1

GAUDI, TREKPLEISTER VAN BARCELONABARCELONA, CENTRUM VAN MODERNISME

Een bezoek aan Barcelonaenkele jaren geleden wakkerdemijn interesse voor hetSpaanse equivalent van de ArtNouveau, het Modernisme,sterk aan. Diverse postzegelsondersteunen de titel van ditartikel.

InleidingDe Art Nouveau is eenkunststroming die zich aan heteind van de 19e eeuwontwikkelt als tegenhanger vande tot dan gebruikelijkeneostijlen, zoals de neogotiekof het neoclassicisme.

Kenmerkenvan de Art

Nouveauzijn floraleen op de

natuurgebaseerde

motievenzoals op de

Deense postzegel met eenkruik, ontworpen door HorvaldBindesboll (1846-1908).

Dit geldt ook voor op denatuur gebaseerde ornamentenzoals te zien op Nederlandsepostzegel

met een kapiteel van Mendesda Costa (1863-1939).

Daarnaast zijn lange slin-gerende lijnen als in het hek-werk van het Horta-museum,ontworpen door Victor Horta(1861-1947) erg bepalend.

2

Ook spelen geometrischevormen, vooral in dearchitectuur, een rol. Op deOostenrijkse postzegel methet Looshaus van Adolf Loos(1870-1933) is dit duidelijk tezien.

De Art Nouveau vinden wevooral terug in de architectuuren toegepaste kunst ofkunstnijverheid zoalsbinnenhuisarchitectuur,meubelmakerij, grafischevormgeving, affiches,edelsmeedkunst, ceramiek englaskunst.

ArchitectuurEen belangrijk fenomeen datzich in de architectuurvoordoet is dat veelarchitecten streven naar hetrealiseren van een zogenaamd“Gesamtkunstwerk”. Hierbijgeldt dat het ontwerp van het

gebouw en de inrichtingdaarvan volledig op elkaar zijnafgestemd. Beroemdearchitecten hebben wat deArt Nouveau betreftprachtige voorbeelden nage-laten. Ik noem slechts de vol-gende:Victor Horta met zijn eigenwoonhuis in Brussel, tegen-woordig het Hortamuseum.

Charles Rennie Mackintosh(1868-1928) met de GlasgowSchool of Arts.

3

Josef Hoffmann (1870-1956)met het paleis Stoclet, eenrijke bankier uit Brussel.

Antoni Gaudi i Cornet (1852-1926) is naar mijn smaak deberoemdste architect die indit rijtje thuis hoort. Hoewelhij vooral bekendheid verwierfmet de Sagrada Familia, heefthij vooral in Barcelona eengroot aantal woningenontworpen dat aan het onder-havige criterium voldoet.

Het is spijtig dat van veel ArtNouveaupanden het interieurniet te bezichtigen is. Uitzon-deringen hierop zijn ondermeer het Hortamuseum in

Brussel en het Palacio Güell enCasa Milà van Gaudi inBarcelona. Maar tercompensatie van dit gemiswordt ons op het hierafgebeelde blok een blikgegund in het stijlvolleinterieur van het Art Nouveau-woonhuis van de Belgischearchitect Henry van de Velde(1863-1957).

BarcelonaZoals hiervoor reeds vermeldis de Art Nouveau in dearchitectuur te herkennen aande algemene kenmerken(golvende lijnen, florale en aande natuur ontleende ornamen-

4

tiek) en aan de geometrischevormen. Het Spaanse Moder-nisme onderscheidt zich watdat betreft op zeer bijzon-dere wijze.

Wie kent niet de wereldbe-roemde Temple Expiatori de laSagrada Familia van Gaudi inBarcelona. Deze was oorspron-kelijk door Francisco de Paulade Villar als neogotische kerkontworpen. In 1883, een jaarna de start van de bouw-werkzaamheden, de crypte wasnog niets eens klaar, kreegGaudi de opdracht het werk tevoltooien. En dat deed hij naargeheel eigen en nieuweinzichten. Er ontstond een

gigantisch bouwwerk waarvande overdadige hoeveelheid opde natuur geïnspireerdesymbolen het modernismeinluiden. Deze kerk waaraanGaudi dus in 1883 alsbouwarchitect begon is nogsteeds niet voltooid. Oorzaakhiervan is dat de bouw vandeze kerk slechts uit fondsen,verworven door giften, magworden gefinancierd. De hier-onder afgebeelde postzegelsuit 1960 en 1992 met zicht opde Geboortefaçade vertonen,ook bij nauwkeurige bestude-ring, nauwelijks verschil.

5

Op de hieronder staandepostzegel uit 2002 is decentrale toren reeds ingete-kend. Deze is echter nog nietvoltooid.

De laatste jaren is er wat definanciën betreft kennelijkeen flinke impuls geweest wanter wordt volop gebouwd. Nogsteeds zoveel mogelijk naar deideeën van Gaudi. Maarmodernere opvattingen zijntoch duidelijk merkbaar. Hetfeit dat deze kerk nog steedsniet is voltooid en nog in desteigers staat maakt hemvanuit toeristisch oogpuntextra interessant.

Gaudi ontwierp een grootaantal woningen voor vooraan-staande bewoners van Barce-lona. Allemaal in zijn uitbun-dige kleurrijke stijl. Het Casa

Batllo (1904-1906) is hiervaneen sprekend voorbeeld. Veelmozaïek en golvende lijnenzowel in het interieur als hetexterieur.

Het golvende dak, dat doetdenken aan de rug van eendraak, de verticale golving inde voorgevel en het mozaïek opde getoonde schoorstenen vanhet Casa Batllo zijn hiervanprachtige voorbeelden. Ookhet Casa Mila (1906-1910), opde achtergrond van deze zegelmet het portret van Gaudizichtbaar, vertoont dezegolvende lijnen.

6

Het Casa Mila, eigenlijk eenappartementencomplex, wordtook wel “La Pedrera” – desteengroeve - genoemd. Dereden daarvan laat zichmakkelijk raden.

Tot slot met betrekking totGaudi nog aandacht voor eenzeer bijzonder werk, het ParkGüell (1900-1914).

Nadat hij eind jaren tachtighet Palacio Güell voor dezerijke industrieel had ontwor-pen wilde Güell Gaudi eenstadspark en villawijk latenbouwen. Van de beoogde villa‘s werden uiteindelijk slechts

twee gebouwd, een voor defamilie van Güell en een voorGaudi zelf.

Het park op zich is welaangelegd. Een van de pronk-stukken daarin is de prachtige,zich als een onmetelijke slangvoort kronkelende bank vanfleurig mozaïek. Aan de ingangvan het park werden wel twee,in de muur rond het parkgeïntegreerde paviljoens ge-realiseerd, het portiershuisjemet het torentje en hetkantoortje.

7

Op de gezamenlijke uitgiftevan China en Spanje is hetportiershuisje afgebeeld. Opdie van de Verenigde Natieshieronder zijn van links naarrechts de schoorsteen van hetkantoortje en de schoorsteenen het torentje van hetportiershuisje afgebeeld.

Het belang van het werk vanGaudi wordt onderstreeptdoor het feit dat de UNESCOeen aantal werken van Gaudi,te weten het Park Güell, hetPalacio Güell en het Casa Milain 1984 tot werelderfgoed

heeft uitgeroepen. In 2005werden de Sagrada Familia,het Casa Batllo en de Crypte inColonia Güell hieraan toege-voegd.

Een andere iets minder beken-de vertegenwoordiger van hetModernisme is architect LluisDomènech i Montaner (1850-1923). Hij ontwierp in 1902het nog steeds als zodanig ingebruik zijnde Hospital de laSanta Creu i de San Pau eenmengeling van mudéjarstijl enmodernisme.

Volledig modernistisch is hetenige jaren daarna door hemontworpen Palau de la MusicaCatalana. Dit muziekpaleiswerd speciaal gebouwd voorhet koor Orfeo Català, in hethartje van Barcelona. Dit iseen prachtig organisch bouw-werk, waarvan de overvloedigepolychrome ornamentiek op de

8

postzegel (uiteraard) niet totzijn recht kan komen, met eenfantastische koepel vangebrandschilderd glas in degrote zaal.

In de wijk Eixample vanBarcelona zijn behalve de hieral genoemde nog veel anderemodernismegebouwen te be-wonderen. Zonder andere tekort te willen doen noem ik noghet Casa Amatller en Casa deles Punxes van Josep Puig iCadafalch (1867-1956) en hetCasa Ramon Mulleres van EnricSagnier i Villavecchia (1858-1931).

Buiten BarcelonaWat ligt er meer voor de handdan dit hoofdstuk, net als hetvorige, te beginnen met werkvan Gaudi. Hoewel hij buitenBarcelona slechts een zestalwerken op zijn naam heeft

staan zijn er toch enkele opeen postzegel afgebeeld.

Een daarvan is het Casa ElCapricho, een van zijn eerstewerken, een zomerhuis voor derijke Don Maximo Diaz deQuijano.

Dit thans als restaurant ingebruik zijnd gebouw staat inhet badplaatsje Comillas aande Golf van Biskaje, circa 50kilometer westelijk vanSantander. Casa El Caprichowerd tussen 1883 en 1888gelijktijdig met het CasaVicens in Barcelona gereali-seerd. Daarom droeg Gaudi debouw van El Capricho over aande architect CristofolCascante i Colom. Het gebouwis overdadig versierd met zeer

9

kleurrijke tegels en heeft veelronde vormen. Toch is hier noggeen sprake van hetModernisme. De bouwstijl iseen mengeling van Neomudéjaren Neogotiek. Op de postzegelis een smalle zijkant van hethuis afgebeeld waardoor demin of meer vrijstaande bij-zondere toren voor de hoofd-ingang goed tot zijn rechtkomt.

Een tweede werk van Gaudibuiten Barcelona bevindt zichin Palma de Mallorca, namelijkin de kathedraal.

De bouw van deze reusachtigekerk, in de volksmond La Seu,een meesterwerk van deCatalaanse Gotiek, begon in1230 op de plek waar debelangrijkste moskee vanPalma stond.Na bijna 400 jaar was de bouwin 1601 afgerond. Na eenaardbeving in 1851 werd een

10

groot deel van de westelijkegevel herbouwd. In 1903 kreegGaudi van de kerkelijkeautoriteiten opdracht hetmiddenschip en interieur tereconstrueren en aan tepassen in de oorspronkelijkegotische stijl.Hij verplaatste het koor enverwijderde het barokkealtaar uit de 18e eeuw en legdehet oude gotische altaar, datin 1346 was ingewijd, vrij.Gaudi kon zijn creatievereconstructieplannen echtermaar zeer gedeeltelijk rea-liseren als gevolg van deconservatieve houding van deopdrachtgever, een houdingdie Gaudi ook al bij andereprojecten had ondervonden.Daarom gaf hij in 1914 deopdracht terug. Wat nu echternog duidelijk aanwezig enherkenbaar is zijn de door hemontworpen smeedijzerenkroonluchters en eenzevenhoekig baldakijn bovenhet altaar. Het baldakijn dateen doornenkroon moetvoorstellen is echter nooitvoltooid.

In het licht van de eeuwigecompetitie tussen Barcelona en

Madrid zou je in laatstge-noemde stad ook veel moder-nisme verwachten. Op filate-listisch gebied valt dat tegen.De enige filatelistische tegen-hangers van het modernisme-geweld uit Catalonië zijn tweebouwwerken van architectAntonio Palacios Ramilo (1874-1945). Het Palacio de Comu-nicaciones de Madrid (voor-malig hoofdpostkantoor) aanhet prachtige Plaza de Cibelesis er een van. Het is hierondertwee keer te zien, uit de luchten vanaf het Plaza de Cibeles.

Palacios realiseerde ditgebouw in samenwerking metzijn collega Joaquim Otamendiin de periode 1904-1909. Hij

11

heeft zich onder meer lateninspireren door de Oosten-rijkse architect Otto Wagner(1841-1918).

Een ander in dezelfde per-soonlijke stijl ontworpengebouw is het Hospital deJornaleros de Maudes inMadrid. Dit ziekenhuis werd in1908 in gebruik genomen en issinds de verbouwing in 1984 ingebruik bij de GemeenteMadrid. Hieronder zien we hethospital met een afbeeldingvan Antonio Palacios.

Ter afronding nog het werkvan enkele minder bekendearchitecten die het moder-nisme in hun werk buitenBarcelona of Madrid hebbentoegepast.

De voormalige textielfabriekVapor Aymerich werd in 1909ontworpen door de architectLluis Muncunill i Parellada

(1868-1931) en werd in 1909 ingebruik genomen. Deze fabriekin Terrassa is een van deweinige industriële modernis-megebouwen.

Tegenwoordig is de fabriek alsmuseum voor Wetenschap enTechniek van Catalunya ingebruik. Een mooi voorbeeldvan industrieel erfgoed.

In Salamanca staat hetwerkelijk schitterende CasaLis. Architect Joaquin Vargasontwierp dit “paleis” in 1905 voor de industrieel Miguel deLis. Begin jaren negentig is hetCasa Lis door de architectenJavier Gomez Riesco enFrancisco Moron, ondertoezicht van de antiquairManual Ramos Andrade gere-noveerd. Het gebouw heeftweer een prachtige façade

12

van, door de Catalaan JuanVillaplana ontworpen, kleur-rijke glas-in-loodramen. Dezevoorgevel wordt ondersteunddoor voor de Art Nouveautyperende stalen kolommen. Degrote hal heeft een helderekleurrijke glazen overkapping.

Thans is er het Museo de ArtNouveau y Art Déco in geves-tigd, waarin de gelijknamigecollectie van de Manual RamosAndrade Foundation is onder-gebracht. In het geval van hetCasa Lis wordt van ArtNouveau gesproken omdat deopdrachtgever onder hevigeinvloed van de Belgische ArtNouveau was geraakt.

Het Theater Campos Eliseos(1902) in Bilbao van dearchitecten Alfredo Acebal enJean Baptiste Darroquy, is eenvan de weinige voorbeelden van

het Modernisme in Bilbao.Acebal nam de constructievoor zijn rekening en Darroquyde decoraties. Op dezepostzegel is de voorgevelafgebeeld en die laat aanduidelijkheid ten aanzien vanhet decoratieve karakter vanhet Modernisme weinig tewensen over.

Met dank aan Gard Snel,Jan Vogel,

Maart 2007