¡ÇÔ¹¸Ã àʶÕÂà · 2019-02-06 · 1. การศึกษา. 2....
TRANSCRIPT
Naresuan University Publishing Housewww.nupress.grad.nu.ac.th
¡ÇÔ¹¸Ã àʶÕÂÃ
NARESUAN UNIVERSITY PUBLISHING HOU
SE
สำนก
พมพมหาวทยาลยนเรศวรตวอยาง
ขอมลทางบรรณานกรมของสำานกหอสมดแหงชาตNational Library of Thailand Cataloging in Publication Data
กวนธร เสถยร. 10 เรองรเขากอนเขาชมชน.-- พษณโลก : สำานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร, 2562. 185 หนา.
1. การศกษา. 2. การพฒนาชมชนเมอง I. ชอเรอง. 307.76 ISBN 978-616-426-130-3 ISBN (e-book) 978-616-426-131-0 สพน. 55 ราคา 280 บาทพมพครงท 1 มกราคม พ.ศ. 2562 จำานวนพมพ 300 เลม
สงวนลขสทธ ตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ. 2537 โดยสำานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร หามการลอกเลยนไมวาสวนใดสวนหนง
ของหนงสอเลมน ไมวาในรปแบบใด ๆ นอกจากจะไดรบอนญาตเปนลายลกษณอกษรจากสำานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร เทานน
ผจดพมพ สำานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร
มวางจำาหนายท 1. ศนยหนงสอแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย สาขา ศาลาพระเกยว กรงเทพฯ โทร. 0-2218-7000-3
สยามสแควร อาคารวทยกตต กรงเทพฯ โทร. 0-2218-9881, 0-2255-4433
มหาวทยาลยนเรศวร จงหวดพษณโลก โทร. 0-5526-0162-5
มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร จงหวดนครราชสมา โทร. 044-216131-2
มหาวทยาลยบรพา จงหวดชลบร โทร. 0-3839-4855-9
โรงเรยนนายรอยพระจลจอมเกลา (รร.จปร.) จงหวดนครนายก โทร. 037-393-023, 037-393-036
จตรสจามจร กรงเทพฯ โทร. 0-2160-5301
มหาวทยาลยพะเยา โทร. 0-5446-6799, 0-5446-6800
มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน โทร. 044-922662-3
สาขายอยคณะครศาสตรจฬาฯ โทร. 0-2218-3979
สาขาหวหมาก โทร. 02-374-1378 2. ศนยหนงสอมหาวทยาลยเกษตรศาสตร อาคารวทยบรการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร 50 ถนนงามวงศวาน แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900 โทร. 0-2579-0113 3. ศนยหนงสอมหาวทยาลยธรรมศาสตร อาคารอเนกประสงค ชน 1 มหาวทยาลยธรรมศาสตร ถนนพระจนทร แขวงพระบรมมหาราชวง เขตพระนคร กรงเทพฯ 10200 โทร. 0-2613-3899, 0-2623-6493 สาขา ศนยหนงสอมหาวทยาลยเชยงใหม จงหวดเชยงใหม โทร. 0-5394-4990-1
ศนยหนงสอมหาวทยาลยสงขลานครนทร จงหวดสงขลา โทร. 0-7428-2980, 0-74282981
ศนยหนงสอมหาวทยาลยราชภฏยะลา จงหวดยะลา โทร. 0-7329-9980
กองบรรณาธการ กองบรรณาธการจดทำาเอกสารสงพมพทางวชาการของสำานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร ออกแบบปก สญญา จนทา รปเลม สญญา จนทา พมพท รตนสวรรณการพมพ 3 30-31 ถนนพญาลไท อำาเภอเมอง จงหวดพษณโลก 65000 โทร. 0-5525-8101
สำานกพมพนเปนสมาชกสมาคมผจดพมพ
และผจำาหนายหนงสอแหงประเทศไทยhttp://www.thaibooksociety.com
nu_publishing
สำ�นกพมพมหาวทยาลยนเรศวร[email protected]
0 5596 8833-8836
กรณตองการสงซอหนงสอปรมาณมาก หรอเขาชนเรยนตดตอไดท ฝายจดจำาหนายสำานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร
พมพบน
กระดาษถนอมสายตากรนรด กระดาษคณภาพ เพอผลงานคณภาพ
ตวอยาง
คำ�นยม การพฒนาประเทศตามนโยบายของรฐบาลยคปจจบน ซงเกยวของกบ
มตของการเปลยนแปลงหลายดานจนท�าใหวถชวตตองเปลยนแปลงไปจนแทบจะ
ตามไมทนนนประเดนส�าคญของการพฒนากคอการลงพนทเพอสงเกตและการ
สบคนหาความจรงในรายละเอยด กระบวนการท�างานของนกสงคมวทยา
และนกมานษยวทยาจงเปนหลกส�าคญทตองน�ามาศกษาทบทวนปฏบตใหจรงจง
กนอกครงถงแมจะเปนสงคมปจจบนของโลกยคดจทลกตาม
หนงสอเลมนของ ผชวยศาสตราจารย ดร.กวนธร เสถยร ไดน�าเสนอ
การเตรยมความรกอนลงพนทเพอศกษาเกบขอมลในระดบแรกสดคอระดบชมชน
10 ประเดนดวยกน ในแตละประเดนเปนการน�าเสนอบรบททส�าคญของชมชน
ในภาพกวางสงทไดจากการอานหนงสอเลมนนอกเหนอจากองคความรทง10เรอง
ทจะตองเตรยมตวในรายละเอยดแลวค�าส�าคญในแตละประเดนโดยเฉพาะค�ายอ
ทตองรความหมายกมการอธบายไวครบครน นบไดวาเปนหนงสอทมประโยชน
และคมคาส�าหรบการศกษาอยางยงขอแสดงความชนชมตอผชวยศาสตราจารย
ดร.กวนธรเสถยรมาณทน
ศาสตราจารยพเศษดร.กาญจนาเงารงษ
อธการบดมหาวทยาลยนเรศวรตวอยาง
คำ�น� ราวป 2546 ผ เขยนมสวนรวมเปนผ ชวยนกวจย เกบขอมลชมชน
ผานแบบสอบถามระบบเกษตรกรรมรายครวเรอน ในโครงการจดเกบขอมล
ระบบสารสนเทศเพอจดท�าฐานขอมลต�าบลน�ารองและต�าบลหลก(พนทภาคเหนอ
ตอนลางภาคกลางตอนบน)
ขณะซกถามขอมลการเพาะปลกพช มกพบปญหาวาเกษตรกร
หรอตวแทนครวเรอนผ ตอบบางราย จะบอกชอพนธ ขาวอยางกวางๆ เชน
พษณโลก,สพรรณบรกขฯลฯสวนเลขหลงชอกข1,2,3นนไมระบทราบแนชด
เกษตรกรบางรายชวนคยตอไปอกคอ “ขาวหนก-ขาวเบา-วนสน-วนยาว”
และดวยพนฐานดานเกษตรฯ เพยงนอยนด จงไดแตเพยงฟงเพลนไปกบสาระ
ของขาว แตกตางกนไปในแตละพนท การเกบแบบสอบถามแตละชดจงเนนนาน
เกนเวลาทก�าหนด
10 ปตอมา เมอเปลยนสภาพจากผชวยไปเปนนกวจย ผเขยนยงคง
ลงพนทเกบขอมลภมปญญาทองถน แตครงนพบปญหาทต างไปในเรอง
“ปฏทนชมชน” เชน ขณะซกถามปราชญชาวบานวา “งานประเพณส�าคญ
ของคนถนนมขนเดอนไหน” ซงเมอไหรทค�าตอบระบเปนเลขเดอน ผเขยนจะนก
เปนเดอนสากล ซงอนทจรงผเฒาผแกนนหมายความถงเดอนตาม “ปฏทน
จนทรคต”
มองในแงบวกนคอโอกาสของการเรยนรสรางปฏสมพนธและฝกทกษะ
การสอสารมากกวาพงเปาไปเกบขอมลอยางฉาบฉวยและรบเรงออกจากพนท
เมอไดมาแลวซงสงทตนตองการ แตถามองในแงลบ นคอ “ความไมร” และ
“การเพกเฉย” ไมขวนขวายทจะรลวงหนาวาขอมลใดบางจ�าเปนตองรกอนเขาส
พนท เพอประหยดเวลา เพอใหการเสวนาเปนไปอยางตอเนอง ดวยการ “รเขา
ร เรา” และเพอแสดงวาเราเปน “นกวจย” ทพรอมและท�าการบานมาด
กอนลงพนทศกษาชมชน
ดวยเปนกจกรรมหรอแบบฝกหดซงตองท�าทบานการมงหวงไปเกบเกยว
เรยนรในภาคสนามกอาจท�าไดไมเตมทส�าหรบผทศกษาชมชนไมวาจะเปนนสต
ตวอยาง
หรอนกวจยทมสถานภาพแบบคนนอก(etic)เพราะตางมาแลวกไปตองเกบขอมล
เพอประกอบรายงานหรอคนควาวทยานพนธยอมจ�ากดดวยเงอนของเวลาและ
งบประมาณดงนน “การบาน”ทจะตองท�ากอนลงพนทศกษาชมชนจงเปนเรอง
จ�าเปนสงเหลานเรยกในระเบยบวธวจยวา“การทบทวนวรรณกรรม”(literature
review) เพอคนควาหาความร จากแหลงตางๆ น�ามาใชใหเกดประโยชน
เปรยบเสมอนไฟฉายสองสวางเหนแนวทางการศกษาทเหมาะสมในพนวจย
ของตน
การบานส�าหรบนกวจยในหนงสอเลมน เขยนขนจากประสบการณ
ทผเขยนเกยวของกบโครงการวจยดานสงแวดลอมเกษตรสงคมและวฒนธรรม
ทงในฐานะผชวยนกวจย นกวจย และหวหนาโครงการทเฝาสงเกตนสตตนเอง
เกบขอมลภายใตสภาพปญหาเดยวกบทผเขยนเปนมากอน รวบรวมเปนเนอหา
10เรองควรรกอนเขาสชมชน
รายละเอยดทง 10 เรอง ไมไดวางธงเนอหาเขมขนเทาต�าราขนสง
แตมงหวงใหเปนหนงสอทปพนความเขาใจเบองตนของผอานกอนขยบไปคนควา
หาต�าราเฉพาะเรองเพมเตมภายหลง หนงสอเลมนใชประโยชนไดทงนสตระดบ
ปรญญาตร-เอก ทตองท�าวทยานพนธ หรอการศกษาอสระ หรอรายวชา
ทเกยวของกบการวจยเชงปฏบตการอยางมสวนรวม(PAR)การวจยเชงคณภาพ
การทบทวนวรรณกรรมและการสรางกรอบแนวคดการวจย เทคนคการเกบ
รวบรวมขอมลกระบวนการและเทคนคการท�างานของนกพฒนารวมถงนกวจย
นกพฒนาหรอผทจ�าเปนตองเขาศกษาหรอท�าวจยชมชนทงนเนอหาภายในหนงสอ
อาจมความแตกตางในดานสเกลเนอหา เชน กชช.2ค, จปฐ., กเกลแมพ จะม
รายละเอยดขอมลไมลกเทาประเพณ12เดอนทรพยากรปาไมและภยธรรมชาต
ซงไมอาจเกลยเนอหาใหสมดลกนได แตสงส�าคญทผ เขยนก�าหนดไวคอ
ตองไมยากเกนความเขาใจ โดยลดทอนศพททางวชาการ หรอใชเชงอรรถโยง
เสรมความเขาใจ
ผเขยนขอขอบพระคณเปนอยางสงตอศ.(พเศษ)ดร.กาญจนาเงารงษ
อธการบดมหาวทยาลยนเรศวร ทกรณาเขยนค�านยม ผศ.ดร.วภา หอมหวล,
รศ.ดร.พชรนทรสรสนทร,รศ.ดร.ชฎาณรงคฤทธ,รศ.ดร.เดชวฒนชยยงเจรญ
ตวอยาง
และ ผศ.ดร.ดลเดช ตงตระการพงษ ผเปนทงอาจารย หวหนาโครงการวจย
ทใหค�าแนะน�าและมอบโอกาสแกผเขยนเขาสสนามการวจยชมชน
ขอขอบคณ คณจรญ กนมา เจาหนาทส�านกหอสมด มหาวทยาลย
นเรศวร ผน�าสงทรพยากรทผเขยนประมวลมาใช ดร.ศกดดา หอมหวล และ
คณจราพรเพงล�าผเปนกลยาณมตรทางปญญาและยงชวยตรวจทานตนฉบบ
หากผอานมขอเสนอแนะประการใด เพอปรบปรงเนอหาใหสมบรณขน
ยงประโยชนตอผสนใจศกษาชมชน สามารถใหขอมลไดท [email protected]
และหากคณปการของหนงสอเลมนจะพงม กขอยงประโยชนนแด “บพการ”
ทงสองทาน
กวนธรเสถยร
ตวอยาง
สารบญบทนำ� กอนเขาชมชน 1
บทท 1 กชช.2คำ 15
บทท 2 คำวามจำ�เปนพนฐาน (จำปฐ.) 23
บทท 3 กลมชาตพนธ 33
บทท 4 พนธขาว 51
บทท 5 ประเพณ 12 เดอน 65
บทท 6 ทรพยากรปาไม 79
บทท 7 ภยธรรมชาต 91
บทท 8 กเกลแมพ แผนทชมชน 109
บทท 9 แผนพฒนาทองถน 119
บทท 10 เคำรอขายทางสงคำม 127
บรรณานำกรม 137
ดชนำคำ� 166
ตวอยาง
บทน�ำ
กอนเขำชมชน
00กอนำเขาชมชนำ
กวนธร เสถยร
10 เรองรเขากอนเขาชมชน
ตวอยาง
2
บทนำ� • กอนเขาชมชน
ราวเดอนตลาคม 2560 ภายหลง “แบม” ออกมาเปดโปงกรณ
มเจาหนาทรฐ ปลอมแปลงเอกสารทจรตเงนสงเคราะห (คนจนคนยากไร ผตดเชอ
HIV)กวา2,000รายเปนเงนเกอบ7ลานบาทกระทงน�าไปสการขยายผลของ
ป.ป.ท.1 ตรวจสอบตอไปอก 20 แหงในหลายจงหวดทสอแววทจรต (ผจดการ
ออนไลน,2561ก;สนกดอทคอม,2561)
เมอขาวแพรสะพดผานสอ และถกแชรบนโลกโซเชยล จากเยาวชน
คนธรรมดากกลายเปนเนตไอดอลในชวขามคน(มตชนออนไลน,2561)แบมหรอ
ปณดายศปญญาเปนนสตชนปท4สาขาวชาพฒนาชมชนคณะมนษยศาสตรฯ
มหาวทยาลยมหาสารคาม รเหนเรองนเมอครงเขาฝกงานทศนยคมครองคนไรทพง
จงหวดขอนแกน การสอบสวนของ ป.ป.ท. ยงด�าเนนตอ สวนแบมกเชนกน
เพราะเธอยงตองศกษาตอในรายวชาภาคนพนธ ซงอาจจ�าเปนตองเขาชมชน
เพอเกบขอมล และเพอความปลอดภยของแบมตอการถกคกคามจงตองเปลยน
พนทวจยจากจงหวดขอนแกนมาทจงหวดมหาสารคาม(ขาวสด,2561ก)
ไมเฉพาะแตแบมเทานนนสตระดบปรญญาตรในหลายมหาวทยาลย
ไมวาจะเปนกลมสาขาวชาใด จะตองผานการจดท�าภาคนพนธ ปรญญานพนธ
หรอวทยานพนธ ซงเปนสวนหนงในหลกสตรระดบอดมศกษา อาจเรยกตางไป
แลวแตมหาวทยาลยก�าหนด แตความหมายทเขาใจทวไปคอ การศกษาคนควา
ดวยตนเอง(independentstudy:IS)ซงอาจลงหรอไมลงพนทชมชนกขนกบหวขอ
การวจยนนๆ แตโดยทวไปนสตกลมวทยาศาสตรสขภาพ2 และมนษยศาสตร
สงคมศาสตร3 อาจเกยวของกบการลงพนทศกษาวจยชมชน เพอหาค�าตอบ
ตอประเดนค�าถามการวจยทตงไว
1 คณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรตจากภาครฐ2อาทสาธารณสขศาสตร3อาทรฐศาสตรประวตศาสตรพฒนาสงคมพฒนาชมชนสงคมสงเคราะห
ตวอยาง
บทท1
กชช.2ค
01กชช.2คำ
กวนธร เสถยร
10 เรองรเขากอนเขาชมชน
ตวอยาง
16
01 • กชช.2ค
กชช.2คอานวากอ-ชอ-ชอ-สอง-คอไมใชค�ายอแตกตางอยางชดเจน
กบ“จปฐ.”ทยอมาจาก“ความจ�าเปนพนฐาน”สวนกชช.เปนหนงในรหสชดขอมล
พนฐานระดบหมบานพฒนาขนโดยโฆสตปนเปยมรษฎและธเนตรนรภมพภชน
ไดรเรมจดท�าขอมลพนฐานตางๆขนโดยน�าค�าวากชช.มาจาก“คณะกรรมการ
พฒนาชนบทแหงชาต” ซงกอนหนานยงมชดรหส กชช.2ก (ขอมลพนฐานระดบ
จงหวด)และกชช.2ข(ขอมลพนฐานระดบอ�าเภอ)แตไดยกเลกการจดเกบในภายหลง
(กรมการพฒนาชมชนกระทรวงมหาดไทย,2559)
การจดเกบขอมลกชช.2คเรมในป2525โดยส�านกงานคณะกรรมการ
พฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต(สศช.)มอบใหกรมการพฒนาชมชน(พช.)
เปนผจดเกบใน 38 จงหวด 12,586 หมบาน ป 2529 จงจดเกบทวประเทศ
และป2530จดเกบรวมกบขอมลจปฐ.เปนประจ�าทก2ปตงแตป2533ตอมา
ป 2536 คณะรฐมนตรก�าหนดใหหนวยงานทเกยวของกบการพฒนาชนบทน�า
ขอมลกชช.2คและจปฐ.ไปใชก�าหนดนโยบายวางแผนรวมถงอนมตและตดตาม
โครงการพฒนาชนบทป2559มการปรบปรงแบบสอบถามทเปนเครองชวดขอมล
ดงนนชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 12 (ป 2560-2564)
จงมตวชวดทตองจดเกบ7ดาน33ตวชวดซงจะน�าไปสการจดระดบความรนแรง
ของปญหา ระดบการพฒนาหมบาน และพนทเปาหมายทควรไดรบการพฒนา
เปนพเศษ
ขอมลกชช.2คจะแสดงสภาพทวไปและปญหาของหมบานชดขอมล
ทจดเกบโดยแบบสอบถามมดงน
ดานท1 โครงสรางพนฐาน ม 7 ตวชวด คอ ถนน น�าดม น�าใช
น�าเพอการเกษตรไฟฟาการมทดนท�ากนและการตดตอสอสาร
ดานท2โครงสรางพนฐานม7ตวชวดคอการมงานท�าการท�างาน
ในสถานประกอบการ ผลผลตจากการท�านา ผลผลตจากการท�าไร ผลผลต
จากการท�าเกษตรอนๆ อตสาหกรรมในครวเรอน และการไดรบประโยชนจาก
การมสถานททองเทยว
ตวอยาง
บทท2
ควำมจ�ำเปนพนฐำน(จปฐ.)
02คำวามจ�เปนำพนำฐานำ(จปฐ.)
กวนธร เสถยร
10 เรองรเขากอนเขาชมชน
ตวอยาง
24
02 • ความจำาเปนพนฐาน (จปฐ.)
สมาชกเวบไซต Pantip โพสตตงกระท สงสยวา “ท�าไมปจจย 4
ถงตองเปนอาหารทอยอาศยเครองนงหมและยารกษาโรค”แลวน�ากบอากาศ
หากขาดกมชวตอยไมไดแลวปจจยอนจะมความหมายอยางไร(สมาชกหมายเลข
1448509,2558)มผเสนอความคดเหนวาน�ากบออกซเจนธรรมชาตนนรงสรรค
ใหจนมใชไดไมจ�ากดบางกเสนอเกนเลยไปถงปจจยท5อนเทอรเนตไวไฟ(wi-fi)
โมบาย(mobile)และแบตส�ารองซงเปนของส�าคญในยคไทยแลนด4.0
ในมมมองทางจตวทยาMaslow(1970)เสนอวาปจจย4ถอเปนล�าดบ
ขนชนแรกของความจ�าเปนขนพนฐานทางกายภาพ(physiological)ทมนษยตองการ
สวนมมมองทางเศรษฐศาสตร (economic needs) กไมไดแตกตางกนนก
เพราะความจ�าเปนพนฐานมไวเพอใหอยไดตามสมควร แตในทางสงคมนยาม
ไดถกขยายความกวางไกลไปกวานน
แนวทางความจ�าเปนพนฐาน (basic needs approach) ถกเสนอ
ในทประชม ILO’sWorld Employment Conference เมอป 1976 โดยมงใหเกด
ความเสมอภาคในการกระจายบรการพนฐานไปยงประชาชนในทองทหางไกล
ทยงไมบรรลมาตรฐานความเปนอยขนต�า องคประกอบส�าคญของความจ�าเปน
พนฐานไดแก 1)ความตองการขนต�าของการบรโภค (consumption)2)บรการจาก
ภาครฐ เชน การคมนาคม การศกษา การสาธารณสข 3) สทธมนษยชน
และความเชอมนวาประชาชนสามารถชวยตนเองได(ดเรกฤกษหราย,2529,น.193-194)
เปาหมายแนวทางความจ�าเปนพนฐานมงเนนกระจายความเปนธรรม
ดานสงคมมากกวาขจดความยากจนดงนนกลมเปาหมายจงมทง“คนจน”และ“คนม”
แตเมอคนยากจนยงชวยเหลอตนเองไมไดจงตองเขารวมกจกรรมโครงการตางๆ
ซงแนวทางทวางไวคอตองสอดคลองกบการพฒนาโดยเนนพงพาตนเองเปนส�าคญ
แตปญหาการบรหารงานพฒนาทไมเคยลาสมยคอ1)ประชาชนมสวนรวมนอย
2)การจดสรรทรพยากรไมเปนธรรมและ3)หนวยงานตางๆไมไดประสานงานกน
เพอจดการปญหาเหลาน จงตองมขอมลซงเปนเครองชวดความจ�าเปนพนฐาน
ส�าหรบงานพฒนา
ตวอยาง
บทท3
กลมชำตพนธ
บทท1
กอนเขำชมชน03กลมชาตพนำธ
กวนธร เสถยร
10 เรองรเขากอนเขาชมชน
ตวอยาง
34
03 • กลมชาตพนธ
ยงไมทนท “นน” จะไดควาแชมปรายการประกวดรองเพลงเวท
ไมคทองค�า ชองWorkpoint เดกหนมวย 18 จากแดนไกลกโดน ดรามาโถมใส
เมอรายการไลฟสดบน Facebook กระทงมคอมเมนตวา “พดไมชด หรอปลอม
บตรประชาชนมาสมคร”แตเพจดงDrama-addictซดกลบผวจารณวาเดกหนม
นนกเปนคนไทยเหมอนกน(กระปกดอทคอม,2561)
“นน”หรออนนตอาศยไพรพนาผหลงรกในเสยงเพลงทงมเสยงเสนห
หวานปนเศรา เขาเปนเดกหน มชาวปกากะญอ กล มชาตพนธ กะเหรยง
จากจงหวดตาก ผสฝาฟนลบค�าสบประมาทของชาวเนต (บางคน) กอนหนาท
กนดาวาไมไดเปนคนไทยจรงๆ กระทงชนะใจคนดคนฟง ดวยการควาแชมป
รายการไมคทองค�า ครงท 6 ดวยคะแนนโหวตสงสด นเปนตวอยางปญหา
ดานทศนคตหรออาจเปนมายาคต(myth)ทผลกดนใหนนกลายเปนคนชายขอบ21
(ส�านกงานราชบณฑตยสภา,2550)เปนคนกลมนอยในสงคม อาจดวยขอแตกตาง
ดานเชอชาต ภาษา จนมองวาเขาไมใชกลมชาตพนธไทย ดวยยดตดเอกลกษณ
วฒนธรรมของชาต มองพนฐานความบรสทธคอความเปนไทย ไมยอมรบ
พหสงคม22 (มลนธเลก-ประไพ วรยะพนธ, 2559) หรอความหลากหลายของ
ชนเชอชาตอน ทงทแท จรงแลวชนในสยามนนตางหลากเผาหลายพนธ
(องคบรรจน,2553)
ความเข าใจทว า สยามนนหลากเผาหลายพนธ เพงจะเกดขน
เมอครงหนงทสงคมไทยเกดความขดแยงทางความคด ท�าใหปญญาชนและ
นกศกษากลมหนงซงรฐเรยกวา“ผกอการรายคอมมวนสต(ผกค.)”หนออกจาก
21 คนชายขอบ (marginal people) คอ คนทอยหางไกลจากสงคม มกหมายถงผทไมไดรบ
การดแล ไมไดรบบรการหรอความคมครองจากรฐ ตองดแลตนเอง และมวฒนธรรมของ
ตนเองทอาจแตกตางจากวฒนธรรมของคนทอยในเมอง22ศพทวชาการเรยกวาพหสงคมหรอสงคมพหลกษณ(pluralsociety)หมายถงกลมสงคม
ทแยกออกเปนกลมภาษากลมชาตพนธกลมศาสนาหรอเชอชาตตางๆและกลมชมชนหรอ
สงคมหลากวฒนธรรม (multicultural society) น�ามาใชกบรฐทมความแตกตางหลากหลาย
อาทในสหรฐอเมรกาซงมกลมคนหลากหลายเชอชาต
ตวอยาง
04พนำธขาว
กวนธร เสถยร
10 เรองรเขากอนเขาชมชน
ตวอยาง
52
04 • พนธขาว
ล�าน�าเสยงแคนขบขาน ประกอบรวม intro กบภาพพนดน ผนหญา
ทองนาของจงหวดนครนายก(ประชาชาตธรกจ,2561)และสหนาของหญงสาว
ทมงมน แมทวงท�านองเพลงไมใชแบบฉบบของ “แมนกนอย อไรพร” แหงคณะ
เสยงอสานแตเสยงเออนเคลาคลอรอทอนน�าในจงหวะดนตรpoprockกเราเรง
อารมณผฟงไดเปนอยางด
“...เกยวเถอะนะแมเกยว(โอโอโอ)เกยวเถอะนะแมเกยว
น�ำตำจะรนหลงไหลแตใจไมเคยคดเคยว
เกยวเถอะนะแมเกยวแมใครไมเกยวแตฉนจะเกยว
ปลอยใจใหเดนย�ำเทำออกไปจดไฟขนมำอกครง(โอโอโอโอโอ)...”
อนทจรงค�ารอง เกยวเถอะนะแมเกยว เปนสวนหนงในเพลง “ร�าวง
เกยวขาว”แตงค�ารองโดย เอบประไพเพลงผสมท�านองโดย เออสนทรสนาน
ราวป 2482-2488 (คตา พญาไท, 2555; ไพบลย ส�าราญภต, 2548)
และปาลมม(2561)หรออฟปานเจรญนกรองลกครงไทย(เลอดอสาน)-เบลเยยม
น�ามาผสมรวมในเพลง“แมเกยว”เผยแพรลงYouTube32เมอ23มกราคม2561
ปาลมมเลาวาไดแรงบนดาลใจจากครงหนงทเหนรถเกยวขาวและรบรความทกข
ยากของชาวนา ดวยขาวกลาใหผลผลตไดไมด ฟาฝนแลงแหง ขาวโดนกดราคา
และอกสารพดปญหาตามมาดวยหนสน สาวบานนาจงตองดนรนออกไปเปน
สาวร�าวงในเมองกรง กรยาอาการทแมตอง “เกยว” จงหมายถง การเกยวควา
หาโอกาสในสงคมเมอง เพอเลยงปากทอง หวงใหคณภาพชวตของตน
และคนขางหลงดขนแตหากสงเกตภาพทงนาซงทอดยาวกวางออกไปตงรวงชชอ
สทอง การลงแขก การนวด การฝด และวถชวตชาวนาไร กลบสะทอนถง
ความอดมสมบรณของ “ขาว” ธญพชอาหารทเปนรากของประเพณ พธกรรม
และวฒนธรรมอนๆในสงคมไทย(เอยมทองด,2551,น. 22)
32https://youtu.be/3Ju0fo1k6xQ
ตวอยาง
บทท5
ประเพณ12เดอน
05ประเพณ 12 เดอนำ
กวนธร เสถยร
10 เรองรเขากอนเขาชมชน
ตวอยาง
66
05 • ประเพณ 12 เดอน
“อบอบอบ..
ยำงเขำเดอนหกฝนกตกพร�ำๆ
กบมนกรองงมง�ำ
ระงมไปทวทองนำ
ฝนตกทไรคดถงขวญใจของขำ
แมดอกโสนบำนนำ
นองเคยเรยกขำพอดอกสะเดำ...”
ลกษณะภมอากาศของไทยเมอผานพนชวง“คมหนต”กถงเวลาเขาส
“วสสานฤด”42 (ชลธชา สดมข, 2539) อนหมายถง ฤดฝน ราวกลางเดอน
พฤษภาคม-กลางเดอนตลาคม สภาพดนฟาอากาศสะทอนผานเพลงลกทง
“ฝนเดอนหก”ไดเปนอยางดตนฉบบเพลงนรงเพชรแหลมสงหรองมาตงแตป2512
(สยามดารา, 2558) ส�าหรบคนฟงทวไป อาจตความเรองราวไปตามเนอเพลง
ทสอถงชายหน มผ รอคอยคนรกดวยความคดถง แตแลวหญงสาวกจากไป
น�าตาทรนตกกเหมอนน�าฝนเมอเดอนหกนนเองส�าหรบชาวไรชาวนาความหมาย
ของเนอเพลงลกซงกวานนเพราะพวกเขาตางรดวานคอชวงเวลาของการกสกรรม
ปลกพชเตรยมดนดงส�านวนสภาษต“เดอนหกใหหวานกลา เดอนหาใหแตงไถ”
เพอใหขาวกลาโตทนกบทฟาจะหอบฝนลงมา ทวา เดอนหกในทนมไดหมายถง
“มถนา” ตามอยางปฏทนสากล แตคนโบราณสอนแนะใหนบรนขนมา เดอนหก
ทวาจงกลายเปน“พฤษภา”ตามทยดถอกนมาในปฏทนจนทรคตและชวงเวลาน
คอ“พธแรกนาขวญ”ก�าหนดเปนวน“พชมงคล”ซงรฐพธอนส�าคญนเปนสวนหนงใน
“ประเพณหรอพธ12เดอน”
42 คนไทยสวนใหญเขาใจผดวาเปน วสนตฤด แทจรงแลว “วสนต” เปนค�าบาลสนสกฤต
หมายถงฤดใบไมผล
ตวอยาง
บทท6
ทรพยำกรปำไม
06ทรพยากรปาไม
กวนธร เสถยร
10 เรองรเขากอนเขาชมชน
ตวอยาง
80
06 • ทรพยากรปาไม
แรม4ค�าเดอน3ประกาเวลาไมปรากฏหรอ4กมภาพนธ2561
ราวชวงค�าของคนเดอนแรมไรแสงจนทร พกดองศา 15.18647, 98.86852
หรอในพนทเขตรกษาพนธสตวปาทงใหญนเรศวรบรเวณล�าหวยปะช76(ผจดการ
ออนไลน,2561ค)
...เปรยงเปรยงเปรยงพลนสนเสยงกระสนสงหาร“Panthera pardus
delacouri” หรอ “เสอด�าทงใหญฯ” กฟบลมสลบดนสนเสยงหายใจ แมเสอด�า
จะจากไป แตเสยงกนแชงสาปดาตอ “ผลนไก” กลบยงคงดงเปรยงและอาจ
ไมสนเสยงไปจากแผนดน
เสอด�าทงใหญฯเปนประชากรเสอดาวอนโดจน(Indo-Chineseleopard)
ในภมภาคอนโดจน เคยอาศยกระจายพนธทวไปแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต
ปจจบนทวโลกเหลอเพยง2,503ตวทเกาะสงคโปรนนสญพนธไปแลวสวนลาว
และเวยดนามคาดกนวานาจะหมดไปเชนกน แตในประเทศไทยบรเวณผนปา
ตะวนตก77 ของเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขงยงคงพบเสอดาวหนาแนน
แตมรายงานวาประชากรเสอดาวลดลง 38% ในชวง 3 ปทผานมา ราวปลาย
ทศวรรษ 1990 นบเปนภาวะเสยงตอการถกคกคามจนลกลามสการสญพนธ
(Rostro-García,etal.,2016,pp.296-297)
ขาวการลาฆาเสอด�า78(ผจดการออนไลน,2561ง)สรางความสญเสย
ตอระบบนเวศในผนปา เพราะสตวเลยงลกดวยนมชนดน คอ ผลาชนบนสด
(top carnivores) ของหวงโซอาหาร แตในทางกลบกนไดสรางความตระหนกร
ส ประชาชนตอสภาพความอดมสมบรณและความหลากหลายทางชวภาพ
(biodiversity)จนกลายเปนทอยทอาศยของสตวปาขณะทมนษยกพงพาทรพยากร
ปาไมไดทงทางตรงทางออม
76ต�าบลชะแลอ�าเภอทองผาภมจงหวดกาญจนบร77ผนปาตะวนตก (Western ForestComplex:WEFCOM)อทยานแหงชาตเฉลมรตนโกสนทร
เขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขงอทยานแหงชาตเขาแหลมอทยานแหงชาตเขอนศรนครนทร
เขตรกษาพนธสตวปาสลกพระเขตรกษาพนธสตวปาทงใหญนเรศวร78การจบกมยงพบซากไกฟาหลงเทาและเกง
ตวอยาง
91
ภยธรรมชาต • 07
บทท7
ภยธรรมชำต
07ภยธรรมชาต
กวนธร เสถยร
10 เรองรเขากอนเขาชมชน
ตวอยาง
92
07 • ภยธรรมชาต
ประเทศญปน–เวลา07.10น.ของวนท1กนยายน...เกดเหตแผนดนไหว
รนแรงขนาด7.3แมกนจดซงเปนความรนแรงระดบสงสดมศนยกลางความสนสะเทอน
ครอบคลมพนททง23เขตของโตเกยวทวาเหตแผนดนไหวดงกลาวกลบไมมผเสยชวต
แตอยางใดเพราะนเปนเพยงเหตการณจ�าลองเพอเตรยมการรบมอสาธารณภย
วนท1กนยายนของทกปรฐบาลญปนจะจดฝกซอมประจ�าปทวประเทศ
เพอรบมอภยพบตทางธรรมชาตเรยกวา “วนปองกนภยแหงชาต” (Japan’s
NationalDisasterPreventionDay)ในป2017ไดจ�าลองเหตการณโดยมนายชนโซ
อาเบะนายกรฐมนตรเปนผเปดงานและคณะรฐมนตรเขารวมอยางพรอมเพรยง
มประชาชนเข าร วม 3,000 คน จาก 140 หนวยงาน รวมถงนกเรยน
ชนประถมกวา 1,100 คน (Cabinet Public Relations Office, 2017) กอนหนานน
ในป2015มรายงานวา ประชาชนทวประเทศสมครใจเขารวมฝกซอมราว1.6ลานคน
นายอาเบะกลาววารฐบาลจะใชทรพยากรทงหมดเพอปกปองประชาชนจากภย
พบตทกรปแบบ(กรงเทพธรกจ,2558)
สภาพตามธรรมชาตของดนแดนอาทตยอทยทงประเทศ เผชญกบ
ภยพบตทกรปแบบ เพราะอยบนแนววงแหวนแหงไฟ88 (the Pacific ring of fire)
จงเสยงตอการเกดแผนดนไหวการปะทของภเขาไฟและภยอนจากไตฝนพายฝน/
พายหมะตกหนกกระทงมหาพบตภยสนาม(tsunami)ขณะทประเทศไทยไมไดอย
ตามแนวทวา แตครงหนงในวนท 26 ธนวาคม 2547 คลนยกษสนามกสาดซด
6จงหวดตามชายฝงอนดามนจนมผเสยชวตกวา5,000คนและ3,000คนสญหาย
กลายเปนวนวปโยคทคนไทยและคนทงโลกตางตองจดจ�า(ผจดการออนไลน,2560)
ขอมลจากรายงานความเสยงสาธารณภยโลก (World Risk Report)
ป201789โดยองคกรBundnisEntwicklungHilft(BundnisEntwicklungHilft,2017,
p. 41) ประเทศเยอรมนรายงานวา ประเทศไทยมความเสยงระดบปานกลาง
หรอล�าดบท91ของโลก(ล�าดบ8ในกลมอาเซยน)มคาดชนความเสยงเทากบ
88แนวรอยตอของแผนเปลอกโลก89คาเฉลยตงแตป2012-2016
ตวอยาง
109
กเกลแมพ แผนทชมชน • 08
บทท8
กเกลแมพแผนทชมชน
08กเกลแมพ แผนำทชมชนำ
กวนธร เสถยร
10 เรองรเขากอนเขาชมชน
ตวอยาง
110
08 • กเกลแมพ แผนทชมชน
เวบไซตกเกลแมพ (Google Maps) เชอเชญใหผคนรวมส�ารวจโลก
ผานขอความ“ปลดปลอยวญญาณนกส�ารวจภายในตวคณและเดนทางไปทวโลก
โดยไมตองออกจากบาน”นบแตดนแดนหางไกลของผนปาอทยานแหงชาตกอมเบ
(Gombe) มหาพระมดกซา (Giza) กระทงสงเสยดฟา ณ ภผาหมาลายน105
(MountHimalayan)(Lieber,2014;Abdalla,2014;Fredinburg,2013)
สอดานเทคโนโลยอยาง Cnet รายงานวา รถส�ารวจของ Google
เดนทางไปแลวกวา5ลานไมล ใน39ประเทศหรอราว3,000พนทเขตเมอง
(Farber,2012)เพอถายภาพลกษณะภมประเทศและพนทเขตชมชนหรอรจกกน
ในชอ “กเกลสตรทวว” (Google Street View) สวนในประเทศไทยปลายเดอน
กนยายน2555Googleรวมกบการทองเทยวแหงประเทศไทยเกบขอมลสตรทวว
ทวประเทศภายใน 2-3ป (Kongchun,2012)แตยงคงมบางพนทตกส�ารวจไป
ซงไมใชปญหาจากการเดนทางแตเปนเพราะการขดขวางจากประชาชนทไมเขาใจ
16.00น.ของวนท13สงหาคม2556ชาวบานกวา20คนลอมรถ
ตดกลองบนหลงคาทถายภาพรอบทศทางของ Google ขณะส�ารวจในต�าบล
สะเอยบ อ�าเภอสอง จงหวดแพร ดวยเกรงวาจะเกยวของกบการสรางเขอน
แกงเสอเตน จงเชญตวคนขบรถมาสาบานตอหนาพระประธานวดบานดอนชย
กอนใหออกจากพนทไป (ประชาไทย, 2556) และไดเพยงภาพถายทางหลวง
แผนดนหมายเลข1120ขณะทหางออกไป18.9กโลเมตรบรเวณวดไทยสภาพ
(ทามาน)ต�าบลเชยงมวนอ�าเภอเชยงมวนจงหวดพะเยาGoogleสามารถแสดงภาพ
ตรอกซอกซอยตางๆครอบคลมเกอบทวทงชมชน(Google,Inc,2013)การเกบขอมล
สตรทววแลวน�ามาแสดงผลบนเวบไซตหรอแอพ(Application:App)ในมอถอผาน
“แผนท”คอหนงในเครองมอส�าคญกอนลงพนทศกษาชมชน
ในชวงทศวรรษทผานมา การใชงานแผนทดจทล (digital map)
บนโทรศพทมอถอ/ เวบไซต ไดเปลยนแปลงวธการทเราระบต�าแหนงน�าทาง
วางแผนการเดนทาง หรอน�ามาใชประโยชนดานตางๆ อยางแพรหลาย อาท
105 อทยานแหงชาตกอมเบ, ประเทศแทนซาเนย, พระมดกซา, ประเทศอยปต และเทอกเขา
หมาลยบรเวณเอเวอรเรสตเบสแคมปประเทศเนปาล
ตวอยาง
119
แผนพฒนาทองถน • 09
บทท9
แผนพฒนำทองถน
09แผนำพฒนำาทองถนำ
กวนธร เสถยร
10 เรองรเขากอนเขาชมชน
ตวอยาง
120
09 • แผนพฒนาทองถน
“พอศอสองพนหำรอยส ผใหญลตกลองประชม
ชำวบำนตำงมำชมนม มำประชมทบำนผใหญล
ตอไปนผใหญลจะขอกลำว ถงเรองรำวทไดประชมมำ
ทำงกำรเขำสงมำวำ ใหชำวนำเลยงเปดและสกร...”
แววเสยงส�าเนยงเพลง “ผ ใหญล” ยงคงกองดงอย ถงทกวนน
คนGENXคนเคยกนดวานเปนเพลงลกทงเสยดสสงคมรองโดยศกดศรศรอกษร
โดงดงอยางมากในยค จอมพลสฤษด ธนะรชต สวนคน GEN Y รจกเพลงน
เพราะถกน�ามาเรยบเรยงท�านองและขบรองใหมโดยนภาพสวนตรจฉ,หนมเตอร
และไกพรรณนภา(วกพเดย,2559)ขณะทคนGENZซงหางไกลจากชวงเกด
เพลงกยงรองตามได เมอผคนในสอสงคมออนไลนแหแชรคลปการรองทชดบาง
ไมชดบางแตยงคงน�าเสยงทมเอกลกษณของLouisKennedy114สาวชาวอเมรกน
ทเคยเขามาพ�านกในประเทศไทย(Spookylorre,2017)
ผานมากวา57ปเรองราวของผใหญลกยงคงนาสนใจวาเพราะเหตใด
ท�าไมตองลนกลองเวบไซตSetthasat(เสด-ถะ-สาด,2554)เสนอวาพ.ศ.2504
เปนปแรกทไทยประกาศใช “แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 1
ระยะท 1 (พ.ศ.2504-2506)”ผใหญลจงเปนคนกลางทน�าสารจากทางราชการ
มาสอกบชาวบานแตดวยไมคนชนกบภาษา“สกร”จงกลายเปน“หมานอยธรรมดา”
ส�าหรบผใหญล ตาสหวคลอน และชาวบานทวไป แผนพฒนาฯ ระดบชาต
ดหางไกลจากเรองราวในชมชน แตหากเปน “แผนพฒนาระดบต�าบล” ทคนใน
ทองถนมสวนรวมจดท�าการสอสารระหวางผตามกบผน�ากอาจเปนไปโดยงาย
แผนพฒนาต�าบลหรอแผนพฒนาสามปหมายถงแผนพฒนาเศรษฐกจ
และสงคมขององคกรปกครองสวนทองถน (อปท.) ในชวง 3 ป เปนการแปลง
แผนยทธศาสตรการพฒนาไปสการปฏบต มการก�าหนดรายละเอยดแผนงาน
โครงการพฒนาทสมพนธกบงบประมาณปรบปรงเปนประจ�าทกปและเกยวของ
114ThaiBeatAGo-Go–[14]-LouiseKennedy–PooYaiLee:https://youtu.be/ofrbj6bwTZs
ตวอยาง
127
เครอขายทางสงคม • 10
บทท10เครอขำยทำงสงคม
10เคำรอขายทางสงคำม
กวนธร เสถยร
10 เรองรเขากอนเขาชมชน
ตวอยาง
128
10 • เครอขายทางสงคม
หากตดค�าวา“ทางสงคม”ออกไปคงเหลอไวเฉพาะ“เครอขาย”ค�าค�าน
คงคนหกนดในชวงเวลาทประเทศไทยเขาสยคประเทศไทย 4.0 ซงเปนโมเดล
การพฒนาประเทศไปสเปาหมาย “มนคง มงคง ยงยน” ตามแนวคด คสช.123
(พงศพพฒนบญชานนท,2560)โดยฐานส�าคญคอการพฒนาเทคโนโลยสอสาร
ททนสมย2Gตองยกเลกไป3Gไมพอใชสงคมไทยจงมงไปท4G(เทคโมบลอก,
2559) ขณะทญป นและเกาหล เรงพฒนา 5G ใหทนมใชในกฬาโอลมปก124
(Alleven,2017)
ในชวงเทคโนโลย4Gหากมองเฉพาะเครอขายโทรคมนาคมความไดเปรยบ
ในการเปนผน�าดานเทคโนโลยจะเกดขนเมอผใหบรการเครอขายมอถอแตละคาย
(operator)มชองทางการตดตอสอสารทหลากหลาย “เครอขาย” ในความหมายน
จงหมายถงจ�านวนคลนความถสถานฐานศนยบรการแตหากคง“ทางสงคม”ไว
และพจารณาการศกษาชมชน“เครอขาย”ควรจะตความหมายอยางไร
การเขาใจความหมายของเครอขายทางสงคมอยางงายๆ ท�าไดผาน
การศกษาเครอขายทเปนรปธรรมซงในประเทศไทยมเครอขายเกดขนเปนจ�านวนมาก
แตเครอขายซงเปนทร จกในกล มผ ท�างานดานการพฒนา ดวยมชอเสยง
มผลงานทสรางความเขมแขงแกชมชนอยางตอเนองกวา 20 ป จนไดรบรางวล
“มชยวระไวทยะ”สาขาการพฒนาชนบทในป2550และทนสนบสนนการด�าเนน
งานจากมลนธตางๆคอเครอขายอนแปง(โพสชนนง,2550)
“ภพานคอชวต มวลมตรคอพลง พงตนเองคอความหวง อนแปงยง
เพอปวงชน” คอปรชญาการท�างานของเครอขายน โดยมทมาจากชาวบานบว
อ�าเภอกดบากจงหวดสกลนครราว13รายไดจดตงกลม“กองทนพนธไมพนบาน”
และเปลยนเปนเครอขายอนแปงในภายหลง เพอแกปญหาเศรษฐกจชมชนและ
หาทางอยรอดใหพนผาน7ขอปญหาคอสารพษหนสนการเจบไขการเอารดเอาเปรยบ
ความไมเพยงพอกระแสการพฒนาและเหววาจากความเหงา (สยามรฐ,2553)
123คณะรกษาความสงบแหงชาต124 เกาหลใตเปนเจาภาพกฬาโอลมปกฤดหนาวป 2018 และญปนเปนเจาภาพกฬาโอลมปก
ฤดรอนป2020
ตวอยาง