Filosofie en Onderzoekend & Ontwerpend leren

Experimenten in de bovenbouw - “Wat als ….. zelfvoorzienend zou zijn?”

Monique Terhorst Jacqueline Aellerinck

Meindert Koelink Wieke Stegink

Nelleke Dijkstra Joost Kamp

Maria Wielens Patty van Scherpenzeel

2

Inleiding Op basis van een idee van Wim Elfrink, bestuurder SKOE en stuurgroeplid van KWTO, is in het najaar van 2015 een oproep gedaan aan leerkrachten in de regio om samen in de praktijk de mogelijkheden van onderzoekend & ontwerpend leren in combinatie met filosofie te ontdekken en ervaren. Tijdens de eerste brede bijeenkomst zijn de leervragen van de deelnemers op dit terrein geïnventariseerd. Vervolgens zijn 3 leerkrachten, een onderwijscoach en een begaafdheidspecialist tijdens een aantal gezamenlijke bijeenkomsten en in de eigen (plus)groepen concreet aan de slag gegaan. Gedurende het traject hebben nog 2 andere leerkrachten zich ook aangesloten bij de PLG(*) Filosofie en OOL. Uitwisseling van expertise en leren van elkaar maakten een belangrijk deel uit van de bijeenkomsten van de PLG. Het zelf ontdekken en ervaren van de onderzoekende en ontwerpende werkwijze binnen de PLG en het project in de eigen groep is voor de deelnemers een belangrijke meerwaarde gebleken. Drie verschillende projecten Er zijn 3 verschillende projecten ontwikkeld en uitgevoerd binnen de eigen groepen. Bij alle projecten is gekozen om filosofische vragen en thema’s te koppelen aan een project dat al ingepland stond. Gezamenlijk is gekozen de filosofische vraag “Wat als ……. zelfvoorzienend zou zijn?” in te passen in het project. Hoe dat te doen is aan de leerkrachten zelf overgelaten. De insteek en werkwijze van de drie projecten is daardoor verschillend. Het project “Leven op Mars” is een meer leerkrachtgestuurd project. Het project “Griekse Goden en zelfvoorzienendheid” biedt bewust veel ruimte en mogelijkheden voor het onderzoeken & ontwerpen, de creatieve intelligentie en het aanspreken van een hogere denkorde van de leerlingen. “Ontwerp je eigen planeet” biedt een mix van een leerkrachtgestuurd project met veel ruimte voor eigen vragen en onderzoeken van de leerlingen. De kinderen Dat deze experimenten hebben plaatsgevonden in plusgroepen en op een basisschool voor hoogbegaafde kinderen is toeval. Vanuit de literatuur en de praktijk weten we dat hogere denkvaardigheden (taxonomie van Bloom), onderzoekend en ontwerpend leren en het ontwikkelen van metacognitieve vaardigheden belangrijke onderdelen zijn voor goed onderwijs aan deze doelgroep. Voor alle kinderen geldt echter dat nieuwsgierigheid en verwondering de basis vormen welke leiden tot intrinsieke motivatie en (leren) leren. Al deze aspecten vormen ook ingrediënten voor talentontwikkeling. De projecten kunnen daarom ook goed ingezet worden in reguliere midden- en bovenbouwgroepen. De rol van de leerkracht Zowel filosofie als onderzoekend & ontwerpend leren vragen van de leerkracht zelf een onderzoekende houding als ook een coachende rol. De leerkracht moet durven loslaten en als professional vooral coachend bezig zijn. Een helicopterview op de kerndoelen en leerlijnen werken ondersteunend.

3

Inspiratiebronnen

Zowel de methodiek Talenten Voeden (UTwente) 1 als het stappenplan ‘onderzoekend leren’2, het vragenmachientje3 en de opzet van de publicaties ‘Wetenschappelijke doorbraken de klas in’ (Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit Nijmegen)4 zijn tijdens de experimenten in de praktijk leidraad geweest.

1 http://siriusprogramma.nl/regionaletalentnetwerken/index.php?page=3 2 http://www.wetenschapsknooppunten.nl/docs/poster_de_stappen_van_onderzoekend_leren_-_groot[1].jpg 3 http://www.ru.nl/wetenschapsknooppunt/materialen/hulpmiddelen/#ha4fc3782-1b60-42b3-b8c3-8b985f9c1d36 4 http://www.wetenschapdeklasin.nl/

4

Wij hopen dat deze beknopte publicatie met (beeld)verslagen van de projecten als voorbeeld en inspiratie kan dienen voor andere scholen. Mocht u vragen hebben, neem gerust contact op met Patty van Scherpenzeel, p.vanscherpenzeel@kwto.nl Patty van Scherpenzeel Projectleider KWTO Kwartiermaker (Top)talenten PO regio Oost

(*) PLG – professionele leergemeenschap

5

Project ‘Leven op Mars’ Monique Terhorst – leerkracht plusklas IBS De Eschmarke in Enschede

Binnen het project zijn rondom het thema elke week een of meerdere filosofische vragen centraal gezet :

- Waarom zou je weg willen van onze aarde? Waarom zou je willen blijven? - Wat als… je gratis mee mocht naar Mars om alvast een kijkje te nemen? - Als er leven zou zijn op Mars en jij bent daar de baas, hoe zou jij dat dan doen? Als

iemand iets niet goed kan, wat doe je dan? Hoe maak je dat bespreekbaar? Wat voor leider zou je willen zijn? Welke eigenschappen zouden handig of belangrijk zijn voor jou als leider?

- Wat als … je een perfecte mens kon maken? - Wat als … je wist dat er in een buur-zonnestelsel een bewoonde planeet zou zijn

waar oorlog niet bestond? - Wat als … jij voor 1 dag de baas zou zijn van de wereld? - Wat zou jij nog willen doen op je laatste dag op aarde? Kun je je voorstellen wat het

betekent om afscheid te nemen? Wat zou dat met je doen? Als je moet huilen, hoe ga je daar dan mee om?

6

In dit project is gebruik gemaakt van de doe-bladen nummer 61 en 63 uit het vrij te downloaden lespakket van Esero, http://www.ruimtevaartindeklas.nl/lespakketten/kun-je-leven-op-mars--2 ESERO NL is een samenwerking van ESA, NSO en NEMO. ESERO biedt ondersteuning aan docenten van het primair (groep 1-2, 3-4, 5-6 en 7-8) en voortgezet onderwijs (klas 1-2) op het gebied van ruimtevaart en sterrenkunde. ESERO doet dit door het ontwikkelen van projecten en lesmateriaal en het trainen van docenten. Het project Leven op Mars bevat een aantal stappen van onderzoekend leren. Stap 1. Introductie van het project: deze bestaat uit een historische terugblik en een verhaal dat aansluit bij de belevingswereld. Doel is de verwondering en de nieuwsgierigheid van de kinderen op te wekken. Stap 2: Verkennen: de genummerde opdrachten zijn in dit project grotendeels nog leerkracht-gestuurd. De achterliggende gedachte hierbij is dat elke leerling minimaal een aantal gegevens moet kunnen verzamelen om inhoud te geven aan het project. Aan de hand van de vragen worden zij uitgedaagd over diverse aspecten na te denken en diverse onderzoekjes te doen teneinde aan de benodigde informatie te komen. Stap 3: Opzetten experiment: voor de opdrachten met een letter worden samenwerk-vaardigheden geoefend. De proefjes zijn telkens voorbereiding voor de daaropvolgende individuele opdrachten. Aan de hand van een stappenplan worden de kinderen begeleid in hun onderzoek. Ook deze onderzoekjes zijn nog leerkracht-gestuurd, gericht op een duidelijk eindresultaat. Stap 4: Uitvoeren onderzoek/ experiment: beide soorten opdrachten worden door de leerlingen op eigen niveau uitgevoerd en gedocumenteerd in de vorm van een verslag volgens de eisen die in de opdracht vermeld staan. Stap 5: Concluderen: de conclusies uit de onderzoeken en experimenten leiden in opdracht 5 tot een eigen beeld voor een ontwerp. De eisen waaraan het ontwerp moet voldoen worden door de leerlingen zelf bepaald. Stap 6: Presenteren: met het eigen ontwerp moet de leerling een bijbehorende presentatie vormgeven. Dit is het meest open en leerling-gestuurde deel van het project. Stap 7: Verdiepen of verbreden: tijdens de eindpresentatie stellen bezoekers vragen om een gefundeerde keuze te maken. Deze vragen leiden voor de leerlingen tot verdieping en verbreding.

7

Leerlingenboekje : Datum: Schoolwerk: In de klas:

1e week introductie project Mars One,

ontwerp je eigen planeet!

Start: verhaal en beelden 1e

Maanlanding

2e week Opdracht 1 maken + Doeblad 63

activiteit 1 a t/m c maken (zie

bijlage)

Opdracht A (doeblad 61, zie

bijlage)

3e week Opdracht 2 maken Opdracht B (doeblad 63, activiteit 2

Zuiver het water)

4e week Opdracht 3 maken Opdracht C (werkblad Luchtdruk

en werkblad Water koken, bijlagen)

5e week Opdracht 4 maken Opdracht D (beschrijving maken +

schilderopdracht)

6e week Inleveren gehele verslag voor indiv.

beoordeling (opdr. 1 t/m 4)

Opdracht 5 maken (mag in

tweetallen)

7e week In overleg, afhankelijk voortgang Opdracht 5 maken (mag in

tweetallen)

8e week In overleg, afhankelijk voortgang Opdracht 5 maken (mag in

tweetallen)

9e week afsluiting: presentatie ‘Space Expo

Mars +One’

Laatste voorbereidingen voor

presentatie einde van de dag.

Ouders, kinderen en leerkrachten

worden uitgenodigd te komen

kijken.

Aan de hand van een aantal voorbereidende onderzoeken gaan we onze eigen planeet ontwerpen. Elke opdracht is tevens een onderdeel van je presentatie. Bedenk dus bij elke stap hoe je dit ook in je eindpresentatie laat zien. Als verslag, in een digitale presentatie, in een creatieve vorm, als visueel object. Een combinatie van diverse wijzen van presentatie maakt het totaal aantrekkelijker! Je verslag wordt een bron van informatie voor de lezer, vergelijkbaar met Wikikids. De eindpresentatie wordt een expositie waar jij in jouw stand reclame maakt voor jouw planeet. De bezoekers willen natuurlijk wonen op de meest ideale planeet! Zorg dat ze voor jouw planeet kiezen! Opdracht 1: Stel: je gaat op reis naar Mars. Wat is er nodig om naar Mars te komen? Hoe verloopt je reis? Wat moet je allemaal voorbereiden? Hoe lang is je reis? Hoeveel brandstof heb je nodig? Wat gaat de reis kosten? Hoeveel eten moet je meenemen per persoon? En de terugreis? Maak een kort verslagje van je bevindingen. Dit is hoofdstuk 1 van je eigen verslag. Opdracht A: breng alle planeten van ons zonnestelsel in kaart (Doeblad 61, in tweetallen) Hoever is elke planeet verwijderd van de zon? Hoe zou je ons zonnestelsel in beeld kunnen brengen, zodat de afstanden tot de zon in verhouding kloppen? Hoe snel draait een planeet om de zon? Hoe zou je dat kunnen laten zien? Iedereen maakt 1 of 2 planeten op schaal. Kies samen 1 manier om alle afstanden in kaart te brengen, verdeel de planeten en maak

8

alleen of met 2 een model van jouw planeet. Houdt daarbij rekening met wat je weet van deze planeet, bijvoorbeeld over kleur of landschap. Opdracht 2: Kun je eigenlijk op Mars leven? Kun je er lopen zonder ruimtepak? Hoe koud of warm is het er? Hoe ziet de grond op Mars eruit? Is het vlak of bergachtig? Zijn er vulkanen? Kun je bijzonderheden vinden? Welke stoffen zijn er in de bodem te vinden? Wat is er nodig om op Mars te kunnen (over)leven? Beschrijf dit in een kort verslagje. Dit is hoofdstuk 2. Opdracht B: in de klas doen we de activiteit Zuiver het water (zie doeblad 63). Opdracht 3: we hebben gekeken naar 1 voorwaarde om te kunnen leven. Hoe zit het met de andere voorwaarden voor leven? Zijn die op Mars aanwezig? Zou je die kunnen meenemen? Hoe zou je ze kunnen behouden? Wat zou er met je lichaam gebeuren als je op Mars rondloopt? Maak van deze informatie weer een kort verslagje. Dit wordt hoofdstuk 3. Opdracht C: in de klas onderzoeken we met 2 proefjes waarom luchtdruk belangrijk is voor het menselijk lichaam. Opdracht 4: stel, alle basisvoorwaarden zijn zo aangepast, dat leven op Mars mogelijk is. Hoe zou jij de planeet inrichten? Wat vind jij belangrijk om goed te kunnen leven? Hoe zou je beginnen? Denk aan: wonen, voedsel, werken, kleding, medische zorg, vervoer, … De landing op Mars: Wat ga je als eerste doen? Hoe verdeel je de taken? Wie neemt de leiding en waarom? Welke mensen heb je meegenomen en waarom? Opdracht D: stel, er zijn levende wezens op Mars. Hoe zien deze eruit? Wat is er anders aan dan hoe wij eruit zien? Waarom is dat zo? Zijn ze slechter of beter dan wij? Kunnen ze andere dingen? Hoe ziet jouw ideale mens eruit? Beschrijf zo duidelijk mogelijk. Dit wordt hoofdstuk 5 van je verslag. Aan de hand van je beschrijving schilder je jouw ideale mens. Het schilderij mag je gebruiken voor je presentatie. Opdracht 5: ontwerp nu je eigen planeet. Je hebt nagedacht over alles wat betreft het leven op Mars. Je weet wat je belangrijk vindt en wat ervoor nodig is om ergens opnieuw te beginnen. Ontwerp met die gegevens je eigen planeet. Maak een maquette, waarop alle infrastructuur te zien is. Of kies voor een andere manier om je planeet 3D vorm te geven. Maak er een duidelijke wegwijzer bij met alle informatie voor de bezoekers. Gebruik hiervoor bijvoorbeeld je eigengemaakte Wikikids We presenteren ons project in ons SpaceExpo Mars+1 Museum. Onze bezoekers willen zich aanmelden om een nieuw leven te starten op jouw planeet. Zorg dat ze goed geïnformeerd worden en dat ze enthousiast worden! Heel veel succes!

9

Een beeldverslag van het proces en de eindpresentatie:

10

11

Project ‘Ontwerp je eigen planeet’ Jacqueline Aellerinck – leerkracht plusklas Paus Joannes / Marcellinus in Enschede Opzet van het project

Er wordt uitgebreid aandacht besteed aan filosofische vragen rondom het thema. Dit zal ook in het verslag terug te lezen zijn

Leerlingen doen in tweetallen een eigen onderzoek. Dit onderzoek zal d.m.v. een proefje of op een andere manier gepresenteerd worden tijdens de afsluiting

De leerlingen maken een programma van eisen t.a.v. de inrichting van de eigen planeet, de bewoners en de gebruiken

In het verslag wordt ook aandacht worden besteed aan de filosofische vragen.

Tijdens de eindexpositie voor ouders, leerkrachten, vrienden en andere belangstellenden beantwoorden de leerlingen achter de stands vragen van de bezoekers en maken ze reclame voor hun planeet. De bezoekers kiezen de meest ideale planeet als winnaar. Ook zal een expert de planeten en onderzoeken gaan beoordelen.

Tijdens het project werd gebruik gemaakt van : - het WKRU werkblad onderzoeksplan5 - een zelf ontwikkeld leerlingenboekje waarin zowel beschreven staan de opdrachten in de plusklas als het werk waar leerlingen de rest van de week in de eigen klas of thuis aan de slag kunnen - een zelf ontwikkelde taakbrief waarmee wekelijks evaluatie en reflectie plaatsvinden. Het leerlingenboekje en de taakbrief zijn op te vragen bij j.aellerinck@skoe.nl

5 http://www.ru.nl/wetenschapsknooppunt/materialen/hulpmiddelen/#h2e1e67d5-8acf-b078-e46e-3ba4f2fc20aa

12

Stap Leerling-activiteiten

1. Confrontatie of introductie D.m.v. Expeditie Mondoes wordt het thema geïntroduceerd. Expeditie Moendoes is een spel waarmee leerlingen in een uur kennismaken met de essentie van wetenschappelijk onderzoek. Er is geen voorkennis voor nodig. Leerlingen spelen een team wetenschappers dat stuit op een onbekende planeet.

1. Informatie verzamelen 2. Gegevens uitwisselen. 3. Conclusies publiceren 4. Werken als team

2. Verkennen of aanrommelen 1. De inhoud & doelen van het project

worden uitgebreid toegelicht. 2. De manier waarop we het project gaan

presenteren wordt bekend gemaakt. 3. Het thema planeten wordt zo breed

mogelijk verkend. We verzamelen materialen, kijken naar filmpjes, maken

1. Info verzamelen over planeten 2. Bekijken, ordenen en vergelijken verzamelde

materialen. 3. Mindmap maken. 4. Nadenken in groepjes over het volgende:

Wat vind je bijzonder aan de aarde? Waar zou je meer vanaf willen weten? Waar zou je onderzoek naar willen doen?

Zevenstappenplan “ontwerp je eigen planeet”

13

woordvelden, mindmaps en er worden veel vragen gesteld.

3. Opzetten experiment Wat zijn goede onderzoeksvragen? Hoe stel je een goed onderzoekplan op

a.d.h.v. een aantal stappen. Wat is een goede filosofische vraag?

1. In tweetallen een goede onderzoeksvraag

bedenken. 2. Onderzoeksplan invullen 3. Onderzoek doen 4. Een goede filosfische vraag bedenken.

14

5. Uitvoeren experiment

6.

N.a.v. het geschreven onderzoeksplan voeren de kinderen hun onderzoek uit. D.m.v. een proefjes of op een andere manier demonsteren ze de resultaten hiervan. Ook zullen ze een maquette maken van een planeet en het onderzoek hierbij betrekken. * Thuis en op school filosoferen over de bedachte vraag. Om zo door verschillende inzichten tot een eigen mening te komen maar deze zo nodig ook bij te stellen

7. Concluderen

Conclusies en bevindingen schrijven de

kinderen in een eindverslag.

D.m.v. een maquette passen ze ook toe wat er bedacht is.

15

8. Presenteren of communiceren De eindpresentatie van het project vindt buiten voor de school plaats zodat er zoveel mogelijk toeschouwers komen. De kinderen richten allemaal een eigen kraampje in.

1. Eindverslag 2. Maquette van de planeet. 3. Presentatie experiment – dit kunnen ze ter

plekke demonstreren aan de toeschouwers. 4. Filosofische vraag – bezoekers worden

uitgenodigd om met de kinderen de filosoferen.

16

9. Verdiepen of verbreden Voor de presentatie is ook een expert uitgenodigd die inhoudelijk met de kinderen op het onderzoeksgedeelte en filosofische vraag in gaat.

De kinderen gaan inhoudelijk in gesprek met de experts over het onderzoek en de onderzoeksvraag. Ook zullen ze met hen filosoferen over de vraag die de kinderen het meest bezig houdt.

17

Project Griekse goden en Zelfvoorzienendheid Wieke Stegink en Meindert Koelink – leerkrachten groep 7/8 Da Vinci Berkelland

Wij hebben er voor gekozen een project te doen waarbij we twee, ogenschijnlijk, niet te

combineren onderwerpen tegelijk behandelden. Griekse goden en zelfvoorzienendheid.

Achteraf heeft dit erg goed uitgepakt. In het begin lagen de onderwerpen ver uit elkaar en

vroegen de leerlingen zich ook af hoe dit in Gods naam bij elkaar zou komen. Uiteindelijk hebben

de kinderen eigen goden bedacht voor delen uit een zelfvoorzienende woning. Zo ontstonden er

onder andere de god van de kringlopen, de god van de poep (vanzelfsprekend), de god van de

bio-vergisting en de god van de compost. De leerlingen maakten een stamboom waar hun goden

in voorkwamen.

Zo waren ze allemaal vader en moeder en broer en zus van elkaar. Dit zorgde voor veel hilariteit

en verbondenheid.

Het resultaat mag er wezen. De leerlingen hebben individueel ‘lapbooks’ gemaakt, samen een

‘Olympus’ bedacht en gebouwd en een eindpresentatie met tekeningen en muziek in elkaar

gezet.

Ook hebben we een rockopera over Antigone bezocht.

18

Verloop van het project

Les Inhoud Ervaringen/tips

1 - Presentatie project + uitleg thema

- Centrale vraag geïntroduceerd

Kunnen we een God gebruiken om mensen

milieubewuster te laten leven?

- Verteld over Socrates en zijn invloed op de filosofie

- Opbouw socratisch gesprek besproken

- Socratisch gesprek geoefend met de kinderen.

- Doel van deze les is o.a. om de leerlingen te

enthousiasmeren voor het project.

- Tips voor de leerlingen tijdens een Socratisch gesprek:

Handen leeg tijdens gesprek

Binnen-/buitenkring om de beurt in kleinere groepen

het gesprek voeren

Pas nadat iemand uitgesproken is, mag je

reageren/vragen stellen

Onthoud 1 woord om te gebruiken

Zeg je ding in 1 zin!

2 - Introductie presentatievorm Lapbook

- Het lapbook diende om de kinderen individueel de

aangeboden stof op een creatieve manier te laten

verwerken tot een persoonlijk document.

- https://www.youtube.com/watch?v=zFVJ2OBMICM

- Om overzicht te houden over de verschillende opdrachten

in het lapbook, hebben wij een aftekenlijst gebruikt.

3 - Inventariseren m.b.v. een mindmap wat

zelfvoorzienend leven allemaal inhoudt.

Wat is het? (circulaire economie)

Wat heb je allemaal nodig?

Waar loop je tegenaan?

- Vervolgens gingen de leerlingen zelf een

zelfvoorzienend droomhuis op een droomlocatie

ontwerpen.

19

4 - Informatie over Griekse goden en hun relaties.

- Verhaal over de god Kronos verteld.

- De namen van vele Griekse goden zaten in een

grabbelton. Elk kind trok hier 1 naam uit en moest over

die god een persoonlijk stuk schrijven.

Punten die hierbij belangrijk waren:

1. Wie zijn de ouders van je god?

2. Wie zijn de nakomelingen van je god?

3. Wat zijn de krachten van je god?

4. Welk attribuut heeft je god?

5. Wist-je-datjes

5 - Presentatie van de zelfvoorzienende huizen

- We zijn met de hele klas naar de rockopera Antigone

gegaan. Ter voorbereiding hierop hebben we het

script/verhaal van Antigone doorgenomen.

- De leerlingen moesten de circulaire processen binnen

een zelfvoorzienend huis zoeken (energie, afval, water)

- Daarna hebben ze een eigen God ontworpen, passende

bij een kringloop.

6 - We hebben het met de kinderen gehad over

zelfvoorzienend tuinieren, ter voorbereiding van ons

bezoek aan een kruidentuin in de buurt.

7 - De kinderen waren erg enthousiast over het bedenken

van eigen goden. Daardoor ontstond er binnen de klas

een stamboom van hun zelf gecreeerde goden.

- We hebben de Olympus geintroduceerd als de plek

waar de goden vroeger samen kwamen.

We hebben de kinderen uitgedaagd om hun eigen goden

een plek te geven om samen te komen.

20

8 - Tijdens het voorbereiden van de presentatie voor

belangstellenden, kwam er veel spontane eigen inbreng

van de leerlingen. Zo werden er bijvoorbeeld allerlei

tekeningen, posters, kleiwerkjes en muziek ontworpen.

- Als je open staat voor wat er uit de leerlingen komt aan

eigen inbreng, ontstaat intrinsieke motivatie en

betrokkenheid.

9 PRESENTATIE

21

Aanvullende tips : Nelleke Dijkstra – Intern Begeleider Paus Joannesschool Enschede en Marcellinusschool Boekelo

Talentontwikkeling en Onderzoekend & Ontwerpend leren www.kwto.nl

https://talentstimuleren.nl/werkgroep/23-talentnetwerk-overijssel-oost-gelderland www.onderzoekenmetdeklas.nl

www.wentindeklas.nl http://www.wetenschapdeklasin.nl/ http://siriusprogramma.nl/regionaletalentnetwerken/index.php?page=3 http://www.wetenschapsknooppunten.nl/docs/poster_de_stappen_van_onderzoekend_leren_-_groot[1].jpg http://www.ru.nl/wetenschapsknooppunt/materialen/hulpmiddelen/#ha4fc3782-1b60-42b3-b8c3-8b985f9c1d36 http://www.ru.nl/wetenschapsknooppunt/materialen/hulpmiddelen/#h2e1e67d5-8acf-b078-e46e-3ba4f2fc20aa

Filosofie en creatief denken met kinderen Je kunt een (filosofische) vraag op de weektaak zetten en kinderen hierover na laten denken.

Misschien kunnen kinderen de vraag zien als het begin van een project of kunnen ze er een

tekst bij schrijven of een werkstuk of tekening maken. Ook kun je de vraag aan het eind van

de week centraal stellen in de klas.

https://www.platformbetatechniek.nl/publicaties/taal-in-de-context-van-wt

http://www.kinderfilosofie.nl/index.php/de-praktijk

Op de site van Centrum Kinderfilosofie Nederland is veel informatie te vinden over

filosoferen met kinderen. Er kan ook lesmateriaal gedownload worden.

http://www.filosofiejuf.nl/

geeft interessante tips om met kinderen te filosoferen. Er is gratis materiaal te downloaden. In de webshop zijn interessante materialen te bestellen. http://www.quest.nl/vraag-van-de-week Op de site van de Quest staan verschillende vragen. Een aantal daarvan zou je kunnen gebruiken als filosofische vraag in je klas. De Quest 101 van 2016 bestaat uit alleen maar vragen en antwoorden. Deze Quest is op de site nog te bestellen.

22

http://www.ideeentoestel.nl/ Het Ideeëntoestel is een lesprogramma voor creatief denken in het basisonderwijs.

https://vindingrijk.wordpress.com/2013/10/10/het-grote-vindingrijkboek/ Het Grote Vindingrijkboek is een boek vol inspiratie en informatie over Creatief denken met veel praktische ideeën.

https://citaten.net/zoeken/citaten_van-johan_cruijff.html

Lessuggestie filosofische citaten: met kinderen citaten bestuderen/bespreken van bekende

filosofen of van bijvoorbeeld Johan Cruijff. Daarna kinderen zelf een filosofische uitspraak

laten doen. Deze opschrijven en andere kinderen laten raden wat ermee bedoeld wordt.

Denkdobbelspel Denkdobbelen kan worden gebruikt voor het maken van denkdobbelvragen, denkdobbelverhalen, denkdobbelgedichten of denkdobbeldrama. Bij alle toepassingen vul je in de wolken woorden in. Wat voor woorden en hoe deze te gebruiken, lees je in de gebruiksaanwijzing en op de site www.denkdobbelen.nl vind je ook voorbeelden en meer informatie. In de plusgroep heb ik het spel een aantal keren gespeeld met kinderen. Ze leren steeds meer out of the box denken. De gedachtenspinsels van het ene kind, leiden tot nog mooiere ideeën van een ander kind.

Het Billetjesblootspel Dit spel bestaat uit een doosje met vragenkaartjes. De soorten vragen lopen erg uiteen. Sommige zijn erg beladen, andere wat luchtiger. Soms lijkt een vraag heel simpel, maar kunnen de antwoorden toch erg complex zijn (of andersom). Een aantal vragen: Denk je dat de waarheid bestaat? Vind je kinderen leuker dan grote mensen? Denk je dat koeien kunnen denken? Weet je veel? Bestaat er volgens jou toeval?

Je kunt de vragen gebruiken om een filosofisch gesprek te beginnen, maar je kunt kinderen ook uitdagen om hun eigen mening te geven zonder dat ze weten wat een ander vindt. Je kunt kinderen vragen om met de ogen dicht te kiezen voor het antwoord ja of nee en dan dit antwoord te verdedigen.

Green Stories Green Stories zijn raadselverhalen. Er is iets bijzonders gebeurd in de natuur. Door vragen, raden en puzzelen kom je achter de geheimen van de natuur. Deze raadsels helpen kinderen om out of the box te denken. Het is zeer geschikt om kinderen even op te warmen voor een filosofieles. Er zijn stories in verschillende kleuren (black, white, orange, blue, pink).