FRANCISCt. FABllICIl MARCODU:R.ANIANlMADVERSIONES

IN

M. T U L L. C I C E 11. 0 N I S

DUAS ORA'l'IONES

A:D QUlRITES POST 1l.EDlTUM ET POST REDlTUM IN SENATl1

EX ~fAPiUSCI\IPTO*) NUJiC PRllIIUM EDfDlT

P. I. ELVENICH, Philos. Dr. et Prof.

In orationem ad Quirites post reditum.

Hane orationem Cicero pro rostris rad populum habuitp, Cornelio Lenlu]o Spinlhere ct Q. CaeciJio Metello Ne­

pote Css. anno U. C. 6g6., quo quum Cic~ro pridie NonasSeptemhris Romam ab exsilio rediisset, postridie , hoc estipsis Nonis Septembris el Senatui in curia et populo prorostris gratias egit. Vide Historiam Ciceronis p. 222. radannum U. 696.] el deinceps.

Argumentum.Oratio llaec est EvxaQl(ITlX~, qua primum sibi de re­

ditu gratulatur, suamqne voJuptatem, qua restitutus fruitTlr,cuumeratione rerurn laetarum declarat, deinde ad gratiarumactiouem magnitudinem beneficiorum acceptorum ostenditatque a voluntate singulari per collectionem trium cxem­plomm, quihuscum sese confert, arnplificat, turn meritamagistratuum, principum civitatis ct populi in se comme-

*) Da llOc Manuscripto plurn dicere propositum est in Prae­faliona au Ciceronis pro Archia ol'ationem, <luam l'ecognitam ctciusdcm Fabricii Animadversionihus instruclam brcvj edemus.

406

morans illi sumnlUrn ofüciurn pollicetur, et inimicos se

ulturum denuntiat. His addit significationem grati animi

cnm ellumeratione rernm, in quibus gratns sit futut'us,

atqne ila generaH rll.tione gratiae referendae orationem

concltldit.

C. I. § t. *) Quod p;'ecatus rel.) Exordium lwhet ex­positioilem voti sui et gratulationem ex effeclis suarumprecnm llOC enthymemate: Voti honesti compos factus est

Cicero l ergo merita laetari debet. Gratulatur autem sibi,

quod, sieut preeatns fuerat, omnium iudicio patefaetum

sit, se omnia pnJ salute reil'uhlicae gessisse. Piecatio con­

ilitioncm habe! oppositione contrarii amplificatam.-a lo'oe Oplimo Maximo) Iupplter, id eßt illvans pater,

quem eonversis casibus appellamus a iuvando lovern: a m<t­ioribus antern nostris dicitul'Optimus Maximus , et quidem

ante Optimus, i. e. Benelicelltissimus, quam MlIximus,

quia maius est eerteqlle gratins prodesse omnibus quam opesmagnas habere) Cicero 2. (le Nat. Deorum.

ceterisque diis imnzortalibus) lunone, Minerva, Pena·

tihllS I Vesla I quas nominal pro Domo.

QlIirites) Quiris hasta dicebatur; nam B.omulus erat

miles insignis.

devovi.l i. e. dedidi. Similis est locut;o in orationepro

Domo : me ac meum caplIt ca condieione devovi; ut, si etc.

si meas rationes antepos~dssem) Protasis cOlltrarii.sin ct ca - slIsccpissem) Antapodosis.scclerati homines cl audaces) P. Clodinrn, L. Pisonern,

A. Gahinium eL celeros eins facLionis bomines intelligit,

ae quibus infra plnra.

id in me umun pOlius - deflecterent) [Sie Fabriciu8

*) Ellitionem Ernestianam con'tlllimus, simul lecUones J quibusFabricil1S nt' Erncstio d~sccdit, adiccinius.

407

pro in me unQ - dificeret.] dejlectermt, hJ ast deto;r­querent, derivatent.

Patres COlUlcriptos) Senatores Romulus primnm cen,·tnm ex patriciis elegit, quos a curae similitndine Patresappellavit, ut Sallustius in Catilina scribit, nlque in novum:;Sellatum lectos Patres COllSCriptos, Gracce. 7lateft,a,

pavc;, nominavit, quam appelJationem in Senutn a(l SU.'Uil"

usque detatem mansisse Dionysills !ib. 2. test·~tur.eiu.~ devotiollis l·cl.) Sequitur effechul precum, in quo

se devotionis esse convictum dicit, <{uia patefacta imn amtdcvotionis eonditio, ct ex reditu constabat Ciceronem salutis'puhlicae caUS$a omnia fecissc. devotionis - convictum r

id est: co voto me esse damnatum. Virgil.: damnabis t/~

quoque votis.

conSCllSU ltaliae) nam totiull humeris !taliae dieit sereporlatum.

[bill. §. 2. Et.. si niltil est {u)mini rel.) [Sie FaJuic, proEtsi homini niTtil est.] Prolepsis ad dcclariUldam voluptntcn:,qua restitutus fruatnr, per collationem fortunae secnndao

el advcrsac, qnllm maioris voinptatis caussam cOflGtiLui~.

secundlts vitae sine ulla oj)ensione CU1'Slts) [3ic Fabric.pro secUlzdo - curm.] AJIegoria a navigantihus ct cutsU mari­timo. SeClllldi venti dicuntur, fluod sequnntur navigantes.

Quid dulcius re!.) Declaral snperiorem collationcmpal'liculari enumeratiollc rerum laetal'um, eX quibuB l'C~

stitutus iam maiorem quam antea voluptutem llupiebat. Pl,j­

mum membrum est de liheris, in quos amoris summi caus­sus duas proponi!;.

ihM. §. 5. Nihil wiquam reL) Semmdnm memhrmnenumerationis de Quincto fratre, qui Ciccl'ol1c in exsiliulllprüfeeto ex Asia Romam rediit. Vide Bistol'iull1 Cicetmlisp.208. (ad annum U. 695.]

quam ct turn, cum care!Jtun" et posteaqllam) [Sie Fahric.llddita particula et unte lum.]

lli~ein. 9J?uf. f. 'V~il9r9sit. H. 27

408

Res falliiliaris rel.) Tertium membrum est da bonis;quae Cicerone in exsilium eiecto direpta cl ad CODsulesPisanem el Gabinium delata fuertmt. Vide Plutarchum etBist. Cicero p. :w5. (ad annurn U. 695.]

reliquae mcac fortunae) id est bana a Clodio relicta•.Lamhinus legendum putat: rcliquiae mearum fortunamm.

quam tune incolumi affe1'ebant} Tumebus lib. 25. c. 4.Adversariarum ox Jibl'is vetustis pro13at recte :legi: quamtune ineolumitates affe1'ebttnt" cl interpretator secunilam etprosperam fortunam" Jaeultatesque $oliilas et incolwnes sal·vasque. At incolumis snas integras, noo reliquas residuas­

qua fortunas habet.Amicitiae rol.) Quartum membrum multiplex multarttm

rerum laetarum congerie comprehenditur.clietüelae) clientum multitudo ct officium. Cliens di.

citur quasi colens patronum.lbid. §.4. lam ve1'o !tonos rel.) Quinctum membrum item

per congeriem aliorum adiunctol'um, quae propins inhaerent.Ipsa ttutem patria - habeat) Sextum membrum de pa­

tria, cnius voluptatem primurn exclamatione anget.q10ae species Italiae! rel.) Declarat patriae volnptatem

enumeratione particulari, cuius membra ornantu1' repiti.tione cl interrogatione.

quib!ts ego omnibus rel.) Conclndit enumeratione~ll el

maiorem voluptatem patrine post rElstitntionem similitudinedec1al'at.

seil tanqllam bona 'lJctletuilo ilelectant.) l701uptatemonmem ra.rio!' USitS; Poeta Sententia quoque esttouis, <legrotantium maiores qnam benevalentium vollupitates;esse.

C, n. §. 5. Q!torsurn igitllr haee dispZUD?)da fine snperioris dispntationis, quem admagnitudinem lnultitudinemclue accommodat;perbolice per coUationem minOl'Ulll auget.

409

liberosque 'lostros.) [Sic Fabric. pro ct Hueros 1W&­

'ros.]A parentibus re1.) Deelarat magnitndinem bene6ci­

llTum distinguendo ea in t1'ia g~nera ex tribus efhcientibus.Primnm est parentum, quorum hellcficium in trihus par­tihns, se, fratre et republica l)roposituUl Quiritnm hene~

ficio postponit.. .id qltOd necesse erat) seil. parvum propreari.a vobis natus sltm conslilarhi) Turnehu8 lib. 23. cap. 4.

III hoc 10eo prol)at veleres credidisse, non solum se naseiIlO (lie, quo in Iueem venirent, sed etiam qllllm in repuhlica.Lonores amplissimos, ut consulatum, consequerentur. SieCotta aplld Sallustium se his genitum dieit.

spectatllm er incredibiii piettlte cognitum) Vide ora~

tionem post reditum in Senatu.Rempublicam - quae paene amissa est) Amissam paeße

iis temporilHls rempuhl. C. Marius, qui de Iugurlha triuIDophavit, eonservavit, ut infra.

a vobis eam recuperavi) [Sie Fahricius pro iam recu­pera,vi.]

unias opera) mei Consnlis.Dii immortales rel.) Secundum genus heneficiorum !l

diis acceptum in una specie .exponitur, llddita compre­

hensione generali.nisi vestra voluntas fuisset) Monet [amninus, fortasse

legendllm affuissct .. vel, ut quaedam llahehant exemplaria,fal'isset., se tamen nihil immutare.

restros denique honorcs reL) Tertium genus a popuJoprofectum in magistratihus, quos omnes Cicero multis~lmffragiis suo anno fuit adeptus, ut scribit lih. 2. da 011'.

et Agraria 2.

ut .. quantum antea parentibus rel,) Concludit hene­ficia ex clfectis per collationem parium.

unil'crsim cun~tQ populQ Rom, debc(~mus) Un.iverslm

410

restituit LamJ)inn:s: nisi q'llis, \inquit, maHt legi 'universe ;sad lOllgius ahierit ah antiqua scriptnra.

Ibid. §. 6. Nam qrwm in ipso benefido re1.) AmpIi­neat benefieia nb 8{liunctavoluntate populi inconferel'ldo,quam singularem fuisse oollation'e trium exemplol'um lUi~

i'lOrum aeclarat.in studiis vestris) seil. conferendi henefieii.C. III. §. 6. Non pro meo rcditu;, ut rel.) Protasis

exemplorum, quorum primum est de Popillio Laellate,qui Consnl anno 621. Ty. Graccl:li amicis civitatem adamit.

()um C. Gracchus posteaTrihunns legem tulisset,ut 1 qui dvi inuemnato civitatem ademisset, deeo popu·Ius iudicaret, PopiHius nitro in exilium ahiit,; Plutarchusin Gracchis.

non, ut pro Q. 11letello.) Secnndum exemplum deQ. Metello Numidico ,de cuius exilio vide Bistor. Cicerop. 18. el 19. [ad allllum U.653.J

spectata. /Zetate filius) Fuit hic Q. Caecilius MetellusPios, qui COllsul eum Sulla fnit anno 615.

L. Diadematus consularis) [NegancH particulam noll

Fahl'icius netJue aute hoc nomen, neque aDte

lll'oxima C. 1I1'etelllts ~ Censorilts .. eorumque liberi rel.J Vi.adematltS non Dalmaticus legendum probat Lamhinus .Iib.

Memmiano, Fastis Historicis , etiam Plinio Iib. 7. c. 44.Fuit autem Macedonici filius, Consul cum Q. Scaevul~

a.658.Q. lJlctellus Nepos) Rio Q. Caecilius MeteIlns Nnmi.

dicus cum Q. Cincio Caprario suo patrnele Censor fuitallDO 65 f • , nt est i II Fastis.

qui t!lm conslllatwn petebat) quum Numidicusah exsiiio. Gessit consulatum eum T. Didio anno 655.

Lliculli) L. LucuUllm de sororihus Numidici natumtradit Plutarc1111S.

altt llletellorum liberi) Metellarum legit Turnebus ,

411

nt (Ie !IDfOrllm 6H1s intemgas, nam MeteUOI'llm liheri suntd ipsi Metelli. - DE! sororihus Nnlllidici 24 liberi.

Quod si ipaiu:> re1.) Amplificat sccumlum exemplumcolllltione caussarum eflicientium reditns MeteUi.

filii pietas) unde Pins cognolllinatu!I est,adolescentium squalol') qui flentes aC' sonlidati popnlo

Rom, suppHcavertUlt, nt est in oral:ione stJqnenti,Ibid. §. 7. Nam C. Marit.> qni 1''31.) Tertium exem­

plum snperiOl'Ulll dissimile de C. Mal'io , quem Sulla urheexpulit. Vide Ilistor. Cicero sd annum 6G5.

terttus aute me consularis) Secuudus cOllsularis axsulanle Cieeronem videtur fnisse CoUa, de quo in orationeCicerol}is ante exilinm ad Er!uites. COllsul fuit anno 679.

Non cnim iile reL) Declarat di5simiJitl1dillcrn oppo­silione eaussarum dissimilium, quibns .Marius restitutns fuit.[In proximis Fahrieins legit dis.HJnSlt pro discesSlL.]

1Ife autem reL) Apodosis exemplorulTI, in qua Piso­nis generi ct Q. fl'atris merita in se praedicat, quos sol05se dicH bahuisse deprecatl>res.

C. Pisonis) De hoc Cicero epist,3. lih. I. ad Attieum:TuHiolam C. Pisoni L, F. Frllgi despondinms. Decessit hoctempore: quare illi fmctnm pietatis sune neque a Ciceroneneque a p.OpllJO Rom. ferri licuit; pro Sextio. Etiam in~ratione· inVatinium cognoscitur eum Cicerone exsulantedecessisse.

inalldita auctol'itll.s atque virtus) [Sie Fabricius propietas atque vil't!tS; V oeern inaudita interpl'ctatnr lWl"'.]

lbid. §, 8. Frater crat mms.> qui rel.) Amplifkal me­

ex udiunctis el effeetis, quibus singnlaris all\Or cl pie­declaratur.renol'aret) Philipp. I: Atlleniensiumque remWtwi ve­

tus exemplum. Quidam revocaret legunt.si ~10S me 8tbi -.., seiwzcwm) ReIletit verlm fratris ad

singularem iUlIQrem fraternum liignifieandum.

412

scpulcro) Cicero uocet in Oratore sepltlCp.um esse

5cribcndum sine aspiratione.Pro me 1'el.) AHa amplificatio eorunuem meritorum

ex collatione factorum dissimilium.vcstem mlltavcrllnt) ad luctum pllblicum declarandum.

Vestem Romani in publico luctu mutabant, ut Plutar­chus in Lucullo scribit. Cicero pro Domo: Senatum eL

omltes bonos 11lcae salutis caussa 11l11tata veste vidi. Lege

Historiam pag. 20 I. [ad annum U. 695.]. pro absente) [Sie Fgbric., omissis voee. eodem et me.]-

UlUlS hic> 'fui rel,) [Hune locum eum Lambillo sielegit Fahl'icius: UnzlS hic> qui domi passet esse mihi aetale

filius> in fora pietate item filius itwentus est> benefido.

parens, amore idem, qui semper fuit> frater.]Narn coniugis rel) Prolepsis de uxoris et liherorum

moerore, quem tectum et occultllm fnisse ex: adiunctis.Ioci ostendit.

C. IV. §. 8. Quare hoc maius rel,) Concludit colla­tlanem dissimilitlldine caussarum, quibus ab exsilio restitu..tus fuit.

multitudini propinquorum) ob multorum propinqnorumpl'eces.

lbid. §. 9. Sed quemadmodwn propillqui re1.) Tran~

sit ad aliam dissimilitudinem BUlle restitutionis el triumperiorum, in cuius protasi ea, quae dicta sunt, commemo·l'alltur.

sie> illud, quod - superarem) Redditio, in qua ea ~

quae dicenda sunt, proponuntur. - dignitate i. e. auctoritate..

NUllquMn de P. Popillio re1.) Protasisrepugnantihus ita amplificllta: Non a Senatu,

bunts et exercitu.Ibid. §.10. Tribunitiis superiores illi 1'el.) P. Popilli..

um vi C. Gracchi expulsum L. Bestia sua rogatiolle restitnit,ait Cicero in Bruto. Metellum unius Tribuni pI. rogatia

413

revocavit j epist. 9. ad Lentulum. - 8ltperiort~s illi i. e. "i­ctores. Popill., MetelI. , Marius.

at de me ut valeret rel.) Antapodosis proximaa dis­similitudinis, in qua Senatus medta in perfectione_restitu­lion is suae commemorat, - valeret" seil. memoria rerumgestarum.

Nllllu$ in forum reditu rel.) Tertium diSllimile adcommemorationem benefieii ah Italiae oppidis accepti.

f!li inimici.~ interJectis 1'eL) Quartum dissimile ad va­Inntatem et studium populi pertinet, eum ne inimici qui­dem reditum eius impedire potuerint.

ego iis (sc. ConsuliJms), a quilius eieetus sum, provoobtinentibus) Pisonem et Gabinium sigllificat, quorum illeMacedoniam, hie Syriam obtinebat, ut est in orationo daProvinciis consnJaribus.

inimieo auiem altero consule; optima viro ei mitisshmi)[Sie Fabricius.] Q. Metellum Nepotem intelligit, qui Ci­cel'oni vel maxime ex magnis contentionihus reip. fueratinimicus, permotus eum auctoritate Senatlls, turn P.SeniJiiincredibili gravitate dicendi, cum M. Tullio l'ediit in gra­tillm absens; post reditum in Senatu, pro S~xtio ct aüProvinciis consularihus.

altero Co1tsule referente) Lentulo Spinthere.cltm is inimicus (P. Clodius), qni ad meam pernlclem.

vocem suam communibus hostibus (vestris ef meis) praeblZ­isset) seil eum de meo exilio rogationem tnHt.

infra onl1llJS nwrlltos amandalus esset) deteriore con­ditiooo qnam martui redditus esset. Sie pro QUiDctio: ls

non solum ex numero VillOT'Wn exturbatur" sed ~ si fieripOlest" bifra etiam mortuos amcmdalur.

C. V. §. II. Nw,quam de P. Popillio rel.) Qnillclumdissimile ud Cansulum merita declaranda. Fuit antemOpimius Conllul anno U. C. 652, quo C. GracClll15 inter­rectus f\llt.

414

lJf. Antonius J ltomo eloquenti$simus (orator, qui ilis1putl1t I. 2. de Orat.) cwn A. Albino collcga) De Ms Cou1

f'ulihus viele Historiam pag. :w. rad annUm 654], ubi hiclocus citatur et illustratur.

at jJro me rel.) Bedditio proximi dissimilis per distinc­tionem Constllum dnornm annornm, quorum priores ut de­sertol'CS officii ironice flotal. fftagitati sunt legit Fabdc.

pro '1f)lagitati.Jquod alter mihi affinis el~at) L. Pisa, eo quod Tulli..

T.mpsisset C. Pisoni.alterius caussam capilis receperam) de rep.etundis de­

fendclldo. Cicero pro Rahirio testatu.r, se Gabinium exmaximis inimiciliis receptum in gratiam summa studio de..

fend.isse. Vitl. Histor. pag, 56. et 57.qui provinciarum Joeder'e irretiti) Pisa el Gahinius.

cum Clodio pacti e1'ant, ut ipsi 1'empuhlica,m iIli prode­J:ellt, cl pro eo provincias maximas aceiperent. PosteIl

foedus GaJ>inius.f(alendis vero Jan. 1'e'1.) Alterum membrum clistinetio.­

nis, in flUG Lentuli summuln stadium in Ciceronem prae­dicatur. Idem locus est in sccluenti oratiQne, el citatul'in Historia pag. 2,5. rad 31ll1Unl U. 696.J

legitimi tlttoris) qui legitime ad eius tntelam vocaratuf.deus) Sie in oratione ad Senatlun el pro Sextio Leu..

tul'llm <leum ae pal'entem ethlln nominal.sah:. nostrac 'lJitac) [Sie F<lIJrie., et salus interpre.

talur comervator.]

de sollcmd l'elifJionc retulit) id est, proposuit Senatuidecernendum, quid (le l'cligione, quae quotanuis 01>8er­val),ltur, scntiat. sallemzi i, e. ordinaria. Veteras sollum

dixerunt integrum cl lotum, hillc .ollcnnis.

lbicl. §. 12. Atql€c co die rel.) Amplificat studium.Lentuli a caussis, cluibus impeditum fuit.

nisi i8 Tribunus plebis) qui Kalelldis Januarii interces-

415

eH, Sex. Atilins Serranus nominafur pro Sextio el ab Asco­nio in Pisoniana.

qllem ego - Quaesto1'em Consal ornaveram) seil. 6.anno aute.

orarent) seil. ne intercederet.et Cn. Oppius socer) Rine epist. 2. lib. .q:. ad AUicnm~

$errawtS pertinmit J ct Cornicimts ad sll~m veterem faba­lam rediit I qlli tlIm abiecta toga se ad generi pedes abiecit}nhi OppÜuu signifieat; nam Cornieinis Oppiornm eogno-mell fnit. '\

lJ!Lae deliberatio - in augenila mercecle conswnta est}Sie pro Sextio: Illi interea deliberatori werces longa in..terposila nocte duplicata est.

non in reddenda) seil. a Clodio, a qno emptns erat.Postea res acta est rel.) Perseqnitnr impedimenta con­

tilluati"one temporis a Kalendis Januarii ad KaJendas 8. Fe­hruarii, qui fnit dies consilii llgendi de Cicerone, l.lt esth\ Sextiana. Vide et Histor. pag. :u4. fad anntlm U. 696.- Proximum locum cum Lamhino sie Jegit Fahr\eitls: et,cum variis rationibus (Senatus) impeairelur, voluntate ta­men (Kalendis Jan.) peNpecta Senatus, caussa ad vos (Qui­rites) mense Jan. (8. Kalendas FeIn'.) deferebatur.]

IbM. §. 15. Ego, cum homines rel.) Proponit dissi­militudinem consiliorum soorum el inimieol'uDl uel ampli­ficandam caedem.> quae 8. Kalendas FehruarH facta, et quareditus ipsius fnit impedittls. In protasi copiose enumeratcaussas, CUI' in exsilium ahierit.

in triblmali Aurelio) in foro, ubi erat tribunal. Allreliitl'ihunalis mcminit quoqlle Cicero prodomo I pro Sextio etin Pisonern, ubi, eum servorum delecturn pro Aurelio tri­hnnali 11abitum dixisset, panlo post ait: cum SlJrIJorum de­lecWs habel'etl/l' in fora.

ex ca parte) i. e. ex optimatibus.miM inl'iderent) 11t Ilorteusins et Al'rius.

sibi timerent) ut Pompeius.

aut proditores - aut desertores) Sie in· oratione,ql.'lac sequitur: tUfn viderern me 0, Sfmata partim. proditunlpartim derclictum.

auctores) Auctor is dicitur, a quo ius, consilium ctp,'incipium agendi hahetur, ut epist. 6. lib. Hh ad FamH.:Te Senatui bonisque omniOltS auotarem" prindpem" ducempraebeas.

hostibus dedidissent) [Sie Fabrie. pro dedissent.]CUm SenatltS - vetar8ntltr) Sie pro Sextio: CUm sub;;':

[0 edicunt dito Consules, ut ad slUtm ?Jestltum 8enatoresredirent. Ei in Pisonem: edicere est o,usus cum Wo sur>.pari. ut Sen atus, contra quam ipse censuisset. ad saum ve­stitltm rederet.

eU/n omnium - sancirentur) Respieit morem fedendo­rum foederum, quac hostiarum sanguine confirmantur:unde 110stiae ab Homero lliad. 5. :TEWV oq:w:t- 1!tff1;U (firmaSllcramenta deOrUlll) vocan tur.

(juod ct ?Jineere cl ?Jinei - putavij Pro Damo: Sivi el armis contra vim decertare ?Jolttissem, aut ?Jicissemcum magna interneeione improoarurn" sell tamen civium,aut interfeetus bonis GlIlldbus uno, curn repub. concidissem.

C. VI. §. r4. Itaque curn reL) Colligit ex redditioneapprobationem sui consilii, atqne elt adiunctis ita conclu­dit: In qua civitate nulla respublica erat, ihi mihi locllmesse non putavi l Romae eum ego discessi, nulla respu­hlica erat; ergo mihi tum Romae locum esse non putavi.ASsumt.io praecedit.

Ego autem.. in qua re1.) Ratio assumtionis ex. ad­iunctis ct factis pugnantibus cum republica.

onmis esset implmitas) id ast, ornnis permittereturlicelltia.

CUIIl privati se rel.) Pompeium intelligit per enalla­gen numeri ad amplificandum: da qllo in Histor. Cicer.

417

pag_ 2 I O. [ad annurn U. 695.1 el de Trihunis vnlnel'atis pas. 214.rad annum 696.]

ad magistratmtm dvmos re1.) Sie in Senatn: cum ma­gistratuum teota 0ppußnata, deol'unt templa. injlammata,s!tmmi viri cl clarissimi Comulis fasces fractos vidistis.Milonis anlern dornus oppugnata fnit; pro Sextio.

remp. rtullam esse pUlavi) [Sie FaJ)ric.]ltaque nec [Sie Fabric. pro rteque] republica Fet) PI'O­

positio syllogismi aucta significatione certae 'spei, lIuam desuo reditu hahuerit.

Ibid. S. 15. Art ego.l' Cltm mild rel.) Confirmat spempropositam i ndnctione speciali illorum, quorum opera etbeneficio restitutus fnit. Prim11m membrum est de Lentnlo.

Aedilis curulis) P. Lentulus Cicerone Consule Aedilismagnificentia omnes superiores vicit; 2. de Off.

confectum cortsulal'ibus lJulneribus rel.) Elegans oratioaHegoriCll est

collega autern eius) Metello Nepote. De hoe vide su­pra et Histor. Ciceronis pag, 217. rad annum 696.]

reliqui magistratus) Praetores, Aediles, Quaestores,Tribuni.

paene omnes) paene rede addit ~ nam ex Praetoribusunus Appius Clodii frater. de Tribnnis <luo S, Attilius etNumerius Quinctius alieni fuerunt; Aseonius in Pisonia­nam. Lege el pro Milone.

eX lJuibus excellenti animo, vil·tute.l' allctoritate p,'ae4

ditl [sie enim Fabricius] T. Annius et P. Sextius) Horumutrumque c;ieero postea defendit, cl oratiolles scriptas edi4<lit, 'luae pro Milone el Sextio extant.

praestanti - studio) Hane benevolentiam et studiumcopiosius explieat Cicero post reditulll in Senatll.

uno dissentienle) Clodiulll hie significari indieant ilIaverba pro Domo: CUTlJ de mea dignitate in tempio Optimi1I'1ax. Jovis Senatus frelJuentissimlls uno isto dissentiertte

418

decrevi'Sset. Et in orat. post redit. In Senatl1: dissensitltnus is.ll qui sua lege coniuratos etiam ab injeris e:r:citanGdos putabat. [Paulo post ita legit Fabrieius: digllitatem.meam verbis quam potuit amplissimis ornavit.]

Ibid. §. 16. Ita me nudUnt re1.) Herat eommendatio­nem voll1ntatis et studii in restituendo, ql1aln supra coUa...tion6 trium exemplorUln declaravit.. '

prroducti ad vos (in coneionem) ab eodem (Lentulo)non solum re1.) Pl·ivatis enim non lieebat de sllperion~

10eo (Heere et coneionem llahere, nisi a magistratu conee,..deretur. Vi{le Ciceronem in Vatinium.

C. VII. §. 16. Quorum princeps re1.) Praedieat sepa~ratim studium et beneficium llompeii., eiusque person amex adillnctis per eollationem minorum ex distributionetri pIieis temporis ornat.

virtute.ll sapientia, gloria princeps) [Sie Fahrie.Jqui milti UlWS rel.) Auget })eneficium a Pompeio ae..

ceptum comparatiolle parium et expositione tripartitae ora­tiouis, qua iJIe ad popuIum de Cicerone usus e:lt.

Cuius aratio ret.) Da hac oratione ville Historiampag. 218. rad annum 696.] De eauem Cicero pro Sextio:·huius Ol'atio et pergr~tvis et grala concioni Juit.

Prillmm vos clocuit re1.) Prim'a pars continens expo,..sitionem cnm defensione heneficiol'um Ciceronis.

hOl'tatltsque est re1.) Secunda pars habens eohorlatio,..nem ad Cieeronem restituendum.

altctoritatem Senalus ) qua de conil1ratis suppIiciumsllmtum fnit.

tltm in perorando posuit ret) Tertia pars continensdeprecationem Anaphora omatam .et amplificatam.

non rogavit solurn, verum etialfl obsecravit) Sie proDomo de Pompeio: lclem cum dixisset, tum etiam prosalute mea popubtm Romanum obsecrtwit.

lbid. §. 17. Huius consilia re1.) Praedicat rursus po-

puB bene6Ciam 'emu a'tlctornm. nrentiol1e, idque e:x.ad­iuncto eomitiorum genere 'Buget.

Eodem tempore audislis rel.) Addit ad Pompeii )H~~

neficium 'testimoni'H principum eivltatis. Primum testi­monium generale est Consularinm etPra'etoriörum.

Itaque cum P. Servilius re1.) Seeundum testimoniums~ngu1are gene.:ali confirmatum. Fuerat autem ServiliusConsul eum Appio Claudio Pulchro anno U. C. 674. VieleHistoriam 'Cieeronis.

Sed audistis co tempore re1.) Tertium testimoniumillern 5inguh~re L. Gellii, qui cum Cn. Lentulo Consul fne·rat a. 681. Vide Historiam Ciceronis.

suam classem attentatani) i. e. sollicitatam. Hahuit L.Gellius classem eum Cn. Lentulo eoJlega ad Haliam: cuihello Piratico a Cn. Pompeio fuerat praefeetus, ut mareTllUscum ohsidel'ct; Appianus in Mithridatieo ct Floruslih. 5. cap. 6.

C. VIII. §. 16. En ego rel.) ConclU(lit suum reditumenumeratione eaussaruil1, quas cxposuit, eum approhationedeorum et pollicitatione grati animi in populum ct rem­puhlieam.

diis denique immortalivus frllgllm - comprobantibus)Sie pro Domo: Cllm elc mea dig'llitate in templo JovisOpt. lJlax. Senatzts frequclltissilllltS uno isto disscntiente dc­crevisset~ subito illo ziJSO die carissimam <lnnonam nee opi­nata vilitas consecuta est.

Primum ~ qua sanctissimi rel.) Prior pars pollieitatio_nis, in qua summum officium populo Rom. pl'omittit, etpari um collatione auget.

deinde qlloniam me rel.) Altera pars, in qua studiumsuum reipub. promittit ex ipsius in se meritis.

lbid. S. Ig. puod si quis existimat rel.) Prolepsi oe­cupat opinionem timiditatis abieetique animi post e:x.silium,quam inficiatione tollit.

4Z0

mUd quotl potuil re1.) Conifirmat inficiationem dissi",miH collatione bonorum fortuna~e et virtntis 1 e quiJms illlterellta eraot, haec manebant.

Pidi 'ego reL) Alia confirmatio per c()Uationem si­milis exempli 1 C. Marii.. de cuiI:1s exsi1io vid. Hislor.llag. 45. rad annum 665,1

turn iis [sie Fabrie. iis pro Tda], qui reL) i. e. euro bOl)­tiLas huius urhis et imperii.

cwn tarnen vidi) Repetitio ud perspicuitatem perti­Ml'ls, qua oratio interpositione intcrrupta continuatm:'.

infracto a.nimo) Fraeta et infraeta animo idem valen~

apuu. Ciceronem. Item infl'actia et demissio quaeda,manimi in 5. Tuse.

Ibid. §. ~o. quent egomet dillere dudivi) Approbateumplum testimonio ipaius Marii, qui loous totus addu­eituf in Historia Cicerollis llUg. 46. [ad anno 665·1

obsidiane liberasset) Cimhrorum ct Teutonornm. Siepro Rabirio ait, lVIarium obsidione rempub. Iiberasse, ,etCatilinaria 4. da eodem: qui bis Italiam obsidiane ci metu&cl'vÜutis liberavit.

adolescelltem fllium) IIie a Plutarcho 11801;' lI1.aQWI;appellatnr: nam tum viginti annorum fuit: nam sexto annopost cepit eonsulatum, natns an nos viginti sex, ut eatapud PlutarcllUm. Vide Histor. pag. 65. rad anno 67I.]

tl'avectus in Africam. [Sie Fabric. pro traiectus.Jqltibus regna ipse dederat) seil. devieto Jugnrtha. Re­

gem Nnmidiae, ad quem supplex Mariu;; venit, Plularchl:lsHiemsalem nominat. Meminit eil1sdem Dia !ib. 41.

Sed hoc illter me rel.) Corrigit collationem similisexempli aupHci dissirnilitudine, quarum prior est de di­versa ratione uleiscendi inimieos. [In proximis ila legit Fa­brie. ego, qua. C01ZSl t(;vi, utar pietate.]

quortiam illi arti re1.) Ratio prioris dissimilitudinill exutrius(jue 1'ei subiectis propriis, quae inter se~ opponuntur.

Primnm genus est malorulnquo Clo[liani praecipue eorn-

tbiil.~. ~lf.. Quamquam UZe rel.) Altern dissimiJitud\l'1llontinens rliversam cogitationem de inimicis ulcillcendis.Pro 'luamquam Manutius l1uod:qlte.

C. IX. §• .21. lJeni'lue J fJuirite"S} quoniam rel.) De...d",i'at su.am rationem nlciscendorum inimieorum distribu"tione in quattnor partes ex totidem ipsorum generihus,quae descrihit.

unum corum "tJui rel.)civium sen hostium reipuh.,prehenduntur.

alterum -' qui rel.) Secnndum genus perfidornm, dequibus epist. 5. lib. I. ad fratrem: quantmn Hortensio cte~

dendum sit, nescio: me summa simulatione amoris sum,­maque assiduitate quotidiana sceleratissimc insidiosissime·

que tractttvit, adiuncto quoque Arrio.tertium -' qui rel.) Tertium genus invldorum. 'quartwll; qui ret) Qllartum genus est duorum Con..

sulum, Pisonis et Gabinii, qui emti pactione provinciarumCieerOllem prodiderunt.

cum eustodes - debuerunt) [Sie Falll'ic., non deberent.]sie ltlciscar singula genera) [singula genera legit FlI­

hrie., non inverso ordine.] ReJatio simiJitudinis in ulci·seendis quattuor generihus, quae c1escripsit.

revocando domum) Hoe feeit anno sequenti habita inSenatn orfltione iHa, quae est de Provinciis consularihus.

Jbid. ~,22. Quanqlta1n mild quidem -.; quemadmo­elum vobis reL) [Sie Fahricr] Correetio ad augendam gratianimi significationem per eomparationem minorum.

Elenim eum ulciscendae - exaequari: tum rel.) [SieFahrie.] Ratio correctionis ab adiuncla facilitate uleiscendiinimicos et contraria diflicultate referendae gratiae.

tmn eliam ne tam necessarium reL) Altera ratio ab ad­innela necessitate maiori in. referenda gratin bene merifisquam malis.

re1.) Epilogusper comparalio-

mortuo - permanebunt) [Sie Fabrie.quamdiu mihi mortno nlJa indida

422

lbid. §. !13". Odium veZ preCilJlt9 re1.) Explieat pl'o:xi­mam rationem enumerlltione canssarur:n, qnibns ulciscencliratio impediri potest, gratiae antem referendae non debet.

neque exorari Jas est.. neque id reip. repccere necesSß

est) [Sie Fahric.l Additur Me in quibusdam pa1'ticulallttcumque., ut sit utcumque repetcl·e1.. f:[uod est temere et<Juacnnqne de caussa petere, ut sibi concedatur beneficiimemQl'ia ct gratia ne referator.

Postremo qUt re1.) Tel>tia ratio ab adinllcta lande ul­Honis praetermissae et vituperatione gratiae neglectae,quam maiorum collatione auget. [In proximis Fahdc. legitbCllejiciis - remtmerandis pro rlfmunerandis.]

Atqui o.fficii persolvendi dissimilis cst ratio, et pecu­niae debitae: pl'opterea quod - dissolvit.) [Sie Fahriciuslcgit hune }ocum ab Ernestio uncis indasunl.] Arnplificatdissimilitudine pecuniae et gratiae, quam pro Plancio siceifert: Dissimilis est pecunilw debitio ct gl'ettiae. JjTam qltipecuniam dissolvil .. statb!~ non hauet iel fluod reddidit .. flutuutem debet} i$ retinet alielluln: gratiam autem ct qui re­fert" habet;t et flui hauet.. in eo ip80 quod refert, habet.Lib. 2. Offic. indieat aliunde sumta esse.

gratialn et qui retulit, habet) eo, <Juod post relatamgratiam gratum se praestare cOlltcndit.

et Cflti habet .. dissolvit) Animus enim gratus 1000 re­munerationis habetur.

C. X. §. Quapropter memoriamorationis constalls promissione grllli animi11em majorum.

sed ctiam dwnpro Cltm mort.] idexistent.

In referenda autem gratia rel.) Enumerat pllrticula­tim res, in quibus gratu':i sit futurus, et enumel'ationi1'memJn'u inter se paria miram concinnitatcm habent.

324

l:n sententia sz'mpliciter die,enaa) [Sie Fahric. pro refe­renda.] simpliciter i. e. aperte; sine ulla simuiatiollC.

in hominwn l'oÜmtalibus prQ repub. lacdcnrlis) in re­sistendo iis, qui contra rempub. aiiquid volent.

Ibid. §. z5. Atq!lc haee Cl/ra rel.) Ad extremum ad­dit genendem clausulnm, qua omnem rationem grntiae refe­rendae complectitur.

c!meti:; s!ljJragiis indieal'it:) Quibusullm bic videtul'legendum iudicavit. Sed indica'Vit non dawnat Lambinus;nam indicare etdeclarare quippiam sufflugiis ita dicitul',ut oraculis ct vaticinationibus. .