folktorjedebiyat halkbilim. ileti~i m • anfropoloji • muzikoloji • tarih • edebiyat

0C: AYLIJ< I<ULTUR DERGiSi

ISSN 1300-7491

CiLT: X SAYI : XXXVII

Sahibi: UEM . JLUSLARARASI Egitim-Ogretim, Bas1n-Yaym Ltd. $ti .

Genet Yaym Yonetmeni : Metin Turan

Sorumlu Yazti~leri MOd OrO ? Dr. Faruk Guc;li.i

Akademik Dam~ma ve Hakem Kurulu Prof. Dr. ilhan Ba~goz (100. Yil Oniversitesi)' Prof. Dr. Hasan bzdemir (Ankara Oniversitesi)

Prof. Dr. Taner Timur (Ankara Oniversitesi) Prof. Dr. Kurtulu~ Kayali(Ankara Oniversitesi)

Prof. Dr. Muhan Bali (Atatiirk Oniversitesi) Prof. Dr. Fuat Bozkurt (Akdeniz Onversitesi)

Prof. Dr. ilhan Toman bay (Hacettepe Oniversitesi) Prof. Dr. Metin Karadag (Uiuslararast l<tbns Oniversitesi)

Prof. Dr. Ha~im Karpuz (Selc;uk Oniversitesi) Prof. Or. ismail bzturk (Dokuz Eyliil Oniversitesi)

Prof. Dr. Nuran ElmaCI (Dicle Oniversitesi) Prof. Dr. Ali Osman bzturk ((anakkale Onsekiz Mart Oniversitesi)

Prof. Dr. Asker Kartan (Ankara Oniversitesi) Prof. Dr. Giilsiin Parlar (Gazi Oniversitesi)

Prof. Dr. Mehmet Olmez (Ytldtz Teknik Oniversitesi) Do~. Dr. Tiilay Uguzman (Gazi Oniversitesi) Do<;. Dr. Ata Atun (Yaktn Dogu Oniversitesi)

Doc;. Dr. Erman Artun ((ukurova Oniversitesi) Do~. Dr. Muhtar Kutlu (Ankara Oniversitesi)

Do<;. Dr. Ozkul <;;obanoglu (Hacettepe Oniversitesi) · Doc;. Dr. ·Esma $im~ek (Ftrat Oniversitesi)

Yrd. Doc;. Dr. Mehmet Yard1mc1 (Dokuz Eyliil Oniversitesi) Yrd. Doc;. Dr. Muhsine Helimoglu Yavuz (Mimar Sinan Oniversitesi)

Yrd. Doc;. Dr. Serna Sahdalc1 (Trakya Oniversitesi) Yrd. Do~. Dr. Necmi Akyalc;m ((anakkale Onsekiz Mart Oniversitesi) .

Dr. $iikrii Gunbulut

Yonetim Yeri ve Yaz1~ma Adresi Hatay Sokak 9/19, 06410 K1z11ay-Ankara Tel: (312) 42.5 39 2.0 Fax: (312) 417 '!>7 2.3

E-mail: folkloredebiyat@superonline.com ·

Abone Ko~ullan Yurtic;i Y1lhk (Postalama iicreti dahil): 6o.ooo.ooo.-TL

(bgrenci ve ogretim iiyelerine %so indirimlidir.)

Avrupa l~in Say1s1: 15 EURO Ylihk Abone Bedeli: 60 EURO Am erika I~ in Say1s1: 20 $ . Y11i1k Abone Bed eli: 80 $

Abone bedelinin Metin Turan adma 1042.33 numarah posta ~eki hesabma ya da Halk Bankas1 Me~rutiyet $ubesi'ndeki 1552.8 numarah hesaba yat1nlarak, dekontun adresimize gonderilmesi gereklidir. (Abonelerimiz y1l ic;indeki fiyat art1~lanndan etkilenmezler.)

FolklorfEdebiyat'ta yay1mlanan yazliar MLA Folklore Bibliyography ic;inde kaydedilmektedir.

Bas1m Yeri: Ba~ken~. Matbaas1, Ankara

.--~""·'"""'""·""""· ... ·"'' """'~ll'ml'lm>A folklor/edebiyat, cilt:x sayt: xxxvu ..,..=M""'"""'===-===~~-"""""'

Muhsine Helimog/u Yavuz·

MiT- DiN GELENEk AYNASINDA KADIN

Y~aratlh~tan dogal olarak varolan, kadmla erkek arasmdaki "cinsiyet e~itligi" giderek hemen hemen butun toplumlarda, nas1l ve hangi nedenlerle

.. kadmm aleyhine bir "9insiyet e~itsizligi"ne donu~mu~tur. ·

!;e~itli halk·anlat1lannm da destekledigi, Antropolojik bir varsay1ma gore, kadm ve erkek insan olarak ilk yaratll1~ donemlerinde bannmak, beslenmek, korunmak k1sacas1 hayatta kalabilmek igin hep bi_rlikte avlan1p, dogaya kar~1 birlikte sava~1rken, ureme sorununun_ kadma yukledigi, bebegi karnmda ta~1ma, sonr.a da besleme ve biiyiitme yukumluiQgu, hi9 degilse bu sure~ i<;inde onun daha ~ok bannak i9inde kalma zorunlulugunu da beraberinde getirmi~tir.

Boyle olunca, ozellikle hamilelik doneminde kadm, beslenme gereksinimini olu~turan proteine av etine ve oteki urunlere ancak erkegin aracii•~JIYia ula~abilmi~tir. Bu durum giderek, kadm1 "ureme"den ve adma "yeniden uretim" diyebilecegimiz yan iiretimden sorumlu, buna bagll olarak da daha duragan, erkegi ise "uretim"den sorumlu ve daha devingen bir konuma getirmi~, cinsiyetin belirledigi bu i~ bolumu ve uretim- tliketim ili~kisi de kadml, ister istemez bir oh;ude de olsa baglmh kllml~tlr. Bu bag1mllhk da giderek, erkek tarafmdan c;ok kadma av eti yeti~tirmenin guc;lugQ ve mademki ava ben gidiyorum, oyleyse av etini payla~t1g1m kadm da yaln1z benim olm~ll dQ~uncesihin getirdigi, mulkiyet duygusuyla , tek e~li ve erkek egemen bi"r aile tipinin ilk temel ta~lann1 olu~turmu~tur. Bu erkek egeme·n uygulamanm ilk ad1mlanndan birisi de avlanan erkegin, t1pk1 erkek aslanlann parc;alad1klan av1 once yemeleri, onlar doyduktan sonra, kalanlan di~i aslanlann yemeleri, onlardan kalanlan da yavrulann yemeleri orneg_inde goruldugu gibi, eve getirdigi av etinin en iyi yerlerini yemek kon.usunda bir onceligi olmu~tur. Bu oncelik giderek, zaman i<;inde

r bir "oncelikler zincirine" donu~mu~tUr. Bu oncelikler zinciri de yine zaman ic;inde, kadmm birey olma ozgurlugunu erigelleyip, onu ev ic;ine baglayan "dolayh bir esaret zinci~ine" donu~mu~Wr.

• Yard. Dor;:. Dr., MimarSinan Oniversitesi Ogretim Uyesi.

I .,, .

L 49 -·--------------=--------

·r ·/-r,

Bir paradoks gibi gorunse de kadmt zaytf ve bagtmlt kllan bu c;:ocuk dogl!rma r eylemi aynt zamanda, kendi bedeninden yeni bir insan yaratma, ic;:inden yeni bit _ insan Qtkarabilme "mucize"si olarak da onu, kar~t cinse gore buyuk bir gucle donatmt~ttr. Kendi bedeninden yaratttgt bu insant yeti~tirip, yonlendirme, . buradan ~ hareketle de giderek tUm ya~amt duzenleyip yonlendirme becerisini de birlikte getirmi~tir. Uzakdogu kaynakh "Be~igi sallayan el, dunyayt da sa liar" atasozuyle de ~

ozetleyebilecegimiz bu, kadmm ya§amt duz.enleme ve ozellikle ogullan dolaytstyla da erkegi egitme yonlendirme i~levi, Hint Mitolojisinde yer alan; kadm ve erkegin_ yaratllt~t mitinde ~oyle betimlenir: "Tan n yapragm hafifligini, ceylanm bakt~mt, gune~ I~IQIOIO ktvanCinl, Sis in gozya~tn I aldt; . ruzgann kararStZIIQtOI, tav~anm urkekligini buna ekledi; onlann uzerine ktymetli ta~lann sertligini, balm tadmt, kapl(!nm ytrttctltgmt, kt~m sogugunu, saksagamn gewezeligini, kumrunun sevgisini ~ katt1. Butun bunlan kan~ttrdt, eritti ve kadtnt yarattt. Yaratttgt kadmt, erkege armagan ;

erii. ~ Tann; kaplumbaganm yava~llgtnt, boganm bakt§tnt, ftrtma bulutlannm kasvetini,

tilkinin kurnazhgtnt, boranm deh~etini aldt; hindinin kaban~mt, gergedantn derisinin sertligini onlara ekledi, bunlann uzerine bukalemunun ~tpsevdiligini, sivrisinegin vtztlttstnr kattt ve erkegi yarattt. Yaratttgt bu erkegi, adam etsin diye kadma verdi." (1) Kadtntn ya~am ustlinde kurdugu bu dolaylt hakimiyeti, zaman ic;:inde belirginle~en j bu gucu, kar§t cinsi bu konuda onlem almaya yone ltmi~tir. $6yle ki, onceleri c;:ok t: sorun olmayan bu cinsiyet e~itligi, hatta kadmm guc;:lulogu, topraga bagh bir yerle~ik r duzene gec;:ilmeye ba~landrkc;:a, bu durum sorgulanmaya ve din gibi, tore giblb_ olu§maya ba~layan ce~itli toplumsal kurum ve olu§umlarla dizginlenmeye, ~ smrrlanmaya ve giderek de cinsiyet e§itliginden, kadtnm aleyhine bir cinsiye! f e~itsizligine, kadmrn a~agtlaninasma dogru yol ahnmaya ba~lanmt~ttr. ~~

Bu konunun, c;:e~itli uluslann atasozlerine ve halk ~iirlerine yanstmalarrna ~u ) ornekler verilebilir. "Turk Atasi:izleri: Sac;:r uzun akh ktsa, kadm adamr vezir de eder 1 rezil de, ate§le oynama elini avratla oynama evini yakar, avrattan vefa zehirden ~ifa, f

ak akc;:e ile ak baldtra guven olmaz, bal andan kavga kandan c;tkar."·ltalyan Atasozleri: "Her 9ey Allah'tan gelir kadrnlar haric;, Kadmlarr evde uzun sure tutmamak selamet olur, az kadmm c;ok kazm olsun, §irret kadmdan kendini koru iyi kadrna da asia. guvenme, kadrnlar kestane gibidir dt§lan guzel ic;leri «;:uruk, kadtnlara e§eklere ve r cevizlere insafstz bir el gerekir." Alman Atasozleri: "Kadtnrn hukum surdugu evde §eytan kalfahk eder, kadrnlann ~ekli melek kalbi ytlan kafasr -da e§ek gibidir, sadtk bir t kopek ve sadrk bir at bir kadma bedeldir, bulutsuz gokyuzune ve gulen kadtna guven olmaz." Y~:~nan Atasi:izleri: "Uc; buyuk ki:ituluk vardrr; deniz yangtn ve kadm, evlilik erkeklerin satJn aldtklan tek §eytandtr." Rus Atasozleri: "Kopek kadrndan iyidir hi~ degilse efendisin~ havlamaz, sana iyi davranan kadmdan sakm mutlaka bir art niyefi. vardtr, kadmlann arzu lan hicbir zaman dolmayan di)enci torbasrna benzer." ~in

Atasi:izleri: "Sana on erkek evlat verse de kadma guvenme, kadmlarrn lie;: 6nemli . gorevi vardtr : Babaya ita at kocaya ita at ogula ita at." Japon Atasi:izleri: "Evlili~inin yurumesini istiyorsan evlendigin gece kannt di:iv, gen«;: bir kadm evinde golge ve yankt olmaltdtr, kadrn ve-kilim yeniyken iyidir." lspanyol Atasozi.i: "Sessiz kadtnrni dilini bagla." Yemen Atasi:izu: "AIIah'm merhameti kadtna gec;:mez." (2)

Kadm1 a§agllayan bu atasozlerinin yan1s1ra, halk ~iirleri de vard1r. Halk ozan1 Kaygusuz Abdal'm ~u §iir i buna tipik bir ornektir:

"i9e Yaramaz Kadma Ta~lama

Eksik avrad10 kotusi.i/ Dizini dikip oturur/ l§inin kolaym bilmez/ YuzunC1 y1k1p oturur//Bogaza takml~ akigi/ A§ma bulmaz ke_kigi/ Yeni donunun sokugu/ Dizine tak1p oiurur// Ayagmda me§in mesi/ Kolunda gumi.i§i.in has1/ Soyunmaya elbisesi/Ta§raya bak1p _oturur// Yata yata karn1 §i§er/ E§igin ba~ma i§er/ Bitler kanatlanm19 uc;ar/ Sirkeye bak1p· oturur// Eline yakm19 kmay1/ Ocaga vurmu§ tava'/11 Suya bat1rm1§

· kovay1/ Akara bak1p oturur// <;9cuklar oynar a§1g1/ Kopekler yur bula§1g1/ Karga da kapml~ ka~1g1/ Havaya bak1p oturur// Ba~a baglaml§ emiri/ Rec;berler sever demiri/ Danalar yell')i~ hamm/ Tekneye bak1p oturur// K!3ygusuz aydur atllmaz/ Pazara c;eksen satllr:naz/Soyunup koyna yatllmaz/ Sir man.da c;:okup oturur."

18.y.y Azeri halk ozanlanndan Molla Penah Vagif'in §U dizel.eri ise, daha c;ocuk sayllacak ya~lardan itibaren k1zlann-kad1nlann nasll bir cinsel obje olarak goruldi.igunu yans1tmas1 bak1mmdan dikkate deger.

"Gozeli sevesen cavan ya~mda/ Ozu gozel ola agil ba~mda/ Ya onuc;:, ya ondort, onbe§ YCI~mda/ Ne ondan boyuksek ne u~ag olaf/ Bir maya bud gerek bald1n yogun/ Seraser et basa dizin topugun/ El deyende dura bugun ba-bugun/ Titreye guyrugdan gok yum~ag ola." (3) ·

Halk dilinde, argoda cinsellige yonelik, kadm1 hedef alan kufurlerin ise en hafifi bilindigi gibi '~ anasm1 bellemek" eyleminden ba~layarak, "ana-avrat" ·ekseninde ge§itlenip gitmektedir.

Bu cinsiyet e§itsizligi konusunda, kadmm en buyuk gucu olan c;:ocuk dogurabi lme QUCU, cinsellik at;:ISindan kadJnJn tabula~tlfllmaSI ve . orti.ilup haram kilmmas1yla, onun a~agllanma ve cezalandmlma surecinin de ba9lamasma neden ol~u~tur. Yani bir par.adoksla, gi.icu guc;:suzluguni.in kaynagm1 olu§turmu9tur. "Yasak, gunah, haram" uc;:lemesiyle kadma yuklenen cinsel suc;:)ann, toplumlann usti.inde buyuk bir

. yaptmm gucu olan kurumlann ba§inda gelen <;:e~itli dinlerin ve geleneklerin arac1ilglyla, ornegin recm gibi, yakllmak gibi ag1r yaptmmlarla cezalandmlmas1, giderek toplumlan tehlikeli boyutlarda bunaltan bask1lara donu~i.ince, bu yapt1nmlan yaratan ayn1 toplumlar, <;e~itli mitler, soylenceler araclllg1yla kadmlara 91k19 yollan go_stermeye c;all§ml§lardlr. Zaten halk anlatllannm ba~llca i~levlerinden birisi de, igerdigi bu paradoksta gizlidir. Bu paradoks ~oyle ozetlenebilir: Halk anlat1lan bir yandan din; gelenek, gorenek gibi toplumsal ya9am1 duzenleyeri yaptmm olgulann1, ku~aktan ku§aga aktanp onJann suregitmesini ve i~JevseJ kalmaSJnl_ sagJarken, ote

~ yandan da bu olgulann zaman zaman buyi.ik baskllara yol a91p toplumlan bunaltt1g1 donemlerde, insanlara "ortuk"transaksiyon'~ yontemiyle, kabul edilebilir 91k1~ yollan gosterlr. Ornegin; Gi.ineydoguanadolu'dan derledigim masallann c;:ogunda, "su i<;:erken yllan yavrusu yutma motifi" yer ahr ve masal, bu temel ol~y uzerine kurulur. Bu masallarda, gorumcelerini k1skanan gelinlerveya uvey k1zlarma k1zan uvey analar, ~u gunahs1z k1zlara, bir testinin it;:ine koyduklan yllan yavrusunu suylabirlikte ic;:iri rler.

·-'(llan zamanla kiZin karn1nda buyur ve onu hamile sanan evin erkekleri olan babalar veya erkek karde§ler de k1z1 goturup bir dag ba§mda olume terkederler. Bu masal

- - .,. •.. ~ · • folklor!edebiyat •.~w . ·····-~ ... ]f mo@nln bu yO•ede en yaygm, en bmnen olay olma" '" nedenle•e dayand•nlabl;~. ' Bu yorelerimizde pekr;:ik yerle~im biriminde yakm zamanlara kadar saghkh ir;:me suyu 1 kaynaklan yoktu. Gunumu_zde bil: .o~m~y~n yerler~ rastlanabilir: Boyle ol~n.ca da · insanlar zorunlu olarak, sag1Jks1z bmkmt1 golet suyu 1r;:erler. Bunu 1r;:erken de 19mdeki kur;:uk kurtr;:uklan yutmamak ir;:in, su tasm1n agzma bir tl.ilbent gererler. Bu onleme kar~m elbette ki yuttuklan r;:ok olmu$tur. Hal boyle olunca, san1nz kafalanndaki en buyuk ve en korku dolu soru da "ya bu yuttugum kurtr;:uklar, zamanla karn1mda buyuyGp yliana donu~urse b~n ne yapanm" olmu~tur. Aynca Guneydoguanadolu'da " kirk dereceyi a~an yaz s1caklannda, ortahkta kayna~an ylian ve akreplerin (gunumuzde art1k pek gorulmese de eskiden boyle oldugu bilinen bir gerr;:ektir); ozellikle uyurken insanlann ir;:lerine kar;:acag1 korkusu da goz ard1 edilmemelidir: Bunun ustl.ine bir de gene k1zlann, kannlannda buyuyeceklerini varsayd1klan bu y1lanlar nedeniyle, hamile samlacaklan korkusu eklenince, bu korkunun s1radan bir korku olmaktan t;:lklp, bir karabasan boyutuna ula~acag1 ortadad1r. Bu karabasanm altmda ezilen ruhlar, masallan birer d1~avurum arac1 olarak kullan1p, anlat1 yoluyfa onlara bu korkulann1 yukleyerek, bir r;:e~it oz savunma mekanizmas1 geli~tiriyorlar. Dolayh olarak r;:evrelerini uyanp; "Bakm oyle durup dururken karn1m ~i~erse, hemen • ustume gelip, namussuz k1z diye beni cezaland1rmaym. Karn1mdaki bu ~i~lik, suyla birlikte ir;:tigimiz kurtr;:u~lann, karmmda buyuyup yllana donu~mesinden olabilirn diyorlar. (:unku masallarda yer alan bir cezaland1rma motifi de namusunu yitiren . kadmm cezasmm, beline kadar topraga gomulmesi ·ve ta~lanarak oldurulmesidir. L Vine aynca; r;:ogu halk anlatllannda, ytlanm bir erkek orgam sembolu olarak­algilandlgl du~unulurse, k1zlann tecavuze ugrama ve hamile kalma korkulan da bu_( anlatllara yuklenen yine ayn1 "can korkusu" ve oz savunmadan ba~ka bir ~ey_~ degildir.(4) t·

Aile ir;:i ~iddeti onlemek ir;:in yarat1lan "Ka~1kbudak Ziyareti" anlatJSI da ir;:erdigi ileti ~ ar;:1smdan yine bu baglamda degerlendirebilecegimiz tipik bir ornektir. Diyarbak1r'dan derledigim bu efsaneye gore, Abdullah Bey bir gun kans1 Musli.ime Hamm'1 dovmu~. Cam r;:ok yanan kadm, kocasm1 Ka~1kbudak Dede'nin ruhuna ~ikayet ederek, "Ya t · Ka~1kbudak Hazretleri, sen kocam1 1slah et" ·demi~. 0 anda oturduklan odada l birdenbire Ka~1kbudak gorunmu~ ve i~aret parmagm1 adama dogru sal!ayarak onu L uyarm1~ ve ortadan kaybolmu~. Bu uyandan sonra, adam bir daha kans1ml

dovmemi~. (5) r Bu ortuk transaksiyon yoluyla geli~tirilen savunmalann en tipik orneklerinden

birisi de "babas1z dogumlar" konusunda yaratllan anlatllard1r. Bu anlatJiarda aynca psikolojideki, bireyin ozellikle sur;:lamalar ve ba~anSIZIJklar kar~1smda, ·kendini J savunmak ir;:in kulland1g1 "negasyon", "projeksiyon" ve "realizasyon" yontemleri de I ar;:1kr;:a gorulur. Bu babas1z dogumlar sonucu dunyaya geldikleri·varsayllan r;:ocuklan~ he men hepsinin dog a usti.i ozelliklere sahip, kutsal insanlar olmalan da·aynca dikkate ·t· deger. Boylece hem anneye hem de r;:ocuga gi.ir;:li.i bir korunma kalkanl olu~turulmaktad1r. Bu halk yarat1lanna, uc ayn ar;:1dan bakmak gerekir. Birinci ar;:1; bu -=

kutsal insanlann herkes gibi s1radan, iki insan arasmda gerr;:ekle~en bir cinsel ili§ki sonucu dogmalan, onlan s1radanla~tJrJr ve kutsalhk karizmalann1 zedeler. lkinci a91; yasak cinsel ili~kilerden hamile kalan kadmlan 've bebeklerini, trajik boyutlu oiUm

52 ocmmmc moe: = ll : : . .. : ..... M:1: :

r-~.·

cezalanndan koruyabilmek i<;:in, toplumlar bu anlat1lan yaratm1~lard1r. Yarat1lan bu anlatdar ancak, kutsal isimlerin <;:evresinde orgelenirse saygmhk l<azan1p, inandmc1 olabilirler. Oc;uncu ayl ise; eskiden Sumerlerde fahi~eligin kutsal bir edim olarak rahibeler tarafmdan, tapmaklarda tann adma yapild1g1, burada dogan <;:ocuklann da tannnm <;:ocugu sayi11p kutsanmas1 goz online ahn1rsa, bu kulturun daha sonraki donemlerde, bu kimi "babas1z dogumlarm-kutsanmasl olgusu"nu konu alan halk anlat1lanna kaynakhk edebilecegidir.

Bu babas1z dogumlar sonucu var olan kutsal ki~iler konusunda, c;e~itli halk kiiltiirlerinden ~u ornekler verilebilir.

Giineydoguanadolu'dan de.rledigim "Bahgm Gulmesi" (6) masahnda yer alan, biri k1z ve biri erkek iki karde~, dag ba~mda bir kulubede. yaln1z ya~arlar. Zamanla k1z1n karn1 ~i~meye ba~lar ve erkek karde~ine, gec;en gun sen in getirdigin kuru kafaya

· baka.rken, ondan s1<;:rayan mercimek buyuklugunde bir ~ey agz1ma ka<;:tl ve hamile kald1m der. Zaman1 gelince de yine agzmdan bir erkek c;ocugu dogurur. Adm1 yetim anlamma gel en "Sebi" koyduklan bu c;ocuk, olaganustu gli<;:lere sahiptir ve gelecekte olacaklan bilir. Goruldugu gibi burada, buyuk olas1hkla ensest veya bir ba~ka yasak ili~ki sonucu dogan bu c;ocuk ve anne, boyle kurtanlm1~t1r.

Yine bilindigi gibi Hz. Meryem oglu lsa Peygamberi, Allahm nefesinden dogurur. Allahm ~giL! olan lsa, daha bebekken konu~ur, Tevrat ve lncili ezbere bilir, c;amur.dan

·· ku~lar yaparak on lara ufleyip nefesiyle can verir, korlerin gozunu ac;ar, oluleri diriltir. Zaten lsa'nm annesi Meryem de daha bebekken, annesi tarafmdan bir mabede

·adanml~ ve orada yeti~tirilmi~tir. Bu anlat1y1, A~1k Veysel; tann kavramm1 sorgulayan ··~iirindeki, ince bir mizah yukledigi ~u dizeleriyle ~oyle dile getirir: "Kilisede despot

·ke~i~/ ls'AIIahm O!}lu demi~/ Meryem Ana neyin imi~/ Bu i~in var bir de ~enin." __Hint anlatllanna gore, kutsal bakire Rohini de yine tanndan gebe kahp kutsal bir

oglan dogurur. ~in'de Tann Foe'nin annesi, gune~ 1~1gmd_an gebe kalarak, Foe'yi dogurmu~tur. Siyamhlar'a gore, evreni koruyan tannnm annesi bakiredir. Mogol Buyan Han'm k1z1 Alankowa, k~p1dan giren ay ll?IQmdan gebe kalm1~t1r. Sembolik bir hayvan ~eklini alan bu 1~1k, tannnm kendisi veya el<;:isiymi~. Bir Kitan efsanesinde ise

·kadmm karnma bir 1~1k du~er ve tann ona bir c;ocuk gonderir. Uygur efsanesinde, bir l<aym agac1 gokten dli:?en bir 1~1ktan gebe kahr ve bu agac;tan be~ tane c;ocuk dogar. Mogol efsanesinde, bir kadm, bir dolu tanesini yutarak hamile kahr. ~inli krallann anneleri, gokten gelen bir 1~1kla gebe kahrlar, gli<;:lli ve kutsal c;ocLiklar dogururlar. Kuzey Amerika'da ya~ayan K1zilderililerden olan Hopi . yerlilerinin bir efsanesine gore, bakire bir k1z, sabaha kar~1 odas1na giren gun 1~1gmdan hamile kahr ve gune~in ogjunu dogurur. Kolombiya K1zllderililerinde de bir kabile reisinin guzel k1z1, ormanda oi'ururken, bir bulutun arasmdan SIZan gune~ l~lglndan hamile kallr ve Zak

c-.15Jzilderililerinin atas1 olan gune~in oglunu dogurur. (7)

- Finliler'in Onlu destam Kalevala'da ise Fin mitolojisine gore, hava tannsmm bakire j<1z1 _Su Ana denize inerek, · ~oyle hamile kahr: " ..... derken bir yel koptu da geldi. Yaman bir f1rtma dogudan deniz kopugunu orterek, ,koskoca dalgalar kald1rd1.

~~ajj~yarak gene; k1z1 bu yel, 1rgalayarak dalga bakireyi, sulann o gogce s1rtmda '_;k6piiklii dalgalar ustunde, yel gogsune bereketverdi, dalga gebe kildl karnml." (8)

. qr-""=··--'.·.· ... ·.CM. :'""'·"·'·''·u '""""" ·*'"'"' folklor/edebiyat <wm.·""""""'·''-'·.· ..... ·.·.··'·'·wN.,_ ...... ..,mNm . .,.,.. '"""''"'·'" L

r !

Budizm'in kurucusu Buddha ise anasmm rahmirie, gokten beyaz bir fil olarak iner. f Kafkas efsanesine gore; "Nartlar'dan Xaemic, bir den iz k121yla evlenir ama, k1z1 ba~kalanna gi:isterdigi ve ona kaba davrand1~p i~in, k1z onu terkeder. .

I ' Terkederken de rahmindeki cen ini ti.ikurerek Xaemic'in iki omuzu .'arasma ·f

yerle~tirir. Dogum zamam geldiginde Saetaenae' yard1m1yla, s1rttaki «;1ban kesilip, akkor metalden olu~an klivlik bir erkek c;ocuk dl~an ~lkanhr. c;ocuk daha once haz1rlanan yedi kova suya s1c;rar ama ISISI-ate~i sonmez ve b6ylece en korkunc; Nart kahramam olan "Batraz" dogar." (9)

Bir Tunceli efsanesinde ise Imam 8ak1r'm dogumu ~6yle anlat1hr: "Ak Murtaza adh bir Ermeni P?Paz, yedi oglunu feda ederek Imam Huseyin'in ba~m1, Dersim i

~~Ianna ~e.tirerek, bu kesik ba~1 al:m, gumu~ ve ipekten yaprlm1~ bir b~lmede, ~lt~.n ~' b1r tabak u;mde korur. Papazm bakrre olan tek ~121. bala bulanm1~ bu kes1k ba~1 gorur • ve onu yalar. Bundan hamile kalan k121, babas1 oldurmek ister. K1z olanlan anlatmca babas1 onu bag1~lar. Bir zaman sonra hap~1ran k1z~n burnundan c;1kan bir alev tOpiJ t bir bebege donu~ur. Bu bebek Hz. Huseyin'in oglu Imam Bak1r'd1r." (10) =

Vine bir Alevi efsanesinde Hac1 Bekta~ Veli,-$ulucakarah6yuk K6yu'ne Qeldiginde, kendisine sahip «;1kan Kadmc1k Ana (Kutlu Melek) ile kocas1 ldris'in evine yerle~ir. Kutlu Melek servetini Hac1 Bekta~·a harcar ve ondan c;ocuk sahibi olur. ~6yle ki: "Bir gun Hunkar 'Hac1 Bekta~ Veli) abdest ahrken burnu kanar. Kadmc1k'a, 'Bunu ayak . degmeyecek bir yere d6k' der. Kadm bu suyu icer ve ha_mile kahr. Hunkar on a, 'Bizden umdugun nasibi aldm. Senden iki oglumuz gelecek, onl ar yurdumuzun oglu olacak. HalklmiZin yetmi~ ya~mdakileri, onlann yedi ya~mda olanlanmn elini 6psunler, dunya .. bozulsa da s1rtlan yere gelmesin, hie; zahmet g6rmesinler' der." (11) -

Vine bu baglamda bir ba~ka efsane de ~6yledir: "Hunkar, 'Ta~ olan bugday tanesini yutan kadm erkek dogursun, mercimek tanesini yutan k1z dogursun' der.

Erenleri inkar eden bir erkek, ona inanmayarak iki bugday tanesi ahp yutar ve gebe kahr. Dogum zaman1 sancrlanan adam 61ur. Karn1n1 yanp iki oglan cocugu ~1kanrlar." (12) • I

·au olaganustii dogumlara ~u mitik anlat1 da tipik bir 6rf!ektir. " .... c;aphn Zeus'un ~

kendisi de bir gun dogum yapar. G6k tann Okeanus'un k1z1 Metis tann~ayla birle~ir. l Ak1l, us ve du~unceyi temsil eden Metis, hamile kahnca, akla ve du~unceye butunuyle. F. sa hip olmak i~in, (Zeus) onu yutar ve kendi icine a hr. Do9um gunu geldiginde, ak1l ve zeka tann~as1 Athena, babas1 Zeus'un ba~mdan dogar. Efsaneye gore, bunu k1skanan Hera da kendi ba~ma dogum yapar ve der:nirci ustalann1n tailfiSI Hephaistos'u dogurur." (13)

Bu, halk anlatllannda yer alan, erkek veya kadmm, ba~mdan-agz1ndan dogum r yapmasmm do~adaki kimi canhlarda · 6rneginin olmas1, olaganustii bir .motif gibl [ g6runen bu olaym, ashnda yine doganm bir gen;eginden kaynakland1g101 g6sterir . • ~ c;unku, her halk a~.lat1s1 ne kadar ?'a~anu:~u mot~fler~.e ~rul.u .ol~:s.~ olsun, · ash~~a j hayatm bir gerc;egmden temellen1r. Ornegm; olaganustu g1b1 gorunen bu motrf10.

ya~amm i~indeki gercek kar~llrklanndan birisi de ~6yledir: "Malezya'da Ejderha b.ahgl ~ denilen, zenginligi ve refah1 temsil eden baliklar, fedakar babalan sayesmde ..

uuomc; c o •• o oHam:~ o ooc: :omc m : )eeoc: . lOao I • 54 uao oc~ . lo~o ;a=

f

cogallyorlar. Ulkenin guneyindeki. Parit Sulong'daki bir ciftlikte yeti~tirilen bu ilginc baliklann erkekleri, yavrularmt henuz yumurta halindeyken kocaman agtzlanna ahyor ve iki ay sureyle besliydrlar. Baba, bu sure i~ inde besinsiz kahyor. Yavrulan erkegin agzmdan dunyaya gelen bu bahklann ~ans getirdigine inanthyor." (14)

Bir bilim kurgu komedi alan ve hamile kalan bir erkegi konu alan, ha~ rolunu her zaman sert erkek rollerinde oynayan Arnold Schwarzenegger"in oynadtgt "Junior" filminin fikir babahgm t da bu anlattlann ve dogadaki bu kar~tltklanntn yapmt~

olabilecegi du~unulebilir. Gunumuzde, zaman zaman gazetelerde de yer alan, erkeklerin de hamile kaltp ~ocuk dogurabilmesi konusunda yaptlan bilimsel deneyleri de yine bu baglamda du~unebiliriz.

Gi.ineydoguanadolu'dan (Oiyarbaktr-Oicle-Tepeba~t Koyi.i) derledigim "$eyh Malan Ziyareti" (15) efsanesinde de Medine'den gelerek Tepeba~t koyune yerle~en ve birlikte oturan $eyh Musa ile bactsmt, koyluler bunlar birbirleriyle evli diye ~ikayet ederler. $eyh Musa ancak bir mucize gostererek bu suclamadan kurtulabilir. Vine ~e~itli boi'Qelerimizde (ornegin, Diyarbaktr-$arabi Koyu'ndeki "Pu~t Dede-Abdullah Dede" Ziyareti gibi) (16) yer alan ve buyuk bir olastltkla, kocalanndaki sorunlar nedeniyle c;:ocuklan olmayan kadmlan bebek sahibi yapan yat1rlar, dedeler adma yaptlm1~ -'' Pu~t Dede" Turbeleri, Adana'daki sonradan ad1 "Ethem Baba"ya ~evrilm i~

olan, cocuksuz kadmlann ellerine zil tak1p gobek atarak "AI sana bir gobek, ver b(!na bir bebek" diye bebek diledikleri (ki, bu motif , yonetmenligini Yavuz Yahnkthnc'm yapttQI "Oy Bebek" adh Turk filminde de i~lenmi~tir) "Zilii Baba Turbesi" ve bunlara benzeyen daha birc;:ok ornekler, hepsi de bu babas1z c;:ocuklar sorununa "negasyon" ve nrealizasyon" yoluyla getirilen cozi.imler ve a~tklamalardtr.

·su ac;:tklamalan: .cozumleri bulamayan, uretim-tuketim ili~kileri ve mulkiyet kavrarmyla birlikte, bedeni neredeyse "kamusal ·mulkiyet"e donu~tOrulerek sahfpienilmi~ · ve ic;:erdigi simgesel namus kavrammm gucu nedeniyle de yine neredeyse toplumsa! "kamu namusu" -ki bunu gunumuzde cok bilinen bir soylemle ''mahallenin namusu" olarak da adlandtrabili riz-olarak gorulmeye ba~lanml~ olan, stradan kadmlann ise ba~lanna neler gele.bilecegini c;:ok yakm zamanda hep birlikte ya~adlk, ya~tyoruz ve ne yaztk ki ulkemizin ic;:inde bulundugu bu ekonomik ko~ullar ve ona bagh olarak da sosyo-ki.ilturel yap1 iyile~ip degi~medik(:e daha da ya~ayacag1z.

15 Haziran 2003 tarihli "Cumhuriyet-Dergi"de (Sayt:899) ve oteki gazetelerin de ~ogunda yer alan ~u haber, toplum olarak hepimizi derinden sarst1 santnm. Mardin­Yahm Kovu:nde ailesiyle birli_kte oturan , kuc;:ukken annes.i oldugu ic;:in, babasma ve biri sakat butun karde~lerine baksm diye gelin edilmemi~, otuzbe~ ya~mdaki, hi(: evden c;:tkmayan esmer, guzel bir k1z olan $emse Allak'a; kom~ulanndan onbir 'c;:ocuklu, elliyedi ya~mdaki Helal A(:i l tecavuz eder ve k1z1 hamile b1rak1r. Durum ortaya c;: tkmca kadm "recm" edilir, adam · da cinsel organ1 kesilerek oldurulur. Torelere gore recm edilen kadmlar, kimsesizler mezarhgma gomulurler ve mezar ta~?lan siyaha boyantr. Bu yolla namusu temizlenen evin damtna da beyaz bayrak c;:ekflir ve bir duv~n kirecle beyaza boyantr.(<;e~itli kadm kurulu~lannm sahip ~tkmastyla, $emse Allak'tn cenazesi · normal koy mezarhgma gomulmu~tUr).

Bu "kadmhk trajedisi"ni haz1rlayan sonlann degirmenine, din kitaplannda yer

: =~ :; : : ;cam;;; ;: : .. : •. : m:m:: 55 me:m ; .: : .. mmo: ;; : :m:.-co;o.:-»:«"""o"':::c..,a:.,.;:;:-t: ___ ,

-· --···=··-···~~ folldor!edebiyot ~b I,

alan, kadmm ikinci sm1f insan sayllmas1, ortunmeye zorlanmas1, toplum hayatmdan t soyutlan1p geri plana itilmesi, kocanm ve c;ocuklann bir glimli~ hal~al gibi degil de bir I; demir pranga gibi ayagtna vurulmas1, hareket ve ya~am alantntn ev ve en yaktn aile I c;evresiyle Sln1rlandmlmas1, "yasak, gl.inah, ay1p" lic;lemesi ic;inde bogu!~p, hem emek hem cinsellik ac;1smdan, sonuna kadar kolele~tirilip somi.iri.ilmeye <;:ah~llmas1, yer yer kar~1 cinsle di.i~manhk boyutuna varan negatif duygularla ba~etmek zorunda b1rakllmasr konusundaki, ~u yaptrnm cumlelerinin de hatrn sayrhr miktarda s~ ta~rdrgr gozardr edilmemelidir.

Ornegin yaratrh~ mitlerinin yer aldrgr din kitaplanna baktrgrmrz zaman, Tanrrnrn once erkegi yarattrgr. Sonra da onun kaburga kemiginden kadmr yarattrg1 varsayrhr: Boylece kadtn daha en ba~rndan bir "yan i.iri.in" olarak sunulmaktadrr. Bu anlat1 Tevrat'ta (Tekvin 2:5-23) ~oyle yer ahr: ": .. .... Ve Rab Allah yerin topragrndan adam1 yaptr ve onun burnuna hayat nefesini i.ifledi ve adam ya~ayan can oldu.

Fakat adam yaln1z idi. Rab adama derin bir uyku verdi, onun kaburga I kemiklerinden birini ald1, on dan bir kadtn yaptr.ve onu adam a getirdi."

Yllantn aldatmasryla yasak meyveyi yedikleri ic;in cennetten kovulan bu kadtn ve _ erkek ic;in, Kuran'da da (Bakara Suresi, ayet 35-37) ~u ifade yer ahr: "Siz yeryi.izi.ine, [ birbirinize di.i~man olarak inin. Yeryi.izi.inde bir mi.iddet ic;in yerle~ip, gec;ineceksiniz

dedik.". ·-. ~ 1 Bu baglamda, Kuran'da yer alan ~u soylemler de gozard1 edilmemelidirJ

"Erkekler kadrnlara gore bir derece usti.inluge sahiptirler." (Bakara Suresi, ayet 228). "Serke~lik etmesinden kayg1land1Qtn1z kad.nlan dov.un." (Nisa S.-A.34).

"Erkege, kadma oranla iki pay verilir." (Nisa S.-A.11 ). "lki kadtnm tamklig1, bir erkegin tanrkhgma bedeldir." (Bakara S.-A.282).

Mit, din, gelenek aynastna yans1yan bu cinsiyet e~itsizligi altmda ezilen kad111 cinsine en bi.iyi.ik zaran, zaman zaman yine kadtnlann verdigi de bilinen bir gerc;ektir. Oikemizin hemen her bolgesinden derleyerek usti.inde c;all~t1g1m so masal ve 251 efsanedeki kadm kahramanlan temel ozelliklerine gore sm1fladrgrm zaman, ekonomik, sosyal ve P.sikolojik ac;1lardan <;:rkar c;at1~malan 'soz konusu oldugunda (gelin-kaynana, gelin-gori.imce, kuma-kuma, efti-elti, krz karde~-k1z karde~, uvey ana-:.. i.ivey k1z, ana-k1z v.b.) bu kadmlann birbirlerine kar~r ne kadar ac1mas1z olabileceklerini gosteren pek c;ok ornek saptadrm ve bunfan "K1skan<;: ve iftirac1 kadmlar, kotu kalpli i.ivey analar- buyucu kadmlar- ac1mas1z dev anafan, e~lerine ihanet eden kadtnlar, yalan ve kurnazhkfa mutluluga ula~mak isteyen kadrnlar" ba~hklan alttnda topfadrm. Yaln1z ~unu da hemen belirtmeliyim ki, butun bunlara kar~1n yine de nitelik ve nicelik olarak en bi.iyi.ik smrf1 "Mutfulugu yakalamak ic;in ugra~ veren, ofaylann gidi~ini yonlendiren ak1lh, vefah, 6zverili, dire~ken kadmlar" grubu olu~turuyordu. (17)

Bu olumsuz ornekler ic;inde, en geleneksef, i!( yak1c1, zaman zaman da k1yrc11Jga varan uygufamalan ic;erenler "gelin-kaynana" c;eki~meferiydi. Halk kulti.iri.imi.izde · onemli bir yeri olan ve genelinde alr~agelip, c;ogu zaman da bir "ogretilmi~ c;aresizlik~

~=:~:;;m;;~'*'~~~~~~.:.=~==.e .. ~ .. ~:.e.~m*o~::@::l~H~::=-•=·=··:~ .. := .. :~~.e:~~;cm 56

-t ,...... ....... •·"*-·w·~'·""w. .. """·····""""""" folklor/edebiyat

haliyle kabullendigimiz bu gelin- kaynana kavgalannm temelinde, yukanda da belirttigim gibi ekonomik, sosyolojik ve psikolojik nedenlerin yatt1g1 bilinen bir gercektir. Psikolojik ac1dan, insanhk ya§aminm temel dramatik kurgulanndan birisini olu~turan bir "ezeli gerc;:eklik" olan - ebedi de olacakt1r sanmm- analann ogullanndan, kadmlann da kocalanndan bir olcude de olsa vazgec;ememeleri ne~eniyle 91kan, bu gelin-kaynana c;atl§malannm, bizim gibi yo.ksulluk sm1nndaki toplumlarda gozard1 edemeyecegimiz onemli bir de ekonomik boyutu vard1r. sosyolojik boyuttan baklld1gmda ise, ozellikle k1rsal kesimlerdeki ataerkil ailelerde, gorunurde evin diregi erkektir. Baba olunce, bu ev direkligi i§levi, otomati~ olarak ogula 6zellikle de buyuk ogula yuklenmektedir. <;unku "ogul eve direk, k1z ele dayak"tlr. Oyleyse, ana sonuna dek ogulun sorumlulugundad1r, onun insanhk ve erkeklik onurunun aynlmaz bir parcas1 ve. ya~ammm en onemli yukumlulugudur. Aynca onun,"en guzel", "en sevgili" varhg1d1r. (Oidipus Kompleksi mi?..) Vine aynca "ev saray1"nm da "Valide Sultan"1d1r. Boyle olunca da yonetim her ne kadar ogulda gori.inse de ashnda dolayll olarak anadad1r:

Ylllann, yuzylllann gelenek ve goreneklerinin olu§turup guclendirdigi, boylesine kat1la~m1§ bir duzenin i.istiine gelecek olan gelinin, "Valide Sultan" ile giri~ecegi bir ~at1§mad~, §an~! ne olabi lir ... _ 0 da eger akllhysa, once bir nab1z yoklamas1 yap1p, kar§lhkh guc;leri olcer ve cogu zaman da "Our kendime yer edeyim, or sana n~ler edeyim" taktigini kullanarak, bir sure her ~eyi oluruna b1rak1r gibi gorunup, alttan ahr. Bu s1rada bir yandan da inceden inceye, derinden derine "Hurrem Sultan" oyunlann1, yaptmm alanma surmeye. ba§lam1~t1r elbette. Bunun icin de yapacag1 ilk hamle, en gi.iclu silah1 olan k_adms1 ozelliklerini, bir "seks objesi" olarak e~ine ,sunmak olacakt1r. Bu etkili silah1, dogru zamanda ve dogru mekanda kullanabilmek ic;in de, en uygun zaman gecedir, en uygun mekan iseyatak ... Oglunun,·daha sonraki davran1~lanndan, bu dogru sec;ilmi~ zaman ve mekam farkeden kaynana, bu "farkedi~i" ~u dizelerle dile getirir: "Evime hozan getirmi~em/ Perkan pozan getirmi~em/ Gunduz olan i~leri/

Geceler yazan getirrni~em . " .· Art1k yerini saglamla~tmp, sava~1mm1 ac;1ktan siirdi.irmeyi gaze alan gelin de bu saldmy1 ~6yle yan1tlar: "Gaynanasan gad1 deyilsen/ Sand1g tulas1 taz1 deyilsen/ Guyrugun bula yat yerinde/ Sen ki gelinden raz1 deyilsen." Gun 1~1Qma ylkan bu c;eki~menin giderek, onulmaz bir kin ye nefrete donu~tugu de g6ri.ilur. Bu 6fke dolu, kiYICI, cozumsuzluk Slnlrlanna zorlayan yogun negatif duygulann ic;inde, taraflar birbir,lerine; "Buz ~olab1 buz gibi/ Gelinim domuz gibi/ Eger gel in can verse/ Oynanm gene k1z gibi" d.iyecek kadar, aclrnaslz beddualar edebildikleri-gibi, "Dolaba fincan koydum/ lc;ine mercan koydumf Kaynanamm ad1n1/ Kuyruklu s1c;an koydum" diyerek, k·ar~lsmdakini a~agllayiCI, terbiye ve sayg1 sm1rlanm a~an s6zler de s6yleyebilirler.

Butiin bu c;eki~melere, saldmlara kar~m, her iki tarat da birlikte ya~amak zorunda olduklannm bilincindedirler. Bu nedenledir ki c;ogu zaman, yine geleneklerin goreneklerin etkisiy!e, "Kol kmhr yen icinde" ilkesinden hareketle, bu c;eki~melerini ~ogunlukla, ev ic;iyle s1mrlandmp, ba~kalanna bir ~ey belli etmeyerek, kadms1 bir ic; giiduyle, d1~ar.1ya kar~1 evin-ailenin bi.itiinlugi.inu korumaya ve "Alemin agzma sak1z" olmamaya 6zen g6sterirler. (18) . .

57

-- jOlklorledebiyat ---l Bu, kadmlann birbirlerine kar~1 "kanil-bu;:akil" "tavtr almalan baglammda, gelin-·.1·

gorumce ve ktz karde~-k1z karde~ ktyiCiilkJan da ge<;:mi~ten gunumuze SUregelen,' ytktct davram~ bit;:imleridir. Gelinlerle gorumcelerin aile it;:indeki konumlari: nedeniyle birbirlerini ktskanmalannm ve bundan kaynaklanan <;:att~malafmtn bir" olc;:ude de olsa anla~lla~ilir nedenlerini bulabilmek belki daha kolaydtr. Ktz karde~lerin·

birbirlerine olumcul zararlar vermelerinin nedenlerini ise herhalde ta "Habil" ile "Kabil"de aramaildtr ve yine herhalde, ayn1 ana karnmt payla~an bu "kanndal?'~ insanlann, bu kty1c1 yok 'edici duygulannm kokeninde ekonomik, sosyal nedenlerili . yOk otesinde, c;:ok derinlerinde mutlaka onemli psikolojik nedenler olmahdtr. <;unk(i, . i~s~~· h:r turl.u egitilmi~ ozelliginden ann_dmldtgmda, kendisiyle ba~laytp biten, he/ t. turlu bagdan soyutlanmt~, tek ba~ma btr varhkttr ve kocaman btr "yalntzhk"tan'[ ibarettir. Oyleyse gelil?tirilmemil?, egitilmemil? bu zavalh "ben"in it;:inde, kendisi · dt~mda onu baglaytct hi<;:bir baga yer yoktur ve o, kendi . butununu yalntzca "ego"suyla doldurmu~tur. Vine oyleyse bu tehlikeli ego, halk anlatllar araclltgtyla bit oll;:ude de olsa dizginlenmeli, yenilmeli, egitilmelidir. l~te bu nedenledir ki halk

<;ozumu, bu tur sorunlan ve I(Ozum onerilerini konu alan anlatllar yaratmakta"' bulmu~tur. Ovey analann uvey yOCUklanna, ozellikle de uvey ktzlanna yektirdikleri ise·

yine bu tur anlatllarda i~lenen bal?hba~ma buyuk bir insanhk-kadmhk trajedisi olarak.; kar~tmtzda durur. · · '

•, . .

Masallardaki c;:ok bilinen bir motif olan, su bal?lannt tutan devlerin, ejderhalarlri_ . bir gent;: ktz kar~thgmda, suyu bir zaman ic;in serbesfl:5trakmalan, guzel ktzlann bit" gelin gibi suslenerek, bu canavarlara sunulmast; c;:ogu zaman da korkusuz, yigit bi~.i. 1

deJikanilnm devi oldurerek, kiZI kurtanp onunla evJenmesi oJayt, gert;:ek hayatta ba;~"~. t

zengin ve ya~h erkeklerin, buyuk paralar kar~tilgmda, yoksul birevin genc;: ve guzeL I ktzmt almast-ki ktz ba$kasmt seviyor olsa bile- boylece yoksul ailenin, ktzlannt bir' bakima kurban ederek, bir olc;:ude de elsa rahat bir ya~ama kavu~malan, bazan da b~. ( ktzm sevdigi genc;: tarafmdan, tam gelin edilecegi strada kac;:mhp kurtanlmas~.

olaymdan kaynaklanmt~ olsa gerektir. Gen;:ek ya~amda var olan bu sorun da halk anlatllannda boyle karl?iltgmt bularak, dt~a vurulmul? ve I(Ozum yollan aranm1~t1r.

Kadm aleyhine olu~turulan bu "cinsiyet e~itsizligi" konusunda, gene! olarak- !

yaplian tum bu saptamalar ve degerlendirmelerden sonra, bizim toplumumuzda,~ ! AtatUrk tarafmdan gerl(ekle~tirilerek, bize altm bir tepside sunulan "Kadt.~~J 1

Devrimi"ne bakttgtmtzda, elde edilen kazantmlann ns. paha bi9ilemez degerler r 1

oldugu daha iyi anla~tlacakttr sanmm. <

''Ataturk ve Kadm Devrimi" konusunda, pek 90k kitaptan taradtgtm bilgileri.i, . t kronolojik bir duzen it;:inde, ardarda Slralamadan. once, bu konunun bendeki,< izdu~umlerinden,l(agn~tmlanndan, birikimlerinden bir kesit sunacagtm, yani bir,..

bak/::n::~~~:~i~ubnue;::i:t~llerden birisinde yemek yerken, kar~tmdaki masada:~· .. ;

oturan ve .. Arap ulkelerinden birisinden geldikleri her hallerinden belli olan bir ail~.·~ . ~ gordum. U<;: I(Ocuk, bir erkek ve yalntzca gozlerini a91kta btrakacak ~ekilde, yuziin~ · c stmstkt pe9elemi~ bir kadmdan olu~uyordu bu aile. Adam ve <;:ocuklar rahatga, hatta.-:-f c ~ir.az gereginden de fazla bi.r rahathkla, nerede~se doke-sac;:a yemeklerini yerken; ~

.........:..... ... · ......... , .. ,, ... ,.._ 58 •.• , ............ ......... .. ...... .......................... , .. . ""j;~

kadm.buylik bir Slklntl i~inde, ba~IOI iyice one egerek, bir eliyle agzlnl burnunu Orten ortiiyii birazc1k kaldmp, oteki eliyle de ortiinun a1t1ndaki agz1na bir ~eyler

soku~turmaya ~ali~Jyordu. Bir yandan da arada bir ~evresine tedirgin, iirkek bak1~lar fJrlatJyordu. T1pk1, gizlice bir ~eyler yiyen ve her an ya!<:alanma korkusu i~inde olan. urkek bir kediye benziyordu. .

Kadmm c;:ektigi, ou yemek yeme i:?kericesini 'ic;im burkularak izlerken birdenbire, ild elimi kullanarak ve agz1m1 bulma giil(lligu c;e!<meden, rahatl(a yemek yiyebilmenir. ne buyuk bir mutluluk oldugunu fark ettim. Bu, o zamana kadar hie; farkma varmad1g1m bir mutluluktu. ~unku, ellili yillarda dogan benim ku:?ag1m, Cumhuriyet doneminin i9ine dogmu~tuk ve boylesine kadm1 d1!? dunyadan ve c;agda~ uygarl1ktan

50yutlayan ortunme zorunlugu, bizim i9in c;ok gec;mi~lerde kalm1~, uzak ve karanhk bir g61geydi. ·o anda, ai(Jk pencereden giren deniz riizgan. sac;lanm1 taray1p gel(ti, gune:?in aydmhgm1 ve sJcakhgmJ tum yuzi.imde duyumsay1p, Ataturk'e yurek dolusu te~ekkiir ettim ve "Ataturk'un Hat1ra Defteri" adh kitaptan okudugum, daha 1916 y1hnda Ti.irk kadm1 konusunda, O'nun du~i.indi.igi.i ve daha sonra da bi.iyuk bir kararhhkla hayata gec;irdigi, ~u di.i~i.incelerioi an1msad1m:

-Kadmm egitilmesi

-Orti.inun kald1nlmas1

-Kadmm c;ah~ma hayatma girmesi." (19)

Sonra da "S6ylev ve Demec;leri"nde yer alan ~u s6zlerini, yine yuregim te~ekki.irle _ dolarak bir kez daha di.i~undi.im. Atati.irk orada, Ti.irk kadmlannm 6rt~nmesi ve

erkeklerden kac;m~as1 konusunda :?6yle diyordu: "Baz1 yerlerde ·kadmlar g6ri.iyorum · ki, ba~ma bir bez ve.va bir pe!?tamal veya buna mi.imasil bir ~eyler atarak, yuzuni.i­giizunu gizler ve yanmdan ge9en erkeklere kar~1 ya arkasm1 c;evirir veya yere oturarak yumulur. Bu tavn.n mana ve medluli.i nedir ... Efendiler, medeni bir millet anas1, millet k1z1 bu garip ~ekle, bu vah:?i vaz'iyyete girer mi ... Bu hal milleti c;ok giiliinc; g6steren .bir man;zarad1r. Derhal tashihi laz1md1r." (20)

Bu dii~unceler ic;inde toplantl salonuna 9ittim. Bilimsel bir toplant1n1n yapildiQJ o salonda, kadm kon u~mac1 l ann say1s1 erkeklerden fazlayd1. Her zaman ban a c;ok dog a I gelen ve ustunde hie; durmad1Q1m bu dl!riJm da bana Atati.irk'i.in yine '"Soylev ve Demec;leri"nde yer alan !?U s6zlerini an1msatt1: "Bugi.ini.in levaz1mmdan biri de kadmlanm1zm. her hususta yi.ikselmelerini temindir. Binaenaleyh kad1nlanmJZ da al_im ve mi.itefennin olacaklar ve erkeklerin gec;tikleri buti.in derecat-1 tahsilden ge~eceklerdir. Sonra kadmlar, hayat-1 il(timaiyede erkeklerle beraber yi.iri.iyerek,

I birbirinin muin ve muzahiri olacaklard1r." (21)

t Ataturk'un, bu di.i~i.incele rini s6zde b1rakmay1p toplum ya~amma gec;irdigi, ilk mutlu d6nemin aydmlanndan olan Mina Urgan "Bir Dinozorun Anilan" kitabmdaki ~u sat1rlanyla, bu uygulamalara ~oyle tan1khk ediyor: "Mustafa Kemal, kadmlan hep Yliceltiyordu. Kad1nlan d1~layan bir milletin c;ag9a~ olamayacagm1, uygar bir ulkede kadmlann, erkekler kadar 6nemli bir rol oynayacagm1 vurguluyordu. Kadmlan toplum di!?J tutmak, onlan a~agtlamak egilimi, o s6zi.im ona 'Demokrat' Partinin iktidara gelmesi ve gericilige 6dunler verilmesiyle, ancak 1950'den sonra ba~lad1. Sense,

-~-- jolklor/edebiyat ~---1 -~f. '

~ocuklugumu v~ gen<;ligimi, bu di:inemden once ba~ka ve ~ok olumlu ko~uilar altmda\ ya~ad1m. Simone de Beauvoir, 'on ne nait pas femme; on le devient' (lnsan kadio~ olarak dunyaya gelmez, zamanla kadm o lur) der. Ben bu olumsuz anlamda, hi<;~~f zaman kadm olmad1m, yani erkekler tarafmdan ezilmedim. Kadm olman 1 ~ ezikligi~i'~~ degil, keyfini ya~ad1m ancak." (22) .~, ·

"Ben de i:iyle" dedikten sonra, bu konudaki "izdu~umlerimdeki yolculuga" devain ediyorum. i~te bu konuda, bir ba§ka goruntunun bana dii§iindurdukleri: Yazla'~ ' oturdugum Buyukada'da, Slk Slk Arap ulkelerinden gelen turist ailelerle kar§Jia§Jrlnf. Bir gun bunlardan §i§man, orta ya§li, iri-yan bir erkek; c;:ar§afli, yalmzla ·gazlerini _ ac;:1kta b1rakacak §ekilde pec;:eli iki kad1.n ve di:irt c;:ocuktan olu§an bir aile ilgimi c;:ektL Bir ak§am ustu, ~ay i~tigim otelin arka bahc;:esindeki havuzun kenannda oturan bu aileye da.ha dikkatli baktJgJmda, kadmlardan birisinin gi:izlerinde, kuc;:uk bir k1z c;:ocugu gi:irdum. Yan uyuklayan adamm ve . i:iteki kadmm yanmda SlkJnt1yla oturuyo·r, durmadan kip1rd1yor, bir yandan da bahc;:e duvannm yanmda seksek oynayan, ailenin ·

, . l

~ocuklann1 izliyordu. Derken bir ara kalk1p, onlann yanma gitti. Bir zaman seyrettikt~ ; sonra da dayanamay1p, tak11ip du§memek i~in ~ar§afmm eteklerini toplayarak, iki k~i~

1 s 1~ray1p o da oyuna kat1ldJ. Sonr~ da yine ba~ladiQJ gibi birden oyundan <;:1k1p, su~~~~

1 gi:izlerle c;:evresini denetleyerek, masaya geri di:indu. Daha sonraki .gunlerde, bu dah~~ ~ c;:ocuk sayll?bilecek gene;: k1zm, o adam1n ikinci e§i oldugunu i:igrendim ve uzu_~t ~ zaman, sanki buyuk bir sue;: i§ler gibi, bir kac;:amak yaparak seksek oynayan, bu "kuc;:uk kadm1" unutamad1m. Sonra da §U du§uncelerle . urperdim: Eger 192S'da . . "Medeni Kanun" Meclis'ten <;:1kmasayd1 ve bu kanunla, kuc;:uk ya§ta evlenme ve c;:q'E

1

e§lilik kaldmlmasa, evlilik bic;:imi kar§Jlikli olarak uygar bir anla§may!f ~ di:inii§tUrulmese, bo§anma mahkemece veri len bir karara baglanmasa ve mirastaf · . e~itlik saglanmasayd1; si:izunu ettigim bu trajik gi:iruntu ve bu .sagliks1z uygulam~l' ' ulkemizde de gecerli olacak ve dogal sayllacakt1. Ostume karabasan gibi c;:i:iken 6uf ~ du§unce~erden s~nr~, i:izel ya§~m'm.~a -~'e t~plum ic;:in~e, kadm ._olmanm SJklntl~. ~.j,i'.l ~ a§amad1g1m ve kend1me duydugum ozguvem de c;:ok dogal buldugumdan, o zamcifl~ kadar pek de farkma van:nad1Q1m, kadmla r ic;:in hava kadar su kadar dogal ve gerekli olan bu haklar ic;:in, AtatUrk'e bir kez daha te~ekkur ettim. ·.0.:: E

· .. ~ (

1930'da belediye sec;:imlerinde,. 1934'te de milletvekili sec;:imlerinde, kadmlara~ ~ sec;:me ve s_ec;:ilme hakkmm tanmmasmm i:inemini ise o y11larda Avrupa, Amerika·ve, . Asya'daki bir c;:ok ulkede, kadmlann bu haklara sahip olmadJklannl ogrendigi~ } zaman, c;:ok daha iyi anlayabilmi§ ve Ataturk'e kar~a bilincimden ve yuregimden 1

.damJtllmJ§ "bin te§ekkur" duygusuyla dolmu§tum. ..

$imdi de Ataturk'un Turk kadmlannm i:inunde ac;:tiQI, bu J§Jkh ve aydmhk yol~]' sonucu olarak "Kadm ve Egitim" konusunda, §U i:izet bilgileri s1ralamak istiyorwj'k "Cumhuriyet'in kurdugu gene! ve e~it c;:agda§ egitim, Turk kadmlarmm toplum~}I konumunun, insan onuruna yara§lr bir duzeye <;:1kmasmda <;ok buyuk etkid.e bulunmu~tur. 1923'te altJ ve daha yukan ya§lardaki kadm nufusun yalnJzca % o:4;·a okur-yazar iken, bu oran 1927'de .... ~

% 4.6'ya <;Jkml§, 1935'te% 9.8'e, 1950'de ise% 19.4'e ula§ml§tJr. 1990'da bu or~ % 70'i bulmu§tur. Cumhuriyet'in getirdigi egitim kurumu, i:izellikle kadm nufus i~tQ;

,_,.,,.,...,.,_.,..,.m,.,::::«<-m.=: ::=::::=•: :»>mX->: :::::::: ::: .:: . . :: : : :::.:: ; ::;m::««« 60

m folklorledebiyat ""·'·==~-.-=m:m.""""'"""""W""'No?m.""·"""·~·•""'-' .. ""-""''·''"'"'·'"'""""'"""""'""'"""'""

i toplumda yukselmenin temel kanah olmu~tur. Bugun yurdumuzdaki bir milyonu : a~k!n yl.iksek ogrenimli bilimsel ve teknik elemanla, serbest meslek sahiplerinin % I zg.4'u yani yakla~tk uc;tebiri kadtndt r.

· Turk Ulusu, ilk kadm hukukc;usuna 22 Agustos 1924'te kavu~mu~tur.

29 Nisan 1929'da Nezahat ve Beyhan H~ntmlar ilk Turk kadm yargtc;lan olarak aorev almt~lardtr.

I - 20 Temmuz 1926'da ilk kadtn di~ ~ekimi $aziye Yusuf ~antm diploma a l m t ~ttr. Ilk kadm hukumet tabibi olan Mufide Kaztm'm atanma tarihi, 13 Kastm

1932'dir.

Ilk kadm dt~ i~leri memurumuz ise 12 arahk 1932'de goreve atanan, Adile Maksudi Arsal (Ayda)'dtr.

Bugi.in Turkiye'de yuksek ogrenim gorll')i.i~ nlifusun % 25.2'si, yani her dort yuksek ogrenimli yurtta~tan biri kadtndtr. Yuksek ogrenim kurumlanna devam etmekte olan ogrencilerin de% 35'e yaktnt bayan ogrencidir. Bunlann, kimi ogrenim dallanna dagth~ orant ise ~oyledir: Egitim bilimleri ogrenimi yapanlann % 45.1'i, ttp ve bagh alanlarda ogrenim yapanlann% 40.3'0, Temel bilimler ogrenimi yapanlann o/o 45'i, mimarhk ogrenimi yapanlan n% 52.2'si ve guzel sanatlar ogrenimi yapanlann o/o 53.1'i hantm ogrencidir." (23)

$imdi de AtatUrk'un, Cumhuriyet'le birlikte gen;:ekle9tirdigi devrimlerin, Turk kadtntna ve Turk aile ya§amma getirdigi ~agda~ duzeyi , Cumhuriyet'in Onuncu Ytlt'nda yani 1933't, lise onuncu smtf ogrencisi olan Prof. o ·r. Hamide Topc;uoglu'nun kale.minden dinleyelim: "Biz gerc;ekten ayncaltkh idik. Yani o kur;:uk dunyamtzda 'ktz ogrenci' olmak gibi, . bir itibar fazlaltgtmtz vardt. . Bi.itun bi.iylikler, erkeklere gostermedikleri bir takdir fazlasmt, bize aytrtyorlardt. Kadmlann, kamu ya~amma, sosyal ili~kilere tam bir yetki ve ki~ilik ozgi.irli.igi.i iyinde kattlmastnl amac; edinen Cumhuriyet'in onci.ileriydik biz.

En ba~ta gelen ozeiligimiz; kendimizden, insanhk degerimizden hie; 9i.iphe etmeyi~imizdi. Ktz c;ocugu olmantn, bir eksiklik oldugunu, akltmtzdan bile ger;:irmiyorduk ..... Her meslegin yalntz mlintesibi degil; me~huru olacakttk .

.... lr;:imizde nastl bir gi.iven duygusu vardt, hala ~a9anm ve r;:ocuklugumun en r;:ok _hasretini r;:ektigim yant, bu duygu olmu~tur. ..:. Ne i.imitsizdik·, ne de gayretsiz. A§ag"tltgm kendisine de kompleksine de yabanctydtk.

0 zamanm ktz c;ocuklan olarak, ne rahat bir atmosfer ic;indeydik. Nastl bir mucize olmu§tu da kendimizi bir 'ikinci cins' olarak gormek, hie; akhmtza gelmemi~ti. Bi:iyukler, kendi . aralannda hakktmtzda ne konu~urlardt bilemeyiz ama, yuzi.imi.ize kar§t, en ufak (bir) aytrt yapmazlardt ..... Meslek sahibi olmayt da bir ba~ka tUrll.i yorumluyorduk biz. Bu hayattnt kazanmak ic;in degildi sanki. Bu,bir i~e yarama, bir ~izmet gorme, bir ba~an gosterme ic;inch. !;alt~ma, meslek sahibi olma; mide ir;:in degil, ruh ir;:indir. ve. biz, karntmtzt doyur'an olsa da c;ah~acagtz. !;linku, ki~iligimizi ancak gorebildigimiz 'i~'le ispatlayacagtz.

~imdi du~unuyorum da, bir ktz c;ocugu ir;:in, bu kendini guven ic;inde hissetmek, gelecekte kendi toplumu ir;:in bir ~eyler yapabilecegine inanmak, kamu hayattnda,

:-----=·· ..,,,.Q ~=::.«<e.~:=:::o»o "":.: ... :: ""m-= :-::.,.: ;;-• -c=-• """"· :""''"""omc • 6/ HI ·,: m :mm: .. : :e .. : mm 1111 : m : ~ :: ; : :: :

"'''"''''"'''"''''''''''"'''''"'~ • "····'~"u folklor/edebiyat .,."""""'""m:::m:. =""""'""·'-"".'..·""'· .... ·"""'"'"""' _ __,~

erkek dunyasmda bir azml1k muamelesi gormemek, kendini vatanda~ kavrammm e~it seviyesinde hissetmek, ba~ka ulkelerde ne uzun mucadeleler sonunda kazanllm,~. hatta tamam1 hala kazanllmam1~ ba~anlard1.

I

Ataturk'un, kadm meselesini ele ali~ tamm, kadm ki~iligine, kadm h~ysiyetinet sagladJgJ o sJnJrSJZ olanaklan bilmek gerekir. Aksi halde, pe«;eli bir cahil ile peyesiz bir cahil arasmda pek buyuk bir fark yok'tur.

Atatli rk kadm1, gorevli kJimak yoluyla kurtarm1~t1. Kadm meslekta~m kar~Jsmda, .... geleneksel saplantJianndan kurtulamam1~ bir yan-aydm zum.re ile cehaletinden sorumlu tutulamayacak olan, halk kitleleri bulunsa da arkasmda, koskoca bir modern devlet kudreti vard1r." (24)

Oyleyse; J\tati.irk insana yak1~1r 9agda~ devrimleriyle Turk kadJnmJ lay1k oldugu yere ·getirmi~tir. Turk kadmmm gorevi de O'nun ilke ve devrimlerine SJmsJkJ sanlarak, kazand1g1 haklan en iyi ~ekilde degerlendirmek; gundelik, ucuz, ~Jkarc1 politikacJiara alet olmamak ve bu haklan, kendi adma hi9 kimseye ku lland1rmamak olmahd1r. Bu temenniden sonra ~im'di bir de kadmm gunumuzdeki durumuna bakahm.

Dunyada: Londra kaynakh "Potansiyel Magdur: Kad1n" · ba~hkh ~u habere gore,'­Uiuslararasr Af Orguti.i'nun verilerine baklld1gmda; lnsan olmaktan dog an haklan, eo yaygm olarak «;ignenen kesim kadmlar. Kadma yonelik ~iddet dil, din, kulti.ir sui1n tan1m1yor. Uluslar arasi Af Orguti.i, kad1nlara yonelik ~iddeti, dunyada en yaygin insan haklan ihlali olarak tan1ml1yor. ~-

Ornegin: _fi -ABD'de, tecavi.ize ugrayan kadm say1s1 yllda 700 bin. .-~,r -Tecavi.izun en yaygm olarak gori.ildi.igu yerlerden biri olan Guney Afrika'da herr

gun ortalama 147 kadm tecavuze ugruyor. ·

-Kadmlara yonelik su«;lann oran1 kulti.irel, dini, politik, sosyal ve ekonomik sm1rlan tamm1yor. =F

-Banglade~'te gerrtekle~en tUm cinayetlerinyuzde ellisi, e~leri tarafmdan kadmiaral kar~J i~leniyor. . J

-Britanya'da, sorumlu kurulu~lara her dakika, evd.e ~iddete ugrayan kadmdanf yard1m iste.me telefonu geliyor. J _

-Dunya «;apmda her y1l, 120 milyon kadm sunnet ediliyor. ~ -Dunya Bankasma gore, her be~ · kad1ndan en az biri, hayatmm bir donemi~-de~ ·

~iddete veya tacize maruz kahyor.

-Vine bir ba~ka rapora gore; her yll, 90gu eski Sovyet <:;umhuriyetlerinden 2bi~ kadm, Guney K1bns ustunden, Avrupa ve Arap ulkelerine seks i9in pazarlan1yor. (25)

$imdi de ulkemize bakahm:

-Okuma yazmas1 olmayan kadm oran1: Ankara'da ve istanbul'da %15, Guneydoguda %55 ($1rnak %80, Mardin, Siirt, Van %64)

-$iddet k1skacmdaki kadm oram: Ba~bakanhk Aile Ara~t1rma Kurumu'nun yapt1g1 1 ara~t1rmaya gore; Turkiye'de her urt kadmdan birisi kocasmdan dayak yiyor. %53.6'~ ~-

.. Alc:""m"""': ..,,,.;a::,.m=.::,..~:~"":;:"'e~t·~""m"'oco,.:: --""""=·•=~::>w.::.-.:e,.:o<o. ,...a.,.:o:..,.l:l 62 ~---·»>:W»><::o..,:o:=-•=---=---=: ::,..OQI..,IU.,.: c...,c;..,, ,..; :;.,.,..,; =-"""f

tr ~

~ ~a . r surekli koti.i soz ve hakarete ugruyor. Dayagm %46.9'u fiziksel zarar veriyor.

... -.vm. .;we .... s folklorledebiyat mx, ........ «.::W:C£J:::O::n:'"' .... ···--.-.v.-.-.

r

Kadmlann %57.1'i bunu sessizce kabulleniyor.

-Erkeklerin %35'i e:jlerine !Jiddet uygulad1klann1 a91k9a belirtiyor. $iddet uygulayan bu erkeklerin %26'sl lise ve yi.iksek ogretimli, %73'i.i duzenli i!J sahibi, %59'u ailesinde :jiddet gormu!j veya tan1k olmu!j, %26'smda ise psikiyatrik sorun

saptanml!j.

-Oniversite egitimli kadmlardan %23'i.i fiziksel ve sozel :jiddet gori.iyor. %71'i ekonomik ve cinsel !jiddete maruz kal1yor.

TUBA, Tarih Vakf1, Turkiye lnsan Haklan Vakf1'nm i!jbirligiyle ve 165 ogretmen, 51 veli, 71 lisans ve yuksek lisans ogrencisinin ders kitaplannr tarama call!jmalanyla ger{:ekle!jtirilen, "Ders Kitaplannd~ lnsan Haklan" projesinin sonucunda, Hayat Bilgisi, Turk9e, Edebiyat a~'prllkll olmak uzre 68 ilk ogretim ve 75 lise ders kitabmda "cinsiyet aynmCI ogefer" saptanml!jtlr. (26)

Sonu(: olarak; Turkiye'deki kadm!ann %90'1 psikolojik, %40'1 fiziksel, % 15'i kocalannrn da uygulad1g1 cinsel !jiddete ugramaktadlrlar.(27) Bunlara ekonomik baskl, zorla evlilikler, imam nikahll evlilikler, namus cinayetleri, tore cinayetleri de eklenince, ortaya 91kan tablonun ne kada~ i(: karart1c1 oldugu ortadad1r.

Ataturk'un . kadrn devrimine kar~m, gunumuzdeki durum buyken, bir de· bu devrimler olmasa halimiz nice olurdu diye du:junmek bile istemiyorum. But.i.in bunlardan sonra, gunumuzde hala, Mustafa Kemal'i ve Devrimlerini yads1y1p, yok saymaya kalkanlara ise Necati Cumall'nm !ju dizeleri en iyi cevapt1r san1yorum.

"Bo!juna degil dqkulen kan Hat1ran daha aziz 91kacakt1r B,u felaket senelerinden As1rlard1r bu boyledir Butlin koti:ilukler ge9~r Ya!Jar iyi ve guzel olan."

KAYNAKCA 1. Hiirriyet-Pa:zar, 8. 7. 1995 2. Cu.mhuriyet, 13. 2. 2000 3. Muhsine Hel,imoglu Yavuz, Du~ Dli§lin ve Geryek, Orun Yay:, Ank.1994, ·

s.89 4. Daha geni~ bilgi iyin bkz. Muhsine Helimoglu Yavuz, Ma5allar ve Egitim5el

l~levleri, 3.Ba5kl, Kultur Bak. Yay., Ank.2002 5. Muhsine Helimo{Jiu Yavuz, Diyarbak1r Ef5aneleri, 2.8a5kl, Doruk Yay., Ank.

1993, 5.274 . 6. Muh5ine Helimo{J_Iu Yavuz, Masallar ve Egitimsel l§levleri, 3.Ba5kl, Kultlir

Bak. Yay., Ank. 2002, 5.357 . 1. Daha geni§ biigi iyin bkz. Muazzez llmiye !;1g, Kuran lncil ve Tevrat'm

Siimer'deki Kokeni, 6.Ba5kl, Kaynak Yay., 15t.2002 8. Joseph Campbell, Kahramamn Son5uz YOiculugu, <;:ev. Sabri Gur5e5,

1st. 2000, 5.337

- Q~ • I I I I I I I '

folk lor/ edebiyat

9. Georges Dumezil, Kafkas Hal klan Mitolojisi, C,:ev. Musa Ya~ar Saglam, Ank.2002, s.74-75

10. Ertugrul Dan1k, "Aievilik ve Sekta§ilikte Olaganustii yada Sakire Dogum Mitosu: lki Damla Kania Sa~layan Ya§am", Folklor Eaebiyat, 5.29, s.240

11. Esat Korkmaz, Hac1 Sekta~ Veli-Vilayetname (Menak1b-1 Hac1 Sekta§ Veli), lst.1995, s.51, 54

12. a.g.e., s.70 . 13. irfan Unutmaz-Nuray Mestcti. "Tannlann Kan§lk A§klan", Tempo, 5.28,

7-13 Temmuz 1991 14. Hurriyet, 30. 11. 2001 15. Muhsine Helimoglu Yavuz, Diyarbak1r Efsaneleri, 2.Bask1, Doruk Yay.,

Ank.1993, s.86 16. a.g.e., s.301 17. Muhsine Helimoglu Yavuz, Masallar ve Egitimsel l§levleri, 2.Bask1, Orun

Yay., Ank.1997, s.55 18. Daha geni§ bilgi ictin bkz. Muhsine Helimoglu Yavuz, f\zerbaycan Halk

Edebiyatl ile Turkiye Halk Edebiyatl Arasmdaki Benzerlikler, An Yay .• Ank. 1991 ·

19. $Gkru Tezer, Ataturk'un Hat~ra Defteri, Ank. 1972, s.75 20. 30 Agustos 1925, Soylev ve Demectler, C.2, s.217 21. 31 Ocak 1923, Soylev ve Demectler, C.2, s.85, 86 '. 22. M ina Urgan, Sir Dinozorun Amlan, 20.Sask1, Yap1 Kredi Yay., 1st. 1998,

5.119 23. Ozer Ozankaya, Cumhuriyet c;:man, 2.Sask1, Arik. 199.5, s.381 24. a.g.e., s.381-382 · 25. Radikal, 27. 11. 2003 26. Cumhuriyet, 10. 12. 2003 27. Su ara~t1rmamn say1sal verileri ic;:in bkz., Server Tanilli, "Nas1l Sir

Demokrasi lstiyoruz-4", Cumhuriyet, 12. 9. 2003