A1 Capital Menkul Deerler A..

Forex Piyasas ve Analiz Uygulamalar

2013 1 NDEKLER FOREX- KALDIRALI ALIM SATIM LEMLER NEDR?2 HSSE, VOB, FOREX KARILATIRMASI 3 LEM SZL4 LOT BYKLKLER5 MARJ HESAPLAMA6 PIP VE PONT DEERLER6 BAKYEVARLIKSERBESTMARKARZARAR7 MAR YZDES HESAPLAMA8 STOP OUT RNE8 HEDE9 SAP HESAPLAMA9 FOREXTE NASIL BAARILI OLUNUR?10 TEKNK ANALZ12 TEKNK ANALZN ELETRLD NOKTALAR12 TEMEL KAVRAMLAR14 GRAFiKLER16 RAFK ETLER16 TRENDLER18 TREND KANALLARI21 FORMASYONLAR22 BOLUKLAR ( AP )27 TAKOZ FORMASYONLARI31 BAYRAK VE FLAMA FORMASYONLARI32 GSTERGELER 34 HAREKETL ORTALAMALAR34 RELATIVE STRENGTH INDEX(RSI)38 BOLLINGER BANTLARI 41 MACD (Moving Average Convergence/Divergence)42 FOREX FBONACC ANALZ YNTEMLER44 ALTIN ORAN44 FIBONACCI DZELTME SEVYELER (FIBONACCI RETRACEMENT)45 FIBONACCI YAYLARI46 2 FOREX FOREX (Kaldral Alm Satm ilemleri) Nedir? Esas itibariyle forex, bir lkenin para birimi karlnda baka bir lke parasnn alm ya da satm olaraktanmlanmaktadr.Forex,yanidvizalmsatmilemleriticari,yatrm,risktenkorunmaya da speklatif amalarla dvize duyulan ihtiyatan dolay yllardr uluslararas kambiyo piyasalarnda gerekletirilmektedir.Enbasitifadesiyle,1ABDDolar=1.50TLkurundan150TLkarl100 ABDDolaralnmasbirforexilemidir.Sonyllardagelenekselkullanmndanfarklbirekilde yatrm amal yaplan dviz ilemleri tm dnyaya yaylm ve yatrmclar tarafndan byk rabet grmtr. Forex olarak adlandrlan bu ilemlerde iki lke parasnn birbirine ya da petrol, altn gibi emtia ve kymetli madenlerin bir lke parasna gre deeri alm satma konu olmakta ve yatrmclara yatrdklar teminatn belirli bir katna kadar ilem yapma olana verilmektedir.Kaldra oran olarak adlandrlan bu oran, bazen 1e 50, 1e 100 kadar ulaabilmektedir. Peki kaldra oran yatrmclara ne salar? Bunu bir rnekle aklamak gerekirse;Kaldracnszkonusuolmadbirforexileminde1ABDDolar=1,50TLise,elinizdeki100TL yaklakolarak67dolaralrsnz.Dolardankareldeetmedncesiylebuilemiyaparsanz, beklentinizdolarnTLkarsndadeerkazanmasdr.Dolar1.70olursa,ozamanelinizdeki67 dolarla67*1.70=114TLalmanzmmknhalegelir.Yani14TLkareldeetmiolursunuz. Kaldracnvarlhalindeise;1e100kaldraoranylaforexilemiyaptrankuruluyatrmcsna yle bir teklifte bulunur: 1.000 TL karlnda ben sana 100.000 TLlik ilem yaptracam ve dviz satacam. Ama dvizi banknot olarak vermeyeceim. lemi yaptn kur zerinde meydana gelen deiiklikler neticesinde bir kar oluursa onu deyeceim. Yani 100.000 TLyi vermi ve karlnda 1 ABD Dolar=1.50 TL den 66.667 dolaralm gibiolacaksn. Kur 1,60 olursa o zaman, 66.667 Dolar karlnda 106.667 TL alacaksnz. Yani, 1.000 TLlik teminatla 6.667 TL kar elde etmi olacaksnz.Forexilemlerinitmdnyadacazipklanda,yukardaaklandzere,azmiktardakiyatrmla yksek kar elde etme mididir. Birok yatrmc, srekli kar elde edildii gibi geree aykr reklam, ilanveduyurulardanetkilenerek,ellerindekisnrltasarruflarbualanaynlendirmekte,ancakkar elde edemedikleri gibi, tasarruflarn tmyle kaybedebilmektedirler. nkkurlarn,yatrmclarnbeklentilerininaksinehareketetmesidurumunda,bykzararlarla karlalmaskanlmazdr.Yukardayerverdiimizrnektenhareketedersek,1.000TLteminat yatrarak,1e100kaldraoranyla,1ABDDolar=1.50TLdenyaplan100.000TLlikbirdolar almileminde,fiyatn1.40seviyesinedmesidurumunda,6.667TLzararlakarlalacaktr. Kurdaki dn birden deil de, kademe kademe olduunu gz nnde bulundurursak, yatrmcnn pozisyonufiyat1.40adahiulamadan1.000TLlikteminatnntkendiiseviyedekapatlacak, yatrmc yatrmnn tmn kaybedecektir. Dviz piyasasnn, dnya zerindeki birok gelimeden etkilendiivefiyatlarndeikenliininoldukayksekolduugznnealndnda,fiyatlarn yatrmclarn beklentilerinin aksi ynde deimesi ve yatrmclarn bu piyasalarda para kaybetmesi sklklayaanmaktadr.Bunedenle,tasarruflarnkaldralalmsatmilemlerineynlendirmeyi dnen yatrmclarn, bu ilemlerin yksek oranda risk ierdiini, dviz piyasalar ile ilgili bilgi ve tecrbesahibiolmaygerektirdiiniveyatrmlarnntmnkaybetmeolaslilekarkarya kalabileceklerini dikkate alarak karar vermeleri gereklidir. 3 HSSE, VOB, FOREX KARILATIRMASI 4 LEM SZL Emir: Varlk alm veya satm iin elektronik ilem platformuna iletilen talimatlardr. TamaMaliyetiKazanc(Swap):Almsatmilemlerindepozisyonalnanparabirimlerine uygulananfaizoranlarneticesindeyatrmcnnfaizgelirieldeettiiyadafaizgiderinekatland tutardr. Terslem:Uzunpozisyonkarsndaksapozisyon,ksapozisyonkarsndauzunpozisyon alnmasdr. Kaldra:lemyapmakiinyatrlanteminattutarkarlndaalnabilecekpozisyontutarn gsterir. KaldraOran:lemyapmakiinyatrlanteminattutarkarlndaalnabilecekpozisyon tutarn gsteren orandr. Kaldral AlmSatm lemi: Yatrlan teminat tutar karlnda dviz, emtia, kymetli maden ve diervarlklarnbelirlibirkaldraoranzerindenvefizikiteslimatyaplmaksznelektronik ortamda alm veya satm ilemidir. Spread: Al fiyat ile sat fiyat arasndaki farktr. Baz Dviz: lem yaplan dviz paritesindeki ilk para birimidir. Kart Dviz: lem yaplan dviz paritesindeki ikinci para birimidir. UzunPozisyon:Bazdvizinalmileoluanpozisyondur.Bupozisyondayatrmcbazpara biriminin fiyat ykseliinden kar elde edecektir. KsaPozisyon:Bazdvizinsatmileoluanpozisyondur.Bupozisyondayatrmcbazpara biriminin fiyat dnden kar elde edecektir. Ak Pozisyon: Kar veya zarar realize edilmemi, hali hazrda kapatlmam pozisyondur. Kapal Pozisyon: Yatrmcnn ilem yapt dviz biriminde, o andaki kar ve zararn kabul ederek ters ilem ile kapamasdr. Oluan kar ve zarar yatrmcnn bakiyesine ilenmi olur. Teminat: Yatrmcnn alm satm ilemi yapabilmesi iin gerekli olan z kaynaktr. BalangTeminat:Yatrmcnnyenipozisyonaabilmesiiingerekenminimumzkaynak tutardr. SrdrmeTeminat:Yatrmcnnakpozisyonunudevamettirebilmesiiinsalamasgereken asgari zkaynak tutardr. Demo Hesap: Yatrmcya sanal parayla gerek fiyatlar ile ilem yapabilme imkan sunan hesap. Pip: Herhangi bir dvizin kotasyonunda kullanlan en kk fiyatadmdr. Spread pip cinsinden ifade edilir. Genelde 1/10.000dir, ancak JPY gibi para birimlerinde 1/100 olarak kabul edilir. Zarar Durdur Emri (Stop Loss): Zarar belli bir seviyede tutmak iin, alan pozisyondan daha da fazla zarar edilmemesi iin ak pozisyonu kapatmak iin verilen emirdir. 5 Piyasa Emri (Market Order): Aktif piyasa fiyatndan almak ya da satmak iin verilen emirdir. LimitEmir(LimitOrder):Aktiffiyatseviyesidndabellibirfiyatseviyesindenalmakyada satmak iin girilen al ya da sat emridir. Buy Limit: Piyasa fiyatndan daha alt seviyede alm yapabilmek iin girilen emirdir. Sell Limit: Piyasa fiyatndan daha st seviyede satm yapabilmek iin girilen emirdir. BuyStop:Piyasabelirlifiyataykseldiktensonradahadafazlaykseleceingrldzaman seilir. Piyasa fiyatndan daha st seviyeden alm yapabilmek iin girilen artl emir trdr. Sell Stop: Piyasa belirli bir fiyata dtkten sonra daha da fazla decei ngrld zaman seilir. Piyasa fiyatndan daha alt seviyede satm yapabilmek iin girilen artl emir trdr. Marjin ars (Margin Call): Marjnn tmn kullanarak ilem yapan bir yatrmc, zarar etmesi durumunda sahip olduu pozisyonunu srdrmesi iin gereken minimum marjn altna der. Marjin ars bu durumda arac kurumun bu marj artrmas iin yatrmcya yapt uyardr. Scalping: ok ksa bir zaman aralnda, sk ve ok kk fiyat aralklarnda ilem yapmaktr. Bakiye: Hesabnzda teminat olarak tuttuunuz nakit tutardr. Varlk: Bakiye tutarndan kar ya da zarar tutarnn karlmas sonucunda bulunan hesap deeridir. Marjin: Pozisyon amak iin kullandnz tutar. Serbest Marjin: Mevcut pozisyonlarnz haricindeyeni bir pozisyon amak iin kullanabileceiniz tutar. Marjin Seviyesi: Varln marjine blnp %100 ile arplmas ile bulunur. LOT BYKLKLER EURUSD 100000 EUR USDJPY 100000 USD GBPJPY 100000 GBP USDTRY 100000 USD NZDJPY 100000 NZD XAUUSD 100 ONS XAGUSD 5000 ONS 6 MARJ HESAPLAMA LOT BOYUTU x KALDIRA x MARJ YZDEL = MARJ EURUSD:100000 EUR x 1:100 X 1 = 1000 EUR (EURO hesab) GBPUSD: 100000 GBP x 1:200 X 1 = 500 GBP (USD Hesab; 500 x Pozisyon al anndaki GBPUSD fiyati) USDTRY: 100000 USD X 1:500 X 1.515= 303 USD(JPY Hesab; 303 x Pozisyon al anndaki USDJPY fiyati) XAUUSD: 100 ONS X 1:100 X 2.5 = 2.5 ONS (USD Hesabi; 2.5 x Pozisyon Al anndaki XAUUSD fiyat) XAGUSD: 5000 ons X 1:200 X 5= 125 ONS (EUR Hesabi; 125 * Pozisyon al anndaki XAUEUR fiyat) PIP VE PONT DEERLER *EURUSD: 1.34608 Lot Boyutu: 100000 EUR Pip deerine kadar virglden sonra 4 basamak 100000/10000= 10 USD Point deerine kadar virglden sonra 5 basamak100000/100000= 1 USD * USDJPY: 79.985 Lot Boyutu: 100000 USD Pip deerine kadar virglden sonra 2 basamak 100000/100= 1000 JPY Point deerine kadar virglden sonra 3 basamak100000/1000= 100 JPY * EURCAD: 1.3825 7 Lot Boyutu: 100000 EUR Pip deerine kadar virglden sonra 4 basamak 100000/10000= 10 CAD *XAUUSD: 1746.35 Lot Boyutu: 100 ONS Pip deerine kadar virglden sonra 1 basamak 100/10= 10 USD Point deerine kadar virglden sonra 2 basamak100/100= 1 USD *XAGUSD: 33.0225 Lot Boyutu: 5000 ONS Pip deerine kadar virglden sonra 3 basamak 5000/1000= 5 USD Point deerine kadar virglden sonra 4 basamak5000/10000= 0.5 USD BAKYEVARLIKSERBESTMARKARZARAR HESAP USD VE 1:100 KALDIRACLI VARLIK = BAKIYE + KAR/ZARAR = 5000 -15 = 4985 MARJ = LOT BOYUTU x KALDIRAC x MARJ YUZDELIGI 100000EURx1:100 x1= 1000EUR Pozisyon al anndaki EURUSD fiyat(1.35100)= 1000 x 1.35100 =1351USD 8 Pip Deeri: 10USD; Point deeri: 1USD Al fiyat ve Piyasa Fiyat arasndaki point fark: 1.35100 1.35085=15points Kr/Zarar = 15points x 1 lot x 1 usd(point deeri) = -15usd MAR YZDES HESAPLAMA HESAP USD VE 1:100 KALDIRALI Marj % = (Varlk/Toplam Marj) * 100 Marj% = (4985/1351)*100= 368.99% Serbest Marj= Varlk Toplam Marj = 4985 1351 = 3634usd HESAP USD VE 1:200 KALDIRALI OLSA D 1351 / 2= 675.5 usd STOP OUT RNE Marj % = (Varlk/Toplam Marj)*100 2 = ( X /4811.50)*100 9 0.02 = X / 4811.50 X =96.23USD Varlk 96.23USD olduunda hesap stop out olacaktr. Stop out olunmas iin 4793.88 96.23=4697.65USD daha zarar edilmelidir. HEDE Ayn para ikilisinden farkl ynlerde ilem almasna hedge ad verilir. Eer ilem hacimleri al ve sat iin eit ise kullanlan marj sfrdr. Realize edilmemi kr/zarar spread azaldka azalr, spread arttka artar. SAP HESAPLAMA LKELKE PARA KLS ABABA lkesi merkez bankas faiz oran : 2 B lkesi merkez bankas faiz oran: 3 Sat AB: %2lik blgeden %3lk blgeye gei ------------->Swap Rate + Al AB: %3lk blgeden %2lik blgeye gei--------------->Swap Rate SWAP = Lot Adedi x Point(Pip) Deeri x Gn Says x SWAP Rate Pazartesi SalarambaPerembeCuma Pazartesi 1 1 31 10 Forexte Nasl Baarl Olunur? 1-Hafta Sonu Hazrlklar: Forexpiyasasndabaarlolmanziinhazrlkyapmanzgerekiyor.Piyasannkapalolduuhafta sonlarndaanalizyapmakveplanhazrlamakbaariinoknemlidir.Birncekihaftann haberleriniokuyuppiyasannhareketleriniinceleyerekyenihaftaiinkararlarnzaln.Haftasonu birncekihaftaydeerlendirmenizncekihaftayaptnzhatalaryadadorulardahaiyianaliz etmenizi salar. 2-Analiz Yaplmas:Yatrmclarn baarl olabilmesi iin hem teknik analiz hem de temel analiz yapmas gerekir. ABDveEuroblgesindengelecekhaberlerdikkatliceanalizedilmesigerekir.Haftaiindegelecek olanverilerpiyasalarnynnndeimesinevetrendinbozulmasnanedenolabilir.Haftasonu gelen haberler ve hafta iin aklanacak veriler takip edilmelidir. Teknik Analiz iin kullanlacak grafikte zaman dilimine gre uzun vadeli ya da ksa vadeli stratejiler oluturulabilir. Piyasann ynn grmek iin daha uzun vadeli grafikleri, ilem amak iin ise daha ksazamandiliminigsterengrafiklerkullanlabilir.Kullanlangstergelervetrendlerbirbirini destekliyorsa yapacanz ilemlerden kar etme ihtimaliniz daha yksektir. Teknikanalizverilerinintemelanalizverileriiledesteklenmesigerekir.Bylelikletrenddnleri yakalanabilir. Yatrmclarnbirouilemyaparkenpiyasadakiverilereyadatrendebakmadanduygularnagre ilem yapar. Yatrmclar srekli olarak pozisyonu olmas gerektii hissine kaplr. Her zaman ileme girilmesi eklinde bir zorunluluk yoktur.Eer duygularnz kontrol edemiyorsanz ve hatal ve zarar getiren ilemleriniz younlamsa ilemlere bir sre ara vermeniz yararl olabilir. 3-Plann olmas: Yatrmclarniyibirilemplanyapmas,karlilemleryapmasnsalayabilir.Herpozisyoniin belirlenen risk tutar, ne kadar kar iin pozisyona girildii, varln ne kadarnn pozisyon amak iin kullanlaca,trendinneolduunadairteknikanalizyapldktansonrahangiyndepozisyon alnaca,piyasalaragelenverileregrenaslhareketedileceiplandabulunmaldr.Planolan yatrmckkkariinyksekriskalmaz,girmiolduupozisyondanyeterikadarkareldeeder, gereksizilemleryapmaz,varlndoruynetirveileminzamaniindehatalolupolmadn kontrol eder. i) StopLoss(zarardurdur)emrininkullanlmas:Birpozisyonalndndayadaemir girildiinde stop emrigirilmelidir. Her bir pozisyon iin ne kadar tutarn riske atlacann nceden belirtilmesigerekir.Stoplossgirilirkendikkatedilmesigerekenriskeatlantutarnkaral seviyesinden dk olmasdr. Yatrmclarn en bykhatas at pozisyon kara getiinde kk 11 birkardaolsapozisyonunukapatmasdr.Zarardaikeniseyatrmclarnpiyasanngeridnecek umuduylabeklemesihattagirilenstoplossseviyelerininsreklideitirilmesidiryada kaldrlmasdr. Baz durumlarda yatrmclar stop loss seviyesi gelmeden panik yapp pozisyonlarn erkenkapatrlar.Eeryatrmcstoplossgirersevebuseviyelerideitirmezsehemzarartutar kkkalacaktrhemdepiyasageridndndekarageebilir.Stoplosskullananyatrmc yatrd teminatn yalnzca bir ksmn kaybedecei iin tekrar pozisyona girme frsat olur. ii)lavepozisyonalmamas:Yatrmclargenelliklezarardakipozisyonlarnkapatmazlarve zarardaolanpozisyonynndeilemamayadevameder.Mterilerinbylebirdurumdatrendin tersiynndeilemyapmamalarvepozisyonlarnastoplosskoymalargerekir.Herekpozisyon riski artrr ve hesaptaki btn varln kaybedilmesine yol aabilir. iii)Disiplinliolunmas:Yatrmclarilemlerinebalamadannceplanyapmbileolsaplanlarn uygulamaktasorunyayor.Yatrmclarbalangtabelirlemiolduuplanasadkkalmaldr. Dikkatsiz ve sabrszca ilemyaplmamal, pozisyon zararagirse bile stop loss seviyesi beklenmeli, yeterli sermaye ile ileme girilmeli, piyasa ile ilgili yeterli bilgiye sahip olunmal ve gncel bilgilerle ilemyaplmaldr.Yaptnzherileminedeniylebirliktekaydedin.Busizinkendinizi deerlendirirken objektif olmanz salayacaktr. 12 TEKNK ANALZ Teknikanaliz,fiyat,hacimveindikatrgibigstergelerdenyararlanlarak,gemidnemde gerekleenpiyasahareketleriincelenerekgeleceeynelikolarakfiyatngrlerininyapld analiz yntemidir. Teknik analiz, ekonomi biliminden bamszdr ve daha ok psikoloji, matematik, istatistik ve fizik gibi bilim dallar ile iliki ierisindedir. Teknikanalizintemelmantnagre,pariteninfiyathareketlerineetkiedebilecekherfaktr fiyatlarayansmtr.Yanifiyatlarbirnevibarometrezelliitamaktadr.Teknikanalizde, gemiteyaananpiyasahareketlerireferansniteliitamaktadr.Teknikanalizinmantnagre gemitemeydanagelenbirfiyathareketi,gelecektetekrarmeydanagelecektir.Bunedenleteknik analiz, paritelerin dinamiini anlayabilmek asndan yararl olmaktadr. Derinliin olduka dk olduu ve bu nedenle yapay hareketlerin ska meydana geldii MKBde teknikanalizyntemlerizelliklekkirkethisselerindeouzamanbaarszolmaktadr.Bu nedenleMKBvebenzeriderinolmayanpiyasalarda,kkyatrmciinbykancakpiyasa mekanizmasiinoldukakkbirfonla,zelliklekkirkethisselerindeyapayhareketler yaratmak mmkndr. Borsa jargonundagrafik izmekya da tahtayapmak olarak nitelendirilen bu hareketlerin, gnlk ortalama ilem hacmi 2 trilyon dolar bulan forex piyasalarnda oluturulmasnn neredeyse imknsz olmas, bu piyasada teknik analizin baar orann nemli lde artrmaktadr. ounluklamakroekonomikverileringndemdeolduuforexpiyasalarndadierpiyasalarda olduu gibi bireysel ve kitlesel olarak, psikoloji faktr byk rol oynamaktadr. Forex piyasalarna ilk bakldnda verilerin arz ve talebi oluturarak fiyatlar ynlendirdii sylenebilir. Ancak fiyatlar oluturan temel dayanak, veriden ziyade, piyasalarn veriye ilikin beklenti ve alglamalardr. rneindtrendindeolanbirparitedeolumlubirverininaklanmas,kalcykselitenziyade genellikletepkiykseliinenedenolmaktadr.Ykselentrendierisindekiparitelerdeiseolumsuz veriler,genelliklesnrldlerenedenolabilmektedir.Verilerinbeklentilerdenarderecede olumlugereklemesidesertykselihareketlerinenedenolabilmektedir.Beklentilerintesindeki gereklemeler, kitle psikolojisi zerinde ar iyimserlik veya panik etkisi yaratabilmektedir. Teknik Analizin Eletirildii Noktalar Teknikanaliz,birokprofesyonelyatrmctarafndanbaarylauygulanrken,bazyatrmcve analistler, bilimsellii tartlan bu analiz yntemi yerine, ekonomi ve finans bilimine dayanan temel analizitercihetmektedirler.Hatta,yatrmcveanalistlerarasndateknikanalizinfalclkyada modernsimyaclkolduunaynelikoldukayaygnnyarglardaszkonusudur.Teknikanalizin, temelanalizegreoldukayenibiranalizyntemiolmasnedeniyleakademikevrelerde bilimselliihalatartmakonusudur.Ancakteknikanaliz,psikoloji,istatistikvematematikgibi bilimlerireferansalmaktadr.rneinkitabmznilerleyensayfalarndaokuyacanzFibonacci analizleri,geerliliibilimselolarakkantlanmbiryntemdirvetemelimatematikbilimine dayanmaktadr.Ayrcabiliimteknolojisindesonyllardameydangelenhzlgelimelernedeniyle, teknik analizin uygulanmasndaki kolayln artmas, teknik analizin baz akademik evrelerde kabul 13 edilmesine ve medyada daha fazla yer bulmasna neden olmaktadr. Birokyatrmcveanalist,sadeceteknikanalizveyasadecetemelanalizdenyararlanmaktadr. Temelanaliz,ekonomi,politikavefinanskonularndabilgivetecrbebirikimiisteyenbir yntemdir.Buyntemdenyararlanlarak,herhangibirpariteningelecekteyapabileceihareketleri ngrmekmmkndr.Ancakpiyasahareketleriouzamanngrnenzamanvekoullarda gereklemez.Bunedenlesadecetemelanalizebakarakyatrmyapmakzamanzamanyanltc olmaktadr. Teknik analiz ise ekonomi, politika ve finans konularnn uzandadr ve referans noktas fiyat hareketleridir. Bu nedenle olduka gl gzken trend ve formasyonlar, sadece teknik analizi dnenyatrmclariincazipolabilir.Ancakverilerdemeydanagelen,beklentilerdenfarkl gereklemelerin ve 11 Eyll vb. olaanst gelimelerin olduu dnemlerde teknik analizin yanlma pay temel analize gre ok daha yksektir. Herikianalizyntemindevarolanbuvebunabenzerriskfaktrlerindendolayherikianaliz ynteminisentezleyerekyatrmyapmak,forexgibiksavadeliyatrmlarnnplandaolduu piyasalarda daha isabetli sonular verebilmektedir. rnein, temel analiz ile yn tahmin edilebilen birpariteninteknikanaliziyaplarakokdahaisabetlisonulardouranilemleryaplabilir.Buve bunungibirneklerdenanlalabileceigibitemelanalizlealnanbiryatrmkararnn zamanlamasnn teknik analize braklmas, genellikle isabetli sonular vermektedir. Sadecetemelanalizedayanarakyatrmyapanbiryatrmcy,EKGgrafiklerinebakmadanbypass ameliyatkararalanbirkardiyoloabenzetebiliriz.Kardiyoloun,uzunyllarboyuncaald akademikeitimsrecisonucundaeldeettiibilgivetecrbe,hastannkalbininritimlerinin incelenmemesihalindehibirieyaramayabilir.Benzerbirekildesadecetemelanalizedayanarak alnanyatrmkarar,piyasahareketleriincelenmedenalndnda,beklentilerdenoldukaolumsuz sonulardourabilir.Sonuolarak,hastannkalbininritimleriniincelemedenameliyatkararalmak ne kadar byk bir risk ise piyasa hareketlerini incelemedenyatrm karar almak da o kadar byk bir risktir. 14 TEMEL KAVRAMLAR Destek ve Diren Destekvedirenler,fiyathareketlerininyndeiimlerinintespitivezamanlamadayararlanlan, teknikanalizinennemlitemelkavramlardr.Hattaouteknikanalizalmasdestekvediren seviyelerinin tespiti ve buna bal olarak ilem yaplmas amacyla hazrlanmaktadr. Destekseviyesi,dteolanfiyatlarnbellibirseviyededengelenerekdahafazladmemesiveo seviyedetaleplekarlamasdr.Direnseviyesiiseykselenbirfiyatlarnbellibirseviyede dengelenerek daha fazla ykselmemesi ve o seviyede arz ile karlamasdr. EUR/USDparitesinde,2002ylndameydanagelenortavadeliyatayharekette,fiyatlarn1,0160seviyesininzerine kmaktazorlandgrlmekteydi.Buseviyedemeydanagelenarzartsonucufiyatlarhzlagerilemekteydi.D hareketlerindeisefiyatlarzamanzamanaltnasarksada0,9675seviyesindedengelenmekteydi.Ancakfiyatlarn2002 aralkaynda1,0160seviyesininzerinekararlbirekildekmas,yenibirykselieiliminin(trend)balamasna neden olmutu. Destekvedirenseviyelerininbelirlenmesindetrendhareketliortalamaformasyonlar,Bollinger band vb. teknik analiz kavramlarndan yararlanlabilir. Destekvedirenseviyeleriincelendiinde,fiyatlarngenellikleyuvarlakrakamlardadengelendii grlebilir. Bunun temel nedeni, teorik olarak insan beyninin yuvarlak rakamlar daha fazla alglama eilimindeolmasdr.Fiyatlarnyuvarlakrakamlargelmesigenellikledahafazlayatrmcnn 15 ykseli veya d hareketini alglamasna ve dolaysyla daha sert hareketlerin meydana gelmesine nedenolmaktadr.HattaEUR/USDparitesi,petrol,altnveborsaendekslerigibimakroekonomiyi etkileyebilecekfinansalverilerdeyuvarlakrakamlarngrlmesi,medyannvefinanspiyasalarile ilgisi olmayan bireylerin de ilgisini ekmektedir.nsanbeynininteorikolarakyuvarlakrakamlardahafazlaalglamaeilimindeolmasnagndelik hayattan da rnek vermek mmkn. rnein marketlerde herhangi bir rnn fiyatna bakldnda, rnetiketleriniyuvarlakrakamolmadgzearpar.Bupazarlamastratejisindeama,rnn olduundan daha dk olarak alglanabilecek bir fiyattan satmaktr. Destek ve direnlerin, baar ile tespit edilmesi durumunda, deneyimli yatrmclar iin gvenilir bir rehber olduu sylenebilir. Ancak zellikle deneyimsiz yatrmclarn, destek ve direnler konusunda okskrastlanlanyanlglarolabilmektedir.Buyanlglarnbandaendiptenalpentepeden satmaksaplantsgelmektedir.Busebeplezellikledeneyimsizyatrmclar,glgrlen desteklerdenalmyapmaktadr.lkbaktamantklolarakdeerlendirilebilecekbuyaklam, fiyatlarn daha fazla dme riskini grmezden gelmektedir. Bir paritede en tepede aa sat yapmak ise bir baka byk yanlgdr. Fiyatlarn daha fazla ykselme ihtimali her zaman vardr. nl ngiliz ekonomist ve borsa yatrmcs John Maynard Keynesin de belirttii gibi 'Krlamayacak destek ve direnyoktur.Baarorandahayksekolanyaklamisefiyatlarngenelynyanitrendbelli olduktan sonra ilem yapmaktr. Destekvedirenlerinncdenemedekrlmasskrastlanlanbirdurumdur.Bunedenleikikez test edilmi destek ve direnler iin daha dikkatli olmak gerekir. Bu noktada teknik gstergelerden ve oluabilecek tepe ve dip formasyonlarndan yararlanlabilir. Destekvedirenlerde,birdiernemlikonuisevadedir.Uzunvadelidestekvedirenler,ou zamanksaveortavadelidestekvedirenlereoranladahaglolmaktadr.Aynzamandauzun vadeli destek ve direnlerde meydana gelen tepki hareketleri de daha sert olmaktadr. 16 GRAFiKLER Teknikanalizintemelamac,gemitemeydanagelenfiyathareketleriincelenerek,gelecekte meydana gelebilecek fiyat hareketlerini ngrebilmektir. Bu nedenle verilerin daha net grlebilmesi ve istatistiki almalarn daha kolay yaplabilmesi amacyla grafiklerden yararlanlr. RAFK ETLER Grafik izimi iin piyasada oluan belirli fiyatlardan faydalanlr.Bu fiyatlar, al fiyat, belirli bir zamandilimindeoluanenyksekfiyat,belirlibirzamandilimindeoluanendkfiyatvede kapanfiyatdr.Forexpiyasasnnyirmidrtsaatakolmasndandolaygnlkgrafiklerde genellikle C (Close) harfi ile ifade edilen kapan fiyat saat 23:00da grlen fiyat seviyesidir. Yine forexpiyasasnnyirmidrtsaatakolmasnedeniylegnlkgrafiklerdegrlenalfiyatise gece 00:00 da grlen piyasa fiyat olarak kabul edilmektedir. izgisel GBP / USD grafii. Yalnl nedeniyle zellikle uzun vadeli hareketleri ak bir ekilde grmek mmkn. Ancak gn ierisinde yaanan dalgalanmalar tespit edebilmek olduka zor izgisel Grafik: Paritelerin sadece kapan fiyatlar baz alnarak izilen grafiklerdir. Teknik analizde enokitibargrenfiyattrkapanfiyatlardr.Bunedenleyalnlnedeniylebirokanalist tarafndantercihedilir.Ancakizgiselgrafikler,gnierisindepiyasadaoluanhareketleritam anlamyla yanstmadndan, ksa vadeli teknik analizin n planda olduu forex piyasas iin yetersiz kalabilir. Bu grafik trnn bir dier eksik noktas ise kaotik piyasa mekanizmasna lineer(dorusal) mantkla yaklamasdr. 17 ubukgrafik:Teknikanalizdeenokkullanlanvebilinengrafiktrdr.Belirlizamandilimi ierisinde al en dk, en yksek ve kapan fiyatlarn net bir ekilde gstermesi bu poplerliin ennemlinedenidir.Dikeyubuunenstnoktasisefiyatnbelirlibirzamandilimiierisinde ulatenyksekseviyedir.Kapanfiyat,ubukzerindesaadoruksayatayizgiileifade edilir. Ancak hisse senedi piyasalarndan farkl olarak forex piyasalarnn yirmi drt saat ak olmas nedeniyle grafiklerdegenellikle C (Close) harfi ile ifade edilen kapan fiyat saat 23:59dagrlen fiyat seviyesidir. Grafiin zerinde sola doru ksayatay izgi ile deal fiyat ifade edilir. Al fiyat ise 00:00da grlen fiyat seviyesidir. ubukgrafiinnemi,GBP/JPYgibivolatilite(dalgalanma)ninvedolaysylariskinyksekolduu paritelerdedahaiyianlalmaktadr.ForexpiyasalarnnenvolatilparitesiolanGBP/JPYninubuklarnn uzunluu, karakteristik zelliklerini ak bir ekilde ortaya koymaktadr. ubuun boyunun uzamas dalgalanmann ( volatilite) yksek olduunu gsterir. ubuun boyunun ksaolmasiseseilenperiyotierisindedalgalanmanndkolduunuyaniskkbirseyrin izlendiini gsterir.MumGrafik:ModernteknikanalizinilkrneiniDowteorisiolduukabuledilmektedir.Ancak Dowteorisininortayaatlmasndanyaklakyzylnce,17.YzyldaJaponyadayaayan tccarlar,pirinkontratlarndakifiyatlariinkendilerinezgbirteknikanalizyntemi gelitirmilerdi.Buanalizyntemlerindeise,tmdnyadanfarklolarak,okfazlaparametreden yararlanlan, kendi gelitirdikleri mum grafiklerden yararlanmaktaydlar. Mumgrafikler,ubukgrafiklergibial,enyksek,endkvekapandeerlerinigsterirler. Ancak ubuk grafikler bu verileri sadece gsterirken, mum grafikler bu veriler arasnda mantkl bir bakurmayaalr.Buanalizyntemidahaokksavadeiinkullanlmaktadr.Bunedenleforex piyasalarnda poplaritesi yksektir. 18 Mum grafiklerde, al ve kapan fiyat arasnda oluan fark, mumun boyunun uzunluunu belirler. iboveyadolu,ksaveyauzungvdelimumlarn,birarayagelmesisonucu,belliformasyonlar oluur.Gvenilirliiyksekolanbellibalmumgrafikformasyonlarn,kitabmznformasyonlar blmnde ayrntl olarak inceleyebilirsiniz. Trendler Piyasalardaoluanfiyathareketleriarzvetalepkaynakldr.Ancakbufiyathareketlerininoluumu rastlantsaldeildir.Tmbufiyathareketlerindebelirginbirynvardr.Modernteknikanalizin kurucusuveDowJonesendeksininisimbabalarndanolanCharlesDow,piyasahareketlerinin belirgin bir yn olduunu saptayarak trend kavramn ortaya atmtr. ModernteknikanalizinkurucusuCharlesDowun,TheWallStreetJournalgazetesinde19001902 yllararasndayaynlananmakalelerindenderlenerekortayakarlanDowTeorisi,gnmzde kullanlan teknik analiz yntemlerinin temelini oluturmaktadr. Teorininamac,hissesenedipiyasasnntrendinitahminetmekveszkonusuolantrendesadk kalarak yatrm yapabilmek yani baka bir deyimle akntya kar krek ekmemektir. Dow teorisine gre trend trleri e ayrlmaktadr: 1)Ana(Primary)Trend(Uzunvadelitrend):Birylilebirkaylarassreyikapsayan trendlerdir. lk bakta bu trendlerin, ksa vadeli ilemlerin n planda olduu forex piyasas iin cazip olmaddnlebilir.Ancakparitepiyasalarndaoluananatrendler,ekonomininbarometresi olarak deerlendirilebilir. Parite grafiklerinde, lkelerin uzun sren refah ve buhran dnemleri, uzun vadeli trendlere direkt yansmaktadr. 19 Grafiktealtndahalendevametmekteolanuzunvadeliykselentrendakagrlmektedir. Grafiinsonaylardaartanmomentumtrendinnmzdekiyllardadadevamedebileceieklinde yorumlanabilir.Anatrenddestekleriaynzamandaoknemlipsikolojikdesteklerdir.2007ylnn yazaylarndaanatrenddesteibirokkeztestedilmesinehattadesteinaltnasarklmolmasna karn kitle psikolojisinin talep yaratmas sonucu trend devam etmitir. Uzunvadelidtrendlerininteknikanalizindeuzunvadelidestektenziyadeuzunvadelidiren dahabyknemtar.nkdirencinkrlmasvezerindeglenilmesitrendinsonuanlamna gelir.2001ilkbaharndan2005ilkbaharnakadardtrendiierisindehareketedenUSD/CHF 20 paritesi bu tarihte uzun vadeli d trendi direncini krarak, ksa vadeli ykselen trende girmiti. Arz ve talebin skmas yn arayna ve dolaysyla yatay trend hareketlerine neden olabilmektedir. EUR /CHF 2001- 2003 yllar arasnda uzun vadeli yatay trend ierisinde hareketini srdrd. Yatay trendlerifayhattnabenzetebiliriz.Skmenerjininpatlamassonucukrlanfayhatlargibi skmarzvetalebinbirnoktadansonraynnbulmasserthareketlerenedenolmaktadr.Bu nedenleyataytrendindestekvedirenlerininkrlmashalindeoluanhareketleroldukaserttirve ou zaman yeni bir trendin habercisidir. 2 -kincil (Secondary) Trend (Orta Vadeli Trend): Fiyatlar uzun vadeli trend ierisinde hareketini srdrrkenzamanzamantrendinaksiynndehareketedebilirler.Buhareketlerouzamanksa vadeli dalgalanmalar olarak deerlendirilebilir. Ancak bu hareketlerin belirgin bir yn olmas ve bir aydanbirkaayakadarsrmesiikinciltrendvedahaokbilinenadylaortavadelitrendolarak nitelendirilir. 21 EURUSDparitesindekiuzunvadeliykselentrendierisindezamanzamanortavadelid trendlerimeydanagelmiti.2005ylierisindekiortavadelidtrendisonrasndaanatrend desteine gerileyen parite, bu destekten tekrar ykseliine devam etmiti. Orta vadeli d trendleri genellikleuzunvadelitrendinmomentumuarykseldiindegndemegelir.Fiyatlardakiar imebirokbykoyuncuiinkarrealizasyonuolarakdeerlendirebilir.Ancakdzeltmesonucu den fiyatlar talebin ve dolaysyla fiyatlarn tekrar ykselmesine neden olmaktadr. 3-)KsaVadeli(Minor)Trend:Birgnilehaftalksreierisindemeydanagelentrendlerdir. Ksavadeliyatrmnnplandaolduuforexpiyasalarndakiarldierpiyasalaraoranladaha fazladr.Ancakksavadelitrendler,anlkgelimelerdenokfazlaetkilenmesinedeniyleyanltc olabilmektedir. Bu nedenle yatrmclarn uzun ve orta vadeli grafikleri inceleyerek genel yn tespit etmeleri daha yararl olacaktr. Saatlikvedahadaksasreligrafikler,Forexpiyasalarndateknikanaliziinyaygnolarak kullanlmaktadr.Ancakgrafiklerdevadeninklmesiyanlmapaynartrdndanminimumdrt saatlik grafiklerden yararlanmak daha uygun bir seenektir. Yukardaki saatlik USD/CAD grafiinde grdnzksavadeliykselentrendhareketi,trenddesteininnckeztestedilmesive sonrasnda krlmas sonucu sona ermiti. Trend Kanallar Trendizgileri,ykselentrendlerdeddipleri,dtrendlerindeyseykselizirvelerireferans alnarakizilmektedir.Ancaktrendlerdedestekvedirenarasndabirkorelasyonszkonusudur. rnein,ykselentrendlerdeddipleriykselieilimindeyken,ykselizirvelerideykseli eilimindedir.Benzeriliki,dtrendleriiindegeerlidir.Dtrendlerindeykselizirveleri d eilimindeyken, d dipleri de d eiliminde olmaktadr. 22 Trendkanalnagirenpariteler,ksavadeliilemlerdekolaylksalamaktadrlar.Genelliklekanal izgisinintestedilmesisat,trenddesteinintestedilmesiisealmfrsatolarak deerlendirilmektedir.Ancakbuyaklamnfazlasyladorusalolmasbalbanabirrisk unsurudur.rnein,ykselenbirtrendkanalndaalmasbeklenentrenddesteialmayabilir. Desteinaltnasarklmasdurumundadafiyatlarnyenidenykselmeyebalamasyatrmclar yanltabilir.Bunedenletrendkanallarincelenirkenkitabmznilerleyensayfalarnda inceleyebileceinizformasyonveindikatrlerdenyararlanmakhataoranndrmekasndan tavsiye edilebilir. Formasyonlar Finanspiyasalarndafiyathareketleritrendlerhalindemeydanagelmektedir.Ancak,finans piyasalarnnkaotikyapsnedeniylebutrendhareketleridorusaldeildir.Bunedenlegrafiklerde karakteristikekillermeydanagelmektedir.Formasyonadverilenbuekillerkimizamantrend dnleri, kimi zamansa trendin devamlln gstermektedir. Formasyonlar balca iki gruba ayrlrlar; Trend Dn Formasyonlar: Trendsonlarndagrlenbuformasyonlar,oluumsrecindeykentrenddnsinyaliverirler. Trendindnmesiilebirlikteiseformasyontamamlanmolur.Buformasyonlarngerekleme sresi, trendin sresine gre deimektedir. rnein uzun vadeli trendlerin dn formasyonlar, bir aydan daha uzun sreli olabilmektedir. Trenddnformasyonlar,yatrmclariinisabetlisinyallerretmekleberaberayveboa tuzaklarolarakadlandrlandngrnmleriyatrmclaryanltabilir.Bunedenlegrafiklere bakldndabuformasyonlarzamanndaalglayabilmekiinbilgivetecrbeyegereksinim duyulmaktadr. 23 Omuz-Ba-Omuz Formasyonu Teknikanalizdeenokbilinenformasyonlardandr.Buformasyonskrastlanlanvegvenilirlik oran yksek olan bir formasyondur. Bu formasyon orta vadeli ykselen trendlerin zirve noktalarnda oluurlar. Formasyonunoluum sresi ortalamaolarak biray ile ay arasnda deimektedir.ok ciddi bir d sinyalidir. Buformasyonugrafiktealglayabilmeninkolayolmas,poplerolmasnnnedenlerindendir.Hzl ykselisonrasgelensertsatlar,yatrmclarnpaniekaplmasnavedtrendininbalad alglamasnayolaar.Bunoktadayenibirtalebingelmesisonucundafiyatlarnykselmeye balamas ykseli trendinin hala devam ettii eklinde alglanabilir. Yeni ykseliin, daha nce alarak sert de neden olan direnci de krmas halinde, ykseli daha dahzlanr.Budurumdayatrmckitlesi,ykseliindevamnainanmayabalar.Ancakbunoktada alanyenidirencinkrlamamasisesertdenedenolur.Karsatlarsonucuyaanan gerilemenin daha nce tepki almlarnn meydana geldii seviyeye gelmesi ve bu destein almas halinde, yatrmclarda omuz ve ban olutuu alglamas olumaya balar. Destektentepkialmlargelmesihalinde,ikincibiromuzunoluupolumayacanabaklmas gerekir. Sert satlarn geldii ilk diren bu noktada nem kazanr. Bu seviyeden gelen satlar ikinci omuzunolumayabaladanlamnagelebilir.Bunoktadabirinciomuzdesteininalmamas halinde formasyon teyit edilir. Buformasyonunsonundagenellikleksavadelidtrendiolumaktadr.Formasyonsonras oluabilecekyataytrendlerdedahisatbasksyksektir.Bunedenle,buformasyonungrld grafiklerde ykseli beklentisi ile ilem yapmak, ou zaman riskli olmaktadr. Forex piyasalarnda oluan omuz ba omuz formasyonlar sonras yaanan d trendleri, hisse senedi piyasalarna oranla daha ksa srmektedir. Bunun en nemli nedeni forex piyasalarnn daha derin bir piyasa olmasdr. Dier bir nedeni ise para piyasalarnn hisse senedi piyasalarna oranla daha sk mdahale edilen bir piyasa olmasdr. 24 Ters Omuz-Ba-Omuz Formasyonu Tpk ykselen trendin sonunda oluan omuz ba omuz formasyonlar gibi, d trendinin sonunda datersomuzbaomuzformasyonlargrlebilir.Adndandaanlalabileceigibi,buformasyon omuzbaomuzformasyonununtersdnmeklidir.Yaniomuzbaomuzformasyonundaoluan tepenin aksine dip sz konusudur. Buformasyonunekligibiileyimantvesonulardaomuzbaomuzformasyonununtersi konumundadr.Ancakbuformasyon,ounluklaomuzbaomuzformasyonunagredahauzun sreye yaylmaktadr EUR/GBP paritesinde grlen ters omuz ba omuz formasyonu. Ba blgesinin olduka uzun olmas, geri dnnde sert olmasna neden olmutu. Omuz ba omuz ve ters omuz ba omuz formasyonlar, gvenilirliiyksektrenddnsinyalivermektedir.Ancakuygulamadadeneyimgerekmektedir. rnein,birinciomuzunvebantamamlandalglamasnayolaabilecekgrafikekilleri,birok deneyimsizyatrmcda,ikinciomuzunoluumusrdhaldeformasyonuntamamland biiminde bir yanlmaya neden olabilmektedir. kili Tepe Formasyonu Fiyatlarnhzlykselilerdensonraulatzirveseviyesindeoluandzeltmehareketindensonra tekrar zirveye doru ykseli hareketinin gereklemesi ile oluan formasyondur. kili tepe formasyonunda, sol taraftaki ykselite ilem miktar yksektir. Ancak dzeltme ile birlikte ilemmiktarazalr.kinciykselite,ilkykselieoranladahadkmiktardailemyapld grlr.kitepeaayukaraynykseklikteoluur.kincitepedengelenyenidzeltme hareketinin ardndan ilk dzeltme hareketindeki destein krlmas ile formasyon tamamlanm olur. Formasyonun ekline ilk bakldnda zirvede olumu bir M harfine benzetilebilir. Ancak, ou zamanikitepearasndaseviyefarkoluabilir.Budurumda,ikitepearasndakifarknyzde3ten fazlaolmamasnadikkatedilmelidir.Farknyzde3tenyksekolmasdurumundafarklbir formasyonun oluma ihtimali gz nnde bulundurulmaldr. 25 kilitepeformasyonunungvenilirliiyksektir.Genellikleboapiyasalarnnsonundagrlenbu formasyon,okciddibirdzeltmeyiberaberindegetirir.Bunedenlezirvedirencindendmeye balayanveardndantekrarykseliegeenparitelerdebuformasyonunoluupolumayacana dikkat etmekte yarar var. USD/CHFparitesindepeisragrlenikilitepeformasyonlar.Genellikleformasyon tamamlandktansonragerekleendtrendiningc,formasyonncesindekiykselentrendin gcne yakn olmaktadr. kili Dip Formasyonu Buformasyonikilitepeformasyonununtersiniteliindedir.Dtrendininsonundagrlenbu formasyonda ilem miktar, birinci dip oluurken yksektir. Birinci dipten gelen tepki almlarnda ise ilem miktar dktr. kinci dipten dnten itibaren ilem miktar da fiyatla birlikte artar. Buformasyongrafiklerde,ikilitepeformasyonueklinebenzetilenMharfinintersiolanWharfine benzemektedir.Tpkikilitepeformasyonugibibuformasyondagenelliklebiraydandahauzun srmektedir. 26 USD/CADparitesindegrlenikilidipformasyonu.Gerekikilidipformasyonundagerekseikili tepeformasyonunda,genellikleformasyonunsoltarafilesatarafarasndabirsimetrisz konusudur.Grafiktedegrldpariteninikilidipformasyonununsoltarafndakidtrendinin momentumuyla, sa tarafndaki ykseli trendinin momentumu olduka yakndr. l Tepe ve Dip Formasyonlar Skolmamaklabirlikteikilitepevedipformasyonlarndadnhareketibalamadanncetrend ynndehareketlermeydanagelebilir.rnein,ikilitepeformasyonunungrldparitelerde formasyoniinizilendnizgisindentepkialmlargerekleerekncbirtepeoluabilir. Benzerbirekildeikilidipformasyonunundnizgisindengelensatdalgasncbirdibin oluumuna neden olabilir. USD/CADparitesindegrlenltepeformasyonu.ltepeformasyonusonrashzladen fiyatntoparlanmasyaklakbeaysrmt.Buformasyon,zamanzamanomuzbaomuz formasyonuilekartrlabilir.Ancakzirvelerinhemenhemenaynseviyedeolmasileomuzba omuz formasyonundan ayrt edilir. V Formasyonlar Dalgalanmannyksekolduutrendlerde,kimizamandnhareketlerisinyalretmeksizin gerekleebilir. Bu formasyonda fiyat hzla aaya derken aniden sert bir biimde ykselie geer. Ters V formasyonunda ise ykseli trendinde olan bir paritenin aniden de gemesi gerekir. Buformasyondahareketlerinanioluuvegenelliklevolatiliteninykseldiipiyasakoullarnda meydanagelmesinedeniyle,yatrmclarnbuformasyonudikkatealarakilemyapmalarolduka zordur.Buformasyonuizlerkenanatrenditakipetmek,dahaisabetlingrlerdebulunabilmeyi salar. Vformasyonlargenelliklesert trendlerin sonundagrlr. Trendin sertlii,dn hareketlerinin de ani ve sert olmasna neden olabilmektedir. 27 V Formasyonlar EUR/JPY gibi volatilitenin olduu paritelerde ska grlebilir. Yatrmcya nokta atyapmaanstanmayanbirformasyonolmasnedeniyle,yatrmclarngeneltrendiizleyerek karar vermeleri daha isabetli olur. Boluklar ( ap ) Almveyasatmileminingereklemediifiyatseviyeleriningrafikzerindegsterildii blgelerdir. Forexpiyasalarnn,yirmidrtsaatakvelikiditesininyksekolmasnedeniyleboluklarahisse senedi piyasasna gre ok daha az rastlanr. Ancak Pazartesi al ve Cuma kapan deerleri bazen bolukoluturabilmektedir.Ayrca,birokplatformdayirmidrtsaatakolmayanYTL paritelerinde, dier paritelere oranla daha sk rastlanlr. Boluklar ka, kopma ve bitkinlik olmak zere e ayrlr; Kopma Boluklar Skma formasyonlar sonrasnda oluan boluk trdr. Genellikle dip arayndan olan paritelerde grlr. Kopma boluklar trendin yn deitirebileceine ynelik nemli bir sinyaldir. Ka Boluklar Genellikletrendsrecininortasndameydanagelmesinedeniyletrendinzamanbakmndan uzunluununllmesiamacylakullanlrlar.Bunedenlebuboluktrnelmeboluklarda denir. Bitkinlik Boluklar Trend zirvelerinde oluan ve trendin zayflad ve dnn yaklat sinyalini veren boluklardr. 28 Ada Dn Formasyonu Hemykselitrendindehemdedtrendindeoluanboluklararasndakalandn formasyonlardr.Bu formasyon olduka nadirgrlr ancak isabet oranyksek bir formasyondur. Bunedenlehzlykselitrendlerindezirveyaknndabolukolumasciddibirdnuyarsdr. Aynmantkladtrendlerindetabanoluumusrasndaoluanboluklar,trenddnsinyali olarak deerlendirilebilir. , Skma ( Konsolidasyon ) Formasyonlar Trendlerdahancedebelirttiimizgibidorusal(lineer)deilkaotiktir.Bunedenletrendler ierisinde zaman zaman yn araylar ve kararsz hareketler meydana gelebilir. Glenen destek ve direnlerinistikrarlbirbiimdealmas,skmaformasyonlarnnoluumunanedenolmaktadr. Bu formasyonlarn tamamlanmas sert ykseli veya sert dleri beraberinde getirir. Skmaformasyonlarnnmantnanlayabilmekiindoabilimlerindenyararlanlabilir.Fizikte enerjininskmolmassertreaksiyonlaranedenolabilmektedir.rneinfayhatlarndaenerjinin uzunyllarboyuncabirikmesi,iddetlidepremlerenedenolabilmektedir.Skmaformasyonlarnda isearznvetalebindengelenmesi,fiyatsktrmaktadr.Arzvetalebindengesininbozulmas durumunda alm ve satm konusunda temkinli davrananyatrmclarn sr psikolojisi halinde ilem yapmalar sert hareketlere neden olmaktadr. Belli bal skma formasyonlar trleri unlardr: gen Formasyonlar Takoz ve Kama Formasyonlar Bayrak ve Flama formasyonlar gen Formasyonlar 29 Trendler,zamanzamangenebenzerekillerretirler.genformasyonlar,trendiinyavalamaolaraknitelendirilebilmeklebirlikte,zamanzamantrenddnlerinenedenolmas nedeniylednformasyonuolarakdanitelendirilebilir.Hernekadarbuformasyontrndeki ekiller, ounlukla birebir gen olmasa da, doadaki gen ekilli cisimlerin yuvarlak hatl ve drt kenarlcisimleregredahakrlganolduugznndebulundurulursa,genformasyonlarnsert hareketler ncesinde rettii sinyalin gvenilirlii daha iyi anlalabilir. gen formasyonlar gurupta kategorize edilir: a-)Simetrik gen formasyonu b-)Alalan gen formasyonu c-)Ykselen gen formasyonu Simetri gen Formasyonu Her ykseli zirvesinin, bir nceki zirvenin altnda olmas ve her d hareketinin dip noktasnn bir nceki dip noktasnn zerinde olmas sonucu oluan formasyondur. Formasyonunortasndanekilenizgininstksmilealtizgisiarasndaoluansimetriekli, formasyonunbuismialmasnnnedenidir.Simetrikgenformasyonlargvenilirolmasnakarn formasyon sresince fiyatn gidecei yn belli etmemek gibi bir dezavantaj tarlar. Trendin ynn bulabilmekiinformasyonunsonaermesibeklenmelidir.Genellikle,izgilerdenbirininyksek hacimlekrlmasdurumundaformasyonunsonaerdiivekrlnynndebirtrendinolumas beklenir.Ancak,izginindkhacimlekrlmasdurumunda,trendinynnbulabilmekiin gnlk teyit sresi beklenmelidir. gn boyunca, izginin krld ynde bir fiyat hareketi olmas durumunda trendin yn belli olmu olur. AUDUSDparitesinde2000ylndagrlensimetrikgenformasyonu.Fiyatyaklakay simetrikgenformasyonuierisindeskmt.Altizgininkrlmassonucuartansatbasks d trendinin devamlln salad. 30 Alalan gen formasyonu: Dhareketlerinindipnoktalarnndzbirizgioluturduu,bunakarnherykseliinzirve noktasnn bir nceki ykseliten daha aada bir seviyede olduu gen formasyonlardr. Bir paritede alalan gen formasyonunun grlmesi, talebin ve dolaysyla fiyatn dme eiliminde olduunu gsterir. Bu nedenle genellikle formasyon sonunda d gzlenir. Alalangenformasyonununbitimindensonragerekleendtrendinde,geninykseklii kadarmesafeaadaouzamangldestekleroluur.Genelliklemomentumunardk olmad dlerde bu destein almas ve tepki almlarnn gelmesi beklenebilir. Ykselen gen formasyonu: Ykselizirvelerinin,hemenhemenaynseviyedekald,bunakarnddiplerininsrekli ykseldiigenformasyonudur.Buformasyonda,zirvelerdekidirenlerinkrlamamolmasna karn,dhareketlerininhergeengnzayflyorolmasalclarnoald,satclarnazald anlamna gelmektedir. Buformasyonda,diergenformasyonlarnnaksinegenintaban,grafiinsoltarafna bakmaktadr veyinediergenformasyonlarndaolduugibiizgilerdenbirininkrlmas,formasyonunsona erdii anlamna gelir. Ykselengenformasyonlar,talebinarttsinyaliniverdiindendolay,formasyonsonras genellikle ykselen trend meydana gelir. genin ykseklii kadar mesafe asgari hedeftir ve tam bu seviyelerde ciddi direnler oluabilir Grafikte,genlerinyksekliklerikadaryukarmesafedeciddidirenoluumlargrlebilir.Zaten gvenilirbirykselisinyaliolanbuformasyonunststegrlmesitaleptemeydanagelenciddi art ortaya koymaktayd. 31 TAKOZ FORMASYONLARI Skmaformasyonunda,ykselizirveleriiinizilenizgiileddipleriiinizilenizgilerin aynyndeolmasvedaralmassonucuoluanvesimetrikgenformasyonunuandran formasyonlardr.Buformasyonunsimetrikgenformasyondanenbykfarkiseyataybir seyirden ziyade belirgin bir ynn olduu koullarda olumasdr. Takoz formasyonlar genellikle aylk srede oluurlar. Takoz formasyonlar alalan takoz ve ykselen takoz olarak snflandrlrlar. Ykselen takoz formasyonu: Ykselen takoz formasyonlar, ykselen trendlerde grlrler. Grnm nedeniyleykseli sinyali olarak yorumlanabilirler. Ancak bu formasyon ok ciddi bir d sinyalidir. nk alclarn srekli dahayksekfiyattanalmyapmalarsonucufiyatnarykselmesi,birnoktadansonraalclarn cesaretinikraraktalebindmesinevedolaysylafiyatndmesinenedenolmaktadr. Formasyonun tamamlanmas ve d trendinin balayabilmesi iin alt izgi mutlaka krlmaldr. EUR/USDparitesindegrlenykselentakozformasyonusonrasoluanuzunvadelid trendi.Takozformasyonlar,skmaformasyonuolaraknitelendirilmelerinekarnzirveyeyakn yerlerde grldklerinde trend dnsne neden olabilmektedir. Alalan takoz formasyonu: Ykselen takoz formasyonlarnn tam tersidir. Satclarn srekli daha dk fiyattan sat yapmalar sonucu fiyatn ar dmesi, satclarn cesaretini krarak arzn dmesine ve dolaysyla fiyatn ykselmesine neden olmaktadr. Formasyonun tamamlanmas ve ykseli trendinin balayabilmesi iin st izgi mutlaka krlmaldr. 32 BAYRAK VE FLAMA FORMASYONLARI: Bayrak formasyonlar Genelliklebirilehaftaarasndabirsredemeydanagelen,ismindendeanlalacazereekil bakmndanbayraandranformasyonlardr.Buformasyontrgenellikletrendlerinortalarnda grlr.Buformasyontrtrendinyavaladancaktekraraynhzdadevamedeceieklinde yorumlanr. Bayrakformasyonlargenellikledevamformasyonuolarakgrlrancakoknadirdeolsatrend dnlerinde de meydana gelmektedir. Dierdnformasyonlargibibayrakformasyonlarndadailemhacmiizlenmelidir.Formasyon balamadannceilemhacmioldukayksektir.Ancakformasyonunbalamasylailemhacmi belirginekildeder.Ykselentrendlerdegrlenbayrakformasyonlarnda,stizgininyksek ilemhacmiylebirliktekrlmasdurumundaykselentrendindevametmesibeklenir.D trendlerindegrlenbayrakformasyonlarisegenellikledahaksasreierisindeolumaktadr. Dtrendlerindeoluanbayrakformasyonlarndadaaltizgikrlrkenilemhacmiykselir. Ancak d trendlerinin yaps gerei formasyon sonrasnda genellikle hacim dktr. EUR/USDparitesindedtrendiierisindegrlenbayrakformasyonu.Hzldsonras 33 meydanagelentepkialmlarndailemhacmininyeterinceykselememesi,dtrendinindevam etmesinenedenolmutu.Forexpiyasalarndabayrakformasyonuncesivesonrasndapiyasada meydana gelen hareketler, hisse senedi piyasalarndaki kadar sert olmamaktadr. Bu nedenle gnder olarakadlandrlanformasyonncesitrendileformasyonsonrasmeydanagelentrendksa olmaktadr. Flama formasyonlar Oluum, geliim ve sonu bakmndan bayrak formasyonlarna ok benzeyen bir formasyon trdr. ki formasyon arasndaki en nemli farkllk, isimlerinden de anlald gibi ekilleridir. Bayrak formasyonu bayra andran bir paralelkenar eklindeyken flama formasyonu, flamay andran bir gen eklindedir. Flama formasyonlar ekil bakmndan simetrik gen formasyonlarna benzemektedir. Bu nedenle de ska kartrlmaktadr. ki formasyon orasndaki temel fark flama formasyonu ncesinde sert bir hareketin meydana gelmesidir. Zaten bu sert hareketin oluturduu gndere benzeyen ekil kolaylkla fark edilebilir. 2002 lkbaharnda hzl bir ykseliin meydana geldii paritede 1,000 seviyesindeki psikolojik diren almt.Ancakartansatbasksnaramenfiyatlarnyeterincedmemesisonucuoluanflama formasyonuykseliindevamedeceineynelikciddibiriaretti.Nitekimformasyonunsona ermesiyle birlikte ykseli tm hzyla devam etmiti. 34 GSTERGELER Teknikanalizdegrafikformasyonlarvetrendanalizikadarnemliolanbirbakakonuise gemitekifiyathareketlerindenyararlanarakoluturulangstergelerdir.Grafiklerdeoluan formasyonlardanyararlanlarakhazrlananstratejilergenellikleortaveuzunvadeyikapsar.Ancak ksavadeliyatrmchedeflerininszkonusuolduuforexpiyasalarndagstergelerinpoplaritesi dier teknik analiz yntemlerine gre daha yksektir Gstergelerinbirbakanemliavantajisedeerlendirilmelerinindierteknikanalizyntemlerine gredahaobjektifvemekanikolabilmesidir.Biliimsektrndekiilerlemelersonucutasarlanan Metatradergibiprofesyonelanalizyntemlerineyatknplatformlar,yatrmclarateknikgstergeler yardmyla alm ve satm sistemleri tasarlama olana vermektedir. Gstergelerinbuavantajlarnakarndierteknikanalizyntemlerindenbamszolarak kullanlmas,isabetsizsonularalnmasnanedenolabilmektedir.Farklformasyonlardateknik gstergelerinisabetorandeiebilmektedir.Bunedenleteknikgstergelerindierteknikanaliz yntemleri ile birlikte kullanlmas daha isabetli sonular retmektedir. Teknik analizde kullanlan gstergelerin, teknik analiz programlar ve Metatrader gibi platformlar ile kullanmoldukakolaydr.Bunedenlegstergelerinhesaplanmayntemibilinmedendebaarl analizleryaplabilir.Ancakkitabmzdagstergelerinhesaplanndakimantndahaiyiifade edilebilmesi iin gstergelerin hesaplanna da ayrntl olarak yer verilmektedir HAREKETL ORTALAMALAR: Belirlibirzamandilimindekiortalamafiyatsembolizeedenbugstergeningvenilirliiyksektir. Hareketli ortalamalar, belirli bir zaman diliminde fiyatn olmasgerektiiseviye olarakyorumlanr. Ayn zamanda hareketli ortalama seviyeleri, olduka nemli destek ve diren seviyeleridir. rnein, fiyatnhareketliortalamannaltndaolmasdurumunda,hareketliortalamadirenkonumundadr. Fiyatnhareketliortalamannstndeolmasdurumundaysahareketliortalamaseviyesidestek konumundadr. Hareketliortalamalar,trendizgilerinegredestekvedirennoktastespitindeokdahagvenilir sonularvermektedir.Trendizgilerinindorusallyanlmapaynartrmaktadr.Ayrcatrend izgilerininizimisubjektiftir,ayngrafiiinceleyenbirokanalistfarklnoktalardangeentrend izgileri izebilirler. Buna karn, hareketli ortalamalar matematik biliminin nda mekanik olarak hesaplandndan, disiplin dahilinde ilem yapabilme olana sunmaktadr. Hareketli ortalamalar balkta gruplandrlra)Basit hareketli ortalama b)Arlkl hareketli ortalama c)ssel hareketli ortalama Basit Hareketli Ortalama (Simple Moving Average): Tercih edilen zaman dilimi iindeki tm kapanfiyatlarnn, gn saysna blnmesi ile oluturulan 35 hareketliortalamadr.Hesaplanrken,btnkapanlarnaynnemderecesindekabuledilmesi nedeniyle,aylarncesindefiyatetkileyenksavadeligelimelerinortalamayetkilemesinedeniyle gvenilirliiarlklvessehareketliortalamayagredktr.Bunedenle,basithareketli ortalamalar mmkn olduu kadar ksa vade iinkullanmak, daha isabetli sonular dourmaktadr. Ancak, ksa vade iin dahi isabet oran dier hareketli ortalamalara gre dktr. EUR/USDparitesindebegnlkhareketliortalama,ksavadelidestekvedirenlerintespit edilmesindebaarlyd.Ksavadelihareketliortalamalarkullanlaraktespitedilendestekve direnlerin krlmas halinde, orta ve uzun vadeli hareketli ortalamalardan yararlanlmaldr. Arlkl Hareketli Ortalama (eighted Moving Average): Basithareketliortalamadabtngnlerinarlnneitolmas,uzundnemiinhesaplanan hareketliortalamalarngvenilirliiniazaltmaktadr.Bunedenlegelitirilenbuortalamann hesaplanmasnda gemiten gnmze azalan arlklar kullanlr. rnein, 15 gnlk arlkl hareketli ortalama hesaplanrken bugnn kapan fiyat 15 ile arplr. Dngerekleenkapanfiyat14,birncekign13,onbegnncekibalanggnisesabit braklr. Yani bugnden on drt gn ncesine kadar bu arlk birer basamak azaltlr. Bu arlklar, kapanfiyatilearplrvearlklkapanfiyatlartoplamdeerieldeedilir.Dahasonra kullanlanarlklartoplanaraktoplamarlkdeerieldeedilir.Ensonolarakarlklkapan fiyatlar toplam, toplam arlk deerine blnr ve bylece arlkl hareketli ortalama hesaplanm olur. 36 Yirmi iki gnlk hareketli ortalamalar, ksa ve orta vade iin gvenilir sinyaller verirler. USD /CHF paritesigrafiindegrldgibiyirmiikignlkarlklhareketliortalama,ortavadelitrend ierisindeyatrmclarabaarylarehberliketmekte.Dlerinhareketliortalamaseviyesinden dnm. olmas,hareketliortalamannortavadelitrenddesteikonumundaolduunugstermekteydi.Son olarak hareketli ortalama desteinin krlmasyla orta vadeli trend sona ermiti. ssel hareketli ortalama(Exponential Moving Avarage): Enisabetlisonularverenhareketliortalamadr.Buortalamannbasitvearlklhareketli ortalamalarnsenteziolduusylenebilir.sselhareketliortalama,arlklhareketliortalamagibi son gnleri n plana karrken, basit hareketli ortalama gibi ilk gnleri ihmal etmez. sselhareketliortalamahesaplanrken,ncelikleotalamasalnacakgnsaystespitedilir.Daha sonra ssel faktrn bulunabilmesi iin 2 rakam seilen gn saysna blnr. Bir sonraki aamada seilengnsaysiinbasithareketliortalamaalnr.Dahasonraseilengnsaysnnsongn kapandeerinden,basithareketliortalamakarlr.Bulunansonusselfaktrilearplr.Elde edilen sonu pozitif ise basit ortalamaya eklenir. Eer sonu negatif ise basit ortalamadan karlr. 37 EUR/USDparitesinde2002ylndayaananuzunvadeliykselentrendiin50gnlkssel hareketli ortalama, destek seviyelerini yzde yze yakn bir isabet oranyla tespit etmiti. Forex piyasalarnda gvenilirlii daha dk olmakla birlikte, ksa vadeli hareketleri yakalayabilmek adna,22ve50gnlkhareketliortalamalardanziyade,5gnlkhareketliortalamalardandahask yararlanlmaktadr.USDJPYgrafiindegrldzere,5gnlksselhareketliortalama,ksa vadelidestekvedirenleribaarlbirekildetespitetmektedir.Ancak,5gnlkhareketli ortalamalarnaltndagnsaysndahesaplananhareketliortalamalar,fiyatilebtnletiiiin gvenilir sinyaller retmemektedir 38 sselhareketliortalamalar,200gniinseildiinde,uzunvadelidestekvedirenlerimkemmele yakn bir isabetle ortaya koyar. Uzun vadeli biryaklam olmas nedeniyle forex piyasalar iin ok uygunolmasada,uzunvadeliynnbilinmesiksavadeliyatrmlardaisabetorann ykseltmektedir. RELATIVE STRENGTH INDEX(RSI) Hissesenedipiyasalarndaolduugibiforexpiyasalarndadayaygnolarakkullanlanbir indikatrdr.AmerikalanalistJ.WellesWildertarafndangelitirilenbuindikatr,zellikle trendlerin gcn lmekte baarl sonular elde edilmesini salamaktadr. RSIindikatr,pariteninincelenenperiyotierisindekikapandeerlerinin,birncekignegre deiiminden hareketle hesaplanan bir gstergedir. 39 RSIindikatr,dahaokksaveortavadelianalizlerdekullanlmaktadr.Ancakanalistlerebirile drtyzgnlkperiyotlararasndaseimyapmaolanatanmaktadr.Otuzgndenkktarih aralklarksavadeiinuygundur.J.WellesWilderagreondrtgnlkperiyotksavadeli analizleriineniyiseenektir.Gstergeninyaratcsnnbunerisineuygunolarakpoplerteknik analizyazlmlarveilemplatformlarndastandartperiyotondrtgndr.Ortavadelianalizlerde isebirbuukayilealtay,uzunvadeiiniseonaydanbykdeerlerkullanlmaldr.RSI indikatrndeperiyodunuzuntutulmas,trendleringcnnllmesiasndandahayararldr. Ancak, uzun periyotlarn seilmesi, al-sat sinyalleri tespit edilirken ,ksa periyotlara oranla ok daha fazla zamanlama hatas yapmaktadr. RSIindikatrnnhesaplanmas,dierbirokindikatregredahakolaydr.ncelikleseilecek periyottaki gn saysndan bir fazla sayda kapan deeri elde edilir. Daha sonra seilen gn saysna bir eklenerek bulunan zaman diliminde, bir nceki gnegreykselen kapan verilerinin aritmetik ortalamas alnarak, ortalama yukar hareket deeri bulunur. Bu aamadan sonra, seilen gn saysna bireklenerekbulunanzamandiliminde,birncekignegredenkapanverilerininaritmetik ortalamasalnarakortalamaalalanhareketdeerieldeedilir.Ortalamaykselenhareketin, ortalamaalalanhareketeblmnden,RSIindikatrnnekirdeidenebilecekgrecelig(RS) deerieldeedilir.SonolarakendeksformlneRSdeeriyazlarakRSIeldeedilir.Btnbu aamalar formlle ifade etmek gerekirse: RS= Ortalama ykselen hareket / Ortalama alalan hareket RSI=100 - (100 / 1+ RS) RSIindikatryaygnolarakikibiimdekullanlr.Bunlardanilkiveenyaygn30seviyesive altnn ar satm,70 seviyesi ve zerinin ar alm blgesi olarak deerlendirilmesidir. Bu yaklama gre,30seviyesindenaadenRSIerisininyenidenbuseviyeninstnekmasalsinyali,70 seviyesininstnekanRSIerisininyenidenbuseviyedenaainmesiisesatsinyaliolarak yorumlanr. Dier yaklam ise fiyat ile RSI indikatrnn arasndaki uyumsuzluktan yararlanmaktr. GenellikleRSIindikatr,fiyatgrafiiilebirliktehareketetmektedir.Ancakzamanzamanfiyat grafiindegrlentrendinaksiynndehareketedebilirrnein,ykselentrendierisindeRSI indikatrnndeiliminegirmesisat,alalantrendierisindeRSIindikatrnnykseli eilimine girmesi al sinyali olarak yorumlanabilir RSIindikatr,okfazlasaydaalsatsinyaliverenbirindikatrdeildir.AncakEUR/JPY grafiindedegrldzere,indikatrnverdiitrenddnsinyalleriyatrmclariingvenilir bir rehber niteliindedir. 40 Pound paritesi grafiinde grld zere, RSI indikatrnn trend dnlerindeki baarsna karn, zamanzamanpiyasadakikararszlndaetkisiyle,erkensinyalverdiigrlmektedir.RSI indikatrnn rettii alsat sinyallerinin dier indikatrlerle teyit edilmesi buna benzer zamanlama hatalarn zebilir RSIindikatrnnfarklbirkullanmyntemidefiyatlauyumsuzlukyadaraksamaolarakifade edilenhareketlerintespitidir.GenelliklefiyatlaberaberhareketedenRSIindikatrnnfiyatla uyumsuzhareketi,trenddnolarakyorumlanmaktadr.2008ylnnAustosayndaortavadeli dtrendindehareketedenGBP/JPYparitesinde,RSIindikatrnnykseliegemesi,rendin zayfladanlamnagelmekteydi.Nitekimbuuyumsuzluksonrasndatrenddngerekleerek orta vadeli ykselen trend balamt. 41 BOLLINGER BANTLARI Hareketliortalamalarnyukarveaayndestandartsapmadeerikadarkaydrlmasileelde edilengstergedir.Zatenoldukagvenilirolanhareketliortalamalarn,standartsapmaileolas hatalarnn daha da azaltlmas sonucu zellikle ksa vadeli dnlerin yakalanmasnda yksek isabet salanmaktadr.BollingerbantlarnicatedennlanalistvetraderJohnBollingeragre,bant izilirkenhareketliortalamaiinvarsaylanperiyoddeeriiin20vestandartsapmadeeriiin2 deeri seilir. Periyodun daha uzun seilmesi halinde standart sapma oran daha yksek olacandan, standart sapma deeri mutlaka artrlmaldr. Bollinger bantlar, trend ierisindeki ksa vadeli zirve, dip ve skmalarn nceden tespit edilmesinde olduka baarldr. Bandn daralmas ou zaman yn deiiklii sinyalidir. zellikle alt bant ile st bant,oknemlidestekvedirenseviyelerikonumundadr.stbandyaknlarndaykseli hareketlerininzorlanmassatbasksnnoluabileceieklindeyorumlanr.stbandnkrlmas halindeyse, ykseli hareketinin daha da hzlanabilecei eklinde yorumlanr. Tersini dnrsek, alt bandayaknseviyelerdedhareketinindurulmas,tepkialmlarnngelebileceieklinde yorumlanrken, bandn aasna sarklmas ise dn devam edecei eklinde yorumlanr. Bollinger bantlar, kullanmndaki basitlie ek olarak hesaplan bakmndan da basittir. Standart bir bollingerbandanalizindeortabollingererisi,yirmignlkhareketliortalamadr.stBollinger bandiseortabollingerbandna2deerieklenip20gnlkstandartsapmadeerininarplmasile eldeedilir.Sonolarakaltbollingerbandnnhesaplannda,ortabollingerbandndan2deeri kartlr ve 20 gnlk standart sapma deeri ile arplr. USD/JPYparitesindegerekleenuzunvadelialalantrendvesonrasndabutrendetepkiolarak doan orta vadeliykselen trendde oluan ksa vadeli dalgalanmalarn zirve ve diplerinin tespitinde oldukabaarlyd.Grafiktedegrldgibizelliklealtvestbollingerbantlarnnkrlmas sonrasndapiyasadatersyndeserthareketlermeydanagelmektedir.2008ylnnubataynda gerekleenksavadelidtrendi,buteziinantitezkonumundadr.Ancak,gecikmelideolsa piyasannbuksavadeliardetepkisi,ortavadeliykselentrendinbalamasynnde olmutu. Bu grafikte de grld gibi, gereklemesi gecikentepki hareketleri beklenilenden daha sert olmaktadr. 42 EUR /USD paritesinde gerekleen uzun vadeli ykselen trend ierisinde, bollinger band, destek ve direnlerintespitindebaarlyd.Bollingerbantlarndastvealtbantyaknlarndamomentumun dmesi, dn sinyali olarak yorumlanmaldr. MACD (Moving Average Convergence/Divergence) Tpk bollinger band gibi hareketli ortalamalardan tretilmi bir indikatrdr. nl analist ve trader GeraldAppeltarafndangelitirilenbuindikatr,ikihareketliortalamaarasndakiuyumveya uyumsuzluuntespitedilmesindekullanlr.MACD,hemtrendtakipedici,hemdeosilatrolarak kullanlabilen, gvenilir bir indikatrdr. MACDindikatrhesaplanbakmndanbasittir.Ksavadelihareketliortalamadandahauzun vadeli ortalamann kartlmas ve farkn ssel hareketli ortalamasnn alnmasyla hesaplanr. Ancak szkonusuolanhareketliortalamalarnperiyotlarsistematikbiralmasonrasseilmelidir. GstergeninyaratcsGerardAppelegre12gnlksselhareketliortalamadan,26gnlkssel hareketliortalamannkarlmasileeldeedilir.Dahasonra,dnhareketleriveuyumsuzluun tespitindeyararlanlansinyalerisi,MACDdeerinin9gnlksselhareketliortalamasalnarak hesaplanr. Formle dkersek: MACD= EMA(12) - EMA(26) Sinyal = EMA(MACD,9) Teknik analiz programlar ve ilem platformlarnda MACD indikatr izgiya da histogram olarak gsterilmektedir. Sinyal erisi ise ounlukla mavi renkli olup, noktal eri olarak gsterilmektedir. MACDindikatrnnyorumlanndayaklamnplanakmaktadr.Birinciyaklam ,crossovers yani kesime noktalar olarak adlandrlan seenektir. MACD izgisinin sinyal izgisinin altnasarkmassat,stnekmasisealsinyaliolarakyorumlanr.Bunaekolarak0seviyesinin, dengenoktaskabuledilmesinedeniyle,buseviyeninaltnasarklmassat,stneklmasiseal sinyali olarak kabul edilir. kinciyaklamisearalmvearsatmdurumununtespitedilmesidir.MACDerisinin,sinyal erisindenyukarynde,hzlbiimdeuzaklamasarbirykseliinolduuvesertbir dzeltmeningereklemesiolaslnnykseldiieklindeyorumlanr.Tersibirdurumda,yani 43 MACDerisinin,sinyalerisindenaaynde,hzlbiimdeuzaklamasisearbirdn olduu ve sert tepki ykselilerinin gereklemesi olaslnn artt eklinde yorumlanr. ncyaklamiseuyumsuzluklarntespitedilmesidir.Fiyathareketiyle,MACDerisininayn yndehareketetmemesidurumu,varolantrendinartksonunagelinmekteolduueklinde yorumlanabilir. rnein; fiyatlarykseli eilimindeyken MACD erisininykselmemesi, ykselen trendinsonaermekteolduueklindeyorumlanabilir.Yinebenzerbirekilde,fiyatlard eilimindeyken,MACDerisinindmemesidtrendininsonaermekteolduueklinde yorumlanabilir EUR/JPYparitesindeMACDerisinin,sinyalerisiileyaptkesimeler,ksavadeli dalgalanmalarntespitedilmesindebaarlyd.Crossoversyanikesimenoktalarstratejisinde, dikkatedilmesigerekennoktatepevedipdnformasyonlardr.Dnformasyonlarsrasnda MACDindikatrksaaralklarlaalvesatsinyallerivererekyatrmcyyanltabilir.Bunedenle dn formasyonlar srasnda dier indikatrlerden de yararlanlmas gereklidir. 44 FOREX FBONACC ANALZ YNTEMLERFIBONACCI ANALZ YNTEMLER Teknikanalizin,enilgindallarndanbirideFibonaccianalizleridir.Fibonaccianalizindekitemel mantk, doann dzeninde grlen matematiksel yapnn, finans piyasalarnda da geerli olduudur. BumatematikselyapnndahaiyianlalmasiinncelikleLeonardoFibonaccivefibonacci saylarnirdeleyelim.1170ylndatalyannPisaehrindedoanLeonardoFibonaccinin ocukluu,babasnngmrkmemurluunedeniyleKuzeyAfrikadagemitir.Fibonacci,o dnemdematematikbilimindeAvrupadanokdahailerideolanslamdnyasndamatematik eitimiald.1200ylndaPisayageridnd.Pisada,batmatematiininAraprakamlarve ondalklsaylarkefetmesinisalayanLiberAbaciyaniHesapKitabadlnleseriniyazd. Ancak,Fibonaccininyeniliklerisadecebukltralveriindenibaretdeildi.Fibonacci,doann dzenininmatematikselyapsnortayakarmakamacylayaptalmalarla,lmndensonraki dnemlerde bilim ve sanat dnyasnda devrim saylabilecek gelimelere n ayak olmutur. FIBONACCI SAYI DZLER Fibonaccinin,ortayaatttmteorileriinsaydizisitemeltakonumundadr.Dizidekiilksay 0dr. Say dizisinde saylar, bir nceki say ile toplanarak elde edilir. Yani: 0+1=1,1+1=2,1+2=3,3+2=5 Bu hesap sonrasnda elde edilen Fibonacci say dizisi ise yledir: 0,1,2,3,5,8,13,21,34,55,89,144,233,377 Fibonacci dizisinin ilgin zellikleri vardr. rnein; -Dizide her nc say 2 ye, her drdnc say 5 e ve her altnc say 8 e blnebilir. -Fibonacci say dizisindeki herhangi bir saynn 1,618(altn oran) ile arpm bir sonraki sayy yaklak olarak vermektedir. Saylar bydke, yaklama oran daha da artmaktadr. -Herhangi bir saynn 0,618 kat bir nceki sayy yaklak olarak vermektedir. Yine say bydke, yaklama oran artmaktadr. - Herhangi bir saynn 2,618 kat, iki sra sonraki sayy vermektedir. - Herhangi bir saynn 0,382 kat, iki sra nceki sayy vermektedir. - 1 ve 2 dnda tm saylarn drt katnn baka bir Fibonacci says ile toplam baka bir Fibonacci says verir,3 x 4 = 12 + 1 = 13 5 x 4 = 20 + 1 = 21 8 x 4 = 32 + 2 = 34 13 x 4 = 52 + 3 = 55 21 x 4 = 84 + 5 = 89.... ALTIN ORAN Altnoran,doadakibirokcanlvecanszvarlneklindeveyapsndabulunanzelbirorandr. rnein, ayiei, papatya, am kozala ve ttn bitkisinin anatomisinde altn oran Fibonacci say dizisiilebirliktegrmekmmkndr.EskiMsrveYunanuygarlndabilinenbuorann matematikliteratrnegirmesiniFibonaccisalamtr.Buoran,dahasonrakidnemlerdebata LeonardoDaVinciveMimarSinanolmakzerebiroksanatvebilimadamtarafndan 45 kullanlmtr. Gne sistemindeki gezegenlerin yrngelerinin eliptik yapsn kefeden nl Alman astronom Johannes Kepler, altn orann nemine u ekilde dikkat ekmitir: Geometrinin iki byk hazinesi vardr; biri Pisagorunteoremi, dieri ise bir dorunun altn orana blnmesidir.Altnoran,irrasyonelbirsaydr.Ondalksistemdeyazl1,618033988749894 dr. Ancak hesaplamalarda 1,6180 olarak kabul edilir. Fibonaccisaydizisinde,kksaynnbyksayyablmndeneldeedilen0,618katsaysile byksaynnkksayyablnmesiileeldeedilen1,618saysarasndakiilikilerfibonacci oranlarn vermektedir. Oranlar: 0,618 / 1,618 = 0,382 1 / 1,618 = 0,618 0,618 x 1,618 = 1 1 x 1,618 = 1,618 1,618 x 1,618 = 2,618 2,618 x 1,618 = 4,236 4,236 x 1,618 = 6,853 Bukatsaylardanteknikanalizde0,382,0,500ve0,618oranlarskakullanlmaktadr.Bu oranlardan,ykselivedzeltmehareketlerindehedeftespitindeyararlanlr.Fibonaccianalizleri, dahaokortaveuzunvadelidestekvedirenlerintespitindekullanlr.Ancakksavadeli hareketlerin destek ve direnlerinin belirlenmesinde de kullanlmaktadr. Teknik analizde Fibonacci oranlarndan yaygn olarak ekilde yararlanlmaktadr; 1-) Fibonacci dzeltme seviyeleri 2-) Fibonacci zaman aralklar 3-) Fibonacci fanlar FIBONACCI DZELTME SEVYELER (FIBONACCI RETRACEMENT) TeknikanalizdeenokkullanlanFibonaccianaliziyntemidir.Buanalizynteminde,trendindip seviyesindenzirveseviyesineekilenizgiyardmyla,Fibonaccidestekvedirenseviyelerielde edilir.Tekbanaalsatsinyaliretmeyenbuyntemzellikleortaveuzunvadelidestekve direnlerintespitindeoldukabaarldr.Ksavadeiindebuyntemkullanlabilir.Ancakbaar oran, orta ve uzun vadeyegre biraz daha dktr. Buyntemin temel mant, trendlerde dipve zirve arasndaki farkn, her Fibonacci katsays ile arpmnn ayr bir dzeltme seviyesini baarl bir ekildetespitetmesidir.Buyntemdegenellikle0,236,0,382,0,500,0,618katsaylar kullanlmaktadr.Dzeltmeseviyelerinindoadabulunduukabuledilenoranlarlatespitedilmesi gvenilirlii artrmaktadr. zellikle uzun vadeye bakldnda bu dzeltme seviyelerinin tespitindeki baar daha iyi anlalmaktadr. 46 USD/JPYparitesinde2005ylndagrlenykselentrendindestekvedirenleriniFibonacci katsaylarilebaarylatespitetmekmmknd.Grafiktedegrldgibi%61,8ve%38,2 dzeltme seviyelerinin, dier dzeltme seviyelerine gre, destek ve direnlerin tespitinde isabet oran dahayksektir.Buyntemdedikkatedilmesigerekenennemlinokta,referansizgisinintrend dibindentrendzirvesineekilmesidir.Araseviyeleriinreferansizgiekilmesidurumundabaar oran dmektedir. FIBONACCI YAYLARI Fibonaccidzeltmeseviyelerinindaireselyorumuolarakaklanabilir.Fibonacci yaylar,trendindipseviyesindenzirveseviyesinebirreferansizgisiizerek,%38.2,%50.0ve %61,8seviyelerineizilenyaylardr.Buyaylarnyorumundakimantkdzeltmeseviyeleriile ayndr.Yanifiyatnyayayukardanyaklamasdestek,aadanyaklamasisedirenolarak yorumlanr. 47 EUR/JPYparitesiiinyaplanuzunvadelifibonacciyayanalizi.Ykselentrenddeikikeztest edilen61,8yaynnkrlmas2003ylAustosayndasertsatlarnmeydanagelmesineneden olmutu.Dahasonra50,0yayyaknlarndadalgalananfiyat,38,2yaynakadardmeyedevam etmiti.Buradangelentepkialmlarise61,8yayndaoluandirentendnmt.Buseviyeden gelen satlar 38,2 yaynn hemen aasndan karlanmt. Bu seviyede paritenin glenmesi, yeni bir orta vadeliykselen trendin balamasna neden olmutu. Son olarak 38,2 desteinin nc kez test edilmesi ve sonrasnda krlmas, ksa vadeli d trendinde neden olmutu.Fibonaccifanizgileri,ykselentrendlerdenemlidestekvedirenseviyelerinintespitinde kullanlr.Ykselentrendlerde38,2izgisininzerineklmasarbirykselianlamnagelirve orta vade iin bir dzeltme beklenebilir. 61,8 izgisinin aasna sarklmas ise dn ar olduu eklinde yorumlanr. Ancak bu seviyelerde alclarn glenmemesi trend dn anlamna gelebilir. Bu noktada genellikle indikatrlerden yararlanlmaktadr. 48 A1 Capital Menkul Deerler A.. Hazrlayan Ozan Takmaz 2013