuruluu ve kilisede grev yapan

nemli din adamlar ikinci blmde anlatlmtr.

Gnmzde hlen Antakyada aktif olarak faaliyet gsteren kiliselerin ibadet,

ayin ve sakramentleri son konu olarak ilenmitir. Antakyadaki Hristiyan

cemaatlerinin birlik ve uyum iinde yaadklar gzlemlenmi ve buradaki cemaatinyaantsnn diyalog iin iyi bir rnek olduu tespit edilmitir.

Anahtar Kelimeler: Antakya, Hristiyanlk, Katolik, Ortodoks, Protestan.


5/130

ii

ABSTRACT

CHRISTIANITY IN ANTAKYA IN THE PAST AND TODAY

Ali Ekber TRKOLU

Master Degree Thesis, The Department of The Philosophic and Religious Sciences

Supervisor: Do. Dr. Kadir ALBAYRAK

September 2006, 116 Pages

Antioch was established by one of Alexander the Greats generals Seleukos, and

has been the capital during the Roman Empire Period. Antioch is a cultural dwelling

centre, in which people from many religions and believes live in a harmony, because of

its geographic, economical and social position.

Except Jerusalem, Christianity first spread in Antioch and the followers of this

religion were called Christian in Antioch. The apostles visited Antioch and here St.Petrus established Antioch Church. Later, the Pope declared here as a pilgrimage place.

As a result of these events, Antioch gained more importance for the Christians.

After telling the history of Antioch in the introduction, the birth of Christianity,

apostles coming to Antioch, the establishment of Antioch Church and the important

religious men who served in this church are told in the second part.

The rites, worships and sacraments of this church which is stil serving actively,

were told as the last subject. It is observed that different Christian communities live in

Antioch in a unity and harmony and it is also ascertained that the lives of these

communities is a good example for the dialogue.

Key Words: Antioch, Christianity, Catholic, Orthodox, Protestant.


6/130

iii

KISALTMALAR

bkz. : baknz.

c. : cilt.ev. : eviren.

DTA : Dinler Tarihi Ansiklopedisi.

Hz. : Hazreti.

M.. : Milattan nce.

M.S. : Milattan Sonra.

. : lm

St. : Saint.TDV : Trkiye Diyanet Vakf.

vb. : ve benzeri.


7/130

iv

NSZ

Antakya, Bat ile Dou kltrnn kesitii, toplumlarn kltr alveriinde

bulunduu bir corafyada yer almaktadr. Konumu itibariyle nemli bir ticaret ve transitmerkezi olan Antakya, gemite ve gnmzde birok dinden ve inantan insann bir

arada yaad bir kltr merkezi konumundadr. Gnmz Antakyasnda cami, kilise

ve havra varlklarn bir arada srdrmektedir.

Hatay ili Trkiye Corafyasnda Dou Akdeniz blgesinde yer almaktadr.

Hatay'da dier turizm yannda inan turizmi de gelimitir. Hristiyan dininin

yaylmasnda byk hizmetler veren Hz. sa'nn havarilerinden Aziz Petrus Kudsten

sonra Antakya'da dini yaymaya balamtr. Kendi adn tayan tarihi Aziz Petruskilisesi de buradadr ve halen ayakta durmaktadr. Aziz Petrustan nce Hristiyanlar

iin nemli bir Aziz olan Barnaba ve bununla birlikte Hristiyanla yeni bir boyut

kazandran, Hristiyanln ikinci sas Pavlus da misyon faaliyetlerini burada

yrtmlerdir.

Romallar zamannda Hristiyanlar burada din adna ok ehit vermiler ama

Konstantinin Hristiyanl benimsemesi ile Antakya, Hristiyanln nemli

merkezlerinden biri olmutur. Burada alan okulda Hristiyanlk iin nemli din

adamlar yetitirilmitir. Konstantinin Hristiyanlara kazandrd huzur, bir sre sonra

teolojik tartmalar nedeniyle yerini mezhep kavgalarna brakmtr. Antakya iin

tekrar kt gnler balam, byk katliamlar, srgnler olmuve btn bunlara bir de

depremler eklenince kbus daha da bymtr. Tabi buralara yaplan istilalar da halk

iin ayr bir sorun tekil etmitir. Bizansn yapt zulm, slam ordusunun buray

almasyla son bulmutur. Hal seferleriyle yeni bir kargaa iine srklenen Antakya,

Osmanl idaresi ile bir sre sknete kavumutur. Franszlarn Antakyay igali ile

Hristiyanlar buralarda tekrar faaliyette bulunmaya balam, halk arasna fitne girmi

ama Antakyallar son kararlarn verip Trkiye ile birlik olmulardr. Bu gnden sonra

halk, farkl inan ve dnceleri bir kenara brakp, birlikte hareket etmilerdir.

Ortodoks ve Katolik kiliseleri, Musevilere ait havra ile Mslmanlarn tarihi

camilerinin yan yana bulunmas bunun gzel bir rneini temsil etmektedir.

Bizim tezimizin konusunu ilgilendiren Hristiyanlar, burada 2000 yl ncesinden

beri yaamaktadr. Burada patriklikler kurmulardr. Gemite Monofizitlere ve

ardndan Yakubilere ait olan Patriklik unvann, gnmzde Sryani, Marun, Rum


8/130


9/130

vi

Bu alma ukurova niversitesi Rektrl Aratrma Fonu F2004YL14

nolu Proje tarafndan desteklenmitir. Katkda bulunan herkese teekkr ediyorum.

Adana, Eyll, 2006

Ali Ekber TRKOLU


10/130

vii

NDEKLER

ZET ........................................................ ............................................................ ..................................... i

ABSTRACT ..................................................... ........................................................... ........................... ii

KISALTMALAR ..................................................... ........................................................... ................ iii

NSZ .................................................... ............................................................ ................................... iv

RESM LSTES...................................................... ........................................................... ................ xi

BRNCBLM

GR........................................................ ............................................................ .................................... 1

1.1. Aratrma Hakknda Genel Bilgi ........................................................... .................................... 1

1.1.1. Konunun Amac, Seimi ve Snrlar ........................................................... ................. 11.1.2. Metodoloji ve Kaynaklar .................................................... .............................................. 3

1.2. Antakyann Genel Tarihi.................................................... ........................................................ 4

1.2.1. Hatay Devletinin Kurulmas ve Trkiyeye Katlmas ............................................ 9

1.2.2. Efsanelerde Antakyann Kuruluu..................................................... ......................... 11

KNCBLM

HIRSTYANLIIN DOUU, ANTAKYA KLSESNN KURULUU VEGELME DNEM........................................................ ........................................................... ..... 13

2.1. Hristiyanln Douu ......................................................... ...................................................... 13

2.1.1. Kilisenin Douu......................................................... ...................................................... 18

2.1.2. Pavlusun am Tecrbesi ................................................... ............................................ 20

2.2. Antakya Kilisesinin Kuruluve Gelime Dnemi ...................................................... ..... 21

2.2.1. Havarilerin Antakyaya Gelii .................................................... .................................. 21

2.2.2. Antakya Kilisesinin Kuruluu ..................................................... .................................. 232.2.3. Antakya Kilisesinde Grev Yapan Piskoposlar ve Roma mparatorluunun

Hristiyanlara Kar Tutumlar ..................................................... .................................. 24

2.3. Hristiyanln Devlet Dini Olmas ve lk Byk Konsil................................................. 29

2.3.1. Hristiyanln Devlet Dini Olmas ..................................................... ......................... 29

2.3.2. lk Konsilin Toplanmasnda Antakyann Etkisi ve Arius .................................... 30

2.4. Nasturun Hristiyanla Etkisi .................................................... ............................................ 34

2.5.1. II. Efes Konsili (M.S. 449) ........................................................... .................................. 35

2.5.2. Kadky Konsili (M.S. 451) ........................................................ .................................. 37


11/130

viii

2.5.2.1. Kadky Konsili Sonrasnda Antakya...................................................... ..... 38

2.5.3. II. stanbul Konsili (M.S. 553) .................................................... .................................. 41

2.5.4. III. stanbul Konsili (M.S. 680) ........................................................... ......................... 41

2.6. lk Yllardan Melkit ve Sryani Kilisesi Olarak kiye Ayrlncaya Kadar Antakya

Kilisesinde Grev YapmOlan Patriklerin simleri ve Grev Tarihleri ..................... 43

2.7. Dou ve Bat Kiliselerinin Ayrlmas ........................................................... ......................... 44

2.7.1. Sezaropapizm ..................................................... ........................................................... ..... 45

2.7.2. Kilisede BePatriklik Anlaynn Ortaya k ................................................ 46

2.7.3. Roma le stanbul Arasndaki Kilise Hiyerarisi Konusundaki ekimeler.... 47

2.7.4. Lisan Farkllndan Dolay Ortaya kan Karlkl Bilgisizlik ve Yanl

Anlamalar ................................................... ........................................................... ............... 48

2.7.5. Filioque Meselesi ........................................................ ...................................................... 48

NC BLM

ANTAKYA HIRSTYANLIININ NAN ESASLARI ................................................ 51

3.1. nan Esaslar ...................................................... ........................................................... ............... 51

3.1.1. Antakya Rum Ortodoks Kilisesince Kabul Edilen nan Esaslar...................... 52

3.1.1.1. man Esas....................................................... ...................................................... 52

3.1.1.2. Teslis ...................................................... ........................................................... ..... 53

3.1.1.2.1. Tanr (Baba) ..................................................... .................................. 53

3.1.1.2.2. sa Mesih (Oul) ...................................................... ......................... 54

3.1.1.2.3. Kutsal Ruh ........................................................ .................................. 54

3.1.2. Antakya Katolik Kilisesince Kabul Edilen nan Esaslar.................................... 55

3.1.3. Kilise........................................................... ........................................................... ............... 56

3.1.3.1. Saint Piyer (Aziz Petrus) Kilisesi.................................................... ............... 58

3.1.3.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesi...................................................... ............... 59

3.1.3.2.1. Antakya Rum Ortodoks Kilisesine Bal Hristiyanlarn

Saylar ...................................................... ............................................ 62

3.1.3.2.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesi Patrii..................................... 62

3.1.3.2.3. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Grev Yapmve Halen

Grevli Din Adamlar ........................................................ ............... 64

3.1.3.3. Antakya Katolik Kilisesi ......................................................... ......................... 65

3.1.3.4. Antakya Protestan Kilisesi ...................................................... ......................... 67


12/130

ix

DRDNC BLM

ANTAKYA HIRSTYANLIININ BADET VE AYNLER ..................................... 69

4.1. Hristiyanlkta badetler ....................................................... ...................................................... 69

4.1.1. Antakyadaki Kiliselerde Gnlk badetler ......................................................... ..... 71

4.1.2. Haftalk badetler ........................................................ ...................................................... 73

4.1.2.1. Antakya Katolik Kilisesinde Haftalk badet.............................................. 74

4.1.2.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Haftalk badet................................ 74

4.1.2.3. Antakya Protestan Kilisesinde Haftalk badet .......................................... 75

4.1.2.4. Antakyadaki Kiliseleri Arasndaki Baz badet Farkllklar ................ 76

4.1.3. Bayramlar .................................................. ........................................................... ............... 77

4.1.3.1. sa le lgili Bayramlar .................................................... .................................. 78

4.1.3.1.1. Christmass (Noel) .................................................... ......................... 78

4.1.3.1.2. Epifani Bayram ....................................................... ......................... 83

4.1.3.1.3. Ik-Nur Bayram ..................................................... ......................... 83

4.1.3.1.4. Paskalya Bayram .................................................... ......................... 83

4.1.3.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinin Bayramlar ve Aziz Anma

Gnleri .................................................... ........................................................... ..... 89

4.1.4. Oru ve Perhiz.................................................... ........................................................... ..... 924.1.4.1. Kilise Tarafndan Oru Zamannda Yenilmesi Msaade Edilen

Yiyecekler ........................................................ ...................................................... 92

4.2. Sakramentler ....................................................... ........................................................... ............... 93

4.2.1. Vaftiz .......................................................... ........................................................... ............... 93

4.2.1.1. Antakya Katolik Kilisesinde Vaftiz.......................................................... ..... 94

4.2.1.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Vaftiz................................................. 95

4.2.2. Konfirmasyon..................................................... ........................................................... ..... 974.2.2.1. Antakya Katolik Kilisesinde Konfirmasyon ............................................... 97

4.2.2.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Konfirmasyon ................................. 98

4.2.2.3. Katolik ve Ortodoks Kiliseleri Arasndaki Konfirmasyon Ayininin

Farkllklar ...................................................... ...................................................... 98

4.2.3. Evharistiya (Ekmek-arap Ayini) ....................................................... ......................... 99

4.2.3.1. Antakya Katolik Kilisesinde Ekmek ve arap Ayini ............................. 100

4.2.3.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Ekmek ve arap Ayini ............... 101

4.2.4. Gnah tiraf ....................................................... ........................................................... ... 101


13/130

x

4.2.4.1. Antakya Katolik Kilisesinde Gnah tiraf................................................ 102

4.2.4.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Gnah tiraf.................................. 103

4.2.5. Son Yalama ...................................................... ........................................................... ... 103

4.2.5.1. Antakya Katolik Kilisesinde Son Yalama............................................... 104

4.2.5.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Son Yalama................................. 105

4.2.6. Rahip Takdisi ..................................................... ........................................................... ... 106

4.2.7. Nikh .......................................................... ........................................................... ............. 107

4.2.7.1. Ortodoks Kilisesinin Dini Nikh Yasaklad Gnler ve Evlilik

artlar ..................................................... ........................................................... ... 108

4.2.7.2. Antakyal Hristiyanlarnn Dn Adetleri ............................................. 109

SONU .................................................... ............................................................ ................................ 111

KAYNAKA ................................................... ........................................................... ....................... 113

ZGEM ..................................................... ........................................................... ....................... 116


14/130

xi

RESM LSTES

Resim 1. Haron, Yunan Mitolojisinde Cehennem Kayks....................................... 6

Resim 2. St. Piyer Girii .............................................................................................. 59Resim 3. St. Piyer i ................................................................................................... 59

Resim 4. Antakya Ortodoks Kilisesi D .................................................................... 61

Resim 5. Antakya Ortodoks Kilisesi ....................................................................... 61

Resim 6. Petrus ve Pavlus............................................................................................ 61

Resim 7. Antakyal Hristiyanlar ................................................................................. 63

Resim 8. Antakya Ortodoks Patrii ............................................................................. 64

Resim 9. Nikola Huri ................................................................................................... 64Resim 10. Vehbi Huri .................................................................................................. 64

Resim 11. Butros sagil................................................................................................ 64

Resim 12. Sami Bulos Sabagil..................................................................................... 64

Resim 13. Dimitri Doum ........................................................................................... 65

Resim 14. Jan Dellller................................................................................................ 65

Resim 15. Katolik Kilisesi ....................................................................................... 66

Resim 16. Avlu, DCephe ......................................................................................... 66

Resim 17. Oyun Salonu ............................................................................................... 67

Resim 18. Oturma Salonu ............................................................................................ 67

Resim 19. Katolik Kilisesi an ve Hemen Bitiiindeki Cami (a),

Kilisenin Bahesi (b) ................................................................................. 67

Resim 20. Ekmek-arap Gezdirilirken ........................................................................ 77

Resim 21. Ekmein Kutsan...................................................................................... 77

Resim 22. Vaftiz Kurnalar.......................................................................................... 97

Resim 23. Rahip, Bir Hasta in Dua Ederken ............................................................ 105

Resim 24. Rahip Takdis Edilirken............................................................................... 107

Resim 25. Rahip Takdisi, ncili perken .................................................................... 107


15/130

1

BRNCBLM

GR

1.1. Aratrma Hakknda Genel Bilgi

1.1.1. Konunun Amac, Seimi ve Snrlar

Gemite ve Gnmzde Antakyada Hristiyanlk adl bu almamzn temel

amac, Hristiyanln ilk yllarnda Hristiyanln merkezi ve dinamik g

odaklarndan biri olan Antakyada gnmzde yaayan Hristiyanlarn gemile

balantlarn tespit edip aratrmak ve hl ibadet ve ayinlerini nasl icra ettiklerini

ortaya koymaktr.

Asi nehrinin kenarna yerleen Antakya, Akdenize yakn oluu, Asya ve Orta

Dounun kavak noktasndaki konumu nedeniyle, Yunanl, Msrl, Sryani ve Asyal

tccarlarn ortak pazar olmutur. Mezopotamya, Arabistan ve Hindistandan gelen

kymetli rnler, burada pazar bulmutur. Antakyay kuran Seleukos ve ardndan gelen

yneticiler, buray gn getike gzelletirmihatta dnyann ilk sokak aydnlatmasn

yapmlardr. Asi rma zerine vuran klar neticesinde ehir gece btn ihtiamyla

parlamtr. Bu gzel ehre Romallar da zgr kent stats vererek burann refah

dzeyini daha da artrmlar ve insanlarn buraya g etmesini salamlardr. Bu g

neticesinde kentte, egzotik inanlar, Yunan kltr, Roma ihtiam, Hristiyan inanlar

harmanlanm ve yepyeni bir kltrn olumasna zemin hazrlamtr. te bu yeni

kltrn etkisinde kalan Hristiyanlar, dini nderlerine (sa) ve inanlarna farkl

yaklamlar getirerek, Hristiyanln yeniden ekillenmesini salamlardr.

Hristiyanln hkim olmasndan sonra Roma mparatorluunun tanrlarnn yerini

Hristiyan inancndaki tanr anlay (Baba, Oul, Kutsal Ruh ve Meryem) almtr.

Deiik dnce ve felsefi akmlarn etkisinde kalan baz Hristiyanlar, bu dncelerini

ortaya koyunca tartmalara neden olmular ve neticesinde Hristiyanln dini

doktrinlerini belirlemek iin toplantlar (konsil) dzenlenmesine sebep olmulardr.

Antakya, skenderiye ile birlikte Dou Hristiyanlnn iki nemli merkezindenbiriydi. Bu iki ehrin rekabeti dini tartmalar da beraberinde getirdi. stanbul, bakent


16/130

2

olduktan sonra, burada bulunan patrikler tm Hristiyanln dini lideri olmak

istemilerdir. stanbulda grev yapan patriklerin genelinin Antakya ekolundan olmas

nedeniyle skenderiye, stanbulla da liderlik ekimesine girimitir. Hatta baz

konsillerde stanbul Patriklerinin aforoz edilmelerini salayarak Dounun liderliinin

kendilerinde olduunu gstermeye almtr. Aforoz ettikleri patriklerin bazsnn

Antakya ekolnden oluu, Antakyaya kar da hamle yaptklarn gstermektedir. Ama

yllar sonra Antakya ve skenderiye monoteizm grn savunarak, ilk defa birlikte

hareket etmilerdir. Bu dnem, her iki ehir iin kbus olmu; Romann putperestlii

dneminde katledilen Hristiyan halk imdi kendi dindalar tarafndan katledilmeye

balamtr. Bu eziyet slam ordusu gelinceye kadar devam etmitir. Antakya,

Mslmanlarn eline geince Hristiyanlk iin eski nemini yitirmi, sadece patriklik

olarak unvan kalmtr. Bu unvan hala Sryani, Marun, Rum Katolik, Rum Ortodoks

ve Sryani-Yakubi mezhepleri devam ettirmektedir. Bu patrikliklerin patrikleri Antakya

dnda yaamaktadr. Bu patrikliklere bal cemaat de Antakyada yaamamaktadr.

Sadece burada, Rum Ortodoks Patrikliinin cemaati bulunmaktadr.

Antakyada Ortodoks cemaatten baka, Katolikler ve az da olsa dier Hristiyan

mezhepleri de bulunmaktadr. Ortodoks cemaat Antakyann en eski yerleen halkdr

ve Hristiyan cemaatin ounluunu oluturmaktadr. Daha sonra yetmi kiilik

mensubuyla Katolik Kilisesi gelmektedir. Aratrma alanmza da genellikle bu iki

cemaat girmektedir. nk dier kilise mensuplar buraya ya sonradan yerlemiler ya

da misyonerlik yapmak iin gelmilerdir. Ama yine de Antakya Protestan Kilisesine de

deindik. Bu kiliseden yeterince bahsedemeyiimizin nedeni, kilisenin 2000 ylnda

faaliyete gemesi ve cemaatinin yeni yeni olumasdr. Tespit edebildiimize gre, bu

kiliseye ayine gelen ve burann hizmetlerini yrtn kiilerin geneli Ortodokstur. Bu da

bizim Ortodoks cemaat zerinde daha ok durmamz zorunlu hale getirmitir.

Aratrmamz, Antakya Rum Ortodoks Kilisesi, Antakya Katolik Kilisesi veAntakya Protestan Kilisesi ile snrlandrlmtr. Antakyada yaayan Hristiyanlar ve

kiliseler hakknda altmz iin nce Antakyann genel tarihinden ksaca sz

edilmitir. Daha sonra, Antakya, Hristiyanln Kudsten sonra asl merkezi olduu ve

ncillerde de burann bahsi getii iin nce ncillere gre Hristiyanln douundan

ve Antakyaya geliinden bahsedilmitir.

Antakya kilisesinin tarihsel geliimi, Hristiyanla etkisi, Hristiyanlk iinde

Antakya kilisesinin konumu ve kilisede grev yapan nemli din adamlarndan ksacabahsedilmitir.


17/130

3

Son blmde, gnmzde Antakyada bulunan Hristiyan kiliselerin (Ortodoks

ve Katolik) inan esaslarndan ve almamzn asl konusu olan Antakyadaki

Hristiyanlarn dini ibadet ve ayinlerinden detayl bir ekilde zerinde durulmu, hatta

baz ayin ve trenler yerinde bizzat grlmtr.

1.1.2. Metodoloji ve Kaynaklar

Gemite ve gnmzde Antakyada Hristiyanlk zerine yaplan bu almada,

Dinler Tarihinin deskriptif, tarihsel ve karlatrmal metotlar takip edilmitir.

almada kullanlan metotlardan biri de, gzleme dayanan alan aratrmasdr. Bu

erevede, Antakyaya gidilmi, buradaki Antakya Rum Ortodoks Kilisesinin, Antakya

Katolik Kilisesinin ve Antakya Protestan Kilisesinin baz ayin ve trenlerine katlarak

izlenmitir. Ayin ncesi ve sonrasnda Hristiyan papaz ve cemaatleriyle sohbet

yaplarak gzlemlerimiz deerlendirilmitir.

Bu gzlemlerimiz srasnda notlar alnmama bazen cemaatin not almzdan

rahatsz olmas nedeniyle nce gzlem yaplmdaha sonra gzlemleri yazma yoluna

gidilmitir. Bu almada, soru cevap metodu da uygulanm; renmek istediimiz baz

konular hakknda sorular hazrlayp onlar papazlara veya halka sorarak cevaplarbulmaya allmtr.

Antakyann genel tarihini anlatrken genellikle, Hatay iin hazrlanan

yllklardan faydalanlmtr. zellikle Mehmet Tekinin Hatay tarihi ile ilgili yapt

aratrmalar bize olduka yardmc olmutur.

Gemite Antakyada Hristiyanlk konusunu ilerken faydalandmz

kaynaklarn banda Mehmet elikin Sryani Tarihi, Richard E. Rubensteinin sa

Nasl Tanr Oldu ile Aziz S. Atiyann Dou Hristiyanl Tarihi adl eserlergelmektedir. Dou ve Bat Hristiyanlnn ayrl konusunda Ahmet Hikmet

Erolunun Dou ve Bat Kiliselerinin AyrlSebepleri adl makalesi almamzda

n plana kmtr.

badet ve ayinler konusunda en ok bavurduumuz eser, Mnir Yldrmn

Yunanistan ve Ortodoks Kilisesi adl almas olmutur. Bayramlar konusunda ise

Mehmet Katarn Hristiyan Bayramlar zerine Bir Aratrma adl makalesi,

zellikle Katolik Bayramlar hakknda bize yardmc olmutur. Bunlarn yanndaKatolik kilisesinin hazrlad bror, kilisenin tarihi hakknda bize bilgi vermitir. Yine


18/130

4

Dominico Beyin bize verdii dua kitab Katolik ayinlerinde okunan dualar hakknda

mracaat ettiimiz temel kaynak olmutur. Kiliselerin Pazar gnleri ve bayramlar iin

hazrlad brorler faydalandmz malzemelerin banda gelmitir.

1.2. Antakyann Genel Tarihi

Altnz, enky, Antakya ve evlikte yaplan aratrmalar, yredeki

yerlemenin Orta Paleolitik Dneme uzandn ortaya karmtr. Yerlemeler, st

Paleolitik, Neolitik, Kalkolitik dnemler boyunca da srmtr. Buradaki aratrmalara

gre, ilk yerlemelerin M. 100000-40000e tarihlenen Orta Paleolitik dneme

uzandn gstermektedir (Yurt Ansiklopedisi, 1982, 5: 3464).

Tun andan itibaren Akadlarn egemenliinde kalan bu blge M.. 1800-

1600 yllar arasnda merkezi Halep olan, Babil ynetimindeki Yamhad Krallna

balanmtr (Ana Britannica, 1992, 10: 451). Yre, M.. 17. yzyl sonlarnda

Hititlerin, M.. 1490larda Msrn egemenlii altna girmitir. M.. 1200l yllarda

merkezi Kanula (atalhyk) olan Hattena Krall kurulmutur (Ana Brinannicada,

Hatay szcnn bu kralln adndan geldii sanlmaktadr yazlmtr, Ana

Britannica, 1992, 10: 451). Daha sonra bu Kralln lkesi, srasyla Asurlularn, HititPrensliklerin, Urartularn ve tekrar Asurlularn egemenlii altna girmitir. Hatta M..

VII. yzyl ortalarnda Ouz Trkleri dahi bu blgeye gelip 18 yl kalmtr (Hatay,

1998, 52). M.. VI. yzyl ortalarnda Antakya ve evresi Pers mparatorluunun

snrlar iinde idi ama Pers Kral Dara, Byk skenderle sos (skenderun)ta yapt

savata yenilerek Frata kadar ekilmi, Frat boylarnda ikinci bir savata da yenilince

yurt, skenderin egemenlii altna girmitir (Hatay Yll, 1973, 19). skenderin

lmnden sonra imparatorluu paylaan kumandanlarndan Seleukos, rakibi olan vepaylarna Frigya ile Anadolu den dier kumandanlardan Antigonosu yendikten

sonra, onun Samandada kurduu ehirle, Amik gl gneyinde ina edip kendi adn

verdii ehri ykp yerlerine Samandada Selucia Pieria (Samanda-evlik) ve babas

Antiochos adna Antiochia (Antakya)y kurmutur (Sahilliolu, 1991, 3: 228).

Kentin ilk halkn Makedonyal, Atinal, Kbrsl, Rodoslu ve Giritliler

oluturmaktayd. Kent, Helenistik dnemin en nemli merkezlerinden biri olmutur

(Yurt Ansiklopedisi, 1982, 5: 3466). ki mahalleden oluan ehrin Halep yoluna doru


19/130

5

olan ksmnda Makedonyallar ve Yunanllar, gneybat tarafnda ise yerli halkla bir

miktar Yahudi oturmaktayd (Sahilliolu, 1991, 3: 228229).

En az Antakya kadar nl olan ve Antakya iin Daphne (Defne) yaknndaki

Antakya olarak tarif edilen banliys Defne'den su getiren bir su kemeri ile Silpius

eteklerinde sarnlar ina edildii, yaplan kanalizasyon tesisat ile pis sularn Orontes'e

(Asi) aktld bilinmektedir (Hatay 2000, 2000, 22).

Antakya ehir plan, sokaklar kn gnei grecek ve yazn da Asi nehrinin

rzgrn alacak ekilde Xenarius tarafndan izilmitir. Lskye ehir plannn da ayn

olmas nedeniyle bu iki ehir kiz ehirler adyla uzun sre anlmtr (Tekin, 1993,

24). Seleukos devleti zamannda Antakyada ilki M.. 195 ylnda olmak zere M.S. 6.

yzyla kadar aralklarla devam eden olimpiyatlar dzenlenmitir (Hatay, 1998, 52).

Kentin ikinci kurucusu saylan IV. Antiochus Epiphanes (M.. 175164),

Epiphania olarak anlan yeni bir yerleme kurdurmu, bylece Antakya drt mahalleli

(tetropolis) bir ehir olmutur (Sahilliolu, 1991, 3: 229). IV. Antiochus zamanndan

gnmze gelmiyegne eser, bir kayaya oyulmuCharonion'a(Haron) ait dev bsttr

(resim: 1). Hkmdarl srasnda kente yaylan veba salgnn durdurmas iin ilahlara

yaknmak amacyla yontulmaya balanm olan bst, salgnn snmesi sonucu

tamamlanmadan yarm braklmtr.

Kuruluunu bu ekilde tamamlayan ehir, M.. 64te Pompeinin ehre girip,,

Selevki Devletine son vermesiyle Antakya, Roma mparatorluuna katlmtr. Pompei,

halk ynetime sndrmak iin 69 ylndaki depremde harap olan ehri onartm,

bylece ehir mparatorluun Suriye eyaletinin bakenti olmutur. Birka deprem

atlatan ehir, tahrip olduysa da derhal imar edilmitir. Romallar ayrca surlar daha da

geniletmilerdir (Sahilliolu, 1991, 3: 229). M.S. I. yzylda Hristiyanlk Kudsten

sonra Antakyada da yaylmve burada ilk defa Hz. saya inananlara Hristiyan ad

verilmitir.

mparatorluun dou illerini tehdit ile balayan Pers tehlikesi, mparator

Valerian'n (253260) esir dt 260 ylndaki savatan sonra ciddi boyutlara ulam

ve nihayet 256 ylnda kent ilk defa I. apur (Sapor I) tarafndan igal edilmitir. 260

yl Haziran ay sonlarnda kenti ikinci defa ele geiren Persler, Antakya'y yama

ederek yakp ykmlar ve bir harabe haline getirmilerdir (Rubenstein, 2004, 40).

Byk ehirlerin evresinde bulunan, her gn gidip gelinmesi mmkn olan ve ehrin hayatna katlanyerleme blgesi.Yunan mitolojisinde Cehennem Kayks.


20/130

6

Resim 1. Haron, Yunan Mitolojisinde Cehennem Kayks

Perslere kar kazanlan bir ka baar zerine bamszln ilan eden Palmura

Kraliesi Zenobia, 268 ylnda Antakya'y igal etmi, ancak bir ka yl sonra mparator

Aurelianus ile giriilen ve Zenobia'nn esir dmesi ile sonulanan mcadeleyi takiben

Antakya eski gnlerine dndrlm ve bu olaylarda uram olduu tahribatn

giderilmesi amacyla mparator Probus (276-282) dneminde zel ilgi altna alnmtr.

Antakya'y bir ka kere ziyaret etmiolan mparator Diocletian (284-305) dneminde,ada zerindeki hipodroma bitiik (stanbul ve Selanik'te olduu gibi) muhteem bir

saray ina edilmitir (Hatay 2000, 2000, 23).

525 yl Ekim aynda kentte kan byk bir yangn ok sayda binann kl

olmasna ve ok sayda insann lmesine neden olmutur. Bundan bir yl sonra, 526

senesi Mays aynn 29. gn akama doru vuku bulan deprem, yaklak 250.000

300.000 kiinin lmne neden olurken, kentin hemen tamam tahrip olmu, ayakta

kalabilen yaplar da depremden sonra kan yangnda kl olmutur. Bu felaketin yol

at kargaada halk kenti yama etmi, birbirlerini ldrmve korkarak kenti terk


21/130

7

etmitir. Defne ve Seleucia Pieria da bu depremden byk lde zarar grmtr.

mparator tarafndan kentin sratle imar, su kemerleri, hamamlar ve kprlerin onarm

iin byk meblalar gnderilmitir (Hatay, 1998, 54). Mstakbel imparator I.

Justinianus ve Theodora, bu felaket zerine Antakya'da kiliseler, hamamlar, sarnlar ve

imarethaneler yaptrarak kente olan ilgilerini ifade etmilerdir. Theodora'nn yaptrd

Archangel Kilisesi'nin stunlar, stanbul'dan gnderilmitir (Yurt Ansiklopedisi, 1982,

5: 3466). 540ta Enirvan ehri alarak yamalam, 542de veba salgn, 551, 557 ve

577de depremler ehri tekrar sarsmtr (Sahilliolu, 1991, 3: 229).

606607 yllarnda Perslerin Suriye ve n Asya'ya yapt hcumlar, mparator

Heraclius (610-641) dnemine rastlayan 613 ylnda imparatorluk ordusunun Antakya

yaknnda byk bir yenilgiye uramas ile devam etmi ve kent tekrar Perslerin

igaline uramtr. Bu igal, iinde Suriye'nin de bulunduu imparatorluun dou

topraklarnn 628 ylnda Bizans'a iade edilmesine kadar devam etmitir (Sahilliolu,

1991, 3: 229-330).

Halife mer ynetimindeki Araplarn, 634 ylndan itibaren Bizans topraklarna

girmesi ile balayan Suriye ve Filistin'in istilas, Heraclius dneminde 20 Austos

636'da yaplan Yermk savanda, Bizans kuvvetlerine kar kazanlan zafer sonucu

Kuds'e kadar uzanrken, Antakya, hicretin 17. ylnda (Mart 638) Eb Ubeyde bin

Cerrah kuvvetlerine kar ksa bir direnmeden sonra teslim olmutur (Sahilliolu, 1991,

3: 330).

661750 yllar arasnda, Antakya Halepe bal olarak Emevilerin elinde

bulunmaktayd. Abbasiler dnemine gelindiinde Antakya sakin bir devir yaamtr.

Bu dnemde de Antakya Kilikyann merkeziydi. Abbasiler dneminde Halife Harun

Reit Antakyaya kadar gelmitir. Bu halife dneminde Antakya avasm olarak idare

edilmitir.

Abbasilerden sonra Antakya, Ahmet bin Tolun tarafndan zapt edilmitir. 877deTolunoullarnn daha sonra hitlerin egemenlii altna giren Antakya, 944te

Hamdanoullarnn Halep koluna balanmtr (Tekin, 2000, 7).

Bizans mparatoru II. Nikephoros Suriyeye at bir sefer srasnda 968de

ehri almve ehir 1084 ylna kadar, bir asrdan fazla Bizans hkimiyetinde kalmtr

(Sahilliolu, 1991, 3: 330).

Anadolu Seluklu hkmdar Sleyman ah, Antakyay 1084te ele geirmitir.

Antakya halknn ounluu Hristiyan olduu iin, Mslman Trklerin ehri almalarkarsnda son derece endie ve korkuya kaplarak i kaleye snmlard. Oysa


22/130

8

Sleyman ah kimseye ktlk yapmak niyetinde deildi. Bu niyetini askerlerine

kartt bir emirname ile aka ortaya koymutur. Sz konusu emirnamede

Hristiyan halka iyi davranlmas, evlerine girilmemesi, kzlaryla nikhla da olsa

evlenilmemesi eklinde ifadelere yer verilmitir (Tekin, 1993, 43). Sleyman ah, Mar

Cassianus Kilisesini camiye evirmi; buna karlk iki yeni kilise (Meryem Ana ve

Saint George Kiliseleri) yaplmak zere bir araziyi Hristiyan halka tahsis etmitir

(Sahilliolu, 1991, 3: 330).

Sleyman ahn lmnden sonra Melikah, buraya Yasyan tayin etmitir.

1097 ylna gelindiinde, Suriye Seluklularnn karklndan yararlanan Hal

ordular skenderunu ve daha sonra ierden birinin (Firuz) ihaneti sayesinde 1098de

Antakyay ele geirmilerdir. Antakya bu sefer 170 yl Hallarn hkimiyetinde

kalmtr. Tekrar Hristiyanln merkezi haline gelen Antakya, Kuds Krallna bal

bir dukalk (Antakya Prenslii veya Antakya Kontluu) eklinde ynetilmitir.

Uzun bir sre Hal hkimiyetinde kalan Antakya 1268de Msr Memluk

Sultan Baybars tarafndan ele geirilmi, ancak Antakya, Mslmanlarn merkez olarak

gelitirdikleri am ile rekabet edecek durumda deildi (Meydan Larousse, 1992, 1:

556). Baybars, halk kltan geirmi, bir ksmn da esir alm, ehrin yamalanmasna

izin vermive bylece ehir tahrip edilerek atee verilmitir. Bundan sonra Antakya bir

daha eski aaasna ulaamamtr (Sahilliolu, 1991, 3: 230).

1516da Mercidabkta, Osmanl ordusu ve Memluk ordusu arasndaki sava,

Osmanllar kazanmtr. Yavuz Sultan Selim, sava kazandktan sonra Halepe girmi.

Ardndan Antakya ve evresini de ele geirmitir. Bu Padiahtan sonra, Kanuni Sultan

Sleyman Tebriz Seferi dnnde buradan gemitir. Kanuninin emriyle Antakyann

evresindeki Belene, cami, han, hamam ve imaret yapm balatlarak buras, ky

haline getirilmitir (Tekin, 2001, 19).

XVI. yzylda Antakyann demografik yaps incelendiinde, nfusun birkadefa tespit edildii ve bu tespitin 1527den 1589a kadar deimedii grlmtr.

Ayrca, bu dnemde gayrimslim nfusun olmad da kaytlarda yer almtr. ehirdeki

mahalle saysna gelince; 22 ile 24 arasnda deimektedir (Tekin, 2000, 13). Bunlardan

Debbs (Drtayak), Haracc Bekir ve Hallabnnemle (Basaliye) mahalleleri Osmanl

fethinden sonra kurulmutu. Btn bu mahalleler sur iinde yer almaktayd ve XIX.

yzyla kadar sur dnda pek mahalle bulunmamaktayd (Sahilliolu, 1991, 3: 231).

XVI. yzylda gayrimslim nfusu bulunmayan Antakyada 1867de CevdetPaa burada 8775 Mslman, 1129 gayrimslim nfusun bulunduunu yazmtr (nfus


23/130

9

bilgileri ve Antakyadaki ehir yaplar iin bkz. Sahilliolu, 1991, 3: 231).

Mslmanlar deiik mesleklerle zellikle iftilikle urarken, Hristiyanlar daha ok

zanaat ve ticaretle uramaktayd. Hristiyan mahalleleri de kiliselerin evresinde

olumutur (Yurt Ansiklopedisi, 1982, 5: 3466).

XVII. - XVIII. yzyllarda Antakya, Lskye, Hama, Humus civarlarnda konar-

ger Trkmen airetleri iskn edilerek, hem retim dengesi oluturulmu ve hem de

baz yerleim yerleri imar edilmitir. XVIII. yzyla gelindiinde Msr Valisi Kavalal

Mehmet Ali Paann olu brahim Paa Osmanl ordusunu yenerek Suriyeye ulam,

1832de yaplan savata, brahim Paa, Osmanl ordusunu yenerek bu blgeyi de ele

geirmitir. brahim Paann kurduu dzen 1839 Tanzimatn ilanna kadar devam

etmitir (Tekin, 2001, 21).

1839 Tanzimat Fermannn ilan, Antakya idaresinin dzenini de etkilemitir.

Ancak bu fermann etkisi ok uzun srmemi. XIX. yzyl balarnda skenderun, Belen

ve Antakya kazalar evresine kadar isyan hareketleri ba gstermeye balam. Bu

blgenin slah iin bir frka oluturulmutur. Adna Frka- Islahiye denilen bu ordu,

isyan hareketlerini dzenli bir ekilde bastrarak isyan eden airetleri de itaat altna

almtr (Tekin, 2001, 22).

Ermeni faaliyetlerinin Antakya ve evresini etkisi altna almas, daha sonra bu

blgelerde yabanc okullarn almasna da zemin hazrlamtr. Bu okullarda, bata

Ermeniler olmak zere btn Hristiyan halka ve ksmen de yerli halka hizmet

verilmekteydi. Sz konusu okullardan ilki, Presbiteryen misyonerleri tarafndan

Samandada alan ngiliz okulu (1846)dur ve bundan sonra Antakya (1876) ve

skenderunda (1902) da ubeleri alarak, misyonerlik hareketlerine devam etmilerdir

(Tekin, 2000, 124; Yurt Ansiklopedisi, 1982, 5: 3466). 1877de skenderuna yerleen

Saint Josef srleri, 1905te Antakyaya bir okul, bir yetimhane ve bir dispanser amtr.

Kapuin rahipleri, 1882de bir okul amtr. Bu okullarda daha ok Hristiyanaznlklarn ocuklar renim grmekteydi (Yurt Ansiklopedisi, 1982, 5: 3466).

1.2.1. Hatay Devletinin Kurulmas ve Trkiyeye Katlmas

I. Dnya Savann sonlarna doru, M. Kemal Paa, Antakyann bugnk

snrlarnn hemen hemen ayn ekliyle korunmasn salamtr. MondrosMtarekesinin imzalanmasndan nce 27 Ekim 1918de Antakyada Faysal taraftarlar


24/130

10

bir Arap hkmeti kurduklarn ilan etmiler. Ardndan Mondros Mtarekesi

imzalanmtr. Bu mtarekeye dayanarak 12 Kasm 1918de Franszlar Antakyaya

asker karmlar. 7 Aralkta skenderundan gelen bir Fransz birliinin Antakyay

igaliyle Arap hkmeti maceras sona ermitir (Tekin, 2001, 25).

Manda idaresinin kuruluundan itibaren Ermeni okullarnn says 8den 40a

kmtr. Manda idaresi, Araplk alama almalarna da arlk vermitir. Arap

liseleri amlar ve buraya Suriyeli Arap militanlar, retmen olarak tayin edilmitir. Bu

okullarda Trkeye yer verilmemi, Franszca ve Arapa dersleri okutulmutur. I.

Dnya savandan nce Ortodokslarn Antakyada iki, Samandada bir okullar vard

ve bu okullar Rus arlnn yardmlar ile yaamaktayd (Antakyada alan okullar ve

bunlar aanlar, yaptklar almalar hakknda bkz. Tekin, Hatayda Eitim ve Kltr,

s. 7273).

21 Ekim 1921 Ankara Antlamas ile Fransa skenderun sanca denilen blgeye

idari muhtariyet vermeyi kabul etmitir. Ocak 1937de Paris ve Ankarada yaplan

grmelerden sonra iki devletin garantisinde Hatay adyla bir devlet tekili

kararlatrlmtr. Anayasas, Milletler Cemiyetinde hazrlanmve 29 Mays 1937de

onaylanmtr (Sahilliolu, 1991, 3: 232).

M. Kemal Atatrk Hataya byk nem vermitir. Bu Trk ehrinin Fransz

idaresine gemesini iddetle knam ve tepki gstererek; Krk asrlk Trk yurdu

dman elinde esir kalamaz eklindeki tarihi szn sylemitir. Ancak 1921 Ankara

itilafnamesinin imzalanmak zorunda kalnmas, Hatayda Fransz basksn bir derece

daha arttrm. Bu duruma, Trk ordusu 5 Temmuz 1938de iki koldan Hataya girerek,

mdahale etmitir. Bu srada Fransa, Boazlarn neminden ve Ortadounun en gl

bir devleti olmasndan dolay Trkiye ile ilikilerini yumuatmak istemekteydi

(Hatipolu, 1986, 21). Nihayet bu yaknlama, Hatayda Trk ve Fransz ordularnn

garantisi altnda, Millet Meclisi seiminin yaplmasn salamtr. Seimlerden sonraise yeni devlet iin bir cumhurbakan seilerek, 2 Eyll 1938de Hatay Cumhuriyeti

ilan edilmi, Cumhurbakanlna Tayfur Skmen seilmi, Bakanla Doktor

Abdurrahman Melek atanm ve hkmet kurularak greve balanlmtr. Devletin

bayra hemen hemen Trk Bayrann ayns, Milli Mar ise Trk stiklal Mar idi

(Hatay, 1998, 76).

Hatay Cumhuriyeti ile Trkiye arasnda gayet yakn ilikiler kurulmutur. Hatay

Meclisi, Trkiyedeki Trk Medeni Kanununu aynen kabul etmitir. Bununla birlikteTrkiyedeki mali mavirlerden yardm istemi ve Trkiyeden gelen mali


25/130

11

mavirlerin yardmyla, Hatay ekonomik dzenini kurmaya almtr. Ayrca Trk

Ceza Kanununu da yine Hatay Meclisi tarafndan kabul edilmitir. Tm bu giriimler

Hatayn anavatana katlma isteinden kaynaklanmtr. Tabi ki, Trkiyede bu istei

desteklemive bu ynde faaliyetlerini hzlandrmtr (Armaolu, 2002, 351).

Hatay Devleti ile Trkiye arasndaki mnasebetler hzla gelimitir. Ancak

Fransa ile Trkiye arasnda Hatay hakknda tereddtler mevcuttu. 23 Haziran 1939da

Hatay Millet Meclisi toplanarak anavatana katlma karar almtr. Ayn gn Trkiye ile

Fransa arasnda bir anlama yaplarak Hatayn Trkiyeye katlma karar kabul

edilmitir. Ancak, bunun karlnda Fransa, Suriyenin bamszln garanti eden bir

maddeye yer vermitir (Eyicil, 1990, 294).

29 Haziran 1939 gn Hatay Millet Meclisi son defa toplanm, oy birlii ile

Trkiyeye katlma karar alarak kendi kendini feshetmitir. Trkiye Byk Millet

Meclisinde 7 Temmuz 1939 tarihinde kabul edilen bir kanunla Hatay Vilayeti

kurulmutur. kr Skmenser Hatay Valiliine tayin edilmitir. Anlama gerei 23

Temmuz 1939 gn Antakya Klasnda devir teslim treni yaplm, klaya halkn

cokun sevin gsterileri arasnda Trk Bayra ekilmi ve son Fransz askerleri de

Hatay terk etmitir. Bylece Hatay tekrar Trkiye topraklarna katlmoldu (Hatay,

1998, 76).

1.2.2. Efsanelerde Antakyann Kuruluu

Antakya Efsanesi, skenderin lmnden sonra generallerinden Seleukos, yeni

bir devlet kurmak iin Hatayn bulunduu topraklara gelir. Bakent olacak bir yer

aramaya koyulur. Casius Dandaki bir khine bavurur. Khinin dediklerine uyarak

Zeusa kurban keser. Anszn beliren bir kartal, kurbandan bir para kapp hi de kentkurmaya uygun olmayan deniz kysnda bir yere brakr. Seleukos burada bir liman

yaptrr.

Bu kez opolisteki Jpiter Tapnana gider, bir kurban daha keser. Kartal yine

belirir. Kurban Silpius Da ile Orantes (Asi) rma arasnda brakr. Seleukos buraya

byk bir kent kurdurur, babas Antiokosun ansna Antioche adn verir (Yurt

Ansiklopedisi, 1982, 5: 3474).

Defne (Harbiye) Efsanesi,Zeusun olu Ik Tanrs Apollon, rmak kenarnda

gen ve gzel bir kz grr. Bu esiz gzelin ad Defnedir. Apollonun iinde arzular


26/130

12

uyandrr. Onunla konumak ister. Fakat Defne, Ik Tanrsnn iinden geenleri

anlamtr. Kamaya balar. O kaar, Apollon kovalar. apkn Tanr bir taraftan kama

seni seviyorum diye barr. Defne ise Tanrlarla sevien kadnlarn balarna neler

geldiini bildii iin korkuya kaplr ve kamaya devam eder. Apollona gelince, bu

gzel periyi mutlaka yakalamak istemektedir. Aralarndaki mesafe gittike ksalr ve bir

an gelir ki Defne, Apollonun scak nefesini salarnn arasnda duyar. Artk kurtulu

imkn kalmadn anlayan Defne, birden durur ve aya ile topra kazyarak yle

barr: Ey toprak ana, beni rt, beni sakla, beni koru. Bu iten yalvarzerine Defne

organlarnn arlatn, odunlatn hisseder. Olgun gsn gri bir kabuk kaplar,

kokulu salar yapraklara dnr, kollar dallar halinde uzar, krpe ayaklar kk olup

topran derinliklerine dalar, bir defne aac oluverir.

Bu manzara karsnda aran Apollon, Defnenin aa oluunu hayret ve znt ile

seyreder. Sonra da sarlr ve sert kabuklar altnda hala arpmakta olan kalbinin sesini

duyar ve yle seslenir: Defne, bundan sonra sen, Apollonun kutsal aac olacaksn.

O solmayan ve dklmeyen yapraklarn, bamn elengi olacak. Deerli kahramanlar,

savalarda zafere ulaanlar, hep senin yapraklarnla alnlarn ssleyecekler.

arklarda,iirlerde admz yan yana geecek.

Bu tatl szler zerine Defne, dallarn eerek Apollonu sayg ile selamlar.

Apollon teessr ve heyecan iinde o aac amblem olarak alr ve parlak

yapraklarndan bana bir ta yapar. te o zamandan beri iir ve silah zaferi Defne dal

ile dllendirilir ve Defnenin gzyalar bugn hala Harbiyede elaleler meydana

getirmektedir (www.antakyagezi.com, 21.02.2005). I. Seleukos dneminde su kanallar

yaplarak Defne alayanlarndan Antakyaya su getirilmi, bu su, depoya aktarlmve

su datm ebekesi ile ehre datlmtr (Hatay, 1998, 52). Defneyi yakalamak zere

olan Apolloyu betimleyen bir mozaik, bugn Princeton mzesindedir (Yurt

Ansiklopedisi, 1982, 5: 3466).Defne (Harbiye), il merkezine 7 km. mesafede olup, Yaylada ilesi zerinden

Suriye ve dolaysyla Ortadouya balayan E91 karayolu zerinde bulunmaktadr.

Suriye hududuna 55 km mesafededir. Harbiye, son yllarda Ortadou lkeleri olmak

zere gittike artan turist aknna uramaktadr. Lokantalar, turistik otelleri,

pansiyonlar ve elence yerleri byk bir gelime gstermitir.


27/130

13

KNCBLM

HIRSTYANLIIN DOUU, ANTAKYA KLSESNN KURULUU VEGELME DNEM

2.1. Hristiyanln Douu

Tarih kaynaklar sann kimlii konusunda kesin bilgi vermemektedir. Yaam,

peygamberlii, onu takip eden rencileri, armha gerilii hakknda Romal yazarlar,

sa ile ilgili bilgi vermemilerdir (DTA, 2: 6-7). rnein Romal yazarlardan Livy ve

Seneca sann ada olmasna ramen almalarnda sadan bahsetmemitir

(Gndz, 2004, 136). Roma resmi kaynaklarnda, Kayser Augustun nfus saymna

katlmasna ramen, sa ile ilgili bir bilgi edinilmemitir. Fakat Romal yazarlardan

Tacitus, Suetonius ve Kk Pliny yazdklarnda sadan bahsetmilerdir. Yahudi

kaynaklarndan Talmudda, sadan, eriate aykr hareket eden bir sihirbaz olarak

bahsedilmitir. Yine Yahudi yazar F. Josephus, sadan haber vermitir (Tmer, 1997,

12). Fakat Ali Erba, Josephusun sadan haber verdii iddia edilen eserinin

kaybolduunu, Rusa bir tercmesinin gnmze kadar geldiini ve bu esere mehul

bir Hristiyann ilaveler yaptn iddia etmektedir (Erba, 2003, 30; Gndz, 2004,

138)). Buna ilave olarak Erba, Tacitusun sadan bahsettii eserinin 115 ylnda

yazldn, bu tarihte zaten Romada kalabalk bir Hristiyan cemaatinin bulunduunu,

artk bu tarihlerde ncil menkbesinin tamamen yerletiini, Tacitusun da verdii

bilgilerin kulaktan dolma olduunu eserinde belirtmitir (Erba, 2003, 31). Suetonios

ve Kk Pliny de Tacitusun adalardr. Kk Pliny, 111-113 yllar arasndaBursa ve Adapazar blgesinde Roma valilii yapm ve blgesindeki Hristiyanlarla

ilgilenip onlarla diyalog kurmutur (Snmez, 2002, 138). Bu durumda, ad geen

Romal yazarlarn say grm olmalar, onun hakknda herhangi bir belgeye sahip

olmalar mmkn grlmemektedir. Bu yzden sann kurtarc Mesih olarak ne zaman

ortaya ktn ancak Luka ncilinden renmekteyiz; Sezar Tiberiusun

egemenliinin on beinci ylnda Yahudiyede Pontius Pilatus valilik yapmaktayd.

Celileyi Hirodes, tureya ve Trohonitis blgesini Hirodesin kardei Filipus, AviliniyiLisania ynetmekteydi (Luka, 3/1). Bu bilgiler dier ncillerde bulunmamaktadr.


28/130

14

Lukann verdii bu tarihi bilgilere gre Eliade, sann M.S. 28-29 yllarnda ortaya

ktn belirtmitir (Eliade, 2003, 2: 380). Bu tarihi bilgilerden sonraki ksm dier

ncillerde de anlatlmaktadr.

Tanrnn emri ile eria rmann evresinde dolaarak insanlar tvbe etmeye ve

vaftiz olmaya aran Yahya Peygamber, ayn zamanda Tanr krallnn yaknda

kurulacan ama kendisinin Yahudilerin bekledii Mesih, lyas ve Peygamber

olmadn da aklamaktayd (bkz.Yuhanna, 1/19-28; Luka, 3/2-16; Markos,1/4-8;

Matta, 3/1-12). Yeaya Peygamber, Yahya peygamber iin yle demiti: lde

haykran, Rabbin yolunu hazrlayn, geecei patikalar dzleyin diye sesleniyor

(Matta, 3/3; Luka, 3/4).

Yahyann arsna uyanlar oalmt ve Yahya, arsna uyanlar vaftiz

etmekte, tavsiyelerde bulunmakta ve mjdeledii ama tanmad say beklemekteydi.

sann stnln, Ben sizi suyla vaftiz ediyorum, ama benden daha gl olan

geliyor. Ben onun arklarnn ban zmeye bile layk deilim. O sizi Kutsal Ruhla

ve atele vaftiz edecek (Luka, 3/16; Matta,3/11; Yuhanna, 1/26-27; Markos, 1/7-8)

szleriyle belirtmekteydi.

Yahya, say vaftiz etmekten ekinmesine ramen yine de sa onun elinden

vaftiz olmutu. sa vaftiz olduktan sonra gkler alm, Kutsal Ruh gvercin eklinde

sann zerine inmi, gkten Tanr Sen benim sevgili olumsun, senden honudum

diye seslenmi (Matta, 3/16-17; Markos, 1/10-11; Luka, 3/21-22) ve bylece sa artk

grevine balamt. Luka ncilinde sann greve baladnda 30 yalarnda olduu

belirtilmitir (Luka, 3/23). Bundan sonra sa, blis tarafndan denenmek zere ruh

aracl ile le gtrlmve sa orada krk gn krk gece oru tutmutur. Bu krk gn

boyunca da eytan tarafndan denenmi ama eytan alt olup say terk edip gitmitir

(Matta, 4/1-11; Markos, 1/12-13; Luka, 4/1-13).

sa, Yahyann tutuklanmasndan sonra Celileye gitmive Tanrnn mjdesiniduyurmutur: Zaman doldu, Tanrnn egemenlii yaklat, tvbe edin, mjdeye inann

(Markos, 1/14-15; Matta, 4/17). Bu ar, Yahudi dinselliine egemen olan eskatolojik

umudu ifade etmektedir(Eliade, 2003, 2: 382).

aya Peygamber, Yahudilere: Babilin Yahve, Tanrnn arac Keyhsrev veya srail tarafndanyklacan; srailin kurtulacan yani srgnlerin zgrle kavuacan, l geeceklerini, Kudsevararak dnyann drt bir yanna dalmolanlarn bir araya geleceini; Yahvenin Siyona dneceini;

yeniden ina ve cemaatin oalmasyla lkenin ihya olacan; milletlerin Yahveyi kabul edeceini vekendi tanrlarndan uzaklaacan anlatarak onlara eskatolojik umud vermekteydi (Elliade, 2003, 2:289). Bu eskatolojik dnceyi daha sonra gelen dier peygamberler de gelitirmitir. Bu yzden


29/130

15

sa, Havariler adyla anlan ilk rencileri ile birlikte Celile blgesini

dolamakta, buralardaki havralarda vaaz vermekte, halk hayranlk ve aknlk iinde

brakmaktayd. zellikle insanlardan kt ruhu kovmas, hastalar iyiletirmesi, cinleri

kovmas ve onlar konuturmamas gibi zellikleri tm Celile blgesinde hzla

yaylmt. (Markos,I/21-34; Matta, 4/23). sann daha sonra bir czamly (Matta, 8/1-

4; Markos, 1/40-45; Luka, 5/12-13) ve bir felliyi iyiletirmesi (Matta, 9/1-8; Markos,

2/1-12; Luka, 5/17-26) gibi mucizeleri onun nnn Celile, Dekapolis, Yerualim,

Yahudiye, eria rmann kar yakas ve tm Suriyede yaylmasna ve halkn

peinden gitmesine sebep olmutur (Matta, 4/24-25). sann, hastalar iyi etme

mucizesinin halkn zerinde etkisi olduu aikrdr. Bugn bile halk, tp biliminin

dnda iyileme mucizeleri aramaktadr ki, sa gibi, hastalar iyiletirme mucizeleri

gsteren kiilerin pelerinde kalabalk halk grmek gayet doaldr.

sa, peindeki kalabal grnce, dadan onlara seslenerek vaaz vermiti.

Burada kendisinin kutsal yasay tamamlamak iin geldiini syleyerek; ahlaki kurallar,

nasl dua edileceini, nasl oru tutulacan, nasl davranmalar gerektiini onlara

anlatmt. sann dada yapt bu vaaz halk artmt. nk, din bilginleri gibi

deil yetkili biri gibi dini retmekteydi (Matta, 7/28-29). Tabii, sann bu kutsal

yasaya kar zgr tavr Ferisileri kayglandrmaktayd, onun mucizelerine

inanmamaktaydlar ve sann cini kovmas olayn cinleri, cinlerin nderinin gcyle

kovuyor demekteydiler (Matta, 9/34,12/24; Markos, 3/22; Luka, 11/15). sa ile her

frsatta ekiecek bahaneler aramaktaydlar ve onu kutsal yasaya uymamakla

sulamaktaydlar. sa da onlara her defasnda ileri ile dlarnn bir olmadn

sylemekte, onlar ikiyzllkle sulamaktayd. Ferisilerle beraber, yasa uzmanlarn

yani din bilginlerini de grevlerini yapmamakla ve insanlara tavsiye ettikleri eyleri

yerine getirmemekle sulamaktayd (Luka, 11/37-54). sa, onlarn tapna dua evi

olmaktan kardklarn ve haydut evine evirdiklerini sylemekteydi. Bu yzden, bakahinler, din bilginleri ve halkn ileri gelenleri say yok etmeye karar vermilerdi

(Markos, 11/17-18; Luka, 19/46-47).

sa, ifa datarak ve vaaz vererek ldrleceini bildii yere (Yerualim) doru

ilerledi. Ferisiler, sann yanna gelerek buradan ayrlp baka yere git, Hirodes seni

ldrmek istiyor dediler; ama sa onlara, bir peygamberin Yerualim dnda lmesi

dnlemez (Luka,13/33) karln verdi. Hatta rencilerine Yerualime

Yahudiler, kendilerini kurtulua erdirecek, Tanrnn egemenliini yeryzne hkim klacak bir kurtarcbeklemekteydi.


30/130

16

gidiyoruz. Peygamberlerin insanoluyla ilgili yazdklarnn tm yerine gelecektir. O,

teki uluslara teslim edilecek. Onunla alay edecek, ona hakaret edecekler; zerine

tkrecek ve onu kamlayp ldrecekler. Ne var ki o, nc gn dirilecek (Luka,

18/31-33; Matta, 20/17-19; Markos, 10/32-34) szleri ile lp dirileceini nceden

bildirmekteydi.

sa, Zeytin Dann yamacndan spa zerine bindi. Halk, giysilerini ve aa

dallarn yollara sermibir ekilde;

Hozana!

Rabbin adyla gelene vgler olsun

Atamz Davutun yaklaan egemenlii kutlu olsun

Ey ycelerde hozana

ilahisini syleyerek say cokuyla karlad ve sa bir kral gibi Yerualime girdi

(Matta, 21/1-11; Markos, 11/1-11; Luka, 19/28-40; Yuhanna, 12/12-19). Bu ihtiaml

giri tm kenti alkalad ve kentliler Bu kimdir? diyerek kalabala sordular.

Kalabalk, bu, Celilenin Nasra kentinden Peygamber sadr cevabn verdiler (Matta,

21/10-11). sa, burada da Ferisilerle, din bilginleri ile mnakaa etmitir. Onlar da artk

say hileyle tutuklama zamannn geldiine karar verdiler.

Hristiyanlarn zld olaylardan biri, on ikilerden olan Yahuda skariotun

ihanetidir. O, ba kahinlere giderek say ele verme karlnda pazarlk yapm ve

say ele vermek iin frsat kollamtr (Matta, 26/14-16; Markos, 14/10-11; Luka,

22/3-6).

sa, Yahudi bayram olan fsh yemeinde rencileri ile son yemeini yedi.

Burada kendisine ihanet eden kiiyi iaret etti ve daha sonra kendi elinden rencilerine

ekmek ve arap vererek ikramda bulundu (Matta, 16/17-29; Markos, 14/12-26; Luka,

27/7-23; Yuhanna, 13/21-3; I. Korintlilere, 2/23-25)

sa ve Havarileri ilahi syledikten sonra dar kp Zeytin Dana dorugittiler (Matta, 26/30; Markos, 14/26 ). Bu arada sann en istikrarl rencisi, iman

eden cemaatin lideri olarak grlen Petrusa bu gece horoz tmeden beni kez inkar

edeceksin (Matta, 26/34; Markos, 14/26-31) diyerek inkarn nceden bildirmesi ve

Fsh: Bahar Bayram, zgrlk Bayram ve Hamursuz Bayram olarak da bilinen fsh,srailoullarnn Msrdan knn yldnm olarak brani takvimine gre Nisan aynn 15indekutlanr. Tanr, Msr halkna ilk erkek ocuklarnn lmesini musibet olarak vermiti. srailoullar bumusibetten korunmak iin Tanrya kurban kesip kaplarna kanlarn srdler. Bylece Tanr kaplardaki

bu iaretlere bakarak onlar atlamt. Bu olayn ansn tazelemek zere, Yahudilerce her sene FshBayramnda bir kuzununTanrya kurban edilmesi ve bunun yenilmesi, bu bayramn geleneklerindenbiridir (Altnta, 2001, 12-14).


31/130

17

Petrusun da onu inkar etmesi (Matta,26/74; Markos, 14/68) kafalar kartrsa da, onun

inkar insann zayfln dorulamaktayd. Bu ac verici olay Eliade, byle bir

davranPetrusun saygnln ve karizmatik erdemlerini asla yok etmez. Bu ac verici

olayn anlam bellidir: selamet dncesine dayal tutumda, ne insani erdemler, ne de

gnahlar hesaba katlr; nemli olan nedamet getirmek ve umudunu yitirmemektir

(Eliade, 2003, 2: 384) eklinde yorumlamaktadr.

Yahudann ihaneti, Petrusun say inkr etmesi gibi, Getsemani denen yerde

Hristiyanlar iin zc bir olay daha olmutur:

Getsemani denen yerde sa rencilerine, Ben uraya gidip dua edeceim, siz

burada oturun dedi. Petrus ile Zebedinin iki olunu yanna ald. Kederlenmeye, ar

bir sknt duymaya balamt. Onlara lesiye kederliyim, burada kaln, benimle

birlikte uyank durun dedi. Biraz ilerledi, yzst yere kapanp dua etmeye balad:

Baba, mmknse bu kse benden uzaklatrlsn. Yine de benim deil, senin istediin

olsun. rencilerinin yanna dndnde onlar uyumu buldu. Petrusa Demek ki

benimle bir saat uyank kalamadnz, Uyank durup dua edin ki, ayartlmayasnz, Ruh

isteklidir, ama beden gszdr dedi. sa ikinci kez uzaklap dua etti ama dndnde

rencilerini yine uyumakta grd (Matta, 26/36-45; Markos, 14/32-42; Luka, 22/39-

46). Bu olay da insann zayf olduunu ortaya koymakta, uyank kalmann zor bir snav

olduunu ortaya koymaktadr. Gerek Petrusun inkr, gerek bu olay Hristiyanlar iin

bir ibrete dnecektir (Eliade, 2003, 2: 385).

Daha sonra sa, Yahudann ihaneti ile yakalanr ama rencileri onu brakp

kaarlar. sa, nce yksek kurul (Sanhedrin) nnde yarglanr. Burada bakhin saya

Tanrnn olu Mesih sen misin? dedi. sa sylediin gibidir deyince, ba khin

Tanrya kfrettin diyerek, lm hak ettiine karar verdi (Matta, 26/57-66; Markos,

14/53-64; Luka, 22/66-71; Yuhanna, 18/19-24). sa daha sonra vali Pilatus nnde

yargland. Vali ona sen Yahudilerin kral msn?diye sordu. sa sylediin gibidirdedi. Bunun zerine Pilatus, say sulu bulmasa da halkn onu armha ger diye

barmalarnn baskn kmas zerine onu armha germeye karar verdi ve sa

askerlerin krba darbeleri ve alaylaryla birlikte armha gtrld.

sa, bann zerine bu, Yahudilerin kral sadr yazl bir su yaftas aslm

olarak armha gerildi (Matta,27/37-38; Markos, 15/26-28; Luka, 23/28-41; Yuhanna,

19/19). Bu olayn kesin tarihi bilinmemektedir, tahminen M.S. 30 yllarnda 14 veya 15

Nisan gn meydana gelmitir (Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 16). ncil dnda sann haa


32/130

18

gerildiini Yahudi yazarlardan F. Josephus ve Tacitus da eserlerinde ksaca da olsa

bahsetmilerdir (Tmer, 1997, 12).

Hazrlk Gnyd ve abat Gn balamak zereyken say, yksek kurul

yelerinden Yusuf adnda biri, cesedi Pilatustan isteyip onu keten beze sararak, hi

kimsenin konulmad, kayaya oyulmubir mezara yatrd ve mezarn giriine bir ta

yuvarlad (Luka, 23/52-54).

sann tutuklanmas, yarglanmas ve armha geriliinden sonra mminler

daldlar. Yalnzca olup bitenleri izleyen baz kadnlar vard. Bunlarn arasnda

Mecdelli Meryem, Kk Yakup ile Yosenin annesi Meryem ve Salome

bulunmaktayd (Markos, 15/40; Matta, 27/55-56; Luka, 27/49; Yuhanna, 19/25). sann

armha gerilmesinden sonra olan olaylar Hristiyanln ana kayna ve temelini

oluturmutur. sann tekrar dirilii, rencilerine grlmesi ve rencileri ile

aralarndaki diyalogu ve onlarn gzleri nnde ge ykselmesi inanc, manevi gcn

yitiren ve say terk edip kaan grubun tekrar kararl bir mmin grubuna dnmesini

salamtr.

2.1.1. Kilisenin Douu

Kilise kelimesi, Yunanca toplant anlamna gelen ekklesia kelimesinden

alnmtr. Toplamak veya toplant anlamna gelen kilise kelimesi Hristiyan cemaatin

toplants manasndadr (Sarkolu, 2002, 354). sa, havarilerini topladnda,

kalabalklara vaaz ettiinde, ekmei krdnda, Petrusa anahtarlarnn iktidarn

verdiinde, deiik milletlere ncili anlatmalar iin rencilerini gnderdiinde,

kilisenin ilk safhas kurulmutur. Kilisenin resmi olarak kuruluu Pentekost gn

gereklemitir (Besnard, 1992, 166). Havariler, Yuhanna lakapl Markosun evindetoplanarak sa ile geirdikleri hatralarn anmaktaydlar (elik, 1996, 25). M.S. 30

ylnn Pentekost gn imanllar yine bir arada toplanmlard. Anszn gkten, gl bir

rzgrn esiini andran bir ses geldi ve bulunduklar evi tmyle doldurdu. Ateten

dillere benzer bir eylerin dalp her birinin zerine indiini grdler. manllarn hepsi

Kutsal Ruhla doldular ve Ruhun onlar konuturduu baka dillerle konumaya

baladlar (Elilerin leri, 2/1-4). Bylece Pentekost bayramyla Hristiyan Kilisesinin

tarihi balar. Bu Kilise kendisinden asla ayrlmayacak Kutsal Ruhla donatlm,Yahudilikten bamsz, yeni ve evrensel krallk olarak ilan edilmitir (Bihlmeyer-


33/130

19

Tuchle, 1972, 17). Bu olaydan sonra artk havariler canlanmaya, umutlanmaya, vaaz

vermeye ve mucizeler gerekletirmeye baladlar. Petrus, Pentekost gn kalabala

seslenerek onlar Hristiyanla ard (Elilerin leri, 2/14-36). Daha sonra tvbe

edin, her biriniz sa Mesihin adyla vaftiz olsun dedi ve bin kiiyi vaftiz ederek

Hristiyan topluluuna katt (Elilerin leri, 2/38-41). Bir gn Petrus, Yuhanna ile

birlikte tapnakta sakat dilenciyi iyiletirdi (Elilerin leri, 3/1-7). Petrus, bu olay

gren ve aknlk iinde bulunan Yahudi halkna, bilgisizliklerinden tr say

ldrttklerini ama bu olayn Tanrnn szn yerine getirmesi olduunu, bu yzden

gnahlarn temizlenmesi iin tvbe edip Tanrya dnmelerini syledi (Elilerin leri,

3/11-20). Bu olay zerine de imanllarn says artt ama Petrus ve Yuhanna Yahudi

Yksek Kurulunda yargland fakat sulu bulunamad, yalnzca Yksek Kurul

tarafndan tehdit edildiler (Elilerin leri, 4/1-21).

manllar ekonomik rgtlenme iine girmi, birbirlerine balanmlar, her

eylerini paylamlar (Elilerin ileri, 4/32-37), bylece geimlerini salamakta ve

dinlerine sk bir ekilde sarlmaktaydlar. Eliler, mucizeler gstermeye devam etti,

tapnakta vaazlar verdiler. Btn bunlar ba khinleri ve Sadukileri ok kzdrd ve

onlarn hepsini Yksek Kurul nnde yine yarglattlar. Yksek Kurul onlar kamlatt

ve tehdit edip sald (Elilerin ileri, 5/27-40).

Havariler bir gn kendilerinin grevini yapacak yedi yardmc seti. Baz

Yahudiler, bunlardan birini (stefanos) bu adam durmadan bu Kutsal yere (Azatllar

Havras) kar koyuyor diye sulayp Yksek Kurulda yarglattlar (Elilerin ileri,

6/12-13). stefanos, Yahudilerin genel tarihini kurul nnde anlattktan sonra Ey dik

kafallar, yrekleri ve kulaklar snnet edilmemi olanlar, siz tpk atalarnza

benziyorsunuz, her zaman Kutsal Ruha kar direniyorsunuz. Atalarnz

Peygamberlerin hangisine zulmetmediler ki? Adil olann geleceini nceden bildirenleri

de ldrdler, melekler araclyla buyrulan yasay alp da bana uymayan sizler, imdide adil olana ihanet edip onu katlettiniz hitabn yapnca kurul yeleri fkelendi ve

onun talatarak ldrlmesini saladlar (Elilerin ileri, 7/51-61). Bylece stefanos 32

veya 33 ylnda Hristiyan inancnn ilk ehidi oldu (Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 18).

stefanosun ldrlmesini ilerde Hristiyan teolojisini oluturacak olan Pavlus da

onaylamtr (Elilerin ileri, 8/1). stefanosun ldrld gn Yerualimdeki

kiliseye kar korkun bir bask dnemi balad. Eliler hari btn imanllar Yahudiye

ve Samiriyenin her yanna daldlar (Elilerin ileri, 8/1-3).


34/130

20

2.1.2. Pavlusun am Tecrbesi

Pavlus, Romallara mektubunda kendisinin brahim soyundan, Benyamin

oymandan bir srailli (Romallar, 11/1) olduunu yazmtr. Elilerin lerindeyazdna gre Pavlus, kendisinin Kilikyann Tarsus kentinde doduunu ve Kudste

Gamalielden Yahudi yasasnn eitimini aldn sylemitir (Elilerin leri, 22/2-3).

Luka, Elilerin lerinde ondan Saul diye bahsetmitir. Pavlusa bu isim, byk

ihtimalle srailoullar tarihindeki kral Saulun isminden hareketle verilmitir (Gndz,

2004, 32).

stefanos ldrldkten sonra Yahudiler Hristiyanl tamamen yok etmek

istemilerdi. Hristiyanlk balamadan bitmeliydi. Hristiyanlar yok etmek iin hrsl bir

Ferisi gen olan ve yurt dndaki artlar ok iyi bilen Pavlus, bu iiin grevlendirildi

(Zitelmann, 2003,136). Pavlus, inanllar topluluunu krp geirmekteydi. Ev ev

dolaarak, kadn erkek demeden imanllar dar srklemekte, hapse atmaktayd

(Elilerin ileri, 8/3). Kudsten etrafa dalan halk misyonerlik grevini yapmakta ve

Hristiyanln yurt dnda da yaylmasn salamaktaydlar. Kuds Yahudileri

Pavlusu, Kuds dna kan Hristiyanlar balayarak Kudse getirecekti ama olaylar

yle gelimedi. ama giderken bana mistik bir vizyon geldi. Bu vizyonu beni daha

annemin rahmindeyken seip ltfyle aran Tanr, uluslara mjdelemem iin olunu

bana gsterdi (Galatyallar, 1/15-6) diye aklayan Pavlus, misyonunun insandan

kaynaklanmadn, sa Mesihin vahiy yoluyla olutuunu (Galatyallar, 1/11-12)

syleyerek, Hristiyanln tekrar doumunu gerekletirmitir.

Pavlus, ama Hristiyanl yok etmek iin hareket etmiti fakat ama varnca,

Havralarda sann Tanrnn olu olduunu hemen duyurmaya balad (Elilerin ileri,

9/20). amdaki Yahudiler Pavlusu ldrmek iin tuzak kurdular fakat Pavlus oradan

kaarak Kudse geldi. Barnaba araclyla havarilerle konutu ve bandan geenleri

anlatt. Daha sonra Pavlus, Yerualimde ve her yerde Hristiyanl anlatmaya balad,

dili Greke olan Yahudilerle tartt. Yahudiler onu ldrmeyi planladlar fakat imanl

kardeleri onu karp Tarsusa gtrdler. Bu vizyon tecrbesi ve yapt misyonerlik

hareketi ile Pavlus, say tanmadan Havari unvan alan tek kii olmutur (Eliade,

Havari: dini anlamda havariler, Rabbi grenlerdir. Bu yzden havarilerin sonuncusu Pavlus olmutur.Bu anlamda havari, sann diriliine ahit olanlar ve diriliin gerekletii ksa sre boyunca kendisindenmisyonerlik grevini alanlardr (F. Aydn, 2002,77).


35/130

21

2003, 2: 393). Pavlus, eitli milletlere ve ehirlere yazd mektuplarla Hristiyan

ilahiyat biliminin kurucusu olmutur (Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 22).

2.2. Antakya Kilisesinin Kuruluve Gelime Dnemi

2.2.1. Havarilerin Antakyaya Gelii

stefanosun ldrlmesi ile balayan bask sonucu dalan imanllar, Fenike,

Kbrs ve Antakyaya kadar gittiler. Tanr szn sadece Yahudilere duyuruyorlard.

Ama ilerinden Kbrsl ve Kireneli olan baz adamlar Antakyaya gelip Greklerle de

konumaya baladlar. Onlara Rab sayla ilgili mjdeyi bildirdiler. Onlarn arasnda

etkin olan Rabbin gc sayesinde ok sayda kii inanp Rabbe dnd (Elilerin ileri,

11/19-21).

Luka, Elilerin leri kitabnda, Antakyada ilk Hristiyanln yayln

anlattktan sonra; Havarilerin bakan Yakupun, Barnabay Antakyaya gnderdiini,

Barnabann da Tarsusta gizlenen Pavlusu buraya getirerek bir yl boyunca

Hristiyanl yaydklarn (Elilerin ileri, 11/22-25) ve gn getike burada oalan

cemaate ilk kez Hristiyan (Mesihi) ad verildiini (Elilerin ileri, 11/26) yazmtr.

Pavlus, Yahudi hukuku olan Musa hukukunu, zellikle snnet olmay kabul etmemekte,

Yahudi olmayan Gentilelileri kendisine hedef olarak seerek, onlara Mesih kavram

evresinde sa anlayn kompoze etmekte ve bylece Kuds cemaatinden ayr bir

dinsel hareket iine girmekteydi. Nitekim Mesih merkezli oluan bu dinsel hareketin

cemaatine Antakyada Mesihi (Hristiyan) ad verilmitir (Gndz, 2004, 56).

Elilerin lerine gre, Kudsten Antakyaya gelen baz kimselerin orada

byk bir ktlk olacandan bahsetmeleri zerine, rencilerin her biri kendi gcorannda yardm toplam ve bu yardmlar Pavlus ve Barnaba araclyla Kudse

gndermilerdir (Elilerin ileri, 11/27-30). Pavlus, Kudsteki bu seyahatte Havarilerin

Yahudi olmayan uluslara misyon faaliyetlerini yrtmesi iin kendine ve Barnabaya el

uzatarak yetki verdiklerini (Elilerin ileri, 2/9), bu yzden de snnetlilere mjdeyi

bildirme iinin Petrusa, snnetsizlere bildirme iinin de kendisine verildiini (Elilerin

ileri, 2/7) sylemitir.

Barnaba ve Pavlus, Markos diye de tannan Yuhannay da yanlarna alarakAntakyaya dnmlerdi (Elilerin ileri, 12/25). Antakyadan da misyon hareketine


36/130

22

devam etmiler ve Kutsal Ruhun grevlendirmesi ile misyonu yaymak iin Kbrs,

Pisidya snrndaki Antakya, Konya, Listra ve Derbeyi ziyaret edip tekrar Antakyaya

dnmler ve buradan Pamfilya, Perge ve Antalyaya gidip yine Antakyaya

dnmlerdir.

Pavlus ve Barnaba bu misyon hareketinde gnahlarn sa araclyla

balanaca, Musann yasas ile aklanamayaca (Elilerin ileri, 13/38-39) mesajn

ilerken, Yahudiyeden gelen baz kiiler Antakyadaki Hristiyanlara Siz Musann

tresi uyarnca snnet olmadka kurtulamazsnz diye retmekteydiler. Pavlusla

Barnaba bu adamlarla ekiip tartdlar. Bu grup, byk ihtimalle Havarilerden Yakup

liderliindeki Kuds merkezli sa cemaatinin mensuplardr. nk sonraki dnemlerde

de Yakup cemaati ile Pavlus ve rencileri arasnda ayn konuda ciddi tartmalar

yaanmtr (Gndz, 2004, 60). Tartmalarn belirli bir uzlama salamamas zerine,

Pavlusla Barnaba, yanna birka kii alp, Kudse gidip, bu sorunu havarilerle

zmeye karar verdiler (Elilerin ileri, 15/1-2). Yakup, Petrus, Yuhanna, Pavlus ve

Barnabann katlmyla oluan Kuds Konsili ya da Havariler Konsili (49 veya 50)

adyla mehur olan bu toplantda, Petrus ve Yakub, Pavlus ve Barnabay hakl grm;

neticesinde Havariler cemiyeti, Barsaba denilen Yahuda ve Silas araclyla

Antakyadaki Hristiyanlara u mektubu yollamlardr:

Kardeleriniz olan biz elilerle ihtiyarlardan, teki uluslardan olup Antakya,

Suriye ve Kilikyada bulunan siz kardelere selam!

Bizden baz kiilerin yannza geldiini, szleriyle sizi tedirgin edip aklnz

kartrdn duyduk. Oysa onlar biz gndermedik. Bu nedenle aramzdan setiimiz

baz kiileri, sevgili kardeimiz Barnaba ve Pavlusla birlikte size gndermeye oy birlii

ile karar verdik. Bu ikisi, Rabbimiz sa Mesihin ad uruna canlarn gzden karm

kiilerdir. Kararmz uyarnca size Yahuda ile Silas gnderiyorum. Ayn eyleri szl

olarak da aktaracaklar. Kutsal Ruh ve bizler, gerekli olan u kurallarn dnda sizeherhangi bir ey yklememeyi uygun grdk: Putlara sunulan kurbanlarn etinden,

kandan, boularak ldrlen hayvanlarn etinden ve fuhutan saknmalsnz. Bundan

kanrsanz, iyi edersiniz, esen kaln (Elilerin ileri, 15/22-29).

Kuds seyahatinin ardndan Pavlus ve Barnaba, misyon hareketleri yaptklar

kentlere ikinci bir misyon seyahati yapmay planlarlar. Barnaba yanlarna Yuhanna

Markosu almak istemiti, fakat Pavlus, Pamfilyada kendilerini yzst brakp terk

eden Markosu yanlarnda gtrmeyi uygun grmedii iin Barnaba ile aralarndaanlamazlk kmtr. Bunun zerine Barnaba ve Pavlus birbirlerinden ayrlmlardr;


37/130

23

Barnaba yanna Markosu alarak Kbrsa doru gitmi, Pavlus da yanna Silas alp

Suriye ve Kilikya blgesine doru gitmitir (Elilerin ileri, 15/36-41). Bu

anlamazln altnda yatan asl meseleyi Pavlus, Galatyallara mektubunda

Antakyaya Musa hukukuna uyan baz adamlar (Yakup taraftarlar) gelince, Petrusun

bunlardan korkarak snnetsizlerden (Gentilelerden) uzaklatn, Barnabann da Petrus

gibi yaptn yazm ve Petrusu ve Barnabay ikiyzllkle sulamtr

(Galatyallara, 2/11-13).

Pavlus, Anadolunun eitli yerleim merkezlerinden misyonuna da devam

ederken ncil ve Elilerin leri yazar Luka da kendisine katlmtr. Daha sonra

Pavlus, Makedonus ve Yunanistandaki ehirlere uram, Efesten geerek Kudse

kadar gidip buradaki kiliseyi ziyaret ederek tekrar Antakyaya dnmtr. Pavlus, bu

misyon seyahatinde zellikle ac ekip lmden dirilen Mesih (Luka, 17/3) inanc

zerinde durmutur.

Pavlus, Antakyada bir sre kaldktan sonra tekrar misyon yolculuuna

balamtr. Tekrar Efese, Makedonyaya, Yunanistana ve ehirlerine, Egedeki

adalara ve daha sonra Yerualime gitmifakat burada Yahudiler Pavlusu sulamve

kargaa km, bunun zerine Roma askerleri Pavlusu tutuklamlardr. Nihayetinde

Pavlus, Filistin blgesinde ve Roma da yarglanmtr. Geleneksel Hristiyan dncesi,

Pavlusun imparator Nero dneminde (54-68) idama mahkum edilerek ldrld

(Gndz, 2004, 83) ve Pavlusun lm tarihinin 67ye denk dt kanaatindedirler

(Gndz, 2004, 85).

2.2.2. Antakya Kilisesinin Kuruluu

Antakya Patriklii, M.S. 37-43 yllar arasnda Petrus tarafndan kurulmutur.Kudsten sonra Hristiyanln ikinci merkezi sayld iin Antakya Patrikliine Ana

Kilise denir (Akdemir, 2002, 9). Ayn ekilde Eusebius da, Antakya Kilisesinin Aziz

Peter (Aziz Petrus) tarafndan kurulduunu, daha Roma Kilisesini kurmadan nce

burada yedi yl sre ile bu kilisenin ilk Piskoposluunu yaptn iddia etmitir.

Antakya, zamanla Hristiyanlk tarihi asndan vnlecek konuma ykselmitir.

nk ilk kez Hristiyanlk Yahudiler dnda da (putperestlere) yaylmve yine ilk kez

burada Hristiyanlk Yahudi ismi dna kp Hristiyan adn almtr. (Atiya, 2005,192).


38/130

24

Gelenee gre Petrus, M.S. 33-40 yllar arasnda yedi yl sre ile Antakya

Kilisesine bakanlk etmi, batya gitmeden nce yerine vekil olarak Pavlusun da

yardmyla Putperest kkenlilere St. Euodiosu (Atiya, 2005, 192), Yahudi asll

Hristiyanlara gnatiusu atamtr (elik, 1996, 52). St. Euodius, mparator Neron (54-

68) dneminde ldrlnce cemaatin lideri sadece St. gnatius olmutur. Atiya,

eserinde; gnatiusun, Euodiusun lmnden sonra Aziz Pavlus tarafndan takdis

edildiini yazarken (Atiya, 2005, 193), elik, eserinde, onun Euodius ile ayn anda

Antakya Hristiyanlarnn bakan olduunu yazmtr (elik, 1996, 52). Her halkarda

gnatius zamannda Antakya Kilisesi bamsz bir Piskoposluk unvann almtr. M.S.

70 ylnda Kuds, Titus tarafndan yklmasndan sonra buradaki cemaat dalm,

cemaatin bazlar Antakyaya g etmi(Atiya, 2006, 192; elik, 1996, 53) ve burada

Hristiyanlarn says artmtr. Bylece Antakya, Hristiyan dnyasnn lideri ve misyon

almalarnn merkezi olmutur. Bunun zerine gnatius, Suriye Piskoposu unvann

kullanmaya balamtr (elik, 1996, 54). St. gnatius, kuvvetli bir misyoner rgt

kurmutu. nce Antakya Kilisesi iindeki Yahudi asll Hristiyanlar ile Putperest asll

Hristiyanlar arasndaki ayrl gidermi, sonra da zellikle Anadoludaki kiliselere

gnderdii mektuplarla paralanmalar nlemeye almt (elik, 1996, 55).

gnatiusun yapt bu misyon almalar mparatorluk iinde huzursuzluk yaratmve

ikayetler zerine Dou seferine kan mparator Trajan, Antakyaya urayarak St.

gnatiusu yakalatmt (elik, 1996, 56). gnatius, mparator Trajan (98-117) tarafndan

sorguya ekilmive mparator, onun vahi hayvanlara atlmasn emretmitir. Romaya

gtrlen ve 87000 seyircinin gzleri nnde vahi hayvanlarca paralanan gnatiusun

(Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 48) bedeninden kalan kk paralar Antakyaya gtrlerek

gmlmve V. yzylda mparatorie Evdoksiya, kiliseye evrilmiolan eski bereket

tapnana gmlmesini emredene kadar orada kalmtr. St. gnatiusun Sryani

tarihinde o kadar saygn bir yeri vardr ki, ardndan gelen Yakubi Patrikler takdis edilipgreve balarken gnatiusun unvan ile anlmlardr (Atiya, 2005, 193).

2.2.3. Antakya Kilisesinde Grev Yapan Piskoposlar ve Roma

mparatorluunun Hristiyanlara Kar Tutumlar

Antakyann ilk piskoposlar, M.S. 135 ylnda Judasa gelinceye kadar YahudiHristiyanlard (Atiya, 2005, 193; elik, 1996, 82). Piskopos Theophilus (165-182) ile


39/130

25

birlikte Antakya Kilisesinin dnm noktas balamtr. Theophilus, Putperest

dncelerle ve ilk Sryani gnostiklerin sapkn retileri ile mcadele etmitir. Bu

dnemden nce ortaya kan Marcion, Eski Ahiti reddetmekte ve Eski ve Yeni Ahitin

ayn Tanrdan olmadn, Yahudilerin Tanrsnn Yaratc Tanr, sa da zuhur eden

Tanrnn sevgi ve teselli Tanrs olduunu savunmakta, Yahudilerin nfuzlarn

ykmak iin sann grnte haa gerildiini aslnda haa gerilenin o olmadn iddia

etmekteydi (elik, 1996, 84; Eliade, 2003, 2: 426). Dahas Marcion, Luka ncili ile

Pavlusun on mektubu dndaki havarilerin mektubunu da reddetmive kendine gre

Lukann ncilinden, Elilerin lerinden ve Pavlusun Mektuplarndan zel bir Yeni

Ahit dzenlemitir (Albayrak, 2004, 63).

Gnostisizmi Antakyaya sokan kii, Samariyeli olan Menandrostur. Kendini,

insanlar kurtarmak iin gkten inmi kurtarc olarak tantmakta ve kendisinin vaftiz

ettii kiilerin meleklerden dahi stn olduunu iddia etmekteydi. 100-130 yllar

arasnda Antakya da faaliyet gsteren ardl Satornil, yalnzca yaratc meleklerin ba

olan Yahudilerin Tanrsnn karsna gizli Tanry koymakta, eytann eseri olarak

aklad evlilii mahkm etmekteydi (Eliade, 2003, 2: 426). te Antakya piskoposu

Theophilus bu gibi Gnostik dncelerle mcadele etmive Atiyann yazdna gre,

zellikle Treatise to Autolycus adl eserinde Marcionun bu fikirlerini rtmtr.

Theophilusun bu eseri kayda geen en eski din bilim eserlerinden biridir ki Trinity

(l Teslis) teriminin ilk kullanm bu esere kadar geri gtrlebilmektedir (Atiya,

2005, 194).

199 ylnda Serapion Antakya piskoposu olmutur. Serapion, Yunanllara ve

Caricus, Pontius ve Damianus adl kiilere hitaben mektuplar ve eserler yazmtr. Onun

esas olarak Frikyal Montanusun sapkn grleri ile mcadele ettii sylenmektedir

(Atiya, 2005, 194).

240-250 yllar arasnda Antakya piskoposluunu St. Babylas ynetmitir.

Hristiyanlar, II. yzyldan itibaren mparator tapnmalarn reddetmeleri sebebiyle

Neronun emriyle kyma uram ve Hristiyanlk yasak din olarak kabul edilmiti.

202de Septimius Severus, din yayma abalarn yasaklayan, ilk Hristiyan kart

kararnameyi karmt. Ksa sre sonra Maximinus kilise hiyerarisine saldrm, ama

Gnostisizm: Tanr, alem, insan ve bunlarn birbirleriyle olan ilikilerini kendine has kutsal esoterik

(gizli) bilgi doktrini temeline dayal olarak aklamay ilke edinen dini, felsefi gelenek (Gndz, 1998,143).


40/130

26

bir sonu alamamtr. Deciusun saltanatna kadar, kilise bar iinde gelimitir

(Eliade, 2003, 417-418). Bu dneme gelindiinde Hristiyanlar Yahudiler kadar

kalabalk olmasalar da Roma dnyasndaki en dinamik dini gruptular ve saylar gittike

artmaktayd. Decius, Hristiyanlar Romann knden sorumlu tutarak,

Hristiyanl ortadan kaldrma seferleri dzenlemitir. Decius, tm halka lmsz

Tanrlara (mparatorluk Tanrlarna) kurban sunmalarn, yapmayanlarn lm ile

cezalandrlaca kararnamesini duyurmu(Eliade, 2003, 2: 418; Rubenstein, 2004, 35),

bunun zerine eski Tanrlara kurban adamayanlar ldrlmtr. Eski Tanrlara kurban

adamayanlar iinde St. Babylas da vard. St. Babylas ldrlnce Antakyada onun ad

evresinde bir klt olumutur. Babylas, St. John Chrysostom tarafndan aziz

mertebesine karlmtr (Atiya, 2005, 194).

Eski tanrlara kurban adamadklar iin idam edilenlerin arasnda St.

Babylasdan baka; Romal Fabiam ve II. Sixtus, Kudsl Aleksandros, Kartacal

Cyprion gibi nl piskoposlar da vard (Rubenstein, 2004, 36).

Hristiyanlarn kriz karsnda prensipli davranlar, ehitlerinin yapt

fedakrlk, kilisenin alar doyurmalar, evsizleri barndrmalar, hastala

yakalananlarla ilgilenmeleri gibi tutumlar Roma halk arasnda byk sayg

toplamalarna sebep olmu ve bylece Hristiyanlar, n snavdan zaferle kmlardr

(Eliade, 2003, 2: 418; Rubenstein, 2004, 36).

Bu zaferde mparator Deciusun 251 ylnda lmesi de etkili olmutur ama

yerine geen mparator Valerianusun kararyla 257-258 ylnda tekrar bask dnemi

balamtr. 257 ylnda Valerianusun bildirisine gre, Hristiyan din adamlar ilahlara

kurban etmedikleri takdirde srgn edilmekte, dini toplantlar yapanlar ldrlmekte,

din adamlar fikirlerinde kararllk gsterirlerse idam edilmekte, yksek mevkideki

Hristiyanlar makam ve mevkilerinden uzaklatrlmakta, Hristiyan asil kadnlar kle

olarak altrlmaktayd (Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 56). 260 ylnda Sasani kral I.

apur, Roma ordusunu ve Valerianusu ele geirmi sanki Hristiyan ehitlerinin

intikamn alrcasna Valerianusun diri diri derisini yzdrp bu deriyi Bakent

Meydannn kapsna iviletmiama maalesef, Antakyaya girip ehri yamalamve

binlerce kiiyi de kle yapmtr (Rubenstein, 2004, 40). Kle yaplanlar arasnda

Antakya episkoposu Dimitriyanos vardr (Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 36). Belki bu

olaylar da Hristiyanla katlm arttrmtr. nk her ne kadar mparatorlar bu kt

gidiattan Hristiyanlar sorumlu tutsa da, insanlar bu durumun igaller, kt yneticiler


41/130

27

ve kendilerini artk korumayan aciz Tanrlardan kaynaklandn bilmekteydiler. 260-

303 yllar arasnda bir bar dnemi olmutur. Hatta mparator Gallien (260-268),

Hristiyanlarn mal ve mlklerini geri vermi ve dini toplant yapmalarna da izin

vermiti (Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 56). Hristiyanlk, mparatorluun her yerine ve tm

toplumsal katmanlara (hatta mparatorun ailesine kadar) szmay baarmtr (Eliade,

2003, 2: 418). mparatorun kars Prisca ve kz Valeria da Hristiyan olmutu

(Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 57).

Dimitriyanosdan (254-260) sonra 260-270 yllar arasnda Samsatl Paul XVI.

Piskopos olarak seilmitir. Paul, Palmira Tadmur kraliesi Zenobia nn retmeni

olduu iin; kralie ehrin valiliini de ona vermiti (elik, 1996, 86; Atiya, 2005, 195).

Paul, Tanr inanc konusunda yle demektedir: Baba, Oul ve Kutsal Ruh diye

uknum yoktur. Tek uknum vardr. O da bir tek olan Tanrdr ki Kitab- Mukaddes onu

Baba olarak adlandrmaktadr. say, Ruhul Kuds araclyla bakire Meryemden

mucizev bir ekilde domu saf bir insan olarak nitelendirmektedir. saya ycelii

verenin Tanrsal Hikmetin (Kelam) onun iine ilemesi olduunu, bu Tanrsal

hikmetin daha nceki Peygamberlerde de ksmi olarak var olduunu sylemekte ve

armha gerildii zaman Tanrsal Hikmetin ondan ayrldn iddia etmektedir (elik,

1996, 86-87). Paul, bu grlerini eyleme dkerek; Mesih in Tanr olduunu gsteren

ya da ima eden her eyi kaldrtmtr. Antakyada artk sa, bir Peygamber, Allah ise tek

bir varlk dncesi hkim olmaya balamt. Hatta bir keresinde halk, kendisine

mutlu Antakya kilisesini putperestlikten, sapknlktan korumak ve takdis etmek iin o

gkten inen bir melektir eklinde tempo tutmutur (elik, 1996, 88). Bu durumda Paul,

Mesihin ikili doas retisinin temellerini atmve nl Homoousion terimini ilk

kez kullanmtr (Atiya, 2005, 195). Paulun bu almalar ve dnceleri her yanda

yank yapmt. Bu fikir akmna kar skenderiye piskoposu Dionysius, Dou

kiliselerini, problemi zmek zere Antakyaya konsil toplantsna mektup yollayarak

arm, bylece 264

geÇmİŞte ve gÜnÜmÜzde antakya’da hirİstİyanlik

Documents