faktorët prediktive të Çrregullimeve acute psikotike tek...
TRANSCRIPT
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
UNIVERSITETI MJEKESOR
FAKULTETI I SHKENCAVE MJEKESORE DHE TEKNIKE
DEPARTAMENTI I LENDEVE KLINIKE
SEKSIONI ANESTEZI-REANIMACION
Temë për mbrojtjen e titullit “Doktor I shkencave mjekësore ”
Tema:Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas
operacioneve në Urologji.
Punoi :Haxhire Gani Udhëheqës shkencor :Prof.Prof. Dr.Mihal Kërçi
Qershor 2013
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Permbajtja e lendes
1. Hyrje(fq 3)
2. Kujtese anatomo-fiziologjike tek te moshuarit(fq 4)
2.1 Ndryshimet ne sistemet dhe organet tek te moshuarit.
2.2 Kurikuli i anestezise tek te moshuarit
3. Cregullimet Acute Psikotike tek të sëmurët geriatrikë pas
operacioneve ,incidenca,faktoret e riskut,trajtimi dhe parandalimi i tyre.
4.Qellimi I studimit .
5.Materjali dhe metoda e studimit .
6.Rezultatet dhe perpunimi statistikor .
7.Diskutimi.
8.Perfundimet.
9.Rekomandimet
10.Bibliografia.
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
1.Hyrje
Rritja e moshes mesatare ne shqiperi dhe ne te gjithe boten ka bere qe te rritet numuri I te semureve te
moshuar qe I nenshtrohen kirurgjise .Koncepti I te moshuarit eshte nje koncept dinamik .Gje qe do te
thote qe me kalimin e viteve me rritjen e jetegjatesise ka ndryshuar edhe kufiri se kur nje njeri quhet I
moshuar .Ne vitet 1900 (ne vitin 1927 si nje professor I ri I kirurgjise ne shkollen TULANE te mjekesise I
tha nje praktikanti qe operacioni I planifikuar ,per riparim te hernies inguinale ne nje pacient te moshes
mbi 50 vjec nuk eshte I justifikuar)A.Ochsner nje I moshuar quhej mbi 50 vjec ndersa sot si kufi qe nje
njeri quhet I moshuar eshte mosha mbi 65 vjec. Pra me rritjen e jetegjatesise jane rritur edhe numri I
interventeve qe I nenshtrohen te semuret e moshuar .Pra eshte shtuar jo vetem problemi kirurgjikal por
edhe ai anestetik.Rritja e numrit te operacioneve me rritjen e moshes sigurisht qe eshte e shoqeruar me
rritjen e komplikacionve perioperatore.Mosha e avancuar eshte konsideruar kunderindikacion per
kirurgjine,por ne fakt me shume se mosha e avancuar duhet konsideruar kunderindikacion per kirurgjine
,mosha e vete e te semurit te moshuar .Plakja e popullsise eshte efekt I vendeve te zhvilluar .Procesi I
plakjes do te vazhdoje per dekada .Nje pyetje shume e rendesishme qe shtrohet sot eshte a eshte mosha
faktore risku I drejtperdrejet per kirurgjine dhe anestezine?Sigurisht qe mosha eshte faktore risku per
kirurgjine dhe anestezine ,por shume e rendesishme per ne si mjeke qe krahas moshes kronologjike ne
duhet te njohim mire edhe moshen biologjike .Mosha kronologjike eshet ajo se sa vjec eshte I moshuari
ndersa mosha biologjike eshte ajo qe pavaresisht nga vitet qe ka I moshuari shume here me e rendesishme
eshte fakti sesa semundje ka ky I moshuar.p.sh me I riskuar eshte nje I semure qe do I nenshtrohet
kirugjise edhe pse eshte 65 vjec por eshte NYHA IV sesa nje I semure tjeter I cili eshte 80 vjec por nuk ka
asnje semundje ne trupin e tij,gje qe eshte e rralle por jo e pamundur .Kirurgu nuk duhet te harroje qe
zgjatja e jetes mund te sjelle lumturi dhe se kjo lumturi eshte shume e rendesishem per te
moshuarin.Faktoret e riskut perioperatore jane te shumte si alterimet e ekuilibrave hidrike,acido-bazike
etj,por krahas ketyre jane edhe ato te lidhuar me moshen .
Faktoret e riskut ne pike :
Mosha ne vite
Piket
71-74 7
75-79 12
>80 20
Autum Anaesthezia 2011 Gabriela Bettelli .
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Duke marre parasysh: Rritjen e moshës mesatare ku numuri i të sëmurëve që operohen mbi moshën 65
vjec në klinikën tonë operohen deri në 80- 85 vjec (pasi një nr. i madh i operacioneve në klinikë e
urologjisë janë prostatectomia e cila prek moshat e avancuara) është në rritje dhe mendoj që ky numër
është në rritje edhe në klinikat e tjera (kryesisht tumoret). Gjatë këtyre viteve unë kam hasur në një
numër në rritje të sëmurësh që kanë patur pas operacionit crregullime psikike dhe e gjej me vend
marrjen në studim të këtij problemi që e hasim në punën e klinikës sonë.(Literatura 10-61.4%) Madje
mendoj që ky problem haset jo vetëm në klinikën e Urologjisë por edhe në klinikat e tjera kur të
operuarit janë të moshuar .Operacioni ka ndikim të ndjeshëm në dekompensimin e statusit psikologjik
tek të moshuarit .Ky studim ben qe I semuri te trajtohet ne kompleks si individ me te gjitha
problematikat qe ai mbart qofshin ato fizike apo psikologjike .Kjo ben qe ne te semurin te mos e shohim
thjesht prostata,tumori,apo kalkuli por I semuri. E nisur edhe nga fakti që deri më sot në asnje nga
konferencat e organizuara në vend ose botim nuk është analizuar si problem (por qe eshte problem
)dhe aq më tepër të bëhet një studim i mirëfilltë ,prandaj mendoj se ky punim ka shumë vlera për
mjeksinë në përgjithësi dhe kirurgjinë në vecanti .
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Ky kerkim eshte aprovuar nga shoqata amerikane e anestezisteve dhe komiteti geriartrik I anestezise.
Me 14 Tetor 2007.
1-Përkufizimet dhe demografia .
2.-Njohja e çështjeve te kujdesit / ekonomik ,shëndetësor lidhur me moshen e pacientit .
3.-Njohja e Konsiderata va etike në pacientët e moshuar .
Sistemet dhe organet9 .
4- Njohja e anestezise dhe e impaktiti te moshes ne SNQ dhe ate periferik .
5- Njohja e anestezise dhe e impaktiti te moshes ne sistemin kardjovaskuar .
6- Njohja e anestezise dhe e impaktiti te moshes ne sistemin e rrugeve ajrore dhe te mushkerive
7- Njohja e anestezise dhe e impaktiti te moshes ne funksioni metabolic dhe ate endokrin .
8- Njohja e anestezise dhe e impaktiti te moshes ne termorregulli.
Te vena te gjitha se bashku .
9- vleresimi dhe ecuria e pacienteve te moshuar, e ardhmja e geriartikeve
10-Vleresimi preoperatore I te moshuarve nga anestezistet
11- Paraqitja atipike e fatkeqësive fiziologjike.
12-Trauma ne geriartri
Zgjedhja e anestezise
13-Anestezia Regjonal apo gjenerale
14-Ne kirurgjine ambulatore
15-Administrim I gjakut dhe I likedve
16-Aftësi procedurale – mos bej dem
Medikamentet
17-Njohja e cështjeve farmakologjike ne te moshuarit
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
18-Anestetiket inhalatore
20-Anestetiket venoze dhe ato locale kujdesi postoperatore
21-Deliriumi dhe crregullimti njohese postoperatore
22-menaxhimi I dhimbjes acute
Hapesirat subspecialitetit
Ceshtjet ne kujdesin e terapise intensive
Dhe sindromi I dhimbjes kronike
QELLIMI:
1-Për të kuptuar termat e zakonshme te plakjes.1
2-Për të kuptuar trendet demografike në kirurgji e te moshurave2.
3.-Për të kuptuar evolucionin e konceptet e rezultateve në Geriartri 3.
Objektivat:
1-Te percaktoje normat per plakjen, duke përfshirë termat e mëposhtëm: I vjeter ; Vjetër Vjetër, të
moshuarit dhe shume te vjeter . Te moshuarit eshte nje koncept relative qe ndryshon me kohen
Përkufizimet duhet të përfshijnë komente mbi, ndryshueshmërisë heterogjenitetin, dhe renien
funksionale te Sistemit të Rezervës se organeve në lidhje me plakjen . plakje4.
2-te pershkruaj karakteristkat qe shqoqerohen me dobesi 5.
3-te percaktoje popullsine qe merr kujdes mjeksore (medicare) 6.
4-te komentoje shkurtimisht rolin e kirurgjise tek nje geriatrtik7 .
5-te listoje procedurat kirurgjiakle tek te moshuarit si primare .8 .
6-Te pershkruaj faktorin celes ne kirurgjien tek te moshaurit si psh. Tipin e operacionit,dhe gjendjen e
emergjences . Kurikuli e anestezise ne geriartri
Njohja e anestezise dhe e impaktiti te moshes ne SNQ dhe ate periferik .
Sistemi nervor qendror: keto mosha paraqesin shkalle te ndryshme atrofie cerebrale, ulen perqendrimet
e neurotransmetitoreve, ritmi i metabolizmit mbetet ne te njejtat nivele, rritje te ndjeshmerise nga
anestetiket, dhe ulje te volumit te lengut cerebrospinal.
QELLIMI:
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
1-Njohja e moshes normale e lidhur me ndryshimet njohes ,insulte,Parkinson,alzaimer.mielopatia
cervikale,anestezia dhe roli I moshes ne sistemin neurotransmetues10 .
2-Njohja e moshes normale e lidhur me sistmein nervor autonom dhe efektin e administrimti te
anestetikeve11.
3-Njohja e ndryshimeve, fiziologjike si ndryshimet ne pamje ,ne degjim ,dhe ne prekje12,
4-Njohja e ndryshimeve ne sistmenin nervor periferik funksioni dhe efekti I dhimbjes dhe
trasmetimti13.
OBJEKTIVAT:
1-Te beje te mundur pershkrimin e sistemit te transmetimit ne funksionin njohese se si anestezia dhe
mosha I modifikon ato14.
2-Te beje te mundur vleresimin baze te degjimit,pamjes dhe ndjeshmerise 15.
3-Te pershkruaje ndryshimet ne sistemin nervor periferik dhe efektin e e anestetikeve dhe zgjedhjen e
trye16 .
4-Te pershkruaje rendesine e moshes lidhur me ndryshimet njohese dhe crregullimet neurologjike,
central,vlersimi I anestezise,permbajtja,dhe ecuria 17.
Efektet e plakjes në sistemin nervor përfshijnë18:
1.Shkrirja selektiv e neuroneve cerebrale dhe ne korteksin Cerebellar19 .
2. Humbja e neuroneve brenda zonave të caktuara të thalamus,locus ceruleus , dhe ne ganglionet
basale20.
3. Reduktimi i përgjithshëm në densitetit te neuroneve, me humbjen e 30 për qind të masës së trurit nga
moshen 80 vjec e lart .
4. zvogëlimi I numrit te receptorëve te serotonins në korte .
5. nivelet e reduktuara te receptoreve të acetilkolinës dhe acetilkolinės receptorët në disa rajone të
truri.
6. Nivelet e zvogëluar e dopaminës në neostriatum dhe substantia nigra dhe reduktim të receptorëve
dopamine në neostriatum.Sistemi serotonergjik,kolinergjik,dopaminergjik,shoqerohet respektivisht me
humorin, memorien,funksionin motor,mundet pjeserisht te llogarite t per depression ,humbje te
memories ,dhe disfunksion motor tek te moshuarit .Ka gjithashtu nje rritje te pergjitheshem te te
gjitha pragjeve te perceptimti, te dhimbjes , temperature, nuhatjes,ndjeshmerise ,te te parit e te
degjuarit, te te prekurit.
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Gjumi:Me avancimin e moshes ndodhin ndryshime fiziologjike normale ,ndryshimet me te zakonshme
jane nje renie e ngadalet e valevete gjumit ose te valeve delta.Gjumi delta eshte menduar te jete
nje gjume I thelle. Shpeshere zgjohen gjate nates dhe gjate dites ndihen te lodhur dhe dremisin gjate
dites, Dy cregullime jane ve re me shpesh tek te moshuarit
1. crregulimet e frymemarjjes gjate gjumit
2. levizjet e shpeshta te gjymtyreve .
Memoria dhe performance e arsyes jane ne renie lineare me rritjen emoshes .
Plasticiteti :Eksperienca eshte nje stimul madhor I plasticitetit te trurit gje e cila ben te mundur
ndryshimin e struktures dhe te funksionit.Eshte menduar qe rritja e dentriteve dhe numrit te sinapseve
me moshen ndihmon ne kompesimin e humbjes se neuronve .Mosha dhe crregullimet e lidhuar me
moshen si ateroskleroza cerebrale,Alzaimer,Parkinson jane crregullime ,semundje qe e avancojne
shume moshen e te semurit .Shumica e insulteve ndodhin pas moshes 70 vjec dhe ato 2 fishohen cdo
10 vjet pas moshes 55 vjec56 .
Parkinson dhe Alzaimer dyfishohen cdo 5 vjet .2-3% e moshes 65-75 vjec dhe 30% mbi moshen 85
vjec. Dhe 5% I shfaqin shenjat e tyre te para te Parkinsonit rreth moshes 40 vjec57.
- Njohja e anestezise dhe e impaktit te moshes ne sistemin kardjovaskuar:
Sistemi kardiovaskular: trashet miokardi, rritet ngurtesia, ulet kontraktiliteti dhe volumet
mbushese, ulje te kompliances, ulje te pranise dhe aktivitetit te receptoreve beta, si edhe mund te
kemi pathologji degjenarative valvulare (aorte, mitrale) E gjithe kjo situate rrit mundesine per
instabilitet hemodinamik, ndryshim te ndeshem te pergjigjeve ndaj barnave
kardiovaskulare21,29,30.
1-Njohja normale e moshes lidhur me dryshimet ne strukturen vaskulare dha ate funksionale qe
kontribon ne rritjen e TA dhe puls presion dhe hypertension sistolik22 .
2- Njohja normale e moshes lidhur me dryshimit e strukturen kardjake dhe ne funksionin kardjak qe
kontribuon ne hipertrofine e ventrikulit te majte ,disfunksion djastolik dhe aritmite atriale23.
3- Njohja normale e moshes lidhur me dryshimit kardjovaskulare ,qe con ne riskun per semundje
kardjake,si semundje te arterieve koronare,insuficince kardjake kronike dhe fibrilacion atria24l.
4- Njohja normale e moshes lidhur me dryshimit kardjovaskulare ne ndryshimet e kapacieteve reserve
kardjovaskualre dhe ne metoden e vleresimit te kapaciteteve reserve kardjovaskulare25 .
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
OBJEKTIVAT:
1-Te pershkruaje dhe te vleresoje moshen kardjovaskulare preoperative26.
2-Te pershkruaje bazen fiziologjike te qendrueshmerise te presionit te gjakut ne pacientet e moshuar
gjate anestezise gjenerale dhe asaj lokoregionale27.
3-Te percaktoje diferencen ndermjet disfunksionit djastolik dhe insuficience kardjake djastolike te
pershkruaje startegjite e menaxhimit per pacientet e moshuar me disfunksion djastolik ,menaxhimi I
pjesshem I volumit28.
QELLIMI:Shpjego dhe stadifiko e menaxho pacientet me risk per ishemi,aritmi,dhe risk per insuficience
kardjake.
Njohja e anestezise dhe e impaktiti te moshes ne sistemin e rrugeve ajrore dhe te mushkerive:
1. Sistemi respirator: pergjigja ndaj hipoksise dhe hiperkapnise ulet ndjeshem, ulen kompliancat, zvogelohet
siperfaqja alveolare, rritet hapesira e vdekur, rritet kapaciteti mbylles, ndryshon forma e thoraksit, ndryshon
tkurrshmeria e diafragmes dhe muskujve respiratore shtese, ulet kapaciteti funskional rezidual. Prania e
pathologjive preegzistuese respiratore eshte faktor prognostike me i sakte se ndryshimet moshore, duke
rritur keshtu shancet per komplikacione postoperatore pulmonare31,32,33,34.
QELLIM:
1-Kuptojë ndërveprimin në mes moshës lidhur me ndryshimet e mushkërive dhe sëmundjes.
2-Kuptojnë se si për të vlerësuar rezervën pulmonare.
objektivat:
1.-Përshkrimi I moshës lidhur me ndryshimet në mekanikën e mushkërive dhe testet e funksionit të
mushkërive.
2.-Shpjegoni se si për të vlerësuar rezervën pulmonar.
3.-Shpjegoni se si mosha-e mekanizma specifike të kontribuojë në hipoksi.
4.-Shpjegoni shtresëzim të riskut dhe parandalimin e pneumonisë.
5.-Shpjegoni ndërveprimin në mes të mungesës së rezervave të mushkërive dhe të ofrimit
anestezi.
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Funksioni renal: zvogelohet numri i nefroneve, ulet ne menyre progresive klirensi i kreatinines,mund te ulet
eleminimi i barnave me rruge renale. Keto ndryshime kane rendesi sepse zgjatet efekti dhe ulet eleminimi i barnave
duke sjelle akumulimin ne organizem dhe shtimin e efekteve toksike, dhe nga ana tjeter rrisin mundesine per
retension hidrik dhe te natriumit ne trup39-42.
1-Te kutpoje ndryshimet e perberesve te trupit36 .
2-Te kutpoje ndryshimet endocrine te lidhura me moshen 35,38.
OBJEKTIVAT:
1-Te pershkruaje ndryshimet renale dhe hepatike qe shoqerojne moshen37.
2-Te pershkruaje ndryshimet specifike te lidhuara me moshen ne drejtim te funksionit rezerve te
sistemiti endokrin .
3-Te percaktoje hipodhe hipernatremine dhe hiperglicmine ose djabetin
4-Te pershkruaje crregullimet acute elektrolitike (si psh .sindromi I TURP,perfshi te gjtiha procedurat qe
shoqerojne kete dhe trajtimin)
5-Te pershkruaje kequshqyerjen perioperative .
6-Te pershkruaje rekomandimet per translpantin pankreatik,hepatik ,renal etj ne te moshuarit43,44,45.
Njohja e rendesise se anestezise dhe impaktit te moshes ne termoregullim.
Qellimi:Njohja e ndryshimeve te termorregullimit ne te moshuarit :
OBJEKTIVAT:
1-Tepershkruaje riskun e hipotermise ne te moshuarit46 .
2-diskutimi I rolit te etheve si tregues I infexionit tek te moshuarit47.
3-Percaktimi I temperatures dhe emenaxhimi I saj48 .
-Funksioni hepatik: ulet masa hepatike dhe fluksi hepatik i gjakut. Kjo ben qe medikamentet qe eleminohem me
rruge hepatike te vonojne eleminim e tyre38.
Ceshtjet ligjore dhe marrja e kosnsensusit mundet te jete e veshtire ne keto mosha per shkak te proceseve
degraduese te trurit dhe crregullime konjitive ne periudhen perioperatore.
Moshat geriatrike marrin shume perparate per semundjet shoqeruese keshtu qe mjeku anestezist duhet te dije se si ti
perdori ne periudhen perioperatore.
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Farmakologjia e barnave anestetike tek moshat e thyera.
Ne moshat geriatrike kemi disa ndyshime qe prekin farmakokinetiken dhe farmakodinamiken e preparateve. Si
fillim theksohet qe ulen proteinat lidhese (albuminat dhe alfa 1 glikoproteinat) duke rritur fraksionin e lire te barit qe
eshte pergjegjes per dhenien e egzagjeruara te efektit. Struktura e trupit ndryshon, shtohet masa dhjamore dhe ulet
masa muskulare. Shtimi i indit dhjamor rrit volumin distributiv dhe zgjat efektin e barnave anestetike. Nga ana tjeter
ulet sasia e ujit gje qe ben qe te zvogelohet kopartamenti central dhe te rritet perqendrimi i barit ne organizem.
Biodegradimi ne hepar dhe eleminimi me rruge renale mundet gjithashtu te ulen duke zgjatur efektin e barnave. Ulja
e numrit te receptoreve eshte nje tjeter mekanizem qe shpjegon pergjigjen e ulur apo te egzagjeruar ndaj nje
medikamenti. Te gjitha sa u thane me siper kane rendesi te madhe per mjekun anestezist. Ne pergjithesi pikat e
meposhtme duhet te kihen parasysh:
1. Te evitohet premedikimi i thelle dhe i zgjatur
2. Efektet e medikamenteve mund te jene te egzagjeruara
3. Luhatjet hemodinamike te rendesishme ndaj preparateve antihipertensive mund te ndodhim me shpesh tek
moshat e shkuara
4. Ne pergjithesi dozat e medikamenteve duhet te reduktohen. Nevojat per inhalatore bien me 6% per cdo 10
vjet. Dozat e tiopentalit dhe e benzodiazepinave reduktohen per aresye te rritjes se volumit distributiv, uljes
se kompartamentit central dhe te proteinave lidhese plazmatike. Truri behet me i ndjeshem nga propofoli,
kurse per hipnomidatin aresyeja per reduktimin e dozes lidhet me uljen e klirensit te tij. Opioidet kane efekt
dyfish me te forte se tek te rinjte, prandaj reduktohen dozat. Kjo lidhet me ndjeshmerine e trurit por
gjithashtu edhe me funksionin renal dhe hepatik. Zgjatja e efektit te miorelaksanteve eshte me pak
sinjifikativ dhe lidhet kryesisht me uljen e klirensit renal dhe hepatik. Preferohet Cis-atarcuriumi dhe
mundesisht te evitohet miorelaksantet me efekt te zgjatur.
5. Preferohet te perdoren medikamente me efekte te shkurter dhe te titrueshem. Nga opiatet preferohet te
perdoret remifentanili. Tek miorelaksantet preferohet cis-atracuriumi, vecuronium, rocuronium dhe
sugamadex per reversimin sa me te shpejte dhe te plote te efektit te tij. Desflurani shoqerohet me zgjim me
te shpejte sa se inhalatoret e tjere.
Konsiderata anestetike
Vleresimi preoperator eshte standart. Egzaminimet shtese si ekokardiografi, spirometri, cikloergometri eshte ne
varesi te semundjeve shoqeruese te pacientit. Paneli biokimik perfshin te gjitha analizat dhe sigurisht edhe profilin e
plote te koagulimit. Ne egzaminimin objektiv duhet te perqendrohemi ne te dhenat klinike (koshienca, deficite
motorre/sensore, presioni arterial, pozicioni i detyruar, ortostatizmi, frekuenca kardiake, cianoza, polipnea/dispnea,
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
jugularet e fryra, dhe edemat) dhe ne aftesine e pacientit per sforcim. Me pyetje te thjeshta marrim informacione te
vlefshme se sa aftesi mbajtese te stresit ka pacienti.Roli i anestezise spinale/epidurale dhe pleksiale eshte per tu
vleresuar drejt. Sot ne literature flitet shume per efektet pozitive te anestezise lokorregjionale si uljen e
komplikacioneve respiratore dhe kardiake, bllokimin me te mire te kaskades inflamatore dhe te koagulimit, tendece
per uljen e hemorragjise intraoperatore dhe te nevoja per hemotransfuzione dhe sigurisht per trajtimin me komod te
dhimbjes akute postoperatore.Monitorizimi eshte ne varesi te pacientit dhe te procedures kirurgjikale qe do te
kryhet. Duhet te evitohen episode si hipotensioni, hipoksemia, hiperkarbia. Nuk perdoret hipotensioni i drejtuar
sepse rrezikon mjaft perfuzionin cerebral, koronar, dhe renal duke renduar semundjet preegzistuese. Evitohet
premedikimi i thelle dhe i panevojshem. Ne qofte se jemi perpara nje procedure qe realizohet me anestezi gjenerale,
rreziku i aspirimit duhet minimizuar me perdorimin e citratit te Na, ranitidines, dhe metoklopramidit. Kur propofoli
perdoret vetem, aplikohen dozat 1-1.5mg/kg, kurse kur shoqerohet me opioid dozat reduktohen ne 0.5-1 mg/kg.
Maska laringeale me inhalatore mundet te jete nje opsion per anestezi te kenaqshme. Gjate induksionit te anestezise
eshte e rendesishme te preoksigjenohet dhe te ventilohet 3-5 minuta sepse keto paciente desaturojne shume shpejt,
ndonjehere me shpejt se sa te kete filluar efekti i miorelaksines.
Kujdesi ne periudhen postoperatore.
Kjo periudhe e shttrimit ne spital eshte shume e rendesishme. Duhet te luftohet sa me shume per rifillimin e
aktivitetit te zakonshem te pacientit, mobilizimin e tij sa me shpejt qe te jete e mundur. Rifillimi i medikamenteve qe
merr ne menyre kronike eshte hap i rendesishem. Tek keto mosha nje nder problemet me te medha eshte
komplikacioni i mundshem respirator. Komplikacionet respiratore variojne nga 12-15 % ne varesi te kirurgjise ku
perqindjet me te larta hasen ne kirurgjine kardiovaskulare. Trajtimi i dhimbjes akute postoperatore duhet te kete si
parim perdorimin sa me pak te nevojshem te opioideve. Strategjite e minimizimit te opioideve perfshijne teknikat
pleksiale, analgjezine infiltrative ne vendin e operacionit, dhe kombinimin e morfines me antiinflamatoret jo
steroide. Crregullimet konjitive jane te shpeshta. Ato predispozohen nga hipotension, mosha e shkuar, ventilimi
mekanik, mikroembolat, dhe depresioni bashkeshoqerues. Haset shpesh ne repartet e terapise intensive dhe ne
kirurgjine kardiake
Konfuzioni :Qëllimi dhe Objektivat:Qëllimi i këtij punimi është që të rrisë ndërgjegjësimin e
profesionistëve të kujdesit shëndetësor në lidhje me nevojat e personave që përjetojnë konfuzion akute
dhe kronike. Për të edukuar profesionistët në lidhje me karakteristikat, faktorët e rrezikut, shkaqet dhe
strategjite, për të ndihmuar familjet që kanë të bëjnë me këtë popullsi në rritje të pacientëve49.
1. Te percaktoje konfuzion-akute dhe kronike50.
2. Përmbledhje e vlerësimin te konfuzionit51.
3. Deklaroje faktorët e rrezikut për konfuzion52.
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
4. Identifikimi shkaqet e zakonshme per konfuzionit53.
5. Ndërhyrjet për konfuzion.
6. Mënyra për të komunikuar me pacientin konfuz
7. Te percaktoje kategoritë që të ju udhëzojë në adresimin e çështjeve shpirtërore.
Çfarë është konfuzioni? Si manifestohet kjo në pacientët e moshuar? Shumica e autorëve pajtohen
se konfuzioni mund të ndahen në dy kategori: Konfuzioni akute (i quajtur gjithashtu deliri) dhe konfuzion
kronike I cili shfaqet pas javes se pare dhe zgjat me muaj ose vite .Tek te moshuarit postoperatore hasen dy
nozologji delirium postoperatore dhe crregullimet konjiktive postoepratore (POCD).Qe te dyja kane te
njejtet faktore risku por kane fispatologji te ndryshme .Njeri( delirium) fillon shpejt diten 1-3 postoperatore
ndersa POCD fillon pas 1 jave dhe vazhdon me muaj dhe vite . Delirium mbetet nen diagnosen dhe nen
trajtim nga mjekët dhe infermierët. Ajo qe shpesh është gabimisht ia kanë përshkruar një rëndim
themelor , dementia.63 : CNPO mund të jetë multifaktorial dhe me etiologji të paqartë. Një nga mekanizmat
gjerësisht të pranuar është deficit kolinergjike,rritja e nivelit të aktivitetit antikolinergjik në serum është e shoqëruar
me rritjen e incidencës së CNPO.Një hypotezë tjetër mbështet anormalitetin e melatoninës dhe serototininës
,metabolizmin anormal të triptofanit i cili është përkusor për të dy si për melaninë ashtu edhe për
serotoninën.Hyperaktiviteti noradregjenik.dëmtimi i neuronove nga stresi oxidative ose inflamatore,Rritja e
proinflammatory cytokines vecanërisht e interleukin-6 dhe e interleukin- si edhe rritja e proteinës C-reactive. Ka
qenë propozuar një lidhje midis inflamacionit dhe neurotransmetimit,ku inflamacioni indukton edemë perivaskulare
kjo sjell hipoksi e cila shoqërohet me reduktim të sintezës së acetilcolinës .Në përgjithësi CNPO paraqet
disfunksion global të trurit.
Gjetjet elektroencefalografike zbuluan një rënie të shpejtë të frekuencës alfa dhe një rritje të ngadaltë të ritmit
theta.Kur i sëmuri është hipoaktive kryesisht kemi hipoperfuzion total në lobin frontal,temporal,oxipital dhe vatrore
në thalamus,dhe në qelizat lentikulare .Përmirësimi i CNPO përmirësohet kur fluxi i gjakut kthehet normal
sugjeron që hypoperfuzioni mund të luajë rol.
Disa nga diferencimet qe mund të bëhen në mes të karakteristikave klinike të konfuzionit akute dhe kronike jane
në lidhje me fillimin, natyrisht progresion, kohëzgjatja e vetëdijes, dhe vigjilencë55.Ekziston një marrëveshje e
përgjithshme se konfuzioni akute, ose jerm është i përkohshëm, dhe mund të jetë i njohshëm nga një numër i
sjelljeve të papërshtatshme. Sjelljet që lidhen me delirin mund të përfshijnë pavëmendje, trazime gjatë gjumit,
halucinacione, dhe ndryshime të tjera të dukshme në funksionimin e sistemit nervor qendror.Konfuzioni akute
shpesh ka një fillim të papritur, gjatë orëve apo ditëve dhe është i lidhur me një faktor të rrezikut të
identifikueshme apo të shkaktojnë .Kriteret nga manuali diagnostik dhe statistikor i çrregullimeve IV Mendor
(DSM-IV-TR) është një burim i shkëlqyer në identifikimin e hershëm dhe diagnoza e pacientëve me simptomat e
jerm. Ai gjithashtu do të japë indikacione se si për të trajtuar shkaqet dhe për të ndihmuar me përshkrimin e
ndryshimin e përgjithshëm të sjelljes njohëse54.Edhe me informacion shtesë, megjithatë, vlerësimi i saktë mund të
jetë e vështirë për shkak të kombinimit të faktorëve që mund të shkaktojnë jerm, sidomos në ndërveprim me
moshës lidhur me ndryshimet normale në njohje. Një mjet në dispozicion është Konfuzion Vlerësimi Metoda
(CAM). Kjo mund të arrihen online në www.medicine.uiowa.edu / igec / Mjetet / kognitiv / CAM.pdf. Ky mjet është
projektuar për të vlerësuar për praninë e jerm dhe u krijua posaçërisht për klinicistët pa trajnim psikiatrik për të
përdorur me pacientët e moshuar. Ajo ishte projektuar për përdorim në mjedise të ndryshme klinike, si në bërjen e
vëzhgimeve gjatë kujdesit rutinë klinike. CAM është një vlerësim i thjeshtë që mund të përfundojnë në më pak se
pesë minuta.Konfuzioni postoperative mund të ketë shumë shkaqe, por në të moshuarit ka disa gjëra të marrin në
konsideratë kur të bërë një vlerësim. Statusi mendore në kohën e pranimit, gjinia, mosha, sasia e lëvizshmërisë
postoperative, shëndetin sistemi urinar, dhe qasje në një orë ose televizion janë disa faktorë të marrin në
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
konsideratë kur vlerësohet një pacient i moshuar postoperative .INOUE i kategorizon faktorët e riskut në faktorë
të brendshme predispozues të pacientëve të moshuar që rrisin bazen e dobët dhe precipitojnë faktorët predispozues
që lidhen me periudhën perioperatore dhe shërbejnë si shënjestër për shpërthimin e këtyre crregullimeve.
Ndërthurja e këtyre faktorëve është komplekse.
Faktorët e riskut predispozues:Studime të ndryshme në grupe dhe rastësore ,demonstrojnë lidhjen e rritjes së
moshës me rritjen e incidencës së këtyre crregullimeve .
Reduktimi i masës trunore dhe i rezervave fiziologjike mund të shpjegojë këtë.
Nuk ka koncensus përsa i përket gjinisë sepse disa studime paraqesin femrat si me risk më të lartë disa studime të
tjera parqesin meshkujt.Dëmtimi i të parit dhe të dëgjuarit sigurisht që shoqërohet me incidence të lartë të këtij
crregullimi. Demenca dhe pikët e ulëta në Folstein Mini-Mental State Examination (MMSE) përbejnë factor
predispozues në këtë crregullim.Performanca jonormale e testit të vizatimit të orës,gjithashtu e rrit riskun gjë e cila
mbështet hypotezën e dëmtimit të funksionit executive se sa atë të deficitit të memories janë indikatore shumë të
rëndësishëm.Koha e ulët e reaxionit nga testet neuropsikiatrike janë shoqëruar gjithashtu me CNPO gjë që sugjeron
deficitin prexistues të vëmendjes.Ankesa subjective e një të moshuari>60 vjec për probleme me memorien që do të
nënshtrohet kirurgjisë kardiake konsiderohet me risk të lartë për CNPO.Gjithashtu me risk të lartë konsiderohet edhe
niveli i ulët i arsimimit dhe kur këta crregullime janë present zgjatin më tepër.Teoria e njohjes së kufizuar shpesh e
shpjegon këtë gjë.Statusi funksional i varfër,kërkesa për asistencë për infermiere në shtëpi,Varësi në instrumentat
ADLs,janë me ris më të lartë .komorbiditeti preexistues është factor në rritjen e këtyre crregullimve.Diabeti
HTA,aksidentet vaskualare infarkti akut i miokardit,fibrilacioni atrial,ushqyerja e varfër, Kirurgjia e
urgjencës,abuzimi me alkool,analgjesia postoperatore,zgjatja e
operacionit,benzodjazepinat,antikolinergjiket,imobiliziimi,përdorimi i shumë medikamenteve,kateteri urinar,
crregullimet elektrolitike,nevoja për hemtransfuzione,hemodinamika perioperatore,hypoxemia
Faktorët precipitues risku:Tipi i operacionit ka efektin e vet në frekuencën e incidencës së CNPO.Incidenca më e
lartë është në kirurgjinë ortopedike me një hasje 16-62%.Pas kirurgjisë vaskulare 29-49%.asaj kardiake 8.4-
41.7%,(specifikisht kirurgjia valvulare më shumë sesa bypass coronar.Përsa i përket faktorëve intraoperatore
mendimet janë te ndrysheme si zgjatja e operacionit, lloji i anestezisë spinale apo endotrakeale,lloji i lëndeve
anestetike të përdorurua.
Disa punime tregojnë se ka ndryshime midis tyre disa të tjera jo.
Hipotensioni dhe mosstabiliteti hemodinamik është factor risk por nuk është sinjifikativsht absolutisht i shoqëruar
me këtë cregullim .Postoepartore ulja e hematokriti, crregullimet e elektrolitike ,të glicemisë mund të shoqërohen
me CKPO.Megjithatë ka studime që tregojnë se nuk ka lidhje midis tyre.
Faktorët e rrezikut:Kushtet fizike të cilat janë faktorët e rrezikut për zhvillimin e konfuzionit përfshijnë:
të ushqyerit, duke përfshirë zhbalancimeve hidro- electrolyte.
Reagimet nga mjekim ose ndërveprimet ndermjet tyre.
Funksioni ndryshuar metabolike, duke përfshirë edhe diabeti mellitus, hipoglikemisë ose hiperglikemise, dhe
tiroide, parathyroid dhe ndryshimet ne hipofizë.
Ndryshimet kardiovaskulare të tilla si rënia e hedhjes kardjake, çrregullime kardiake, dhe çrregullime vaskulare.
infeksionet.
ndryshimet urinar.
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
anomalitë në rregullimin e temperaturës të tilla si, hipertermia hipotermi. Mangësia e vitamines B-12 prej
kohësh ka qenë dyshuar si një shkak për konfuzion në të moshuarit.Pothuajse çdo medikament mund të shkaktojë
konfuzion veçanërisht në një pacient të pambrojtur. Medikamente Anticholinergic janë shkaqe të rëndësishme .
Shkaqet:Çka e shkakton hutimin, konfuzion sidomos në të moshuarit? Shumë autorë janë dakord se konfuzioni
është ndërlikim nga më të zakonshmit të shtrimit ne spital tek të moshuarit. Ka gjithashtu dëshmi se pacientët e
moshuar janë të hutuar ndonjëherë duke ndjekur procedurat kirurgjikale. Anestezia mendohet të jetë një faktor
kryesor per konfuzionin .Shkaqet e konfuzionit mund të organizohen në tri kategori: sistemike, mekanike, dhe
psiko-sociale / mjedisore. Kategoria e parë, sistemike, përfshin faktorët që ndërpresin funksionimin normal të
trurit nëpërmjet ndryshimit të proceseve metabolike në tru. Kjo kategori do të përfshijë anomalitë e sheqerit në
gjak, si dhe ndryshimet e hormoneve. Kategoria e dytë, mekanik, i referohet një bllokim apo kufizim tjetër fizik të
funksionimit normal të trurit, të tilla si ato që lidhen me goditje apo lëndim traumatik. Së fundi, faktorët psiko-
sociale / mjedisore janë jo-biologjik në origjinë dhe priren të zvogëlojë kuptimin personal. Droga psikoaktive janë
shkaqe të rëndësishme të jerm Agjentët narkotike mund të shkaktojë jerm në pacientët postoperative, dhe
neuroleptikëve dhe benzodiazepine janë të njohur për të shkaktojnë ose të rrisin incidence e
konfuzionit.Shkëputjet emocional dhe sociae në stilin e jetës përfshijnë izolimin në një zonë të kufizuar, të
panjohura; mungesa e protezave te nevojshme si (aparatit të dëgjimit, syzet, protezat) ose sende te tjera humbja
e mjedis të qëndrueshëm dhe kontakti me familjen.
Delirium postoperative ,incidenca,njohja dhe nderhyrja .Psikoza postoperative eshte e njohur qe nga shekulli 16
dhe eshte dokumentuar per here te pare ne vitin 1819.Gjate shekulit te kaluar eshte njohur me disa emra
sinonime si gjendje konfuzionale,sindromi acute e i trurit ,disfunxion mental,dhe shume te tjere.Deliriumi
postoperative eshte entitet i percaktuar mire ne ditet e sotme .Delirium eshte nje nderlikim i zakonshem i
postanestezise .Pacientet e moshuar jane me te riskuar se te semuret e tjere per delirium postoepratore .Cfare
eshte incidence?
A mundemi ne te identifikojme pacientet me risk preoperative ?
Si mund te nderhyjme ne, per te parandaluar deliriumin postoperatore?
Qellimi I kesaj rivjuje selective eshte te percaktoje incidence e deliriumit postoperatore ,te vleresoje dhe te
njohe ,pershkruaje dhe identifikoje konsideratat e ardheshme lidhur me kete fenomen.
Cfare eshte deliriumi ?.
Percaktimi :sipas shoqates ameriakane te psikjatrise( Diagnostic and Statistical Manual of
Mental Disorders )DSM-IV, Deliriumi eshte percaktuar si nje crregullim i koshiences me reduktim te aftesise per
tu perqendruar ,deficit ne memorie,crregullime te gjuhes ,zhvillimi I cregullimeve te perceptimit qe ndodh per nje
kohe te shkurter dhe ka tendece te luhatet gjate dites .Examinim fizik,tetste laboratorike kane konseguence direkte
fiziologjike e kushtezuar me mediakamentet ne pergjithesi,substancat toksike, perdorimi, si edhe kombinimi i tyre.
Foreman58 gjendja “…vleresimi dhe kujdesi sistematik I statusit mental dhe fizik ne kohen e duhur
eshte domozdoshmeri ” .
Inouye59 e ka pershkruar deliriumin si gjendje konfuzionale dhe potencialisht i nje problemi te evitueshem ne
pacienet e moshuar te hospitalizuar .CAM (metoda e vleresimti te konfuzionit) kriteri ,zhvilimi nga
Inouye60percaktime te deliriumit "Me fillimin akute dhe të luhatshme.Kursi i zhvlerësimit të statusit mendor, duke
përfshirë hutim dhe të menduarit çorganizuar ose nivelin e ndryshuar e ndërgjegjes "
Incidence : Nga studime te ndryshme ka nje incidence nga 0% deri 73.5%.Dallimet në përkufizimin, kushtet
komorbiditetin, detaje në lidhje me kirurgjine, djagnozen, mjetet diagnostike qe përdoret, dhe madhësia e mostrës
janë faktorë që ndikojnë incidencën .Pacientet qe kishin delirium postoperative kishin renie te presionit te gjakut dhe
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
paten me shume komplikacione si infeksioni.Incidenca e deliriunit eshte kosto e larte
farmaceutike,mjekesore,profesionale,rrit diteqendrimin ne spital dhe rrit koston e sherbimti te kujdesit shendetesor .
61Por kostoja nuk eshte vetem monetare ajo eshte gjithashtu eshte mortaliteti.Keshtu mortaliteti i te semureve qe
jane delire eshte me i larte se tek te semuret e tjere gje qe varjon nga 10% deri 65%.Por rritja e kostos monetare
dhe asaj mortale e ben akoma me te domozdoshme njohjen e riskut per te semuret qe mund te bejne delirium .Cdo
pacient qe hyn ne spital per nje lloj kirurgjie nevojitet te mbikqyret me kujdes .Foreman deklaroi "… të kujdesshëm
dheVlerësimi sistematik i pacientit te statusit fizik dhe i mendore në kohën e pranimit te jete i garantuar.Një
vlerësim i tillë duhet të jetë gjithashtu rutinë gjatë shtrimit në spital për zbulimi me kohë i ndonjë problem njohëse,
për Delirium akute postoperative pa u njohur e papercaktuar mund te mos kete nderhyrje.Njohja dhe percaktimi i
problemeve njohese vazhdon te jete sfiduese per shume kliniciste.Klinicistet fillojne me identifikimin e faktoreve te
riskut dhe shkaqet e deliriumit postoperatore.
Faktoret e riskut :Ne 1995,Dyer dhe te tjere62 Kohët e fundit, Edlund et al62,59 theksoi gjithashtu rëndësinë e
rrezikut duke identifikuar faktorët për jerm dhe mekanizmave të përfshira në zhvillimin e jerm. Inouye359
përshkruan jerm si zakonisht duke rezultuar nga një aksion të kombinuar të faktorëve predisposues dhe nxites. Një
ndër-marrëdhënie ekziston në mes të vulnerabilitetit ndaj pacientit në jerm koha e pranimit në spital (faktorët
predispozues ) dhe ndodhjes së ndonje fyerje te dëmshme gjatë hospitalizimit ( faktorët nxites ).Faktorë
predispozues përfshijnë demtimin e pamjen dhe te degjuarit ,sëmundje të rëndë, dëmtim njohës,dhe dehidrimi.59
Rritja e numrit të faktorë predispozues mund të çojë në rritjen e riskut per zhvillimin e jerm . Faktorë të
përnjëhershme përfshijnë përdorimi i kufizimeve fizike, kequshqyerja,63 shtimin e më shumë se 3 medikamente të
reja në ditën e parë, përdorimi i një qëndrim kateteri ne fshikëz, dhe çdo ngjarje jatrogjenike (duke përfshirë
komplikimet e procedurave ose terapeutike,reagimet nga transfuzion apo dhe diagnostike .Reagimet negative të
drogës) . Përsëri, nxitje të shumta faktorë çojnë në rritjen e rrezikut. Kjo synon perdorimin e strategjive
parandaluese ndaj këtyre faktoreve te riskut mund të zvogëlojë zhvillimin e jerm në pacientët e moshuar
hospitalizuar me 40% .Hetuesit e ndryshme përmendin kushtet e ndryshme lidhur me fillimin e jerm.Kushtet me te
përhapura lidhen me patogjenezen e jerm përfshijnë agjentët farmakologike, dehidrimi, hipoksi, infeksion (sidomos
traktit te sipërm respirator dhe urinar), metabolike , dhe mangësitë ushqyese. 62Dyerdhe e te tjere64 gjeti se mosha,
paraoperatore , njohës dëmtim, dhe përdorimi i Anticholinergic ,droga ishin të lidhura në mënyrë të konsiderueshme
deklaroi se nuk është "një nevojë për të dhëna të sakta te incidencës me përcaktimin e mëtejshëm i faktorve te riskut
dhe studimeve që adresojnë diagnozën dhe trajtimi i këtij problem te zakonshem postoperative. Deliriumi
postoperatore eshte ndeshur me shume ne te semuret me crregullime te SNQ paraprake si Parkinson, demenca
senile, alzaimer ,depression.65Disorjentimi mund te ndodhe shpesh ngaqe i semuri eshte i rrethuar nga nje auditor
jofamiljar per te dhe stimuli vizual con ne nje mbingarkese te ndjeshmerise .Tek te semuret qe risku per delirium
ishte 0 pike incidenca e deliriumit ishte 2% .Tek ata te semure qe kishin 2 pike per deliriu preoperatore,incidenca
postoperatore e deliriumit ishte 11% dhe tek ata qe kishiin >3 pike incidence e deliriumit ishte 50%.Postopearore
incidence e mortalitetit mbi moshen 70 vjec ishte 0.3% ndersa tek ata qe zhvilluan delirium ishte 4% .Ne faktore
risku jane perfshire edhe cregullimte elektrolitike, gazanaliza, hemodinamike, testet biologjike ,problemet e
shendetit ne pergjithesi, kardjake,pulmonare, djabeti etj .Gjitahshtu edhe diteqendrimi i te semureve ne spital ishte
me i larte tek ata qe bene delirium. Drogat,anestetiket,dhe risku intraoepratore .Te semuret me 0 pike e kishin
riskun per delirium 1% ata me 1 pike e kishin riskun 8% .Mercantonio e te tjere gjeten qe :Te semuret qe zhvilluan
delirum bene 15% me shume kopmlplikacion ne raport me 2% ae atyre qe nuk bene delirium dhe mortaliteit ishte
4% ne raport me ata qe sbene delium i cili ishte 0.3%.Rruga kolinergjike duket se luan nje rol te rendesishme ne
patogenezen e deliriumit 65.Serotonina ,norepinefrina,dhe neurotransmetuesit e tjere kane qene te implikuara ne
zhvillimin e deliriumit .Ilacet qe shoqerohen me delirium
perfshijne,antikolinergjiket,anestetiket,opioidet,antihistaminiket,benzodjazepinat,antiparkinsoniket,antagonistet H2
receptore ,agjentet kardjovaskulare,antimikrobiket,kortikosteroidet,
,imunosuprsoret,antikonvulsovantet,antiinflamatoret,miorelaksantet,hypoglicemantet orale 65,66,Ketamina per
shume vite eshte e njohur si faktore precipitues i deliriumit ne te semuret. Mercantonio dhe te tjere67identifikuan
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
ndodhine e deliriumit postoperatore e shoqeruar me humbjen e gajkut , me shume transfuzione postoperatore.dhe
renia e nivelit te hematokritit me pak se 30%.Komplikacionet hemodinamike intaroperatore si hipotensioni nuk jane
shpoqeruar me delirium postoperatore.
Piket e faktoreve te riskut
Mosha 70 vjec 1
Abuzimi me alkol 1
TICS score 30*1 intervista telefonike per statusin konjiktive
SAS class IV† 1 Shkalla e aktivitetit specific klasa e iv(SAS)
Vlera jonormale preoperatore te Na,K,Glukozes 1
Kirurgjia e aneurizmes se aortes 2
Kirurgjia torakale jokardjake 1
PIKET TOTALE (%)
0 pike 2% incidence e deliriumit
1ose 2 pike 11%incidenca e deliriumit
>3 pike 50%incidenca e deliriumit.
Dhimbja e panjohur dhe e patrajtuar eshte faktore per zhvillimin e delirumit pjeserisht ne pacienete e moshuar
Faktoret etiologjike preoperative :Mosha>70vjec,Dëmtim njohës preoperative,Dëmtim fizik
preoperative,Dëmtim njohës gjatë hospitalizimit. Përdorimi preoperativ i narkotikëve apo
benzodiazepinat.Vetë-raportuar përdorimi i alkoolit.Historia e mëparshme e jerm,dëmtim I pamjes,
sëmundje të rënda, rritja e raportit ure/ kreatinin ,përdorimi i duhanit,kirurgji vaskulare,simptomat
depressive.
a-1Nga truri i shkaktuar nga shkaqe fiziologjike –mosha
b-Shkaqe etiologjike ,kongenitale ,trauamtike,neoplazike,vaskualre,idiopatike
2-drogat
a-drogat polifarmaceutike
b-intoxiakacioni nga drogat ose varesia nga to .
3-endokrine dhe metabolike
a-hiper/hipotiroidizmi
b-hiponatremia
c-hipoglicemia
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
4-Gjendja mendore
a-depresioni
b-demenca
c-ankthi
5-Gjinia
Faktoret Intaroperative
1-tipi I kirurgjise
a-ortopedike
b-oftalmike
c-kardjake
2-zgjatja e operacionet
3-Drogat anestetike te perdorur
4-Lloji I anestezise se eprdorour gjenerale apo regjonale
5-komplikacionet gjate kirurgjise
a-hipotensioni
b-hiperventilimi
c-embolizmi
d-hipoksemia
Faktoret post-operatore :
Hipoksemia :Postoperatore hipoksemia eshte shkaktarja me e shpeshte e deliriumit postoperatore ndaj postoepraore
per nje fare kohe eshte e mir e prdorimi I pulsoximetrit .
Postoperative delirium : Përdorimi i kufizimeve fizike,mosushqim,Shtimin e tre ose më shumë barnave në
24-48 ore,Përdorimi i një kateteri fshikëzës urinare,Anemia,anomalite hidroelektrolitike .Humbja më e
madhe kirurgjikale gjakut, transfuzioni i madh intraoperative
1-hipoksemia
a-shkaqet respiratore
b-hipoksia perioperative
c-mbetjet e anestetikeve
2-hipokarbia
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
3-dhimbja
4-sepsisi
5-privimi ose mbingarkesa sensor
6-probleme metabolike apo elektrolitike
Klinika përfshijnë në vijim:
1. Fillimin është akute, papritur dhe të hapur, ajo mund tëtë jetë në kohën e duhur dhe me datë.
2.Kursi është e luhatshme dhe kohëzgjatja e shkurtër, orë të qëndrueshme në ditë.
3.Pacienti i cili eshte jerm ka deficitet e vëmendjes te semuret janë te hallakatur,
Hutuar ne menyre akute, do të jetë në gjendje për të mbështetur apo për të zhvendosur vëmendjen e stimujve të
ndryshme.
4. Orientim: Infermieret mbështetet pothuajse ekskluzivisht
në praninë e çorientimit si një mjet për identifikimin dëmtim. 68
njohës . Disorientation ka qenë treguar të jetë jospecifike për identifikimin e
hutuar akute tek te moshuarti69.ne fokus duhet të jetë në aspektet e përqendrimit dhe vëmendjes sesa në orientim
dhe sjellja psikomotorike e pacientëve me jerm postoperative.
5. Zhvlerësimi i kujtesës do të ndikojë menjëhershëm dhe kujtesën e kohëve të fundit dhe
ndikimi mësuarit të ri.
6. Të menduarit e paorganizuara; pacienti do të jetë jokoherent, i palogjikshëm, jodiretk ,
dhe të palidhura.
7. Hallucinacionet dhe iluzionet ose çrregullime perceptueset mund të çojë pacientin tek
gabime panjohura për të njohur.
8. Sjellja psikomotorike mund të jetë hypokinetic ose hyperkinetic ose nje variant i përzier.
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Kjo tabele liston dallimet mes jerm, depresioni, dhe deliriumit.
Depresioni Demencia Delirium
Në një studim 3-vjeçare e të rriturve të vjetër të shtruar në spital,
Dokumentacioni që të përshkruani jerm akute përfshijnë
shqetësuar, të hutuar, të çorientuar, dhe jerm.
Pacienti për kushtet e dyshuar mjekësore që mund të ketë precipituar nje episod. Aplikimi I kritereve DSM-IV
pranë shtratit do të ndihmojë klinicisti bëjë një diagnose sa më të saktë.Ndër instrumentet që mund të përdoren në
jerm janë identifikuar Mini-Mental Status,Provimi, 71 Konfuzion Vlerësimi Metoda,(CAM), 60 shkallë NEECHAM
konfuzion, 82Klinike Vlerësimi i Konfuzion A, 72 dhe konfuzioni Scale.73 Vlerësim Schuurmans dhe te tjere 74diskutohet instrumentet shqyrtimit në shqyrtimin e tyre në fillim njohja e jerm. Ata e përshkruan instrumentet dhe
përparësitë e identifikuara dhe disavantazhet i secilit instrument për të ndihmuar klinicisti në përdorimin e mjeteve.
Asnjë mjet aktualisht nuk ekziston që është specifike për postoperative acute.Vlerësimi dhe njohja jerm.Inouye358
gjendja "jerm gjithmonë duhet të trajtohen si një shenjë paralajmëruese e potencialisht të rrezikshme për jetën,
sëmundje në të moshuarit, arsyetojnë të kujdesshëm dhe vlerësimi i detajuar mjekësor. "Pacientët mund kenë një
Fillim Progressive (ecuria) Progressive (ecuria) Papritur
Zgjatja e siptomave Jave -muaj Muaj deri vite Ore deri ne dite
Vemendja Pergjithesisht e
paprekura deri ne afzen e
fundit
Pergjithesisht e paprekur I paafte
luhatje Në mënyrë tipike asnjë
luhatje domethënëse
Ka kohe te mire dhe te
keqe gjate dites per keta
njerez
Ka luhatje te
konsiderueshme brenda
njed ite te vetme .
Halucinacione
Nuk jane te pranishme Mund te jene te
pranishme .
Shpesh te pranishme
Sherimi nga shenjat Ka mundesi me trajtim Nuk ka shërim apo
përmirësim
Permirsimi themelor kur
behet trajtimi I siptomave
ne varesi semundejve
bashkeshoqerues.
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
çrregullim themelor, shërueshme fizike.Deliriumi mund te jete edhe me stupor ose koma konvulsine ose vdekje
zakonisht rastet e patrajtuar.
Karakteristikat kryesore te deliriumit jane nje ndryshim mendor ne gjendjen mendore dhe
karakterizohet nga nje vetedije e reduktuar te mjedisit dhe nje shqetesim mendor,kjo mund te
shqoqerohet edhe me shenja te tjera si ekstarvagant, halucinacione,ose corjentim ne hapesire dhe ne
kohe ,mosfunksionim i perkohshem i kujteses .Pacienti mud te jete hipoaktive,hiperaktive,ose i
perziera psikosomatike.Disa teste jane zhvilluar dhe asne prej tyre nuk eshte i vlefshme per
djagnostikimnin ,dhe kategorizimin e te semureve .Keto perfshijne metodat e konfuzionit
mendor,(CAM), Ka shumë nëntipe të jerm . Ndonjëherë mund të jetë jerm multifactorial (jerm për
shkak të etiologieve te shumta), ose i paqartë ne etiologji , Shfaqja agjitacion ose jerm. Jerm
postoperative (POD) nuk është i lidhur përkohësisht me daljen nga anestezia. Nga përkufizimi, pacientët
me POD nuk kane akoma një etiology identifikueshme, edhe pse nuk mund të ketë faktorë të tjerë
kontribues. Megjithatë, pas këtij intervali fillestar te kulluar, pacientët zhvillojnë statusin klasik te
luhatjes mendore, më së shpeshti në mes të ditëve të1 dhe 3 postoperative. Për fat të keq, nuk ka
pasur një metodologji standarde të përdorura në studimet e shumta per përzgjedhjen POCD brenda
literatures. 83shumë instrumente të testit neuropsychological dhe e ndryshimit konsiderohet të jetë i
rëndësishëm, koha e testimit, dhe përfshirjen dhe përjashtimin kriteri te te gjitha varjanteve . më tepër
,jane perdorur bateri . Delirium si një manifestim të sjelljes së mosfunksionim kortical është e lidhur
me shenjat karakteristike. EEG mund të tregojnë ngadalësimin e aktivitetit përhapur ne sfond.Eshtë
përshkruar një shumëllojshmëri e gjerë e çrregullimeve në sistemet neurotransmitter. Aktiviteti ne
serum I anticholingerikeve ka qenë e lidhur me jerm dhe mund të jetë veçanërisht e rëndësishme, dhe
gjithashtu ndërmjetësit të tjera të tilla si melatonin, norepinephrine, dhe lymfokininat.1948 jerm ka
qenë hypothesizeuar të ndodhë si rezultat i përgjigjes inflamatore të lidhura me stresin e kirurgjisë.
Interesante, ishin te ngritura shënuesit preoperativ inflamator duke përfshirë proteinat C-reaktive,
interleukin 6 .84,85 Megjithatë, chemokines postoperative janë gjetur të jenë më të ngritur në
pacientët të cilët u bënë jerm se në grupet e kontrollit me te cilat u krahasuan. Ky ndryshim ishte jo-
domethënëse nga dita në ditë postoperative 86, dhe citokineve inflamatore të tjera nuk janë gjetur të
jenë të ndryshme në dy grupe në çdo moment të kohës. Kjo do të tregojnë për një mekanizëm për jerm
cilat mund të përfshijnë migrimi fillestar leukocit në sistemin nervor qendror (CNS) dhe potencialisht
një.thyerje te barrieres gjak-trur. 85Megjithëse mekanizmi i jerm nuk është sqaruar, ka qenë
përshkrimi i konsiderueshëm i faktorëve të rrezikut lidhur pacientit. Etiology e rënies njohës
postoperative është e paqartë. Disa mekanizma janë postulate. Këto përfshijnë hypoxaemia
PeriOperative dhe ischaemia. . Edhe pse ka pasur studime laboratorike të cilat sugjerojnë se agjentët
përgjithshme anestezike të kenë efekte toksike në SNQ, ky efekt është më pak e dukshme në studimet
klinike. Interesante, zgjedhja e anestezisë (e përgjithshme vs rajonale) nuk është gjetur të jetë
significant.87,88,89,90Megjithatë, operacioni më i madh duket të jetë një keqbërës parim, kurse e
përgjithshme anestezi dhe kirurgjia ambulatore jo.91 Rritja e aktivitetit inflamator mund të luajë një rol
në fillim POCD. proteina C-reaktive është i lidhur me statusin mendor të patientet e moshuar. 54 Mosha
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
avancuar e ka gjetur si një faktor rreziku për POCD. POD ka qenë gjithashtu i lidhur me mosfunksionim
të hershme postoperative (në 7 ditë).
Kjo pjesë e dytë do të trajtojë tre aspekte klinike: parandalimin, zbulimin dhe trajtimin. Shumë ekspertë
janë dakord se të gjithë pacientët e moshuar të hospitalizuar duhet të përfitojnë nga një strategji të jo-
farmakologjike provën që synon parandalimin primar të jerm. Ndërhyrjet e tilla zakonisht synojnë për të
reduktuar disa nga faktorët e rrezikut .Përveç kësaj, në disa pacientë, profilaksia farmakologjike,
antipsychotiket më shpesh mund të perdoren ne dozë të ulët. Kjo kërkon përdorimin e mjeteve për të
parashikuar rrezikun në një pacient individual bazuar në predispozitat e tij / saj dhe, ndoshta, faktorë
nxites . Shqyrtimit të rregullt për jerm është kryer në shumë njësi. Megjithatë, zbulimi i jerm është
shume i veshtire që të përkthejnë kriteret e përdorura në standarde, përkufizimet e gjetura në DSM-
IV-TR (Manuali diagnostik dhe statistikor i çrregullimeve mendore, 4 Teksti edicioni rishikimi) ose ICD-10
(International Statistikave Klasifikimi i sëmundjeve dhe problemeve të lidhura Shëndetësisë, rishikimi
10), në praktikën e përditshme për shtesa psikiatërve nuk janë të nevojshme. Pasi ka zhvilluar jerm,
shkaqet e mundshme duhet të identifikohen dhe, nëse është e mundur, trajtohen. Megjithatë, si jerm
zakonisht është multifactorial, një trajtim etiologjik nuk mund të jetë e mundur ose i menjëhershme .
Prandaj, në shumë pacientë, trajtimi simptomatike do të jetë e nevojshme. Në mënyrë për të synuar
profilaksi farmakologjik në pacientët të cilët janë në rrezik të zhvillimit jerm postoperative, pikët të cilat
mundësojnë parashikimin e rrezikut janë të nevojshme. Disa modele për të identifikuar këta pacientë u
bazuar në faktorët predisposing ose kriteret e pranimit janë në dispozicion .Një rezultat i bazuar në
praninë e një sëmundjeje të rëndë, dëmtime njohëse, pamje të dëmtuar dhe një raport të lartë ure /
kreatininës ishte zhvilluar fillimisht për pacientet e95 moshuar mjekësore dhe vërtetuar më vonë në një
grup të pacientëve që i nënshtrohen ortopedike surgery.94 Marcantonio et al. 86zhvilluar dhe vërtetuar
një rregull klinike parashikim posaçërisht për pacientët pëson kirurgji te planifikuar jo-kardiake. Kjo
përfshin moshën, abuzimin vetë-raportuar me alkool, statusin e dobet njohëse, statusi varfër
funksionale, një natriumi dukshëm abnormale paraoperativ, kalium ose glukozë nivel, jo-kardiak
kardiokirugjike dhe kirurgji aortic. Kohët e fundit, në pacientët per kirurgji te planifikuar ortopedike,
"Delirium tek te moshuarit në rrezik '(NDERUAR) instrumenti ka qenë propozuar.101 Ky model përfshin
faktorët e mëposhtëm të rrezikut: mosha, dëgjimit ose dëmtim vizual, dëmtim në ndonjë aktivitet e
përditshme të jetesës, njënivel të ulët te MMSE i ose një episod i mëparshëm i jerm postoperative, dhe
alkoolit ose abuzimit benzodiazepine. Nëse dy ose më shumë faktorë të rrezikut janë të pranishëm,
rreziku i jerm është rritur në masë të madhe. Megjithatë, ky rezultati pret aplikim të gjerë. Së fundi, për
pacientët që i nënshtrohen operacionit për thyerje hip, një rezultat përfshirë këtu moshën, historia
ilaçeve, performanca njohëse, përqëndrimi albumin dhe hematokriti është I vlefshem . 92për kirurgji
kardiake, një rezultati specifik parashikuese është 1 I vlefshem .99Tabela përmbledh këto rezultate të
rrezikut.Një model parashikuese i bazuar në pesë faktorë shkaktojnë - Përdorimi i kufizimeve fizike,
kateteri fshikëz, më shumë se tre medikamente shtuar, kequshqyerja dhe çdo ngjarje iatrogenic - është
vërtetuar në një grup të hospitalizuar patients.897 Edhe pse këto rezultate mund të ndihmojë në
identifikimin e pacientëve në rrezik të lartë, interpretimin se sa i lartë eshte rreziku i parashikuar duhet
të jetë në mënyrë për të justifikuar ndërhyrjen farmakologjik i është lënë klinicistit. Për më tepër,
modelet më janë të zbatueshme për një grup të pacientëve që i nënshtrohen procedurave të veçanta
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
vetëm dhe është e paqartë se a është e mundur që të përdorin të njëjtat sisteme rezultatin në pacientët
që i nënshtrohen lloje të ndryshme të procedurave. Ndryshimet e lidhura me moshen ne SNC mund te
jene shkak i crregullimeve konjiktive ne disa menyra.Shkaku dhe prazantimim i demtimit njohes
ndryshojne sipas natyres se saj .Gjendja merr formen e nje sindrome si demencia dhe delirium.
Demencia mund te shoqerohet me rezultat te ulet te bispectral inedx(BIS)95Te semuret me demencia
kan BIS te ulet ne gjendje te zgjuar ne krahasim me moshen ne grupin e shendoshe ,grupi i kontrollit94
.Fiziologjia e moshes bashke me prezencen e crregullimeve shoqeruese mund te ndryshoje aspektet
farmakodinamike dhe farmakokinetike te barnave gjate anestezise tek te moshaurit .Veprimi kryesor i
lendeve anestetike eshte ne SNC e lidhur me ndryshimet e moshes ne funksinoni e SNC ne rritjen e
sensivitetit .86,96Ne hipotezuam qe vlerat e BIS baze tek pacientet zgjuar me demence jane me te uleta
eshte elidhur me nje renie te BIS gjate humbjes se vetedijes , do te thote qe gjate kirurgjise agjentet
anestetike duhen reduktuar ne moshate e medha .BIS eshte nje index multifaktorial qe rrjedh nga EEG
dhe qe lejon monitorimin e komponentit te hipnozes gjate anestezise.Ne popullsine normale
monitorimi i BIS eshte nje mjet i dobishem ne rregullimin e infuzionit te anestezise ,mirembajtjen e
niveleve adekuate te hipnozese dhe parandalimin e eventeve te padeshiruara te anestezise se thelle e
panevojshem dhe vetedija intraoperative .Ajo ka treguar qe induxion anestezia eshte bere me propofol
dhe remifentanil,por edhe me tiopental dhe fentanyl ka te njejten vlere.BIS e ben te besueshme ne
mes te zgjuar vs dhe humbjes se pergjigjes ,zgjohu vs anestezi anestezi,dhe vs dhe reagimi i pare pas
extubimit . 97,98Ne popullaten normale me rritjen e moshes nuk ka ndryshime ne BIS.BIS gjithashtu
eshte nje udhezues i dobishem per titrimin e drogave ne anestezi tek te moshuarit .99 .Ky studim
vlereson gjithashtu efektet e konsumimit te anestezise gjate operacionit dhe daljes nga anestezia ne
pacinetet e moshuar .Ekzaminimi dhe diagnoza e jerm.Në shumë pacientë, jerm njihet lehtësisht për
shkak të trazirave të rënda dhe të dukshme në njohje apo vëmendje. Megjithatë, kjo nuk është
gjithmonë keshtu . Në veçanti, forma e hypoactive jerm është tejet e vështirë për të diagnostikuar. Ka dy
përkufizime standarde të jerm në literaturë: DSM-IV-TR definicion dhe ICD-10 përkufizim. Të dy
përkufizimet dallojnë. DSM-IV-TR definition është fokusuar në karakteristikat neuropsychological
kryesore: një shqetësim i ndërgjegjes me një aftësi të reduktuar për t'u fokusuar, të mbështetur ose
zhvendosur vëmendjen, një ndryshim në njohje ose zhvillimin e një shqetësim perceptual që nuk
trajtohet mirë për nga një preexisting, themeluar apo evoluon delirium. Se çrregullimi duhet të zhvillojë
gjatë një periudhe të shkurtër kohe, që është orë në ditë dhe kanë tendencë të luhatet gjatë ditës, dhe
nuk duhet të ketë dëshmi nga, ekzaminimit fizik historisë apo gjetjet laboratorike se është shkaktuar
shqetësim nga fiziologjike direkt pasojat e një gjendje të përgjithshme mjekësore. E-10 ICD përkufizim
është më shumë komplex. 87Ajo përcakton jerm si 'sindromi etiologjik një jo-specifike organike
cerebrale karakterizuar nga trazirat në harmoni të ndërgjegjes dhe vëmendje, perceptimit, të menduarit,
kujtesa, sjellja psikomotorike, emocion, dhe prishje te orarit gjumë-zgjuar . Kohëzgjatja është e
ndryshueshme dhe shkalla e ashpërsisë shkon nga i butë në shumë të rënda. ICD-10 përkufizim
gjithashtu ndan jerm sipas shkakut themelor.Në praktikë klinike, këto përkufizime standarde nuk janë
përdorur shpesh. Ata janë zëvendësuar nga një numër i instrumenteve projektuar për t'u përdorur nga
personelit jo-psikiater dhe infermierë. Dy komente identifikuar më shumë se 20 instrumentet që janë
përdorur për të diagnostikuar jerm në repartin ishin fundmi published. 102,103Megjithatë, një nga
kritikat ka gjetur se vetëm pesë instrumenteve të mund të rekomandohet si mjete të shqyrtimit per
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
përkufizimet gold standarde. 101 Ndjeshmëria dhe specifikat për instrumente diskutuara më poshtë
janë paraqitur në ,102,104 Metoda e Vlerësimi te Konfuzionit (CAM) 96 është një instrument i
administruar me shpejtësi e cila është në dispozicion në shumë gjuhë dhe mund të kryhet besueshme
nga infermieret dhe mjekët. Scale Delirium Rating (Drs) 1710 eshte një shkallë e ndare ne 10.Vlerësimi
të përdoret për qëllim nga një klinicisti me trajnimin psikiatrik. Megjithatë, një nga të metat e këtij testi
është paaftësia e tij për të dalluar mes subtipeve hiperaktive dhe hipoaktive te jerm. Prandaj, një
version i rishikuar është zhvilluar (DRS-98-R) 0, Delirium Memorial Vlerësimi Scale (DMVS) përbëhet nga
10 artikuj, nga të cilat tri masa te njohjes . 106 Sepse kjo shkallë nuk përfshijnë disa karakteristika të
rëndësishme të jerm, të tilla si ndryshueshmërisë së simptomave, kujdes është e nevojshme kur ajo
është përdorur për jerm. Ajo ka qenë sugjeruar se kjo shkallë është përdorur më mirë që të përcaktoj
sasinë sesa ashpërsia e jerm, pasi diagnoza është bërë me një tjetër instrument. 102Konfuzioni
NEECHAM Scale 107 u zhvilluar për një vlerësim të shpejtë afër nga infermieret. Kjo shkallë është
kritikuar jo si masa konfuzion akut sesa kriteri i përcaktuar jerm . MMSE nuk duhet të përdoret për të
diagnostikuar si jerm, pavarësisht një ndjeshmëri të lartë, specifika është e ulet . 103Cilat janë kriteret
që ndikojnë vendimin për të cilën të shënuar për të futur në një njësi të veçantë? Përveç ndjeshmërisë
dhe specifikat, ekzistojnë disa dallime të rëndësishme në mes të këtyre instrumenteve. CAM dhe CAM-
ICU janë ndoshta specifikat më të përdorur shpesh në mbarë botën dhe të dy kanë shkëlqyer. Ata janë
të përshtatshme për të diagnostikuar jerm, por kërkojnë disa trajnime dhe të rezultojë në një rezultat
binar, asnjë informacion për ashpërsinë është në dispozicion. Shkalla NEECHAM është shumë popullor
në rezultate . 102
Trajtimi i POD:
Vlerësimi preoperativ
Vlerësimi preoperativ jep të dhëna të rëndësishme për faktorët etiologjikë preoperativ .
Vlerësimi preoperativ:
Historia e detajuar e drogës
Vlerësimi mjekësore problemi
Zbulimi i deficiteve shqisore apo perceptual
Përgatitjen mendore para operacionit
Testimi Neuropsychologic konkretisht MMSE
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Përdorimi i programit geriatric-anesthesiologic
Masat intraoperative:
Oxygenation adekuate dhe
Korrigjo çekuilibrin hidro- electrolyte
Rregullo dozat e drogave
Minimize shumëllojshmëri e drogave
Shmangni atropine, flurazepam, scopolamine
Kujdes postoperative;
Mbështetja e mjedisit
Dhomë e gëzuar
Mjedis të qetë
Mbani pacienti orientuar
Viziata nga nje mik ose familjar
Trajto dhimbjet
Identifikimi i rrezikut lidhur drogë
Anticholinergics
Depresionit
H2-antagonists
Lidokaine
Incidenca e jerm është dukshëm me e ulet kur eshte perdorur nje program geriartik anestezik.
Ky program konsiston ne vleresimin preoperaitve,profilaxi e trombozave,e oxigjeno terapine, mbajtja ne
parmetra normale te TA.si dhe trajtimi rigoroz i cdo komplikacioni postoperative.
Eshte vene re se kohezgjatja e qendrimit ne spital i te semureve qe ben DPOP ishte me i madhe se
tek ata qe nuk ben DPOP .Programi, redukton incidencen dhe shkurton kohezgjatjen e DPOP.Te
moshuarit jane shume te ndjeshem ndaj drogave prandaj ka shume rendesi titrimi i drogave
.Gjithashtu minimizimin i perdorimit te ketyre nediakmenteve si
atropine,scopolamine,flurazepam,Monitorimi sasior i EEG ka rendesi per te zbuluar anomalite gjate
episodeve hipotensive gje qe mund te parashikoje incidencene DPOP.Duhet te krijohen kushet te
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
pershtashme per gjume .Nje mbjent i erret. Personeli duhet te komunikoje embel .pasi pagjumesia
mund te jete shak i DPOP .Droga që lidhen me rrezikun e nxitje ose jerm përkeqësimin duhet të
përdoret me maturi. Këto përfshijnë depresionit nervor qendror, h,-antag- onists, Anticholinergics,
Digitalis, phenytoin, lidokaine, dhe aminophylline.Doza e 0,25-2 mg oral haloperidol l-2 h para gjumit
është trajtim të preferuar. Shuma e përditshme mund të jepet si një dozë të vetme në kohën e gjumit,
ose ajo mund të ndahet dhe të dhënë dy ose tre herë në ditë. Kur pacientët janë shqetësuar rëndë,
kontrollin më të shpejtë të simptomeve mund të arrihet me intramuskular (IM) haloperidol. Një dozë e
vogël, 0.5 mg IM, është dhënë çdo orë deri shenjat janë të kontrolluara në mënyrë adekuate. IV
administrata mund të preferohet në rrugë IM, në prani të Kompromisi qarkullimit për shkak thithjen e
IM Droga mund të jetë i çrregullt (102). Gjithashtu, dhimbjen e IM injec-tion mund të shtoni në
konfuzion e pacientit .Thiamine është çelësi për menaxhimin e psikozës së Korsakoff(103).Së fundi, në
qoftë se përparon në jerm gjendje kome, standarde Trajtim për kontrollin e rrugeve të frymëmarrjes
.Pas shërimit nga një episod akute, një rekomandim psikiatrike apo psikologjike mund të ndihmojë
rehabilitimin e hershme funksionale.
Shmangia e shkaqeve te njohura PeriOperative .Programet te ndërhyrjes jerm .Haloperidol për
simptome pabindur hiperaktivë. Edhe pse ne kemi përjashtuar pacientët per kirurgji kardiake prej
diskutimit tonë, është interesante të theksohet se një dozë e vetme e Ketamine (0.5 kg-1 mg) jepet me
induksion është shoqëruar me nivele të ulëta serum të C-reaktive proteinave dhe incidencë të ulët të
jerm në këtë popullsisë. Autorët kane zbuluar se efektet neuroprotective Ketamine jane përfshirë ne
parandalimin e lëndimit excitotoxic dhe Apoptosis dhe shtypjen e tij të CNS përgjigjes inflamatore mund
të jetë pergjegjese . Një studim i haloperidol profilaksi në kombinim me jo-farmakologjike strategjive
parandaluese jerm me vështirësi të ngjashme metodologjike, dhe nuk tregoi asnjë ndryshim në
incidencën e jerm. Megjithatë, pacientët të cilët kanë marrë profilaksi per jerm me haloperidol bëri të
ketë një reduktim të ndjeshëm ne ashpërsia në jerm dhe kohëzgjatja e lidhur me një rënie në
diteqendrimin ne spital . 93.Trajtimi i POD i ka mbetur konstante-identifikimin e çështjeve themelore
mjekësore, optimizimin e mjedisit dhe kontrollin e dhimbjes dhe trajtim farmakologjik për raste të fortë.
Është e rëndësishme të theksohet se trajtimi farmakologjik nuk është ne plan te parë. Megjithatë, ajo
mund të jetë e nevojshme kur agjitacion vë pacientin dhe kujdestarët në rrezik të dëmtimit apo
parandalon kujdes postoperative normale. Medikament i përzgjedhur mbetet haloperidol. Kjo është një
D2 receptor antagonist antipsikotik dopamine dhe administrohet në një dozë të 0,5-1 mg iv çdo 10-15
min, deri në sjellje është i kontrolluar. IM dozimin është e mundur, si dhe, por shumë më pak të
dëshirueshme. Doza është 2-10 mg dhe intervali për titrim është 60-90 min. Titrim kujdesshëm është e
rëndësishme për të shmangur mbisedacion dhe efektet e zgjatur, mesme deri në të gjatë të saj (deri në
72 h) gjysmë-jetës. Antipsychotics e rinj janë treguar të jetë efektive në agjitacion akute kur
administrohen si im injeksione, por nuk janë testuar te semuret kirurgjikale 94kufizimeve fizike janë të
padëshirueshme, përveçse në rastet më të rënda dhe pastaj vetëm si një masë e përkohshme, ndërsa
intervenimet farmakologjike dhe të tjera kanë dështuar. Është e paqartë nëse strategjitë e parandalimit
të ndikojë në jerm afatgjata rezultatet njohëse.Me cilësi të lartë të kujdesit për pacientët e moshuar
PeriOperative është një domosdoshmëri sociale dhe financiare . Në arenën klinike, ndërgjegjësimi më
shumë dhe planet e qëllimshme kujdesit janë të nevojshme për të zbatuar ato intervenime të cilat janë
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
të njohura tashmë për të ulur ose përmirësuar incidencën e POD. Edukimi i ekipeve të kujdesit në lidhje
me këto strategji për parandalimin është me rëndësi të madhe. Përfshirja gjeriatrike ku është e mundur
dhe është e dobishme, por thelbi i kujdesit bazë e mirë është identifikimi i individit në rrezik,
ndërgjegjësimin e faktorëve të përbashkëta PeriOperative rënduese, ndërhyrjet e thjeshta parandalimin,
njohjen e statusit të sëmundjes kur ajo ndodh, dhe trajtimet themelore për pacientët me të rënde.
Ne te semuret me delirium sherimi eshte i limtiuar dhe shpesh eshte i shoqeruar me rritje te
komplikacioneve postoperatore, zgjatje te periudhes se rekuperimit ,te qendrimit ne spital
,edukimi,njohja e infrermjereve rreth ndryshimeve te SNC eshte nje menyre jo e kushtueshem
dhe efektive per tu marre me kete problem .Hap tjeter ne kujdesin e pacienteve me risk per ose
experience per delirium postoperatore eshte nderhyrja .Mercantoio dhe gjithe te tjeret sugjeruan
perdorimin e parandalimit klinik, roli per identifikimin e pacienteve me risk per delirium
postoperatore.Strategjite e nderhyrjes ne pararndalimin dhe reduktimin e deliriumit perfshijen
monitorimin dhe korigjimin e hipoxemise ,hipotensionit,balance ne likide dhe elektrolite dhe
anemise .Perdorimi i medikamenteve jo-opiodeve per analgjezi,dhe shmangia e perdorimit te
antikolinergjikeve .Vleresimi preoperatore i te semureve te riskuar duhet te pefshije gjithe te
semuret qe do bejne kirurgji te madhe te planifikuar.Se fundmi eshte raportuar nje publikim ne
Anestezia dhe Analgesia ku pershkruan perdorimin e melatonines mbinumurim i substancave
per trajtimin ,parandalimin e deliriumit postoperatore .Autorët sugjerojnë se "kjo mund të jetë i
vlefshëm për të përdorur këtë medikament mjaft dashamirës për të trajtuar jerm postoperative
apo edhe si profilaktike në pacientët me një histori te konfuzionit pas operacionit. "75.Inouye
dhe te gjithe te tjerat76.Identifikuan nje nderhyrje shume perberese qe konsiston ne 6
protokolle standarte per menaxhimin e faktoreve specifike te riskut per delirium dhe demtimit
njohese ,mungesa e gjumit ,imobilizimi,demtimet e degjimit ,te shikimit,dhe dehidrimi.Keto
nderhyrje jane efektive ne reduktimin ne numur dhe ne kohezgajtje te episodeve te deliriumit
ne pacienet e moshuar te hospitalizuar,por nuk kane efekt sinjifikant ne rendesen e deliriumit
dhe ne perseritjen e tij .Parandalimi postoperative I deliriumit .
Vleresimi preoperative .Histori e detajuar e medikamentve dhe ecuria e problemeve
mjekesore.Zbulo,evidento, deficitet sensore dhe ato te prekjes .Pregatitja mendore para
operacionit .Perdoririmi I programit anesteziologjik per te moshuarit .Masat paraprake
intraoperative.Oksigjenimi adekuat si edhe perfuzionimi adekuat.Korigjo inbalancen
elektrolitike.Minimizo dozat e drogave ndihmese si edhe menjano drogat e ndryshme si
atropin,flurazepam,skopolamin.
Kujdesi postoperatore:
Krijo nje ambjent sa me te ngrohte e familjar. I semuri te lejohet te vizitohet nga miqte dhe
familjaret.Trajto dhimbjen. Identifiko riskun qe shoqeron drogat si antikolinergjiket
,depresantet, antagonistet e receptive
H2,Digoksin,Lidokaine,Meperidin,benzodiazepinave.Megjihtese jane nga perdorimi standart I
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
protokplleve keto rezultate fatkeqesisht nuk jane specifike per deliriumin postoepratore .Nqs
nenvizojme etiologjine dhe e korigjojme ate sherimi eshte I vetelimituar komplet dhe shume I
shpejte .Kjo mbeshtetje permirson vleresimin dhe njohjen e deliriumit dhe minimizon efekte
anesore .Kujdesi ndaj faktoreve etiologjike se pari konsiston ne ato jofarmakologjike si psh,
mosperdoroimi I katetetrit, mobilzimi I hershem ,ushqimi I mjaftueshem, 77.Siguria e pacientit
eshte e rendesishme sepse pacientet me delirium jane te riskuar te demtohen me sjelljen e tyre
dhe kjo rrit edhe me teperr axhitimin e tyre 78,79.Syzat ,aparati I degjimit, protezat dentare e
mira eshte qe i semuri ti kete sa me shpejt pas procedures kirurgjikale .Dalja e te semurit nga
spitale te behet sa me shpejt qe te jete e mundur ose qendrimi ne spital te jete sa me I
pershtatshem me menyren e jetes se apcientit.
Konsiderata per te ardhmen:Njohja dhe identifikimi i duhur.Ndërhyrjet për pacientët me
delirium postoperative akute vazhdon të sfidoje infermieret, ofruesit e kujdesit perianesthesia
dhe anestezi,dhe ofruesit tjerë të kujdesit shëndetësor. Qëllimi është optimizimi I pacientët
preoperatively për të minimizuar dhe parandaluar dhe faktorë të njohur te rrezikut. Kerkimet
ne fushen e deliriumit postoperatore jane te domozdoshme per nje percaktim me te mire te
fenomenit ,incidences,faktoreve te riskut,shkaqeve,per te rritur njohjen dhe zhvillimin shtese te
nderhyrjeve . Disa punë themelore ne përcaktimin jerm akute duhet të kryhet përpara se të
ndërmerren studime të reja mbi specifike jerm akute postoperative. Schuurmans dhe te
tjere59.61, rekomandojmë që të ndryshojë praktika klinike dhe për të përmirësuar njohjen e
hershme ne vijim duhet të ndodhë:
1-Fjala konfuzion duhet te jete ne renie :ajo eshte shkak I humbjes se kuptimit te procesit te
observimti dhe djagnozes.Rivendosja e konfuzionit me pershkrimin e sjelljes ekzakte duhet te
ndihmoje infermjeret te pershkruaje deliriumin me shume saktesi.
2-Infermjerja duhet te vere theksin ne pamjen dhe njohurite e lidhura me shendetin e
pacieneteve te moshuar .Kurikula baze duhet te prefshije njohurite rreth deliriumit,shkaqeve
te tij,dhe faktoreve predispozues82 .
3-Instrumenta per shoshitjen e siptomave nevojitet për të studiuar më tej lidhur me
, besueshmërinë vlefshmëria, dhe lehtësi të përdorimit në vendosjen klinike e praktikë.
Foreman80 sugjeron konsesusin ne nomenclature te komunikimit te thjeshte .
Studimi duhet te perfshije karakteristikat themelore ne drejtim te fenomenit dhe te perfshije
eksperiencen njerezore te deliriumit .
Gjthashtu FOREMAN80(10)sugjeron qe isntrumentat te jene ne permiresim .
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Instrumenta qe nevojiten te jene praktike,te ndjeshme dhe specifike dhe diskriminuese
Franko dhe te tjere59 besuan qe ne thelb reduktimi I ksotos mund te jete nje nga rezultatet e
nderhyrjes ne te ardhmen ,te pershkruaje permirsimin e rezultateve klinike dhe me nje
frekuence te ulet te nderlikimeve .Infermjeret ne perianestezia,kujdesi acute,,reanimacioni
duhet te fillojne te bejne nje difernce te pacienteve ne rrezik per delirium postoperatore.
Studimi dhe njohja e ketyre te semureve te rrezikuar per zhvillimin e deliriumit duke nderhyre
ne momentin e pershtashem per te permiresuar sigurine e kesaj pjese te popullsise.
Parandalim:Delirium shkaktohet rrallë nga një faktor i vetëm. Në vend të shumta dhe i vendosin nxitje
faktorë kombinohen për të berë një episod të jerm. Prandaj, qasja e logjikshme është që të zhvillojë
strategjitë parandaluese të cilat synojne disa faktorë të rrezikut të përbashkët. Studimi i parë historik
me sukses duke përdorur një ndërhyrje provën për të parandaluar jerm në hospitalizuar jo-ICU pacientët
mjekësore u botua nga Inouje dhe te tjere. në 1999,(30) Ata pacientët rastesore ose në një repart duke
përdorur një strategji të tillë ose për të kryer provën reparte të kontrollit. Gjashtë faktorët e rrezikut
janë në shënjestër, duke zbatuar ndërhyrje duke u fokusuar në orientimin dhe aktivitete terapeutike për
zhvlerësim njohëse, mobilizimin e hershme, jo-pharmacologic qasjet për të minimizuar përdorimin e
drogës psikoaktive, parandalimin e privimit gjumë, metodat e komunikimit, syze dhe aparateve të
dëgjimit. Me këtë ndërhyrje, ata ishin në gjendje të tregojnë një reduktim prej 15% nga jerm në
kontrolle në 10% në grupin e ndërhyrjes.
Parandalimi farmakologjike:Bazuar në sistemet e receptorëve mendohet të jetë i përfshirë në zhvillimin
e jerm, disa grupe të drogës synojnë cholinergic, dopaminergic sistemin, serotonergic ose noradrenergic,
teorikisht, mund të përdoret për të parandaluar jerm .Megjithatë, ka një mungesë të gjykimeve të
kontrolluara mbi këtë temë, veçanërisht në vendosjen postoperative.
Antipsychotics:Kalisvaart dhe te tjere .108kryer një gjykim rastesore kontrolluar përfshirë pacientë të
moshës 70 dhe më të vjetër pranoi për kirurgji hip akute ose zgjedhore që ishin në rrezik të ndërmjetme
ose të lartë për jerm postoperative. Ata kanë përdorur dozë të ulët haloperidol gojë (0.5 mg tri herë në
ditë), si një ndërhyrje profilaktike. Ata ishin në gjendje të tregojnë një avantazh të këtij regjimi krahasuar
me placebo sa i përket incidenca e jerm ishte i shqetësuar. Megjithatë, ashpërsia dhe kohëzgjatja e jerm
ishin më të ulëta në pacientët që marrin haloperidol. Në një gjykim rastesor , pacientët qe kishin marrë
placebo ose një dozë të vetme nga goja të risperidone 1 mg pas daljen nga anestezi pas kirurgjise se
palnifikuar kardiakes .109Ata raportojne një ulje të jerm 32-11%. Sidoqoftë, ky ndryshim ishte
krejtësisht për shkak të jerm diagnostikuar në ditën e operacionit, duke e bërë të vështirë për të
interpretuar këto të dhëna. Kohët e fundit, në një gjykim të madh të dyfishtë të verber rastesor te
kontrolluar-,perdorimi nga goja 10 mg olanzapine ka treguar të jetë një profilaksi efektive në pacientët
e më shumë se 65 vjet te oepruara ne ortopedi per kirurgji te palnifikuar . 110Pacientët qe kishin
marrë placebo ose olanzapine 5 mg dy here ,menjëherë para dhe pas operacionit. Efekti ishte shumë i
rëndësishëm: të pothuajse 500 pacientë të përfshira në këtë gjykim, 40% në krah placebo dhe 14% në
krah olanzapine zhvilluar jerm. Përparësitë e përdorimit të afërm atipike sesa antipsychotics tipike janë
diskutuar në seksionin më poshtë për përdorimin e antipsychotics për të trajtuar jerm.
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Frenuesit cholinesterase:Tre gjykimet rastesore te kontrolluar me qëllim për të parandaluar jerm me
frenuesit cholinesterase janë publikuar.
Ndërhyrje të tjera:Privimi Gjumi është një faktor i njohur edhe nxitje për delirium51 dhe disa studime
për të parandaluar përdorimin e melatonin jerm janë kryer. Megjithatë, rezultatet janë kontradiktore
dhe nuk ka prova të mjaftueshme për të rekomandojë melatonin për parandalimin e delirium.52Aizawa
et al.53 testuar një qasje të pazakontë në 40 pacientë të bazuara në konceptin se çrregullime të gjumit
janë një shkak i rëndësishëm i jerm. Ata kanë përdorur, flunitrazepam diazepam dhe pethidine
administrohet në mbrëmje dhe gjatë natës në gjysmën e pacientëve të tyre pas një operacioni për
kancer të zorrës së trashë apo stomakut dhe gjeti një reduktim në jerm. Megjithatë, ky regjim shkaktoi
qetësim në 40% të pacientëve në krahun e trajtimit, e cila mund të ketë ndërhyrë me vlerësimin e
jerm.Një gjykim rastesor I vogël ka gjetur se duke shtuar Gabapentin me regjim trajtim për dhimbje
postoperative eshte reduktuar ne menyre te konsiderueshme incidencea e jerm. Në përmbledhje,
nuk ka strategji të pranuara në përgjithësi farmakologjike për të parandaluar delirium.111Megjithatë,
administrimi ne doza te ulëta te haloperidol ose olanzapine mund të jetë një opsion në pacientët e
zgjedhur.
Trajtimi simptomatike e jerm:Para fillimit të trajtimit simptomatike e jerm, është e rëndësishme për të
menaxhuar faktorët qe e shkaktojnë. Ajo ka qenë sugjeruar se ajo mund të jetë e nevojshme për të
përdorur strategji të ndryshme të trajtimit për forma të ndryshme të jerm. Megjithatë, nuk ka asnjë
provë për të mbështetur idenë se, për shembull, jerm hyperactive duhet të trajtohen ndryshe nga
hypoactive delirium.112
Antipsychotics:Nuk ka të dhëna që në mënyrë specifike të adresuar përdorimin e antipsychotics për
trajtim ose profilaksi e jerm postoperative janë në dispozicion. Në përgjithësi, duke përdorur
antipsychotics për trajtim ul ashpërsinë e simptomave nga 43-70%, 113dhe është llogaritur se 50-100%
e pacientëve do të përgjigjen (zvogëlohet ashpërsia e simptomave me të paktën 50%) .113 jerm
zakonisht zgjat pasoperativ 1-4 ditë. Një fillim te gjykimit rastesor te kontrolluar eshte përdorur me
sukses haloperidol, chlorpromazine, por jo lorazepam, për të trajtuar simptomat e jerm në te semuret e
spitalizuar per AIDS. 114 Mungesa relative e efekteve anticholinergic dhe qetësues është një avantazh i
haloperidol mbi chlorpromazine. Intravenoze haloperidol është përdorur shpesh, sidomos në ICU. Rruga
intravenoze mund të japin një avantazh mbi dozimin me gojë lidhur me efektet anesore . 115extrapyramidal .Megjithatë, Food and Drug Administration e SHBA kane theksuar kohëve të fundit
rrezikun ne zgjatjen e intervalit QT nga administrimi intravenoz me haloperidol . Një shqyrtim i
kohëve të fundit sugjeroi se diferenca në aktivitetin anticholinergic mund t'i japë përparësi të
mundshme të risperidone mbi olanzapine. Udhëzimet aktuale e Shoqërisë e Mjekësisë Kujdesit Kritik
(SCCM) dhe Kolegjin Amerikan i Mjekësisë Kujdesit Kritik (ACCM) për përdorimin e qëndrueshme e
qetësuesve dhe analgesics në të rriturit kritike sëmurë rekomandoj haloperidol si agjent të preferuar për
trajtimin e delirium.69 Përgjithësisht , doza e rekomanduar për trajtimin e delirin në pacientët moshuar
janë të ulët ,116,117,118,119,120,121
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Benzodiazepines:Benzodiazepines janë të lidhur vazhdimisht me zhvillimin e deliriumashtu sikurse
perdoruesit e alkolit .
Drejtimet e ardhshme:Edhe pse ekziston një numër i madh i hulumtimeve klinike per te hetuar jerm,
duke përmbledhur dhe interpretimi i këtyre të dhënave është e vështirë për shkak të madhësisë së vogël
mostrës dhe heterogjenitetin e pacientëve të përfshira dhe metodat e përdorura.
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
QELLIMI I STUDIMIT:
1-Njohja e deliriumit ; Cfare eshte ai?Si behet djagnoza e tij dhe si mund te diferencohet nga
crregullimet njohese postoperatore dhe demenca .
2-Njohja e faktoreve te riskut ,dhe strategjite per parandalimin dhe trajtimin e tij .
3-Njohja e rendesise se deliriumit postoepratore ne morbiditet dhe ne mortalitet.
4-Njohja e impaktit ekonomik te deliriunit ne shfrytezimin e burimeve te kujdesit shendetesor .
OBJEKTIVAT:
1-Te pershkruaje etilogjine dhe incidencen e deliriumit postoeprator(DPO).
2-Te pershkruaje njohjen e riskut per (DPO).
3-Keshilla dhe rekomandime ne parandalimin e (DPO)ne pacientet e moshuar.
4-Te pershkruaje pasojat e (DPO).
5-Te pershkruaje metodat e trajtimit te (DPO)duke eprdorur metaoda farmakologjike dhe
jofarmakologjike .
6-Te pershkruaje dobine e metodes se vleresimit te konfuzionit(CAM),(MVK) per ndjekjen e Deliriumit
tek te semuret .
7-Diskutimi I mundshem I etilogjise se incidences se POCD.
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
MATERJALI DHE METODA E STUDIMIT :
Studimi eshte kryer prane sherbimit te anestezi-reanimacionit,sherbimi I urologjise ne Qendren
Spitalore Universitare “Nene Tereza”Studimi eshte rastesor I perzgjedhur dyfish qorr retro-
prospektiv.Pacientet qe jane marre ne studim iu eshte shpjeguar qellimi I studimit dhe iu eshte
marre konsensusi.Gjithashtu eshte marre konsensusi nga sherbimi I anestezi-reanimacionit dhe I
urologjise .Pra ne studim jane perfshire 1496 te semure ,pra te gjithe te semuret e moshes >65
vjec te shtruar ne repartin e urologjise per periudhen janar 2010 –dhjetor 2012. Nje anestezist
ka mbledhur te dhenat preoperatore dhe jane futur ne zarf dhe jane hapur vetem ne perfundim
te studimit,Ky anestezist nuk ka qene ne dijeni te studimit.Disa anesteziste kane dhene anestezi
dhe akne mbledhur te dhenat intraoperatore secili per te semuret qe ka dhenen anestezi ,dhe
anestezisti qe ka bere studimin ne bashkepunim me infermjeret,mjekun ne sherbim kane
mbledhur te dhenat mbi incidence e crregullimeve acute postoperatore tek te moshuarit
.Paraprakisht eshte bere hulumtimi i literaturës bashkëkohore.Jane përjashtuar nga studimi të
sëmuret që mund të kenë probleme psikike paraprake te njohur e te trajtuar per to si : (
Alzhaimer, Demencia senile , Skizofreni.insulte te kaluar me deficite prezente,etj).Të gjithë të
sëmurët jane analizuar sipas kërkesave të skedës ku më pas do të analizohen se cilët faktorë
ishin shumë ose më pak të rëndësishëm ose nuk ndikojnë fare në shfaqjen e këtyre
crregullimeve . Mënjanimi aq sa mund të jetë i mundur i faktorëve favorizues dhe analiza e
rezultateve .
Perpilimi I skedes
• Preoperatore :
• Të gjithë të sëmurëve ju jane regjistruar hollësisht anamnezen vitae,(sëmundjet shoqëruese
të mundëshme ).
• Cfarë medikamentesh marrin për patologji të tjera që mund të kenë .
• Marrin alkol,benzodjazepina apo duhan .
• mosha .
• Sa janë të përgatitur dhe informuar rreth operaciont që do të kryejnë .
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
• Llojin e operaciont që do të kryejnë
• Llojin e anestezisë që do behet
• Të dhënat laboratorike,( kuadri i gjakut , biokimiket, elektrolitet,) .
• Intraoperatore
• Lendet anestetike inhalatore te perdorura gjate anestezise ,
• anestetiket lokale ose ne epidurale apo spinale
• llojin e miorelaxanteve te perdorur
• luhatjet hemodinamike ,
• respiratore ,
• rëniet e mundëshme të SaO2,
• humbjet e gjakut etj.
• dekursin post operator ,
• kuadrin e gjakut,
• biokimiket, elektrolite ,
• dhimbja do te monitorohet gjithashtu,
• hemodinamika .
Marrja e medikamenteve postoperatore si antiinflamatoret , kortizoniket , morfiniket , anxiolitiket ,
atropine , diuretiket, antihistaminket H1 dhe H2, Imunosupresoret, insulina dhe hipoglicemantet orale
,antihipertensivet dhe medikamentet e tjera kardjake , antikonvulsantet, antimikrobiket , HYRJE
Plakja është një proces multifaktorial ku ndodh reduktimi i kapaciteteve adaptuese dhe ulje graduale e
rezervave funksionale të shumë sistemeve.( JAMA 2001 286:2703-2710)
Shkaqet që ndikojnë në shfaqen e këtij çrregullimi janë të shumtë ku çdo njëri prej tyre ka peshën e vet
dhe kombinimi i disa faktorëve e bën më prezent këtë çrregullim.
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Fispatologjia e POCD (çrregullimeve konjiktive, njohese postoperatore) është e panjohur dhe kjo e bën të
vështirë menaxhimin e strategjive për të reduktuar incidencën e POCD. Gjithashtu akoma nuk është e
njohur lidhja që eksiston midis POCD, moshës, lëndëve anestetike dhe auto rregullimit
cerebral.Operacioni ka ndikim të ndjeshëm në dekompensimin e statusit psikologjik tek të
moshuarit(Anesthesiology Clinics Volume 27, Issue 3 , Pages 451-464, September 2009).
Ndryshimet fiziologjike të trurit tek të moshuarit. Humbja e neuroneve në talamus dhe ganglionet bazale.
Reduktimi i përgjithshme i densitetit të neuronove, me humbjen e 30% masës së trurit pas moshës 80
vjeç. Zvogëlimi i numrit të receptorëve të serotoninës në korteks. Zvogëlimin e nivelit të receptorëve të
acetilkolinės në disa zona të trurit. Ulja e nivelit të dopaminës në neostriatum dhe substantia nigra dhe
reduktimin e numrit të receptorëve të dopaminës në neostriatum.Rritja e kortizolit postoperatore.
Megjithatë mosha fiziologjike e psikike nuk është e njëjtë me atë kronolgjike. Plakja është një proces
multifaktorial ku ndodh reduktimi i kapaciteteve adaptuese dhe ulje graduale e rezervave funksionale të
shumë sistemeve. Duke zbuluar dhe analizuar shkaqet (jo këto të mësipërmet se këtu nuk ndërhyjmë dot,
por ato që lidhen me interventin dhe anestezinë).
Kuptimi i plotë i ndryshimeve të farmakokinetikës dhe farmakodinamikës tek këta të sëmurë. Merren
masa paraprake për parandalimin ose minimizimin e shfaqes së këtyre çrregullimeve. Në ato raste që
nuk arrihet të parandalohen shkaqet bëhet trajtimi në kohë dhe mjekimi është jo thjesht siptomatik si
është bërë deri më sot por etilogjik e fizpatologjik. Parandalimi dhe mjekimi i mirë i këtyre çrregullimeve
ka ndikim të drejtpërdrejtë në dekursin e mirë të operacionit dhe të sëmurit në përgjithësi(Thoracic
Surgery Clinics August 2009 (Vol. 19, Issue 3, Pages 363-376).
Sipas Shoqatës Amerikane Psikiatrike delirium është përcaktuar si "një turbullim të vetëdijes me reduktim
te aftësise për t'u përqëndruar, mbështetur, ose ndryshim ne vëmendje, një ndryshim në njohje (deficitit
memorie, disorientation, e folur e çrregullt) ose zhvillimin i perceptimit rrëmujë. Deliriumi postoperative
ka qenë i lidhur me rritje të morbiditetit dhe të mortalitetit dhe qëndrimit të gjatë në spital. Në këtë
studim është parë lidhja ndërmjet te gjithe faktoreve te mundshme preoperatore,intraoperatore dhe
postoperatore dhe deliriumit tek të sëmurët e moshuar në urologji( Journal of Critical Care December
2009 (Vol. 24, Issue 4, Pages 556-562).
•
Te gjithe te semuret jane vleresuar preoperator per statusin e tyre minmental me MMSE . Minimental
examinim (MMSE)eshte nje pyetesor per vleresimin e funksionit njohes .Ajo eshte nje metode e
thjeshte ne vleresim dhe e vlefshme ne besim .Rezultati me i larte eshte 30 dhe nje rezulatat me i vogel
se 23 tregon per demtim njohes 92,87.megjithate eshte sugjeruar qe me 21 pike eshte demtimi njohes
me sinjifikativ88.Si kufi ndares eshte marre qe te s emuret me 23 pike nuk jane marre ne studim . Ky
eshte nje studim i planifikuar Double-blind dhe prospektive .Njohja eshte vlerseuar duke perdorur
MMSE 24 ore para operacionit nga nje anestezist i cili nuk eshte ne dijeni per potokollimin e studimit
dhe nuk me pjese ne ndonje pjese tjeter te studimit .Rezulatai i MMSE dhe aslokimi i grupit ishin vene
ne zarf te mbyllur. Paciente, kirurget dhe anestezistet nuk ishin ne dijeni te dhenave derisa studimi
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
kaperfunduar.Me te mberritur en sallen e oepracionit te gjithe te semuret jane monitoruar me TA,
joinvaziv ose invaziv ne varesi te nderhyrjes ,EKG,dhe satmeter,Jane kateterizauar me vene periferike
Ose centrale ne varesi te llojit te inetreventi. Anestezi endotrakeale plus epidurale i janë nënshtruar të
sëmurët që kane bërë Cistectomi.Anestezia spinale është realizuar me age G24 ose G25. Në hapësirën
L2-L3 me sol. Bupivacainë 0.5% 3 ml (15mg) dhe në disa raste krahas Bupivacainës ka patur edhe
Morfinë 200ug.Dhe kane marre sol fiziologjik . Te gjithe te semuret ,moren standart anestezi
endotrakeale me Fentanyl,tipental, dhe pavulon .Pas intubimit anestezia mbajtese ka qenen me o2
plus fluotan,ose izofluran,, ne varesi te asaj qe ne kishim ne salle.MAP dhe frekuenca kardjake jane
mbajtur ≤20% e vleres hyrese ,baze , nqs keto elemente jane rritur ≥20% e vleres baze asaj hyrese eshte
thelluar anestezia me fentanyl, bolus,.Nqs ka patur hypotension ose bradikadi jane trajtuar me
adrenaline ose atropine dhe jane shtuar likidet.Kur ka mbaruar interventi eshte nderprere lenda
anestetike inhalatore dhe i semuri ka pasur respiracion eshte bere dekurarizimi i te semurit me
prozerine dhe atropine ne raportin 2.5 mg prozerine dhe 1 mg atropine . Minimental examinim
(MMSE)eshte nje pyetesor per vleresimin e funksionit njohes .Ajo eshte nje metode e thjeshte ne
vleresim dhe e vlefshme ne besim .Rezultati me i larte eshte 30 dhe nje rezulatat me i vogel se 23 tregon
per demtim njohes .92,87.megjithate eshte sugjeruar qe me 21 pike eshte demtimi njohes me
sinjifikativ 88.Si kufi ndares eshte marre qe te semuret me me pak 23 pike nuk jane marre ne studim .
Ky eshte nje studim i planifikuar Double-blind dhe retro-prospektive .Njohja eshte vleresuar duke
perdorur MMSE 24 ore para oepracionit nga nje anestezist i cili nuk eshte ne dijeni per potokollimin e
studimit dhe nuk me pjese ne ndonje pjese tjeter te studimit .Rezulatai i MMSE dhe aslokimi i grupit
ishin vene ne zarf te mbyllur. Paciente, kirurget dhe anestezistet nuk ishin ne dijeni te dhenave derisa
studimi kaperfunduar.Me te mberritur en sallen e oepracionit te gjithe te semuret jane monitoruar
me TA, joinvaziv ose invaziv ne varesi te nderhyrjes ,EKG,dhe satmeter,Jane kateterizauar me vene
periferike Ose centrale ne varesi te llojit te inetreventi .Dhe kane marre sol fiziologjik . Te gjithe te
semuret ,moren standart anestezi Fentanyl,tipental, dhe pavulon .Pas intubimit anestezia mbajtese
ka qenen me o2 plus fluotan,ose izofluran,, ne varesi te asaj qe ne kishim ne salle.MAP dhe frekuenca
kardjake jane mbajtur ≤20% e vleres hyrese ,baze , nqs keto elemente jane rritur ≥20% e vleres baze asaj
hyrese eshte thelluar anestezia me fentanyl, bolus,.Nqs ka patur hypotension ose bradikadi jane trajtuar
me adrenaline ose atropine dhe jane shtuar likidet.Kur ka mbaruar interventi eshte nderprere lenda
anestetike inhalatore dhe i semuri ka pasur respiracion eshte bere dekurarizimi i te semurit me
prozerine dhe atropine ne raportin 2.5 mg prozerine dhe 1 mg atropine .
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
MMSE
MAXIMUMI I PKEVE
PIKET ORIENTIMI
5 Cfare viti,stine,date,dite muaji
5 Ku jemi,vendi, shteti,qyteti,spitali,kati.
3 Regjistrimi:emri I tre objekteve( molle,laps,tavoline ),1 sek per secilen.merr 1 pike per cdo pergjigje korrekte.pastaj perserite ato derisa ti mesosh te gjitha .mbeshtetuni ne regjistrimet dhe gjykimet .
Gjykimet :vemendje dhe llogaritje
5 Shqipto fjale mbrapsht
3 Kujto pyet per objekt dhe jep nje pike per cdo pergjigje te sakte
2 Gjuha ,emir. lasp dhe ore (2pike)
1 Perserit
3 Zbato 3 komanda (3 pike) E mer nje leter me doren e djathte Palose ne dysh Vendose ne dysheme
Lexo dhe bindju urdhrave
1 Mbyll syte (1pike)
1 Shkruaj nje fjali(1pike)
1 Kopjo,vizato dicka(1pike)
Piket 24-30 normal
18-23 pike E BUTE
10-17 pike e moderuar
<10 pike e rende
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Si kufi qe ne I konsideruar normal eshte marre niveli 23 pike e lart .Te moshuarit me<23 pike nuk jane
perfshire ne studim . Tek të sëmurët është vrojtuar incidenca e deliriumit në 2 ditët e para pas
operacionit (të sëmurët ishin të çorientuar se dini ku ndodheshin, ishin të axhituar, nuk e dinin që ishin
operuar, nuk u përgjigjeshin koherent pyetjeve që ju bëheshin. Si kriter vlersues eshet perdorur CAM pa
qene nevoja per pranine mjekut psikjater.
Te gjitha te dhenat jane hedhur ne programin eksel.
Perpunim statistikor ka konsistuar ne :numri I pergjithshem I te semureve
Shperndarja sipas moshave dhe seksit
Shperndarja sipas llojit te anestezise
Incidenca e deliriumit Sipas moshes
Incidenca e deliriumit sipas llojit te anestezise
Incidenca e deliriumit ne varesi te semundjeve pre-ekzistuese
Incidenca e deliriumit ne varesi te luhatjeve hemodinamike
Incidenca e deliriumit ne varesi te menaxhimit te dhimbjes .
Incidenca e deliriumit ne varesi te perdorimit te alkolit
Incidenca e deliriumit ne varesi te perdorimit preoperatore te benzodjazepinave .
Per cdo pacient ka vleresimin sipas MMSE
Vleresimin preoperatore,intraoperatore dhe postoperatore .
Gjithashtu per cdo te semure eshte bere vleresimi sipas metodes (CAM)metoda e vleresimit te
konfuzionit .Nje metode e thjeshte dhe e lehte per tu zbatuar pa qene nevoja e psikjatrit . Kjo metode
vleresimi konsiston ne :
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Metoda e Vleresimit te konfuzionit
Emri I pacientit______________Data:
Udhëzime: Vlerëso faktorët e mëposhtëm
Fillimi akut
1. Ka ndonjë provë të ndonjë ndryshimi akut në statusin mendor nga gjendja
fillestare e pacientit?
___PO ___JO ___E PASIGURT ____I PAZBATUESHËM
Hutim
( Pyetjet e listuara nën këtë temë përsëriten për cdo temë ku janë të zbatueshme.)
2A. A kishte pacienti vështirësi për tu përqëndruar ( për shembull, të
shpërqëndrohet me lehtësi ose të ketë vështirësi të ndjekë atë që thuhet)?
_______Jo gjatë kohës së intervistës
_______Prezente ndonjëhere gjatë intervistes, por në formë të butë.
_______Prezente ndonjëhere gjatë intervistës , në formë të dukshme
_______E paqartë
2B. ( Nqs ishte prezente ose anormale) A u luhat kjo sjellje gjatë intervistës ( që
dmth, tendencë për tu shfaqur dhe zhdukur ose ulje dhe ngritje të mprehta)?
___PO ___JO ___E PASIGURT ____I PAZBATUESHËM
2C.( nqs prezente ose anormale) Ju lutemi përshkruani këtë sjellje.
Mendim I çorganizuar
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
3. Ishte e menduara e pacientit e çorganizuar ose inkoherente, si e hallakatur ose
bisedë e pavënd, rrjedhshmëri idesh e paqartë ose jologjike, ose kalime të
papritura nga njëra temë në tjetrën?
___PO ___JO ___E PASIGURT ____I PAZBATUESHËM
Nivel I alternuar I ndergjegjes
4. Përgjithësisht, si do ta vlerësonit nivelin e ndërgjegjes së pacientit?
_______Alert ( Normal )
_______Vigjilent ( superalert, shumë I ndjeshëm ndaj stimujve të mjedisit,
trembet shpejt)
_______Letargjik ( i përgjumur, zgjohet shpejt)
_______i trullosur( zgjohet me vështirësi)
________Koma( nuk zgjohet)
________e pasigurt
Çorientimi
5. A ishte pacienti I corientuar në ndonjë moment gjatë intervistës, si e menduara se
ishte dikur tjetër përvec spitalit,përdorim i shtratit të gabuar, ose ngatërrim I
periudhës së ditës që ishte?
___PO ___JO ___E PASIGURT ____I PAZBATUESHËM
Dëmtim i memorjes
6. A demonstroi pacienti ndonjë problem me kujtesën gjatë intervistës, si paaftësi
për të kujtuar evente në spital ose veshtirësi për të kujtuar udhëzimet?
___PO ___JO ___E PASIGURT ____I PAZBATUESHËM
Shqetësime në perceptim
7. A kishte pacienti ndonjë shenjë të shqetësimeve në perceptim, si
halucinacione, iluzione, ose keqinterpretime(psh, e menduara se dicka po levizte
kur në fakt nuk po levizte)?
___PO ___JO ___E PASIGURT ____I PAZBATUESHËM
Axhitimi psikomotor
8A. Në ndonjë moment gjatë intervistës, a kishte pacienti nivel vecanërisht të
rritur të aktivitetit motorik, si nervozizëm, pickim I mbulesave të shtratit, kërcitje
gishtash, ose zhurma të shpeshta, të papritura pozicioni?
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
___PO ___JO ___E PASIGURT ____I PAZBATUESHËM
Ngadalësimi psikomotor
8B. Në ndonjë moment gjatë intervistës, a kishte pacienti nivel vecanërisht të ulur
të aktivitetit motorik, si ngathtësi, ngulje e shikimit në hapësirë , qëndrim në një
pozicion për një kohë të gjatë , ose lëvizje shumë të ngadalta?
___PO ___JO ___E PASIGURT ____I PAZBATUESHËM
Cikel i alternuar i gjume-zgjimit
A kishte pacienti ndonjë shenjë e shqetësimi të ciklit të gjumë -zgjimit, si gjumë I
tejzgjatur gjatë ditës me pagjumësi gjatë natës?
___PO ___JO ___E PASIGURT ____I PAZBATUESHËM
Pikët:
Për një diagnozë delirium nga CAM, pacienti duhet të shfaqe:
1. Prezence të fillimit akut dhe ligjërate me luhatje
Dhe
2. Mungesë vëmendjeje
Dhe ose
3. Mendim i çorganizuar
ose
4. Nivel i alternuar i ndërgjegjes
Burimi: Inouye SK, van Dyck CH, Alessi CA, Balkin S, Siegal AP, Horwitz RI. Clarifying
confusion: the confusion assessment method. A new method for detection of delirium.
Ann Intern Med. 1990;113(12):941-948.
Metoda e vlerësimit të konfuzionit (CAM) Algoritmi diagnostikues
Tipari 1: Fillim akut dhe ligjeratë me luhatje
1. Ky tipar zakonisht sigurohet nga një pjesetar i familjes ose infermiere dhe
tregohet me përgjigje positive ndaj pyetjeve të mëposhtme: Ka ndonjë provë
të ndonjë ndryshimi akut në statusin mendor nga gjendja fillestare e pacientit?
A u luhat kjo sjellje gjatë intervistës ( që dmth, tendencë për tu shfaqur dhe
zhdukur ose ulje dhe ngritje të mprehta)?
2. Tipari 2: Mungesa e vëmëndjes: Ky tipar tregohet me përgjigje positive ndaj
pyetjeve të meposhtme, psh; A kishte pacienti vështirësi për tu përqëndruar
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
( për shembull, të shpërqëndrohet me lehtësi ose të ketë vështirësi të ndjekë
atë që thuhet)?
3. Tipari 3: Mendim i çorganizuar
Ky tipar tregohet me përgjigje positive ndaj pyetjes së mëposhtme: Ishte e
menduara e pacientit e çorganizuar ose inkoherente, si e hallakatur ose bisedë e
pavend, rrjedhshmëri idesh e paqartë ose jologjike, ose kalime të papritura nga
njëra temë në tjetrën?
4. Tipari 4: Nivel I alternuar I ndërgjegjes
8. Ky tipar tregohet me cdo përgjigje pervecse “alert” ndaj pyetjes së mëposhtme:
Përgjithesisht, si do ta vleresonit nivelin e ndërgjegjes së pacientit?
_______Alert ( Normal )
_______Vigjilent ( superalert, shumë i ndjeshëm ndaj stimujve të mjedisit,
trembet shpejt)
_______Letargjik ( i përgjumur, zgjohet shpejt)
_______i trullosur( zgjohet me veshtiresi)
________Koma( nuk zgjohet)
Burimi: Inouye SK, van Dyck CH, Alessi CA, Balkin S, Siegal AP, Horwitz RI. Clarifying confusion: the confusion assessment method. A new method for detection of delirium. Ann Intern Med. 1990;113(12):941-948.
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Rezultatet dhe perpunimi statistikor :
Ne studim jane perfshire 1496 tes emure qe janes htruar ne urologji .
Ne vitin 2010 numri I te semureve ka qene 572
Ne vitin 2011 jane shtruar ne urologji 544 te semure ndersa ne vitin 2012 380 te semure .
Kjo eshet paraqitja grafike e te semureve ne vite deh ne perqindje .
Figura 1. Shperndarja e numrit te semureve sipas viteve
Verehet se ne vitin 2010 jane paraqitur 572 (38.2%) paciente ne vitin 2011 jane paraqitur 544(36.4%)
paciente dhe ne vitin 2012 jane paraqitur 380(25.4%) paciente me ndryshim statistikisht te rendesishem
ndermjet tyre (χ2= 43.1 p<0.01) .Ky ndryshim renie e te semureve ne vite mendoj se ka ardhur ngaqe
vitet e fundit shume tes emure marin sherbimet nga spitalet private,ose edeh jashet vendit.Gjithashtu
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
30.0
35.0
40.0
2010 2011 2012
38.236.4
25.4
Pe
rqin
dje
Viti
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
njea rsye tjeter eshte ngaqe ne klinike ka funksionuar litotripsia ekstrakorporale ka beer qe numri i te
semureve me kalkuloze te mos i nenshtrohen kirurgjise por litotripsise ekstarkorporale .Por nuk ka
ndonje vlere ne studimin tone .
Tabela 1. Shperndarja e numrit te semureve sipas viteve dhe grupmoshes
Grupmosha
VITI 65-70 vjec 71-80 vjec >80 vjec
2010 198 312 62
2011 168 318 58
2012 157 176 47
Verehet mbizoterim i grupmoshes 71-80 vjec me 176 (11.7%) me ndryshim statistikisht te rendesishem
ndermjet me grupmoshat e tjera (χ2= 411.1 p<0.01) .157 (10.4%) jane paciente te grupmoshes 65-70
vjec dhe 47 (3.1%) jane mbi 80vjec.Keto te dhena nuk eshte se kane ndonje vlere ne studimin tone por
jane thjesht te dhena vetem se flet per nje mbizoterim te grupmoshes 71-80 vjec.
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Figura 2. Shperndarja e numrit te semureve sipas viteve dhe grupmoshes
Verehet se 523 raste jane te grupmoshes 65-70 vjec nga keta 198 (37.9%) jane ne vitin 2010 ,168
(32.1%) raste jane ne vitin 2011 dhe 157 (30.0%) raste jane paraqitur ne vitin 2012.
Verehet se 806 raste jane te grupmoshes 71-80 vjec nga keta 312 (38.7%) jane ne vitin 2010 ,318
(39.5%) raste jane ne vitin 2011 dhe 176 (21.8%) raste jane paraqitur ne vitin 2012.
Verehet se 167 raste jane te grupmoshes mbi 80 vjec nga keta 62 (37.1%) jane ne vitin 2010 ,58 (34.7%)
raste jane ne vitin 2011 dhe 47(28.1%) raste jane paraqitur ne vitin 2012.
Ne kete grafik vihet re nje mbizoterim I meshkujve per vete faktin se klinnika e urologjise njihet me
shume si kirurgjia e meshkujve sesa e femrave .Ashtu sic e cilesova edhe me lart kalkulozat qe
intervenohen jane ne renie dersa ne meshkuj mbizoterojne papilomat e vezikes urinare shume heer me
shume sesa tek femrat ashtu sikurse edhe striktuart e uretre qe jane gati 0 ne femrat.Jo vetem kaq por
ne kliniken tone nje numer te madh te operacioneve e zene prastatat,qe edhe kjo eshte po tek meshkujt
.Megjithate keto te dhena nuk kane ndonje vlere per keet studim .
0
50
100
150
200
250
300
350
65-70 vjec 71-80 vjec >80 vjec
198
312
62
168
318
58
157176
47
Nr.
i ra
ste
ve
Grupmosha.vite
2010
2011
2012
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Figura 3. Shperndarja e numrit te semureve sipas gjinise
Verehet mbizoterim i pacienteve meshkuj me 1342(89%) raste me ndryshim statistikisht te rendesishem
me femrat me 172(11%) raste. p<0.01
Tabela 2 Shperndarja e numrit te semureve sipas gjinise dhe grupmoshes
Grupmosha 65-70 vjec 71-80 vjec >80 vjec
Femra 71 81 20
Meshkuj 452 725 147
Total 523 806 167
Femra11%
Meshkuj89%
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Figura 4 .Shperndarja e numrit te semureve sipas gjinise dhe grupmoshes
Verehet se 1324 (88.5%) raste jane meshkuj nga te cilet 452 (34.1%) raste jane te grupmoshes 65-70
vjec, 725 (54.8%) raste jane te grupmoshes 71-80 vjec dhe 147 (11.1%) raste jane mbi 80vjec.
172 (11.5%) raste jane femra nga te cilat 71(41.3%) jane te grupmoshes 65-70 vjec,81(47.1%) jane te
grupmoshes 71-80vjec dhe 20(11.6%) raste jane te grupmoshes mbi 80 vjec.Ky perpunim nuk ka ndonje
vlere ne studim tone jane thjesht te dhena ,vetem kaq.
Tabela 3 .Shperndarja e numrit te semureve sipas llojit te anestezise dhe grupmoshes
Grupmoshes
Lloji i anestezise
Spinale Endotrakeale Lokale
65-70 vjec 410 108 5
71-80 vjec 531 290 5
>80 vjec 125 57 0
Totali 1066 455 10
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
65-70 vjec 71-80 vjec >80 vjec
71 8120
452
725
147
Nr.
i ra
ste
ve
Grupmosha,vite
Meshkuj
Femra
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Duke qene se nje numer te madh te operacioneve ne kliniken e urologjise mbizoterojne prostaektomite
dhe papilomat e vezikes urinare deh striktuart e oretre apo kalkul ureteral te poshtem ka prioritet
anestezia spinale ndaj asaj endotrakeale .
Verehet mbizoterim i anestezise spinale me 1066 raste me ndryshim statistikisht te rendesishem me
llojet e tjera te anestezise (χ2= 1101 p<0.01).455 raste kane kryer anestezi endotrakeale dhe 10 raste
kane kryer anestezi lokale.
Figura 5.Shperndarja e numrit te semureve sipas llojit te anestezise dhe grupmoshes
Verehet se nga 523 raste te grupmoshes 65-70 vjec 401(78.4%) kane kryer anestezi spinale,108 (20.7%)
kane kryer anestezi endotrakeale dhe 5(1.0%) kane kryer anestezi lokale
0
100
200
300
400
500
600
65-70 71-80 >80
Nr.
iras
teve
Grupmosha,vite
Spinale
Endotrakeale
Lokale
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Verehet se nga 806 raste te grupmoshes 71-80 vjec 531 (65.9%) kane kryer anestezi spinale,290 (36.0%)
kane kryer anestezi endotrakeale dhe 5(0.6 %) kane kryer anestezi lokale
Verehet se nga 167 raste te moshes mbi 80 vjec 125(74.9%) kane kryer anestezi spinale,57(34.1%) kane
kryer anestezi endotrakeale dhe asnje raste nuk ka kryer anestezi lokale
Tabela 4 .Shperndarja e numrit te semureve sipas llojit te anestezise dhe gjinise
Gjinia Femra Meshkuj P
Lloji i anestezise
Spinale
69
997
Endotrakeale
93
362
Lokale
10
0
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
Femra Meshkuj
Nr.
i ras
teve Spinale
Endotrakeale
Lokale
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Sic duket edhe nga te dhenat e grafikut dhe te tabelave ne femra ka me shume mbizoterim te
anestezise endotrakeale ne raport me ate spinale per faktin qe operacionet qe dominojne tek
femrat jane kalkulozat renale qe detyrimisht kerkojne anestezi endotrakeale .
Figura 6 .Shperndarja e numrit te semureve sipas llojit te anestezise dhe gjinise
Nga 172 raste femra ,69 (40.1%) prej tyre kane kryer anestezi spinale, 93(54.1%) kane kryer anestezi
endotrakeale dhe 10 ( 5.8%) raste kane kryer anestezi lokale.
Nga 1324 raste meshkuj ,997(75.3%) prej tyre kane kryer anestezi spinale ,362(27.3%) kane kryer anestezi
endotrakeale dhe asnje rast nuk ka kryer anestezi lokale.
Figura 7.Numri i rasteve me delirium
Verehet se 270 (18.0%) raste kane shfaqur delirium pas kryerjes se operacionit perkundrejt 1226 (82%)
rasteve qe nuk shfqain delirium me ndryshim statistikisht te rendesishem ndermjet tyre (χ2= 609.6 p<0.01)
.
Tabela 5 .Incidenca e deliriumit postoperatore sipas moshes dhe gjinise
Mosha Femra Meshkuj Totali
65-70 vjec 1 76 77
71-80 vjec 2 143 145
Me delirum, 270
Total, 1496
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
>80 vjec 1 47 48
Verehet se 77 ose 28.5% e pacienteve me delirium jane te grupmoshes 65-70 vjec ,nga keta 1 rast eshte
femer dhe 76 raste jane meshkuj.
Verehet se 145 ose 53.7% e pacienteve me delirium jane te grupmoshes 71-80 vjec ,nga keta 2 raste jane
femra dhe 143 raste jane meshkuj.
Verehet se 48 ose 17.8% e pacienteve me delirium jane te moshes mbi 80 vjec ,nga keta 1 rast eshte femer
dhe 47 raste jane meshkuj.
Nga te dhenat e mesiperme duket qarte qe ka nje incidence me te larte te deliriumit ne meshkuj sesa ne
femra por kjo per faktin se edhe numri i te operuarve eshte me i madh ne meshkuj sesa ne femra . Por
edeh per nje arsye tjeter ku meshkujt jane me te predispozuar se femrat per te beer delirium
postoperatore .
Tabela 6 .Incidenca e deliriumit sipas llojit te anestezise per vitet 2010-2012
Mosha
Anestezia spinale
Femra Meshkuj Totali
65-70 vjec 0 57 57
71-80 vjec 1 112 113
>80 vjec 1 38 39
Verehet se 209 ose 77.4% e rasteve me delirium kane kryer anestezi spinale nga te cilet 2 (1.0%) jane
femra dhe 207 (99.0%) jane meshkuj.
57 ose 27.3% jane te grupmoshes 65-70 vjec, 113 ose 54.0% jane te grupmoshes 71-80 vjec dhe 39 ose
18.7 % e rasteve jane mbi 80 vjec.
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Tabela 7 .Incidenca e deliriumit sipas llojit te anestezise per vitet 2010-2012
Mosha Anestezia endotrakeale
Femra Meshkuj Totali
65-70 vjec 0 20 20
71-80 vjec 1 31 32
>80 vjec 1 8 10
Verehet se 62 ose 23.0% e rasteve me delirium kane kryer anestezi endotrakeale dhe te gjithe rastet jane
meshkuj.
20 ose 32.3% jane te grupmoshes 65-70 vjec, 32 ose 51.6% jane te grupmoshes 71-80 vjec dhe 10 ose 16.1
% e rasteve jane mbi 80 vjec.
Tabela 8 .Numri rasteve me delirium sipas patologjive
Semundjet Nr i te semureve Numri rasteve me
delirium sipas patologjive
%
HTA 347 40 11.5 HTA ,Diabet 299 51 17.1 HTA ,Diabet,Aritmi 89 35 39.3 HTA ,Diabet,Infarkt te kaluar 27 9 33.3 Insuficience Kardiake Kronike(NYHA III-IV)
12 5 41.7
Insuficience Renale Akute 7 1 14.3 SPOK 67 11 16.4 HTA, SPOK 101 29 28.7 SPOK ,Aritmi 108 27 25.0 Pa semundje 273 12 4.4 HTA ,Diabet,SPOK 112 32 28.6 Anemi 54 18 33.3
(χ2= 18.1 p<0.01)
40 ose 11.5 % e rasteve me Hipertension Arterial kane patur delirium,
51 ose 17.5 % e rasteve me Hipertension Arterial dhe Diabet kane patur delirium
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
35 ose 39.3 % e rasteve me Hipertension Arterial dhe Diabet dhe Aritmi kane patur delirium
9 ose 33.3 % e rasteve me Hipertension Arterial dhe Diabet dhe me Infarkt te kaluar kane patur delirium
5 ose 41.7 % e rasteve me Insuficience Kardiake Kronike kane patur delirium
1 ose 14.3 % e rasteve me Insuficience Renale Akute kane patur delirium
11 ose 16.4 % e rasteve me SPOK kane patur delirium
29 ose 28.7 % e rasteve me Hipertension Arterial dhe SPOK kane patur delirium
27 ose 25.0 % e rasteve me SPOK dhe Aritmi kane patur delirium
12 ose 4.4 % e rasteve me pa semundje kane patur delirium
32 ose 28.6 % e rasteve me Hipertension Arterial ,Diabet dhe SPOK kane patur delirium
18 ose 33.3 % e rasteve me Anemi kane patur delirium.
Eshte vene re nje incidence me e larte e deliriumit postoperatore tek te semurte me insuficience kardjake
NYHA II-IV.dhe pas kesaj vjen HTA,Djabet dhe Aritmi dhe ne fund fare me nje incidence prej 4.4% te
semuret pa komorbiditet preoperatore .
Nga ketu duket mese qarte roli I moshes biologjike pra I komorbidetit preoperatore ne incidence e
deliriumit postoperatore.
Tabela 9 .Incidenca e deliriumit postoperatore ne varesi te ndryshimeve hemodinamike
gjate anestezise
Numri i te semureve
Nr me delirium %(95%CI) p
Humbja e gjakut me shume se 600ml
230
21 9.1(6.05-13.5)
<0.01
Me hypotension me pak se 80 mm/hg
110
12 10.9(6.34-18.0)
<0.01
Perdorimi i atropines dhe adrenalines
850
90 10.6(6.12-17.7)
<0.01
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Figura 8 .Incidenca e deliriumit postoperatore ne varesi te ndryshimeve hemodinamike
gjate anestezise
Verehet se 21 ose 9.1 % e rasteve me humbje gjaku me shume se 600ml kane patur delirium.
Verehet se 12 ose 10.9 % e rasteve me hypotension me pak se 80mm/hg kane patur delirium.
Verehet se 90 ose 10.6 % e rasteve qe kane perdorur atropine dhe adrenaline kane patur delirium.
Nga keto te dhena duket qarte se hipotensioni I cili shoqerohet me hipoperfuzion te trurit shoqerohet
me delirium postoperatore .Pra hipotensioni ka me shume efekt ne shfqen e deliriumit sesa hemoragjia
nqs hemodinamika mbahet mire mbete e stabilizuar pa luhatje .
Nga keto te dhena duket me se miri efekti I perdorimit atropines dhe adrenalines ne shfqene e
deliriumti postoperatore.
230110
850
21
12
90
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
Humbja e gjakut meshume se 600ml
Me hypotension me pakse 80 mm/hg
Perdorimi i atropinesdhe adrenalines
Nr.
i ra
ste
ve
Nr me delirium
Numri i te semureve
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Figura 9 .Incidenca e deliriumit tek alkolistet
Verehet se nga 1496 paciente 140 (9%)prej tyre jane kosumueste rregullt te alkoolit.Nga keta paciente
80 (57.1%) kane patur delirium perkundrejt 60(42.9%) qe nuk kane patur delirium.
Nga ky grafik duket se perdorimi I alkolit tek te moshuarit preoperatore sigurisht qe jaen si gjithe te
semuret e tjere me ose pa semundje te tjera kane nje incidence me te larte te deliriumit postoperatore .
Tabela 10 .Incidenca e deliriumit tek alkolistet
Delirium
Alkool
PO JO Total
PO 80 60 140
JO 190 1166 1356
Total 270 1226 1496
(RR=8.1, 95%CI=5.6-11.8 , p<0.01)
Verehet se personat qe konsumojne rregullisht alkool kane 8.1 here me shume gjasa te kene delirium pas
operacionit sesa personat qe nuk konsumojne alkool ne ndryshim statistikisht te rendesishem ndermjet
tyre p<0.01.
JO1356 (91%)
Delirium80 (57.1%)
Pa delirium60(42.9%)
PO140 (9%)
Perdorimi i alkoolit
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Figura 10. Incidenca e deliriumit tek personat qe kishin perdorur preoperatore te
benzodiazepinave
Verehet se nga 1496 paciente 421(28.1%) kane perdorur preoperatore te benzodiazepinave.Nga keta
paciente 125 (29.7%) kane patur delirium perkundrejt 296 (70.3%) qe nuk kane patur delirium.
Nga ky grafik dhe nga perpunimi statistikor qe eshte bere duket se te semuret qe ishin perdorues
preoperatore te benzodajzepinave kane nej incidence me te larte te deliriumit postoperatore .Pra
perdorimi I benzodajzepinave preoperatore eshte nje faktore I rendesishme predispozues per incidence
e deliriumit postoperatore .
Tabela 11 .Incidenca e deliriumit tek personat qe kishin perdorur preoperatore te
benzodiazepinave
Delirium
Perdorimi i
benzodiazepinave
PO JO Total
PO 125 296 421
JO 145 930 1075
Total 270 1226 1496
(RR=2.7, 95%CI=2.04-3.59 , p<0.01)
Verehet se personat qe kane perdorur preoperatore te benzosdiazepinave kane 2.7 here me shume
gjasa te kene delirium pas operacionit sesa personat qe nuk kane perdorur preoperatore te
benzosdiazepinave ne ndryshim statistikisht te rendesishem ndermjet tyre p<0.01.
JO1075 (71.9%)
Delirium125 (29.7%)
Pa delirium296 (70.3%)PO
421 (28.1%)
Perdorimi i benzodiazepinave
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Figura 11. Incidenca e deliriumit ne varesi te menaxhimit te dhimbjes postoperatore.
Këto çrregullime u paraprinë nga dhimbje të plagës dhe djegie të urinës. Të sëmurët që kishin marrë
analgjezikë në fund të operacionit (Artrozilen) ose kishin marrë anelgjezikë në spinale (Morfinë) ose
epidurale pas operacionit nuk kanë patur ankesa për dhimbje dhe kanë patur një incidencë sinjifikative
më të ulët të deliriumit. Nuk kishte ndryshime në varesi të llojit të anestezisë që morën, se janë hasur
në të dyja grupet si ata me anestezi të përgjithëshme ashtu edhe tek të sëmurët që morën anestezi
spinale, por ka pasur incidence më të ulët në grupin e të sëmurëve me epidurale dhe gjenerale .
Incidenca e deliriumit ka qenë në të gjithë të sëmurët 18% dhe në grupin që kanë marrë analgjesi
adekuate ka qenë 10%. Dhe koha e zgjatjes së kohës së deliriumit ishte përkatësisht në grupin e parë (ku
dhimbja ka qenë mirëmenaxhuar) 10min ±2min në raport me grupin tjetër ku kohëzgjatja e këtij
çrregullimi ka zgjatur 50min ±12 min. Të gjithë të sëmurët për të mënjanuar shenjat e deliriumit janë
trajtuar me Haloperidol (Journal of Critical Care December 2009 Vol. 24, Issue 4, Pages 556-562) .
Nga 1496 paciente vetem 40 (2.6%) te semure ka qene me kateter epidural pra ka qene mese miri e
menaxhuar dhimbja postoperatore .Nga keta 40 paciente vetem 4( 10%) kane patur delirium perkundrejt
36( 90%) qe nuk kane patur delirium me ndryshim statistikisht te rendesishem ndermjet tyre p<0.01
Tabela 12 .Roli i incedences se deliriumit kur nuk kane patur kontakt me familjaret e tyre
diten e pare dhe te dyten
Delirium Pa delirium Total
Kontakti me familjaret
PO 0 306 306
JO 50 100 150
Delirium10%
Pa delirium90%
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Total 50 406 456
Verehet se te gjithe pacientet qe kane patur kontakte me familjaret e tyre pas operacionit 306 (100%) nuk
kane patur delirium, ndersa nga 150 paciente qe nuk kane kontakte me familjaret 50 (33.3%) kane patur
delirium me ndryshim statistikisht te rendesishem ndermjet tyre p<0.01.
Figura 12. Diteqendrimi mesatar ne spital per pacientet me delirium dhe pa delirium
Pacientet me delirium qendrojne mesatarisht me shume ne spital sesa pacientet pa delirium me ndryshim
statistikisht te rendesishemm ndermjet tyre t=5.12 p<0.01
Pa deliriumMe delirium
10.5
10.0
9.5
9.0
8.5
8.0
Dit
eq
en
dri
mi m
esa
tar
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Figura 13 .Diteqendrimi mesatar ne spital per pacientet me delirium dhe pa delirium
sipas viteve
Ne vitin 2010 diteqendrimi mesatar i pacienteve eshte 9.22 dite ndersa pacientet me delirium qendrojne
mesatarisht 10.1 dite ,ne vitin 2011 diteqendrimi mesatar eshte 9.2 dite pacientet me delirium qendrojne
mesatarisht 10.0 dite ndersa ne vitin 2012 diteqendrimi mesatar eshte 8.25 dite dhe pacientet me
delirium qendrojne mesatarisht 9.3 dite.
Gjate tre viteve pacientet me delirium qendrojne mesatarisht me shume ne spital sesa pacientet pa
delirium me ndryshim statistikisht te rendesishemm ndermjet tyre ANOVA F=26.2 P<0.01
Kostoja mesatare medikamentoze
Diteqendrimi mesatar i pacienteve me delirium eshte 9.8 dite .Kostoja mesatare per pacientet e shtruar
ne urologji eshte 2000 leke te reja .Kostoja mesatare per pacientet me delirium eshte 19.600 leke te reja
me ndryshim statistikisht te rendesishem me koston per pacientet pa delirium p<0.01
Diteqendrimi mesatar i pacienteve pa delirium eshte 8.9 dite .Kostoja mesatare per pacientet e shtruar
ne urologji eshte 2000 leke te reja .Kostoja mesatare per pacientet pa delirium eshte 17.800 leke te reja.
201220112010
10.5
10.0
9.5
9.0
8.5
8.0
Dit
eq
en
dri
mi m
esa
tare
Pacientet me delirium
Pacietet pa delirium
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Diskutime:Incidenca e deliriumit postoperatore ka faktorë të shumtë perioperative .Mosha është një
faktor risku i pamodifikueshëm .Incidenca e deliriumit postoperatore është rreth 11% dhe në nëngrupe të
vecanta ka një incidencë rreth 45%(European Journal of Anaesthesioloy.Volumi 27.Number 5.page 412-
416).Përdorimi intraoperatore i fentanylit është një faktor risku në ditet e para postoperatore .
Megjithatë pavarësisht nga doza mesatare e fentanylit nuk ka patur diferenca sinjifikative të incidencës
së sëmurëve me delirium dhe pa delirium. Në një rivju sistematike duket roli i analgjezisë postoperatore
në delirium(Anaesth Analg 2006:102:1255-1266) në ditën e parë postoperatore .Autorët gjithashtu
shënojne që të sëmurët me delirium postoperatorë kanë tendencë të rrisë ditëqëndrimin e tyre në spital
krahasuar me të sëmurët pa delirium por me të njëjtin status fizik preoperatore,me njëjtin lloj operacioni
dhe anestezie si edhe pa ndryshime intraoperatore .Kjo për faktin se një i semurë me ndërgje të thyer, të
dëmtuar mund të heqë rrugën venoze periferike ,kateterin urinar,nganjëherë edhe atë central veprime
këto që kanë efektin e vet në dekursin e sëmundjes.Në faktorët që precipitojne deliurium postoperatore
janë të shumtë, të modifikueshëm dhe të pamodikueshem ku prezenca e disa faktorëve e bën më prezent
incidencën e deliriumit.(JAMA 1996;275:852-857).Deliriumi i hershëm postoperatore është problem jo
vetëm për dekursin e operacionit për të cilin i sëmuri është shtruar në sptal por gjithashtu është një faktor
predispozues që këta të sëmurë mund të bëjnë delirium me gjatë edhe pas daljes nga spitali. REFERENCAT
:
1.Ely EW, Gautam S, Margolin R, et al. The impact of delirium in the intensive care unit on
hospital ... JAMA 2001 286:2703-2710.
2.Frederick E. Sieber. Postoperative Delirium in the Elderly Surgical Patient
Anesthesiology Clinics Volume 27, Issue 3 , Pages 451-464, September 2009.
3. Anita S. Bagri, Alex Rico, Jorge G. Ruiz .Evaluation and Management of the Elderly Patient at Risk for
Postoperative Delirium .Thoracic Surgery Clinics August 2009 (Vol. 19, Issue 3, Pages 363-376.
4. Jorge I.F. Salluh, Felipe Dal-Pizzol, Patricia V.C. Mello, Gilberto Friedman, Eliézer Silva, José Mário M.
Teles, Suzana M.A. Lobo, Fernando A. Bozza, Márcio Soares, On behalf of the BRICNet (Brazilian Research
in Intensive Care Network) Journal of Critical Care December 2009 (Vol. 24, Issue 4, Pages 556-562)
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
5.Finn M.Radke,Martin Frank,Martin McGuill,Matthes Seeling…Duration of fluid fasting and choise of
analgesic are modifiable factors for early postoperative delirium. European Journal of
Anaesthesioloy.Volumi 27.Number 5.page 412-416).
6.Fong HK.Sands LP,Leung JM.The role of postoperative analgesia in delirium and cognitive decline in
elderly patients:a systematic review. Anaesth Analg 2006:102:1255-1266
7.Inouye SK,Charpentier PA.Precipitating factors for delirium in hospitalized elderly persons .Prediktive
model and interrelationship with baseline vulnerability. JAMA 1996;275:852-857
8.Ferreira, Gregory J. MD; Trow, Terence K. MD, FACP, FCCPSection Editor(s): Trow, Terence
K. MD, FACP, FCCP; Spiegler, Peter MD, FCCP, FAASM, Co-Editors
Confusion Over Delirium: Does It Predict Death in the Intensive Care Unit?Clinical Pulmonary Medicine:
November 2004 - Volume 11 - Issue 6 - pp 387-389
Diskutime :
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Përkeqësim postoperative njohës është një problem i zakonshëm dhe i rëndësishëm në moshuarit pas
operacionit të dy kardiak dhe jo-kardiak .Kufizimi kryesor i studimit tonë ka të bëjë me të testeve të
përdorura për të vlerësuar funksionin njohës. Teste të tjera (të tilla si njohës Dështimi Pyetësorit) mund
të përdoret për të rritur ndjeshmërinë e zbulimin mosfunksionim njohës. Ne kemi përdorur MMSE
peoperatore për shkak se ajo është e thjeshtë dhe e lehtë për të kryer në një mjedis klinike me një
popullsi të moshuar nënshtruar kirurgjisë .Ndersa post-operatore kemi perdorur CAM metode e
thjeshte ne perdorim edeh nga infermjeret dhe nuk kerkon prezencen e mjekut psikjater .
Në klinikën tonë, ne jemi duke u përpjekur për të ndërhyrë preoperative për të reduktuar incidence e
jerm dhe mosfunksionit njohës postoperative. Sa shpejt mundemi te nderhyjme për predikuesit më të
rëndësishme dhe të veprojme për të zvogëluar rrezikun?Dr Palmer: Faktori më i rëndësishëm rreziku
për jerm është mosha, e cila natyrisht që nuk mund të ndryshohet. Pyesim pacientet rreth përdorimit të
alkoolit dhe depresionit. Kontrolloni për statusin nutritiv dhe të fillojnë plotësimin nëse eshte nevoja .
Ndërprisni rrezikut të lartë medikamente. Kontrolloni në elektroliteve dhe gjendjen e tyre të hidratimit,
në mënyrë ideale, një mungesë ekuilibri electrolite mund të korrigjohet preoperatore. Përveç kësaj,
përveç në pacientët ne fazën e fundit te sëmundje renale, do të përpiqen për të mbajtur lart
hemoglobinën 7,5 g / dL, i cili duket të jetë i lidhur me rezultatet më të mira dhe më pak rrezik të
jerm.Është gjithashtu e rëndësishme për të kujtuar familjen për të sjellë në ndihme syzat e pacientit,
pajisje dëgjimi, ne menyre qe ato te jene në dispozicion pas operacionit.Faktorët intraoperative që janë
të rëndësishme për parandalimin e jerm përfshijnë mbajtjen e niveleve të mira të presionit të gjakut,
duke i dhënë oksigjen shtesë, duke minimizuar kohën nën anestezi të përgjithshme, dhe duke përdorur
anestezi lokale nëse është e mundur. Sa i fortë është evidence për të përdorur anestezi spinale në
krahasim me anestezi të përgjithshme në parandalimin e mosfunksionim postoperative njohëse dhe
jerm?Dr Palmer: Thote se incidence e deliriumti eshte gati e ngjashme pavaresisht nga lloji I
anestezise.Si mendoni ju përdorimi I drogave psikotrope, sidomos me shqetësimet nga studimet
epidemiologjike rreth një rritje të rrezikut të vdekjes?Dr Palmer: Nuk ka asnje agjent antipsikotik
perfshire ketu edhe agjentet me te rinjq e te mos kene efekt ne rritjen e mortalitetiti .Mekanizmat jane
te panjohur mund te jete hipotensioni,insulti ose vdekja e papritur . Agjentët antipsikotike duhet të
përdoret vetëm me kujdes të madh dhe për kohëzgjatjen më të shkurtër të nevojshme. Fillimi mund te
jete I shpejte por mundesisht te nderpritet sa me shpejt te jete e mundur, mundesisht pa dale nga
spitali I semuri .Pyetje : Cila është mënyra më efikase për të vlerësuar funksionimin njohës dhe fizike
preoperatively?Dr Palmer(121) Nuk ka instrumente për të vlerësuar këtë më saktësisht, por klinicistët
kanë pak kohë për të përdorin ato.Testet e shpejta mund të ndihmojë për të vlerësuar jerm
postoperatively. Ne shohim nëse pacientët janë "vigjilent dhe të orientuara nga tri herë" ("A e dini se
kush jeni, ku jeni, dhe data?"). Ne testet për vëmendjen duke i pyetur ata për të përsëritur një varg të
numrave të rastit parathënë 1 sekond larg në monoton, Njerëzit të cilët janë jerm dhe shumë pacientë
me jerm të rënda nuk mund të përsërisë më shumë se tre numra. Një pacient i cili është vigjilent dhe të
orientuar, ne hapësirë të mirë vëmendjen (më shumë se tre numrat në mënyrë korrekte), nuk kanë
jerm .
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Faktoret e riskut
Mosha >65 vjec
Abuzimi ne alkol
Demenca
Anemia
Identifiko shkaqet organike trajtimi apriori
Masat parandalues e,zgjedhja e ilaceve, Heqja E kateterti,rikthimi I syzave dhe aparateve te degjimit
,normovolemia
Ekzaminim fizik dhe anamneza rreth semundjve ,medikamentve dhe abuzimit me alkol ose droga
Masat parandaluese.Heqja e kateterit,rikthimi I syzave dhe
aparateve te degjimit ,normovolemia
Postoperative delirium
Jorganike identifiko shkaqet
Evolucioni e deliriumit nga nje shakk organic
Inbalanca elektrolitike hipo/hiperglicemia ,hipoksemia
,sepsisi
trajtimi me ilace .Haloperidol
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Perfundimet
1-Cdo individ I moshuar eshte unik ne incidence e deliriumit postoperatore.
2-Mosha ka vlere te padiskutueshme ne incidence e delirumit.
3-Krahas moshes vlere ka komorbideti pre-ekzistues I te moshuarit preoperatore .
4-E rendesishme eshte gjithashtu vleresimi preoperatore I anamnezes se te moshuarit
rreth perdorimit te alkolit, benzodajazepinave apo duhanit si edhe medikamenteve qe
merr per semundjet qe ka .
5-Menaxhimi I mire I periudhes intraoperatore (lidhur me luhatjet e mundeshme
hemodinamike e perdorimit te medikamenteve shtese per te cilat mund te linde nevoja
te perdoren.
6-Menaxhimi I mire I periudhes post-operatore ku perfshihen(oksigjenimi,menaxhimi I
mire dhimbjes ,balanca hidroelektrolitike,kthimi I protezave te mundeshme ).
7-. Trajtimi optimal i jerm postoperative redukton incidencën, kohëzgjatja, dhe efektet
anësore të këtij ndërlikim të përbashkët në pacientët geriatrik postoperative.
Rekomandime
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
1-Vleresimi I mire pre-operatore ku perfshihen (statusi fizik,mendor,gjendja e
nutricionit,sa I informuar eshet I semuri rretha asaj qe e pret pas operacionit si prezenca
e kateterit, drenave apo ureterostomat perfundimtare I te moshuarit qe do t`I
nenshtrohet kirurgjise) .
2-Kordinimi I konsultimeve midis ekipeve te mjekeve (kirurge,reanimatore,kardiologe,e
geriartrike).per te gjetur periudhen me te mire per operacionin.
3-Cdo anestezist duhet te jete I mireinformuar mbi fraxhilitetin e SNQ(ashtu si edhe te
sistemeve te tjere) .
4-Cdo anestezist duhet te njohe mire impaktin e anestezise ,luhatjeve
hemodinamike,dhe perdorimin e disa medikamenteve ne shfaqjen e crregullimeve
psikotike postoepratore .
5-Eshte detyre e mjekut anestezist qe menaxhimi I mire I periudhes intra-peratore e
asaj post-operatore ka hsume rendesi jo vetem ne mbarevajtjen fizike te te semurit te
moshuar por edhe ne statusin psikik.
6- Eshte detyre e te gjithe personelit mjekesor qe te semurit t`I krijohet nje ambjent , I
qete e miqesor.
7-E mira do te ishte sa me shpejt te jete e mundur qe te semuret te kene prane
familjaret e tyre ,si edhe gjerat e tyre personale te domozdoshme ose jo si p.sh(aparatet
e degjimit,syzat,protezat dentare,shkopin e tyre apo dicka tjeter qe per ta eshte e
rendesishme.
8-Levizja sa me shpejt qe t`a lejoje gjendja e te semurit ,si edhe ushqyerja sa me e
heret e te semurit .
Bibliografia:
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
1. Hosking MP, Warner MA, Lobdell CM, Offord KP, Melton LJ, 3rd. Outcomes of surgery in patients 90
years of age and older. Jama 1989;261:1909-15.
A case series of 795 surgical patients 90 years of age and older and their long-term outcomes.
2. Scott BH, Seifert FC, Grimson R, Glass PS. Octogenarians undergoing coronary artery bypass graft
surgery: resource utilization, postoperative mortality, and morbidity. J Cardiothorac Vasc Anesth
2005;19:583-8.
In patients undergoing CABG, age 80 years or older is an independent predictor of increased resource
utilization, postoperative morbidity, and mortality.
3. Geriatrics Review Syllabus 6th Edition; Chapter 1. www.geriatricsreviewsyllabus.org
This chapter gives a comprehensive discussion of the demographics of aging in America.
4. Libow LS. Geriatrics in the United States--baby boomers' boon? N Engl J Med 2005;352:750-2.
A discussion of the role that geriatrics will play in the ‘graying’ of America.
5. Morley JE, Haren MT, Rolland Y, Kim MJ. Frailty. Med Clin North Am 2006;90:837-47.
A good review of frailty.
6. Finlayson EV, Goodney PP, Birkmeyer JD. Hospital volume and operative mortality in cancer surgery: a
national study. Arch Surg 2003;138:721-5; discussion 726.
Operative mortality decreases with increasing hospital volume for several cancer resections. However,
volume may be most important in patients who are older.
7. Goodney PP, Siewers AE, Stukel TA, Lucas FL, Wennberg DE, Birkmeyer JD. Is surgery getting safer?
National trends in operative mortality. J Am Coll Surg 2002;195:219-27..
This paper provides mortality rates for many types of procedures.
8. Liu LL, Leung JM. Predicting adverse postoperative outcomes in patients aged 80 years or older. J Am
Geriatr Soc 2000;48:405-12.
9..Reference Books: These textbooks provide comprehensive up to date information on Geriatric
Anesthesiology.
Geriatric Anesthesia, Edited by Sieber FE, McGraw-Hill Companies, Inc., New York, New York, 2007
Geriatric Anesthesiology, Edited by Silverstein JH, Rooke GA, Reves JG, McLeskey CH (eds) 2nd Edition,
Springer, New York 2008
Geroanesthesia Muravchick, S. St. Louis, Mosby, 1997.
ASA Syllabus.
Referenca
10.Buckner RL. Memory and executive function in aging and AD: multiple factors that cause decline and
reserve factors that compensate. Neuron 2004;44:195-208.
This article reviews both normal and pathologic age-related changes in learning and memory. In
addition, it describes some of the structural changes that occur in the normal and pathologic aged brain.
In addition, it discusses normal compensations that occur in cognitively healthy aged individuals.
11. Blacker DJ, Flemming KD, Link MJ, Brown RD, Jr. The preoperative cerebrovascular consultation:
common cerebrovascular questions before general or cardiac surgery. Mayo Clin Proc 2004;79:223-9.
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
This article reviews risk factors for the development of perioperative stroke and potential mechanisms
and risk factors involved in its development.
12. Burton DA, Nicholson G, Hall GM. Anaesthesia in elderly patients with neurodegenerative disorders:
special considerations. Drugs Aging 2004;21:229-42.
A review article that describes age-related neurodegenerative diseases with an emphasis on Parkinson’s
disease. The article describes normal and neurodegenerative changes in the aged brain, issues related to
drug therapy and administration during the perioperative period and anesthetic implications of
neurodegenerative diseases and the pharmacologic agents used to treat them.
13. Backman L, Nyberg L, Lindenberger U, Li SC, Farde L. The correlative triad among aging, dopamine,
and cognition: current status and future prospects. Neurosci Biobehav Rev 2006;30:791-807.
This article reviews the age-related changes in brain dopamine levels and its association with normal
and pathologic cognitive decline in aging.
14. Terry AV, Jr., Buccafusco JJ. The cholinergic hypothesis of age and Alzheimer's disease-related
cognitive deficits: recent challenges and their implications for novel drug development. J Pharmacol Exp
Ther 2003;306:821-7.
Impairment in cholinergic neural transmission has long been thought to be involved with both normal
and aged related cognitive decline. This review highlights those findings as well as new evidence
challenging the cholinergic hypothesis of normal age-related cognitive impairment.
15. Segovia G, Porras A, Del Arco A, Mora F. Glutamatergic neurotransmission in aging: a critical
perspective. Mech Ageing Dev 2001;122:1-29.
This review describes the effects of aging on the glutamatergic neurotransmitter system.
16.Seals DR, Esler MD. Human ageing and the sympathoadrenal system. J Physiol 2000;528:407-17.
A review of normal age-related changes in the sympathetic nervous system.
17.Jackson GR, Owsley C. Visual dysfunction, neurodegenerative diseases, and aging. Neurol Clin
2003;21:709-28.
This article reviews the four most common causes of sight threatening diseases and how they alter
quality of life in elders.
18.Shaffer SW, Harrison AL. Aging of the somatosensory system: a translational perspective. Phys Ther
2007;87:193-207.
This article reviews alterations in the somatosensory system that occur with age and potential
mechanisms by which these changes occur.
19.Verdu E, Ceballos D, Vilches JJ, Navarro X. Influence of aging on peripheral nerve function and
regeneration. J Peripher Nerv Syst 2000;5:191-208.
A comprehensive review of the effects of aging on the peripheral nervous system and its ability to
regenerate after injury are described in this review article.
20.Gibson SJ, Farrell M. A review of age differences in the neurophysiology of nociception and the
perceptual experience of pain. Clin J Pain 2004;20:227-39.
This article reviews normal age-related changes that occur in the peripheral and central nervous system
that contribute to altered pain perception and response in the aged.
General Physiology and Pathophysiology of CV Aging
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
21.Lakatta EG, Levy D. Arterial and cardiac aging: major shareholders in cardiovascular disease
enterprises: Part II: the aging heart in health: links to heart disease. Circulation 2003;107:346-54.
22.Part 1of 3: Aging Arteries: A Set up for Vascular Disease. Circulation 107 (2003): 139-146.
This paper presents the normal age-associated changes in vasculature, e.g. increased intimal thickness,
large artery dilation, and increased central arterial stiffness, that contribute to systolic hypertension and
increases in pulse wave velocity and pulse pressure, ultimately conferring risk for overt clinical
cardiovascular disease. Epidemiologic evidence for unsuccessful vascular aging and increased
cardiovascular morbidity and mortality is inlcluded.
23.Part 2 of 3: The Aging Heart in Health: Links to Heart Disease. Circulation 107 (2003): 346-354.
This paper presents normal age associated changes in cardiac structure and function, e.g. left ventricular
hypertrophy, diastolic dysfunction, impaired responses to β-receptor stimulation, and atrial fibrillation,
conferring risk for future cardiovascular disease. The concept that age-related changes in cardiac
structure/function (e.g. diastolic dysfunction) often remain subclinical until the occurrence of an acute
stress (e.g. surgery, infection), at which time overt cardiovascular disease (e.g.diastolic heart failure) in
the elderly becomes apparent, is discussed.
24.Part 3 of 3: Cellular and Molecular Clues to Heart and Arterial Aging. Circulation 107 (2003): 490-497.
This paper presents data from nonhuman primate and rodent studies of the various cellular and
molecular mechanisms currently implicated in age-associated changes in vascular and cardiac aging. An
understanding of these molecular mechanisms (e.g. vascular and cardiac remodeling) may provide hints
to effective strategies that for preventing or attenuating the development of clinical disease of the aging
heart and brain.
25.N Najjar SS, Scuteri A, Lakatta EG. Arterial aging: is it an immutable cardiovascular risk factor?
Hypertension 2005;46:454-62.
Excellent review summarizing the biochemical, enzymatic, and cellular evidence that implicate
accelerated arterial aging as a risk factor for cardiovascular disease and adverse cardiovascular
outcomes of aging.
26.Kass DA. Ventricular arterial stiffening: integrating the pathophysiology. Hypertension 2005;46:185-
93.This review provides an outstanding explanation of ventricular-arterial stiffening disease and its
impact on cardiovascular reserve in the elderly. Specifically, age-related increases in arterial and
ventricular stiffness may enhance pressure lability with fluid and postural shifts, salt loading, and
exertion in the elderly. Also, reference to the human study of vascular-ventricular coupling across ages
can be found in: J Am Coll Cardiol 1998:32:1221-7.
27.Aurigemma GP, Gaasch WH. Clinical practice. Diastolic heart failure. N Engl J Med 2004;351:1097-
105.This paper reviews the clinical presentation, diagnosis, and management principles of the patient
with diastolic heart failure.
Anesthetic implications of CV changes of aging
28.Priebe HJ. The aged cardiovascular risk patient. Br J Anaesth 2000;85:763-78.
This is an outstanding review of the most relevant age-related cardiovascular changes that impact
perioperative management in the elderly. Specific discussions include a) age-related declines in resting
organ function that ultimately limit reserve capacity, b) age-related progression of chronic diseases that
limit baseline function and accelerate functional reserve, and c) the increased intake of medications and
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
altered pharmacodynamics of advanced age that contribute to untoward reactions to anesthetics and
surgical interventions in the elderly.
29.Rooke GA. Cardiovascular aging and anesthetic implications. J Cardiothorac Vasc Anesth
2003;17:512-23.This excellent review discusses how changes in cardiovascular aging contribute to
hemodynamic instability, myocardial ischemia, heart failure, arrhythmias, and stroke. Suggestions for
anesthetic management are also provided.
30.Groban L. Diastolic dysfunction in the older heart. J Cardiothorac Vasc Anesth 2005;19:228-36.
This paper reviews the physiology of diastole, the pathophysiology of diastolic dysfunction and the
clinical implications of diastolic dysfunction in the perioperative period.Groban L, Butterworth J.
Perioperative management of chronic heart failure. Anesth Analg 2006;103:557-75.
This is a comprehensive review of current medical management of chronic heart failure, focusing on the
results of large-scale, randomized clinical trials and published guidelines. Given the increased incidence
of heart failure in the elderly, this review provides the anesthesiologist with the contemporary ‘best
practices’ to make appropriate diagnostic and treatment choices and appropriate judgments about the
need for cardiac consultations. Perioperative implications relating to each drug class (e.g. ACE-inhibitors)
are also discussed.
31.Sprung J, Gajic O, Warner DO. Review article: Age related alterations in respiratory function -
anesthetic considerations: [Article de synthese : Les modifications de fonction respiratoire liees a l'age -
considerations anesthesiques]. Can J Anaesth 2006;53:1244-57.
This review examines the impact of aging on pulmonary reserve. It provides an overview of common
anesthetic and surgical factors that impose substantial stress on respiratory system in elderly patients;
contributing to an increased risk of post operative complications, including respiratory failure.
32.Janssens JP, Pache JC, Nicod LP. Physiological changes in respiratory function associated with ageing.
Eur Respir J 1999;13:197-205.
Physiological aging is associated with dilatation of alveoli, enlargement of air spaces decrease in
exchange surface area and loss of supporting tissue for peripheral airways (senile emphysema).
Decreased perception of bronchoconstriction and diminished physical activity may result in lesser
awareness of disease and delayed diagnosis.
33.Zeleznik J. Normative aging of the respiratory system. Clin Geriatr Med 2003;19:1-18.
There is no evidence that changes in respiratory system with aging impact day to day function of older
patients but the decline in pulmonary reserve function may become evident under circumstances of
increased stress, such as during surgery. Established predictive values of a diagnostic test done in young
adults cannot be applied to geriatric patients.
34.Wahba WM. Influence of aging on lung function--clinical significance of changes from age twenty.
Anesth Analg 1983;62:764-76.
Diabetes
35.Jack L, Jr., Boseman L, Vinicor F. Aging Americans and diabetes. A public health and clinical response.
Geriatrics 2004;59:14-7.
Older Americans face an increased burden of diabetes. This article reviews both the public health and
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
clinical response. It offers an overview of diabetes treatment strategies for the elderly; the function of
psychosocial processes in diabetes management; execution of diabetes treatment guidelines; and
identifies resources for patient education.
36.Connery LE, Coursin DB. Assessment and therapy of selected endocrine disorders. Anesthesiol Clin
North America 2004;22:93-123.
This review addresses the management of a several endocrine disorders during the perioperative
period. A large section deals with diabetes (types 1 and 2). The authors point out that diabetes remains
the most commonly encountered endocrinopathy. It is noted that patients with either type require
more surgical procedures than their non-diabetic counterparts and exhibit greater peri-operative
morbidity and mortality. The authors conclude with a call for more evidence based guidelines in caring
for the ever increasingly encountered perioperative diabetic.
37.Robertshaw HJ, Hall GM. Diabetes mellitus: anaesthetic management. Anaesthesia 2006;61:1187-90.
This article reviews the anesthetic management of diabetes. Although it does not deal specifically with
the elderly it provides a useful overview of glucose management strategies relevant to many older
patients. The authors note that in the postoperative period a decrease in catabolism as a result of good
analgesia and the avoidance of nausea and vomiting contribute to early re-establishment of normal
glycemic control.
Hepatic
- 38 .Schmucker DL. Liver function and phase I drug metabolism in the elderly: a paradox. Drugs Aging
2001;18:837-51.The liver plays a major role in drug clearance and aging is accompanied by non-
pathological changes in physiology both at the cellular and organ levels. Although aging is accompanied
by minimal structural changes the authors report a report a reduction in the clearance of drugs that
undergo mandatory oxidation by the microsomal cytochrome P450-dependent mono-oxygenase
systems.
Renal
39.Beck LH. Perioperative renal, fluid, and electrolyte management. Clin Geriatr Med 1990;6:557-69.
This comprehensive review provides an overview of age-related physiologic changes in the renal system
and the impact of these changes during the perioperative period. The most important alterations are
decreases in the GFR, decreased urinary concentrating ability, and narrowed limits for the excretion of
water, sodium, potassium, and acid. The most important principle for the prevention of renal
complications in the elderly surgical patient is maintenance of normal intravascular volume. Meticulous
attention must be paid to salt and water balance and to drug dosing. In the event that perioperative
renal insufficiency occurs, evaluation and management in the elderly patient are similar to usual
practices in a younger individual.
Thyroid
40.Rehman SU, Cope DW, Senseney AD, Brzezinski W. Thyroid disorders in elderly patients. South Med J
2005;98:543-9.This review article provides an excellent overview of thyroid disease in the elderly,
although not specific to the operative patient the information s still relevant.Thyroid disorders are
associated with significant morbidity if left untreated. Often symptoms may be not present and may be
mistakenly ascribed to normal aging or coexisting disease. Only myxedema coma requires levothyroxine
parenterally; all other forms of hypothyroidism can be treated with oral levothyroxine. Low-dose
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
levothyroxine should be initiated and increased gradually over several months. In unstable elderly
patients with hyperthyroidism, antithyroid medication can quickly produce a euthyroid state.
Parathyroid disease and consequent hypercalcemia and bone loss can occur at any age but is more
common after the 6th decade.
Calcium Metabolism
Kebebew E, Duh QY, Clark OH. Parathyroidectomy for primary hyperparathyroidism in octogenarians
and nonagenarians: a plea for early surgical referral. Arch Surg 2003;138:867-71.
The authors note that the diagnosis of hyperparathyroidism is often difficult because many of its
symptoms are difficult to distinguish from the aging process. Furthermore, surgical referral of elderly
patients with hyperparathyroidism is often deferred because of the perceived risks of general
anesthesia, increased age, and co-morbidities. It concludes that parathyroidectomy in elderly patients is
frequenltly safe, curative, and beneficial.
Renal and Electrolytes
41.Novis BK, Roizen MF, Aronson S, Thisted RA. Association of preoperative risk factors with
postoperative acute renal failure. Anesth Analg 1994;78:143-9.
An older, but excellent review of risk factors for renal failure postoperatively. Postoperative renal failure
is not common but is associated with high mortality.
42.Sear JW. Kidney dysfunction in the postoperative period. Br J Anaesth 2005;95:20-32.
Although not specific to the elderly population, this is an excellent and comprehensive review of renal
physiology and the potential impact of surgery and anesthesia on fluid homeostasis.
43.Gravenstein D. Transurethral resection of the prostate (TURP) syndrome: a review of the
pathophysiology and management. Anesth Analg 1997;84:438-46. Although the TURP procedure has
become less popular, this review provides an excellent summary of the procedure and potential
physiological consequences. It addresses the controversies surrounding the pathophysiology related to
the TURP syndrome.
Transplantation
44. Morrissey PE, Yango AF. Renal transplantation: older recipients and donors. Clin Geriatr Med
2006;22:687-707.This review provides a comprehensive overview of renal transplantation in the elderly
patient. Keswani RN, Ahmed A, Keeffe EB. Older age and liver transplantation: a review. Liver Transpl
2004;10:957-67.
45.A useful review discussing liver transplantation from the preoperative through the postoperative
phase. The article emphasizes that although age is a risk factor, age alone is not a contraindication for
surgery in otherwise appropriate candidates.
46.Sessler DI. Mild perioperative hypothermia. N Engl J Med 1997;336:1730-7.
Definitive review of how general and regional anesthesia promote hypothermia in all patients. Also
describes the risks, such as infection or myocardial infarction, associated with even mild perioperative
hypothermia.
47.Kenney WL, Munce TA. Invited review: aging and human temperature regulation. J Appl Physiol
2003;95:2598-603.
Excellent review of how aging alters thermoregulation and makes the older prone to hypothermia
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
because of decreased heat production and impaired vasoconstriction.
48.Frank SM, Beattie C, Christopherson R, Norris EJ, Rock P, Parker S, Kimball AW, Jr. Epidural versus
general anesthesia, ambient operating room temperature, and patient age as predictors of inadvertent
hypothermia. Anesthesiology 1992;77:252-7.
Documents that temperature decreases during anesthesia are more severe when general (vs. epidural)
anesthesia is used, in a cold (vs. warm) OR, and when the patients are older.
49.Bradas CM, Mion LC. Hospitalized patients with dementia: the dilemma of managing
agitation. Geriatr Nurs, Nov-Dec 2011, 32(6) p455-8
50.Campbell JL, Rowe MA, Marsiske M Behavioral symptoms of dementia: a dyadic effect of
caregivers' stress process? Res Gerontol Nurs, Jul 2011, 4(3) p168-84
51.Centers for Disease Control. Executive Summary Progress Report on The CDC Healthy Brain
Initiative:2006-2011. Atlanta, GA: CDC Office of Communications; 2011. (Accessed July 10,
2012).
52.Ceramidas DM Faith-based cognitive behavioral therapy: easing depression in the elderly
with cognitive decline. J Christ Nurs, Jan-Mar 2012, 29(1) p42-8.
53.Ho SY, Lai HL, Jeng SY, et al. The effects of researcher-composed music at mealtime on
agitation in nursing home residents with dementia. Arch Psychiatr Nurs, Dec 2011, 25(6)
pe49-55
54.Lu DF, Herr K Pain in dementia: recognition and treatment. J Gerontol Nurs, Feb 2012, 38(2)
p8-13
55.Steis MR, Fick DM Delirium superimposed on dementia: accuracy of nurse documentation. J
Gerontol Nurs, Jan 2012, 38(1) p32-42
56.Muravchick S. The physiologic and pharmacologic implications of aging. 37th Annual
Refresher Course Lectures and Clinical Update Program. American Society of
Anesthesiologists.1986; No. 275.
57.The Aging Brain. Geriatrics. 1998; 53.
Hendrie HC. Epidemiology of alzheimerâs disease. Geriatrics. 1997; 52:S4-S8.
Uitti RJ. Tremor: How to determine if the patient has parkinsonâs disease. Geriatrics. 1998;
53:30-36.
58. Foreman MD: Confusion in the hospitalized elderly: Incidence, onset, and associated factors. Res Nurs Health 12: 21-29, 1989
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
59. Inouye SK: Prevention of delirium in hospitalized older patients: Riskfactors and targeted intervention strategies [Electronic 60. Inouye SK, DyckCHV, Alessi CA, et al: Clarifying confusion: The Confusion Assessment Method. Ann Intern Med 113:941-948, 1990 61. Edlund A, Lundstrom M, Brannstrom B, et al: Delirium before and after operation for femoral neckfracture [Electronic version]. J Am Geriatr Soc 49:1335-1340, 2001 62. Mercantonio ER, Juarez G, Goldman L, et al: The relationship of postoperative delirium with psychoactive medications [Electronic version]. JAMA 272:1518-1522, 1994 16. King Pharmaceuticals, Inc: Ketalar CIII Product information, 2002. 63. Foreman MD, Wakefield B, Culp K, et al: Delirium in elderly patients: An overview of the state of the science. J Gerontol Nurs 27:12-20, 2001 64. Dyer CB, Ashton CM, Teasdale TA: Postoperative delirium: A review of 80 primary data-collection studies [Electronic version]. Arch Intern Med 155:461-465, 1995 65. Winawer N: Postoperative delirium [Electronic version]. Med Clin North Am 85:1229-1239, 2001 66. American Psychiatric Association: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (ed 4)—Text revision (DSMIV- TR). Washington, DC, American Psychiatric Association, 2000 version]. Ann Med 32:257-263, 2000. 67. Mercantonio ER, Goldman L, Orav EJ, et al: The association of intraoperative factors with the development of postoperative delirium [Electronic version]. Am J Med 105:380-384, 1998 68. Foreman MD, Grabowski R: Diagnostic dilemma: Cognitive impairment in the elderly. J Gerontol Nurs 18:5-12, 1992 69. Foreman MD: The cognitive and behavioral nature of acute confusional states. Sch Inq Nurs Pract 5:3-16, 1991 70 1-Winawer identifikuan 2 sfidat me të cilat ballafaqohet klinicisti duke u përpjekur për të
diagnostikuar jerm: njohjen dhe vlerësimin e ketij çrregullim është i pranishëm 71. Folstein MG, Folstein SE, McHugh PR: Mini-Mental State. A practical guide for grading the cognitive state of patients for
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
clinicians. J Psychiatr Res 12:189-198, 1975 72. Vermeersch PEH: The Clinical Assessment of Confusion— A. Appl Nurs Res 3:128-133, 1990 73. Williams MA, Ward SE, Campbell EB: Confusion: Testing versus observation. J Gerontol Nurs 14:25-30, 1988 74. Schuurmans MJ, Duursma SA, Shortridge-Baggett LM: Early recognition of delirium: Review of the literature [Electronic version]. J Clin Nurs 10:721-729, 2001
75. Hanania M, Kitain E: Melatonin for treatment and prevention of postoperative delirium [Electronic version]. Anesth Analg 94:338-339, 2002 76. Inouye SK, Bogardus ST Jr, Charpentier PA, et al: A multicomponent intervention to prevent delirium in hospitalized older patients [Electronic version]. N Engl J Med 340:669- 676, 1999 77. Insel KC, Badger TA: Deciphering the 4 D’s: Cognitive decline, delirium, depression and dementia—A review [Electronic version]. J Adv Nurs 38:360-368, 2002 78. Parikh SS, Chung F: Postoperative delirium in the elderly [Electronic version]. Anesth Analg 80:1223-1232, 1995 79. Tinetti ME, Liu WL, Ginter SF: Mechanical restraints use. Ann Intern Med 116:369-374, 1992 392 DENISE O’BRIEN 80. Foreman MD: Acute confusion in the elderly. Annu Rev Nurs Res 11:3-30, 1993. 82. Neelon VJ, Champagne MT, Carlson JR, et al: The NEECHAM Confusion Scale: Construction, validation, and clinical testing [Electronic version]. Nurs Res 45:324-330, 1996
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
83. Girard TD, Pandharipande PP, Ely EW. Delirium in the intensive care unit. Crit Care 2008;
12 (Suppl 3):S3.
Cited Here... | PubMed
84. Vlajkovic GP, Sindjelic RP. Emergence delirium in children: many questions, few
answers. Anesth Analg 2007; 104:84–91.
Cited Here... | View Full Text | PubMed | CrossRef
85. Gamberini M, Bolliger D, Lurati Buse GA, et al. Rivastigmine for the prevention of
postoperative delirium in elderly patients undergoing elective cardiac surgery: a randomized
controlled trial. Crit Care Med 2009; 37:1762–1768.
Cited Here... | View Full Text | PubMed | CrossRef
86. Marcantonio ER, Goldman L, Mangione CM, et al. A clinical prediction rule for delirium
after elective noncardiac surgery. JAMA 1994; 271:134–139.
Cited Here... | View Full Text | PubMed | CrossRef
87. World Health Organization: ICD-10 http://apps.who.int/classifications/apps/icd/icd10online/.
[Accessed 8 February 2011].
Cited Here...
88. Adamis D, Sharma N, Whelan PJ, Macdonald AJ. Delirium scales: a review of current
evidence.Aging Ment Health 2010; 14:543–555.
Cited Here... | PubMed | CrossRef
89. Mantz J, Josserand J, Hamada S. Dexmedetomidine: new insights. Eur J
Anaesthesiol 2011; 28:3–6.
Cited Here... | View Full Text | PubMed | CrossRef
90. Inouye SK. Delirium in older persons. N Engl J Med 2006; 354:1157–1165.
Cited Here... | View Full Text | PubMed | CrossRef
91. Milisen K, Foreman MD, Abraham IL, et al. A nurse-led interdisciplinary intervention
program for delirium in elderly hip-fracture patients. J Am Geriatr Soc 2001; 49:523–532.
Cited Here... | View Full Text | PubMed | CrossRef
92. Goldenberg G, Kiselev P, Bharathan T, et al. Predicting postoperative delirium in elderly
patients undergoing surgery for hip fracture. Psychogeriatrics 2006; 6:43–48.
Cited Here...
93. Pandharipande PP, Pun BT, Herr DL, et al. Effect of sedation with dexmedetomidine vs
lorazepam on acute brain dysfunction in mechanically ventilated patients: the MENDS
randomized controlled trial.JAMA 2007; 298:2644–2653.
Cited Here... | View Full Text | PubMed | CrossRef
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
94. Kalisvaart KJ, Vreeswijk R, de Jonghe JF, et al. Risk factors and prediction of postoperative
delirium in elderly hip-surgery patients: implementation and validation of a medical risk factor
model. J Am Geriatr Soc 2006; 54:817–822.
Cited Here... | View Full Text | PubMed | CrossRef
95. Inouye SK, Viscoli CM, Horwitz RI, et al. A predictive model for delirium in hospitalized
elderly medical patients based on admission characteristics. Ann Intern Med 1993; 119:474–481.
Cited Here... | View Full Text | PubMed
97. Inouye SK, Charpentier PA. Precipitating factors for delirium in hospitalized elderly persons.
Predictive model and interrelationship with baseline vulnerability. JAMA 1996; 275:852–857.
Cited Here... | View Full Text | PubMed | CrossRef
98. American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.
Washington, DC: American Psychiatric Association; 2000.
Cited Here...
99. Rudolph JL, Jones RN, Levkoff SE, et al. Derivation and validation of a preoperative
prediction rule for delirium after cardiac surgery. Circulation 2009; 119:229–236.
Cited Here... | View Full Text | PubMed | CrossRef
100.. Ely EW, Margolin R, Francis J, et al. Evaluation of delirium in critically ill patients:
validation of the Confusion Assessment Method for the Intensive Care Unit (CAM-ICU). Crit
Care Med 2001; 29:1370–1379.
Cited Here...
101.. Freter SH, Dunbar MJ, MacLeod H, et al. Predicting postoperative delirium in elective
orthopaedic patients: the Delirium Elderly At-Risk (DEAR) instrument. Age Ageing 2005;
34:169–171.
Cited Here... | View Full Text | PubMed | CrossRef
102. Inouye SK, van Dyck CH, Alessi CA, et al. Clarifying confusion: the Confusion
Assessment Method. A new method for detection of delirium. Ann Intern Med 1990; 113:941–
948.
Cited Here... | PubMed
103. Wong CL, Holroyd-Leduc J, Simel DL, Straus SE. Does this patient have delirium? Value
of bedside instruments. JAMA 2010; 304:779–786.
Cited Here... | View Full Text | PubMed | CrossRef
104. Luetz A, Heymann A, Radtke FM, et al. Different assessment tools for intensive care unit
delirium: which score to use? Crit Care Med 2010; 38:409–418.
Cited Here...
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
105. Trzepacz PT, Baker RW, Greenhouse J. A symptom rating scale for delirium. Psychiatry
Res 1988; 23:89–97.
Cited Here... | PubMed | CrossRef
106. Breitbart W, Rosenfeld B, Roth A, et al. The Memorial Delirium Assessment Scale. J Pain
Symptom Manage 1997; 13:128–137.
Cited Here... | PubMed | CrossRef
107. Neelon VJ, Champagne MT, Carlson JR, Funk SG. The NEECHAM Confusion Scale:
construction, validation, and clinical testing. Nurs Res 1996; 45:324–330.
Cited Here... | View Full Text | PubMed | CrossRef
108. Kalisvaart KJ, de Jonghe JF, Bogaards MJ, et al. Haloperidol prophylaxis for elderly hip-
surgery patients at risk for delirium: a randomized placebo-controlled study. J Am Geriatr
Soc 2005; 53:1658–1666.
Cited Here... | View Full Text | PubMed | CrossRef
109. Prakanrattana U, Prapaitrakool S. Efficacy of risperidone for prevention of postoperative
delirium in cardiac surgery. Anaesth Intensive Care 2007; 35:714–719.
Cited Here... | PubMed
110. Larsen KA, Kelly SE, Stern TA, et al. Administration of olanzapine to prevent
postoperative delirium in elderly joint-replacement patients: a randomized, controlled
trial. Psychosomatics 2010; 51:409–418.
Cited Here... | PubMed | CrossRef
111. Siddiqi N, Stockdale R, Britton AM, Holmes J. Interventions for preventing delirium in
hospitalised patients. Cochrane Database Syst Rev 2007:CD005563.
Cited Here...
112. Bourne RS, Tahir TA, Borthwick M, Sampson EL. Drug treatment of delirium: past, present
and future. J Psychosom Res 2008; 65:273–282.
Cited Here... | PubMed | CrossRef
113. Seitz DP, Gill SS, van Zyl LT. Antipsychotics in the treatment of delirium: a systematic
review. J Clin Psychiatry 2007; 68:11–21.
Cited Here... | PubMed
114. Breitbart W, Marotta R, Platt MM, et al. A double-blind trial of haloperidol,
chlorpromazine, and lorazepam in the treatment of delirium in hospitalized AIDS patients. Am J
Psychiatry 1996; 153:231–237.
Cited Here... | View Full Text | PubMed
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
115. Menza MA, Murray GB, Holmes VF, Rafuls WA. Decreased extrapyramidal symptoms
with intravenous haloperidol. J Clin Psychiatry 1987; 48:278–280.
Cited Here... | PubMed
116. Skrobik YK, Bergeron N, Dumont M, Gottfried SB. Olanzapine vs haloperidol: treating
delirium in a critical care setting. Intensive Care Med 2004; 30:444–449.
Cited Here... | View Full Text | PubMed | CrossRef
117. Breitbart W, Tremblay A, Gibson C. An open trial of olanzapine for the treatment of
delirium in hospitalized cancer patients. Psychosomatics 2002; 43:175–182.
Cited Here... | PubMed | CrossRef
118. Kim SW, Yoo JA, Lee SY, et al. Risperidone versus olanzapine for the treatment of
delirium. Hum Psychopharmacol 2010; 25:298–302.
Cited Here... | PubMed | CrossRef
119. Devlin JW, Roberts RJ, Fong JJ, et al. Efficacy and safety of quetiapine in critically ill
patients with delirium: a prospective, multicenter, randomized, double-blind, placebo-controlled
pilot study. Crit Care Med 2010; 38:419–427.
120. Alici-Evcimen Y, Breitbart W. An update on the use of antipsychotics in the treatment of
delirium.Palliat Support Care 2008; 6:177–182.
Cited Here... | PubMed
121. Sasaki Y, Matsuyama T, Inoue S, et al. A prospective, open-label, flexible-dose study of
quetiapine in the treatment of delirium. J Clin Psychiatry 2003; 64:1316–1321.
Cited Here... | PubMed | CrossRef
121. Centers for Disease Control and Prevention. National hospital discharge survey: procedures by selected patient characteristics. Number by procedure category and sex. 2009.http://www.cdc.gov/nchs/nhds/nhds_tables.htm#procedures.
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani
Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.
Punoi Haxhire Gani