عمومی بخش اقتصاد تحوالت . تاریخچه1- 2

، اقتصاد از شعبه این تکامل مراحل به تاریخی ای اشاره ضمن جا این در

. پردازیم می اقتصادی نظران صاحب برخی های دیدگاه بهبیان

دامنه ارزیابی به ، عمومی بخش چارچوب در که شود گفته اگر کلی طور به

سال به را آن ی ریشه توان می ، پردازیم می اقتصاد در دولت حضور ی

نظرانی صاحب اندیشه ، کم . دست ساخت مرتبط نیز میالد از قبل های

. است توجه قابل ، دولت دخالت ی محدوده در ، ارسطو و افالطون چون

قالب در ، گردید تشکیل نیز اسالمی حکومت که ، میالدی هفتم قرن از

چگونگی و آن های هزینه تامین و دولت دخالت ی محدوده ، اسالم اندیشه

است گردیده معین خاصی های صورت به ، عمومی بخش در گیری تصمیم

دسترس در منابع به مربوط خاص های آمد در و مخارج ، مواردی در . حتی

1. است گردیده مشخص ، دولت

از که است مشهر ، کنیم نگاه موضوع به اقتصادی مکابت دیدگاه از اگر

، شانزدهم قرن اولیل از یعنی2( « ) سوداگران ها کانتیلیست » مر زمان

. البته است بوده مطرح مشخص طور به ، اقتصاد در دولت حضور مساله

در کم ) دست جانبه همه و افراطی بسیار ، دوره این در دولت حضور

. است ( بوده المللی بین اقتصاد وروابط قیمتی فلزهای صادرات و وارداد

و اقتصادیی مکتب های پایه میالدی چهاردهم قرن در که است توجه جالب

و 3بود شده تدوین ، مسلمان متفکر ، خلدون ابن توسط ، آن در دولت نقش

ابی. . : 1 بن احمد یعقوبی تاریخ ، علی جواد دکتر االسالم بعد عرب تاریخ ، اثیر ابن الکامل تاریخ ک رخلدون » « . ابن تاریخ ، العبر عنوان تحت ، خلدون ابن تاریخ و یعقوب

های. 2 سال در ، بوده حاکم گری سودا مکتب است معروف که که یی زمانی ی 1776تا 1500دوره ... : . . ، مفید ی نامه مجله و ایدوئولوژی ی ترجمع ، دادگر الله ید ک ر ، تر بیش اطالع برای است میالدی

ص 2ش ،190-192 .

دان. 3 اقتصاد عنوان به خلدون ابن از ، غربی نظران صاحب خود ، اقتصادی ی اندیشه درادبیات حتیاند . برده نام دهم چهار قرن

ی اندیشه ، فیزیوکرات و سوداگری مکاتب از پس که است حالی این

چند ) هر 1شود می شناخته جامع اقتصادی نظام اولین عنوان به ، کالسیک

در چه و مسیحی متفکران اندیشه در و وسطی قرون در چه ، آن از قبل

. ( به است داشته وجود نیز تر رسمی غیر مکاتب ، مسلمانان ی اندیشه

ثروت کتاب انتشار را عمومی بخش تفکر تدوین آغاز برخی ، علت همین

. آلفرد دانند می1776 سال ( در کالسیک مکتب ) از اسمیت آدام ملل

م بیست قرن اوایل و نوزدهم قرن اواخر معروف دان اقتصاد 2، مارشال

نقش عمومی بخش تکامل در ، دیگر نامدار دان اقتصاد ، 3پیگو همراه به نیز

نیز لینداهل و 5سایمون هنری ، نایت فرانک4 ، ویکسل چنین . هم اند داشته

. اند برداشته راه این در بلندی های گام کدام هر

اقتصاد های پایه ،1938 سال در ماسگریو پروفسور ، معاصر دان اقتصاد

بخش اندیشه تکامل ادامه . در ساخت مستحکم را مدرن عمومی بخش

کاالهای برای تقاضا باره ) در بوئن برجسته کار ،1943 سال در ، عمومی

اساس بر1949 در . بوکانان گرفت ( انجام گیری رای موضوع و عمومی

به – عمومی بخش اقتصاد در را ی جدید های بحث ویکسل فکری مبانی

و1950 های دهه . در کرد احیا – مردان دولت ی انگیزه با درباره ویژه

دانست 1 اقتصادی مکتب سومین باید را کالسیک مکتب ، فیزیوکرات و مرکانتیلیسم مکتب از پس اقل حد .مارشال. ) 2 روان ( 1924 – 1842آلفرد ، اخالق در نظر صاحب ، حال عین در و مشهور دان اقتصاد

است ) ( . انگلستان در کالسیک نئو اقتصاد از ای شعبه کمبریج مکتب سردمداران از و ریاضیات و شناسیش . : ، مفید ی نامه گر داد الله ید ک ر ، بیشتر مطالعه . 219و 202برای

پیگو. ) 3 سیل اقتصاد ( 1959 – 1877آرثر استادی کرسی ، مارشال از پس که است مشهوری دان اقتصاددر و شود می محسوب نیز رفاه اقتصاد نظران صاحب از و داد اصتصاص خود به را کمبریج دانشگاه در

است . عمومی بخش اقتصاد پیشگامان از ، حال عینویکسل ) 4 است ( . 1926 – 1861نات سوئدی معروف دان اقتصادنایت. ) 5 سایمون ( ) 1973 – 1886فرانک هنری و ( 1946 – 1899و عمومی بخش اقتصاد نظران صاحب از

مکتب . است گفتنی شوند می محسوب شیکاگو مکتب از ، کالسیک نئو اقتصاد برجسته رهبران ازاز ) ( . گردد نمی محسوب آن از چهارمی بخش و است کالسیک نئو آمریکایی ی شعبه ، واقع در شیکاگو

، : 1950سال کاوز ، استیگلر ، من فرید از عبارتند کالسیک نئو از شعبه این ی جسته بر رهبران ، بعد بهترین . کم طرفدار لذا و کند حل را اقتصادی مشکالت تواند می بازار که دارند اعتقاد اینان بوکانان و ، بکرالله . . : ید ک ر ، کالسیک نئو مختلف شعبات از بیشتر اطالع برای هستند اقتصاد در دولت نقش و حضور

ش ، مفید ی نامه ، تابستان 2دادگر ص 1374، ی ) 221، شماره پاورقی ویژه به بعد ( 100به

نئو های سنت ی محدوده ر د عموم بخش اقتصاد ی توسعه ،1960

تعمیم بلک توسط بوئن آثار و کارها1948 . درسال گردید تشدید کالسیک

مشکالت و مسائل ارو ، مشهور دان اقتصاد1950 سال . در شد داده

. کرد بررسی را اجتماعی رفاه تابع و جمعی دسته انتخاب منطقی

» ی نظریه ،1954 سال در دیگر معروف اقتصاددان ، سامئلسون پل

مشابهی کار که است . گفتنی کرد تدوین « را عمومی کاالهای برای تقاضا

مطالعه زمانی تقدم که بود گرفته صورت بوئن دست به وی بر مقدم ،

با برنان و تالوک ، بوکانان1. است توجه قابل ، ساموئلسون کار بر ، مذکور

نظریه توین به مبادرت ، گیری رای های روش و جمعی دسته انتخاب ترکیب

احزاب رفتار خردی اقتصاد تحلیل و . تحزیه « کردند اجتماعی » انتخاب ی

جدید بحثهای از نیز . این گردید ارائه داونز توسط1957 سال در سیاسی

« توسط » بورکراسی نظریه1965 سال . در است عمومی بخش اقتصاد

. گردید تدوین نیسکانن توسط1971 سال در دیگری صورت به و تالوک

و اجرایی های چارچوب عمومی بخش اقتصاد در نظری تحوالت کنار در

طور . همان گرفت می شکل نحوی به نیز عمومی و خصوصی بخش روابط

در را فراگیری نقش های مرکانتیلیست زمان در دولت ، شد اشاره که

به نقش این ، ها کالسیک و ها فیزیوکرات حاکمیت . هنگام داشت اقتصاد

حضور های زمینه ها سوسیالیست زمان . در یافت کاهش ، حد ترین کم

در . لذا گردید فراهم ( دوباره افراطی ای گونه ) به دولت ی گسترده

نسبتا دخالتی ی محدوده صاحب دولت ها کینزی نظریه حاکمیت ی آستانه

و ها کالسیک با مقایسه در را آن بتوان شاید که گردید ای گسترده

دهه اواسط تا ، حال هر . در کدر تلقی بینابین امری ، ها سوسیالیست

است. . 1 گردیده آوازه پر ساموئلسون نام تنها ، مذکور بحث در زیرا

های زمینه . البته داشت اقتصاد در ای مالحظه قابل حضور دولت ،1980

1930 دهه کبیر رکود چنین هم ( و دوم جنگ ویژه ) به جهانی های جنگ

داشته اقتصاد در ، دولت تر بیش حضور توجیه در ای مالحظه قابل تاثیر

. است

عمومی بخش علیه ایدئولوژیک تحول توعی ، بعد به1980 دهه اواسط از

میان در و سیاسی تعابیر در تر بیش که تحول این . نمود گردید مطرح

کهبه ( بود ادعا ) یا بحث این طرح ، است گردیده منعکس مداران سیاست

نظر از هایی خسارت و ها زیان ، عمومی بخش دخالت و دولت ورود خاطر

. است شده تحمیل ، کلی طور به اقتصاد و خصوصی بخش بر ، آیی کا

. گردید اقتصاد در دولت نقش شدن محدود ساز زمینه نوعی به ، امور این

تاسیس مواردی در و تشدید موجب دیگری ی گونه به ، مذکور روند نتیجه

؛ گردید اقتصاد در خصوص بخش حضور گسترش و سازی خصوصی روند

از پس که رسید جایی به وضعیت سوسیالیستی کشورهای در ویژه به

فروپاشی1990 دهه ی آستانه در ، گورپاچف توسط ،1987 سال تحوالت

وقوع ( به شرقی اروپای بلوک و شوروی ویژه ) به سامان آن اقتصاد

. پیوست

تحوالت هم و کلی طور به سازی خصوصی ) هم روند دو هر ما نظر به

آوری . یاد شد هایی تفریط و افراط ( دستخوش سوسیالیستی کشورهای

در ، شوروی تحوالت آستانه ( در ) ره خمینی امام که دارد اهمیت نکته این

از که حاال باشید مواظب که دادند هشدار گورباچف به خطاب پیامی

؛ نشوید داری سرمایه گرفتار ، اید شده رها سوسیالیسم

در تسلیم های دشواری گرفتار عمال روسیه و نشد توجهی هشدار این به اما

این 1، روسیه مسوالن از یکی . اخیرا گردید داری سرمایه های نسخه برابر

. گورباچف ساخت نشان خاطر خمینی)ره( را امام نصیحت به توجه عدم

: فریب گویم می : » واقعا کرد اعالم األوسط شرق با ای مصاحبه در نیز

منفی آثار ، شده یاد تفریط و افراط که این ، خوردم. « خالصه را غرب

فصل در2. گذاشت باقی سوم جهان ضعیف کشورهای بر ویژه به را خود

. کنیم می اشاره فوق هایپیامد از برخی به ، کتاب این پایانی

پایان 1 در روسیه دومای معاون را مطلب کرد . 1998این اعالم رسماسال. 2 از و گرفت بر در نیز را ایران اقتصاد حتی ، مذکور آثار بعد ) 1368پرتو برنامه ( 1989به ، میالدی

گردید . اجرا ناقص صورت به ، آن در سازی خصوصی ی

درمصرف بهینه ( کارآیی الف

. باشد داشته خاصی مفهوم تواند می قشری هر برای ، آن اکثر حد و رفاه

و مطلوبیت کسب همان ، رفاه که شود می فرض مصرف در معموال

باشد قرار اگر رو این . از است خدمات و کاالها کاربرد از مندی رضایت

)حداکثر پاراتویی ی بهینه وضع به ، مصرفی الگوی یک در کنندگان مصرف

حداکثر ه آنان مطلوبیت که گردد فراهم شرایطی یاید ، آیند رفاه( نایل

مصرف دو شامل کوچک اجتماع یک وجود فرض . با برسد ممکن مقدار

شده یاد شرط استخراج بهY وX ی شده تولید کاالی دو وB وA ی کنند

. پردازیم می

خاص تفاوتی بی نقشه دارای ، کننده مصرف هر که شود می فرض معموال

مبدا( به نسبت محدب و رفتار خوش های منحنی صورت به جا این )در خود

کردن حداکثر رفتار ، بازار های قیمت و ای بودجه امکانات به توجه با و بوده

. گیرد می پیش را مطلوبیت

را کاال توزیع تا تالشند در کنند مصرف دو ، آزاد ای مبادله بازار یک در حال

که یابد می تحقق زمانی ، امر دهند. این انجام خود بین ، بهینه قالب یک در

دو هر برای مذکور کاالهای به نسبت ، مصرف جانشینی نهایی های نرخ

1: داد نشان توان می رو این . از گردد برابر ، کننده مصرف

ی. 1 شماره صورت 1فرمول به توان می واقع در در . را که طور همان داد نشان نیز

، شده مطالعه خرد کاالهای اقتصاد بین جانشین نهایی شخص Yو xنرخ مصرف مورد که بوده

A ) ( . اساس بر ها آن ی محاسبه طور همین دارند کدام قرار هر مطلوبیت توابع کردن اکثر حد

داد . : نشان صورت این به توان می را ها آن استخراج عملیات است شده حاصل افراد از

شخص برای مشابهی روش با نتیجه گردد . Bهمان می حاصل نیز

(1-2 )

شیب واقع در ، هندسی لحاظ ازMRS وMRS یا و مذکور تعابیر

. هستند تفاوتی بی های منحنی مصرف بودجه خط شیب برابر ، مذکور منحنی شیب ، بهینه شرایط در

توان میB شخص مورد در مثال یعنی ، کاالها( است قیمت )نسبت کننده: نوشت

ظ

E نقطه . در است شده داده (نشان2-1) نمودار در ، آن هندسی شکل که

. است تفاوتی بی منحنی شیب برابر ، بودجه خط شیب

کننده مصرف دو که است زمانی ، مصرف در بهینه کارآیی ، نهایی نتیجه در

، مبادله تغییر با نتوان دیگر که برسند وضعیت به کاالها آزادانه مبادله در ،

رفاه اقتصاد . در نشود بدتر دیگری وضع که آن بدون کرد بهتر را یکی وضع

. ها( است مطلوبیت و منافع ترین بیش کسب )و

نشان اجورث« نیز »جعبه قالب در راحتی به توان می را شده یاد موضوع

1. داد

اجورث. ) 1 فرانسیس ، مشهور دان اقتصاد توسط که است ساده دستگاهی اجورث ی (1926-1845جعبهاست . گردیده طراحی ها نهاده و کاالها ی مبادله به مربوط های بررسی برای

عنوان به را خود تفاوتی بی های منحنی ، افراد ، مذکور جعبه قالب در

داخل در نقطه . هر کنند می منعکس کاالها به نسبت ترجیحاتشان سطوح

. ( استB وA) افراد ( بینY وX) کاالها کل توزیع نشانگر ، مذکور جعبه

M نقطه در موجود ترکیب ، کنید می مالحظه2-2 نمودار در که طور همان

در مقدارY کاالی که است صورت این است( به اولیه توزیع نوعی )که

. استB شخص به مربوط بقیه وA شخص اختیار

مبادله به کاال( آزادانه دو از مقادیری داشتن )با نفر دو این کنید فرض اکنون

کارآمدM نقطه که کنند اقدام مبادله بهB وA ای گونه به . اگر بپردازند

کنید(. مقایسه با را و با را های. )منحنی است مصرف( نبوده )در پاراتویی

هستند( هر مماس هم برB وA تفاوتی بی های منحنی که نقطه)جایی در

نقطه این از . خروج اند رسیده کاالها از مندی رضایت میزان ترین باال به دو

. بود خواهد دیگری وضع کردن بدتر مستلزم ، یکی وضع کردن بهتر برای ،

. است پاراتویی کارآمد نقطه لذا

می تشکیل را منحنی ( ،E1،E2 ، E3،E5 )مثالE3همانند ، بهینه نقاط اتصال

نهایت بی نشانگر ، منحنی . این است معروف ، داد قرار منحنی به که دهد

که باشید داشته . توجه استB وA فرد دو مبادله در ممکن کارآمد نقطه

می گرفته نظر در کامل رقابت فرض ، بازار در آزادانه مبادله مکانیسم در

کاالهای نسبی های قیمت بین مساوی رابطه وجود ، فرض این . ثمره شود

. است کنندگان مصرف برای ، مربوطه

مطلوبیت امکانات منحنی

هر برای ، قرارداد منحنی روی نقاط همه ، شود می مالحظه که طور همان

بی ، دیگر بیان . به است پاراتویی کارآمد وضعیت دارای ، کننده مصرف دو

های توضیع که دارد وجود قرارداد منحنی روی پاراتو بهینه نقطه نهایت

. دهد می نشان افراد مقابل راY وX کاالهای از مختلفی

کارآمد وجود با ، قرارداد منحنی روی نقاط که است این دقت خور در نکته

است ممکن یعنی ، هستند افراد برای مختلفی های مطلوبیت معرف ، بودن

، دیگر نقطه در و باشد تر بیشA شخص مطلوبیت ، نقطه یک در

قابل مطلوبیت امکانات منحنی قالب در ، موضوع . اینB شخص مطلوبیت

، مذکور نمودار . در شود می ( مالحظه3-2) نمودار در که است برسی

شده داده نشانB وA فرد دو های مطلوبیت ، مختصات های محور روی

. است

مطلوبیت مقدار مطلوبیت( ، امکانات مرز یا منحنی )رویE نقطه در

سطح دو هر که است حالی در این . و استA شخص از تر بیشB شخص

. است کارآمد مطلوبیت

نیز جا آن . در ( است2-2) نمودار ازE نقطه متناظر ، واقع درE نقطه

بی منحنی زیرا ، است تر بیشB فرد مطلوبیت میزان که است دقت قابل

. دارد ( قرارB فرد به )نسبت مبدا از دورتری فاصله با آن تفاوتی

درN وM نقاط متناظر ، ترتیب بهN وM نقاط که شود می مالحظه

سر به کارآمد غیر وضع در ، مذکور نقاط جا آن . در ( هستند2-2) نمودار

کردیم می حرکتE سوی بهN یاM نقطه از که صورتی در یعنی ، برند می

-3) نمودار در که است . جالب کرد می پیدا افزایش افراد های مطلوبیت ،

. اند گرفته قرار مطلوبیت امکانات منحنی زیر در ، فوق نقاط ( نیز2

طریق از ، مطلوبیت امکانات شد( منحنی بیان که طور )همان دیگر بیان به

شود می مالحظه1. است استخراج قابل اجروث جعبه ای مبادله چارچوب

کارآمد سطوح به توجه با زیرا ، است منفی ، مطلوبیت منحنی شیب که

داشتن معنای به ، فرد یک تری بیش مطلوبیت مقدار داشتن ، پاراتویی

. است دیگر طرف تر کم مطلوبیت

همگی برای هاتساوی شرط ، مذکور منحنی روی نقاط همه در ، ضمن در

. است محقق

به. ) ( ) ( 1 الف نمودار اجورث ی جعبه طریق از ، ب نمودار مطلوبیتی امکانات منحنی نقاط از برخیی نقطه در مثال ؛ است آمده شخص دست مطلوبیت ، اجورث ی جعبه خود Bاز مقدار باالترین در

ی نقطه ، آن متناظر و ض ) است نمودار در ( – 1 –روی میزان باالترین نیز آن که باشد می ب

نقاط با شخص و مقایسه برای انجام . Bرا نمونه طور به ، نقطه چند این استخراج دارد همراه بهدست به مطلوبیت امکانات منحنی ها آن ترکیب از که گردد می استخراج آن همانند نیز نقاط بقیه و شد

آید . می

تولید در بهینه ب( کارآیی

کمیاب منابع از بهینه ی استاده برای ، اقتصاد علم ، است پیدا که طور همان

گروه و افراد ، ها فعالیت ی همه در ، دیگر بیان . به است آمده وجود به

تا کنند تالش خود ی ها خواسته و ها نیاز ، ها محدودیت اساس بر باید های

، امر این . تحقق بکنند را استفاده بهترین ، دسترس در های ابزار و منابع از

طور ) به تولید و مصرف و تولید ، مصرف قالب در که دارد شرط چند

. هستند ( مطرح همزمان

. شد بیان ، مصرف در کارآیی شرط یعنی ، اول شرط ، قبلی بخش زیر در

شرط . ابتدا پردازد می تولید در آیی کار ی مطالعه به ، دوم بخش زیر

های بنگاه در منفعت اکثر حد ، کلی طور به یا سود حداکثر یا تولید حداکثر

. کنیم می بیان را تولیدی

نظر در کار نیروی ی نهاده راL و سرمایه ی نهاده صورت به ا رK اگر

الزم شرط توان می ، دهیم قرار بنگاه برای را معینی هزینه و بگیریم

: داد نشان صورت این به ، شرایط دیگر ثبات فرض با را تولید در کارآیی

(2-2)

در ، سرمایه نهایی وری بهرهMP و کار نیروی نهایی وری بهرهMP که

را مذکور ی رابطه توان می که است . بدیهی هستندY وX کاالهای تولید

بهL وK های نهاده بین ، فنی جانشینی نهایی های نرخ تساوی صورت به

. داد نشان نیز صورت

. در است مصرف در کارآیی شبیه ، فوق موضوع تحلیل ، هندسی نظر از

می محسوب نظر مورد مدل محدودیت ، کننده مصرف ی بودجه خط جا آن

از ، مصرف بخش . در دارد را نقش همان ، بنگاه ی هزینه جا این در و شد

بخش در و شد می ( عمل مبدا به ) محدب تفاوتی بی های منحنی طیق

بررسی ( در محدب صورت به هم ) باز سان یک تولید های منحنی ، تولید

1. رود می کار به نظر مورد

نظیر ، نیز مختلف کاالهای بین ، تولید های نهاده ی بهینه تخصیص برای

در اما ؛ کرد استفاده اجورث ی جعبه از توان می ، افراد بین کاالها تخصیص

از جا این در و بود نظر مورد کاالیی فضای یک در اجورث ی جعبه جا آن

اوال ) ( 1 ، خرد درس در گذشته مطالب تر بیش آوری یا و تمرین برای شود می توصیه عزیز دانشجویان بهمعینی ) ( ی هزینه فرض با سپس و کنند استخراج را مصرف در بهینه نمودار مشابه تولید ی بهینه نمودار

C=rk+wl ( کهr و سرمایه ی اجاره تولید ( wهزینه حداکثر برای الزم شرایط است دستمزد یا Bنرخآورند . دست به را هزینه حداقل

این . به باشد داشته ای نهاده ی جنبه که شود می استفاده اجورثی ی جعبه

OX مبدا و هستندL وK ، حاضر حال در ، مذکور ی جعبه وجوه که صورت

. گیرند می قرارOy و

) مشابه منحنی نوعی ، شود می ( مالحظه2-4) نمودار در که طور همان

از ای مجموعه که آید می دست بهOy OX صورت ( به داد قرار منحنی

. دهد می نشان را تولید در آمد کار نقاط

ولی ، استV ی نقطه در ، اولیه تخصیص و توزیع باز که شود می مالحظه

هر ، نقطه آن . در رفتM2 ی نقطه سوی به توان می دوباره تخصیص با

نشان که گیرند می تری بیش فاصله خود مبدا از ، سان یک تولید منحنی دو

به اقدامM3 مانند ای نقطه از اگر اما ؛ است باالتری تولید ی دهنده

سطح در تولید یک که وجودی با ، صورت آن در ، گردد دوباره تخصیص

پایین سطح در ، دیگر کاالی سان یک تولید منحنی ، گیرد می قرار باالتری

خاصیت M3 مانند نقاطی . لذا گرفت خواهد قرار تری

. دارند پاراتویی آمد کار