1

T.C.

GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI

Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü

2018-NEVŞEHİR

AVIAN INFLUENZA

(TAVUK VEBASI)

ACİL EYLEM PLANI

2

İÇİNDEKİLER

Sayfa

Giriş 7

1.Yasal Yetki 8

2.Mali Hükümler 13

3.Komuta Zinciri 14

4.Ulusal Hastalık Kriz Merkezi 15

5.Yerel Hastalık Kriz Merkezi 16

6.Uzman Grubu 23

7.Uygulama Klavuzu 24

8.Teşhis 29

9.Hayvanlar ve Hayvansal Ürünlerin İmhası 45

10. Temizlik ve Dezenfeksiyon 48

11. Personel Eğitimi 50

12. Hastalık Bilinci ve Halkla İlişkiler 51

3

EK LİSTESİ

EK 1 : UHKM’NİN ADRESİ

EK 2 : LÜZUMLU TELEFON VE E-POSTA ADRESLERİ

EK 3 : ACİL EYLEM PLANLAMA KOMİTESİ VE İLETİŞİM LİSTELERİ

EK 3 : NEVŞEHİR İLİ ACİL EYLEM PLANLAMA KOMİTESİ

EK 3-1 : İL HABERLEŞME LİSTESİ YEREL HASTALIK KRİZ MERKEZİ (YHKM) ASİL

ÜYELERİ İLETİŞİM LİSTESİ

EK 3-2 : KAYMAKAMLIKLARIN HABERLEŞME LİSTELERİ

EK 3-3 : İLÇE BELEDİYE BAŞKANLIKLARI HABERLEŞME LİSTELERİ

EK—3-4 : İLÇE MÜDÜRLÜKLERİ TELEFONLARI

EK 3-5 : NEVŞEHİR MERKEZ VE İLÇELERİNDEKİ SERBEST VETERİNER HEKİMLER

EK 3-6 : NEVŞEHİR İL VE İLÇE VETERİNER HEKİM VE VETERİNER SAĞ.

TEKNİSYENLERİ TELEFON VE ADRES BİLGİLER

EK 3-7 : NEVŞEHİR İL VE İLÇE HASTALIKTA GÖREVLİ EKİPLER LİSTESİ

EK 4 : KOMUTA ZİNCİRİ

EK 4-1 : YEREL UZMAN GURUBU LİSTESİ

EK 5 : NEVŞEHİR İL HARİTASI

EK 6 : GÖÇMEN KUŞ ROTALARI

EK 7 : TÜRKİYE SULAK ALANLARI

EK 8 : TÜRKİYE KANATLI KESİMHANELERİ LİSTESİ

EK 9 : NEVŞEHİR İLİNDE FAALİYET GÖSTEREN KANATLI KESİMHANELERİ VE

İMHA YERLERİ LİSTESİ

EK 10 : YHKM ‘DE BULUNMASI GEREKEN EKİPMAN VE KAYNAKLAR

EK 11 : KİT NO 1 ( RV İÇİN EKİPMAN LİSTESİ)

EK 12 : ÖRNEKLEME METODLARI

EK 13 : HASTALIK ŞÜPHESİ OLAN BİR HASTALIK MERKEZİNDE EL KOYMA

EK 14 : TAAHHÜT BEYANI ÖRNEĞİ

EK 15 : MARAZİ MADDE GÖNDERME PROTOKOLÜ

EK 16 : HASTALIK ÇIKIŞ BİLDİRİMİ

EK 17 : HASTALIK SÖNÜŞ BİLDİRİMİ

EK 18 : AVIAN INFLUENZA EPİDEMIYOLOJİK ARAŞTIRMA FORMU

EK 19 : MEVCUT STOK EKİPMAN VE MALZEME MİKTARI LİSTESİ

EK 20 : OLASI KUŞ GRIBİ HASTALIĞINDA İMHA ,İTLAF ÇALIŞMALARINDA GÖREV ALACAK ARAÇ

VE ŞÖFÖR LİSTESİ

4

KISALTMALAR

AB Avrupa Birliği

AGID Agar Jel Immünodifüzyon Testi

AI Avian Influenza

VKAE Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü

CBS Coğrafi Bilgi Sistemi

EB Enfekte Mekanlar

ELISA Enzim Bağlantılı Immünosorbent Testi

FAO Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü

GB Gözetim Bölgesi

HA Hemaglütinasyon

HI Hemaglütinasyon İnhibisyon

HSYSÜŞ Hayvan Sağlığı Yetiştiriciliği ve Su Ürünleri Şubesi

VHBSGYK Veteriner Hizmetleri Bitki Sağlığı Gıda ve Yem Kanunu

İMHHBİY

BHHMUGHİY

İhbarı Mecburi Hayvan Hastalıkları ve Bildirimine İlişkin Yönetmelik

Bulaşıcı Hayvan Hastalıkları İle Mücadelede Uygulanacak Genel

Hükümlere İlişkin Yönetmelik

HTB Hastalık Temas Mekanları

IVPI İntravenöz Patojenite Endeksi

KIB GB ve KB yi Kapsayan Alan

KKGM Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü

KB Koruma Bölgesi

LV Laboratuar Veteriner Hekimi

MVKAE Merkez Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü

OIE Dünya Hayvan Sağlığı Teşkilatı

PBS Fosfat Buffer (Tamponlanmış) Salin

PCR Polimeraz Zincir Reaksiyonu

RV Resmi Veteriner Hekim

SKN Sınır Kontrol Noktası

5

SPA Spesifik Patojenden Ari

ŞB Şüpheli Bölgeler

GTHBİM Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Müdürlüğü

GTHB Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

UHKM Ulusal Hastalık Kriz Merkezi

URL Ulusal Referans Laboratuarı

OB Operasyon Birimi

YHKM Yerel Hastalık Kriz Merkezi

YPAI Yüksek Patojenik Avian Influenza

6

NEVŞEHİR İLİ ACİL EYLEM PLANLAMA KOMİTESİ

Hasan ERKAL Vali Yardımcısı

İL GIDA TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ

Okan YILMAZ İl Müdürü

Necmettin SAPMAZ İl Müdür Yardımcısı

Rukiye PINAR Hay.Sağ.Yetiş. ve Su Ürünl. Şub. Müd.

Ali ÇOPUR Veteriner Hekim

İshak ÖZKAN Veteriner Hekim

İsmail BİKİR Veteriner Hekim

Tekin KEÇECİ Veteriner Hekim

Yasin KIRTIL Veteriner Hekim

Murat ŞEN Veteriner Hekim

Recep CENGİZ Veteriner Hekim

FATİH KUZUGÜDEN Veteriner Hekim

İL JANDARMA KOMUTANLIĞI Yüksel YİĞİT Jandarma Albay

İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ Dr. Rahim ÜNLÜBAY İl Sağlık Müdürü

NEVŞEHİR BELEDİYESİ Atilla SEÇEN Belediye Başkanı

Metin BAŞBUĞ Veteriner İşleri Müdürü

İL EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜ

Mehmet ARTUNAY İl Emniyet Müdürü

ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI 8. BL. MÜD. NEVŞEHİR ŞUBE

MÜDÜRLÜĞÜ Erol AKSOY Şube Müdürü

ZİRAAT ODASI Salih ÇELİKBAŞ Başkan

ETLİK VETERİNER KONTROL ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ DR. CEVDET YARALI Enstitü Müdürü V.

NEVŞEHİR VETERİNER HEKİMLER ODASI

Tekin KEÇECİ Oda Başkanı

7

Giriş:

Bu Bu acil eylem planı, Nevşehir genelinde Avian Influenza (AI) hastalığı ile ilgili

yüksek düzeyde bilinç ve hazırlığın idamesi ve çevresel korumanın sağlanması için gerekli

yerel önlemleri tanımlamak ve herhangi bir AI salgını karşısında uygulamak için

hazırlanmıştır.

Acil eylem planı ile ihbarı mecburi Avian influenza (NAI) salgınının ortaya çıkması

durumunda hızlı ve etkin bir şekilde salgının ortadan kaldırılması için gerekli bütün imkanlar,

ekipman, personel ve diğer malzemeye uygun erişim sağlanacak, gerektiğinde kamu ve özel

kurumların da işbirliği ile etkin bir mücadele programı yapılacaktır.

Hastalık etkeni virüs, göçmen kuşlarla, özellikle yaban ördekleriyle köy tavuklarına

veya açıkta beslenen kanatlı hayvanlara bulaşmaktadır. Kuş gribinin görülme riskini arttıran

en önemli etmen açıkta yapılan kanatlı yetiştiriciliğidir. Ülkemizin sosyo-ekonomik yapısı ve

alışkanlıkları nedeniyle köy tavukçuluğu yaygın şekilde yapılmaktadır. Bu nedenle kuş gribi

vakaları yayılma eğilimi göstermektedir. Hastalığın hayvandan insana bulaşması; enfekte

canlılarla aynı ortamı paylaşmak, hasta hayvanın ağız, burun akıntıları ve dışkısı ile temas

etmekle olmaktadır. İnsandaki hastalık belirtisi 38 dereceyi geçen yüksek ateş, solunum yolu

enfeksiyonu ve yaygın kas ağrısıdır. Tavuk ve tavuk ürünlerinin iyi pişirilerek yenilmesinde

yarar bulunmaktadır.

Hastalık nedeniyle tüketimin düşmesi ve ihracatın tamamen durmasıyla sektör

ekonomik sıkıntıya girmiştir. Ayrıca diğer sektörler de dolaylı yönden olumsuz

etkilenmektedir. Hastalık çıkmadan gerekli önlemleri almak, çıkması durumunda sorumluluk

bilinciyle hızlı hareket ederek, hastalığı kontrol etmek ve yok etmek için gerekli önlemleri

hayata geçirmek zorundayız.

8

1- YASAL YETKİ

Tavuk Vebasının ( AI ) kontrolü için yasal yetkiler aşağıda belirtilen mevzuatta yer

almaktadır

5996 Sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu (VHBSGYK,

13.06.2010 tarih ve 27610 Sayılı Resmi Gazete)

İhbarı Mecburi Hayvan Hastalıkları ve Bildirimine İlişkin Yönetmelik (İMHHBİY

22.01.2011 tarih ve 27823 sayılı Resmi Gazete)

Bulaşıcı Hayvan Hastalıkları ile Mücadelede Uygulanacak Genel Hükümlere İlişkin

Yönetmelik (BHHMUGHİY, 20.01.2012 tarih ve 28179 sayılı Resmi Gazete)

Tavuk Vebası Hastalığına Karşı Korunma ve Mücadele Yönetmeliği (04.09.2011 tarih

ve 28044 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.)

Avian Influenza (AI) Hastalığına Karşı Korunma ve Mücadele Talimatnamesi

(Hukuki Dayanak: 29.05.2001 tarih ve HSHD-HHM-6095/016049 Sayılı Koruma ve Kont.

Gn. Md. Yazısı)

GKGM 2017/01 no’lu Hayvan Hastalıkları ile Mücadele ve Hay. Hareketleri Kont.

Genelgesi

1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu

3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu

663 Karar Sayılı Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri

Hakkında Kanun Hükmünde Kararname

GKGM 2017/01 NO’LU HAYVAN HASTALIKLARI İLE MÜCADELE VE HAY.

HAREKETLERİ KONT. GENELGESİ

Tavuk Vebası (Avıan Influenza-Kuş Gribi) Hastalığı

1. Hastalıkla mücadelede “Tavuk Vebası Hastalığına Karşı Korunma ve Mücadele

Yönetmeliği” ve Bakanlığımızca gönderilen genelge ve talimatlara göre işlem yapılacaktır.

2. 04.10.2010 tarih ve 27692 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren

“Kanatlı Hayvanlarda Görülen Kuş Gribi Salgını Konusunda Yapılması Gerekenler” konulu

Başbakanlık Genelgesi kapsamında diğer kamu kurum ve kuruluşları ile koordinasyon

içerisinde bütün İl Müdürlükleri Ulusal acil eylem planı çerçevesinde kendi İl Acil Eylem

Planını hazırlayacak ve gerektiğinde güncellenerek ilgili yardımcı kurumlara gönderilerek

hastalık durumuna hazır olunması sağlanacaktır. Plan çerçevesinde görevlendirilen

Bakanlığımız ve diğer kurum personeli mücadele ve biyogüvenlik konularında eğitilecektir.

9

3. Kuş gribi şüpheli kanatlı hastalıkları ile ilgili duyum ve ihbarlar en geç 2 saat içinde

değerlendirilecektir. İnceleme sırasında kullanılacak koruyucu kıyafet, alet – malzeme ve

dezenfektanlar önceden hazırlanarak kullanıma hazır set halinde tutulacak, hastalık

mücadelesinde kullanılan malzeme depoları düzenli ve her zaman ulaşılabilir durumda

olacaktır.

4. Kuş gribi şüpheli vakalar derhal elektronik ortamda mucadele@tarim.gov.tr adresine

gönderilecek, hastalıktan şüphe edilmesi durumunda düzenli olarak bilgi notu gönderilecektir.

5. Hastalık mücadelesi amacıyla kanatlı itlafında Acil Eylem Planında belirtilen metotlar

kullanılacak hayvanlara eziyet edilmesi engellenecektir.

6. Hastalığın görülmediği sükûnet dönemlerinde aşağıda belirtilen koruyucu tedbirlerin

alınması için gerekli duyurular yapılacaktır.

a) Özellikle riskli sulak alanlar çevresindeki yaklaşık 1 km. mesafeli alanda kaz, ördek

gibi suda yaşamaya ihtiyaç duyan kümes hayvanlarının mutlaka kapalı alanlarda tutulması,

b) Tavuk, horoz, hindi gibi suda yaşamaya ihtiyaç duymayan kümes hayvanlarını açıkta

beslemek ve dolaştırmak isteyen hayvan sahiplerinin ise hayvanlar için gezinti yeri olarak

belirledikleri alanların etrafını tel ile çevirerek ve üstünü de devekuşu işletmeleri hariç olmak

üzere aynı şekilde tel, ağ veya teması kesecek başka bir yapı malzemesi ile örterek

kanatlıların gezinti yerlerini sınırlandırılması, böylece göçmen su kuşları ile olası temas

riskinin önlenmesi,

c) Köylerde açıkta beslenen ve dolaştırılan kaz, ördek gibi suda yaşamaya ihtiyaç duyan

kanatlı hayvanlar ile suda yaşamaya ihtiyaç duymayan tavuk, hindi gibi kanatlı hayvanların

aynı yerlerde bulundurulmaması.

d) Ölen kanatlı hayvanların rastgele çevreye atılması engellenmesi ve üzerine kireç

dökülmek suretiyle gömülmesi.

7. İl/İlçe Müdürlüklerinde söz konusu hastalık şüphesinde veya çıkışında kullanılmak

üzere tulum, çizme ve eldiven gibi tek kullanımlık koruyucu kıyafetler ile gözlük, maske ve

etkin dezenfektanlar depolarda hazır ve düzenli bulundurulacaktır. İlk müdahale için gerekli

olan malzemeler set halinde çanta içinde hazır tutulacaktır.

8. Genel Müdürlüğümüzce yayınlanan İhbarı Mecburi Tavuk Vebası (Avian İnfluenza)

Hastalığından Ari Bölgelerin Tanımlanması ve İlanı Hakkında Talimat kapsamında 2015 ve

2016 yıllarında tüm ülkeyi kapsayarak yapılan survey sonuçlarına göre halen Ülkemiz Tavuk

Vebası hastalığından ari olduğundan 81 il idari sınırları çerçevesinde 81 ari bölge olarak

tanımlanmıştır.

mailto:mucadele@tarim.gov.tr

10

9. İhbarı Mecburi Tavuk Vebası (Avian İnfluenza) Hastalığından Ari Bölgelerin

Tanımlanması ve İlanı Hakkında Talimat kapsamında gerçekleştirilecek aktif ve pasif survey

çalışmalarının titizlikle yürütülmesi gerekmektedir. Söz konusu Talimat kapsamında yılda iki

kez yürütülecek olan aktif survey için hazırlanan programlar İl Müdürlüklerine

gönderilecektir.

10. Kesim amacı ile kesim amacı dışında kanatlı hayvan, günlük civciv ve kuluçkalık

yumurta sevki yapılmadan önce Genel Müdürlüğümüz web sayfasından bölgelerin arilik

durumu kontrol edilerek İhbarı Mecburi Tavuk Vebası (Avian İnfluenza) Hastalığından Ari

Bölgelerin Tanımlanması ve İlanı Hakkında Talimat kapsamında iş ve işlemler yürütülecektir.

11

4 Eylül 2010 CUMARTESİ Resmî Gazete Sayı : 27692

GENELGE

Başbakanlıktan:

Konu : Kanatlı Hayvanlarda Görülen Kuş Gribi Salgını

Konusunda Yapılması Gereken Hazırlıklar

GENELGE

2010/21

Kanatlı hayvanlarda görülen Avian Influenza (Kuş Gribi) hastalı ğı , insan ve hayvan sağlı ğı na olan olumsuz

etkileri yanı nda ekonomik boyutları da dikkate alı ndı ğı nda mücadele edilmesi gereken önemli bir hastalı ktı r.

Hastalı kla etkin bir şekilde mücadele edilebilmesi, Tarı m ve Köyişleri Bakanlı ğı ile Sağlı k Bakanlı ğı nı n yanı

sı ra, görev alanları na giren konularda diğer kamu kurum ve kuruluşları nı n da destek vermesine bağlı

bulunmaktadı r. Olası bir salgı n durumuna hazı rlı klı olunması , salgı n esnası nda ve sonrası nda etkin müdahale

sağlanması için kamu kurum ve kuruluşları nca alı nması gereken tedbirler aşağı da belirtilmiştir.

1 - Avian Influenza hastalı ğı ile mücadele konusunda ulusal önlemlerin tanı mlanarak herhangi bir salgı n

karşı sı nda uygulanması amacı yla, Tarı m ve Köyişleri Bakanlı ğı tarafı ndan hazı rlanan "Avian Influenza

Hastalı ğı Acil Eylem Planı " internet ortamı nda www.kkgm.gov.tr adresinde yayı nlanmı ştı r.

2 - Acil Eylem Planı nda öngörülen ihbarı mecburi Avian Influenza salgı nı nı n ortaya çı kması durumunda

hı zlı ve etkin bir şekilde salgı nı n ortadan kaldı rı lması için gerekli bütün imkanlar, ekipman, personel ve diğer

malzemeye söz konusu planda belirtildiği şekilde erişim sağlanacaktı r.

3 - Bu kapsamda, planı n uygulanması konusunda Tarı m ve Köyişleri Bakanlı ğı nı n merkez ve taşra

teşkilatı nca ihtiyaç duyulacak her türlü katkı ve destek, konu ile ilgili tüm kamu kurum ve kuruluşları tarafı ndan

ivedilikle sağlanacaktı r.

4 - "Avian Influenza Hastalı ğı Acil Eylem Planı " doğrultusunda Tarı m ve Köyişleri Bakanlı ğı İ l

Müdürlükleri tarafı ndan tüm kamu kurum ve kuruluşları ile koordinasyon içerisinde "İ l Avian Influenza Hastalı ğı

Acil Eylem Planı " hazı rlanacaktı r. Bu planlarda, olası bir salgı n durumunda illerde bulunan kamu kurum ve

kuruluşları nı n görevleri belirtilecektir. Söz konusu planları n hazı rlanması , uygulanması ve görevlerin yerine

getirilmesi konusunda ilgili kamu kurum ve kuruluşları arası nda işbirliği ve koordinasyon valilikler tarafı ndan

sağlanacaktı r.

5 - İ l Avian Influenza Hastalı ğı Acil Eylem Planları nı n, Sağlı k Bakanlı ğı tarafı ndan hazı rlanan ve

2006/23 sayı lı Başbakanlı k Genelgesi ile duyurulan "Ulusal Pandemi Planı " doğrultusunda İ l Sağlı k

Müdürlüklerince hazı rlanmı ş olan "İ l Pandemi Planları " ile uyumlu olması sağlanacaktı r.

6 - "İ l Avian Influenza Hastalı ğı Acil Eylem Planı "nda, olası bir salgı n durumunda görevlendirilecek

personel ile gerekli ekipmanlar belirlenecektir. Hizmetlerin aksamadan yürütülmesi için, bütün kamu kurum ve

kuruluşları tüm personelin görev tanı mı nı yaparak görevde kalması gerekenlerin sayı sı nı ve kritik düzeydeki

personeli belirleyecekler, muhtemel bir salgı n anı nda kamu hizmetlerinde herhangi bir aksaklı ğa yol açmayacak

şekilde gerekli tedbirleri alacaklardı r.

7 - "Avian İ nfluenza Hastalı ğı Acil Eylem Planı " doğrultusunda, salgı n durumunda merkezde Ulusal

Hastalı k Kriz Merkezi (UHKM) ve il merkezlerinde Yerel Hastalı k Kriz Merkezleri (YHKM) devreye girecek ve kriz

yönetimi başlatı lacaktı r.

8 - Bütün kamu kurum ve kuruluşları nı n bilgilendirilmesi amacı yla, merkezde Tarı m ve Köyişleri

Bakanlı ğı , illerde ise valiliklerin koordinasyonunda Tarı m ve Köyişleri Bakanlı ğı İ l Müdürlükleri tarafı ndan

bilgilendirme ve işbirliği toplantı ları düzenlenecek, uygulamalar Tarı m ve Köyişleri Bakanlı ğı tarafı ndan

yakı ndan takip edilecektir.

Bilgilerini ve gereğini rica ederim.

Recep Tayyip ERDOĞAN

Başbakan

12

1.1. AI İhbarı

5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu ’nun 4 üncü

maddesinin altıncı fıkrasında “Bir yerde bulaşıcı hayvan hastalığı ya da sebebi belli olmayan

hayvan ölümlerinden haberdar olan ilgililer, durumu Bakanlığa ihbar etmekle yükümlüdür”

denilmektedir. Bir hastalığın ihbarı ile ilgili ayrıntılı kurallar İhbarı Mecburi Hayvan

Hastalıkları ve Bildirimine İlişkin Yönetmelik’ in 5. maddesinde açıklanmıştır.

1.2. Salgın bölgesinde alınacak genel önlemler

Kordon ve karantina

Hareketlerin Kontrolü

Aşılama

Hayvanların öldürülmesi ve imhası

Temizlik ve dezenfeksiyon

Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu’nun 4. maddesinin (1.)

fıkrasının b) bendi ve Bulaşıcı Hayvan Hastalıkları ile Mücadelede Uygulanacak Genel

Hükümlere İlişkin Yönetmelik’in 5.-29. maddeleri, salgın bölgesinde gerekli önlemleri almak

için yasal dayanak oluşturmaktadır.

Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu ’nun 4. maddesinin (1.)

fıkrasının b) bendi, hastalığın kontrol altına alınması için şüpheli mekanların çevresinde

kordon oluşturulması ve hastalığı kordon dışına yayabilecek insan hareketlerinin kısıtlanması

veya yasaklanması, hayvan ve hayvansal ürünler, yem, alet, ekipman ve diğer maddelerin

hareketlerinin kısıtlanması için yasal dayanak sağlamaktadır.

1.3. Tazminat

5996 sayılı Kanunun Madde 5 (1)’e göre hastalık nedeniyle imha edilen hayvansal

ürünlerin, yem, madde ve malzemelerin bedelleri ile imha, nakliye ve dezenfeksiyon

masrafları Bakanlık tarafından sahiplerine tazminat olarak ödenir. Tazminatlar, bilindiği üzere

“İhbarı Mecburi Hayvan Hastalıkları ve Bildirimine İlişkin Yönetmelik 22.01.2011

tarihli ve 27823 sayılı Resmi Gazete’de ve Tazminatlı Hayvan Hastalıkları ve Tazminat

Oranlarına Dair Yönetmelik 14.01.2012 tarihli ve 28173 sayılı Resmi Gazete’de

13

yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmeliklere göre Tavuk Vebası (Avian

Influenza) hastalığı 4/4 oranında tazminatlı hastalıklar arasına alınmıştır.

1.4. Diğer Kurumların desteği

5996 sayılı sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun Madde 4

(5)’e göre Bakanlık, Sağlık Bakanlığı ve konu ile ilgili diğer kurum ve kuruluşlar, işbirliği

içerisinde, insan ve hayvan sağlığını korumak amacıyla, belirlenen zoonoz hastalık ve

zoonotik etkenler ile antimikrobiyal direncin izlenmesi veya gıda yoluyla bulaşan zoonoz

hastalıkların araştırılması için epidemiyolojik incelemeler yapılmasını, izleme planlarının

hazırlanmasını ve uygulanmasını sağlar.

Madde 4 (8)’e göre İl özel idareleri ve belediyeler, hayvan hastalıkları ile mücadele ve

kontrollerde Bakanlığa yardımcı olmakla yükümlüdür.

Madde 43 (3)’e göre İçişleri Bakanlığı hayvan hastalıkları ve bitki hastalık ve zararlıları

ile mücadelede, Çevre ve Orman Bakanlığı tarım alanlarına zarar veren yabanî hayvanlar ile

hayvan hastalıklarına karşı yapılacak mücadelede yaban hayatını ilgilendiren hususlarda

Bakanlığa yardımcı olur.

2. MALİ HÜKÜMLER

2.1. Personel ve seyahat giderleri Hayvan Hastalıkları Mücadele Programı bütçesinden ve

Hayvan Hastalıkları Acil Fonundan karşılanır.

2.2. Küçük ekipman

İlave küçük ekipman maliyetleri Hayvan Hastalıkları Mücadele Programı ve Hayvan

Hastalıkları Acil Fonu bütçesinden karşılanır.(mevcut stok durumu) EK-19

2.3. Kesim, karkasların ve bulaşmaya maruz kalmış (kirlenmiş) malzemenin imhası,

sanitasyon

Bu maliyetler Hayvan Hastalıkları Mücadele Programı ve Hayvan Hastalıkları Acil

Fonu bütçesinden karşılanır.

2.4. Acil aşılama

Acil aşılama maliyetleri Hayvan Hastalıkları Mücadele Programı ve Hayvan Hastalıkları

Acil Fonu bütçesinden karşılanır.

3- KOMUTA ZİNCİRİ

14

3.1. AI’nin kontrolünden GTHB sorumludur.GTHB, AI’nin kontrol stratejilerinin yönetimi

için GKGM’ne yetki verir.

3.2. GKGM, AI acil eylem planını Ulusal Hastalık Kriz Merkezi’nde (UHKM) görevli

memurun yetkisine devretmiştir. (merkezin isim ve adresi EK 1’de verilmiştir). AI şüphesi

ya da salgını durumunda bu merkez GKGM’nin genel yönetimi altında ulusal stratejiyi

koordine eder. UHKM müdürü Yerel Hastalık Kriz Merkezlerinin (YHKM) acil hastalık

stratejilerini yönetmekle sorumludur. 81 İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl

Müdürlüğü (GTHBİM’leri) kendi bölgelerinde AI kontrol tedbirlerini almakla sorumludur.

GTHBİM’leri ve Hayvan Sağlığı Şube Müdürlerinin isimleri ve irtibat bilgileri EK 2’de

verilmiştir.

3.3. Hastalığın teşhisinden sorumlu 8 adet Bölge Veteriner Kontrol Araştırma Enstitüsü

mevcuttur.(Adana, Bornova, Elazığ, Etlik, Erzurum, Konya, Samsun ve Pendik)

3.4. Bornova Veteriner Kontrol Enstitüsü, Bakanlık tarafından AI hastalığının teşhisinde

Ulusal Referans Laboratuarı olarak belirlenmiştir.

3.5. Acil Eylem Planı komuta zinciri EK-4’te verilmiştir.(2 adet)

3.6. AI’ nin İl kontrolünden Nevşehir Valiliği sorumludur. Nevşehir Valiliği, AI’ nin kontrol

stratejilerinin yönetimi için Nevşehir İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü (GTHBİM)’ne

yetki verir. Gerekli görülmesi durumunda İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüklerinde

de bir Operasyon Ünitesi oluşturulabilir.

3.7. Nevşehir Valiliği, AI Acil Eylem Planını Yerel Hastalık Kriz Merkezi’nde (YHKM)

görevli memurun yetkisine devretmiştir. AI şüphesi ya da salgını durumunda bu merkez

GTHBİM’ nin genel yönetimi altında yerel stratejiyi koordine eder. (EK-4)

Gerekli görülmesi durumunda İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüklerinde de

Operasyon Üniteleri oluşturulabilir. YHKM Operasyon Ünitelerinin (OÜ) acil hastalık

stratejilerini yönetmekle sorumludur. Nevşehir Valiliği İl Gıda Tarım ve Hayvancılık

Müdürlüğü ve 7 İlçe Müdürlüğü kendi bölgelerinde AI kontrol tedbirlerini almak ve

YHKM’ni bilgilendirmekle sorumludur. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İlçe Müdürleri

ve İlçe Veteriner Hekimlerinin isimleri. Serbest Veteriner Hekimler ve irtibat bilgileri EK-

3’de verilmiştir.

3.8. GTHB İlçe Müdürlüğü Nevşehir’de 7 ilçeyi içine almaktadır. İlin bir haritası EK- 5’de

gösterilmiştir.

3.9. YHKM, GTHBİM’ nün yerel yanıtı (karşılığı) ile ilgili bütün faaliyetlerini koordine eder.

15

4. ULUSAL HASTALIK KRİZ MERKEZİ (UHKM)

4.1. UHKM adresi EK 1’de verilmiştir.

Hayvan Sağlığı Dairesi Başkanı, UHKM’nin ihbarı takiben kısa süre içinde, yada

Veteriner Epidemiyoloji ve Enformasyon ve Hayvan Hastalıkları Mücadele Şubesi tarafından

sağlanan risk verilerine göre harekete geçen bir merkez olmasını sağlamak için koordinatör

olarak görevlendirilmiştir. Koordinatörün sorumlulukları içinde kişiler, ekipman ve

imkanlarla ilgili takip ve kontrol listesinin tutulması da bulunmaktadır.

UHKM’nin sorumlulukları:

a) “Huzur zamanında” (hastalık bulunmadığı zamanlarda) hastalığa karşı hazırlıklı ve

uyanık olma durumunun sağlanması;

Yerel Hastalık Kriz Merkezlerinin (YHKM) uygulamalarını yönetmek, izlemek ve

talimatlara uyulmasını sağlamak,

Ulusal Referans Laboratuarı (URL) ile irtibat halinde bulunmak,

Tarımsal ve ticari kuruluşlar ve medya ile irtibat halinde bulunmak,

Acil eylem planının mali hükümlerini düzenlemek,

Eğitim programları düzenlemek,

Simülasyon-tatbikat uygulamaları düzenlemek,

Hastalık konusunda bilgilendirme çalışmaları yapmak,

SKN’ları, sınırlarda ve hava alanlarındaki kontrolleri yönetmek .

b) Hastalık şüphesi ya da salgın durumunda ulusal stratejinin yönetilmesi;

UHKM üyeleri derhal toplanmalı,

YHKM’lerinin uygulamalarını yönlendirmek, izlemek ve denetlemek,

Ulusal uzman grubunun tavsiyelerinden yararlanmak suretiyle AI kontrol stratejilerinin

genel yönetimini şekillendirmek,

Personel ve diğer kaynakları YHKM’de plana uygun olarak yerleştirmek,

YHKM’nden, yerel uzman grubundan ve URL’ndan bilgi ve veri toplayarak bunları

analiz edilmek üzere ulusal uzman grubuna ulaştırmak,

Yetkili çevre makam ve organları ile veterinerlik, tarımsal ve ticari kuruluş ve organlar

dahil olmak üzere, OIE, FAO, AB’ye komşu ülkelerin ulusal makamlarına bilgi temin etmek,

Acil aşılama kampanyası düzenlemek, aşılama mıntıkalarının sınırlarını tayin etmek,

16

Veteriner hizmetleri ve çevre güvenliği ile ilgili işleri koordine etmek üzere yetkili

makamlarla irtibat halinde bulunmak,

Basına verilen demeçler dahil çiftçi bilinci ve genel kamuoyu programlarını yönetmek

ve basınla sürekli irtibat için halkla ilişkiler merkezi oluşturmak,

Eğitim programları düzenlemek,

Mali konuları düzenlemek,

Uluslararası hastalık raporları ve uygun zamanlarda bölgesel veya ulusal ölçekte

hastalıktan ariliğin tanınması için durum raporları hazırlamak,

Mevcut personel ve diğer kaynaklar ile ilgili güncel listeleri ve temin edilebilecek ilave

kaynaklara ait ayrıntıları tutmak,

Koruma bölgesi (KB), Gözetim Bölgesi (GB) ve gerektiğinde aşılama bölgeleri

oluşturmada YHKM ile irtibat halinde olmak,

Kullanılması gerekiyorsa aşılar dahil olmak üzere gerekli malzemelerin siparişini

vermek ve dağıtımını yapmak,

Acil Eylem Planının bir parçası olarak harekete geçirilebilecek gruplar dahil, acil durum

ile ilgili diğer gruplarla bağlantı halinde olmak.

5.YEREL HASTALIK KRİZ MERKEZİ (YHKM)

Yerel seviyede AI’ye hazırlıklı olma ve operasyon (uygulama) kontrolü Gıda Tarım ve

Hayvancılık İl Müdürlüğü (GTHBİM)’nün Hayvan Sağlığı Yetiştiriciliği ve Su Ürünleri Şube

Müdürlüğü’nün(HSYSÜŞM) sorumluluğundadır.

Bir AI salgınının başlangıç safhasında İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Hayvan

Sağlığı Yetiştiriciliği ve Su Ürünleri Şube Müdürlüğü YHKM olacaktır. Ancak AI salgınlarını

kontrol altına almada güçlük çekilmesi ihtimaline karşı (birden fazla salgın olması,

GTHBİM’den çok uzak mesafede enfekte mekanların bulunması gibi) YHKM’ne destek

sağlamak üzere bir ya da birden fazla operasyon ünitesi kurulabilir.

5.1. FAALİYETLER VE İŞLEVLER:

YHKM’nin sorumlulukları ve görevleri iki başlık altında toplanabilir:

a) Hazırlıklı olunmasını sağlayan görev ve sorumluluklar.

b) Gerçek durumlar esnasındaki görev ve sorumluluklar.

a) Hazırlıklı olunmasını sağlayan görev ve sorumluluklar;

17

Bölgede hastalıkla ilgili bilinçlilik ve hazırlıklı olma durumunun UHKM’nin talimatları

doğrultusunda devamlılığının sağlanması,

Hastalık kontrol uygulamalarını yerel olarak düzenlemek ve ulusal simülasyon tatbikatına

katılmak,

Ekipman ve personel temini için diğer devlet departmanları ile bağlantıları muhafaza

etmek ve karkasların imhası,

Canlı hayvanların tamamının tanımlanması.

b) “Gerçek Zaman”-Hastalık Zamanı sorumlulukları;

UHKM ile istişarede bulunarak bir salgın sırasında kontrol stratejisini yönetmek ve

uygulamak,

Bildirilen hastalık şüphesi ile ilgili olarak hemen inceleme yapılmasını ve yürürlükteki

talimatlara uygun olarak örneklerin URL’na gönderilmesi işlemlerinin düzenlenmesini

sağlamak,

Hastalık şüphesi raporlarını UHKM’ne bildirmek,

Ulusal Uzman Grubu ile irtibat halinde bulunmak,

Hastalık teyidinden sonra Enfekte Mekanları beyan etmek,

UHKM ile irtibatlı olarak KB ve GB ölçülerinin tespiti ve bölgelerin sınırlarının

belirlenmesi,

KB, GB’ndeki işletmeler ve epidemiyolojik olarak bağlantılı işletmelerde en kısa zamanda

bir hayvan sayımı yapmak,

Enfekte Mekanlarda yapılan işlemleri denetlemek – mekanların karantinası, hastalığa karşı

hassas hayvanların değer tayini, kesim ve karkasların atılması (imhası), temizlik ve

dezenfeksiyon,

KB ve GB’nde bulunan pazarların kapatılması ve hayvan hareketlerini kontrol amacı ile

belediye zabıtası, polis, jandarma ve/veya silahlı kuvvetlerle irtibat sağlanması,

En yüksek hastalık riski bulunan yerlerdeki canlı hayvan birimlerini belirlemek için Yerel

Uzman Grubu ile irtibat sağlamak ve UHKM’ne potansiyel enfekte birimlerin kesim işlemi

için tavsiyede bulunmak,

KB ve GB’deki canlı hayvan birimlerini gözlem altında tutmak. Hastalık teyit edilir

edilmez KB’deki bütün birimler denetlenmelidir. Ziyaretler Ulusal Uzman grubunun

tavsiyelerine göre belirlenmelidir,

Enfekte mekanlara giriş çıkışların, gerektiğinde pazarların ve personel ve taşıt vs.

hareketlerinin izlenmesi,

18

Gerekli eylem konusunda Ulusal Hastalık Kriz Merkezi ile irtibatta bulunmak,

Epidemiyolojik incelemeler sırasında toplanan verileri, verilen hayvan hareket izinlerini,

kullanılan personel ve ekipmanı, enfekte işletmelerdeki ve YHKM’de vuku bulan olayları

günlük şeklinde kayıt altına almak,

Karkasların atılması (imhası) ve dezenfektanların çevreye etkisini en aza indirme

konusunda Yerel Makamla irtibatta bulunmak.

5.2. YHKM Üyeleri (EK 3-1)

Başkan: İl Vali Yardımcısı (Tarımdan sorumlu)

Başkan Vekili: Hayvan Sağlığı Yetiştiriciliği ve Su Ürünleri Şube Müdürü,

Sağlık İl Müdürü,

Çevre ve Orman İl Müdürü,

Salgının belediye sınırları dışında vuku bulması durumunda İl Daimi Encümen Temsilcisi,

Salgının çıktığı yerin Belediye Başkanı/Başkanları

İlçe/bölge ya da İl Mali Bölüm temsilcisi (Defterdar/Mal Müdürü)

Belediye zabıtası temsilcisi (belediye sınırları içinde)

Jandarma Komutanı ve/veya Emniyet Müdürü,

Ziraat Odası Başkanı,

Yetiştirici Birlikleri Başkanları,

Gerek görülmesi durumunda diğer kurum temsilcileri de YHKM’ne üye olarak

alınabilir.

Operasyon Birimi:

Aşağıdaki kriterleri dikkate alarak, YHKM kararı ile GTHB İlçe Müdürlüklerinde bir

operasyon birimi oluşturulabilir.

Bir bölgede birden çok sayıda mihrakın bulunması,

Enfekte mekanların GTHBİM’den uzak mesafede olması,

Populasyon yoğunluğunun çok yüksek olması,

Populasyonun yoğun olduğu alanda işletmelerin çok yakın olması.

5.3. Faaliyetler ve İşlevler:

Operasyon birimi YHKM’nce alınan kararlara uygun olarak aynı görevleri yerine

getirecektir.

19

5.4. YHKM’nde bulunacak imkânlar ve fiziksel kaynaklar ve görev dağılımı:

5.4.1 İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü

a) Bütün izleme faaliyetlerinin tamamlanmasına kadar sadece bu amaç için kullanılmak

üzere bir çalışma odası gereklidir,

b) Bu odada haritaların incelenmesi ve yuvarlak masa grup toplantılarının ve

tartışmalarının yapılmasını mümkün kılacak ayrı bir masa mevcut olmalıdır,

c) Temin edilen odada en az iki kişi için yeterli masa alanı ile internet bağlantılı masa üstü

bilgisayar ve telefon bulunmalıdır,

d) Tercihen bilgisayar tabanlı, UHKM ile ve diğer bütün gerekli veri tabanları,

laboratuarlar ve diğer kuruluşlarla bağlantılı bir kayıt sistemi,

e) Bir AI’nin ortaya çıkışıyla ilgili bütün olayları kronolojik sırayla kaydetmek üzere,

başka faaliyetlerle bağlantı kurulmasına ve koordinasyona imkan sağlayan ortak bir günlüğün

tutulması,

f) Bir AI salgını çıkması durumunda İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü İl

kordinatörleri (EK 3-6)’da belirtilmiştir İlçede hastalık çıkması durumunda görevli olacak

ekipler listesi (EK 3-7)’de belirtilmiştir. Gerekli olması durumunda İldeki özel Veteriner

Hekimler (EK 3-5) ve yerel kuruluşlar dahil ilgili kişilerin (EK 3) güncel listesi

hazırlanmıştır.

g) Kesimhanelerin ve imha alanlarının bir listesi, kesimhanelerin listesi EK 8 ve EK 9’da

verilmiştir.

h) Köy ve kasaba yerleşimlerinin, topoğrafik özellikleri, kamu yollarının gösterildiği ilçe

veya daha geniş anlamda il veya bölgelerin ayrıntılı güncel haritaları (tercihan CBS

formatında), İl Jandarma Komutanlığınca sağlanacaktır.

i) AI salgını çıkması durumunda temasa geçilmesi gerekli olan ve konuyla ilgili olabilecek

il deki yetkili çevre makamları ile çevreyle ilgili diğer kurumların güncel listesi

hazırlanmıştır. (EK 3)

j) Karkasların, çevre ve özellikle yüzey ile yeraltı suları için bir zarar riski oluşturmayacak

uygun tasfiye ve gömme sahaları Orman ve Su İşleri Bakanlığı 8. Bölge Müdürlüğü Nevşehir

Şube Müdürlüğü ve Belediyelerce belirlenmiştir. (Bu yerler İl merkezinde ve İlçe

Merkezlerinde rutin olarak çöp dökülen sahalar olarak belirlenmiştir.)

20

k) Hayvan karkaslarının ve hayvansal atıkların muamelesinde ihale edilebilecek işler ile bu

işleri yapacak işletmelerin listesi, belediyeler tarafından sağlanacaktır. (atıkları hayvan ve

hayvan maddelerini imha yerlerine taşıma işlemleri)

l) Numune alma kitleri” bileşenleri (elemanları) ve koruyucu giysiler için gerekli depo

alanı mevcuttur.

m) Resmi veteriner hekimin hastalık ihbarlarını değerlendirirken kullanacağı 1 no’lu kit

bütün elemanlara temin edilerek kullanıma hazırlanmıştır.(EK-11)

n) Serbest ve resmi görevli veteriner hekim listesi hazırlanmıştır.(EK 3-5, EK 3-6)

o) AI çıkması durumunda Nevşehir Belediyesi ve İl özel idaresinden temin edilecek

araçların ve şöförlerin (Kepçe, Dozer, Greyder gibi) listesi hazırlanmıştır. EK 20

5.4.2. İl Halk Sağlığı Müdürlüğü

İlde insan Avian Influenza hastalığının kontrolü için yapılacak çalışmaları planlamak,

koordine etmek, izlemek ve denetlemek. Sağlık personeli ve halkın konu ile ilgili eğitilmesine

katkıda bulunmak.

a) İnsan Avian Influenza vakalarının kayıt altına alınarak takip ve tedavi edilmesini

sağlamak, bildirimde bulunmak.

b) Sağlık kuruluşlarında gerekli koruyucu ve tedavi edici malzemelerini temin etmek,

dağıtımını yapmak.

c) İnsan Avian Influenza vakası çıkan bölgede insanlara yönelik sürveyans çalışmalarını

yapmak.

d) Vaka çıkan yerlerde gerektiğinde insan barınma yerlerinin dezenfeksiyonunu organize

etmek ve yapılmasını sağlamak.

e) İnsan vakalarından numunelerin alınmasını sağlayarak, referans laboratuarına

göndermek.

f) Sağlık kurum ve kuruluşlarında gerekli planlamanın yapılması ve ihtiyaca göre yoğun

bakım ünitelerinin alt yapısının güçlendirmesini sağlamak.

g) İnsan Avian Influenza vaka yönetiminde profilaksi verecek ve hastaların yatırılacağı

hastaneleri belirlemek, vakaların naklini temin etmek.

h) Avian Influenza hastalığına bağlı olan insan ölümlerinde cenazenin defni belediye

sınırları dışında ise defin işleminin sağlık müdürlüğünün kontrolünde gerçekleşmesini

sağlamak.

i) İl Hıfzıssıhha Kurulunu toplantıya davet etmek ve alınan kararlarda Halk Sağlığı

Müdürlüğü görev ve yetki alanına giren konuların uygulanmasını sağlamak.

21

5.4.3. Orman ve Su İşleri Bakanlığı 8. Bölge Müdürlüğü Nevşehir Şube Müdürlüğü

a) Arazide çalışacak tüm personelimizi “Kuş Gribi” konusunda eğitmek.

b) Gümüşhane ili sulak alanlar listesini hazırlamak ve göçmen kuş rotalarını belirleyip

KUŞ GRİBİ RİSK HARİTASI oluşturmak. ( EK 6, EK 7 )

c) Avcı Eğitimlerinde Sulak alan Riski/Kuş gribi konularını işlemek.

d) Yaban Hayvanları üreten tesislerin kontrolünün sıklaştırılması.

e) En az 3 yıl Kanatlılarda av yasağını, İl Av Komisyonuna önermek.

f) Başlatılan av yasağını ciddi olarak takip etmek. Bu hususta zaten var olan Jandarma,

Köy Muhtarı, Kır Bekçisi yetkilisinin etkinleştirilmesinin sağlanması.

g) İtlaf çalışmaları olur ise Çukur Standardını belirleyip uyulmasını sağlamak.

Çukur Standardı:

Yerel Yönetici/ DSİ/ Orman ve Su İşleri Bakanlığı 8. Bölge Müdürlüğü Nevşehir Şube

Müdürlüğü önerdiği yere açılmalı.

Yerleşim yerlerinin dışına (İnsan ve hayvan aktivitelerinin olmadığı yerlere açılmalı.)

Yeraltı ve yerüstü sularının etkilenmeyeceği yerler seçilmeli.

Çukur için mümkün olduğunca geçirgen olmayan killi toprakların bulunduğu alanlardan

seçilmeli.

Çukur açıldıktan sonra, altına geçirgen olmayan tabaka kil serilmeli, üzerine kireç

serilmeli. İtlaf edilen hayvanlar sızdırmaz kalın poşetlere konulmalı, üzeri en az 1 m toprakla

örtülmeli ( Yırtıcı vs. açmaması için). Toprak sıkılaştırılmamalı.

Çukur kapandıktan sonra “buraya kuş gribine yakalanmış hayvan gömülmüştür dikkat

ediniz” gibi uyarıcı levhalar konulmalı.

5.4.4. Diğer görevlerin kurumlara dağılımı:

a) Dezenfektanın ve karkas dekompozisyonu (bozulması) sonucu vücut dokuları ve

sıvılarının çevreye ve özellikle yüzey ve yeraltı sularına yayılıp karışmasının izlenmesi ve

kontrolünden Belediyeler, Orman ve Su İşleri Bakanlığı 8. Bölge Müdürlüğü Nevşehir Şube

Müdürlüğü sorumludur.

b) Köylerdeki itlaf sırasında İl Jandarma Komutanlığı, Merkez mahallelerde İl Emniyet

Müdürlüğü güvenliği sağlayacaktır.

c) İl Milli Eğitim Müdürlüğü tüm okullarda hastalıkla ilgili eğitici ve doğru bilgiler

verecektir.

22

d) Yetişkinlerin eğitiminde İl Müftülüğü gerekli bilgilendirmeyi yapacaktır.

e) İtlaf işlemlerinden doğacak tazminat tutarları ve ödeme işlemlerini Defterdarlık takip

edecektir.

f) 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunun 246. maddesi gereğince nüfusu yirmi binden

fazla olan şehirlerde belediyelerce tayin edilecek mıntıkalar içinde hayvan beslenmesi

yasaktır, denilmektedir. Bu nedenle şehirde hayvan beslenmesinin kontrolü belediyenin

sorumluluğundadır.

g) Evcil hayvanların çevreye verdiği rahatsızlıkların önlenmesi ve takibi 5199 sayılı kanun

gereği Orman ve Su İşleri Bakanlığı 8. Bölge Müdürlüğü Nevşehir Şube Müdürlüğünün

sorumluluğundadır.

h) Hastalık çıkması durumunda İl Halk Sağlığı Müdürlüğü Valilik Makamının emirleri ve

kendi mevzuatları doğrultusunda çalışacaktır.

i) İhtiyaç durumunda Veteriner Hekimler Odası ve Üyelerine yasaların ön gördüğü

görevler verilecektir.

6. UZMAN GRUBU

6.1. Yerel Uzman Grubu

AI teyit edildiğinde YHKM bünyesinde bir Yerel Uzman Grubu oluşturulur. (EK 4-1)

Grup:

Bölge VKAE’nden 1 epidemiyoloji uzmanı (ETLİK VKMAE)

GTHBİM’nden 2 veteriner hekim

GTHBİM’nden1 teknik ve 1 idari personel’den teşekkül eder.

Grubun rolü:

Şüpheli vakalarda söz konusu sahaya gitmek,

Hastalığın muhtemel kaynağını ve yayılışını araştırmak,

İşletmelerdeki muhtemel enfeksiyon süresinin tahmini,

Enfekte işletmelerin durumu, hastalığa karşı hassas olanlar ile diğer canlı hayvanların

sayı ve türleri ile yetiştirme şeklinin belirlenmesi,

İşletmenin büyüklüğü, yeri, diğer işletmelerle ve kamu yolları vs. ile ilişkisinin

belirlenmesi

Risk değerlendirmesi yapmak ve temas edilen/edilecek işletmeleri kategorize etmek,

Örnek toplamak ve göndermek,

23

Ulusal Uzman Grubundan uzmanlarla irtibat kurmak ve gerektiğinde onları araştırma

için davet etmek,

Gözlem/tetkik ve epidemiyoloji raporlarını incelemek ve değerlendirmek,

YHKM, UHKM ve Ulusal Uzman Grubuna rapor ve tavsiyeleri iletmek,

Koruyucu kesim ve/veya itlafla ilgili olarak YHKM’ne tavsiyelerde bulunmak,

KB ve GB sınırları ve diğer kontrol tedbirleri hakkında tavsiyelerde bulunmak.

7. KAYNAKLAR (Yeterli Kaynaklar özellikle personel, laboratuar, Ekipman)

7.1. Bir AI salgını sırasında çok sayıda personel ve ekipmanın YHKM’ne sevk edilmesi

gerekecektir. Bu konu GTHB’nin Personel Genel Müdürlüğü ve/veya GKGM’nün

sorumluluğunda olacaktır. Gerektiğinde salgın çıkmayan diğer illerden personel temin

edilebilir ve özel hekim yetkilendirilerek görevlendirilir.

7.2. YHKM herhangi bir AI salgını vuku bulması durumunda göreve çağırabileceği veteriner

personelin bir listesini muhafaza edecektir. (EK-3-5, EK 3-6 )

8. UYGULAMA KILAVUZU

8.1. GİRİŞ

8.1.1.Tanım

Avian influenza, tavuk, hindi, gine tavuğu ve diğer kanatlı türlerinin ve özellikle

göçmen su kuşlarının hafif ve hatta asemptomatik enfeksiyondan akut ve öldürücü boyuta

kadar değişen viral etiyolojiye sahip bir hastalıktır.

8.1.2. Etiyoloji

Avian influenza virusları Orthomyxoviridae ailesinin A tipi virusları içersinde yer alır.

Tip A influenza virusları serolojik olarak 15 hemaglütinin (H1-H15) ve 9 nörominidaz (N1-

N9) alt tipinde kategorize edilirler. Her virüsün görünür şekilde herhangi bir kombinasyon

içinde bulunabilen bir HA ve bir nörominidaz antijeni vardır. Avian influenza tip A

viruslarının alt tiplerinin muhtemel kombinasyonlarının çoğunluğu kanatlı türlerinden izole

edilmiştir. Bugüne kadar yalnızca H5 ve H7 alt tiplerinin hastalığa karşı hassas türlerde

YPAI’ye neden oldukları gösterilmiştir, ancak H5 ve H7 vıruslarının tamamı virülent değildir.

8.1.3. Epidemiyoloji

Dünya üzerinde yayılışı

AI virusları dünya üzerinde hindi, tavuk, beç tavuğu, bıldırcın, keklik, sülün, kaz, ördek

gibi bir çok evcil kanatlılarda ve yabani türlerde yaygın olarak bulunmaktadır.

24

AI virusları ekseriya dünyanın heryerinde sağlıklı görünüşlü göçmen su kuşları, kıyı

kuşları ve deniz kuşlarında görülmektedir. YPAI A viruslarının H5 ve H7 alt tipleri Avrupada

ve diğer yerlerde zaman zaman serbest yaşayan kanatlılardan izole edilmiştir. YPAI nedeniyle

çıkan salgınlar 1983-84 yıllarında ABD’de Pensilvanya bölgesinde kaydedilmiştir.

Hastalık son yıllarda; 1997 yılında Çin’de, 2000 yılında İtalya’da, 2001 yılında

Honduras’ta, 2002 yılında ABD(Virginia, Kuzey Carolina, Connecticut) ve Şili’de, 2003

yılında Hollanda, Belçika, Almanya ve Güney Kore’de, 2004 yılında Güney Afrika,

Honduras, Endonezya, Honkong, Kamboçya, Laos, Malezya, Pakistan, Şili, Tayland, Tayvan,

Vietnam’da, 2005 yılında ise Moğalistan, Kazakistan, Rusya Federasyonunda ve Türkiye’de

çıkmıştır. Yaygınlığı hakkında detaylı bilgi için World Animal Health ve OİE bültenlerinin

son yayınlarına bakılabilir.

Türkiye deki son durum

Ülkemizde AI hastalığı ilk kez 07 Ekim 2005 tarihinde tespit edilmiştir.

İlimizdeki Son Durum

İlimizde AI hastalığı görülmemiştir.

AI virüsünün Türkiye’ye girişi ile ilgili risk değerlendirmesi

AI enfeksiyonunun problem teşkil ettiği ülkelerden enfekte canlı kanatlıların ya da

ürünlerin yasal ya da yasa dışı yollarla ithalatı

Enfekte kanatlıların hareketleri

Canlı kanatlı pazarları

Göç yolları

Yaban hayatı

Doğa parkları ve göller

Su kuşlarının dışkıları ile kontamine olmuş su birikintisi ve dereler

Köy hayvanları

Epidemiyolojik açıklamalar

1. Hastalığa karşı hassas türler

AI virüsü hemen bütün ticari evcil ve yabani kanatlı türlerinde etkilidir... Maymun,

domuz, ferret, at ve sığırlarda, foklarda ve balinalardan enfeksiyonlar bildirilmiştir;

25

tavuklardan kaynaklanan ve insanlar için öldürücü olan virüs suşunun görülmesi 1997 yılında

Hong Kong’dan bildirilmiştir.

2.Virüsün Dayanıklılığı

Çevrede: Influenza virüsler çevresel ortamda ve özellikle serin ve nemli koşullarda uzun

zaman sürelerinde canlılıklarını korurlar. Dışkı materyalinde enfektivite 4 0C’de 30-35 gün,

20 0C’de 7 gün sure ile muhafaza edilmiştir. Influenza virusları çok fazla su kuşlarının

bulunduğu göllerden ve havuz sularından izole edilmiştir.

Konakçıda (hastalığın patogenezi dahil): AI virüsler tavuklar için olduğu kadar diğer türler

için de çok çeşitli virulens özelliği göstermektedir. YPAI, gallinaseöz kanatlı türlerinde

solunum ve mide barsak ve/veya sinirsel belirtilerin görüldüğü yüksek oranda mortaliteye

neden olabilen son derece bulaşıcı ve genelleşmiş viral bir hastalıktır. Diğer kanatlı türlerinde

YPAI virüs enfeksiyonu klinik olarak belirtisiz özellikten son derece öldürücü özelliğe kadar

değişen aralıkta meydana gelebilir. Su kuşları ve deniz kuşları gibi yabani su kanatlıları AI

virüsünün önemli rezervuarları olarak bilinmektedirler ancak bu hayvanlar enfeksiyonun

klinik belirtilerini çok seyrek olarak gösterirler.

Hastalığın klinik belirtileri virüsün solunum kanalında replikasyonu ve bunu müteakip iç

organlarda ve beyinde sistemik replikasyonu sonucunda meydana gelir. Nonpatojenik virüs

suşları yalnızca solunum ve barsak kanalı yüzeyinde replikasyon gösterirler.

Karkaslar: AI virüsü karkaslarda ortam sıcaklıklarında yalnızca birkaç gün canlılığını

koruyabilirken buzdolabı sıcaklıklarında 23 güne kadar canlı kalır. Viremik safhada işlenen

kuşlar virüs içeren kanları veya dışkı materyali ile diğer karkasları bulaştırırlar. Paketleme ve

depolama sırasında oluşabilen damlama da enfekte karkaslardan kontamine olmuş olmaları

ihtimalinden dolayı önemlidir.

Et ürünleri: Virüs kanatlı et ürünlerinde canlı kalabilir. Pişirilmiş tavuk için inaktivasyon süresi

hakkında virüs suşlarına göre farklılıklar bulunmuştur. Pişirilmiş tavuk etinde AI viruslarıni

öldürdüğü kabul edilen minimum sıcaklıklar;

70 0C’de en az 30 dakika;

75 0C’de en az 5 dakika veya,

80 0C’de en az 1 dakika

Yemeklik yumurta ve yumurta ürünleri: Şiddetli şekilde etkilenen kanatlıların

yumurtlamalarının durmasına karşılık salgının erken dönemlerinde yumurtlanan yumurtalar

albuminde, sarıda ve/veya yüzeyde AI virüsü içerebilir. Virüs çatlak ya da sağlam kabuktan

geçebilir, ya da daha önemlisi yumurta kaplarını bulaştırabilir. Yumurtalarda ve viyollerde canlı

26

kalma süreleri geniş çapta yayılma için yeterli olmaktadır. Yumurta pulpu ürünleri diğer bir virüs

kaynağıdır.

Döllenmiş yumurtalar: AI virüsü enfekte damızlık tavukların yumurtladığı yumurtalardan izole

edilmiştir.

Kanatlı yan ürünleri: Kanatlı sakatat unu ve evde beslenen hayvan yemleri genellikle

1000C’nin üzerinde birkaç dakikadan bir saatten fazlasına kadar ısıtılmaktadır ve bu da AI

virüsünü öldürmek için yeterlidir. Ancak eğer bu işlemler usulüne uygun olarak yapılmamış veya

pişirilmiş ürün daha sonra işlenmemiş ürün tarafından kontamine edilmişse, AI virüsü yan

ürünlerde birkaç hafta canlı kalabilmektedir.

Atık ürünler: AI virüsünün atık ürünlerde canlı kalma potansiyeli mevcuttur ve hareket

öncesinde ürünler uygun işlemlere tabi tutulmadığı takdirde virüs bu ürünlerin naklinde

kullanılan araçlarla çevreye yayılabilir.

8.1.4. Hastalığın yayılması

AI vırüslarının bütün suşları kanatlılar için yüksek yayılma özelliğinde değildir, yüksek

ve düşük virulensli virüsler düşük yayılma özelliğine sahip olabilir, fakat sürüler yoluyla

geçiş sonrası konakçı için taşıyıcılık kadar patojenite de sahada artış gösterebilir.

Yabani kuşlar: Göçmen su kuşları ile doğrudan ya da dolaylı temas kanatlılar için en önemli

enfeksiyon kaynağıdır.

Canlı kanatlılar: Kanatlılar arasında yayılabilirlik AI virüs suşları arasında çok büyük

farklılıklar sergilemektedir. Dışkı ve solunum salgıları ile temas önemli olurken hava yolu ile

yayılma önemli görülmemektedir. Saha salgınlarının direkt yayılma mı yoksa kişi ve araç

gereçler yolu ile ikincil yayılma mı olduğu konusu karmaşıklık arz etmektedir.

Yumurtalar: AI virüsünün yayılma potansiyelinin olduğunu gösterir şekilde yumurta

kabuğunda ve yumurta sarısı ve albuminde tespit edilmesine rağmen enfekte yumurtalar yolu

ile dikey bulaşma ispat edilebilmiş değildir. Embriyo gelişiminin erken döneminde optimal

kuluçka sıcaklıkları 37.2 - 37.7 0C AI virüsü için öldürücü olabilir, ya da enfekte embriyolar

kuluçka esnasında virüs tarafından öldürülebilirler. Kuluçka sürecinde virüsün kalıcılığı

yumurta kabuğu kontaminasyonuyla yüksek bir olasılıktır.

Araç gereçler: AI uzun mesafelere kuş kafesleri, peletler, yumurta doldurulan tepsiler, gübre

yem bulaşık giysilerle, ekipman ve taşıtlarla süratli bir şekilde yayılabilmektedir.

İnsanlar: Enfekte işletmelere giriş ve çıkışlarda, enfekte dışkı yada solunum yolu

sekresyonları ile kontamine araç, ekipman, personel ve yem malzemelerinin hareketlerinde

görevli insanlar etkenin taşınmasında rol oynayabilirler.

27

Diğer taşıyıcılar: Omurgasızların yayılmanın epizootikler arası devamında rol oynadığına

ilişkin herhangi bir bulgu mevcut değildir. Ancak düşük öneme sahip olmakla birlikte,

omurgasız ya da omurgalı taşıyıcılarla mekanik taşınma ihtimali mevcuttur.

8.1.5. Hastalık Seyri

Virüsün önceden temiz olan bir sürüye, bölgeye ya da ülkeye girmesinin hızlı bir şekilde

yayılma gösteren yüksek morbidite ve ölümlülük oranına sahip salgına yol açması olasıdır.

1. Sonuçlar

a) Halk Sağlığı

Avian İnfluenza virüsünün, genetik materyalindeki değişiklikle (mutasyonla) insanlara

yönelik olarak da hastalık yapıcı nitelik kazanabileceği ve salgınlara yol açabileceği ifade

edilen bilgiler arasındadır. İnsandan insana bulaşmanın olmadığı virüsün, mutasyonla

insandan insana bulaşma özelliğine de sahip olabileceği belirtilmektedir.

H5N1 YPAI zoonotik bir hastalıktır. İnsanlar enfekte kuşlarla yakın temas ve yoğun

şekilde YPAI virusları ile kontamine ortamlarda çalışma youluyla (enfekte kanatlıların

kesimi, enfekte barınakların temizlik işlerinde çalışan kişiler) enfeksiyona yakalanabilirler.

Enfeksiyon et ve yumurta gibi kanatlı ürünlerinin muamele edilmesi ya da tüketilmesi ile

yayılmaz. Influenza vıruslarının kanatlılar içindeki dönüşümünün azaltılması ve

eliminasyonunun sağlanması için acil tedbirler alınması tavsiye edilmektedir.

Hastalıkta önemli olan korunma önlemleridir. Bunun için kanatlı çiftliklerinde

çalışanların hijyen kurallarına uymaları, eldiven ve maske gibi ekipmanlarla gerekli diğer

korunma önlemlerini almaları sağlanmalı ve bu kişilerin bilgilendirilmesi ve

bilinçlendirilmesi konusunda hassasiyet gösterilmelidir. Ayrıca, gerektiğinde virüslere etkili

ilaçlarla korunma yoluna gidilebilir.

b) Sosyo-ekonomik kayıplar

Başlıca kayıplar yüksek oranda mortalite ile yumurta ve et üretimindeki azalma ve

verimlilik düşüşünden kaynaklanan kayıplardır. Salgını yok etme politikasına bağlı olarak

uzayan süreler nedeniyle daha başka kayıplar da söz konusu olabilir. Ürün akışındaki

aksaklıklar ve azalan tüketim, salgının kontrol altına alınabilmesi için gerekli süreye bağlı

olarak çiftliklerde, hizmet sektöründe ve ilgili endüstrilerde iş kayıplarına neden olabilir.

28

Küçük bir salgında dahi ensdüstrinin yer değiştirmesi normal pazarlama şekillerinin

değişikliği söz konusudur. Büyük ebeveyn ve temel nitelikteki sürülerde çok değerli genetik

kayıp oluşabilir. Salgın teyit edildiğinde ihracat pazarları kapanabilir, fakat bu süreç hastalıklı

mıntıka politikası uygulanarak kısaltılabilir. Bir mıntıka politikasının uygulanması halinde,

uygulamaya konması ve sıkı şekilde yürütülmesi gerekli olan yok etme (kökünü kazıma)

stratejisi ve hareket kontrolleri yetiştirme programları ve yumurta, tavuk, kanatlı, piliç, hindi

ve et kanatlılarının satışı dahil bir çok endüstri uygulamalarının şiddetli şekilde aksaması

sonucunu doğuracaktır. Çeşitli malların pazarlama sürelerinin ötesindeki gecikmeler önemli

üretim maliyet artışlarına ve kısa zaman içinde kayıplara yol açabilir ve salgınlara doğrudan

maruz kalmayan üreticileri arz kaybı ve aksaklıkları nedeniyle kayba uğratabilir. Ev

hayvanları mağazaları, kuşhaneler ve kuş satıcıları da hareket kontrollerinden olumsuz

etkilenebilir.

8.2. TEŞHİS

8.2.1. Klinik Belirtiler

İnkübasyon periyodu 3-5 gündür. Klinik bulgular; iştahsızlık, şiddetli depresyon, yumurta

veriminde ani düşme, yüzde ödem, ibik ve sakallarda siyanoz ve şişkinlik. Seröz mukozalarda

peteşiyel kanamalar ve ani ölümler görülür.

8.2.2. İnkübasyon periyodu

YPAI’de inkübasyon periyotları son derece değişkendir, birkaç saatten 2-3 güne kadar

değişebilir. OIE Kodunda düzenleyici amaçlar için maksimum inkübasyon periyodu olarak 21

gün verilmektedir.

8.2.3. Klinik teşhis

a) Semptomlar

Şiddetli depresyon, iştahsızlık

Yumurta veriminde önemli düşüş

Şişkin ve siyanotik ibik ve gerdan ile birlikte yüzde ödem oluşması

İç zar (membran) yüzeylerde peteşiyal kanamalar

Ani ölümler (mortalite %100’e ulaşabilir)

b) Lezyonlar

Tavuklarda;

Ani ölüm olaylarında lezyonlara rastlanmayabilir

29

Kaslarda şiddetli hiperemi

Dehidrasyon

Baş ve boyun bölgesinde subkütan ödemler

Burun ve ağız boşluğunda akıntılar

Konjunktivada şiddetli hiperemi bazen peteşiler

Trakea lümeninde fazla miktarda müköz eksudat veya şiddetli hemorajik trakeitis

Sternumun iç tarafında, serozada ve abdominal yağda, seröz yüzeylerde ve vücut

boşluğunda peteşiler

Böbreklerde şiddetli hiperemi, bazen hiperemi ile birlikte tubullerde ürat birikimleri

Ovaryumlarda kanamalar ve dejenerasyon

Proventrikülüsün mukozal yüzeyinde özellikle taşlık ile bağlantı noktasında kanamalar

Taşlık hattında kanamalar ve erozyonlar

Lenfoid dokularda ve bağırsak mukozasında kanamalı odaklar

Hindilerdeki lezyonlar tavuklardakine benzer, fakat tavuklardaki kadar belirgin değildir.

YPAI ile enfekte olan virüs saçan ördekler klinik belirti veya lezyon göstermeyebilir.

8.2.4. Patoloji

a) Makroskopik lezyonlar

Birçok olguda hastalığın perakut formundan dolayı ölen kanatlılarda gözle görülebilen

büyük lezyonlar bulunmaz; bu tür tavuklar enfeksiyonu müteakip 1 ya da 2 gün içinde ölürler.

Tavukların tüyleri kabarık, ibik ve gerdan hiperemik ve siyanotik ve baş şişkindir. İbik ve

gerdandaki değişiklikler ilerleyerek koyu kırmızıdan maviye kadar değişen iskemik nekroz

oluşan çöküntülü alanları meydana getirirler.

Kanamalar (peteşiyal ve ekimotik) abdominal yağ, seröz yüzeyler ve periton ve perikardiumu

kaplar. 7-10 gün yaşayabilen kanatlılarda hava keselerindeki ve peritondaki şiddetli yangıya

bağlı olarak periton boşluğu genellikle yırtılmış yumurtadan köken alan sarı ile doludur.

Kanamalara proventrikülüste ve özellikle taşlık ile birleşme bölgesinde rastlanabilir.

b)Mikroskopik lezyonlar (histopatoloji)

Histopatolojik lezyonlara yukarıda belirtilen makroskopik değişiklikler içinde rastlanır

ancak beyinde ve diğer organlarda vazkulitisin hastalığın önemli belirtisi olabilmesine rağmen

bunlar YPAI için kesin değildir.

30

8.2.5. Laboratuar teşhisi

a) Gerekli numuneler / nakil : Örnekler hem canlı ve klinik olarak hastalıktan etkilenen

kanatlılardan, hem de yeni ölmüş kanatlılardan alınmalıdır. Canlı kanatlılardan kloakal ve

trakeal svablar ve/veya taze dışkı ve serum alınmalıdır. Ölü kanatlılardan sindirim kanalı

dokuları (proventrikülüs, ince bağırsak, sekal tonsil) ve solunum kanalı dokuları (trakea,

akciğer) alınmalıdır. Örnek toplanması, taşınması, muhafazası ve işlenmesi ile ilgili ayrıntılı

bilgiler için EK 12’ye bakınız.

b) Laboratuar testleri: Patolojik değişikliklerin hastalık için kesin tanımlayıcı

olmamasından dolayı teşhisin hastalık etkeni virüsün izolasyonu ve karakterizasyonu ile teyit

edilmesine ihtiyaç bulunmaktadır.

Toplanan örnekler öncelikle Bölge VKAE’ne ve buradan da hastalığın çıktığı ildeki

GKGM’ne yönlendirilir, etkenin izolasyonundan sonra ise daha ileri karakterizasyon için

URL’na gönderilir. Nihai tanımlama ise genellikle Uluslararası AI referans laboratuarları ya

da OIE influenza referans laboratuarı tarafından gerçekleştirilir.

8.2.6. Ayırıcı teşhis

AI enfeksiyonu tavuk ve hindilerde çeşitli patojenite düzeylerindeki klinik ve postmortem

(ölüm sonrası) muayenelerde genellikle aşağıda sıralanan hastalıklarla karışabilir.

Newcastle hastalığı,

Avian pneumovirüs ve diğer paramyxovirüsler,

Enfeksiyöz bronşitis,

Enfeksiyöz laringotrakeitis,

Tavuk kolerası,

Başın Escherichia coli sellülitisi,

Akut pastorellozis,

Enfeksyöz koriza,

Chlamydia,

Akut zehirlenme, ya da

Yüksek mortaliteye (ölüm oranına) neden olan olumsuzluklar (örneğin boğulma, sıcak

stresi, dehidrasyon)

31

Şiddetli depresyon, iştah kaybı, sinirsel belirtiler, sulu ishal, şiddetli solunum belirtileri

ve/veya yumurta veriminde önemli düşüş ve normal olmayan yumurtalar şeklindeki

belirtilerle birlikte ani kanatlı ölümleri görüldüğünde YPAI’den şüphe edilmelidir. Yüzde deri

altı ödem, şişkin ve siyanotik ibik ve sakal, seröz membranlarda peteşiyal kanamalar AI

varlığı ihtimalini artıran belirtilerdir. Genç tavuklar ya da hastalığın perakut formundan ölen

kanatlılarda herhangi bir lezyona rastlanmayabilir.

8.3. SALGIN YÖNETİMİ

Salgın yönetimi; Tavuk Vebası Hastalığına Karşı Korunma ve Mücadele

Talimatnamesinin 6’ıncı Maddesinde yer alan Mücadele bölümü çerçevesinde ve bu bölümde

yer alan açıklamalara göre yürütülür.

8.3.1.Hastalık Bildirimi ve Şüphesiyle İlgili Yönetim:

1. Sorumluluk:

Kanatlı işletmelerinde AI hastalığından şüphelenildiği durumlarda ya da hastalık

görüldüğünde 5996 sayılı VHBSGYK ’nun 4 üncü maddesinin altıncı fıkrasına göre hastalık

ihbarını alan makamlar İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğüne veya İlçe Gıda Tarım ve

Hayvancılık Müdürlüğüne derhal bildirir.

Şüpheli durumların bildirilmesi RV’i bilgi temini açısından desteklemesi gereken şirket

veteriner hekimi veya özel veteriner hekimler için de zorunludur. Eğer şüpheli durum RV’nin

gelişinden önce bildirilmiş ise refakatçi veteriner hekim ya da özel pratisyen kendi yetkisi

dahilinde enfeksiyonun yayılmasını önlemek için gerekli herşeyi yapmalıdır. Resmi veteriner

hekim gelinceye kadar hastalık mahallindeki köy, kasaba, şehir, çiftlik ve işletmelerdeki

görevli ve yetkililer tarafından aşağıdaki tedbirler alınır,

Hasta kanatlıların bulunduğu yere giriş ve çıkışlar önlenir,

Ölen hayvanlar muayene ve teşhis için muhafazaya alınır, kokuşma halinde ise herhangi

bir ifrazatı akmayacak şekilde hayvan uğrağı olmayan bir yere sürüklenmeden nakledilir. İki

metre derinlikteki çukurlara kireçlenerek gömülür,

Hastaların temas ettiği ve hastalara ait her çeşit eşya, hayvan yemi ve hayvan

maddelerinin dışarıya çıkarılması yasaklanır,

Hasta hayvanların bakımı için yeterli sayıda kişiler görevlendirilir. Görevli kişinin

dışında tecrit mahallerine hiç kimsenin girmesine izin verilmez. Hastaların bakımı ile

görevlendirilenlerin, sağlam hayvanlarla ve bunlara ait malzeme ile temasları önlenir.

32

Alınan tedbirlerin uygulanmasından, köylerde muhtarlar ve hayvan sahipleri, şehir ve

kasabalarda belediyeler, mahalle muhtarı ve hayvan sahipleri, çiftlik ve işletmelerde ise

hayvan sahipleri, işletme sorumlusu ve bakıcılar sorumludur.

AI şüphesi bildirilir bildirilmez resmi veteriner hekim (RV) hastalık şüphesini bildiren

kişiyi hemen tespit eder ve aşağıdaki konularda bilgi toplar:

Hastalık çıkan yer, çiftlikteki kanatlıların ve diğer hayvanların özellikleri ve sayıları,

Hastalık yerindeki personel ve taşıt varlığı,

Yakın geçmişe ait kişi, ekipman, taşıt ve hayvan hareketleri,

Olay yerinde dezenfektan ve ilgili mekanların dezenfeksiyonunda kullanılacak

ekipmanın bulunup bulunmadığı,

RV çiftlik düzeyinde şüpheli mekanlarda insanların, hayvanların, ekipman ve taşıtların

hareketlerini önlemek için gerekli işlemleri koordine eder ve o arada:

GTHBİM Hayvan Sağlığı Yetiştiriciliği ve Su Ürünleri Şube Müdürüne, Hayvan Sağlığı

Yetiştiriciliği ve Su Ürünleri Şube Müdürü de GKGM’ ne veya UHKM’ ne haber verir.

Bölge VKE’ ni AI şüphesi konusunda bilgilendirilir,

Mevcut kitten bir adet alır.(EK-11)

AI şüpheli çiftliğe en yakın görevli veteriner hekim birimini belirler.

2.Erişim

Bulaşıcı Hayvan Hastalıkları ile Mücadelede Uygulanacak Genel Hükümlere İlişkin

Yönetmeliğinde hastalık ihbarını alan resmi veteriner hekimin her ne kadar en seri vasıta ile en

geç 24 saat içinde hastalık yerine gitmesi gerektiği belirtilmiş olsa da “ilk vaka” senaryosunda

2 saat içerisinde, “gittikçe artan” senaryoda ise 1 saat içerisinde işletmeye ulaşmak için her

türlü çaba sarf edilmelidir. İl yada İlçe Müdürü gerekli vasıtayı temin etmekle yükümlüdür.

Hastalık yerine gidilmesi için İl veya İlçe Müdürlüğünün imkanlarının yeterli olmadığı

durumlarda mülki ve mahalli idare ve zabıta makamları gereken her türlü kolaylığı ve yardımı

göstermeye mecburdur,

İhbarı alan resmi veteriner hekim olay mahalline gitmeden önce gerekli hazırlıkları

yaparak olay mahalline hareket eder ve gittiği aracı işletmenin dışına veya uygun bir mesafeye

park ettirme konusunda gerekli titizliği göstermek zorundadır,

Enfekte mekanlara erişim bütün giyeceklerin değiştirilmesinden sonra sağlanmalıdır.

Bir kullanımlık giysiler, şapkalar, ayakkabı galoşları, çiftliğe giriş yapan bütün personel

tarafından giyilmelidir. Bir soyunma odası tespit edilmelidir, bu odada geniş plastik çantalar,

mukavva kutular, lateks eldivenler, ve yeterli miktarda dezenfektan solusyonlar bulunmalıdır.

33

1 No’lu kit’in (EK-11) diğer bileşenleri kanatlı barınağı/kümesine girişten sonra içeride

kullanılacaktır.

Konuyu araştırmak amacı ile görevlendirilen enstitü uzman veteriner hekimi sadece

Avian influenza şüphesi olan işletmelere ziyarette bulunabilir. İl’de birden fazla vakada

görevlendirilmiş ise şüphesi en az olan işletmeden şüphesi en güçlü olana doğru ziyaretlerini

yapmalıdır. Bu uzman veteriner hekim şüpheli durum sona ermesine kadar veya şüpheli

durumun teyit edilmesi halinde enfekte olmuş işletme ile son temas gününden sonra 3 gün

boyunca diğer kanatlı işletmelerini başka nedenlerle dahi olsa ziyaret etmemelidir.

3.Ekipman

Resmi Veteriner Hekim (RVH ) ekipman listesi EK-11 de verilmiştir.

4. Şüpheli işletmede takip edecek prosedürler

a) Resmi Veteriner Hekimin Alması Gereken Önlemler:

Laboratuvar sonucu gelinceye kadar hastalığa geçici olarak el koymak için, el koyma

tutanağı olan EK-13 doldurularak imzalattırılır.

Hastalığın kesin teşhisi ve gerekli tedbirler alınıncaya kadar hayvanların çevreyle teması

kesilir.

Kümes hayvanlarının işletmeye giriş ve çıkışları yasaklanır,

Hastaların temas ettiği ve hastalara ait her çeşit eşya, hayvan yemi ve hayvan

maddelerinin dışarıya çıkarılması yasaklanır,

Hayvan yeminin girişleri ise RVH’in iznine tabi olacaktır.

RVH geçici kordon altındaki hayvanları ve alınan tedbirleri inceler. Bu süre zarfında

ölen ve kokuşmuş olan kanatlıların gömülmesi işlemine nezaret eder. Bunlar hayvanların

uğrağı olmayan, akarsulardan uzak, yer altı sularını kirletmeyecek yerlere uygun bir şekilde

nakledilir ve ölü kanatlılar en az iki metre derinliğindeki çukurlara kireçlenerek gömülür.

Hasta kanatlılar ile bulaşmadan şüpheli kanatlıların ayrı yerlerde bulundurulmasını

sağlar.

Şüphe duyulan enfeksiyonun yayılmasını önlemeye yönelik tedbirler alınır. Kümes, yem

ve su kaplarını dezenfekte ettirilir.

34

Hayvanların içme suyuna antiviral dezenfektanlar katılması sağlanır,

İşletmedeki personel sayısını sınırlandırır.

Bakıcıların diğer kümeslerle ilişkisini keser.

İşletmede bulunan personelden 3 gün boyunca diğer reseptif (hassas) türdeki hayvanlarla

temas etmeme ile ilgili EK 14 örneği verilen bir taahhütname alır,

İşletme içerisine araçlar mümkünse alınmamalıdır. Eğer araç girecekse çıkışta araçların

yıkanması ve dezenfeksiyonunu organize edebilmek için işletmedeki uygun yerleri belirler.

İşletmeden çıkacak olan araçların dezenfeksiyonu için yıkama sularının, su yollarına

karışmadığı bir yer belirlenir. İşletme araçlarının dış ve mümkün olan yerlerde iç

dezenfeksiyonu gerçekleştirilmelidir,

İşletme ile kümes hayvanlarının barındırıldıkları binaların giriş ve çıkışlarında uygun

dezenfeksiyon araçları dezenfeksiyon için kullanılacaktır.

Resmi veteriner hekim personelin çıkışta maruz kalmış olan bölümlerini yıkaması ve

dezenfekte etmesi, ayakkabılarını yıkaması ve dezenfekte etmesi için talimatlar verir ve

mümkün olması halinde, tulum giyilmesini sağlar. Söz konusu personel kendi evlerine

ulaştıktan sonra işletmede giymiş olduğu giysileri derhal yıkamak zorundadır,

İşletmedeki tüm kümes hayvanlarının katogorilerinin hayvan sahibi/bakıcısı tarafından

kayıt edilmesi sağlanacak, her katogoride ölmüş olan, klinik belirtileri gösteren ve

göstermeyen hayvan sayısı belirlenecektir. Bu kayıt şüpheli durum devam ettiği sürece doğan

ya da ölen kuşlarıda dahil ederek kanatlı sahibi veya bakıcılar tarafından güncel tutulacaktır.

Güncel tutulacak bu kayıtlar istenildiğinde RVH gösterilecek, her ziyarette kontrol

edilebilinecektir.

Hastalık şüphesinin bulunduğu kanatlı işletmesi ile temasları nedeniyle olası bulaşıklık

şüphesi uyandıran diğer kanatlı işletmeleri de resmi kontrol altına alınır.

İşletmenin veteriner hekimleri ve teknik personelinin 3 gün süre ile başka kümeslere

ya da işletmelere gitmesi yasaklanır.

b) Ön epidemiyolojik araştırma

Epidemiyolojik araştırmalar EK 18’de yer alan Epidemiyolojik Araştırma Formu

kullanılarak yapılacaktır.

Epidemiyolojik araştırma ile ilgili önemli noktalar şunlardır:

35

- Hayvan hareketleri: hayvan hareketleri ilk klinik belirtilerin başlamasından 21 gün

öncesine kadar kaydedilmiş olmalıdır.

- Kişilerin hareketleri: Çiftliğe giriş çıkış yapan bütün kişiler (personel, akrabaları, hizmet

personeli, veteriner hekimler) kaydedilmelidir.

- Taşıt hareketleri: hayvanlarla temas edip etmemelerine bakılmaksızın çiftliğe girmiş

çıkmış bütün araçlar kaydedilmelidir.

- Aşı uygulamalarına özel olarak dikkat edilmelidir.

- Her türe ait kanatlılar tespit edilmeli ve klinik belirtilerinin başladığı tarihi, klinik

belirtilerin tarifini ve bildirilen mortalite oranları kaydedilmelidir.

Epidemiyolojik araştırma tamamlandıktan sonra en kısa zamanda ve mümkünse faksla

yetkili makamlara gönderilmelidir.

c) Klinik araştırma

Klinik araştırmanın amacı hasta ve şüpheli kanatlılar dahil olmak üzere çiftlikteki klinik

durumun ortaya konmasıdır. Klinik araştırmalar çiftlikteki hastalığa karşı hassas bütün

türlerde yapılmalıdır ve şüphenin bulunduğu kümesten değil bu kümese en uzak olan

kümesten başlamak gerekmektedir.

d) Patolojik numunelerin toplanması

Marazi maddeyi alırken hastalığın zoonoz karakterde olduğunu dikkate alarak, başına

şapka, gözüne gözlük, eline eldiven takılmalıdır. AI şüphesinin olduğu vakalarda teşhis için

gerekli materyal EK 12 (örneklerin toplanması)’da belirtilen şekilde toplanır.

e) Şüpheli işletmeden çıkış

Klinik ziyaret ve örneklerin toplanmasından sonra RV ve LV belirlenen soyunma

odasında, koruyucu giysilerini dezenfekte ederler ve sterilize edilebilen bütün malzemeleri

dıştan dezenfekte edilen bir ikinci çanta içine konulup mühürlenen otoklav edilebilen bir

çantaya doldururlar. Tek kullanımlık bütün malzemeler, kağıtlar, giysiler, ayakkabı

koruyucuları, bir plastik çantaya konur ve imha edilmek üzere işletmede bırakılırlar.

İşletmede bulunan RV ve LV şüpheli durumun sona ermesine kadar veya şüphe

durumunun teyit edilmesi halinde enfekte olmuş işletme ile son temas gününden sonra 3 gün

boyunca diğer kanatlı çiftliklerini ziyaret etmemelidir.

8.3.2. Teşhis yönetimi

36

Resmi Veteriner Hekim tarafından bu Acil Eylem Planının EK 12’de belirtildiği

şekilde şüpheli hayvanlardan alınan uygun örnekler, en uygun koşullarda Laboratuar Acil

Eylem Planında numune nakli ile ilgili Maddede belirtildiği şekilde EK 15 (Marazi Madde

Gönderme Protokolü)’da yer alan form ile birlikte en kısa sürede laboratuara ulaştırılması

sağlanmalıdır.

HSYSÜŞM olağan dışı teşhis işlemi için gerekli tedbirleri hemen alması amacıyla

telekonferans yolu ile gönderilen numunenin nakli, zamanı ve yol ile ilgili bilgileri verir.

HSYSÜŞM ayrıca teşhis imkanlarında hız kazanılması ve önceden yapılacak hazırlıkları

koordine edebilecek olan GKGM’ deki ilgili anahtar şahıslara bilgi verir.

8.3.3. Şüphe Durumunun Onaylanmaması Durumunda

AI hastalık şüphesinin laboratuarca onaylanmadığı durumlarda söz konusu hastalıktan

dolayı işletmede alınan tüm tedbirler ortadan kaldırılır. Bakanlığa bilgi verilir.

8.3.4. Hastalığın Resmi Teyidinde Alınacak Önlemler:

8.3.4.1.Özel Tedbirler

a)Kısıtlı Bölgeler (KIB)

Hastalık yeri ilan edilirken enfekte olmuş işletmenin çevresinde, minimum 3 km.lik bir

yarıçapa sahip koruma bölgesi ve bu 3 km. dahil olarak minimum 10 km.lik bir gözetim

bölgesi sınırları belirlenecektir. Bu bölgelerin coğrafi sınırları belirlenirken idari (mülki)

sınırlar, doğal engeller, gözetim imkanları ve AI hastalığı virüsünün hava ya da diğer yollarla

muhtemel yayılışını tahmin etmeyi mümkün kılan teknolojik ilerlemeler dikkate alınacaktır.

Bu şekilde bir sınır tespitinde gerektiğinde bu unsurlar göz önünde bulundurularak yeniden

değerlendirme yapılacaktır.

37

KB ve GB’ni gösteren şema

Koruma Bölgesi ve Gözetim Bölgesinin tamamı KIB’ı oluşturur. YHKM, KIB için

temel önemde olan etkin karantina ve hareket kontrollerini sağlayacaktır. Hareket kontrolleri

virüsün daha fazla yayılmasının önlenmesine katkı sağlayarak başarılı bir eradikasyonun

hızını ve gerçekleşme ihtimalini artırır. Deklare edilen bölgelere dayalı olarak karantina ve

hareket kontrolleri birkaç seviyede uygulanmalıdır.

Hastalığın eradike edilmesi kadar hareket kontrollerine bir ölçüde devam edilmelidir.

Sıkı gözlem ve denetimler bir yandan sürerken bütün EB’ler, HTB’ları ve ŞB’lar karantina

altına alınacak, EB’lere, HTB’larına ve ŞB’lara ve buralardan dışarıya hiçbir harekete izin

verilmeyecektir.

Enfekte ya da temas riski bulunan kanatlılara ait ürünlerin atılması ve şüpheli ürünlere el

konulması için riskli işletmelerde karantina ve hareket kontrolleri uygulanacaktır.

Koruma Bölgesi

3km EB

10km

Gözetim Bölgesi

38

Yetkililer KIB dışında ve içinde hiçbir yasa dışı taşıma ya da ticaretin yapılmamasını

sağlayacaklardır; bu durumun takip ve tesbiti için polis ve silahlı kuvvetlerden yardım

isteyebilirler.

Özellikle EB’lara, HTB’larına ve ŞB’lara yakın ya da oralarda olup da KIB’den çıkış

yapan kişiler virüsün mekanik yayılmasına neden olmamak için 3 gün süre ile canlı

hayvanlarla temas etmemelidirler.

Yol üzerlerine hayvanların geçtiği yollara, meralara veya dere ve diğer akarsulara drenaj

yolu ile hastalığın bulaşması önlenmelidir.

Yetkililer kısıtlı bölgelerde bütün kanatlı pazarlarının kapalı olmasını ve kanatlıların

enfeksiyona maruz kalmış olabileceği bütün ticari yerlerin kapatılması ve dezenfekte

edilmesini sağlayacaklardır.

Hastalığa karşı hassas kanatlı türleri resmi denetim altında doğrudan aynı koruma

bölgesi içinde bulunan mezbahaya acil kesim için sevk edilebilir, ya da eğer bu bölgede hiç

mezbaha yoksa temizlik ve dezenfeksiyona uyularak resmi denetim altında ve her taşıma

hareketinin denetlenmesi şartı ile yetkili makam tarafından belirlenecek koruma bölgesi

dışındaki bir mezbahaya acil kesim için sevk yapılabilir.

1. Mihrak:

Enfeksiyonun tespit edildiği ve laboratuvar bulguları ile teyit edildiği işletmeyi ifade eder.

Burada aşağıdaki önlemler alınır.

a) İşletmede hastalığın varlığı laboratuar tarafından resmi olarak teyit edilir edilmez,

işletmedeki bütün kümes hayvanları gecikmeden mahallinde öldürülmelidir.

b) Ölen veya öldürülen tüm kümes hayvanları ile tüm yumurtalar ve hayvan maddeleri

(yem, gübre, saman, tüy, yumurtalar için violler gibi maddeler) imha edilmelidir.

c) Hastalığın inkübasyon dönemi sırasında işletmedeki kümes hayvanları kesilmişse, bu

kümes hayvanlarından elde edilen etlerin izi sürülecek ve mümkünse imha edilecektir.

d) Hastalığın varsayılan inkübasyon dönemi sırasında çıkan ve işletmeden uzaklaşmış

kuluçkalık yumurtaların izi sürülecek ve imha edilecektir. Ancak bu yumurtalardan civciv

çıkmış ise bu hayvanlar resmi kontrol altına alınacaktır.

e) Hastalığın varsayılan inkübasyon dönemi sırasında elde edilen ve işletmeden uzaklaşmış

sofralık yumurtalar uygun şekilde dezenfekte edilmemişlerse izi sürülecek ve mümkünse imha

edilecektir.

f) Mihrakta daha sıkı temizlik ve dezenfeksiyon kuralları uygulanır.

39

g) Son imhadan(son temizlik ve dezenfeksiyondan sonra) 21 gün boyunca hiçbir hayvan

sokulmayacaktır.

2. Koruma Bölgesi -Kontrol Bölgesi:

Enfeksiyonun görüldüğü işletme (mihrak), bu işletme ile teması olduğu varsayılan

hastalıktan ve/veya bulaşmadan şüpheli işletmeleri bulunduran bölgedir.

Koruma bölgesi harita üzerinden 3 km.lik yarıçaplı bir çember çizildikten sonra bu

çember, ilgili emirler dahilinde bol miktarda detaylar ile rapor edilecek olan otoyolların ve

yolların, su yollarının, demiryollarının, doğal bariyerlerin, köprüler, sabit yapılar ve diğer

referans unsurları gibi özel noktaların göz önüne alınması ile çizilecek olan ideal geometrik hat

ile ilişkilendirilecektir. Enfeksiyonun potansiyel yayılma riski ile ilgili epidemiyolojik

gözlemlerde ayrıca dikkate alınmalıdır.

Koruma bölgesinin belirlenmesinde;

a) Kanatlı nüfusunun yoğunluğu,

b) Doğrudan ve dolaylı temasların gözlenmesi (diğer işletmeler, tacirler, pazarlar v.b.),

c) Servislerin kendi kendilerine yeterliliği (kesim, dönüşüm tesisleri, v.b.) gibi hususlar göz

önüne alınır.

Koruma bölgesinde alınacak önlemler:

a) Kanatlı bulunan bütün işletmeler ve hayvan sayıları belirlenir,

b) Kanatlı bulunan bütün işletmelere 3 günde bir periyodik ziyaretler ve klinik incelemeler

yapılır, gerektiğinde laboratuvar incelemeleri için numuneler alınır. Gerçekleştirilen ziyaretler

ve incelemelerin sonuçları kaydedilir,

c) Bulundukları işletmelerde veya izole olarak tutulabildikleri herhangi başka bir yerde

bütün kanatlılara el konulur,

d) İşletmelerin giriş veya çıkışlarında uygun dezenfeksiyon araçları kullanılır,

e) Kanatlıların, kanatlı karkaslarının ve yumurtaların bölge dahilinde taşınması için

ayrılmış olan taşıtların ve bu işle görevli kişilerin hareketlerinin kontrolü yapılır,

f) Hava, demiryolu veya büyük yol bağlantıları üzerinden bölgeden transit geçiş durumları

istisna olmak üzere kamu ve özel yollar üzerinde kanatlıların taşınması yasaklanır,

40

g) Kanatlılar veya diğer kuşlar ile ilgili fuarların, pazarların açılması, sergi ve yarışların

düzenlenmesi yasaklanır

h) Koruma bölgesi içinden kanatlıların veya hayvansal maddelerin çıkarılması gerektiği

hallerde hastalığı takiple görevli Resmi Veteriner Hekime müracaat edilir. Bu yer

değiştirmeler için izin verilmeden önce mutlaka Resmi Veteriner Hekim tarafından işletmede

bir sağlık muayenesinin gerçekleştirilmesi gerekir.

i) 3. Gözetim Bölgesi -Gözaltında Tutma Bölgesi:

Gözetim bölgesi; koruma bölgesini sınırlayan ve kapsayan, bölgenin coğrafi yapısı,

işletme yoğunluğu, kesimhane, yem fabrikası ve diğer ekolojik ve epidemiyolojik faktörlere

bağlı olarak mihraktan 3-10 km. yarıçaplı uzaklıktaki alandır. Bu bölgenin sınırlarına

“BURADA TAVUK VEBASI HASTALIĞI VAR” yazılı levhalar asılır. Genel olarak

kanatlıların sahipleri/bakıcıları tarafından günlük klinik inceleme için bilinçlendirilerek klinik

inceleme onlara yaptırılır.

Gözetim bölgesinde alınacak önlemler:

a) Kanatlı bulunan bütün işletmeler ve hayvan sayıları belirlenir,

b) Bölge dahilinde kanatlıların ve kuluçkalık yumurtaların hareketlerine izinle müsaade edilir,

c) Bu bölgede bulunan kanatlıların gözaltı bölgesinin dışında yerleşik bulunan ve yetkili

makam tarafından belirlenmiş olan bir kesimhaneye doğrudan taşınmaları halinin dışında

bölgeden çıkarılması yasaktır, Bu kümes hayvanlarının etleri özel bir sağlık işareti taşımalıdır.

d) Yumurtaların ancak yetkili makam tarafından tesbit edilmiş olan kuluçka merkezlerine

taşınmalarına izin verilebilir. Sevkiyat işleminden önce yumurtalar ve ambalajları dezenfekte

edilmelidir,

e) Kullanılmış olan gübre ve kanatlı altlıklarının bölgeden çıkışı yasaktır,

f) Yem ve ekipmanların dışarı çıkarılmasına izinle müsaade edilir,

g) Bu bölgede de kanatlılar ve diğer kuşlar ile ilgili fuar, sergi, yarış ve pazar alanlarının

kurulması yasaklanır,

h) Hava, kara yada demiryolu ile transit geçişlerde, orijin ve varış noktası, kontrol ve gözaltı

bölgesinin dışında olduğunda ve ilan edilen alanlar içerisinde hayvanlar indirilmemek kaydıyla

izinle müsaade edilir. Eğer gözetim bölgesinin içerisinde hayvanlar mecburi olarak alıkonacak

41

olurlarsa bunlar şüpheli kabul edilir ve bunların daha sonraki hareketleri dikkatli bir şekilde

tekrar değerlendirmeye alınır.

8.3.4.2. Epidemiyoloji

a) Uzman grup oluşturulması

Hastalığın erken döneminde deneyimli memurlardan oluşan küçük bir ekip oluşturulur.

Bu ekibin görevi YHKM’e bilgi sağlamaktır.

YHKM’nin başkanı hastalığın kaynağına doğru izlenmesi amacına yönelik olarak ilk

araştırma ekibi, klinik gözlem ekibi, bölge/mıntıka denetleme ve kontrol ekibi gibi farklı

kategorilerde araştırma ekipleri ya da kişileri görevlendirir ve ilgili diğer tedbirlerin

alınmasını sağlar.

b)Geriye ve ileriye doğru izleme

1. İzlemenin öncelikleri

Bu amaçla EK 18’de yer alan Epidemiyolojik Araştırma Formunda yer alan

bilgiler kullanılır ve özellikle aşağıda belirtilen hususların tespitine yönelik çalışma

yapılır.

İzleme çalışmalarında aşağıdaki bilgilere ihtiyaç duyulacaktır.

Sayım:

İşletmede bulunan hayvanların sayısı, halihazırda ölmüş olan hayvanların sayısı,

enfekte ya da kontam