EVRENSEL/ENGELSİZ TASARIM

“Evrensel tasarım” nedir?

Tüm ürünlerin ve çevrelerin, yaş, beceri ve durum farkı gözetmeksizin pek çok kişi tarafından kullanılabilmesini olanaklı kılan, bütünselleşme sağlayan bir tasarım yaklaşımıdır.

Peki, bu yaklaşımın günümüze yansıması mevcut mu?

“Normal” tanımına uyan bireyleri düşünerek yapılan tasarımlar, gerçek koşullar ile uyumsuzluk taşımaktadır. Evrensel tasarım yaklaşımını benimseyenler bu anlayıştan yola çıkarak, tasarımda kullanıcı boyutunu geniş çapta değerlendirmekte ve kullanım problemlerine bütünleştirici bir tutumla yaklaşarak çözüm aramaktadırlar.

Kentlerin gerek fiziksel bakımdan gerekse nüfus açısından büyümeleriyle kentlerde farklı yaş gruplarında, eğitim seviyelerinde, mesleklerde, fiziksel ve ruhsal yapılarda, sosyo-ekonomik statülerde bulunan kişilere rastlamak mümkündür.

Kenti var eden ve ona anlam kazandıran bu çeşitliliktir. Toplum içinde yaşayan her birey fırsat ve olanaklardan eşit derecede yararlanma hakkına sahiptir.

Peki, konumuzu bazı yaratıcı teknikleri kullanarak irdeleyelim…

Engellilik; bireyden değil kalıplaşmışların esiri olan toplumun, hizmet sun(a)mamasından kaynaklanmaktadır.

YANİ

Engelli birey, evrenin aksak hallerinden biri olan yaşama katılım hakkının yansımalarından mustariptir.

YANİ

Entegrasyondan bihaber tasarımlarla yüzleşmek durumundayız.

YANİ

Bağımsızlığa darbe vuran bu yolculuğa artık ‘dur’ diyebilmeliyiz ancak böylece yasaların evrenselliğe tabi tutulduğu günlere merhaba diyebiliriz!

Yan

i Tek

niğ

i

Tasarımda yayılımı herkesin yaşamak isteyeceği bir alan düzlemine eklemlersek ve kentlerin özgürleştirilmesini hedeflersek;

(+ pozitif/- negatif)

Bireyin hareketini kolaylaştırmak(ulaşılabilirlik)+ + + + +

Hemen mümkün olmayışı (zamana yayılım) - - - - -

Etkileşimin artması + + + +

Katılımın eksik kalma olasılığı (dışlanmışlık hissiyatı) - -

Engelli bireylerde ortaya çıkabilecek ikincil/üçüncül özrün önlenmesi + + + + +

Toplumda farkındalık düzeyinin düşük olması - -

Yasal düzenleme ile uygulamanın zorunlu hale gelmesi + + + + +

Maliyetin fazla oluşu - - - -

Ala

nsa

l Gü

ç A

nal

izi

Beyin Fırtınası

Eşit HizmetPozitif

AyrımcılıkSosyal

Politika

Empati

Bilinç

Yaşam AlanıToplumun

GelişmişliğiBağımsız Katılım

Danışmanlık

Erişilebilirlik

Destek

Duyarlılık

Engelli bireylerin, yapılı fiziksel çevrelerden yararlanma hak ve özgürlüğünün en az toplumun diğer bireyleri kadar olduğu gerçeğinin kabullenilmesi, tasarım ve uygulama çalışmalarının engelli bireyler temel alınarak gerçekleştirilmesini zorunlu kılmaktadır.

Tasarımda duyarlılık…- Maliyet açısından ; program/model geliştirmek ve

uygulayabilmek (maddi güç-mevcut olanı değiştirmek adına) gerekir.

- Önyargı açısından; engelliler hakkında olumsuz düşünce tarzı kırılmalıdır (bireysel farklılıklara saygı göstermek ve bütünleşik yaşamı hedeflemek).- Tasarımda yaklaşım açısından;

*Eşitlikçi tasarım yani farklı yetkinlik düzeyleri olan bireyler için kullanılabilir olmalı.

*Kullanımda esneklik sağlanmalı. Örneğin; ürün, sağ ve sol elini kullananlar için aynı derecede kullanışlı ve kullanılabilir olmalı.

*Basit ve sezgisel kullanım; tasarım, kullanıcının tecrübe, bilgi, dil becerisi ve anlık odaklanma düzeyinden bağımsız olarak kolay anlaşılabilir olmalı. Gereksiz karmaşıklıktan kaçınılmalı.

*Yaklaşım ve kullanım için uygun boyut ve mekân seçilmeli.

Far

klı

Bak

ışla

r T

ekn

iği

-Ergonomik açıdan;

*Planlama engelli bireylerin hareketlerini kısıtlamayacak şekilde yapılmalı, engelli kişilerin kullanabildiği alanların çoğunluğunu sağlıklı insanların rahatlıkla kullanabildiği unutulmamalıdır.

*Meslek disiplinlerinin ortak çalışmalarıyla özel ve kamu alanlarında engelli bireyler için uygun yaşam alanları oluşturulmalıdır.

*Özellikle kent içi ulaşım alanlarında gerekli önlemler alınmalı ve belirtilen standartlar dahilinde, engelli bir bireyin yardım almadan bir yerden bir yere gidebileceği şekilde ulaşım ağı oluşturulmalıdır.

*Açık alanlarda olduğu kadar yapı içlerinde de engelli bireylerin kullanımları göz önüne alınarak planlama yapılmalıdır.

*Gerekli yasal düzenlemelerle çevre düzenleme planlarında ulaşılabilirlik kriterlerinin uygulanması zorunlu hale getirilmelidir.

Far

klı

Bak

ışla

r T

ekn

iği

Engelsiz tasarımın uygulanması için neler yapılmalı?

-Toplumu bilinçlendirme çalışmaları

-Toplum taraması-araştırma-bilgilendirme-bilinçlendirme

-Donanımlı merkezlerin oluşturulması

-Bağımsız katılımı sağlayacak yaşam eğitiminin verilmesi

-Empatik ilişki kurulmasına yönelik programların uygulanması

-Yasaların daha etkin ve güçlü olması

-Proje taslağında, fiziksel şartlara öncelikli olarak dikkat edilmesi ve şartların uymadığı projelerin hayata geçirilmemesi

-Engelli kişilerle ilgilenecek personelin bulundurulması

Par

çala

-Pro

ble

mle

ri D

etay

ları

ile

An

lam

a T

ekn

iği

Alt

ı Şap

ka

Yön

tem

i

-Siyah Şapka; Yararlı deplasmanların yapılması ilk etapta yeterli gibi görünse de ekonomik değişime entegre edilecek katılımın, düşük olma ihtimali söz konusu. Sadece yapısal değişiklikle sistem işlemeyebilir. Çünkü psikolojik ve duygusal gereksinimleri karşılayacak bir sistem oluşturulmalı.

-Beyaz Şapka; kentlerdeki mevcut mekansal düzenlemeler ve donanımsal altyapı incelendiğinde, merkezi ve yerel yönetimlerin, kentlerdeki çeşitliliği dikkate almadan standart planları ve uygulamaları yürürlüğe koymaları, kentlerde fiziksel-ruhsal yetersizlikleri bulunan engelliler, yaşlılar, hastalar, vb. için olumsuz neticelere yol açmaktadır.   -Kırmızı Şapka; yasalarla beraber izolasyonla mücadele ve entegrasyon konusunda da açmazlar söz konusu.

-Sarı Şapka; engellilerin dikkate alınması/davranışları doğru biçimlendirmek hem bizi hem de engelli insanların yaşamını kolaylaştırır.

Alt

ı Şap

ka

Yön

tem

i

-Mavi Şapka; bütünsel yaklaşımla bakıldığında egosal manyetik durumların sisli perdesi ötelenmeli ve noksanlıkların giderilmesine/yeni projelerin evrensel tasarım bazında ele alınması gerekliliğine, ivedilikle karar verilmeli.

-Yeşil Şapka; pratik ama geçici çözümler yerine kalıcı/etkin çözümler üretilmeli. Temel hedef yeni yapılacak alanlar açısından, “engelsiz fiziksel çevreler oluşturmak” ve mevcut çevrelerin “niteliğini iyileştirmek”, “erişebilirliğini artırmak” tır.

Sonuç

Kentlerdeki mevcut mekansal düzenlemeler ve donanımsal altyapı incelendiğinde, merkezi ve yerel yönetimlerin, kentlerdeki çeşitliliği dikkate almadan standart planları ve uygulamaları yürürlüğe koymaları, kentlerde fiziksel-ruhsal yetersizlikleri bulunan engelliler, yaşlılar, hastalar, vb. için olumsuz neticelere yol açmaktadır. Bu bağlamda tasarımın ilkeleri, çevrenin eşit şekilde kullanımına olanak sağlama, kişisel tercih ve yeteneklere göre esneklik, basitlik, kavranabilirlik, algılanabilirlik, tehlikelerin minimize edilmesi, rahat ve kolay kullanım olmalıdır.

Planlama sürecinde bu niteliklerin göz önüne alınması, toplumun tamamının ihtiyaçlarını eksiksiz karşılamasını, her bireyin iş gücüne katkıda bulunmasını ve dolayısıyla sosyal ve ekonomik açıdan ülkenin gelişmesini sağlayacaktır.

Kaynak

* www.spo.org.tr

* engelsiz.cbu.edu.tr

* Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Mimari Tasarım V -Evrensel Tasarım /Türkiye ve Dünya’da Engellilik Durumu -Gülsüm Güler

* Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü -Bedensel Özürlüler İçin Mimari Mekân Tasarımı- Ali Mülayim

* amasya.aile.gov.tr. (Toplumda engelliler: sorunlar ve çözüm önerileri/ engelliler biziz projesi)

* Engelliler, Kamu Mekanı ve Engelsiz Tasarım: Kamusal İç Mekanlarda İrdelenmesi İçin Bir Çerçeve-Gazi Üniversitesi/Hülagü Kaplan, Mustafa Öztürk

Teşekkür

‘Tasarımda Yaratıcılık’ dersini, bizlerle buluşturan bu bağlamda bu sunuma önayak olan değerli hocam Bager Akbay’a teşekkürler…

Sevgi ve selamlar…

(Kartay)