fylkesmannen i sogn og fjordane helse-, sosial- og ... · kommunale psykososiale kriseteam gjer eit...

FYLKESMANNEN I SOGN OG FJORDANE

Helse-, sosial- og barnevernsmelding 2013

Framsidebilde er tatt av Oskar Andersen.

Side 3FYLKESMANNEN I SOGN OG FJORDANE

Forord

Denne Helse-, omsorgs- og barnevernmeldinga presenterer nokre sentrale arbeidsfelt som Helse- og sosialavdelinga hos Fylkesmannen har arbeidd med i 2013. Vi trur at ei slik oppsummering kan vere nyttig både for oss og for omverda.

Samhandlingsreforma femner om førebyggande og kurativ helse, omsorg, sosiale tenester og utdanning. Folkehelsesatsinga dannar grunnlaget for reforma. Folkehelsearbeid har vore tema i Forum for helse, omsorg og folkehelse som vert omtalt i meldinga.Mange kommunar er godt i gang med å planleggje akuttplassar i lokalmedisinske senter. To kommunar har etablert eige tilbod, mens fem kommunar i Nordfjord har gått saman om felles akuttplassar. Akuttplassar og utskrivingsklare pasientar er blant tema som vert presentert av samhandlings-koordinator for dei tre vestlandsfylka.

Gjennom prosjektet Sjumilssteget tar vi sikte på å gi koordinert innsats for barn og unge i fylket. Dette er eit samarbeidsprosjekt der kommunane i 2013 har kartlagt eigne tenester for barn og unge med sikte på både å få fram problemområde som det må jobbast betre med, og område som fungerer godt. Vi har i 2013 gjennomført landsomfattande tilsyn med helsestasjonstenesta barn 0-6 år i seks kommunar. Vi summerer opp røynsler frå tilsyna.Vi har også hatt tilsyn både i form av systemrevisjonar og læringstilsyn med rehabilitering i sjukeheim. Vi presenterer difor ein artikkel om rehabilitering i kommunane i fylket.Opptrappingsplanen for rus er avslutta og status blir gjort opp. Det er kome endringar i barnevernlova som blir presentert.

Avdelinga har arbeid saman med beredskaps-seksjonen hos Fylkesmannen om læringsnettverk i beredskapsarbeid. Røynsler frå dette arbeidet vert omtalt.Avdelinga har òg hatt eit samarbeid med Politiet, fylkeskommunen og Statens vegvesen om arbeidet med førarkort og dette vert presentert her.

Som i tidlegare år har vi kartlagt legedekninga i kommunane, og denne vert lagt fram her.

God lesnad!

Leikanger, februar 2014

Anne Karin Hamrefylkesmann

Per Stenslandfylkeslege

Innhald

Forord 3

Forum for helse, omsorg og folkehelseAv seniorrådgjevar Bjørg Eikum Tang 5

Samhandlingsreforma – kva så? Av samhandlingskoordinator Christer Frantzen 7

Sjumilssteget –Prosjekt foreldrerettleiing –Ein god barndom varer heile livet Av tenesteleiar for velferd Heidi Vederhus, Vågsøy kommune 9

Tilskot til kommunalt rusarbeid 2010-2012Innleiing av rådgjevar Rita Molvær Hagen. Av Nav-leiar Frode Svalheim, Naustdal kommune og

Nav-leiar Anne Tove S. Nyheim og kommunalsjef helse – omsorg Toril Varden, Høyanger kommune 11

Slagrehabilitering i Sogn og Fjordane Av koordinator for regionalt kompetansesenter Martin Roland Hansen, Helse Vest 14

Kommunale psykososiale kriseteam gjer eit viktig arbeid Av psykolog/spesialkonsulent Reidar Thyholdt , RVTS-Vest, Haukeland universitetssjukehus 16

Erfaringar frå tilsyn med helsestasjonstenestene til barn 0-6 år Av fylkessjukepleiar Anne Eli Wangen 17

Styrking av barns rett til medverknad gjennom endringar i barnevernlovaAv rådgjevar Anne Marte Sæle og rådgjevar Gunn Randi Bjørnevoll 20

Rekruttering og stabilisering av legar utafor sjukehus 2000-2014Av fylkeslege Per Stensland og assisterande fylkeslege Jacob Andersen 23

Verda har blitt ramma av ein farleg epidemi…Av assisterande fylkeslege Jacob Andersen 26

Side 4 Helse-, sosial- og barnevernsmelding 2013

Forum for Helse, omsorg og folkehelse er eit drøftings og samordningsforum for saker på folkehelse, helse- og omsorgsområdet. Ein representant for rådmannsutvalet leiar forumet. Satsingsområde i forumet er kompetanseutvikling, rekruttering, velferdsteknologi, folkehelse, planarbeid og tverrfagleg samarbeid i kommunane og på tvers av forvaltningsnivåa.Forumet vart etablert i mars 2012, etter ein planprosess mellom Fylkesmannen, KS og Helse Førde HF. Bakgrunn for etableringa var oppfølging av samhandlingsreforma, ny lov om kommunale helse- og omsorgstenester og lov om folkehelse. Forumet vart etablert etter modell frå forum for skule- og barnehage i Sogn og Fjordane, som har eksistert i fleire år.

Arbeidet er sett i system ved at kommunane har etablert fagnettverk i kvar av dei fire regionane i fylket, beståande av alle kommunalsjefane/helse- og omsorgssjefane i dei respektive regionane med ein leiar i kvart fagnettverk. Leiarane i regionnettverka utgjer Helse- og omsorgsutvalet til KS, som er etablert som eit underutval under rådmannsutvalet, og der også rådmannsutvalet er representert med eit medlem. Leiarfunksjonen går på omgang mellom regionane. Helse og omsorgsutvalet skal jobbe med strategiske spørsmål knytt til utvikling i helse- og omsorgssektoren.

Dette er vidare knytt saman i Forum for helse, omsorg og folkehelse, der Helse- og omsorgsutvalet inngår i tillegg til representantar frå


Forum for helse, omsorg og folkehelse

Av seniorrådgjevar Bjørg Eikum Tang

Foto: Istock.no

Side 6 Helse-, sosial- og barnevernsmelding 2013

Fylkesmannen, Helse Førde, Nav, Fylkeskommunen, Høgskulen og brukarsida. Den regionale samhandlingskoordinatoren i Helse Vest deltek i forumet. Fylkesmannen er sekretariat for Forumet.

Føremål med forumet er:• Utvikle tenesteproduksjonen for innbyggarane i Sogn og Fjordane• Utveksle erfaringar på helse-, omsorgs- og folkehelseområdet• Koordinere og samordne kompetanseutvikling innan helse-, omsorgssektoren og folkehelse- området• Samordne dei ulike samarbeidspartane sine initiativ og tiltak• Samordne datainnsamling og analyse av data • Kvalitetsutvikling på systemnivå innafor fagfeltet• Samordne innspel til plan og systemarbeid i kommunane• Ta mot signal frå kommunane om deira behov på ulike område• Formidle sentrale styringssignal

Satsingsområde:Det er eit mål å skape betre kommunikasjon mellom ulike aktørar som har oppgåver innafor helse-, omsorgs og folkehelsearbeidet. Utarbeiding av ein felles aktivitetskalender/ årshjul for kurs og konferansar mellom dei involverte instansane, er eit ynskje frå aktørane i Forumet.

Program for møta vert sett opp etter innspel frå dei ulike aktørane av Fylkesmannen, leiaren for forumet og dagleg leiar i KS.Forumet er relativt stort og har ikkje vedtaksmynde. Det er ei utfordring å få innhaldet til å verte interessant for så mange utan at det blir oppfatta som eit »supperåd».

Erfaringane så langt er at aktørane seier det er ein nyttig arena for å verte orienterte om kvarandre sine aktivitetar. Ein effekt er at helse- og omsorgsutvalet som er samansett av dei regionale leiarane for sektoren fremjar det lokale samarbeidet mellom

nabokommunar. Dei regionale utvala har møte i forkant av møta i forumet for at dei skal kunne representere sin region. Dei har til dømes sett nytten av felles etter- og vidareutdanningsprogram mellom nabokommunar. Sameleis har deltakarane tru på at interkommunal drøfting av tiltak for å rekruttere kompetent personell, og å utvikle interkommunale ordningar på ulike fagområde vil vere nyttig.

KS sin rekrutteringskampanje «Bli helsefagarbeidar» er presentert for forumet. Det same gjeld etter- og vidareutdanning som er sett i gang av høgskulen og den vidaregåande skulen. Kommunerepresentantane og resten av deltakarane får innsikt i kvar det er overlapping, og eventuelt kvar det er manglar. Målet er å fremje utvikling av nye tiltak og betre samarbeid og samordning. Behov for undergrupper som tek opp spesielle tema kan vere aktuelt. Det kan vere planleggingsgrupper/ arbeidsgrupper for å gå vidare med tema som kjem opp gjennom forumet, og som skal finne si løysing på andre arenaer.

Forum for skule- og barnehageutvikling arbeider med ein del saker som grenser opp mot eller går inn i saker som er innanfor dette Forumet sitt område. Døme på dette er Sjumilssteget. Partane i Forum må kvar for seg og saman sørgje for samordning. Forumet har hatt mykje merksemd mot barn og ungdom, og har løfta opp satsinga på Sjumilssteget, psykisk helse og folkehelse som eit samarbeidstiltak ut mot kommunane i inneverande år.

Satsingsområde i forumet er kompetanseutvikling, rekruttering, velferdsteknologi, folkehelse, planarbeid og tverrfagleg samarbeid i kommunane og på tvers av forvaltningsnivåa. Kommunane er opptekne av å få ein felles kurs- og konferansekalenderen til å fungere frå nyttår i 2014.


Samhandlingsreforma – kva så?

Av samhandlingskoordinator Christer Frantzen

Det er no to år sidan samhandlingsreforma blei sett i verk. Vi ser nærare på resultatet så langt.

Samhandlingsreforma er både ei helsetenestereform og ei folkehelsereform. Reforma har ført med seg ei rekke endringar for kommunar og helseføretak, mellom anna plikt for kommunar og helseføretak til å inngå samarbeidsavtalar, betalingsordning for utskrivingsklare pasientar, kommunalt medansvar for betaling av sjukehusopphald for

visse pasientgrupper, oppretting av kommunale øyeblikkeleg hjelp-døgnplassar og kommunalt ansvar for arbeid med folkehelse. Økonomiske verkemiddel er enno ikkje tekne i bruk når det gjeld tenester til psykisk sjuke, rusavhengige og innafor rehabilitering.. Vi skal her sjå nærare på kva effekt nokre av desse verkemidla har hatt.

SamarbeidsavtalarAlle kommunane i fylket og Helse Førde har inngått

Foto: UWC Røde Kors Nordisk.

Side Helse-, sosial- og barnevernsmelding 2013Side 8

samarbeidsavtalar på dei lovpålagte områda, men det er òg planar om og dels inngått avtalar på andre område. Fylkesmannen har ikkje gjort ein systematisk gjennomgang av dei lokale avtalane. Dei samla erfaringane frå avtaleprosessane nasjonalt og regionalt på Vestlandet syner likevel at avtalane ofte inneheld intensjonar om utvikling, dei er lite forpliktande, dei er oftast ikkje grunngjevne i kunnskapsbaserte kjelder og at dei i varierande grad tek med brukarerfaringar. Målsettingane er heller ikkje formulerte slik at dei på enkelt vis kan målast og evaluerast. På den andre sida har avtalane ført partane saman, og det ser ut til at eit viktig resultat er større gjensidig forståing og interesse for tenester og utfordringar på «den andre sida» og likeverd mellom partane. Nokre seier òg at avtalane sikrar betre behandlingsløp for pasientar, men ikkje utvikling av system og prioriteringar.

Utskrivningsklare pasientarKommunane betaler 4000 kroner per døgn for pasientar som ligg i sjukehus etter at dei er meldt klare for utskriving. Dette gjeld berre pasientar som treng kommunale tenester etterpå. Her har det vore ein sterk nedgang frå 2012 til 2013, noko som òg syner att i nasjonale tal. Fleire kommunar melder til Fylkesmannen at dei har fått meir behandlingskrevjande pasientar både på institusjon og i heimetenesta etter innføring av betalingsordninga. Dette krev meir kapasitet og kompetanse, ikkje minst når det gjeld oppfølging av skrøpelege eldre som blir flytta på sitt mest sårbare, samstundes som kommunen får mindre tid til å planlegge nødvendige tilbod. Tilgang på god kommunal rehabilitering er viktig for denne gruppa. Vi har førebels ikkje nok kunnskap til å kunne trekke konklusjonar om utviklinga på dette feltet. Tal på reinnleggingar i sjukehus (2010-12) syner førebels berre ein svak auke for Helse Vest-området. Talet på hendingsbaserte tilsynssaker hos Fylkesmannen har ikkje auka fram til no.

Fylkesmannen er òg opptatt av om utviklinga har fått konsekvensar for andre grupper av pasientar i kommunane. Vi veit ikkje om det til dømes er blitt

vanskelegare å få korttidsplass for pasientar som fastlegen har søkt inn. I 2014 startar arbeidet med å førebu landsomfattande tilsyn med samhandling ved utskriving av pasientar frå spesialisthelseteneste til kommunane.

Kommunal medfinansieringFrå 2012 betaler kommunane 20 prosent av kostnadene til behandling i spesialisthelsetenesta for visse pasientgrupper. Det er stor variasjon i kva dette kostar kommunane. I regjeringserklæringa heiter det at ordninga skal avviklast. Korleis og når dette skal skje, er ikkje bestemt. Fylkesmannen har tidlegare publisert ei nettsak om kommunal medfinansiering av spesialisthelsetenesta.

Kommunale øyeblikkeleg hjelp-døgnplassarKommunen skal syte for tilbod om døgnopphald for helse- og omsorgstenester til pasientar og brukarar med behov for øyeblikkeleg hjelp. Plikta til døgnopphald gjeld først frå 01.januar 2016 og gjeld berre for pasientar som det er mogleg for kommunen å undersøke, behandle eller yte omsorg til. Både KS og Helsedirektoratet, har nyleg publisert rapportar om status for utbygging og utvikling av tilbodet nasjonalt. I tillegg har KS utarbeidd ein database med opplysningar om status for dei ulike kommunane. I vårt fylke har Luster, Sogndal og eit knippe nordfjordkommunar (Eid, Stryn, Hornindal, Vågsøy og Selje) starta opp, medan fleire arbeider med å planlegge sine tilbod. Fylkesmennene på Vestlandet har arbeidd saman om å sjå på korleis kommunane har planlagt og innretta tilbodet sitt.

Nokre viktige observasjonar frå dette regionale arbeidet er: • Grad av oppfølging frå helseføretaket ser ut til å vere viktig for utvikling og bruk av eininga. Einingar som skal vere robuste over tid, krev ein viss storleik og eit visst pasientgrunnlag.• Godt samarbeid mellom kommune og fastlege er ein suksessfaktor for oppretting og drift.

De kan lese meir om dette arbeidet på nettsidene våre når rapporten frå fylkesmennene er ferdig.


Sjumilssteget – - Prosjekt foreldrerettleiing –Ein god barndom varer heile livetAv tenesteleiar for velferd Heidi Vederhus, Vågsøy kommune

I samband med Sjumilsstegssatsinga hjå fylkesmannen gjennomførte Vågsøy kommune hausten 2012 ei kartlegging av born og unge sine oppvekstvilkår i lys av Barnekonvensjonen. Det vart sett saman ei tverrfagleg gruppe for å arbeide med dette, og informasjon vart innhenta frå alle som yter tenester til born og unge i tenesteapparatet. Faktorar som vart kartlagt var:

1. Medverknad (Artikkel 12)2. God omsorg (Artikkel 18)3. Særskilt vern og støtte (Artikkel 20)4. Vern mot overgrep (Artikkel 34 og 36)5. Fullverdig liv (Artikkel 23)6. God helse (Artikkel 24)7. God utdanning (Artikkel 28 og 29)

Gjennom denne kartlegginga fann Vågsøy kommune at vi hadde mange gode tiltak for barn og unge,

men at vi likevel kunne bli betre på fleire område. Då det vart lyst ut midlar det kunne søkjast på fann vi dette interessant. Det vart teke kontakt med nabokommunane Selje og Eid, og desse viste stor interesse for å delta i eit felles prosjekt. Felles utfordring for kommunane var å samordne tenestene for born og unge, og å prioritere tidleg innsats.

Gjennom drøftingar ilag med dei to andre kommunane vart vi samde om å søkje midlar til Prosjekt foreldrerettleiing - Ein barndom varer heile livet. Vår haldning er at foreldra er den viktigaste faktoren i born sin oppvekst, og at tett samarbeid med foreldra er ein viktig strategi for førebyggjande arbeid. Ved eit slikt samarbeid kan ein kome tidleg inn dersom problem oppstår.

Kommunane ønskte å få til eit samarbeid med


foreldra frå før fødsel og gjennom heile oppveksten, som har som mål å motivere, engasjere og støtte foreldra i foreldrerolla. Vi ønskjer at vi gjennom prosjektet skulle kunne etablere ein ideologi og ei plattform for korleis tenestene skal samarbeide med foreldra. For å få til dette må vi utvikle eit tverrfagleg system for foreldrerettleiing. Det vart søkt om midlar, og prosjektet vart tildelt kr. 750.000,-. Vågsøy er vertskommune for prosjektet. Midlane skal nyttast til tilsetjing av prosjektmedarbeidar i 50% stilling. Dei tre kommunane må sjølve syte føre 50% eigeninnsats. Det er avklart at Vågsøy og Eid stiller med 20% stilling mens Selje legg inn 10% stilling.

Prosjektmålet er formulert slik:• Alle barn i kommunane våre skal få ein god barndom og oppvekst• Det skal bli lettare å vere foreldre• Ein skal få til eit tverrfagleg samarbeid i tenestene som er til beste for barn og ungdom

Det har vore ei forprosjektgruppe som har arbeidd med prosjektet så langt. Denne gruppa har hatt som mandat å etablere prosjektgruppe, lyse ut og tilsetje i prosjektleiarstilling samt å utarbeide prosjektplan.

Prosjektgruppa er tverrfagleg samansett med to representantar frå kvar kommune, ein foreldre-representant og ein prosjektleiar.

Mandat for prosjektgruppa er følgjande:• Utvikle og etablere felles kunnskap, forståing og ferdigheiter i tenestene som skal gjere desse i stand til • å motivere, engasjere og støtte foreldra i foreldrerolla • å hjelp foreldre til å byggje nettverk • Utvikle system, og samordne tenestene for å få til dette• Fastsetje kvalitetsfaktorar for evaluering

Det er sett opp framdriftsplan for prosjektet der ein ønskjer å få tilsett prosjektleiar innan januar -14. Prosjektet skal gå over 2 år. Etter prosjektperioden

er målet vårt at dei som skal rettleie foreldre – jordmor, helsesøster, barnehagetilsett, lærar mfl., kjenner systemet så godt at dette blir ein naturleg del av tenesteytinga.

For å gjere prosjektet kjent har vi fått spalteplass i dei to lokalavisene våre. Vidare tenkjer vi at dette må annonserast, både gjennom aviser og andre sosiale mediar, slik at foreldra i kommunane våre kjenner til prosjektet. Vårt ynskje er at dette skal bli eit så innarbeidd tema både i omgjevnadane og tenestene våre, at det kan verte eit førebyggjande tiltak i seg sjølv.

Prosjektet er å sjå på som primærførebyggjande, og det vil omfatte alle foreldre i dei tre kommunane. Vi må innan prosjektet også definere korleis vi skal handtere dei foreldra som vi ser har behov for eit utvida rettleiingstilbod.

I arbeidet med Sjumilssteget ser vi også at frivillige organisasjonar er viktige møteplasser for born og unge. Det er difor viktig at trenarar som har direkte kontakt med born og unge blir i stand til å sjå når det er naudsynt med oppfølging. Dei må vite kven dei skal snakke med i kommunen ved bekymringar. Frivillige organisasjonar er også ein arena der barn og unge kan verte utette for ulik språkbruk og handlingar som er uakseptable. Det vil difor vere viktig at barnekonvensjonen sine prinsipp er kjende for dei som stiller opp som leiarar for ulike barne- og ungdomsarbeid. Det omtalte prosjektet ovanfor omfattar ikkje arbeid med frivillige organisasjonar, men dette vil likevel vere eit tema i det øvrige arbeidet med barn og unge sine oppvekstvilkår i kommunane våre.


Tilskot til kommunalt rusarbeid 2010-2012

Foto: Sosial og helsedirektoratet.

Innleiing av rådgjevar Rita Molvær Hagen:

Tilskotsordninga har inngått i Opptrappingsplan for rusfeltet (2007-2012) der det overordna målet har vore å redusere dei negative konsekvensane som rusmiddelmisbruk har for enkeltpersonar og for samfunnet.

Føremålet med tilskotsordninga var å auka kapasiteten i rusarbeidet i kommunane, slik at menneske med rusmiddelproblem skulle få eit tenestetilbod som var heilskapleg, tilgjengeleg, samordna og individuelt tilpassa. I 2012 fekk alle kommunane i Sogn og Fjordane midlar til kommunalt rusarbeid. Då det frå 2013 vart slutt på tilskotet og midlane til rusarbeid gjekk inn i rammeoverføringane, var det berre nokre få kommunar som valte å vidareføre stillingane til ruskonsulent.

Ruskonsulent Naustdal kommuneAv Nav-leiar Frode Svalheim, Naustdal kommune

Naustdal kommune har hatt ruskonsulent på prosjektmidla i 100 % stilling i perioden 2010 til 2013. Stillinga har administrativt vore underlagt NAV Naustdal. Ruskonsulenten hadde som vesentleg arbeidsfelt å arbeide tett mot ungdom med rusproblem eller som kunne vere i faregruppa for å utvikle rusproblem, verte rekruttert mot uheldige rus-, kriminelle miljø. I tillegg fekk ruskonsulenten i oppgåve å etablere og gradvis bygge opp ei arbeidsgruppe som eit aktivitetstilbod til ungdom som midlertidig stod utan arbeid eller aktivitetstilbod.


Ruskonsulenten har i prosjektperioden arbeidd tett saman med psykiatritenesta i kommunen. Dei hadde i utgangspunktet oppfølginga av aktuelle brukarar som ruskonsulent overtok oppfølgingsansvaret for i kommunen. Ruskonsulenten har fungert som kontaktperson mot ulike samarbeidsinstansar som t.d. fengsel, helseføretak, behandlingsinstitusjonar mfl. i høve til dei brukarane han har følgt opp i prosjektperioden.

Kompetanseoverføring Ruskonsulent har i prosjektperiode i ulike fora bidrege med kompetanseoverføring i form av kollegarettleiing, deltaking i ansvarsgrupper, utarbeiding av individuell plan (IP), tverrfagleg samarbeid i einskildsaker, saksdiskusjonar mm. Ruskonsulenten har i delar av engasjement vore tungt inne i nokre krevjande enkeltsaker. Det vart investert mykje tid og ressursar for å etablere behandlingstilbod og motivere brukarane til å nytte seg av desse tilboda. Konsekvensen av at kommunen har retta eit særskilt fokus og innsats mot einskild personar med rusproblem har resultert i enkelte rusmisbrukarar har valt å flytte frå Naustdal. Ein bruker har opplyst at vedkommande flytta då ein fann merksemda/ oppfølginga frå kommunen som «plagsam». Ein anna bruker opplyst å ha flytta frå kommunen for å sleppe å måtte forholda seg til behandlingstilbod som vart etablert. Kompetanseoverføringa har m.a. gjort at tilsette i sosial sektoren no har betre forutsetningar for å kunne følgje opp personar i kommunen med rusproblem og ynskjer bistand til å handtere dei utfordringar som følgjer med rusproblematikk. Naustdal kommune har valt å ikkje vidareføre engasjement til ruskonsulent. Ei vesentleg årsak til dette er ein særs vanskeleg kommuneøkonomi. Kommunen har verken funne rom for å kunne tilsette kommunalsjef helse- og sosial eller ruskonsulent som konsekvens av den økonomiske stoda.

Rusarbeid i Høyanger kommuneAv Nav-eiar Anne Tove S. Nyheim og kommunalsjef helse – omsorg Toril

Varden, Høyanger kommune

Høyanger kommune fekk, etter søknad i 2011 og 2012, tilskot frå Fylkesmannen til opptrapping av Rusomsorga i kommunen. Tilskotet har vore nytta til personalressursar- først miljøarbeideressurs, grunna mangel på søkjar til stilling som ruskonsulent, seinare, i 2012, lukkast det å få søkjar til stillinga og ruskonsulent var tilsett i heile 2012 med finansiering av tildelt tilskot.

Rusomsorga i Høyanger har organisatorisk vore delt i to: Ansvaret for Rusomsorga er lagt i NAV men miljøarbeidarressursen er plassert i open omsorg i saman med psykiatri. Einingane har felles faste månadlege samarbeidsmøte der både utfordringar kring det organisatoriske og det rusfaglege er tema. I tillegg er det samarbeidsmøte, ansvarsgrupper, og fagmøte ved behov kring brukarar. Alle brukarar av dette tenestetilbodet som har trong for meir enn ei teneste, vert meldt til koordinerande eining. Kommunen sitt Rusfaglege forum er eit tverrfagleg og tverretatleg møte der ein diskuterer prosedyrar og tiltak på systemnivå. I rusforum er det representantar frå oppvekst, helse, næring, NAV, barnevern, politi og overordna koordinator, som representant for koordinerande eining. Rus og psykiatritenesta opplever å ha godt samarbeid og lagspel med politiet. Leiarnivået i desse einingane har faste møter med helse- og omsorgssjef.

Kommunen etablerte i 2013 felles stilling som SLT-koordinator og ruskoordinator, då ein opplever at stillingane fagleg høyer i hop. Stillinga er organisatorisk plassert i NAV og lagt som fast stilling i kommunalt budsjett. Kommunen sin vedtekne plan for rusomsorg vart laga av medlemmer i rusfaglege forum og vedteken i kommunestyret i


2012. Det er SLT/ruskoordinator som kallar inn til møta i rusfaglege forum.

Rusfagleg forum har jobba mykje med det førebyggjande ungdomsarbeidet i kommunen, og det er mellom anna lage eit årshjul som er vedlegg til kommuneplanen over korleis ein kan operasjonalisere det årlege ungdomsførebyggjande arbeidet på einingsnivå. Vidare er det i rusfaglege forum laga eit felles kommunalt meldesystem for bekymringsmeldingar til psykiatri/rusomsorg og barnevern.

Alle brukarar av tenestetilbodet er kartlagt og dei har hatt samtalar / intervju med vedkommande si oppleving av tenestetilbodet, korleis dei ønskjer tenestetilbodet framover, samt ressursar og interesser hos den enkelte.

I 2012 fekk Høyanger kommune fylkeskommunalt tilskot for å opprette prosjekt retta mot ungdom og sysselsetting. Høyanger kommune sjølv gjekk også inn med midlar. Dette var på same tid som rusrådgjevar vart tilsett, og ho hadde 50% av stillinga kring oppbygging av dette tilbodet. Dette vart så vellukka at kommunen , etter at tilskotsperioden var over, valde å driva det vidare i kommunal/NAV regi. Fleire aktivitetstilbod/ sysselsettingstilbod er iverksette med tanke på denne brukargruppa. Kommunen har organisert sysselsettinga kring Dalestova ,der andre etasje i huset er pussa opp av brukarane for å nytte dette til garderobe, kjøkken og kontor samt møterom, og bruktbutikk med personalressurs frå Nav, som støtte. Open omsorg , rus og psykiatritenesta deltek med personalressurs i høve trening i idretts- og symjehall. Det er laga ein oversikt over tilgjengelege aktivitetar/ sysselsettingstilbod, inkludert personalressursar.

Deltaking i kommunale oppgåver, rydding, vedhogst og skogrydding med motorsagsertifikat,

vaktmeistatertenester, utearbeid, bilvask og oppussing av husvære og praksis på sjukeheimar har vore nokre oppgåver som har vore nytta i sysselsetting/aktivisering av brukargruppa. Det vi ser etter at prosjektmidlane til rusarbeid vart lagt inn i ramma og kombinert med SLT, så vert det mindre ressursar til direkte rusarbeid. Sysselsetting og aktivitetstilbodet har ikkje vore mogeleg å oppretthalde slik som var intensjonen. Det har vore opplevd som utfordrande å skaffe nok arbeidsoppgåver til alle som er interesserte, og har trong for sysselsetting og aktivering. Ein opplever kontinuerleg å måtte jobbe med haldningar for at brukargruppa skal aksepterast og verte tiltrudd arbeidsoppgåver.

Nav har fleire gonger organisert samlingar med bedrifter i Høyanger og Balestrand kommune for å motivere næringslivet til å ta i mot personar for arbeidstrening, arbeidsutprøving og sysselsetting. Ruskoordinator er, som rådgjevar i Nav, ein viktig tilretteleggar , motivator og oppfølgjar i dette arbeidet. Utan den ressursen som var i prosjektmidlane, er dette samarbeidet vanskeleg å oppretthalde.


Kvart år blir om lag 15.000 personar i Norge råka av hjerneslag. Eit hjerneslag kan medføre alvorlige funksjonshemmingar og store konsekvensar for den det gjeld, pårørande, helsetenesta og samfunnet (Helsedirektoratet 2010:90). Kommunane si rolle i rehabiliteringsarbeidet skal styrkast jamfør samhandlingsreforma (Helsedirektoratet, 2011: 63). Det er utarbeidd kunnskapsbaserte retningsliner som skildrar god praksis for kommunal slagrehabilitering (Helsedirektoratet, 2010:96-100). Heimen kan vere ein naturleg og føremålstenleg arena sidan treninga då føregår i kjende omgivnader (Helsedirektoratet 2010:97). Slagråka ser ut til å betre behalde evna til å utføre dagliglivets aktivitetar i eigen heim med tenester frå tverrfaglege team (Legg, 2003:35).

I desember 2012 undersøkte eg som ein del av mastergradsarbeidet mitt «I kva grad kommunane i Sogn og Fjordane hadde sett i verk dei nasjonale retningslinjene for behandling og rehabilitering ved hjerneslag ?». Kontaktpersonar for rehabilitering knytt til koordinerande einingar for habilitering og rehabilitering i alle kommunane i fylket blei intervjua. Studien viste at få kommunar har ein oppdatert plan for rehabilitering, og at feltet

var implementert som ein del av ulike andre kommunale planar.

Dei nasjonale faglege retningslinene for behandling og rehabilitering ved hjerneslag synes å vere lite kjende(?) i kommunane. Få fagpersonar har djupnekunnskap om, og praktisk erfaring med bruk av anbefalingane. Undersøkinga viste at i 24 kommunar var det mindre enn 10 menneske med hjerneslag som i løpet av året 2012 fekk / hadde fått tilbod om kommunale rehabiliteringstenester i eigen heim. Ein kommune hadde hatt mellom 10-20 personar det siste året som hadde fått slike tenester, medan det i ein kommune ikkje var nokon. Om ein ser fylket under eitt, var det mindre enn 10 personar i kvar kommune som det siste året hadde fått rehabiliteringstilbod i tråd med retningslinene.

Kommunane set ned tverrfaglege team etter behov. I 15 kommunar var fysioterapeut, sjukepleiar, ergoterapeut og lege mogleg å knyte til dei tverrfaglege teama. Dei nasjonale retningslinene anbefaler eit fast tverrfaglig samansett rehabiliteringsteam med lege, sjukepleiar, ergoterapeut og fysioterapeut. I einskilde kommunar hadde ein etablert eit fast samansett tverrfaglig rehabiliteringsteam, ikkje alle hadde den anbefalte samansettinga. I tre av desse fungerte teamet primært på overordna nivå ved at ein ivaretok ein koordinerande funksjon, til dømes ved ansvar for tildeling av tenester. Ifølge retningslinene bør logoped og sosionom kunne gi støtte ved behov. I 16 av kommunane var logoped og sosionom tilgjengeleg, men undersøkinga viste at sosionomtenestene generelt ikkje blei nytta. Logoped blei kontakta ved relevante problemstillingar.

Om lag 50 prosent av kommunane arrangerer systematiske møte mellom den slagråka og

Slagrehabilitering i Sogn og Fjordane

Av koordinator for regionalt kompetansesenter Martin Roland Hansen, Helse Vest

Foto: istock.no


rehabiliteringsteamet. Møtedeltakarar blir valt frå møte til møte ut frå brukaren sine behov. Det første møtet finn oftast stad på sjukehuset kort tid før utskriving. Representantar frå halvparten av kommunane gav uttrykk for at ein opplevde at føremål og innhald på møtet var planlagt/standardisert. Fagpersonane i spesialisthelsetenesta bestemte oftast kva som var mest føremålstenleg å drøfte i det første møtet. Representantar frå 14 kommunar skreiv at dei hadde hatt telefonkontakt/samarbeid med sjukehusavdelinga etter utskriving. Berre ein kommune hadde formalisert samarbeidet gjennom skriftlege rutinar.

Ifølge helse- og omsorgstenestelova skal kommunane utarbeide individuelle planar, og/eller tilby ein personleg koordinator for brukarar med behov for langvarige og koordinerte tenester. Dette gjeld ofte slagråka. Studien viser at dei som ønskjer det får oppnemnt og utpeika ein koordinator, som regel i samband med utarbeiding av individuell plan. Planverktøyet blir i hovudsak nytta for dei med størst funksjonsutfall. I halvparten av kommunane laga ein plan rutinemessig for å kvalitetssikre samhandlinga mellom tenesteytarane, den slagråka og dei pårørande.

Det er grunn til å stille spørsmål om i kva grad prioritering og kvalitet blir påverka negativt av at rehabiliteringsfeltet er integrert som ein del av andre kommunale planar, og at få kommunar har faste rehabiliteringsteam. Studien viser at få slagråka får heimebaserte rehabiliteringstenester, og endå færre i tråd med dei nasjonale retningslinene. Avgrensa kunnskap om retningslinene kan vere medverkande til det varierande tilbodet.

Eit hjerneslag kan medføre store endringar for både den det gjeld, og heile nettverket. Ofte er det nyttig med rettleiing i høve kva rettar ein har. Det kan vere vanskeleg å fokusere på rehabiliteringa dersom ein til dømes bekymrar seg kring familien sin økonomi. Studien viser at sosionom ikkje blir nytta og at representantar frå Nav sjeldan deltar i det tverrfaglege teamet. Dette kan vere eit område der

det er plass til betring.At det ikkje er utarbeidd retningsliner/prosedyrar for det første samhandlingsmøtet mellom første- og andrelinjetenesta kan indikere eit mogleg betringsområde. Ved meir planlagde og koordinerte samhandlingsinstrument ville ein truleg kunne arbeide meir målretta i høve til den slagråka si vidare opptrening og rehabilitering. Til dømes kunne samarbeid om oppstart av den individuelle planen vore eit føremålstenleg utgangspunkt for å kartlegge ressursar, løfte blikket og formulere vidare mål både på kort og lengre sikt. Studien som tar utgangspunkt i alle kommunane i Sogn og Fjordane viser at planlegging, grad av tverrfagleg samarbeid og tilgang til anbefalte faggrupper i det tverrfaglege rehabiliteringsteamet er viktige for kvaliteten på rehabiliteringstenestene i kommunane.

Litteraturliste:• Det Kongelige Helse- og Omsorgsdepartement: St.meld.nr.47 (2009) – Samhandlingsreformen, Rett behandling - på rett sted - til rett tid. • Hansen, Martin Roland (2013): På jakt etter god praksis: En studie om iverksetting av faglige retningslinjer i kommune.• Helsedirektoratet (2011): Fleksible tjenester – for et aktivt liv, Fagrapport om tjenestetilbudet til personer med nevrologiske skader og sykdommer.• Helsedirektoratet (2010): Nasjonal retningslinje for behandling og rehabilitering ved hjerneslag. • Helse- og omsorgsdepartementet (2011): Lov om kommunale helse- og omsorgstjenester• Legg, Lynn et.al. (2003): Therapy-based rehabilitation services for stroke patients at home. Cochrane Database Syst Rev.


Kommunale psykososiale kriseteam gjer eit viktig arbeidAv psykolog/spesialkonsulent Reidar Thyholdt , RVTS-Vest, Haukeland universitetssjukehus

Resurssenter om vald, traumatisk stress og sjølvmordsførebygging Vest har i oppdrag frå Helsedirektoratet å tilby kompetansebygging til dei kommunale psykososiale kriseteama og andre som yter hjelp til menneske som vert utsette for brå, skremmande eller sterkt ubehagelege livshendingar («potensielt traumatiserande hendingar»). RVTS Vest tilbyr sine tenester til fylka Sogn og Fjordane, Hordaland og Rogaland. Frå seinhausten 2012 har senteret halde «Kriseteamskule» med i alt sju heile undervisningsdagar ulike stadar i regionen. Kursdagane har vore godt besøkte, og tilbakemeldingane har vore at dette var kjærkomen opprusting i høve til det faglege arbeidet. Der finst mykje ny og viktig kunnskap på det psykiske traumefeltet, og så vel forsking som praktisk erfaring peikar på at ein kan vinne mykje gjennom enkle psykososiale tiltak i tida etter at krisa har ramma.

Mange vil nok tenkje at kriser har ramma folk i alle tider, og at det er eit overflødig tenestetilbod å tilby kriseteam når folk har vonde opplevingar. Ein høyrer gjerne at dette må ein klare seg gjennom sjølv eller at familie og vener vil gje slik støtte på ein naturleg måte. For ein del som vert råka er det nok slik, men erfaringar viser at om lag ein av fem som vert råka ikkje handterer dei kjenslemessige belastningane med eigne ressursar. Dei vert gåande lenge med plagsame, tilbakevendande inntrykk frå hendinga eller opplevingane. Dei vert urimeleg oppskaka av desse minna og kjenner seg tvungne til å unngå spesielle situasjonar eller stadar. Livet vert forandra i negativ retning (på uønska vis).

Tidlig hjelp og støtte, gjerne gjennom få og enkle samtalar med kyndige hjelparar kan i mange høve redusere sjansane for å bli ståande i slike slitsame mønster. Det vil vere ei stor lette for dei som elles ville slitt mykje, og det kan også

spare storsamfunnet for store kostnader i lang tid framover. Innbyggarar og besøkande i Sogn og Fjordane har opplevd fleire potensielt traumatiserande hendingar med mange involverte siste året som har vore mykje omtala i media. Likevel er det brå, uventa dødsfall eller ulukker av mindre omfang som råkar flest samanlagt. Kriseteama i kommunane yter bistand ved kriser, både ved katastrofar, store ulukker og enkelthendingar. Dei har hatt samtalar med dei råka og pårørande, teke del i ulike samlingar, minnestunder og andre aktivitetar der det har vore ønske om det. Kriseteama har kunnskap om viktige moment når ein skal yte støtte og hjelp til dei som er ramma., Deii kan også vere bindeledd til andre ressursar og hjelpeinstansar.

Vi ved RVTS Vest har hatt gleda av å bil kjend med mange av medlemmane i kriseteama i regionen. Det er godt å sjå at dei alle held ein høg fagleg standard på arbeidet dei gjer. Vi er ikkje i tvil om at dette har vore og vil fortsatt vere ein viktig ressurs for innbyggjarane i fylket vårt.

Foto: Corbis.


Erfaringar frå tilsyn med helsestasjonstenestene til barn 0-6 årAv fylkessjukepleiar Anne Eli Wangen

Helsestasjonen sitt arbeid med oppfølging av barn og familiar i risiko for overvekt og fedme var eit av tilsynstema i 2013. Samarbeid og samhandling på tvers av tenester og sektorar er nødvendig for å lukkast i dette arbeidet. Helsestasjonstilsynet tyder på at kommunane må arbeide meir systematisk for å styrke det tverrfaglege samarbeidet og samhandlinga kring born og familiar som «kjenner desse utfordringane på kroppen».

Fylkesmannen i Sogn og Fjordane har i 2013 gjennomført tilsyn med helsestasjonstenestene til barn 0-6 år i seks kommunar i fylket. Tilsynet var landsomfattande, og vart gjennomført som systemrevisjon i alle fylke. Det var avgrensa til fire tilsynstema eller område. Vi avdekka avvik innan alle områda. Avvika var noko ulikt fordelt

på dei ulike tilsynstema i dei seks kommunane, sjå tabellen under. Eit av tilsynstema handla om korleis helsestasjonen arbeider med å kartlegge og følgje opp barn i risiko for overvekt og fedme. I denne artikkelen drøftar vi tilsynserfaringar knytt til dette tilsynstema.

Overvekt og fedmeproblematikk er eit viktig tilsynstema Overvekt og fedme er blitt ei av dei største utfordringane for folkehelsa. Fedme aukar risiko for hjartesjukdom, hjerneslag, kreft og diabetessjukdom, og er ein trussel for helsa til den enkelte av oss. Det er ikkje utan grunn at Statens helsetilsyn har valt dette tema i helsestasjonstilsynet.

Måling av vekt og høgde blant tredjeklassingar

Tabell 1. Helsestasjonstilsynet 2013 i Sogn og Fjordane – oversikt over påpeika avvik

Tilsynstema/område Funn/avvik

Om kommunen gjennom systematisk styring og internkontroll sikrar

at alle barn i alders-gruppa 0-6 år får forsvarlege helse-kontrollar i samsvar med fagleg forsvar-lege normer slik det går fram av nasjonale faglege retningslinjer og rettleiarar

at helsestasjonstenesta bidreg til at barn/familiar med spesielle behov mottek eit heilskapleg tenestetilbod

at helsestasjonstenesta tilbyr tenestetilbod til barn og foreldre tilpassa eigen språkbakgrunn

at helsestasjonstenesta gir forsvarleg kosthalds-rettleiing for å førebyggje feilernæring

Sogndal Stryn Høyanger Førde Flora Eid

x x

x x x x

x

x x x


(8-9 åringar) (1) viste at andelen med overvekt eller fedme auka frå 16% i 2008 til 19% i 2010. Målingane i 2012 var noko meir positive, andelen var redusert til 16%. Andelen med fedme har vore 4% ved alle målingane. Dette tyder på at om lag kvar sjette tredjeklassing er overvektig. Overvekt førekjem oftare i grupper med låg sosial status enn i grupper med høg sosial status.

I ei undersøking om Helse, miljø og livsstil blant barn og unge i Sogn og Fjordane (2) svara 14 % av 11- årige gutar og 8% av 11-årige jenter at dei driv fysisk aktivitet minst ein time dagleg. Tilsvarande tal for landet var 27% og 17%. Resultat frå Barnevekststudien (3) syner at risiko for overvekt og fedme er vesentleg større (1,5 til 2 gonger) blant åtteåringar i små kommunar i høve til åtteåringar i større kommunar. Små kommunar er det mange av i vårt fylke. Kvifor det er høgare risiko for overvekt blant barn i små kommunar har vi ikkje noko eintydig svar på. Faktorar i nærmiljøet kan ha ei betyding. Mor sitt utdanningsnivå ser også ut til å spele ei viss rolle.

Denne utviklinga må endrast. Førebygging av overvekt og fedme er eit samfunnsansvar samstundes som kvar enkelt av oss må ta ansvar for eiga helse. Helsesøster, jordmor, legar og andre helsepersonell som arbeider på helsestasjonane har eit unikt utgangspunkt for dette arbeidet. Dei møter alle barn og foreldre i kommunen og følgjer dei opp over tid. Helsedirektoratet har utarbeidd nasjonale faglege retningslinjer for veging og måling, og nasjonale faglege retningslinjer for helsestasjonen sitt arbeid med å kartlegge, identifisere og følgje opp barn i risiko for overvekt og fedme og familiane deira. Retningslinjene inneheld tilrådde kunnskapsbaserte tiltak for arbeidet. Tiltaka er sektorovergripande.

Helsestasjonane sitt arbeid med barn i risiko for overvekt og fedmeDet er god praksis å planlegge, gjennomføre, evaluere og forbetre helsestasjonsarbeidet i tråd med nasjonale retningslinjer. Tilsynet

avdekka at helsesøstrene er kjende med nasjonale retningslinjer, men tre av seks kommunar har ikkje innarbeidd desse retningslinjene på ein systematisk måte i helsestasjonsverksemda.

Kommunane har ansvar for nødvendige og forsvarlege helse og omsorgstenester til folk som bur eller oppheld seg i kommunen. For å sikre dette skal dei administrative og faglege leiarane i kommunane ha kontroll med at tenestene til ei kvar tid er forsvarlege (internkontroll). Dette skal gjerast på ein systematisk måte. Tenestene skal styrast etter åtte lovpålagde leiingsprinsipp (internkontroll-forskrifta § 4 bokstav a-h). Desse prinsippa gjeld også for helsestasjonane og verksemda der. Tilsynet avdekka at ikkje alle leiingsprinsippa vert følgde i styringa av helsestasjonane.

Barn som har overvektsproblem og foreldra deira må få støtte og hjelp til mellom anna sunnare levevanar, endra kosthald og meir fysisk aktivitet. Oppfølging av barn i risiko for overvekt og fedme er ei oppgåve som helsestasjonen ikkje kan løyse åleine. Tverrfagleg samarbeid og samhandling er nødvendig for å lukkast. Helsestasjon, barnehage, skule, fastlege, frivillige og foreldre må alle ta ansvar og bidra for å unngå at barn blir overvektige. Dei nasjonale faglege retningslinjene legg opp til slik tverrfagleg samhandling og samarbeid. Tilsynet avdekka at helsesøstrene tek ansvar for tiltak dei sjølve definerer innanfor eige ansvarsområde, som til dømes informasjon, veging og måling. Men veging og måling er ikkje nok for mange av desse borna.

Leiande helsesøster og dei tilsette på helsestasjonen kan ikkje åleine ta ansvar for å etablere sektorovergripande tiltak som vil vere nødvendig for å hjelpe barn og foreldre som har desse utfordringane. Men helsesøstrene har ansvar for å melde frå dersom rutinar ikkje fungerer, eller dersom tiltak er vanskeleg å gjennomføre i kvardagen. Kommuneleiinga har ansvar for å følgje opp. Det er kommuneleiinga som må sikre at det vert arbeidd tverrfagleg og sektorovergripande med desse utfordringane. Både på individnivå og


på systemnivå. Tilsynet avdekka at manglane ved helsestasjonen sitt arbeid med å førebyggje, oppdage og følgje opp barn i risiko for overvekt og fedme i stor grad skuldast svikt i overordna styring.

Vi veit at helsestasjonen og helsesøstrene har tillit i befolkninga. Helsesøster har stor integritet og arbeider sjølvstendig. Dei er fagleg kompetente og opptekne av god kvalitet på arbeidet dei utfører. Dei er også tydelege når det gjeld å avgrense oppgåvene og ansvarsområdet sitt. Funn frå tilsynet tyder på at arbeid med implementering av nasjonale faglege retningslinjer i helsestasjonsarbeidet i liten grad er eit tema som vert etterspurt og kvalitetsikra av administrativ leiing i kommunane. Enno vanskelegare vert det når retningslinjene omfattar fleire tenesteområde og sektorar. Det er kommuneleiinga sitt ansvar å sette i verk sektorovergripande tiltak, følgje opp og etterspørje resultat av arbeidet på dette området. Kommunane

sine rutinar for å gjere risikovurderingar er mangelfulle, og tema er ikkje risikovurdert. Tilsynserfaringane våre tyder på at administrativ leiing i kommunane har eit forbetringspotensiale når det gjeld å arbeide systematisk med å styrke det tverrfaglege samarbeidet kring born og familiar som er i risiko for overvekt og fedme.

Referansar:(1),(3) Barnevekststudien: www.fhi.no/artikler/?id=107675

(2) Samhandlingsbarometeret; Helse miljø og livsstil blant barn og unge https://samhandlingsbarometeret.no/webview/

Foto: Sosial- og helsedirektoratet.


Trass i at barnekonvensjonen og barnevernlova slår fast at barn har rett til å få informasjon og rett til å bli høyrt, blir ikkje barnets rett til medverknad tatt tilstrekkeleg i vare i praksis. I barnevernlova § 4-1 om barnets beste blir det frå 1. juni 2014 tatt inn eit nytt avsnitt om at barnet skal få høve til å medverke og at barnevernet skal legge til rette for samtalar med barnet. Ved slike samtalar, kan barnet ha med seg ein person han eller ho er trygg på. Høyring av barn skal vere ein kontinuerleg prosess gjennom heile saka, det er ikkje nok med ein samtale med barnet.Barnets rett til medverknad er slått fast i FNs barnekonvensjon, barnelova og barnevernlova. Retten til å medverke inneber at barn som er i stand til å danne seg eigne synspunkt har rett til å uttale seg i alle spørsmål som gjeld dei sjølve. Vi skal legge vekt på barnets meiningar etter kor langt barnet har kome i alder og modning I tilsynsmeldinga for 2011 skriv helsetilsynet at barn og unge sjeldan eller i liten grad får medverke i spørsmål som gjeld dei sjølve og kvardagen deira. Formålet med endringa i barnevernlova § 4-1 er å styrke barnets rett til medverknad.

Kva er medverknad?Departementet har i forslaget til lovendringa definert medverknad som at «barnet er blitt godt og skikkelig informert, blitt hørt, fått anledning til å uttale seg i trygge omgivelser og på måter som gir barnet en følelse av å bli lyttet til og tatt hensyn til». Når barnevernet lyttar til barnet skal dei oppmuntre barnet til å gi sitt syn på situasjonen og formidle sine bekymringar og behov. Barnet må heile vegen få informasjon ut frå sin alder og modning. Dette er viktig for å skape forståing og føreseielegheit for barnet i ein situasjon som ofte er vanskeleg og kaotisk. For barn med nedsett funksjonsevne kan retten til medverknad krevje særskilt tilrettelegging.

Samtidig som barnet får moglegheit til å uttale seg, må barnevernet formidle tydeleg at barnet ikkje har plikt til å uttale seg. Det er også viktig at barnet forstår at det kan medverke utan at det får noko tyngande ansvar.

Departementet understrekar i lovforslaget at det er viktig at høyring av barn blir sett på som ein prosess, som foregår så lenge barnevernet har ei sak som gjeld barnet. Det vil vere aktuelt å høyre barnet ved undersøkingar, når barnet er i tiltak og ved utarbeiding og endring av tiltaksplanar. Det er svært viktig at barnets perspektiv og meiningar blir inkluderte i vurderinga av kva som er til barnets beste. Ved akuttvedtak, må barnets rett til medverknad tilpassast situasjonen, og ikkje komme i konflikt med behovet for rask handling frå barnevernstenesta.

Kvifor er barnets medverknad viktig?Dersom barn får vere med å ta avgjerder som gjeld dei sjølve, vil avgjerdene få meir legitimitet. Hjelpa barnet får vil vere betre tilpassa og ha større effekt om barnet får høve til å gi tilbakemeldingar på hjelpa. God informasjon kan bidra til å styrke barnets identitet, forståing og oppleving av samanheng og føreseielegheit i eige liv. Barnets uttalerett er nødvendig for at det skal vere mogleg å ta omsyn til barnets meiningar. Kirsten Sandberg har uttalt at: «Ved siden av at uttaleretten i seg selv ivaretar barnets menneskeverd, kan barnets uttalelser ha betydelig interesse i opplysningen av en sak. Ivaretakelsen av denne retten vil dermed være viktig for barneperspektivet i dets egentlige forstand, som innebærer at forholdene sees med barnets øyne».

Nærare reglar om medverknadDen nye lovteksten gir departementet heimel til å gi forskrifter med nærare reglar om medverknad

Styrking av barns rett til medverknad gjennom endringar i barnevernlova Av rådgjevar Anne Marte Sæle og rådgjevar Gunn Randi Bjørnevoll


og om tillitspersonens oppgåver og funksjon. Departementet ga i lovforslaget uttrykk for at dei vil lage forskrifter som gir barnevernet god rettleiing om korleis dei skal sikre at barn og unges rett til medverknad blir ivaretatt. Departementet uttrykte også at det er behov for nærare reglar om tillitspersonens oppgåver og funksjon.

Tillitspersonens rolle Barn som er under barnevernets omsorg kan i samtalar med barnevernet ta med seg ein person barnet har særleg tillit til. Etter departementets oppfatning vil ein slik tillitsperson kunne bidra til ytterlegare styrking av barnets rett til medverknad. Tillitspersonen skal vere ein støtteperson for barnet og kan gi barnet større tryggheit i møte med barnevernet. Tillitspersonen skal ikkje ha ein eigen formell rolle i barnevernssaka, og ikkje rettar eller plikter ut over det å støtte barnet. Sidan

tillitspersonen vil få tilgang til personsensitive opplysningar, må tillitspersonen skrive under på ei teieplikterklæring. Dei må òg legge fram politiattest.

Sjølv om retten til å ha med ein tillitsperson etter ordlyden i lova er avgrensa til å gjelde for barn under barnevernets omsorg, kan barnevernet også elles late barnet ha med seg ein tillitsperson.

Hjelpetiltak skal føre til positiv forskjellHjelpetiltak er det mest brukte tiltaket i barnevernet. I løpet av 2012 var det 44 203 barn som fekk hjelp i form av hjelpetiltak frå barnevernstenesta (Statistisk sentralbyrå, 2012). Barnevernsstatistikk viser eit høgt forbruk av kompenserande hjelpetiltak som berre i avgrensa grad styrkar foreldreferdigheiter, barnets utvikling og samspelet mellom barn og foreldre. Departementet understrekar i lovforslaget at tiltak i større grad bør vere strukturerande

Foto: Scanpix.


tiltak som skaper meir varige endringar i familien. Barnevernlova § 4-4 første ledd om hjelpetiltak for barn og barnefamiliar blirfrå 1.januar 2014 utvida med setninga «Hjelpetiltak skal ha som formål å bidra til positiv endring hos barnet eller i familien.»

Barnevernstenesta har sidan 2009 hatt ei lovfesta plikt til å utarbeide avgrensa tiltaksplan og regelmessig evaluere dei hjelpetiltaka som er sett inn. Departementet er bekymra for at plikta til regelmessig evaluering ikkje blir følgd godt nok opp av det kommunale barnevernet. I lovforslaget understrekar departementet barnevernets plikt til å late barnet medverke ved val av hjelpetiltak og evaluering av dei. Som ein del av grunnlaget for val av hjelpetiltak og evaluering, må barnevernet samtale med barnet og innhente barnets synspunkt.

Systematisering av praksiserfaring gjennom forsking og fagutvikling vil bidra til kunnskapsbasert barnevern. Forskinga kan gi viktige innspel for å utvikle hjelpetiltaka vidare og gi kunnskap om verknaden av ulike typar hjelpetiltak. Målet er at hjelpetiltak skal bidra til positiv endring for barnet eller i familien.


Fylkesmannen har sidan 2000 kartlagt rekruttering av legar til Sogn og Fjordane. Vi har dei siste åra drøfta situasjonen i helse, omsorgs- og barnevernmeldinga, i 2012 også med samanlikningstal frå resten av helsetenesta. Her er oppdaterte tal frå undersøkinga i januar 2014.

Legerekrutteringa i Sogn og FjordaneSituasjonen i fastlegetenesta/kommunehelsetenesta er vanskelegare i distriktsfylket enn gjennomsnitt for landet. Legedekninga var stabilt låg i fylket i perioden frå 1990 fram mot 2000. Om lag ti prosent av stillingane var heile tida ledige. Dei siste åra mot tusenårsskiftet auka talet på ledige kommunelegestillingar til 20%. I 2004 tok Fylkesmannen initiativ til ein særskilt kriseplan for å betre legetenesta i fylket. Dei viktigaste elementa i denne planen var å betre kvaliteten på turnustenesta og etablere betre vaktordningar.

Rekrutteringssituasjonen noTalet på kommunelegar i fylket auka med 20 % i perioden 2000-14, men frå eit lågt utgangspunkt i forhold til andre fylke (tabell 1). Innføringa av fastlegeordninga førte til ein kort periode med

oppretting av nye stillingar. Etter år med stillstand i nyetablering er det siste år teikn til litt auke i samband med samhandlingsreforma. Legedekninga varierer mellom kommunane (figur 1).

Manglande jamn rekruttering av legar fører til forgubbing, med ein gjennomsnittsalder på 47 år. Mange av kommunelegane (29%) er eldre enn 55 år. 69 % av legane er menn. 46 % er spesialist i allmennmedisin. Berre 6 legar (5%) har spesialitet i samfunnsmedisin, mens heile 24 legar er i samfunnsmedisinsk spesialistutdanning.

Når så mange av kommunelegane er eldre enn 55 år får det som konsekvens at like mange har fast arbeidstid og ikkje deltek i vaktordning. Dette fører til kvalitetsproblem fordi desse vaktene i stor grad vert dekka av urøynde turnuslegar eller vikarar. Nokre kommunar kan stå framfor store problem med å dekke legevaktene av denne grunnen.Om lag 13% av legestillingane er ledige eller har vikar. Denne prosenten har falle jamt siste åra. Jamvel om vikarbruken er mindre omfattande enn før, representerer bruken av korttidsvikarar eit kvalitetsproblem.

Rekruttering og stabilisering av legar utafor sjukehus 2000-2014Av fylkeslege Per Stensland og assisterande fylkeslege Jacob Andersen

2000 2004 2010 2012 2013 2014

Tal fastlegeheimlar 99 104 114 114 117,5 120Tal fastlegeheimlar heilt utan lege 21 13 1 0 3 3Prosent fastlegeheimlar med vikar 19 15 13 10Prosent fastlegar i same stilling > 2 år 67 82 80 85Prosent fastlegar med vaktfritak 13 16 24 22 25Prosent fastlegar > 55 år 25 22 31 28 29

Prosent kommunar med medisinsk fagleg rådgjevar >30% /IKS 46 62 69

Tabell 1: Fastlegar og kommunelegar i Sogn og Fjordane 2000-2014


Andelen kommunar med kommuneoverlege som kan gje kommuneleiinga råd om samfunnsmedisinske emne har auka til 69%, ikkje minst grunna interkommunalt samarbeid (seks kommunar i Sunnfjord) ved inngangen til samhandlingsreforma. I seks av 26 kommunar (Askvoll, Aurland, Førde, Gloppen, Gulen, Årdal) ser leiande kommunelege/kontorleiar med uro på legerekruttering ut frå erfaringane i 2013 og i tre (Aurland, Førde, Årdal) vurderast driftssituasjonen som vanskeleg.Talet veketimar som lege er til stades per pasient i sjukeheim er 10% lågare i vårt fylke enn i landet elles. Dette talet var 25% for få år sida, men plasserer oss framleis blant dei fylka som har budd seg for lite på samhandlingsreform.

Det finst eit landsomfattande rekrutteringsproblem i fastlegeordninga, og dette er større i distriktsfylket enn i sentrale strok. Rekrutteringa går rett veg, men det skjer seint, spesielt i nokre av kommunane. Betringa er spesielt beskjeden når ein ser på det kriseprega utgangspunktet og den svære auken vi ser i sentral sjukehussektor.

Samhandlingsreforma gjer at kommunane treng å auke talet på legeårsverk. Dette gjeld spesielt for legetenestene i førebyggande helsearbeid, omsorgstenesta, rehabilitering og kommunal akutt døgnopphald. Av rekrutteringsomsyn bør ein opprette fastlegestillingar kombinert med kommunale oppgåver, men når desse kommunale oppgåvene aukar bør fastlegane bu seg på ei endra rolle med auka vekt på prioriterte tenester.

Stabilisering av fastlegar i fylketKva kan gjerast for å få fastlegar som er rekruttert i fylket til å bli? Vi har undersøkingar som indikerer at oppvekstbakgrunn i fylket eller andre perifere strok, turnusteneste eller spesialiseringsgruppe i fylket, samt godt samarbeid med kommuneleiinga verkar stabiliserande på legane. Samarbeidsklimaet mellom fastlegar og kommuneadministrasjon har betydning for om legane blir.

Kva kan gjerast?Kommunane bør gjennomgå både rekrutteringsstrategi og tiltak for å behalde dei legane dei har. Til ein slik gjennomgang høyrer vaktordningar og turnuskvalitet. Legar legg vekt

Figur 1.


på å kunne få spesialistutdanning (allmenn- og samfunnsmedisin) lokalt og kommunane må legge til rette for dette. Kommunar bør også vurdere alternative organiseringsformer, til dømes tilby fastløn som alternativ til næringsdrift. Ikkje minst ser ein at unge legar i etableringsfase etterspør slike løysingar. Små einskildkommunar kan ha vanskar med å greie dette aleine. Fleire kommunar kan vinne på å gå saman for å tilby pakker for å møte arbeidsbehov, bustadbehov og skulebehov for legar, ektefelle og familie. Kommunane bør også etablere faste og gode samarbeidsrutinar med fastlegane ut frå indikasjonane på at dette bidrar til stabilisering.

På lengre sikt treng vi å halde oppe politisk merksemd om at dei faglege krava til legetenesta er større i distrikt enn sentralt, grunna eldre befolkning og krav til beredskap, ved å tydeleggjere korleis distriktsfylka stadig heng etter. Det er også naudsynt å vise korleis vikarsystema gir kvalitetsproblem. Når no talet på legar i landet stig, er det ikkje gitt at distrikta får den same auken som byane.


Verda har blitt ramma av ein farleg epidemi – ein alvorleg og verdsomfattande epidemi. Eg talar ikkje om «spanskesjuka» i 1918 eller andre eksotiske former for influensa, men om risiko for å verte drepen i trafikken.

Ein av dei store «sjukdomane» WHO meiner at trafikkulukker i 2013 kjem til å ta livet av over 1 million menneske og ventar at dette talet kan doblast fram mot 2023. Til samanlikning tok den seinaste H1N1-pandemien eller «svineinfluensaen» i 2009 livet av om lag 18 000 menneske på verdsplan. Det er ofte fleire

hardt skadde og enda fleire lettare skadde for kvart menneske som mistar livet i ei trafikkulukke. Trafikkulukker er no ei av verdas ti viktigaste årsaker til tapte kvalitetsleveår. Dersom den moderne trafikk som vi kjenner han hadde blitt oppdaga i går hadde han blitt forboden i dag.

Norge i frontMen det er håp. Europa er det einaste kontinentet der dødstala hittil har snudd. I perioden frå 2000 til 2010 er tal drepne i trafikken i Europa om lag halvert - ei utvikling som ser ut til å fortsette i tida framover. EU har difor som mål at det skal vere

Verda har blitt ramma av ein farleg epidemi…

Av assisterande fylkeslege Jacob Andersen

Foto: Flickr/Ovais Shaikh CC BY-NC-ND.


null drepne i trafikken i 2050. Med 30-40 drepne i trafikken per 1 million innbyggarar er Norge eit av dei landa i Europa som ligg best an. Det blir framleis brukt mykje ressursar på vegar og bilar, men i fire av fem bilulukker ligg årsaka hos føraren og skuldast køyreåtferd.

Rett prioritering?I mange av ulukkene som skyldast køyreåtferd, er føraren påverka av rusmiddel eller trafikkfarlege medikament, og ofte i kombinasjon med høg fart. I den siste «vegkantundersøking» frå 2008/2009, der nærare 10 000 bilistar deltok, var det om lag 10 gonger så mange bilistar som køyrde med rusmiddel og trafikkfarlege medikament i blodet som det var bilistar som køyrte med alkohol i blodet. Den største utfordringa for trafikktryggleik på norske vegar er difor ikkje dårlege vegar og dårlege bilar, men trafikkfarlege køyreåtferd og ruspåverka køyring.

Samarbeid i Sogn og FjordaneI Sogn og Fjordane har fire etatar gått inn i eit samarbeid for å finne løysingar som kan gjere det tryggare å ferdast i trafikken. Sogn og Fjordane fylkeskommune, Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, Statens vegvesen – Region vest og Sogn og Fjordane politidistrikt har oppretta ei prosjektgruppe som skal sjå nærare på trafikktryggleiken i fylket vårt. Det overordna mål er å redusere risikoen for trafikkulukker. Prosjektet vart sett i gong 23. mai med eit seminar der det deltok om lag 60 personar frå helseteneste, vegvesen, politi og kriminalomsorg i tillegg til politikarar frå fylkeskommunen, representantar frå Trygg Trafikk og representantar frå pensjonistlaget.

Haldningsarbeid retta mot fastleganeDet har i dei seinaste åra blitt innskjerpa helsekrav for førarkort dersom ein nyttar trafikkfarlege medikament. Dette blir no tatt langt meir på alvor enn tidlegare. Hovudoppgåva til Fylkesmannen innan trafikktrygging har difor vore haldningsarbeid retta mot fastlegane- Fastlegane har ein lovheimla plikt til å melde i frå til Fylkesmannen dersom dei har pasientar som ikkje stetter helsekrava til

førarkort. Fastlegane og pasientane deira er avhengige av eit gjensidig samarbeid og det kan difor vera vanskeleg for fastlegen å melde i frå til Fylkesmannen. Fastlegane har difor blitt gitt moglegheit for å unngå dette. Det er vanlegvis slik at fastlegen og pasienten kan samarbeide om å redusere dosane av trafikkfarlege medikament for på den måten å unngå melding til Fylkesmannen.

Fleire fastlegar har gitt uttrykk for at dette er eit effektivt pedagogisk verktøy og at det no har blitt mindre problematisk å ta tak i desse utfordringar med pasientane.

Fleire mista førarkortet i 2013I 2013 var det jamfør tal frå Sogn og Fjordane politidistrikt 235 personar som mista førarkortet av helsemessige årsakar. Dette er ein markant auke sett i forhold til 2012. Auken i 2013 kjem truleg av dette samarbeid mellom etatane. Politiet vurderer no oftare om folk bør ha førarkort enn dei gjorde tidlegare. Fylkesmannen har hatt tilsyn mot to legar i fylket med bakgrunn i førarkort og har planlagt stikkprøvetilsyn mot fire fastlegar i 2014. Statens vegvesen har eit auka fokus mot lastebilsjåførarar. Sogn og fjordane fylkeskommune har i samarbeid med etatane og Trygg Trafikk lagt fram ny handlingsplan for trafikktrygging for perioden 2014-2017.

Helsefremmende lokalsamfunnMed bakgrunn i den moderne livsstilen vår har det no gjennom ei årrekkje vore auka fokus på folkehelse. Folkehelse handlar om meir enn grøne nøkkelhull og trimløyper. Det handlar i langt større grad om å bygge lokalsamfunn slik at dei blir helsefremmende lokalsamfunn. Vi må bygge dei på ein slik måte at dei sunne vala blir dei enkle vala. Folkehelse handlar også om trafikktryggleik og vi må ligge til rette for helsefremmende tiltak, slik at vi i større grad kan gå og sykle der det er naturleg.

Njøsavegen 2,6863 Leikanger

Telefon: 57 65 50 00E-post: [email protected]

www.fylkesmannen.no/sfj

skrivargarden.no

fylkesmannen i sogn og fjordane helse-, sosial- og ... · kommunale psykososiale kriseteam gjer eit...

Documents