ETKİLİ İLETİŞİMDE PSİKOLOJİK ORTAMIN YERİ ve ÖNEMİ

SEMRA YILDIRIM

20070081 4-B

T.C.ATATÜRK EĞİTİM FAKÜLTESİSINIF ÖĞRETMANLİĞİ A.B.D.

• Psikolojinin önemli konularından biri toplumu

meydana getiren bireylerin birbirleri üzerine olan

etkileridir. Buna kişilerarası ilişkiler denir.

• İnsanlar birbirlerini nasıl görüyorlar? Karşımızdaki

insanı kuşkulanacak, çekinilecek biri gibi mi, yoksa

sevilecek, konuşulması ilginç olacak bir kişi mi

görmekteyiz?

ETKİLİ İLETİŞİMDE PSİKOLOJİK ORTAMIN YERİ VE ÖNEMİ

• Ahmet, Mehmet’i algılarken, onun da aynı zamanda

kendisini değerlendirerek algıladığını ve bu algılayışın

sonuçlarının kendisini olumlu ya da olumsuz olarak

etkileyebileceğini düşünür. Böylece Ahmet, Mehmet’in

yanına biraz kaygılı ve ihtiyatlı olarak yaklaşır.

• Mehmet de Ahmet’in davranışlarına göre değişen

temkinli tepkilerde bulunur. Ahmet’in gülümsemesi ya da

yukarıdan bakışı Mehmet’in değişik tepkilerde

bulunmasına yol açar. Ahmet’in davranışları da buna göre

değişir.

Başkalarını görüş ve kavrayışımız, onlara karşı tavır ve

tutumumuzu çok etkiler. Karşımızdakini nasıl görürsek, ona

göre davranırız. Başkalarını gerçekte olduğu gibi görmek

zordur. Zira onları olduğu gibi görmemizi engelleyen birçok

faktör vardır. Başkalarını tanımada görüşümüzü çarpıtan

etmenlerden birisi psikolojik hazırlık durumudur. Bir insanı

nasıl umuyorsak öyle buluruz.

Örnek: McKeachie, kitabında şöyle bir deneyimini

anlatıyor: üniversite sınıflarından birine bir misafir

konuşmacı, bir önce öğrencilere tanıtılırken

kendisinin çok sıcakkanlı, nüktedan bir kimse olduğu

söylenmiş; bir başka sınıfa da aynı konuşmacı, iyi bir

bilim adamı olmakla birlikte soğuk tabiatlı ve kibirli

bir kimse olarak tanıtılmıştır.

Aynı misafir profesör her iki sınıfa da aynı

konuşma yaptığı sırada, samimi ve insancıl

olarak tanıtıldığı sınıfta kendisine daha çok

soru sorulmuş, konuşma daha tartışmalı geçmiş;

kibirli ve soğuk tabiatlı olarak tanıtıldığı sınıfta ise

kendisine daha az soru sorulmuş ve hemen hiçbir

tartışmaya geçilmemiştir.

İnsanları oldukları gibi tanımamızı engelleyen

başka bir faktör de onları mensup odluları

gruba, hayatta oynadıkları rollere göre belli

kategorilere sokarak algılamamızdır. Her kategori ile

ilgili bilgilerimiz, psikolojik hazırlık durumumuz ve ön

yargılarımız vardır. İşte bunlar o insanı olduğu gibi

tanımamızı engeller, algılayışımızı çarpıtır.

Örnek:

Pazarda ceketsiz, spor bir gömlekle alışveriş yapan

birini görürüz. Normal olarak dikkat etmeyip geçecek

iken, biri bize bu kişinin ünlü bir profesör olduğunu

söyleyince ilgimiz artar; bu kişiyi algılayışımız ve ona

karşı tutumumuz birden değişir.

İletişim Kanalları Arasında Bir Ahenk Vardır

Güler yüzlü insanın sesi sıcak ve dokunuşu yumuşak olur.

Güler yüzlü insanın sizi üzmeyen olumlu şeylerden

bahsetmesini beklersiniz. Asık suratlı insanın sesi boğuk

ve dokunuşu sert olur; konuştuğunda sizi üzen olumsuz

şeylerden söz etmesini beklersiniz. Bebekler, henüz

konuşmaları anlamadıkları dönemde bile yüz ifadesinden

ve sesin tonundan sevilip sevilmediklerini hissederler.

Psikologlar, iletişim kanalları arasındaki ahengin

bozulmasını, akıl hastalığının bir belirtisi olarak

yorumlar. Güler yüzle bir insana hakaret eden bir

insanın davranışı da normal değildir, asık suratla

karşındakini ne kadar özlediğini ve sevdiğini

söyleyen insanınki de!

İletişimin Psikolojik Engelleri

Kaynağın verdiği mesaj, alıcı tarafından alınmak

istenmediğinde, iletişim engellenir. Buna tıkanık iletişim

denir. Tıkanık iletişimde mesajlar genellikle alıcısız kalır.

Alıcı fiziksel olarak var olmasına rağmen, psikolojik olarak

orda değildir. Eğer algılananlar kullanılmıyor ve geri

bildirimde bulunulmuyorsa, böyle bir ortamda iletişim

tıkanıktır. Geri bildirimi olamayan iletişim de bir tıkanık

iletişimdir.

Etkin iletişimi engelleyen bir diğer insan ilişkileri

faktörü de, kişilerin farklı duygusal yapılarıdır.

Özellikle iş ortamında astlar, rasyonel ölçülerin

gerektirdiği şekilde davranıyorlarmış gibi

gözükseler de, bunlar arasında duygular, bazen

akıl ve mantıktan önce gelir.Duygular, yalnızca

mesajın aktarılmasını değil, dinlenmesini ve anlaşılmasını da

etkiler.

Dikkat dağınıklığı, iletişim sürecinde önemli bir psikolojik engeldir.

Dikkati dağınık olan biri, göndericinin mesajını anlamaz; çünkü hedef

o sırada başka şeyler düşünmektedir. Mesajı duyar ancak

algılayamaz.

Kişisel amaçlar, hisler, değer yargıları ve alışkanlıklar bir yandan,

mesajı oluşturan sembolleri formüle etmeyi etkilerken, bir yandan da,

belirli kişilerden gelen mesajlara karşı olumsuz ve kayıtsız bir tutum

takınmaya neden olabilirler. Alıcının göndericiye karşı tutumu, güveni

ve inancı, göndericiden gelecek mesajları farklı şekilde

değerlendirmesine neden olabilir. Göndericinin mesajı, alıcının

kanaatlerine aykırı ise, bu tür bir mesaj tam olarak algılanamaz.

1

(-) (-)

Korku

2

(-) (+)

Hayal Kırıklığı

3

(+) (-)

Öfke

4

(+) (+) Huzur

İLETİŞİM MATRİSİ ORTAM

_ +

_

+

Bir

ey

Korku Ortamı Matris'in 1 numaralı gözü, (-) (-) olarak işaretlenmiştir.

Varoluşun beş boyutu içinde şunu ifade etmektedir: Ortam

bireye, 'Sen kaale alınmaya değmezsin, sende bir bozukluk

var, sen değersizsin, beceriksiz ve güvenilmezsin,

sevilmeye layık değilsin gibi olumsuz mesajlar vermektedir

ve birey de kendini zaten böyle görmektedir.

Örnek: İş ortamında yönetici asık suratla ve insanlara değer

vermeden bağırarak emirler vermekte, hakaret

etmektedir; ama o ortamda çalışanlar bundan hiç

rahatsız olmamakta, 'Yöneticimiz bize hayvan muamelesi

yapmakta haklı; çünkü bize insan muamelesi yaparsa biz

hemen şımarırız ve işi gevşetmeye başlarız,' diye

düşünmektedir. Yönetici çalışanları çalışanlar da

kendilerini değerli görmemektedir. Matris'in bu gözündeki

duygusal zeminde sürekli korku vardır.

İlişkiye korku ve kaygıları taşıyınca Sullivan der ki; iletişimin

% 90’ı iletmemem üstüne tasarlanmıştır. Bunun sebebi de hem

mesajı ileten, hem de alan tarafından yaşanan kaygılardır ve

bu da iletişimi bozar. Sadece konuşmak iletişim değildir. Etkin

olarak bağlantı kurabilmenin en büyük düşmanı kaygılardır.

Hayal Kırıklığı Ortamı

Matris'in 2 numaralı gözü, (-)(+) olarak

işaretlenmiştir. Bu göz, kendilerini insan

muamelesine layık görmeyen insanlara,

insanca davranılan bir ortamı temsil etmektedir.

Kendilerini insan muamelesine layık görmeyen bu

insanlara insan muamelesi yapılınca acaba

bu kişiler memnun olacaklar mı?

İyi muamelenin zayıflıktan kaynaklandığına inanırlar ve

kendilerine iyi muamele eden yöneticiyi aciz ve yeteneksiz

görerek ona saygı duymazlar. İşi aksatmaya başlarlar; işe

geç gelirler. Zamanla işin kalitesi düşer. Çalışan, böyle bir

yöneticiye baktığında, 'Böyle yönetici mi olur? Kim bu

adamı yönetici yapmış? Bu şirkete yazık oluyor,' diye

düşünür. Onların gözünde, at binicisine göre kişner.

Kendileri at, yönetici binicidir.

Yönetici iyi binici olmadığı için, atlar kişnememektedir ve

bu nedenle verim, üretim, işin kalitesi ve hizmet

düşmektedir. Yönetici de hayal kırıklığı içindedir. Çünkü

çalışanlara iyi muamele edince, onların daha şevkle ve

istekle işe sarılacaklarını beklemiştir ve bunun tam tersini

görünce hayal kırıklığına uğramıştır. Her iki taraf da hayal

kırıklığı içindedir.

Öfke Ortamı İletişim Matrisi'nin 3 numaralı gözü, kendiyle barışık, benlik

bilinci olumlu, varoluşun beş boyutunda ( + ) ile gösterilmiş

kişilerin (-) ile gösterilen kötü muameleye maruz kaldıkları

ortamı ifade etmektedir. Böyle bir iş ortamında yönetici, asık

suratıyla, hakaret eden bir tavır içinde, sağa sola emirler

yağdırır ve bu, çalışanın çok gücüne gider. Çalışan, 'Ben bu

muameleye layık değilim; mevkice daha yüksek olması, ona,

başka bir insana hakaret etme hakkı vermez,' diye düşünür ve

içten içe kızar. 'Mevki sahibi olmuşsun, ama insan

olamamışsın!' diye düşünerek yöneticisine saygı duymaz.

Yönetici ise, insanlara güler yüz gösterdiği takdirde başına

geleceklerden korkmaktadır. Çalışan insanların ters tavırlar

içinde olmalarına öfkelenir ve 'Bunlar kendilerini ne

sanıyorlar? Kafam kızarsa hepsini kapının önüne koyarım!

İşleri olduğuna şükredeceklerine, homur homur

homurdanıyorlar,' algılaması içine girer. Her iki taraf da

öfkelidir.

Huzur Ortamı

İletişim Matrisi'nin 4 numaralı gözü, hem bireyin hem de

ortamın olumluda buluştuğu yeri belirtmektedir. Burada birey

kendini, varoluşun beş boyutunda ( + ) ile belirtilen olumlu bir

öz benlik değeri içinde görmekte ve ortamdaki diğer kişiler

tarafından da ( + ) olarak, yani olumlu algılanmaktadır.

Böyle bir iş ortamında yöneten çalışana, 'Sen varsın,

doğalsın, değerlisin, güçlü ve güvenilirsin, sevilmeye

layıksın,' mesajını verir.Çalışan bu mesajı içtenlikle kabul

eder, çünkü gerçekten kendisinin, 'var olduğuna, doğal,

değerli, güçlü ve güvenilir, sevilmeye layık olduğuna'

inanır. Aynı zamanda yöneticisini de kendisi gibi değerli

görür. Her iki taraf da hiçbir zorlama olmadan birbirine

doğal olarak saygılı ve yardımcıdır. Herkes birbirinin

hizmetindedir. Bu ortamda en belirgin duygu huzurdur.

Korku ve Huzur Ortamının Karşılaştırılması

Korku ortamı ve huzur ortamı iki farklı ortam olmakla birlikte

iki farklı dünya görüşünü yansıtmaktadır. Korku ortamı,

kişilerin gücünü esas alarak, güçlünün güçsüzü korkuttuğu,

ezdiği bir yaşam tarzı oluşturur. Huzur ortamında ise gerçeğe

saygı, hakkaniyet, kişisel bütünlük, hizmet ve sevgi gibi insan

ilişkilerine yön veren temel değerler vardır; herkesin bu

değerlere uyduğu bir yaşam tarzı hâkimdir.

Bu duruma şöyle bir örnek verilebilir:

Beş yaşındaki bir çocuğa diş fırçalamasını ona iki şekilde

öğretebiliriz:

• Çocuğun fenomenolojik dünyasını hiç hesaba katmadan,

onu korkutarak,

• Çocukla, onun fenomenolojik dünyasını hesaba katan bir iletişim kurarak.

Korkutarak, çocuğun fenomen dünyasına,

söyleneni anlayıp anlamadığına hiç önem

vermeden onun ‘korkusuna konuşmak’, çocuğun

gelişmesini önler. Buna karşılık çocuğun

insanlığına saygı duyup onun fenomen ve anlam

dünyasına, aklına önem vererek ‘algısına konuşmak’,

çocuğun gelişmesini sağlar.

PSİKOLOJİK ORTAM VE ÖNEMİ Çevremizdeki insanlarla kurduğumuz ilişkiler içinde genellikle

şu üç tutumla karşılaşırız :

1) Kabullenme:

Kişinin ilişki içinde kendini tanımlayış biçiminin kabul

edilmesini ifade eder. Örneğin, "Dün akşamı çok yorucu

geçirmişe benziyorsunuz" mesajını kabul eden birinin evet ya

da hayır diyerek söze başlayıp o akşamla ilgili yaşadıklarını

bizimle paylaşmasını bekleriz. Bu tepki şunu ifade eder: "Evet

dün akşam neler yaşadığımı sizinle paylaşabilecek kadar sizi

kendime yakın hissediyorum".

2) Reddetme:

Karşılıklı etkileşim içinde bulunan kişilerin

birbirlerinin benlik tanımını reddetmesini ifade eder.

Örneğin : "Dün akşamı çok yorucu geçirmişe

benziyorsunuz“ mesajına karşılık hiç konuyla ilgisi

olmayan bir yanıt veriliyorsa o zaman ilişki içindeki

benlik tanımımız kabul edilmedi demektir. Bu şu

anlama gelir; "akşamları yaşadıklarımı sizinle

paylaşacak kadar bana yakın değilsiniz".

3) Umursamama: Yukarıda belirttiğimiz kabullenme ve reddetme,

kişinin o an içinde kurmaya çalıştığı ilişkinin

benimsenip benimsenmediğine işaret eder.

Umursamama, kişinin kendinin önemsenmediğini,

değersiz olduğunu, yok olduğunu belirtir.

Watzlawick ve arkadaşları, umursamamanın ilişki

içinde en sağlıksız psikolojik durumu yarattığını öne

sürerler.

"Bir insana dünyanın en dayanılmaz işkencesini yapmak

isterseniz, onu umursamamanın baskın olduğu sosyal bir

ortama koyun" önerisinde bulunurlar. Çünkü en acı ve

ızdırap verici bedensel işkence bile, umursamamaya

yeğlenir. Bedensel işkenceyi yapan, işkence yaptığı kişinin

varlığını kabul etmiş olmaktadır.

Watzlawick, Beavin, Jackson, toplum içinde insan

ilişkilerinin çoğunlukla "kabullenme", "reddetme" ve

"umursamama" türünden olabileceğini, sağlıklı bir

toplum yaşamı sürdürmek için ağırlığın "kabullenme"

yönünde olması gerektiğini ifade ederler. Toplumdaki

ilişkiler genellikle "reddetme" yönündeyse, o toplumda

cinayetler, kavgalar, sürtüşmeler çoğalır; genellikle

"umursamama" nın ağır bastığı toplumlarda ise akıl

hastalıklarında bir artma olur.

Bu konuya şöyle bir örnek verebiliriz: Hakkı Bey bir bankanın

şube müdürüdür. Sekreteri Nazan Hanım, Pazartesi sabahı

Hakkı Bey'le, Pazar akşamı gösterilen bir TV programı

hakkında konuşmak ister: Nazan Hanım: "Dün akşam TV'deki Doğu Anadolu dizisini

seyrettiniz mi?"Bu noktada ilişkiye bakalım; Nazan Hanım,

ilişki düzeyinde "kendimi, sizinle TV'de neyi seyrettiğinizi

konuşabilecek kadar yakın bir ilişki içinde görüyorum," diyor.

Hakkı Bey, Nazan Hanım'ın ilişki içinde kendini bu şekilde

tanımlamasına üç biçimde tepkide bulunabilir:

(1) Nazan Hanım'ın tanımını kabul edebilir,

(2) Nazan Hanım'ın tanımını reddedebilir, ya da

(3) Nazan Hanım'ı umursamayabilir.

Bu seçeneklerin her biri Hakkı Bey'le Nazan Hanım

arasında birbirinden farklı ilişki türlerine işaret eder. Her bir

seçeneği ayrı ayrı ele alalım.