1

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

ΕΘΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Νεοφύτου Βάμβα 6 (3ος όροφος), 10674 Αθήνα, τηλ: 210 7233221-2; 210 7233216; φαξ: 210 7233217;

e-mail: info@nchr.gr, website: www.nchr.gr

ΡΑΤΣΙΣΤΙΚΗ ΒΙΑ1

Ι. Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΡΑΤΣΙΣΤΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΗ

∆ΙΚΑΙΟΣΥΝΗ

ΙΙ. ΕΞΤΡΕΜΙΣΤΙΚΕΣ ΟΜΑ∆ΕΣ, ∆ΗΜΟΣΙΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, ΡΑΤΣΙΣΤΙΚΗ ΒΙΑ

ΣΤΑ ΓΗΠΕ∆Α

∆ιευκρινιστικές αρατηρήσεις – Σύνοψη

Η Εθνική Ειτροή για τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώου (ΕΕ∆Α) ραγµατοοίησε µια σειρά

δραστηριοτήτων, ορισµένες σε συνεργασία µε άλλους φορείς σε εθνικό και διεθνές είεδο, για

την αντιµετώιση της δραµατικής όξυνσης της ρατσιστικής βίας. Στο λαίσιο αυτό, η Ολοµέλεια

της ΕΕ∆Α υιοθέτησε δύο ειδικές εκθέσεις. Οι δύο αυτές εκθέσεις αρατίθενται διαδοχικά στο

αρόν κείµενο ροκειµένου να διευκολυνθεί η συνδυαστική τους ανάγνωση. Η ΕΕ∆Α έχει

εξετάσει ειµέρους γενεσιουργές αιτίες και εκφάνσεις του ρατσισµού σε ροηγούµενες

εισηγήσεις της. Με την αρούσα έκθεση ειχειρεί να φωτίσει συγκεκριµένες τυχές της

ρατσιστικής βίας, οι οοίες έχουν ολοένα σοβαρότερο αντίκτυο στην ελληνική κοινωνία.

Στην ρώτη έκθεση, η ΕΕ∆Α διασαφηνίζει εννοιολογικά τη ρατσιστική βία και

αρουσιάζει τις υοχρεώσεις του κράτους, σύµφωνα µε τα διεθνή και ευρωαϊκά νοµοθετικά

κείµενα και τις συστάσεις των αρµόδιων οργάνων. Η ΕΕ∆Α έστρεψε ρωτίστως την ροσοχή της

στη δικαιοσύνη και την αστυνοµία, καθώς η νοµολογία του Ευρωαϊκού ∆ικαστηρίου για τα

∆ικαιώµατα του Ανθρώου, οι συστάσεις των διεθνών οργάνων και σχετικές µελέτες συγκλίνουν

στο συµέρασµα ότι η ελληνική νοµοθεσία και οι µηχανισµοί αρακολούθησης των

εριστατικών ρατσιστικής βίας, καθώς και η οινική αντιµετώισή τους είναι

αναοτελεσµατικοί ή ανύαρκτοι. Η εισήγηση εστιάζει τις ροτάσεις της στη βελτίωση της

1 Η αρούσα έκθεση εριλαµβάνει τις δύο ειµέρους εισηγήσεις της ΕΕ∆Α ρος την Πολιτεία σχετικά µε την

καταολέµηση της ρατσιστικής βίας. Η ρώτη εισήγηση σχετικά µε την αντιµετώιση της ρατσιστικής βίας αό την

αστυνοµία και τη δικαιοσύνη υιοθετήθηκε οµοφώνως αό την Ολοµέλεια της ΕΕ∆Α στην αό 19.5.2011 συνεδρίασή

της. Η δεύτερη εισήγηση σχετικά µε τις εξτρεµιστικές οµάδες, το δηµόσιο λόγο και τη ρατσιστική βία στα γήεδα

υιοθετήθηκε οµοφώνως αό την Ολοµέλεια της ΕΕ∆Α στην αό 19.5.2011 συνεδρίασή της. Εισηγητές: κ. Κ. Α.

Πααϊωάννου, τ. Πρόεδρος της ΕΕ∆Α, Εκρόσωος της ∆ιεθνούς Αµνηστίας και Τ. Σταυρινάκη, Ειστηµονική

Συνεργάτιδα της ΕΕ∆Α.

2

αονοµής της δικαιοσύνης στα θύµατα ρατσιστικής βίας, τη διαχείριση του ρατσιστικού

εγκλήµατος αό την αστυνοµία και το σύστηµα καταγραφής των ρατσιστικών εγκληµάτων.

Στην ρώτη έκθεση διαιστώθηκε η αουσία ενός είσηµου και αοτελεσµατικού

συστήµατος καταγραφής των εριστατικών ρατσιστικής βίας. Σε συνέχεια της διαίστωσης

αυτής, καθώς και της ανάγκης διασύνδεσης των φορέων οι οοίοι καταγράφουν µε δική τους

ρωτοβουλία τα εριστατικά αυτά ου συντελούνται σε βάρος ροσώων τα οοία ροσέρχονται

στις υηρεσίες τους, η ΕΕ∆Α και το Γραφείο της Ύατης Αρµοστείας του ΟΗΕ για τους

Πρόσφυγες στην Ελλάδα (ΥΑ) ανέλαβαν την ρωτοβουλία δηµιουργίας του ∆ικτύου Καταγραφής

Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας µε συµµετοχή 18 µη κυβερνητικών οργανώσεων και άλλων

φορέων2.

Στο χρονικό διάστηµα ου µεσολάβησε αό την ρώτη έκθεση της ΕΕ∆Α σχετικά µε την

αντιµετώιση της ρατσιστικής βίας αό την αστυνοµία και τη δικαιοσύνη, η βία εξαλώθηκε

και η διασύνδεσή της µε τη βαθιά οικονοµική και κοινωνική κρίση διευρύνθηκε. Η καταφανής

δράση ακραίων οµάδων κρούσης κατά αλλοδαών γίνεται ανεκτή αό τις αρχές σε ένα

γενικευµένο και ολοένα οξυνόµενο κλίµα ανασφάλειας, αδιαλλαξίας και αραλυσίας. Στο

συµέρασµα αυτό συντείνουν τα οσοτικά και οιοτικά στοιχεία των καταγεγραµµένων

εριστατικών ρατσιστικής βίας αό το ∆ίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας, τα

οοία δηµοσιοοιήθηκαν το Μάρτιο 2012. Σε ολλά εριστατικά εκ των καταγεγραµµένων τα

θύµατα υέστησαν σωµατικές βλαβών, ορισµένα βαριές.

Ειδική κατηγορία αοτελούν τα εριστατικά όου συνδέεται η αστυνοµική µε τη

ρατσιστική βία. Πρόκειται για εριστατικά στα οοία ένστολοι κατά την άσκηση των

καθηκόντων τους και σε ειχειρήσεις ρουτίνας, καταφεύγουν σε έκνοµες ενέργειες και

ρακτικές άσκησης βίας. Καταγράφηκαν είσης εριτώσεις ροσαγωγών στα αστυνοµικά

τµήµατα, κράτησης και κακοµεταχείρισης για ορισµένο χρονικό διάστηµα κάοιων ωρών, καθώς

και η καταστροφή νοµιµοοιητικών εγγράφων. Σε µια ερίτωση, ένστολος κατέστρεψε

φάρµακα τα οοία ο αλλοδαός είχε ροµηθευτεί αό ιατρείο ΜΚΟ.

Ειλέον, ροκύτει µια τάση οµαδικής βίας µε τη συµµετοχή ανηλίκων. Στις

εριτώσεις αυτές καταγράφτηκε στοιχειώδης οργάνωση στο δηµόσιο χώρο (λατείες κλ.) και

χρήση αυτοσχέδιων κυρίως όλων, ωστόσο δυνάµει φονικών. Είσης, ροκύτει η ρακτική

«εριολίας» αό µαυροφορεµένους µοτοσικλετιστές, µε κράνη ή καλυµµένο ρόσωο οι οοίοι

2 Το ∆ίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας ααρτίζεται αό φορείς οι οοίοι ροσφέρουν ιατρικές,

κοινωνικές και νοµικές υηρεσίες ή/και έρχονται σε άµεση εαφή µε τα θύµατα ρατσιστικής βίας. Αοτελεί

ρωτοβουλία της Εθνικής Ειτροής για τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώου και του Γραφείου της Ύατης Αρµοστείας

του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Ελλάδα (UNHCR) και ειδιώκει την καταολέµηση της ρατσιστικής βίας. Το

εριστατικό καταγράφεται και γνωστοοιείται στο ∆ίκτυο χωρίς καµία αναφορά σε ροσωικά στοιχεία. Το ∆ίκτυο

καταγραφής των ρατσιστικών εριστατικών διατυώνει συστάσεις και ευαισθητοοιεί την κοινή γνώµη για την

καταολέµηση του ρατσισµού.

3

ειτίθενται εν κινήσει και συχνά σε στάσεις λεωφορείων. Οι οµάδες είσης χρησιµοοιούν

µεγαλόσωµους σκύλους για εκφοβισµό. Οι ειθέσεις κατά των γυναικών έχουν στοιχεία αειλής

της γενετήσιας αξιορέειάς τους µε ρητή σύνδεση µε το χρώµα τους. Οι ειθέσεις

αρουσιάζουν, ως εί το λείστον, χαρακτηριστικά στοιχειωδώς οργανωµένων ειχειρήσεων. Εκ

των καταγεγραµµένων εριστατικών, µόνο ένα θύµα, αιθιοικής καταγωγής µε ελληνική

ιθαγένεια, κατέφυγε στην αστυνοµία ροκειµένου να κινηθεί η οινική διαδικασία. Οι

συµµετέχοντες φορείς στο ∆ίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας διαίστωσαν ότι

ακόµα και στις εριτώσεις στις οοίες το θύµα, συχνά µε νωά τα σηµάδια της βίας, αναζητά

κάοια βοήθεια στις υηρεσίες τους, αοφεύγει την καταγγελία. Οι λόγοι αυτής της αροθυµίας

µορούν να αναζητηθούν στον φόβο, στην έλλειψη εµιστοσύνης στο σύστηµα και κάοιες

φορές, στην αθητική εξοικείωση µε τη ρατσιστική συµεριφορά.

Η διαίστωση των στοιχείων αυτών οδήγησαν την ΕΕ∆Α στην εξέταση των ροκλήσεων

ου θέτει η δράση των εξτρεµιστικών οµάδων εντός µιας δηµοκρατικής κοινωνίας µε τα

χαρακτηριστικά της ελληνικής.

Έτσι, στη δεύτερη έκθεση, η ΕΕ∆Α ειχειρεί µια συνοτική – και οωσδήοτε µη

εξαντλητική – λην εύλητη αράθεση των ροβληµατισµών και των αντίστοιχων ροτάσεων

των διεθνών και ευρωαϊκών οργάνων ροστασίας των ανθρωίνων δικαιωµάτων σχετικά µε τη

δράση ακραίων οµάδων κρούσης κατά αλλοδαών. Εξετάζονται, ιδίως, οι ρακτικές εκφοβισµού

και συστηµατοοίησης της βίας των οµάδων αυτών, καθώς και η ιδιαίτερα ανησυχητική τυχή

της συµµετοχής ανηλίκων σε κάοιες αό τις ρατσιστικές ειθέσεις. Ειλέον, η ΕΕ∆Α

διατυώνει την ανησυχία της για την είδραση στη δηµοκρατία της αοδοχής του ρατσισµού

και της µισαλλοδοξίας µέσω του δηµόσιου ολιτικού και θρησκευτικού λόγου και αευθύνει

στα ολιτικά κόµµατα και τα ΜΜΕ συγκεκριµένες ροτάσεις αοκήρυξης της ρατσιστικής βίας

και αναµετάδοσης του ρατσιστικού λόγου. Τέλος, η ΕΕ∆Α ροσεγγίζει για ρώτη φορά τη

ρατσιστική βία στα γήεδα. Υό το ρίσµα της δράσης των εξτρεµιστικών οµάδων,

διατυώνονται νοµοθετικές ροτάσεις και συστάσεις στους αθλητικούς συλλόγους και τις

οµοσονδίες, καθώς ο χώρος των γηέδων αοτελεί το ιο αθέατο ή αραγνωρισµένο φυτώριο

ρατσισµού, όου «ευδοκιµούν» και συνυάρχουν ακραίες εκφάνσεις της βίας. Η ηλικία µοιάζει

να αοτελεί καθοριστικό αράγοντα για την ολίσθηση στη βία σε αυτές τις εριτώσεις, αλλά η

εριθωριοοίηση, η διεύρυνση του αοκλεισµού και η ενίσχυση των ανισοτήτων συνιστούν τα

κοινά στοιχεία των κοινωνιών στις οοίες αρατηρείται η έξαρση της βίας των γηέδων.

Η δηµοσιοοίηση των ιδιαιτέρως ανησυχητικών ιλοτικών αοτελεσµάτων του ∆ικτύου

Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας το Μάρτιο του 2012 είχε σηµαντικό αντίκτυο

στον Τύο και ροκάλεσε ορισµένες θετικές αντιδράσεις αό την Πολιτεία σχετικά µε τη

4

διερεύνηση των ρατσιστικών εγκληµάτων στην Ελλάδα και τη δύσκολη µάχη κατά της

ατιµωρησίας των δραστών3. Το Υουργείο ∆ικαιοσύνης, ∆ιαφάνειας και Ανθρωίνων

∆ικαιωµάτων, θορυβηµένο αό την αναντιστοιχία µεταξύ των στοιχείων του ∆ικτύου

Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας και των είσηµων στοιχείων και λαµβάνοντας

υόψη ότι υάρχουν ελάχιστες διώξεις, ζήτησε τη συνδροµή των εισαγγελικών αρχών ώστε να

γίνεται ταχεία και ενδελεχής έρευνα όταν τέτοιου είδους υοθέσεις φτάνουν στη ∆ικαιοσύνη

και να ααγγέλλονται κατηγορίες σε βάρος των δραστών.

Παρατηρούµε ωστόσο µια σηµαντική οιοτική και οσοτική αλλαγή: µέχρι ρόσφατα τα

ρατσιστικά εριστατικά βίας δεν γίνονταν γνωστά και τα θύµατα έµεναν αόρατα για την

Πολιτεία. Το τελευταίο χρονικό διάστηµα, όµως, αρατηρείται έξαρση και εξάλωση των βίαιων

εριστατικών τα οοία φτάνουν στη δηµοσιότητα. Η σιωή της Πολιτείας έναντι της έξαρσης

συµβάλλει στη διάχυση του ρατσισµού και τη διαδικασία «αενοχοοίησης» της ελληνικής

κοινωνίας για ακραίες και αρόκλητες βίαιες συµεριφορές. Η συχνότατη λέον µετάδοση µέσω

του Τύου ειδήσεων σχετικά µε ρατσιστικές ειθέσεις δεν αφήνει στις αρχές το εριθώριο να

σιωούν ή να υοτιµούν την εξάλωση των ρατσιστικών ειθέσεων αό οµάδες κατά νοµίµως ή

µη νοµίµως διαµενόντων αλλοδαών στην εικράτεια. Αν η Πολιτεία ειδείξει αδράνεια ή

ανοχή έναντι των συχνών ειθέσεων και νοµιµοοιήσει έστω και δια αραλείψεως την

εξάλωση της ρατσιστικής βίας, το κοινωνικό σύνολο κινδυνεύει να εξοικειωθεί αολύτως µε

την τυφλή και κυνική βία κατά των αδυνάτων. Η ανασφάλεια δε η οοία ροκαλείται σε

µεγάλες µερίδες του στοχοοιούµενου ληθυσµού δύναται να οδηγήσει σε ακραίες κοινωνικές

συγκρούσεις.

Η ΕΕ∆Α εισηµαίνει µε τη µεγαλύτερη δυνατή έµφαση ως στις αρούσες συνθήκες

οικονοµικής ύφεσης, ρήξης του κοινωνικού ιστού και ταχύτατης εριθωριοοίησης οµάδων του

ληθυσµού, το φαινόµενο αειλεί να λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Η συµµετοχή ανηλίκων,

υό την καθοδήγηση ενηλίκων, σε εξαιρετικά βίαια εριστατικά εντείνει την ανησυχία της

ΕΕ∆Α, καθώς ροµηνύει ότι η ακραία ρατσιστική βία ήρθε για να µείνει. Το ερώτηµα είναι αν η

Πολιτεία, έστω και αργά, θα λάβει όλα τα ααραίτητα µέτρα ροκειµένου να υερασιστεί τις

αρχές της δηµοκρατικής κοινωνίας ή θα αραδοθεί στην κυριαρχία του µίσους.

Προκειµένου να διευκολύνει την Πολιτεία και τον αναγνώστη, η ΕΕ∆Α αραθέτει

ειγραµµατικά τις ειµέρους ροτάσεις της στο τέλος κάθε έκθεσης.

3 Τα σχετικά κείµενα είναι διαθέσιµα στην ιστοσελίδα της ΕΕ∆Α, καθώς και στην υό δηµοσίευση ετήσια Έκθεση

για το έτος 2011.

5

Η αντιµετώιση της ρατσιστικής βίας αό την αστυνοµία και τη δικαιοσύνη

Ι. Γενικό Μέρος σελ. 6

Α. Αό την αοδοχή του ρατσισµού στην άσκηση βίας σελ. 6

Β. Εννοιολογική ροσέγγιση: βία ή έγκληµα + ρατσιστικό κίνητρο σελ. 8

Γ. Τα διεθνή κείµενα και οι συστάσεις των διεθνών οργάνων σελ. 10

ΙΙ. Ζητήµατα νοµοθετικής και δικαστικής αντιµετώισης της ρατσιστικής βίας σελ. 13

Α. Στοιχεία νοµοθετικής ροσέγγισης σελ. 13

1. Ιδιώνυµο αδίκηµα σελ.13

2. Το ρατσιστικό κίνητρο ως ειβαρυντική ερίσταση – άρθρο 79 αρ. 3 ΠΚ σελ.13

3. Το ρατσιστικό κίνητρο: µίσος, εχθροάθεια ή διάκριση; σελ.14

Β. Η δικαστική αντιµετώιση ρατσιστικού εγκλήµατος σελ.16

1. Εκαίδευση και ευαισθητοοίηση των δικαστών σελ.16

2. Πρόσβαση στη δικαιοσύνη σελ. 17

ΙΙI. Αστυνοµία και ρατσιστική βία σελ.17

Α. Η ατιµωρησία σελ.18

Β. Υοχρέωση διερεύνησης ρατσιστικού κινήτρου σελ.19

Γ. Υοχρέωση καταγραφής ρατσιστικών εριστατικών σελ.20

∆. Υοστήριξη θυµάτων και µαρτύρων – συνεργασία µε ΜΚΟ σελ.20

Ε. Εκαίδευση των αστυνοµικών και σύσταση ειδικής οµάδας σελ.21

ΙΙΙ. Η καταγραφή των ρατσιστικών εγκληµάτων σελ.22

Α. Είσηµοι και ανείσηµοι φορείς καταγραφής σελ.22

Β. Χαρακτηριστικά του συστήµατος καταγραφής στοιχείων σελ.23

IV. Ειγραµµατική αοτύωση των ροτάσεων της ΕΕ∆Α σελ.24

6

Ι. Γενικό Μέρος

Η εικράτηση της βίας συνιστά αδιαµφισβήτητη αόδειξη της αοµάκρυνσης της

κοινωνίας αό τις βασικές αρχές του σεβασµού της ανθρώινης αξιορέειας και της

δηµοκρατίας. Η Εθνική Ειτροή για τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώου (ΕΕ∆Α) έχει εξετάσει όλες

τις ειµέρους τυχές των γενεσιουργών αιτιών ριν καλέσει ρο µηνών την ολιτεία να

αντιµετωίσει εειγόντως και αοτελεσµατικά την έξαρση της ρατσιστικής βίας. Η υοτίµηση

εκφάνσεων ρατσισµού και η µη αοφασιστική αντιµετώιση διαιστωµένων ρατσιστικών

ρακτικών «ροµήνυαν» τη σηµερινή οξύτητα του φαινοµένου ου θέτει σε κίνδυνο τους

δηµοκρατικούς θεσµούς και τον κοινωνικό ιστό. Ο ρατσισµός εµφανίστηκε και εξαλώθηκε µε

ολλούς τρόους. Η θεσµική του εµφάνιση αφορά µεταξύ άλλων εριστατικά βίας ή αυθαιρεσίας

ου συνδέονται µε την αστυνοµία και τις ειχειρήσεις «σκούα» ως µοναδική αάντηση της

ολιτείας στο ολύλοκο ζήτηµα των αράτυων µεταναστών. Στο ίδιο µήκος κύµατος κινείται

και µέρος του είσηµου ολιτικού λόγου ου ενίοτε ακροβατεί εικίνδυνα στο όριο της

ρητορικής του µίσους. Παράλληλα, ανεύθυνες ρακτικές, όως η δηµοσιογραφική διαχείριση

εγκληµατικών ράξεων και κοινωνικών φαινοµένων αό τα ΜΜΕ, εέδρασαν καταλυτικά στη

διαµόρφωση ενός συλλογικού ασυνείδητου και στην εδραίωση µιας συλλογικής ρατσιστικής

κοινοτοίας.

Α. Αό την αοδοχή του ρατσισµού στην άσκηση βίας

Στις ρόσφατες αρατηρήσεις της εί του Σ/Ν για την καταολέµηση ορισµένων µορφών

και εκδηλώσεων ρατσισµού και ξενοφοβίας µέσω του Ποινικού ∆ικαίου, η Ειτροή τόνισε ότι η

κύρωση του ρατσιστικού λόγου δεν ρέει να λειτουργήσει ως αντίβαρο στην αουσία

οοιασδήοτε κύρωσης των ράξεων βίας4. Ορισµένα µόνο εριστατικά ρατσιστικής βίας

βρίσκουν το δρόµο της δηµοσιότητας µαρτυρώντας την κορύφωση της έντασης5. Είναι όµως

βέβαιο ότι ολλά άλλα κρούσµατα δεν εξέρχονται οτέ αό την στενή σφαίρα του θύµατος και

4 Ήδη το 2001, η ΕΕ∆Α σηµείωνε ότι «[ι]διαίτερα βίαιες, ρωτόγνωρες για τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία,

ενέργειες Ελλήνων ολιτών αλλά και δηµοσίων (αστυνοµικών) οργάνων, τα έτη 1999-2001, κυρίως κατά αλλοδαών

µεταναστών ου διέµεναν νόµιµα στην Ελλάδα, αλλά και εις βάρος µελών της κοινότητας των Ροµά, έχουν

καταστήσει λέον σαφές ότι η Ελληνική Πολιτεία οφείλει να ροβεί άµεσα στην εισαγωγή και εφαρµογή νέας,

ολοκληρωµένης νοµοθεσίας για την ροστασία αό και την εξάλειψη των «φυλετικών διακρίσεων» στην Ελλάδα». 5 Η ΕΕ∆Α ραγµατοοίησε διαβούλευση µε ΜΚΟ, οι οοίες έρχονται σε εαφή συχνά µε θύµατα ρατσιστικής βίας.

Στη συνάντηση συµµετείχαν οι PRAKSIS, Γιατροί του Κόσµου, i-Red, το Φόρουµ Προσφύγων. Η ΕΕ∆Α ήρθε

είσης σε εαφή µε το Ελληνικό Φόρουµ Μεταναστών, το ΚΕΘΕΑ MOSAIC, το YRE YOUTH AGAINST RASISM

IN EUROPE και το Κυριακάτικο Σχολείο. Η ΕΕ∆Α ευχαριστεί όλους τους φορείς για τη συνδροµή τους. Η

ειστηµονική συνεργάτιδα είσης ευχαριστεί την κ. ∆άφνη Καετανάκη, στέλεχος του Γραφείου της Ύατης

Αρµοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Αθήνα, για τις ολύτιµες ληροφορίες και τη γόνιµη συζήτηση.

7

κάοιων ΜΚΟ ου αρέχουν ιατρική βοήθεια. Το θύµα, συχνά αλλοδαός χωρίς

νοµιµοοιητικά έγγραφα διαµονής, αραµένει αόρατο και τελικά ανύαρκτο για την ολιτεία.

Η ρατσιστική βία και ο ρατσιστικός λόγος δηµιουργούν και εκφράζουν κατηγοριοοίηση

των ατόµων σε ανθρώους και υανθρώους, εκµηδενίζοντας την ανθρώινη υόσταση των

ανειθύµητων. Όταν τα ρατσιστικά εγκλήµατα δεν διερευνώνται σε βάθος και δεν διώκονται και

ο ρατσιστικός λόγος αραµένει ανέλεγκτος και ασύδοτος, οι δράστες λαµβάνουν το µήνυµα ότι

µορούν να συνεχίσουν ελεύθερα τη βίαιη συµεριφορά. Η ατιµωρησία εντείνει και διαιωνίζει

τη βία, αοµακρύνει τις ευάλωτες οµάδες αό το κοινωνικό σύνολο και συχνά καταλήγει σε

αντίοινα.

Η ΕΕ∆Α έχει λήρη είγνωση ότι οι διαιστώσεις αυτές ενδέχεται να µοιάζουν ήδη

ξεερασµένες υό το ρίσµα της αοτρόαιης δολοφονίας του άτυχου Μανώλη Καντάρη στην

οδό Γ΄ Σετεµβρίου της Αθήνας και των ογκρόµ κατά µεταναστών ου ακολούθησαν. Όοιος

όµως αρακολουθεί την εξέλιξη της κατάστασης στην εριοχή, αισθάνεται αοστροφή για την

σκληρότητα αλλά δεν εκλήσσεται.

Η ζοφερή κατάσταση στο κέντρο της Αθήνας συµυκνώνει την αοτυχία της ολιτείας να

ανταοκριθεί στην υοχρέωση διασφάλισης συνθηκών ασφάλειας για οοιονδήοτε διαβιοί στο

ελληνικό έδαφος. Η ανθρωιστική κρίση των συνόρων (τόσο στον Έβρο, όσο και στην

Ηγουµενίτσα) βρίσκει τον αντικατοτρισµό της στην ανθρωιστική κρίση του κέντρου της

ρωτεύουσας: η αουσία αντεγκληµατικής ολιτικής καθιστά θύµατα – αναλόγως του δράστη –

ηµεδαούς και αλλοδαούς (ή ηµεδαούς ου διαθέτουν «χαρακτηριστικά» αλλοδαού και

αναγκάζονται να αοδείξουν την «ηµεδαότητα» ως ροααιτούµενο για την ασφάλειά τους). Η

ακραία αυτή κατάσταση όµως δεν µορεί να αοτελέσει άλλοθι ή αιτία αοσιώησης της

εξάλωσης της βίας σε ολλές εριοχές της εριφέρειας.

Η αρούσα κατάσταση, σοβαρότερη αό κάθε άλλη στον αρελθόν, δεν αφήνει εριθώρια

αοροσανατολισµού και «διαραγµάτευσης» της έννοιας της ασφάλειας σύµφωνα µε

κοντόφθαλµες ή µονόλευρες αναλύσεις. Η ολιτεία οφείλει να διασφαλίσει για οοιονδήοτε

διαβιοί εί ελληνικού εδάφους το δικαίωµα στη ζωή έναντι κάθε κρατικού, αρακρατικού ή

άλλου εγκληµατικού στοιχείου. Κατάφωρες αραλείψεις εκ µέρους της ολιτείας συνέθεσαν

την αφόρητη καθηµερινότητα των ανθρώων ου διαβιούν ή εργάζονται στις ληττόµενες

εριοχές. Έναντι αυτών η ολιτεία υέχει ολυείεδη ευθύνη: η κουλτούρα της βίας ειδρά

σε όλο το φάσµα της ιδιωτικής και κοινωνικής ζωής και εξέλιξης του καθενός, ενώ υό τις

αρούσες ακραίες συνθήκες, οδηγεί σχεδόν νοµοτελειακά στην ανάτυξη ξενοφοβικών

αισθηµάτων. Η ααξίωση των κρατικών θεσµών διά της αουσίας τους ή της ανοχής

8

εγκληµατικών συµεριφορών διαβρώνει το κράτος δικαίου και αοδυναµώνει τις δηµοκρατικές

αξίες.

Το κράτος ου αοχωρεί υοκαθίσταται αό οργανώσεις ή οµάδες µε σκοούς και δράση

ου αντίκεινται στο νόµο και εν τέλει στο δηµοκρατικό ολίτευµα. Με αυτό τον τρόο,

βάλλονται βάναυσα η δικαιοκρατική ασφάλεια και η αξιορέεια κάθε ολίτη. Τα ογκρόµ

εναντίον αλλοδαών, νοµίµων ή αράτυα διαµενόντων, στρέφονται εναντίον της δηµοκρατικής

κοινωνίας. Οι ολίτες µετατρέονται σε θύτες και αεµολούν τις αντιστάσεις τους έναντι της

αυθαιρεσίας. Οι ρόσφατες ρακτικές, στενά συνυφασµένες µε γνωστές αό το αρελθόν

τεχνικές του φασισµού, αφήνουν λέον λίγες αµφιβολίες για την εδραίωση φασιστικών

θυλάκων. Εξάλλου, η δηµοσίευση συνεντεύξεων κατοίκων, όου οµολογείται η αναζήτηση

βοήθειας σε ακροδεξιές/νεοναζιστικές οµάδες ενόψει της ροφανούς αουσίας του κράτους,

ειβάλλει τη σοβαρή αντιµετώιση του φαινοµένου.

Η αουσία µιας δίκαιης µεταναστευτικής ολιτικής και ενός αοτελεσµατικού

συστήµατος ασύλου συµβάλλουν αναµφίβολα στη σηµερινή κρίση. Προκειµένου όµως να

αοφύγουµε την υοβάθµιση των φαινοµένων και να ροσεγγίσουµε ψύχραιµα το ζήτηµα, δεν

ρέει να εξετάσουµε τη ρατσιστική βία µόνο ως συνέεια της ανθρωιστικής κρίσης ου

συνδέεται µε τη µεταναστευτική ολιτική. Ο ρατσισµός έγινε ιο ορατός στην ερίοδο της

µεγάλης κρίσης αλλά δεν γεννήθηκε αό αυτή.

Το τελευταίο διάστηµα ωστόσο εήλθε ρήξη µε τους θεσµούς του είσηµου κράτους. Η

αονοµιµοοίηση των θεσµών αντιροσώευσης και η γενικευµένη αµφισβήτηση των κρατικών

δοµών να λειτουργήσουν ρολητικά και θεραευτικά σε φαινόµενα κοινωνικής αθογένειας

αοτελούν ρονοµιακό εδίο για την εξάλωση της κοινωνικής δυσανεξίας και του φυλετικού

µίσους. Ο ρατσισµός της κρίσης συνέβαλε καθοριστικά ώστε να ξεεραστούν τα όρια της

ανεκτικότητας και να εράσουν στην ράξη ή να αοδεχτούν ηθικά τη ρατσιστική βία στρώµατα

της κοινωνίας ου µέχρι τώρα δεν µετείχαν στη διαδικασία του φαινοµένου6. Αοτέλεσµα αυτού

είναι ότι το «µεταναστευτικό» αντιµετωίζεται µόνο ως ρόβληµα, συµαρασύροντας µαζικά τη

διαδικασία ένταξης των αλλοδαών, την ανεκτικότητα της κοινωνίας και εν τέλει την

ροσήλωση στους δηµοκρατικούς θεσµούς.

Β. Εννοιολογική ροσέγγιση: βία ή έγκληµα + ρατσιστικό κίνητρο

∆εν υάρχει ένας κοινός νοµικός ορισµός της ρατσιστικής βίας. Σύµφωνα µε ένα ευρέως

αοδεκτό ορισµό, ως ρατσιστική βία ορίζεται η εγκληµατική ράξη εις βάρος θυµάτων, τα οοία

6 Etienne Balibar, « Racisme et crise », Race, nation, classe. Les identités ambigües, La Découverte/Poche, 1988,

σελ. 291-292.

9

ειλέγονται µε βάση τη φυλή, την εθνική ή εθνοτική ροέλευση, τη θρησκευτική ή

ολιτισµική ροέλευση, το χρώµα. Το θύµα δεν ειλέγεται ως άτοµο, αλλά γιατί ανήκει ή

συνάγεται ότι ανήκει σε µια οµάδα ου µοιράζεται το στοχοοιούµενο χαρακτηριστικό7. Η

ρατσιστική βία µορεί να στρέφεται και κατά υλικών αγαθών, εειδή ανήκουν στην οµάδα ή το

ρόσωο ου στοχοοιείται. Η ρατσιστική βία εκδηλώνεται και λεκτικά (λ.χ. αειλές,

εκφοβισµός, εξύβριση).

Στο λαίσιο του ΟΑΣΕ και κάοιων αλλοδαών έννοµων τάξεων, ροτιµάται ο όρος

«έγκληµα µίσους». Το έγκληµα µίσους θεωρείται ότι διευκολύνει την οινική αντιµετώιση,

καθώς είναι ιο σαφής η σύνδεση του όρου µε την αστυνοµία και την οινική δικαιοσύνη8.

Πρόκειται για µια ευρύτερη ροσέγγιση, σύµφωνα µε την οοία εριλαµβάνεται στα κίνητρα η

θρησκεία, το φύλο, ο σεξουαλικός ροσανατολισµός ή η αναηρία. Το έγκληµα µορεί να είναι

κάοιο αό τα ήδη τιµωρούµενα αό τον οινικό κώδικα, όως ανθρωοκτονία, είθεση ου

ροκαλεί βαριές σωµατικές βλάβες, ληστεία ή κλοή, βανδαλισµός εριουσίας (ή χώρου

θρησκευτικής λατρείας).

Στις σύγχρονες κοινωνίες, το κίνητρο της βίας είναι συχνά ένα µείγµα µισαλλοδοξίας,

άγνοιας, φόβου για το διαφορετικό, το «άλλο» ου αορρέει αό τον κοινωνικό αοκλεισµό

διαφόρων οµάδων (µεταναστών, αλλά και ηµεδαών, όως οι Ροµά, ή τα αιδιά των µεταναστών

ου έχουν την ιθαγένεια του κράτους στο οοίο διαβιούν), αλλά και αό εθνικιστικές

ιδεολογίες. Όλα τα διεθνή όργανα καταγράφουν και αξιολογούν τα εριστατικά ειθέσεων κατά

θρησκευτικών χώρων ή χώρων ου συνδέονται µε οµάδες µε ευάλωτα χαρακτηριστικά κατά τη

µελέτη της κατάστασης σε µια συγκεκριµένη χώρα. Ειδικό εδίο διερεύνησης για τα διεθνή

όργανα άλλωστε είναι το οδόσφαιρο ως χώρος όου ευνοείται η ανάτυξη και η διάδοση

ξενοφοβικών και ρατσιστικών ιδεολογιών και ρακτικών.

Με εθνικιστικές ιδεολογίες συνδέεται συχνά η ρατσιστική βία ου ασκείται αό οµάδες ή

συλλογικότητες, οι οοίες την αντιλαµβάνονται ως αοστολή. Η αοστολή αυτή συνίσταται στην

«ροστασία» µιας εριοχής αό τους αλλοδαούς, µε σκοό να διασφαλίσουν την «καθαρότητα»

της σύνθεσης του ληθυσµού. Οι ειθέσεις σε αυτές τις εριτώσεις είναι θεαµατικές,

ακολουθούν συγκεκριµένες µεθόδους, οι οοίες στοχεύουν στην είδειξη της αόλυτης

κυριαρχίας στην εριοχή. Η ερίτωση του Αγίου Παντελεήµονα και της λατείας Αττικής

εµίτουν σε αυτή την κατηγορία.

7 Συµβούλιο της Ευρώης, Combattre la violence raciste et xénophobe en Europe : études de cas, 1997, σελ. 14. Βλ.

είσης, EUMC, ΡΑΤΣΙΣΤΙΚΗ ΒΙΑ ΣΕ 15 ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΕΕ, Συγκριτική εισκόηση των συµερασµάτων

των Εκθέσεων των Εθνικών Φορέων Συνεργασίας του RAXEN 2001-2004, Συνοτική έκθεση, 2005. 8 Βλ. και OSCE, HATE CRIMES IN THE OSCE REGION – INCIDENTS AND RESPONSES, ANNUAL

REPORT FOR 2009, σελ. 13.

10

Τα συµβάντα στην λατεία Βικτωρίας αοτελούν ένα είδος ρατσιστικής βίας – αντίδρασης

στη δολοφονία του Μανώλη Καντάρη, η οοία αράλληλα έδωσε την ευκαιρία σε οµάδες µε

ρατσιστικά ιδεώδη και δράση να καταλάβουν ερισσότερο χώρο στη δηµόσια σφαίρα,

ειδεικνύοντας τη δύναµή τους. Η εισβολή τους στην καθηµερινή ζωή της εριοχής αοκτά

άλλες ροεκτάσεις καθώς λέον ειτυγχάνεται δια της εικαιρότητας και µάλιστα σε εθνικό

είεδο. Ένα σηµείο της όλης ου συνδέθηκε µε την αοτρόαιη βία του κοινού οινικού

δικαίου ειχειρείται να αναγορευθεί σε τόο µε τεράστιο φορτίο ρατσιστικού µίσους, ένα

συµβολικό συνοριακό φυλάκιο στην καρδιά της όλης.

Ενώ ρόκειται για µια ακραία ερίτωση µαζικής ρατσιστικής βίας, αοτελεί ένδειξη της

αριθµητικής δύναµης των οµάδων αυτών, οι οοίες δρουν καθηµερινά σε µικρότερη κλίµακα,

αλλά είναι έτοιµες ανά άσα στιγµή να εκµεταλλευθούν οοιαδήοτε συγκυρία.

Γ. Τα διεθνή κείµενα και οι συστάσεις των διεθνών οργάνων

Α) ΟΗΕ

Το άρθρο 4 της ∆ιεθνούς Σύµβασης του 1966 για την κατάργηση κάθε µορφής φυλετικών

διακρίσεων ειβάλλει στα κράτη την υοχρέωση να καθιστούν οινικά κολάσιµη κάθε

ροαγανδιστική ενέργεια, καθώς και τη συµµετοχή σε οργάνωση ου βασίζεται σε ιδέες ή

θεωρίες ερί ανωτερότητας µιας φυλής ή οµάδας ροσώων ενός χρώµατος ή εθνοτικής

ροέλευσης ή ου ροσαθούν να δικαιολογήσουν ή να ροάγουν το φυλετικό µίσος, κάθε

µορφής διάκριση έως και ράξεις βίας. Στο άρθρο 5 στοιχ. β) ροβλέεται η υοχρέωση των

κρατών να διασφαλίσουν το δικαίωµα ροσωικής ασφαλείας και ροστασίας κατά της

βιαιοραγίας και σωµατικής βλάβης εκ µέρους είτε κρατικών αξιωµατούχων ή εκ µέρους αντός

ατόµου, οµάδος ή ιδρύµατος.

Στη ∆ιάσκεψη αναθεώρησης του Durban κατά του ρατσισµού (2009), εαναβεβαιώθηκε η

σουδαιότητα της οινικοοίηση της διάδοσης ιδεών ου βασίζονται στη φυλετική ανωτερότητα

ή το µίσος, της ροτροής ρος φυλετική διάκριση καθώς και κάθε ράξης βίας9.

Στις λέον ρόσφατες συστάσεις της, η Ειτροή για την εξάλειψη των φυλετικών

διακρίσεων (CERD) διατυώνει την ανησυχία της για την αοτελεσµατική καταολέµηση των

φυλετικών διακρίσεων και των εγκληµάτων µε ρατσιστικό κίνητρο και συνιστά στις ελληνικές

αρχές να συµεριλάβουν στην εόµενη έκθεση στατιστικά στοιχεία σχετικά µε την εφαρµογή

του Ν. 927/1979 (υοθέσεις, καταδίκες, οινές και µέσα εανόρθωσης)10.

9 Durban Review Conference, Draft Outcome Document Rev 1, αρ. 12. 10Έγγραφο CERD/C/GRC/CO/19, Καταληκτικές αρατηρήσεις εί της ελληνικής έκθεσης, αρ. 11 (28.8.2009).

11

Η Ειτροή κατά των βασανιστηρίων (CAT) σύστησε στην Ελλάδα να εντείνει τις

ροσάθειες µείωσης της κακοµεταχείρισης αό την αστυνοµία ή άλλο δηµόσιο λειτουργό,

συµεριλαµβανοµένης της ρατσιστικής. Η Ειτροή τόνισε ότι το κράτος ρέει να

διαµορφώσει τρόους συλλογής στοιχείων και να αρακολουθεί τα εριστατικά ρατσιστικής

βίας11.

Β) Συµβούλιο της Ευρώης

Η Ευρωαϊκή Ειτροή κατά του ρατσισµού και της µισαλλοδοξίας (ECRI), στην

τελευταία έκθεση για την Ελλάδα (2009), αφιερώνει ειδική θεµατική ενότητα στο ζήτηµα της

ρατσιστικής βίας12. Η ECRI σηµειώνει την έλλειψη είσηµων δεδοµένων για εγκλήµατα µε

κίνητρο το ρατσισµό στην Ελλάδα και τη δυσκολία ανάλυσης της κατάστασης. Ωστόσο,

συγκεκριµένα εριστατικά κατά Ροµά, Αλβανών, Πακιστανών, ατόµων ου ζητούν άσυλο και

µεταναστών, καθώς είσης και αντισηµιτικές ενέργειες ου έχουν δηµοσιοοιηθεί αό τα µέσα

ενηµέρωσης και αό την κοινωνία των ολιτών, σε συνδυασµό µε καταγγελίες σχετικά µε

θεωρούµενη αδράνεια της αστυνοµίας σε εγκλήµατα µε ρατσιστικό κίνητρο και ροκατάληψη

κατά των µεταναστών, αοτελούν για την ECRI σοβαρές ενδείξεις, οι οοίες την οδηγούν να

ειστήσει την ροσοχή των αρχών στην υ’ αριθµό 11 Σύσταση Γενικής Πολιτικής για την

καταολέµηση του ρατσισµού και των φυλετικών διακρίσεων στην αστυνόµευση13.

Στο κείµενο αυτό συνιστάται τα κράτη µέλη να καθιερώσουν και να εφαρµόσουν ένα

σύστηµα για την καταγραφή και την αρακολούθηση των ρατσιστικών εριστατικών και του

βαθµού ου αραέµονται στον εισαγγελέα και χαρακτηρίζονται τελικά ρατσιστικά

αδικήµατα. Η ECRI συνιστά είσης στα κράτη µέλη να διασφαλίσουν ότι η αστυνοµία ερευνά

διεξοδικά τα ρατσιστικά αδικήµατα, εριλαµβανοµένης και της έρευνας για ρατσιστικά κίνητρα

κοινών αδικηµάτων και ότι ενθαρρύνουν τα θύµατα και τους µάρτυρες των ρατσιστικών

εριστατικών να τα αναφέρουν. Η ECRI αναφέρει µε ευχαρίστηση τις ληροφορίες των

ελληνικών αρχών ότι αυτή η Σύσταση Γενικής Πολιτικής έχει µεταφραστεί στα Ελληνικά και

διανέµεται σε όλα τα αστυνοµικά τµήµατα. Οι αρχές έχουν ακόµη αναφέρει ότι το ίδιο συνέβη

όσον αφορά την υ’ αριθµό 8 Σύσταση Γενικής Πολιτικής της ECRI (για την καταολέµηση του

ρατσισµού κατά την αντιµετώιση της τροµοκρατίας) και την υ’ αριθµό 9 (για την

καταολέµηση του αντισηµιτισµού).

Υό το ρίσµα του άρθρου 14 (ααγόρευση διακρίσεων) της Ευρωαϊκής Σύµβασης για τα

∆ικαιώµατα του Ανθρώου εξετάζονται οι ισχυρισµοί σχετικά την ύαρξη ρατσιστικού κινήτρου

11 Έγγραφο CAT/C/CR/33/2 , Καταληκτικές αρατηρήσεις εί της ελληνικής έκθεσης, (10.12.2004), αρ. 6. 12Έγγραφο ECRI(2009)31, Έκθεση για την Ελλάδα (2009), αρ. 82-85. 13 Βλ. κατωτέρω.

12

για µια συγκεκριµένη συµεριφορά ου συνιστά αραβίαση ενός δικαιώµατος ου κατοχυρώνει

η Σύµβαση. Το Ε∆∆Α αοδίδει µεγάλη σηµασία στην έµρακτη καταολέµηση της ρατσιστικής

βίας. Για το δικαστήριο,

«η ρατσιστική βία αοτελεί ιδιαίτερη ροσβολή στην ανθρώινη αξιορέεια και

λαµβάνοντας υόψη τις εικίνδυνες συνέειές της ααιτεί ειδική εαγρύνηση και σθεναρή

αντίδραση εκ µέρους των αρχών. Για αυτό το λόγο, οι αρχές ρέει να καταφεύγουν σε όλα τα

διαθέσιµα µέσα για να καταολεµούν το ρατσισµό και τη ρατσιστική βία, ενδυναµώνοντας έτσι

την αντίληψη της δηµοκρατίας για µια κοινωνία, όου η διαφορετικότητα δεν αοτελεί αειλή

αλλά λούτος14».

Το Ε∆∆Α τονίζει ότι η όµοια µεταχείριση της βίας µε ρατσιστικό κίνητρο µε τις

εριτώσεις χωρίς στοιχεία ρατσισµού «θα σήµαινε ότι κλείνουµε τα µάτια στην ειδική φύση

ράξεων ιδιαιτέρως καταστρετικών για τα θεµελιώδη δικαιώµατα15».

Εφαρµόζοντας στενό έλεγχο σύµφωνα µε τις αρχές αυτές, το Ε∆∆Α καταδίκασε την

Ελλάδα στην υόθεση Πετροούλου-Τσακίρη, καθώς θεώρησε ααράδεκτο ότι όχι µόνο δεν έγινε

καµία αόειρα διερεύνησης αό τις αρχές ροκειµένου να ελέγξουν εάν η συµεριφορά των

αστυνοµικών είχε στοιχεία εχθρικά έναντι των Ροµά, αλλά ότι ειλέον ο Υαρχηγός της

αστυνοµίας ροέβη σε µερολητικές γενικές αρατηρήσεις σε σχέση µε την ροέλευση της

ροσφεύγουσας16. Στην υόθεση Μέκος και Κουτρόουλος, το Ε∆∆Α κατέληξε ότι οι ελληνικές

αρχές δεν ανταοκρίθηκαν στην υοχρέωση ου αορρέει αό την ααγόρευση των διακρίσεων

να λάβουν εύλογα µέτρα, ώστε να συλλέξουν και να συντηρήσουν τα αοδεικτικά στοιχεία, να

µελετήσουν όλα τα διαθέσιµα µέσα ου θα µορούσαν να οδηγήσουν στην αοκάλυψη της

αλήθειας και να υιοθετήσουν αοφάσεις λήρως αιτιολογηµένες, αµερόλητες και

αντικειµενικές, χωρίς την αράλειψη γεγονότων ου δηµιουργούν αµφιβολίες σχετικά µε µια

ράξη βίας υοκινούµενη αό ρατσιστικές αντιλήψεις17.

Γ) ΕΕ

Ζητήµατα συναφή µε την οινική αντιµετώιση της ρατσιστικής βίας ρυθµίζει η

αόφαση-λαίσιο 2008/913/∆ΕΥ του Συµβουλίου της 28ης Νοεµβρίου 2008 για την

καταολέµηση ορισµένων µορφών και εκδηλώσεων ρατσισµού και ξενοφοβίας µέσω του οινικού

δικαίου18. Το 2005, το Ευρωαϊκό Παρατηρητήριο των Φαινοµένων Ρατσισµού και

14 Ε∆∆Α (Ευρεία Σύνθεση), Nachova κ.ά. κ. Βουλγαρίας, αόφ. 6.7.2005, αρ. 145. 15 Ε∆∆Α, ό. . αρ. 160, Secic κ. Κροατίας, αόφ. 31.5.2007, αρ. 67. 16 Ε∆∆Α, Πετροούλου-Τσακίρη κ. Ελλάδας, αόφ. 6.3.2008, αρ. 64. 17 Ε∆∆Α, Μέκος και Κουτρόουλος κ. Ελλάδας, αόφ. 13.3.2006, αρ. 69 ε. 18 Βλ. ρόσφατες αρατηρήσεις της ΕΕ∆Α εί του Σ/Ν του Υουργείου ∆ικαιοσύνης, ∆ιαφάνειας και Ανθρωίνων

∆ικαιωµάτων για τη συµµόρφωση µε τις διατάξεις της (Μάρτιος 2011).

13

Μισαλλοδοξίας εξέδωσε συγκριτικά αοτελέσµατα για όλα τα τότε κράτη-µέλη σε σχέση µε την

αντιµετώιση της ρατσιστικής βίας19. Η µελέτη κατέληξε ότι τουλάχιστον τη δεδοµένη εκείνη

ερίοδο, η ελληνική νοµοθεσία και οι µηχανισµοί αρακολούθησης των εριστατικών

ρατσιστικής βίας, καθώς και η οινική αντιµετώισή τους ήταν αναοτελεσµατικοί ή

ανύαρκτοι20.

ΙΙ. Ζητήµατα νοµοθετικής και δικαστικής αντιµετώισης της ρατσιστικής βίας

Η νοµοθεσία µορεί να ρυθµίσει την οινική αντιµετώιση του ρατσιστικού εγκλήµατος

µε ειδική οινική διάταξη δηλαδή ως ιδιώνυµο αδίκηµα, ως ειβαρυντική ερίσταση, ή µε το

συνδυασµό και των δύο.

Α. Στοιχεία νοµοθετικής ροσέγγισης

1. Ιδιώνυµο αδίκηµα

Στην ερίτωση της ειδικής οινικής διάταξης, το ρατσιστικό κίνητρο εριλαµβάνεται

στην αντικειµενική υόσταση του εγκλήµατος. Λίγες έννοµες τάξεις έχουν ειλέξει αυτή την

οδό. Λ.χ. στο Ηνωµένο Βασίλειο, ροστέθηκαν διατάξεις ου τιµωρούν αυστηρότερα τις

ρατσιστικές (ή λόγω θρησκευτικών εοιθήσεων του θύµατος) ειθέσεις µε βαριές σωµατικές

βλάβες21.

Η κύρωση του ρατσιστικού εγκλήµατος ως ιδιώνυµου καθιστά το αδίκηµα ιο ορατό και

αοδοκιµάζει ρητά, οότε και σαφέστερα το ρατσιστικό έγκληµα στα µάτια του θύµατος και του

κοινωνικού συνόλου. Είσης, η ειδική διάταξη διευκολύνει τη συλλογή σχετικών στοιχείων και

εοµένως, την ρόληψη και την καταολέµηση. Αό την άλλη λευρά, οι εισαγγελείς

διστάζουν να καταφύγουν σε αυτές τις διατάξεις, γνωρίζοντας ότι είναι δυσκολότερη η αόδειξη

του ρατσιστικού κινήτρου και εοµένως η καταδίκη του κατηγορούµενου.

2. Το ρατσιστικό κίνητρο ως ειβαρυντική ερίσταση – άρθρο 79 αρ. 3 ΠΚ

Οι ερισσότερες έννοµες τάξεις έχουν ειλέξει ότι η τέλεση του αδικήµατος µε

ρατσιστικό κίνητρο συνιστά ειβαρυντική ερίσταση και κατά την ειµέτρηση της οινής

19 EUMC, RACIST VIOLENCE IN 15 EU MEMBER STATES - A Comparative Overview of Findings from the

RAXEN National Focal Points Reports 2001-2004, April 2005. 20 Ο. ., σελ. 88-89. 21 OSCE/ODIHR, Hate Crime Laws. A Practical Guide, 2009, σελ. 32-33.

14

συνεκτιµάται αό το δικαστήριο. Το άρθρο 79 αρ. 3 ΠΚ ορίζει ότι η τέλεση της ράξης αό

µίσος εθνικό, φυλετικό, θρησκευτικό ή µίσος λόγω διαφορετικού γενετήσιου ροσανατολισµού

κατά του αθόντος συνιστά ειβαρυντική ερίσταση22. Με άλλα λόγια, ρώτα ρέει να

αοδειχθεί η ενοχή του κατηγορούµενου για το βασικό αδίκηµα για το οοίο δικάστηκε και στη

συνέχεια το δικαστήριο κρίνει εάν ληρούνται οι ροϋοθέσεις της ειβαρυντικής ερίστασης.

Ο ελληνικός οινικός κώδικας έχει ειλέξει τη γενική ειβαρυντική ερίσταση, η οοία

δύναται να εφαρµοστεί στην ειµέτρηση της οινής για όλα τα οινικά αδικήµατα23. Σε άλλες

νοµοθεσίες, η ειβαρυντική ερίσταση του ρατσιστικού κινήτρου ροβλέεται για ορισµένα

µόνο αδικήµατα.

Ο συνυολογισµός του ρατσιστικού κινήτρου στην ειµέτρηση της οινής είναι µια ιο

ευέλικτη λύση, αλλά ενέχει κάοια µειονεκτήµατα. Αν το δικαστήριο καταδικάσει τον

κατηγορούµενο µε τη µέγιστη οινή για το αδίκηµα, τότε το ρατσιστικό κίνητρο αραµένει

αφανές και χωρίς καµία συµβολική ή αοτρετική αξία.

3. Το ρατσιστικό κίνητρο: µίσος, εχθροάθεια ή διάκριση;

Τα ρατσιστικό κίνητρο µορεί να αναλύεται στο νόµο ως µίσος ή άλλη συναφή έννοια.

Στις εριτώσεις ου ροβλέεται ότι τιµωρείται όοιος αό µίσος ή εχθροάθεια τέλεσε το

αδίκηµα, ρέει να αοδειχθεί ότι ο δράστης έδρασε όντως λόγω µίσους ή εχθρότητας. Οι

ρόσφατες αντιδράσεις στην έννοια της εχθροάθειας καταδεικνύουν την σουδαιότητα της

διατύωσης του νόµου για το θύµα και το κοινωνικό σύνολο. Στην ράξη όµως φαίνεται ότι αυτό

το µοντέλο ροβληµατίζει και τον εφαρµοστή του δικαίου. Η υοκειµενικότητα της έννοιας του

µίσους και η υοχρέωση για το δικαστήριο να αοδείξει ότι ο κατηγορούµενος αισθανόταν µίσος

κατά τη διάραξη του αδικήµατος µορεί να είναι εξαιρετικά δύσκολη24.

Αλούστερη είναι η εφαρµογή των διατάξεων, οι οοίες ροβλέουν ότι ο δράστης

ειλέγει το θύµα λόγω ενός ροστατευόµενου χαρακτηριστικού αλλά χωρίς να είναι ααραίτητη

η αόδειξη µίσους εκ µέρους του. Έτσι, σε αυτή την ερίτωση εµίτει, για αράδειγµα, η

είθεση σε µετανάστη, εειδή ο δράστης θεωρεί ότι δεν θα την καταγγείλει ή ότι είναι λιγότερο

ιθανό να την καταγγείλει. Στις υοθέσεις αυτές, ενώ ρέει να αοδειχθεί η αιτιώδης

συνάφεια µεταξύ του ροστατευόµενου χαρακτηριστικού του θύµατος και τη συµεριφορά του

κατηγορουµένου, δεν ααιτείται ο ροσδιορισµός των συναισθηµάτων του.

22 Το εδάφιο ροστέθηκε µε το άρθρο 23 αρ. 1 Ν. 3719/2008 (ΦΕΚ Α΄241). Βλ. και τις αρατηρήσεις της ΕΕ∆Α

εί του ρόσφατου Σ/Ν, ό. . 23 Βλ. την Σύσταση της γενικής ολιτικής υ’ αρ. 7 της ECRI σχετικά µε την εθνική νοµοθεσία για την

καταολέµηση του ρατσισµού και των φυλετικών διακρίσεων, αρ. 18- 23. 24 OSCE/ODIHR, Hate Crime Laws. A Practical Guide, 2009, σελ. 47.

15

Εοµένως, η ολιτεία ρέει να ελέγξει σε συνεργασία µε τις ανακριτικές αρχές και

τους δικαστές τις δυσκολίες αόδειξης του µίσους (ή της εχθροάθειας) στην ράξη

και να φροντίσει ώστε όλοι οι εµλεκόµενοι στη διαδικασία να λάβουν την κατάλληλη

ενηµέρωση και εκαίδευση για τη διευκόλυνση της αόδειξης.

Τις δυσκολίες εφαρµογής της νοµοθεσίας στην Ελλάδα σηµείωσε η ECRI το 2009.

Σύστησε συγκεκριµένα στις ελληνικές αρχές η αρχική και η συνεχής εκαίδευση ου

αρέχεται σε δικαστές και εισαγγελείς να τονίζει τη νοµοθεσία κατά του ρατσισµού γενικά και

ιδιαίτερα τους νέους νόµους ου ροβλέουν τα ρατσιστικά κίνητρα ενός εγκλήµατος να

θεωρούνται ειβαρυντικό στοιχείο για την ειβολή της οινής25.

Σύµφωνα µε τους κανόνες ου έχει διατυώσει ο ΟΑΣΕ για τα ρατσιστικά εγκλήµατα, η

νοµοθεσία για την καταολέµηση της ρατσιστικής βίας ρέει να έχει τα ακόλουθα

χαρακτηριστικά26:

1. Πρέει να αναγνωρίζει ως θύµατα ανθρώους και υλικά αγαθά.

2. Να εφαρµόζεται συµµετρικά για όλες τις ιθανές αιτίες.

3. Τα δικαστήρια ρέει να έχουν την αρµοδιότητα να εξετάζουν τα αοδεικτικά

στοιχεία σχετικά µε το κίνητρο.

4. Τα δικαστήρια ρέει να αιτιολογούν την εφαρµογή ή τη µη εφαρµογή της

ειβαρυντικής ερίστασης.

5. Η ολιτεία ρέει να εξετάσει το ενδεχόµενο συνδυασµού ειδικών διατάξεων

ρατσιστικών εγκληµάτων και διατάξεων ου καθιστούν το ρατσιστικό κίνητρο

ειβαρυντική ερίσταση.

6. Πρέει να αναφέρεται σε χαρακτηριστικά ου είναι αµετάβλητα ή θεµελιώδη για την

ταυτότητα του ατόµου.

7. Πρέει να λαµβάνει υόψη κοινωνικά και ιστορικά µοντέλα διακρίσεων.

8. Πρέει να εριλαµβάνει τα χαρακτηριστικά ου είναι ορατά ή εύκολα αναγνωρίσιµα

αό το δράστη.

9. Πρέει να αοφεύγεται στην οινική νοµοθεσία η αόριστη ορολογία.

10. Πρέει να αοφεύγεται η αναφορά σε µια ειδική συναισθηµατική κατάσταση (βλ.

µίσος).

11. Πρέει να ροστατεύει και ανθρώους ου συνδέονται µε τα άτοµα ή τις οµάδες ου

ροστατεύονται κατά του ρατσισµού27.

25 ECRI, Έγγραφο CRI(2009)31, Έκθεση για την Ελλάδα (2009), αρ. 19. 26 OSCE/ODIHR, Hate Crime Laws. A Practical Guide,2009, σελ. 56-57. 27 Για αράδειγµα, ρατσιστική ρέει να χαρακτηριστεί η αόειρα εµρησµού των γραφείων της ΜΚΟ «Youth

Against Racism», ή εναντίον της σοµαλικής κοινότητας και του Φόρουµ ροσφύγων.

16

12. Πρέει να εριλαµβάνει τις εριτώσεις, στις οοίες ο δράστης διέραξε το έγκληµα

έχοντας εσφαλµένη αντίληψη για την ταυτότητα του θύµατος.

13. Πρέει να λαµβάνει υόψη τα ολλαλά κίνητρα ενός δράστη.

Όως ροκύτει αό τον κατάλογο αυτόν, η ληρότητα και η σαφήνεια της νοµοθεσίας

είναι θεµελιώδους σηµασίας για την καταολέµηση της ρατσιστικής βίας. Η

αοτελεσµατικότητα της νοµοθεσίας ρέει ωστόσο να κριθεί σε συνάρτηση µε την ουσιαστική

δυνατότητα ρόσβασης –ιδίως των αλλοδαών – στη δικαιοσύνη και την εφαρµογή της

νοµοθεσίας αό τους δικαστές.

Β. Η δικαστική αντιµετώιση του ρατσιστικού εγκλήµατος

Ο ρόλος της δικαιοσύνης στην καταολέµηση της ρατσιστικής βίας δεν εξαντλείται στην

σαφή ααξίωση ου συνεάγεται η ειβολή της οινής ου ροβλέει ο νόµος. Η στάση των

δικαστών δύναται να ενθαρρύνει ή να αοτρέψει αναλόγως τα θύµατα, αλλά και τους

δικηγόρους, ως ρος την καταγγελία του εριστατικού. Η αοδοκιµασία του ρατσιστικού

εγκλήµατος θα είναι αδύναµη και χωρίς αντίκτυο στην κοινωνία, αν δεν συνοδευτεί αό τη

διασφάλιση αοτελεσµατικής ρόσβασης στη δικαιοσύνη για τα θύµατα ρατσιστικών

εγκληµάτων και τεχνικής κατάρτισης των δικαστών.

1. Εκαίδευση και ευαισθητοοίηση των δικαστών

Στις κοινωνίες µε θολή αντίληψη σχετικά µε το ρατσιστικό έγκληµα, όως η ελληνική,

οι συµµετέχοντες στο δικαστικό γίγνεσθαι διστάζουν να διακινδυνεύσουν την αναζήτηση της

ρατσιστικής τυχής και τελικά ειλέγουν την κλασική ροσέγγιση ενός εγκλήµατος. Παρόλο

ου αυξήθηκαν οι καταδίκες βάσει του Ν. 927/1979 και διευρύνθηκε η ερµηνεία της αρχής της

ίσης µεταχείρισης28, δεν έχει ξεεραστεί η αρχική αµηχανία ου συνδέεται εκτός άλλων µε το

γεγονός ότι οι διατάξεις για την καταολέµηση του ρατσισµού και της ρατσιστικής βίας είναι

σχετικά ρόσφατες για την ελληνική κοινωνία.

Το µήνυµα της δικαιοσύνης ρος τα θύµατα ρέει να είναι ότι οι δικαστές εαγρυνούν

και αρέχουν στα θύµατα την ροστασία ου ροβλέει η νοµοθεσία. Πέρα όµως της ατοµικής

ερίτωσης κάθε θύµατος, η ανάλυση αό το δικαστήριο της αναγνώρισης ή µη του ρατσιστικού

28 Βλ. τη µελέτη του Καθ. Π. Στάγκου και του Λέκτορα Β. Κούτρη για την Ευρωαϊκή Ειτροή «Comparative

study on access to justice in gender equality and anti-discrimination law - National Report for Greece», σελ. 26-

27.

17

κινήτρου φωτίζει λευρές της εγκληµατικότητας ου διαφορετικά θα αρέµεναν ενδεχοµένως

αφανείς για την αντεγκληµατική ολιτική.

Ιδιαίτερη βαρύτητα έχει εοµένως η εκαίδευση και η ευαισθητοοίηση των δικαστών,

ώστε να ανατύξουν το αντανακλαστικό διερεύνησης του ρατσιστικού κινήτρου, ακόµα και

όταν λείει το αντίστοιχο ανακριτικό υλικό.

Προτείνεται η εισαγωγή ειδικού σεµιναρίου στην Εθνική Σχολή ∆ικαστών για την

αντιµετώιση του ρατσιστικού εγκλήµατος κατά την αρχική κατάρτιση, καθώς και

στο λαίσιο της διαρκούς ειµόρφωσης των δικαστών.

2. Πρόσβαση στη δικαιοσύνη

Η ΕΕ∆Α έχει τονίσει ότι η συνδροµή των θυµάτων αό νοµικά ρόσωα και ενώσεις

ροσώων διευκολύνει την ρόσβαση στη δικαιοσύνη αλλά και την αονοµή της. Στη διεθνή

ρακτική, τέτοιες διατάξεις έχουν βοηθήσει να αναδειχθούν ενώιον εθνικών δικαστηρίων και

διεθνών οργάνων υοθέσεις. Ωστόσο σηµειώνεται ότι οι εισαγγελείς δεν ρέει να

εανααύονται και να αέχουν αό την υοχρέωση να ασκούν αυτεαγγέλτως οινική δίωξη

για ρατσιστικά εγκλήµατα.

Η ρόσβαση στη δικαιοσύνη των θυµάτων ρατσιστικών εγκληµάτων συχνά ανακότεται

αό την οικονοµική αδυναµία τους. Σύµφωνα µε τη µελέτη του ΑΠΘ29, οι δικηγόροι

αοφεύγουν τις υοθέσεις ρατσιστικών συµεριφορών, γιατί φοβούνται ότι δεν θα λάβουν την

αµοιβή τους. Οι αδυναµίες του συστήµατος αροχής νοµικής βοήθειας έχουν σοβαρό αντίκτυο

στην καταγγελία των ρατσιστικών εγκληµάτων30. Το κράτος οφείλει να διασφαλίσει στα θύµατα

ρατσιστικών εγκληµατών την αροχή νοµικής βοήθειας αό δικηγόρους µε σχετική γνώση και

εµειρία.

Προτείνεται η αναθεώρηση του συστήµατος νοµικής βοήθειας στα θύµατα

ρατσιστικών εγκληµάτων, ώστε να διευκολύνεται η ρόσβασή τους στη δικαιοσύνη.

ΙΙI. Αστυνοµία και ρατσιστική βία

Η αντιµετώιση της ρατσιστικής βίας αό την αστυνοµία αοτελεί, στην αρούσα φάση,

το σηµαντικότερο εδίο δράσης. Τα ρατσιστικά εριστατικά σανίως καταγγέλλονται στην

29 Ό. . σελ. 25. 30 Βλ. ΕΕ∆Α, «Παρατηρήσεις εί του σχεδίου Π∆ «Τροοοίηση Π∆ 90/2008», Έκθεση 2009, σελ. 52-53,

«Γνωµοδότηση εί του νοµοσχεδίου του Υουργείου ∆ικαιοσύνης για την «Παροχή νοµικής βοήθειας σε ολίτες

χαµηλού εισοδήµατος», Έκθεση 2003, σελ. 181 ε.

18

αστυνοµία. Σε αυτό συντελεί ιδιαιτέρως η ατιµωρησία των αστυνοµικών και το κλίµα ανοχής

ου καλλιεργείται έναντι των δραστών ρατσιστικής βίας.

Α. Η ατιµωρησία

Η ρατσιστική βία στην Ελλάδα δεν θα αντιµετωιστεί οτέ αοτελεσµατικά αν δεν

αλλάξει ριζικά ο χειρισµός των εριστατικών αό την αστυνοµία.

Κατ΄αρχήν, γενικότερα τα εριστατικά βίας, στα οοία εµλέκονται αστυνοµικοί, σάνια

διερευνούνται ή καταλήγουν σε δίκαιη τιµωρία. Η αστυνοµία ως θύτης µένει ατιµώρητη, οότε

τα θύµατα θεωρούν µάταιο να ροβούν σε οοιαδήοτε καταγγελία ρατσιστικής βίας κατά

αστυνοµικού. Η αστυνοµία ως αµέτοχος αρατηρητής ενώιον ειθέσεων αό ακροδεξιές

οργανώσεις και οµάδες δεν ανταοκρίνεται στην υοχρέωση της να ροστατεύσει τα θύµατα

ρατσιστικής βίας. Τέλος, η έλλειψη διερεύνησης είµονων καταγγελιών για υόγειες διαδροµές

και εαφές της αστυνοµίας µε δράστες ρατσιστικής βίας ακυρώνει οοιαδήοτε άλλη ροσάθεια

καταδίκης του φαινοµένου.

Τα δηµοσιεύµατα σχετικά µε την εµλοκή της αστυνοµίας, άµεση ή έµµεση διά της

ανοχής, σε ειχειρήσεις ρατσιστικών οµάδων και η αοχή αό οοιαδήοτε έρευνα σε βάθος µε

ορατά αό όλη την κοινωνία αοτελέσµατα, ισοδυναµούν µε αοδοχή και ειδοκιµασία εν τέλει

των εριστατικών αυτών αό την ολιτεία. Όως σηµειώνει ο ειδικός εισηγητής του ΟΗΕ για

τα βασανιστήρια κατόιν της είσκεψης στην Ελλάδα, «η έλλειψη αοτελεσµατικού

µηχανισµού καταγγελιών, ανεξάρτητης διερεύνησης και αρακολούθησης, δηµιουργεί ένα

εριβάλλον αδυναµίας αντίδρασης για τα θύµατα σωµατικής βίας31».

Στην ααντητική ειστολή ρος την ΕΕ∆Α σχετικά µε τη διερεύνηση του ρατσιστικού

κινήτρου32, το Υουργείο Προστασίας του Πολίτη και η ΕΛΑΣ αναφέρουν ότι «αό τις

διενεργηθείσες διοικητικές εξετάσεις, µετά αό την έκδοση της 4803/22/210-και αό 26-6-2006

εγκυκλίου δ/γής, ου αφορούν αντιδεοντολογική συµεριφορά αστυνοµικών σε βάρος

µεταναστών ή άλλων ατόµων ου ανήκουν σε ευάλωτες κοινωνικές οµάδες, δεν έχει βεβαιωθεί

εριστατικό µε ρατσιστικό κίνητρο». Η στάση της ηγεσίας της ΕΛΑΣ είναι καθοριστική για την

στάση των αστυνοµικών. Όταν η ηγεσία ειδεικνύει όντως µηδενική ανοχή έναντι των

εριστατικών βίας και ειδιώκει την ουσιαστική ενηµέρωση των υηρεσιών για τις συστάσεις

διεθνών οργάνων, αρατηρείται ότι µειώνονται τα εριστατικά µε δράστη αστυνοµικό33.

31 A/HRC/16/52/Add.4, Report submitted by the Special Rapporteur on torture and other cruel, inhuman or

degrading treatment or punishment, Manfred Nowak - Mission to Greece (4.3.2011). 32 Αριθ. Πρωτ. : 7100/18/19-α΄ (25.2.2011). 33 Ο διευθυντής του ινστιτούτου i-Red, κ. Μ. Παύλου, θεωρεί ότι όντως λειτούργησε θετικά η εξέταση κατά

αστυνοµικού µε ερώτηµα αόταξης λόγω ρατσιστικής βίας και η διαβίβαση σε όλες τις υηρεσίες υό τη µορφή

εντολής των Γενικών αρχών της Ευρωαϊκής Ειτροής για την ρόληψη των Βασανιστηρίων και της

19

Β. Υοχρέωση διερεύνησης ρατσιστικού κινήτρου

Η διερεύνηση ρατσιστικού κινήτρου δεν ρέει να εαφίεται στη βούληση των

αστυνοµικών οργάνων, αλλά να αοτελεί υοχρέωση και µέρος της βασικής εκαίδευσης των

αστυνοµικών. Οι αστυνοµικοί και τα ανακριτικά όργανα ρέει να συµεριλαµβάνουν στην

καθιερωµένη διαδικασία τις ενέργειες ου θα βοηθήσουν να θεµελιωθεί το ρατσιστικό κίνητρο.

Το 2006 εκδόθηκε εγκύκλιος διαταγή του Αρχηγού της Ελληνικής Αστυνοµίας µε θέµα:

«Η αντιµετώιση του ρατσισµού, της ξενοφοβίας, της µισαλλοδοξίας και της µη ανεκτικότητας,

κατά την αστυνοµική δράση34». Η εγκύκλιος αυτή ροσδιόρισε τις εριτώσεις στις οοίες

διερευνάται υοχρεωτικά το ρατσιστικό κίνητρο: α) όταν το οµολογούν οι φερόµενοι ως δράστες,

β) όταν το εικαλούνται οι αθόντες και οι µάρτυρες ενός εγκλήµατος, γ) όταν υάρχουν

ενδείξεις µε βάση στοιχεία αοδεκτά αό τον Κώδικα Ποινικής ∆ικονοµίας, δ) όταν οι φερόµενοι

ως δράστες και τα θύµατα του εγκλήµατος αυτοροσδιορίζονται ή ανήκουν σε διαφορετικές

φυλετικές, θρησκευτικές και κοινωνικές οµάδες. Ειλέον, καθιερώθηκε υοχρέωση των

Αξιωµατικών για διερεύνηση τυχόν ρατσιστικού κινήτρου στα λαίσια της ειθαρχικής

διερεύνησης υοθέσεων ου αφορούν αντιδεοντολογική συµεριφορά αστυνοµικών σε βάρος

ατόµων, ου ανήκουν σε ευάλωτες εθνοτικές, θρησκευτικές ή κοινωνικές οµάδες ή είναι

αλλοδαοί. Στην ερίτωση αυτή στα ορίσµατα των διοικητικών εξετάσεων και ερευνών θα

ρέει να µνηµονεύεται αν διερευνήθηκε η ύαρξη τυχόν ρατσιστικού κινήτρου στη

συµεριφορά των ελεγχόµενων αστυνοµικών.

Σύµφωνα µε τη σχετική Σύσταση γενικής ολιτικής της ECRI αριθ. 11, ρατσιστικό

εριστατικό ρέει να θεωρείται «οοιοδήοτε γίνεται αντιλητό ως ρατσιστικό αό το θύµα ή

οοιαδήοτε άλλο άτοµο35». Οι εριτώσεις ου ορίζονται στην εγκύκλιο ως δεσµευτικές είναι

εοµένως ικανοοιητικές. Ωστόσο για την ενίσχυση του κανονιστικού τους χαρακτήρα και την

αντίληψή τους ως υοχρεωτικών αό τους αστυνοµικούς θα ήταν σκόιµο να εισαχθούν στον

Κώδικα ∆εοντολογίας του Αστυνοµικού.

Περιτώσεις, όου εµλέκονται άνθρωοι ου συνεργάζονται µε ΜΚΟ και κοινότητες,

στις οοίες καταγγέλλεται έλλειψη συντονισµού και µεγάλη καθυστέρηση στη διερεύνηση της

υόθεσης, είναι ααράδεκτες και εκθέτουν την αστυνοµία.

Αάνθρωης ή Ταεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιµωρίας (C.P.T.) του Συµβουλίου της Ευρώης, ώστε να µην έχει

καταγραφεί εριστατικό κατά το ρώτο εξάµηνο 2010. 34 Εγκύκλιος 7100/4/3 (24.5.2006). 35 ECRI, Σύσταση γενικής ολιτικής της ECRI αριθ. 11, Combating racism and racial discrimination in policing

(29.6.2007).

20

Προτείνεται η ενσωµάτωση των κριτηρίων διερεύνησης ρατσιστικού κινήτρου της

εγκυκλίου 7100/4/3 (24.5.2006) στον Κώδικα ∆εοντολογίας του Αστυνοµικού.

Προτείνεται η εισαγωγή ερώτησης σχετικά µε την ύαρξη ρατσιστικού κινήτρου.

Προτείνεται να ροβλεφθεί ειδική διαδικασία στο λαίσιο των εσωτερικών

υοθέσεων για την εξέταση ρατσιστικών εριστατικών αό την αστυνοµία.

Γ. Υοχρέωση καταγραφής ρατσιστικών εριστατικών

Η καταγραφή των ρατσιστικών εριστατικών αό την αστυνοµία, ανεξαρτήτως αν τελικά

ασκείται δίωξη για αυτά, λειτουργεί θετικά σε ολλά είεδα. Ο αστυνοµικός κατανοεί και

εξοικειώνεται µε τέτοιου τύου εγκλήµατα, όταν είναι υοχρεωµένος να ααντήσει σε σχετικές

ερωτήσεις ροκειµένου να καταγράψει το εριστατικό. Η αναφορά του εριστατικού διαφέρει

σηµαντικά, καθώς ο αστυνοµικός εκθέτει τα συµβάντα, χωρίς να µορεί να αοφύγει την

υοκειµενικότητα της έκθεσης. Αν ο αστυνοµικός γνωρίζει ότι έχει την υοχρέωση να

καταγράψει τα ρατσιστικά εριστατικά σύµφωνα µε συγκεκριµένους κανόνες, θα αοκτήσει την

συνήθεια να τα αντιµετωίζει όως ειβάλλουν οι κανόνες.

Ειλέον, είναι σηµαντικό για την γενική ολιτική διαχείρισης των ρατσιστικών

εγκληµάτων να γνωρίζει η ολιτεία όσα αό τα καταγεγραµµένα εριστατικά καταλήγουν να

χαρακτηριστούν ρατσιστικά εγκλήµατα αό τις εισαγγελικές αρχές. Ο συσχετισµός των

στοιχείων αυτών µορεί να φανερώσει κενά στο κανονιστικό λαίσιο ή στην ρακτική των

αστυνοµικών οργάνων ή των εισαγγελικών αρχών, καθώς και να συµβάλλει στην

αρακολούθηση της εγκληµατικότητας.

Προτείνεται η υοχρεωτική καταγραφή των ρατσιστικών εριστατικών αό την

αστυνοµία βάσει ειδικής φόρµας, η οοία θα εριλαµβάνει στοιχεία για τους

εµλεκόµενους και τη φύση του εριστατικού.

Προτείνεται η ανάθεση σε ένα συγκεκριµένο άτοµο σε κάθε αστυνοµικό τµήµα της

φροντίδας του αρχείου και της εικοινωνίας µε όλους τους αρµόδιους φορείς.

∆. Υοστήριξη θυµάτων και µαρτύρων – συνεργασία µε ΜΚΟ

Η υοστήριξη των θυµάτων και των µαρτύρων αό την αστυνοµία θα µορούσε να

ανατρέψει εξ ολοκλήρου την αροθυµία των θυµάτων και των µαρτύρων να καταγγείλουν το

εριστατικό. Είναι γνωστό ότι τα αστυνοµικά τµήµατα υοστελεχώνονται και ότι δεν διαθέτουν

ψυχολογικές υηρεσίες. Η συνεργασία µε ΜΚΟ, έστω σε ένα αρχικό στάδιο, για την αροχή

21

ψυχολογικής υοστήριξης, όµως, θα δηµιουργούσε στο θύµα την ααραίτητη εµιστοσύνη ώστε

να καταγγείλει το έγκληµα.

Ελλείψει άντως της δυνατότητας συνεργασίας µε ειδικούς ψυχολόγους, οι αστυνοµικοί

ρέει να εκαιδευτούν ώστε να είναι σε θέση να αντιµετωίσουν το φόβο και τη δυσιστία

θυµάτων και µαρτύρων.

Προτείνεται η συνεργασία της αστυνοµίας µε ΜΚΟ για την ψυχολογική υοστήριξη

θυµάτων και µαρτύρων ρατσιστικών εριστατικών, καθώς και η εκαίδευσή τους,

ώστε να ανταοκρίνονται στην ανάγκη ενθάρρυνσης των ροσώων αυτών.

Η αστυνοµία οφείλει να ειδιώξει την σταθερή συνεργασία µε ειδικούς φορείς, όως η

Ύατη Αρµοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και ΜΚΟ, οι οοίες είτε λόγω σκοού,

έρχονται σε εαφή µε θύµατα, όως αυτές ου αρέχουν ρωτοβάθµια ιατρική ερίθαλψη, είτε

λόγω ειδικής δράσης, όως αυτές κατά των διακρίσεων, γνωρίζουν σε βάθος τις ευάλωτες

οµάδες36. Η αστυνοµία οφείλει είσης να ανατύξει τέτοιες συµµαχίες µε τις κοινότητες των

µεταναστών και των ροσφύγων, οι οοίες έχουν αοδείξει την αντιροσωευτικότητά τους και

την εγγύτητα στις ευάλωτες οµάδες.

Προτείνεται η σταθερή συνεργασία µε ειδικούς φορείς, ΜΚΟ και κοινότητες, οι

οοίες έρχονται σε εαφή µε τα θύµατα.

Ε. Εκαίδευση των αστυνοµικών και σύσταση ειδικής οµάδας

Το ζήτηµα της εκαίδευσης των αστυνοµικών έχει αασχολήσει εανειληµµένα την

ΕΕ∆Α και άλλους φορείς. Η εισαγωγή της ροβληµατικής του ρατσιστικού εγκλήµατος και οι

µέθοδοι αντιµετώισης στην γενική εκαίδευση των αστυνοµικών, θα βοηθούσε αναντίρρητα να

αντιληφθούν ότι αοδίδεται σηµασία στην καταολέµησή του.

Προτείνεται η καθιέρωση ειδικών οδηγιών εί των διαδικασιών ου ρέει να

ακολουθεί ο αστυνοµικός στα ειµέρους στάδια της διαδικασίας διερεύνησης του

εγκλήµατος.

Θεωρώντας ωστόσο ότι χρειάζεται εξειδικευµένη εκαίδευση, ιδίως σε εριτώσεις

µεγάλης έντασης, η ΕΕ∆Α υιοθετεί την ρόταση για τη δηµιουργία ειδικής οµάδας. Η ειδική

οµάδα θα µορούσε να δράσει ιλοτικά στις εριοχές του κέντρου και της εριφέρειας όου

36 Το ζήτηµα της ρατσιστικής βίας έχει αασχολήσει και την Ύατη Αρµοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες,

καθώς οι αιτούντες άσυλο και οι αναγνωρισµένοι ρόσφυγες αοτελούν σταθερά ιθανά θύµατα. Βλ. UNCHR,

Combating racism, racial discrimination, xenophobia and related intolerance through a strategic approach, 2009.

22

εντοίζεται η µεγαλύτερη ένταση37. Η ειλογή των ανθρώων ου θα συµµετέχουν στις ειδικές

οµάδες αντιµετώισης της ρατσιστικής βίας ρέει να γίνει µε αυστηρότητα ώστε να

συµεριληφθούν άτοµα, τα οοία αντιλαµβάνονται τον εαγγελµατισµό ου ααιτείται.

Προτείνεται η δηµιουργία ειδικής οµάδας αστυνοµικών κατά της ρατσιστικής βίας,

για να δραστηριοοιηθεί στις λέον ευάλωτες εριοχές.

Προτείνεται να εκονηθεί ειδικό ειχειρησιακό σχέδιο αντιµετώισης της κρίσης σε

στενή συνεργασία µε τους αστυνοµικούς διευθυντές των εριοχών αυτών, οι οοίοι σε

τακτά χρονικά διαστήµατα θα λογοδοτούν στην ολιτική ηγεσία.

Προτείνεται η δηµιουργία ενός θεσµού διαµεσολάβησης µε τη συµµετοχή κατοίκων,

ΜΚΟ και εκροσώων των δήµων και της αστυνοµίας.

ΙΙΙ. Η καταγραφή των ρατσιστικών εγκληµάτων

Α. Είσηµοι και ανείσηµοι φορείς καταγραφής

Ο σχεδιασµός και η ραγµατοοίηση µιας αοτελεσµατικής ολιτικής κατά της

ρατσιστικής βίας είναι σχεδόν αδύνατοι χωρίς τη δηµιουργία και τη συστηµατική τήρηση ενός

συστήµατος συλλογής στοιχείων. Στα κράτη µε ελλιή συστήµατα, θεωρείται βέβαιο ότι τα

εριστατικά ου γίνονται γνωστά είναι λιγότερα αό αυτά ου συµβαίνουν στην

ραγµατικότητα.

Ο ΟΑΣΕ και το Γραφείο ∆ηµοκρατικών Θεσµών και Ανθρωίνων ∆ικαιωµάτων, στην

ροσάθειά τους να εντείνουν την καταολέµηση των ρατσιστικών εγκληµάτων, ροετοιµάζουν

µια ετήσια έκθεση, στην οοία δηµοσιεύονται στοιχεία, όως τα έχουν συλλέξει τα κράτη. Είναι

χαρακτηριστικό ότι στην έκθεση του 2009 καταγράφονται µόνο δύο υοθέσεις αό την

αστυνοµία, δύο υοθέσεις στις οοίες ασκήθηκε οινική δίωξη και καµία καταδίκη38. Το

Υουργείο ∆ικαιοσύνης είναι αρµόδιο για την συλλογή των στοιχείων και όως ροκύτει αό

τον εν λόγω ίνακα, καταγράφονται όσες υοθέσεις φθάνουν στην εισαγγελία και

χαρακτηρίζονται ως ρατσιστικές.

Στην Ελλάδα, όµως, υάρχει µεγάλη διάσταση µεταξύ των ανείσηµων συστηµάτων

καταγραφής, δηλαδή τις ΜΚΟ ου µε δική τους ρωτοβουλία καταγράφουν τα ρατσιστικά

εριστατικά και τα δηµοσιεύµατα του Τύου. Όως ανέφεραν οι ΜΚΟ ου συµµετείχαν στη

διαβούλευση µε την ΕΕ∆Α, τα θύµατα, κυρίως λέον ασιατικής καταγωγής ή/και µουσουλµάνοι,

37 EUMC, Policing Racist Crime and Violence: A Comparative Analysis, 2005, σελ. 47. 38 OSCE, HATE CRIMES IN THE OSCE REGION – INCIDENTS AND RESPONSES, ANNUAL REPORT FOR

2009, σελ. 104. Τα ρώτα στοιχεία εµφανίζονται το 2008 για την Ελλάδα (1 υόθεση για το έτος 2008).

23

καταφεύγουν σε αυτές για την αροχή ιατροφαρµακευτικής ερίθαλψης, αλλά δεν

καταγγέλλουν το εριστατικό στην αστυνοµία39. Για το έτος 2010, η ΜΚΟ PRAKSIS

εριέθαλψε 206 άτοµα µε κακώσεις40.

Είναι, εοµένως, ροφανές ότι η καταγραφή στοιχείων βάσει της άσκησης οινικής

δίωξης δεν αοτυώνει το εύρος του φαινοµένου. Η συλλογή στοιχείων συνιστά ακόµα ένα

εδίο, στο οοίο η ολιτεία ρέει να ανατύξει συνεργασία µε τις ΜΚΟ και όσους συλλέγουν

αξιόιστα στοιχεία. Στο λαίσιο αυτό, ρέει να ανατυχτεί ένα σοβαρό και αξιόιστο µοντέλο

συλλογής και εεξεργασίας στοιχείων, το οοίο µορεί να αναλάβει το Υουργείο ∆ικαιοσύνης,

όως και σήµερα, ως κεντρικός κρατικός φορέας. ∆ιευκρινίζεται ότι αυτό το σύστηµα

καταγραφής θα διαφέρει αό εκείνο της αστυνοµίας. Εκτός των ΜΚΟ, σύνδεση του συστήµατος

καταγραφής ρέει να γίνει µε τα νοσοκοµεία και τους ιατρικούς συλλόγους, ροκειµένου να

καταγράφονται εριστατικά ου εριθάλονται και εµφανίζουν στοιχεία ρατσιστικής βίας.

Αυτό βεβαίως ροϋοθέτει την ενηµέρωση των ιατρών και των κοινωνικών υηρεσιών των

νοσοκοµείων.

Προτείνεται η δηµιουργία ενός ενιαίου ειδικού συστήµατος καταγραφής ρατσιστικών

εγκληµάτων, το οοίο θα διαχειρίζεται το Υουργείο ∆ικαιοσύνης. Το σύστηµα αυτό

θα συνδέει τα στοιχεία των ΜΚΟ, των νοσοκοµείων και άλλων κατάλληλων φορέων.

Β. Χαρακτηριστικά του συστήµατος καταγραφής στοιχείων

Η τυοοίηση των στοιχείων ου θα καταγράφονται σε ένα ενιαίο σύστηµα είναι το

ρώτο βήµα ρος την αοτελεσµατική αρακολούθηση της εξέλιξης της ρατσιστικής βίας. Τα

αοσασµατικά στοιχεία ου αναφέρουν ένα αριθµό χωρίς εραιτέρω ανάλυση δεν

αξιοοιούνται ειτυχώς. Όως τονίζεται στην έρευνα της ΕΕ για τη ρατσιστική βία, στα κράτη

µέλη ου διαθέτουν άρτιους µηχανισµούς δεδοµένων, συνήθως λαµβάνονται ροοδευτικές

ρωτοβουλίες για την καταολέµηση του ροβλήµατος και για τη συνδροµή ρος τα θύµατα41.

Στην Ελλάδα, ολλά θύµατα είναι αλλοδαοί αράτυα εισερχόµενοι και διαµένοντες

και γι’ αυτό το λόγο δεν καταφεύγουν στις αρχές, για να καταγγείλουν τη βία. Αυτή η

ραγµατικότητα έχει δύο ειτώσεις σηµαντικές: την έλλειψη στοιχείων, όως ήδη αναφέρθηκε

και την ισοεδωτική αντιµετώιση όλων των αλλοδαών ενδεχοµένως και αό τις αρχές. Οι

αιτίες έξαρσης του φαινοµένου ρέει ασφαλώς να µελετηθούν, αλλά η διαίστωση ότι ενώ

39 Βλ. το σύστηµα καταγραφής ου έχει ανατύξει το ινστιτούτο i-Red στην ιστοσελίδα του. Είσης, οι Γιατροί του

Κόσµου καταγγέλλουν ότι δέχονται µεγάλο οσοστό τραυµατισµένων ανθρώων. 40 45 αό το Αφγανιστάν, 59 αό το Μαγκλαντές, 11 αό τη Νιγηρία, 14 αό την Ερυθραία, 34 αό τη Σοµαλία, 6

αό την Αιθιοία, 6 αό το Ιράν, 7 αό το Πακιστάν, 24 αό άλλες χώρες. 41 EUMC, ΡΑΤΣΙΣΤΙΚΗ ΒΙΑ ΣΕ 15 ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΕΕ, Συγκριτική εισκόηση των συµερασµάτων των

Εκθέσεων των Εθνικών Φορέων Συνεργασίας του RAXEN 2001-2004, Συνοτική έκθεση, 2005, σελ. 18.

24

αυξάνονται οι ειθέσεις µε ρατσιστικό κίνητρο, ο χαµηλός αριθµός καταγγελιών και

καταγραφών, δεν µορεί αρά να συνδέεται και µε την αξιοιστία του συστήµατος καταγραφής.

Προτείνεται το σύστηµα καταγραφής να εριλαµβάνει τουλάχιστον τα ακόλουθα

στοιχεία, υό την ροϋόθεση να διαφυλάσσεται η ανωνυµία του θύµατος:

α) εθνική ροέλευση, φύλο, ηλικία θύµατος και δράστη

β) θρησκεία θύµατος και δράστη

γ) τύος εγκληµατικής ράξης

δ) τόος εγκληµατικής ράξης

ε) εάν το θύµα έχει εµλακεί στο αρελθόν σε εριστατικό ρατσιστικής βίας

στ) εάν ο δράστης έχει εµλακεί στο αρελθόν σε εριστατικό ρατσιστικής βίας

IV. Ειγραµµατική αοτύωση των ροτάσεων της ΕΕ∆Α

Νοµοθεσία και δικαιοσύνη

Στη νοµοθεσία ρέει να αοφεύγονται οι αόριστες έννοιες.

Τα δικαστήρια ρέει να εξετάζουν τα αοδεικτικά στοιχεία σχετικά µε το κίνητρο.

Τα δικαστήρια ρέει να αιτιολογούν την εφαρµογή ή τη µη εφαρµογή της

ειβαρυντικής ερίστασης του άρθρου 79 αρ. 3 ΠΚ σχετικά µε το ρατσιστικό

κίνητρο.

Προτείνεται η εισαγωγή ειδικού σεµιναρίου στην Εθνική Σχολή ∆ικαστών για την

αντιµετώιση του ρατσιστικού εγκλήµατος κατά την αρχική κατάρτιση, καθώς και

στο λαίσιο της διαρκούς ειµόρφωσης των δικαστών.

Προτείνεται η αναθεώρηση του συστήµατος νοµικής βοήθειας στα θύµατα

ρατσιστικών εγκληµάτων, ώστε να διευκολύνεται η ρόσβασή τους στη δικαιοσύνη.

Αστυνοµία

Προτείνεται η ενσωµάτωση των κριτηρίων διερεύνησης ρατσιστικού κινήτρου της εγκυκλίου

7100/4/3 (24.5.2006) στον Κώδικα ∆εοντολογίας του Αστυνοµικού.

Προτείνεται η εισαγωγή ερώτησης σχετικά µε την ύαρξη ρατσιστικού κινήτρου.

Προτείνεται να ροβλεφθεί ειδική διαδικασία στο λαίσιο των εσωτερικών υοθέσεων για

την εξέταση ρατσιστικών εριστατικών αό την αστυνοµία.

Προτείνεται η υοχρεωτική καταγραφή των ρατσιστικών εριστατικών αό την αστυνοµία

βάσει ειδικής φόρµας, η οοία θα εριλαµβάνει στοιχεία για τους εµλεκόµενους και τη

φύση του εριστατικού.

25

Προτείνεται η ανάθεση σε ένα συγκεκριµένο άτοµο σε κάθε αστυνοµικό τµήµα της

φροντίδας του αρχείου και της εικοινωνίας µε όλους τους αρµόδιους φορείς.

Προτείνεται η συνεργασία της αστυνοµίας µε ΜΚΟ για την ψυχολογική υοστήριξη

θυµάτων και µαρτύρων ρατσιστικών εριστατικών, καθώς και η εκαίδευσή τους, ώστε να

ανταοκρίνονται στην ανάγκη ενθάρρυνσης των ροσώων αυτών.

Προτείνεται η σταθερή συνεργασία µε ΜΚΟ και κοινότητες, οι οοίες έρχονται σε

εαφή µε τα θύµατα.

Προτείνεται η καθιέρωση ειδικών οδηγιών εί των διαδικασιών ου ρέει να

ακολουθεί ο αστυνοµικός στα ειµέρους στάδια της διαδικασίας διερεύνησης

ρατσιστικού εγκλήµατος.

Προτείνεται η δηµιουργία ειδικής οµάδας αστυνοµικών κατά της ρατσιστικής βίας,

για να δραστηριοοιηθεί στις λέον ευάλωτες εριοχές.

Προτείνεται να εκονηθεί ειδικό ειχειρησιακό σχέδιο αντιµετώισης της κρίσης σε

στενή συνεργασία µε τους αστυνοµικούς διευθυντές των εριοχών αυτών, οι οοίοι θα

λογοδοτούν στην ολιτική ηγεσία.

Προτείνεται η δηµιουργία ενός θεσµού διαµεσολάβησης µε τη συµµετοχή κατοίκων,

ΜΚΟ και εκροσώων των δήµων και της αστυνοµίας.

Καταγραφή των ρατσιστικών εγκληµάτων

Προτείνεται η δηµιουργία ενός ενιαίου ειδικού συστήµατος καταγραφής ρατσιστικών

εγκληµάτων, το οοίο θα διαχειρίζεται το Υουργείο ∆ικαιοσύνης. Το σύστηµα αυτό

θα συνδέει τα στοιχεία των ΜΚΟ, των νοσοκοµείων και άλλων κατάλληλων φορέων.

Προτείνεται το σύστηµα καταγραφής να εριλαµβάνει τουλάχιστον τα ακόλουθα

στοιχεία, υό την ροϋόθεση να διαφυλάσσεται η ανωνυµία του θύµατος:

α) εθνική ροέλευση, φύλο, ηλικία θύµατος και δράστη

β) θρησκεία θύµατος και δράστη

γ) τύος εγκληµατικής ράξης

δ) τόος εγκληµατικής ράξης

ε) εάν το θύµα έχει εµλακεί στο αρελθόν σε εριστατικό ρατσιστικής βίας

στ) εάν ο δράστης έχει εµλακεί στο αρελθόν σε εριστατικό ρατσιστικής βίας.

Αθήνα, 19 Μαΐου 2011

26

Εξτρεµιστικές οµάδες, δηµόσιος ολιτικός λόγος, ρατσιστική βία στα γήεδα

Ι. Εισαγωγικές αρατηρήσεις σελ.27

ΙΙ. Οι ροκλήσεις της δράσης των εξτρεµιστικών οµάδων σελ.28

Α. Η δηµόσια ροτροή στις φυλετικές διακρίσεις και η στρατολόγηση ανηλίκων σελ.28

Β. Οι δηµόσιες ρακτικές εκφοβισµού και συστηµατοοίησης της βίας έναντι θυµάτων και υερασιστών

των ανθρωίνων δικαιωµάτων σελ.30

Γ. Εξτρεµιστικές οµάδες και ελευθερίες ένωσης, συνάθροισης και έκφρασης σελ.33

1. Τα διεθνή και ευρωαϊκά κείµενα ροστασίας των ανθρωίνων δικαιωµάτων σελ.33

2. Η ερµηνεία των διατάξεων αό τα αρµόδια όργανα σελ.34

ΙΙΙ. Η ε ίδραση των ρατσιστικών ιδεολογιών στη λειτουργία του δηµοκρατικού ολιτεύµατος –

ρατσισµός και δηµόσιος ολιτικός λόγος σελ.38

IV. Ρατσιστική βία στον αθλητισµό, ιδίως στο οδόσφαιρο σελ.42

V. Ε ιγραµµατική αράθεση των ροτάσεων της ΕΕ∆Α σελ.45

27

Ι. Εισαγωγικές αρατηρήσεις

Η Εθνική Ειτροή για τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώου (ΕΕ∆Α) θεωρεί τη δράση των

εξτρεµιστικών οµάδων σηµαντική αειλή για τα ανθρώινα δικαιώµατα και την κοινωνική

συνοχή. Η διάδοση των ρατσιστικών ιδεολογιών αό αυτές τις οµάδες ευνοείται αολύτως σε

συνθήκες αναοτελεσµατικής ολιτικής ή ανικανότητας αντιµετώισης των σύγχρονων οξέων

οικονοµικο-κοινωνικών ροβληµάτων αό τα δηµοκρατικά ολιτικά κόµµατα ή άλλες κινήσεις,

ολλώ δε µάλλον στις συνθήκες της αρούσας ολύλοκης οικονοµικής, κοινωνικής και

ολιτικής κρίσης. Η ανεργία και η γενική ανασφάλεια αοδίδονται µε υεραλουστευτικά

ειχειρήµατα σε ευάλωτες οµάδες, όως οι µετανάστες, οι αιτούντες άσυλο, οι ρόσφυγες. Οι

ευάλωτες οµάδες κατηγορούνται ως κύριοι υεύθυνοι και ρωταρχική ηγή όλων των

καθηµερινών δεινών, της ανασφάλειας και της υαρξιακής αγωνίας. Μετατρέονται µε αυτό τον

τρόο σε µια «χειροιαστή» αειλή της κοινωνικής συνοχής, της εθνικής ταυτότητας ή της

ασφάλειας και συνιστούν ένα εχθρό «στα µέτρα» του µέσου ανθρώου.

Το ζήτηµα των εξτρεµιστικών οµάδων αοτελεί σηµαντική αράµετρο της καταολέµησης

της ρατσιστικής βίας42. Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ καταδίκασε νεοναζιστικές και ρατσιστικές

ρακτικές εξτρεµιστικών οµάδων, οι οοίες συµβάλλουν στην υροδότηση του ρατσισµού και των

ρατσιστικών διακρίσεων, της ξενοφοβίας και της µισαλλοδοξίας43. Στις ρακτικές αυτές

συγκαταλέγονται βίαια εριστατικά µε ρατσιστικό κίνητρο στα οοία εµλέκονται νεοναζιστικές

οµάδες και οµάδες µε εξτρεµιστική ιδεολογία και συµεριφορά, καθώς και η αναζωύρωση της

ρατσιστικής και ξενοφοβικής βίας µε στόχους µέλη εθνικών, θρησκευτικών και ολιτιστικών

κοινοτήτων ή µέλη µειονοτήτων. Η Γενική Συνέλευση εανέλαβε ότι τέτοιες ράξεις εµίτουν

στο εδίο εφαρµογής του άρθρου 4 της ∆ιεθνούς Σύµβασης για την κατάργηση των φυλετικών

διακρίσεων και συνιστούν σαφή και ροφανή κατάχρηση των ελευθεριών της συνάθροισης και της

ένωσης, καθώς και της ελευθερίας της έκφρασης, όως κατοχυρώνονται στην Οικουµενική

∆ιακήρυξη των ∆ικαιωµάτων του Ανθρώου, στο ∆ιεθνές Σύµφωνο για τα Ατοµικά και Πολιτικά

∆ικαιώµατα και τη ∆ιεθνή Σύµβαση για την κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων.

Ο αρµόδιος Ειδικός Εισηγητής του ΟΗΕ µελετώντας τις ειτώσεις της δράσης των

εξτρεµιστικών οµάδων στο ρατσισµό, τις φυλετικές διακρίσεις και την ξενοφοβία, εεσήµανε ότι –

42 Σύµφωνα µε την Ειτροή του Συµβουλίου της Ευρώης κατά του Ρατσισµού και της Μισαλλοδοξίας, η έννοια

της οµάδας ερικλείει ιδίως de facto οµάδες, οργανώσεις, ενώσεις και ολιτικά κόµµατα42. Βλ. CRI(2003) 8,

Σύσταση γενικής ολιτικής υ’ αριθ. 7 της ECRI ερί εθνικής νοµοθεσίας για την καταολέµηση του ρατσισµού και

των φυλετικών διακρίσεων (13.12.2002), αρ. 43. 43 A/RES/65/199 (21.12.2010).

28

εκτός αό την ροφανή εριφρόνηση της ααγόρευσης των διακρίσεων – αοτελούν σοβαρή

αειλή για τη διασφάλιση θεµελιωδών δικαιωµάτων, η οοία στην ράξη και υό ορισµένες

συνθήκες αγγίζει την ίδια τη δηµοκρατία44. Εοµένως, η αντιµετώιση των εξτρεµιστικών

οµάδων αό την Πολιτεία δεν άτεται µόνο του ζητήµατος της καταολέµησης της ρατσιστικής

βίας, στην οοία συχνά και οργανωµένα οι οµάδες αυτές καταφεύγουν, αλλά της ροστασίας των

ανθρωίνων δικαιωµάτων και των δηµοκρατικών αρχών.

Στα οικουµενικά κείµενα η καταολέµηση του ρατσισµού συνδέεται µε την ααγόρευση

της ροτροής στο φυλετικό µίσος και τις φυλετικές διακρίσεις. Η δράση των εξτρεµιστικών

οµάδων βασίζεται στον συσχετισµό µεταξύ ροτροής στις φυλετικές διακρίσεις και ανάτυξης

ρατσιστικών ρακτικών οι οοίες αολήγουν συστηµατικά στη διάραξη ρατσιστικών

εγκληµάτων. Η αουσία ενός αοτελεσµατικού µηχανισµού αντιµετώισης του ρατσιστικού

εγκλήµατος, το οοίο σύµφωνα µε τις συστάσεις της ΕΕ∆Α στην ως άνω ρώτη έκθεση, ρέει να

διασφαλίζει την ροστασία του θύµατος και των µαρτύρων της εγκληµατικής ράξης, συνιστά τη

διά αραλείψεως «νοµιµοοίηση» εκ µέρους της Πολιτείας της δράσης των εξτρεµιστικών οµάδων.

Η εραιτέρω αοδοχή της ρατσιστικής ιδεολογίας και της βίας ριζώνει και εξαλώνεται

µέσω του δηµόσιου ολιτικού λόγου όταν αυτός ενσωµατώνει στοιχεία – ουσιαστικά ή τακτικής –

του ρατσιστικού λόγου. Ένα αό τα αοτελέσµατα είναι η εξοικείωση µε το ρατσιστικό λόγο, η

«νοµιµοοίησή» του και εντέλει η σταδιακή αοδοχή φορέων ρατσιστικής βίας ως αραγόντων του

δηµόσιου βίου.

Τέλος, η ΕΕ∆Α ροσεγγίζει για ρώτη φορά τη ρατσιστική βία στα γήεδα, υό το ρίσµα

της δράσης των εξτρεµιστικών οµάδων, καθώς ο χώρος αυτός αοτελεί το ιο αθέατο ή

αραγνωρισµένο φυτώριο ρατσισµού, όου «ευδοκιµούν» και συνυάρχουν ακραίες εκφάνσεις της

βίας. Στο λαίσιο αυτό, η ΕΕ∆Α διατυώνει συνοτικές αρατηρήσεις εί της εφαρµογής του

ψηφισθέντος Νόµου για την αντιµετώιση της βίας στα γήεδα, του ντόινγκ, των

ροσυνεννοηµένων αγώνων και λοιές διατάξεις.

ΙΙ. Οι ροκλήσεις της δράσης των εξτρεµιστικών οµάδων

Α. Η δηµόσια ροτροή στις φυλετικές διακρίσεις και η στρατολόγηση

ανηλίκων

Οι εξτρεµιστικές οµάδες λειτουργούν βάσει µια ιδεολογίας η οοία υοστηρίζει ευθέως και

χωρίς ροσχήµατα την ανωτερότητα των γηγενών, ενώ αράλληλα δικαιολογεί – και «ροβάλλει»

44 A/HRC/15/45 (15.7.2010), Report of the Special Rapporteur on contemporary forms of racism, racial

discrimination, xenophobia and related intolerance on the inadmissibility of certain practices that contribute to

fuelling contemporary forms of racism, racial discrimination, xenophobia and related intolerance.

29

µε κάθε µέσο – την κατωτερότητα των «άλλων» αρνούµενη κατ’εέκταση την ρόσβασή τους σε

θεµελιώδη δικαιώµατα. Τα µέλη των οµάδων αυτών αυτοανακηρύσσονται θεµατοφύλακες της

εθνικής ταυτότητας, το µονοώλιο της οοίας έχουν ειλέον λήρως οικειοοιηθεί. Φροντίζουν

δε να υοστηρίζουν το µονοώλιο αυτό ααξιώνοντας όλες τις υόλοιες αόψεις ου

αρουσιάζουν διαφορετικές τυχές της εκ των ραγµάτων ετερογενούς ραγµατικότητας για τα

ερισσότερα κράτη, ώστε να ειβληθεί διά της εανάληψης και της ειθούς η άοψη ότι

αοτελούν τους λέον αυθεντικούς υερασιστές µιας αρελθούσης λαµρής εθνικής

κατάστασης45.

Η Α. Τσουκαλά εισηµαίνει τις δύο φάσεις µετατροής των µελών ενός υοληθυσµού µιας

χώρας σε κοινωνικούς εχθρούς: αρχικά, αοδίδονται στον υοληθυσµό εγγενή χαρακτηριστικά,

τα οοία τον ακολουθούν για άντα, λ.χ. διαφθορά, ονηριά, έλλειψη ηθικής και στη συνέχεια,

συσχετίζονται τα χαρακτηριστικά αυτά µε σύγχρονα κοινωνικά ροβλήµατα, είτε ως αίτια των

ροβληµάτων είτε ως ειβαρυντικός αράγοντας. Κατόιν της εδραίωσης του συσχετισµού αυτού,

ο στοχευόµενος υοληθυσµός, λ.χ. οι αλλοδαοί εν γένει ή µια συγκεκριµένη κατηγορία

αλλοδαών, αρουσιάζονται αοκλειστικά βάσει του κατασκευασµένου στερεότυου, το οοίο

«(…) τονίζει την εικόνα της µόνιµης αειλής για την ευηµερία της υόλοιης κοινότητας»46. Αό

τη διαδικασία αυτοί δεν ξεφεύγει ο αστυνοµικός, ο οοίος «µε την είκληση ενός συστήµατος

αξιών ου συνδέεται µε αλουστευτικές θεωρίες, δηµιουργεί µια ραγµατικότητα47». Εοµένως,

στην ραγµατικότητα η οοία υακούει στο δηµιουργηθέν στερεότυο, το θύµα της ρατσιστικής

βίας είναι «δικαιολογηµένα» θύµα.

Άλλη µορφή έκφρασης αυτής της ρατσιστικής ροσέγγισης αοτυώνεται στην σκέψη ότι

οι αλλοδαοί είναι «διαφορετικοί», δεν ταιριάζουν µε τις συνήθειες µας και ρέει να γυρίσουν

στο σίτι τους. Στοιχείο του «ηθικού ανικού», το οοίο συντείνει στη σύγχρονη εκδήλωση των

ακραίων ξενοφοβικών αισθηµάτων, είναι «η γενικευµένη εοίθηση ότι οι µουσουλµάνοι ούτε

µορούν ούτε θέλουν να ενσωµατωθούν οµαλά στην ελληνική κοινωνία48». Ο Β. Καρύδης

εισηµαίνει την ανάδραση στη συλλογική κοινωνική συνείδηση, µετά αό διαδοχικά εεισόδια τα

45 A/HRC/15/45 (15.7.2010), Report of the Special Rapporteur on contemporary forms of racism, racial

discrimination, xenophobia and related intolerance on the inadmissibility of certain practices that contribute to

fuelling contemporary forms of racism, racial discrimination, xenophobia and related intolerance, αρ. 8.

Περισσότερα σχετικά µε τις συζητήσεις ερί εθνικής ταυτότητας, βλ. A/HRC/14/43 (30.3.2010), Report of the

Special Rapporteur on contemporary forms of racism, racial discrimination, xenophobia and related intolerance,

αρ. 5-13. 46 Α. Τσουκαλά, Μετανάστευση και εγκληµατικότητα στην Ευρώη, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2001, σελ. 25 ε. 47 Ε. Βαγενά-Παλαιολόγου, «Ρατσισµός και ξενοφοβία στην Ελλάδα σήµερα – Στάσεις των φορέων του είσηµου

κοινωνικού ελέγχου (∆ικαιοσύνη – Αστυνοµία», στο Καβουνίδη, Τ., Καρύδης, Β., Νικολακοούλου-Στεφάνου, Η.,

Στυλιανούδη, Μ. - Γ. Λίλυ - Μετανάστευση στην Ελλάδα : Εµειρίες – Πολιτικές, Β΄ Τόµος, Εκδόσεις ΙΜΕΠΟ, 2008,

σελ. 107-108. 48 Β. Καρύδης, Όψεις κοινωνικού ελέγχου στην Ελλάδα : ηθικοί ανικοί, οινική δικαιοσύνη, Εκδόσεις Αντ.Ν.

Σάκκουλα, 2010 σελ. 132-149.

30

οοία συγκροτούν την αειλητική εικόνα των µεταναστών, ότι «αυτοί οι µετανάστες» δεν έχουν

θέση στη χώρα και µόνη λύση αοτελεί η καταστολή και η υερ-αστυνόµευση49».

Ειλέον, χρησιµοοιείται το ειχείρηµα ότι οι γηγενείς δεν «θέλουν τίοτα αό τους

αλλοδαούς», δεν τους «χρωστούν» τίοτα, οότε το αίτηµα της αοµάκρυνσής τους αρουσιάζεται

σαν ένα «δίκαιο» αίτηµα µιας κοινωνίας ου δεν ευθύνεται για την οικονοµική ανισότητα.

Ο βασικός στόχος της τακτικής αυτής είναι ο καταλογισµός της γενικής δυσαρέσκειας στους

αλλοδαούς, ώστε η ροσάθεια «αοµάκρυνσής» τους µε κάθε τρόο µοιάζει δικαιολογηµένη ή

έστω φυσικό αντανακλαστικό έναντι της αδικίας και του φόβου. Σύµφωνα µε τη Β. Γεωργιάδου,

«[η] ακροδεξιά αντιλαµβάνεται ότι όσοι νιώθουν ανασφαλείς και στο εριθώριο των κοινωνικών

εξελίξεων θεωρούν µάταιο να ειδιώξουν να γίνει υοφερτή η δική τους αδυναµία. Σε µια τέτοια

κατάσταση, δεν είναι η υέρβαση ή ο εριορισµός της αδυναµίας ου µετράει ιο ολύ, αλλά η

υόδειξη «των υαιτίων» για τη δική τους αδυναµία50».

Σηµαντική τυχή της δράσης των εξτρεµιστικών οµάδων είναι οι µέθοδοι στρατολόγησης

νέων µελών. Καταγγέλλεται ότι οι οµάδες αυτές δραστηριοοιούνται στα σχολεία και στους

αθλητικούς χώρους ή στα γήεδα όου ροσεγγίζουν ανηλίκους και νέους ανθρώους. Εκτός του

ευάλωτου των ανηλίκων, οι οµάδες εκµεταλλεύονται την ανάγκη ανηλίκων γεννηµένων στην

Ελλάδα αό αλλοδαούς γονείς να αοδείξουν ότι αοτελούν λήρη µέλη της ελληνικής

κοινωνίας και της ελληνικής ταυτότητας. Έτσι, αρατηρείται η συµµετοχή ανηλίκων µε

αλλοδαούς γονείς σε ακραίες οµάδες µε αοτέλεσµα να στρέφονται µε βαρβαρότητα εναντίον

άλλων αλλοδαών.

Το γενικό ζήτηµα της αντιµετώισης της ρατσιστικής βίας εντός του σχολείου και υό το

ρίσµα της συγχώνευσης των σχολείων χρήζει ειδικής µελέτης και ανάλυσης. Ωστόσο η ΕΕ∆Α,

στο λαίσιο της αρούσας εισήγησης, ροτείνει ενδεικτικά µέτρα ρόληψης τα οοία έχουν ως

στόχο την ενίσχυση της εαγρύνησης των εκαιδευτικών αέναντι στο φαινόµενο και τη

«θωράκιση» των αιδιών µε βιώµατα ανεκτικότητας ώστε να δυσχερανθεί η ροσέγγισή τους αό

τις εξτρεµιστικές ιδεολογίες. Ιδιαίτερο ροβληµατισµό ροκαλεί είσης η χρήση του διαδικτύου

αό τις οµάδες αυτές ροκειµένου να διαδώσουν ροαγανδιστικό υλικό και ρατσιστικές αόψεις.

Β. Οι δηµόσιες ρακτικές εκφοβισµού και συστηµατοοίησης της βίας έναντι

θυµάτων και υερασιστών των ανθρωίνων δικαιωµάτων

49 Ό. . σελ. 144. 50 Β. Γεωργιάδου, Η άκρα δεξιά και οι συνέειες της συνανίνεσης. ∆ανία, Νορβηγία, Ολλανδία, Ελβετία, Αυστρία,

Γερµανία, Εκδ. Καστανιώτη, 2008, σελ. 64.

31

Η ρατσιστική βία δεν εριορίζεται στην είθεση κατά ατόµου. Αοτελεί κοµµάτι µιας

σειράς ρακτικών, οι οοίες στοχεύουν στον εκφοβισµό των αλλοδαών και την συστηµατοοίηση

του ελέγχου συγκεκριµένων εριοχών αό εξτρεµιστικές οµάδες. Παράλληλα εκφοβίζονται όσοι

δεν αοδέχονται τις εξτρεµιστικές ρακτικές και αοδυναµώνονται οι αµυντικές τους ικανότητες

έναντι της βίας. Οι ρακτικές εκφοβισµού δηµιουργούν µε άλλα λόγια τετελεσµένα γεγονότα

υεροχής έναντι των κρατικών µηχανισµών, οι οοίοι είτε είναι ανύαρκτοι είτε αλώς

αρατηρητές της διάβρωση του συστήµατος ροστασίας51.

Μελετώντας τέτοιου είδους ρακτικές, ο Ειδικός Εισηγητής του ΟΗΕ εκφράζει µεγάλη

ανησυχία για τη δηµιουργία και την ανάτυξη εξτρεµιστικών οµάδων «εαγρύνησης» ή

«φύλακες αυτοάµυνας», οι οοίες ειτίθενται σε άτοµα χωρίς να διώκονται οινικά ή να

καταδικάζονται. Όως αναφέρεται στην έκθεση του Ειδικού Εισηγητή, οι οργανώσεις αυτές

υοστηρίζονται και χρηµατοδοτούνται αό ακραία ολιτικά κόµµατα, τα οοία αοκοµίζουν

ολιτικό όφελος αό την κάλυψη των γεγονότων αό τα ΜΜΕ, ενώ καταφέρνουν µε αυτό τον

τρόο να συντηρούν την εαφή τους µε τον τοικό ληθυσµό και µάλιστα να αυξάνουν την

ειρροή τους52.

Οι «ειδροµές» σε οικίες και καταστήµατα αλλοδαών σε συγκεκριµένες εριοχές, καθώς

και οι εριολίες αό γνωστές βίαιες οµάδες σε δρόµους υψηλής συγκέντρωσης µεταναστών και οι

εναντίον τους ειθέσεις έχουν ως αοτέλεσµα τη δηµιουργία «άβατου» για µεγάλες µερίδες του

ληθυσµού αυτού. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα άτοµα ου ανήκουν στις οµάδες στόχου

ροσαθούν να ανατύξουν συστήµατα χαρτογράφησης των «ακίνδυνων» δρόµων και εριοχών,

ενώ ροειδοοιούν αλλήλους ροκειµένου να αοφύγουν ένα σηµείο όου «εαγρυνούν» και

εριολούν µέλη εξτρεµιστικών οµάδων. Αό µαρτυρίες θυµάτων, τις οοίες έχει ήδη

καταγράψει το ∆ίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας, ροέκυψε µια ρακτική

εριολίας δικυκλιστών, η οοία καταλήγει στον άγριο ξυλοδαρµό άτυχων αλλοδαών, κυρίως

διαφορετικού χρώµατος. Ειλέον, καθηµερινά µεταδίδονται λέον αό τα ΜΜΕ σοβαρές

ειθέσεις σε αλλοδαούς. Η σιωή της Πολιτείας έναντι της έξαρσης αυτής συµβάλλει στη γενική

εξοικείωση µε τη ρατσιστική βία και µετατρέει το µακροχρόνιο έλλειµµα αοτελεσµατικής

µεταναστευτικής ολιτικής σε λόγο «νοµιµοοίησης» των ρατσιστικών εγκληµάτων.

Εξάλλου, σε ολλές εριτώσεις µέλη εξτρεµιστικών οµάδων ειτίθενται ή εκφοβίζουν

τους υερασιστές των θυµάτων ενώ αρέχουν την υοστήριξή τους στους θύτες ρατσιστικών

εγκληµάτων. Στην ερίτωση υεράσισης θύµατος ρατσιστικής βίας αό την Ελληνική Ένωση

51 Βλ. την εισήγηση της ΕΕ∆Α σχετικά µε την αντιµετώιση της ρατσιστικής βίας αό τη δικαιοσύνη και την

αστυνοµία (Μάιος 2011). 52 A/HRC/18/44 (21.7.2011), Report of the Special Rapporteur on contemporary forms of racism, racial

discrimination, xenophobia and related intolerance on the implementation of General Assembly resolution

65/199, αρ. 22.

32

για τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώου και του Πολίτη στην Ηγουµενίτσα, µέλη οργάνωσης µετέβησαν

στην εριοχή του δικαστικού µεγάρου µε 2 λεωφορεία, αέκλεισαν την εριοχή και ειτέθηκαν

στους µάρτυρες της υόθεσης53. Κατά τη διάρκεια της δίκης σχετικά µε τα συνθήµατα τα οοία

φώναζαν οι άνδρες της ΟΥΚ κατά τη στρατιωτική αρέλαση της 25ης Μαρτίου 2010 στο κέντρο

της Αθήνας54, οι δικηγόροι των οργανώσεων υεράσισης των ανθρωίνων δικαιωµάτων δέχτηκαν

αειλές αό άτοµα και µέλη της ΟΥΚ. Ειλέον, στο διαδίκτυο κυκλοφόρησαν κείµενα µε

αειλητικούς τίτλους (όως «Θάνατος τώρα αµέσως σε όσους τόλµησαν να δικάσουν τα ΟΥΚ») ενώ

αράλληλα καλούνταν όσοι έχουν εκαίδευση ειδικών δυνάµεων «να άνε µια νύχτα και να

σφάξουν τους κάτωθι ροδότες» και ακολουθούσε αράθεση συγκεκριµένων ονοµάτων δικηγόρων

της Οµάδας ∆ικηγόρων για τα ∆ικαιώµατα Πρσφύγων και Μεταναστών ου µετείχαν στη

διαδικασία.

Η καταγεγραµµένη δηµόσια εκφοβιστική δράση των εξτρεµιστικών οµάδων έναντι των

υερασιστών των ανθρωίνων δικαιωµάτων έχει διττό ροβληµατικό αοτέλεσµα: δυσχεραίνει

ειλέον την οινική διαδικασία στο εδίο καταολέµησης της ρατσιστικής βίας και εν τέλει,

εκφεύγει του ελέγχου της νοµιµότητας.

Η ΕΕ∆Α τονίζει ότι η Πολιτεία έχει ιδιαίτερη υοχρέωση να ροστατεύει τους

υερασιστές των ανθρωίνων δικαιωµάτων τόσο αό κινδύνους ου ροέρχονται αό τα όργανα

του κράτους όσο και αό µη κρατικούς φορείς, σύµφωνα µε τη ∆ιακήρυξη για το ∆ικαίωµα και την

Ευθύνη των Ατόµων και Κοινωνικών Οµάδων και Φορέων για την Προώθηση και την Προάσιση

των ∆ιεθνών Αναγνωρισµένων ∆ικαιωµάτων του Ανθρώος και την Θεµελιωδών Ελευθεριών55. Στην

υοχρέωση αυτή εµίτει η ροστασία της σωµατικής ακεραιότητας των υερασιστών των

ανθρωίνων δικαιωµάτων, καθώς και η καταολέµηση της ατιµωρησίας των µη κρατικών φορέων

αό τους οοίους ροέρχεται η βία και ο εκφοβισµός. Ο Ειδικός Εισηγητής του ΟΗΕ για την

κατάσταση των υερασιστών των ανθρωίνων δικαιωµάτων56 συνιστά στα κράτη να λάβουν

ειρόσθετα µέτρα για τη διασφάλιση της ροστασίας των υερασιστών των ανθρωίνων

δικαιωµάτων, οι οοίοι αντιµετωίζουν µεγαλύτερο κίνδυνο βιαιοτήτων καθώς συχνά θεωρείται

ότι θέτουν υό αµφισβήτηση κανόνες, αραδόσεις και ροκαταλήψεις57.

53 Βλ. σχετικό δηµοσίευµα της 23.11.2010 στο TVXS. 54 Για την ειστολή της ΕΕ∆Α ρος τον Υουργό Προστασίας του Πολίτη και τον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου

σχετικά µε την άσκηση οινικής δίωξης για το συγκεκριµένο ζήτηµα, καθώς και την ανταόκριση του λιµενικού

σώµατος, βλ. Έκθεση 2010, σελ.187-188. 55 Α/RES/53/144 (9.3.1999) διαθέσιµη στην ιστοσελίδα σε ελληνική µετάφραση:

http://www.ohchr.org/Documents/Issues/Defenders/Declaration/Greek_Declaration.pdf . Βλ. είσης το ρόσφατο

σχολιασµό της ∆ιακήρυξης στην ιστοσελίδα

http://www.ohchr.org/Documents/Issues/Defenders/CommentarytoDeclarationondefendersJuly2011.pdf 56 Αόφαση σύστασης αό την αλαιά Ειτροή Ανθρωίνων ∆ικαιωµάτων του ΟΗΕ 2000/61, καθώς και την

ρόσφατη αόφαση του Συµβουλίου Ανθρωίνων ∆ικαιωµατων resolution 16/5. 57Βλ. το ρόσφατο σχολιασµό της ∆ιακήρυξης στην ιστοσελίδα

http://www.ohchr.org/Documents/Issues/Defenders/CommentarytoDeclarationondefendersJuly2011.pdf σελ. 86-

33

Η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συµβουλίου της Ευρώης, σε συνέχεια της υιοθέτησης

της σχετικής ∆ιακήρυξης αό την Ειτροή Υουργών58, έχει διατυώσει την ανησυχία της για

την κατάσταση όσων µάχονται κατά της ατιµωρησίας σοβαρών εγκληµάτων και ευαίσθητων

ζητηµάτων. Θεωρεί δε ότι οι ειθέσεις και οι αραβιάσεις των δικαιωµάτων των υερασιστών

των ανθρωίνων δικαιωµάτων εντός των κρατών του Συµβουλίου της Ευρώης είναι ααράδεκτες

και ρέει να καταδικάζονται σθεναρά59.

Εοµένως, η ΕΕ∆Α υενθυµίζει στην Πολιτεία την υοχρέωσή της να διευκολύνει το έργο

όσων υερασίζονται ειρηνικά τα ανθρώινα δικαιώµατα και τις ευάλωτες οµάδες και να λάβει

µέτρα ρόληψης των ειθέσεων εναντίον τους. Σε κάθε ερίτωση, οι υερασιστές των

ανθρωίνων δικαιωµάτων δεν ρέει να αοτρέονται αό την ρόσβασή τους στη δικαιοσύνη και

τις αρχές.

Εκτός αό τις ροφανείς και άµεσες συνέειες για τα άτοµα τα οοία στοχοοιούν οι

εξτρεµιστικές οµάδες, η Πολιτεία ρέει να λάβει υόψη τις σοβαρές ειτώσεις της διεύρυνσης

της εριθωριοοίησης, της αγίωσης του φόβου και της ενίσχυσης ενός φαύλου κύκλου βίας µέσα

σε µια αέναη διαδικασία εναλλαγής θυτών-θυµάτων.

Γ. Εξτρεµιστικές οµάδες και ελευθερίες ένωσης, συνάθροισης και έκφρασης

1. Τα διεθνή και ευρωαϊκά κείµενα ροστασίας των ανθρωίνων δικαιωµάτων

Η ειβολή εριορισµών στη δράση των εξτρεµιστικών οµάδων θέτει στην Πολιτεία την

υοχρέωση εξεύρεσης της δίκαιης ισορροίας µεταξύ της υοχρέωσης καταολέµησης του

ρατσισµού και τη ξενοφοβίας και της υοχρέωσης διασφάλισης για όλους των δικαιωµάτων στην

ελευθερία της έκφρασης και στην ελευθερία ένωσης και συνάθροισης. Τα διεθνή όργανα

ροστασίας των ανθρωίνων δικαιωµάτων ειφυλάσσουν αυστηρό έλεγχο στις εριτώσεις

εριορισµού των ελευθεριών αυτών, καθώς αυτές συνιστούν ουσιαστικά θεµέλια της

δηµοκρατικής και λουραλιστικής κοινωνίας και κάθε σχεδίου δράσης κατά του ρατσισµού60. Η

συζήτηση στην Ελλάδα σχετικά µε το Σχέδιο Νόµου για την καταολέµηση εκδηλώσεων

87. Αόφαση σύστασης αό την αλαιά Ειτροή Ανθρωίνων ∆ικαιωµάτων του ΟΗΕ 2000/61, καθώς και την

ρόσφατη αόφαση του Συµβουλίου Ανθρωίνων ∆ικαιωµατων resolution 16/5. 58 Declaration of the Committee of Ministers on Council of Europe action to improve the protection of human

rights defenders and promote their activities (6.2.2008). 59 Resolution 1660 (2009), Situation of human rights defenders in Council of Europe member states.

60 Durban Review Conference outcome document (2009), αρ. 58: “the right to freedom of opinion and expression

constitutes one of the essential foundations of a democratic, pluralistic society and stresses further the role these

rights can play in the fight against racism, racial discrimination, xenophobia and related intolerance worldwide”

(αρ. 58).

34

ρατσισµού και ξενοφοβίας έφερε στην ειφάνεια ορισµένες τυχές της ολύλοκης στάθµισης

µεταξύ συγκρουόµενων έννοµων αγαθών61.

Τα διεθνή και ευρωαϊκά κείµενα ροστασίας των ανθρωίνων δικαιωµάτων ροβλέουν

τις εριτώσεις στις οοίες ειτρέονται εριορισµοί. Το άρθρο 19 αρ. 3 του ∆ιεθνούς

Συµφώνου για τα Ατοµικά και Πολιτικά ∆ικαιώµατα (∆ΣΑΠ∆) ορίζει ότι η άσκηση των

δικαιωµάτων ου αορρέουν αό την ελευθερία της έκφρασης συνεάγεται ειδικά καθήκοντα και

ευθύνες και ειτρέει εριορισµούς, όταν ροβλέονται µε σαφήνεια και είναι αναγκαίοι, για τον

σεβασµό των δικαιωµάτων ή της υόληψης των άλλων και για την ροστασία της εθνικής

ασφάλειας, της δηµόσιας τάξης, της δηµόσιας υγείας ή των χρηστών ηθών. Στο άρθρο 20 ∆ΣΑΠ∆

ροβλέεται ειλέον ότι κάθε είκληση εθνικού, φυλετικού ή θρησκευτικού µίσους ου

αοτελεί υοκίνηση διακρίσεων, εχθρότητας ή βίας ααγορεύεται αό τον νόµο. Το άρθρο 10

ΕΣ∆Α ροσθέτει ρητώς στους λόγους εριορισµού της ελευθερίας της έκφρασης την ρόληψη του

εγκλήµατος.

Ως ρος την ελευθερία ένωσης και συνάθροισης, αρόµοιοι είναι οι λόγοι ειτρεόµενων

εριορισµών αό τα άρθρα 21 και 22 ∆ΣΑΠ∆ και 11 ΕΣ∆Α: η ανάγκη ροστασίας της εθνικής

ασφάλειας, της δηµόσιας ασφάλειας, της τάξης και της ρόληψης του εγκλήµατος, η ροστασία

της υγείας και της ηθικής, καθώς και η ροστασία των δικαιωµάτων και ελευθεριών των άλλων.

Το άρθρο 4 της ∆ιεθνούς Σύµβασης για την κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων

ειβάλλει στα κράτη να ααγορεύσουν διά νόµου τη διάδοση ροαγανδιστικών ιδεών οι οοίες

βασίζονται στη φυλετική ανωτερότητα και το µίσος, καθώς και τις ράξεις βίας µε αρόµοια

κίνητρα. Ειλέον, οργανώσεις οι οοίες ειδίδονται σε ροαγανδιστικές δραστηριότητες και

αροτρύνουν στις φυλετικές διακρίσεις ρέει να κηρύσσονται διά νόµου αράνοµες και η

συµµετοχή σε αυτές να τιµωρείται.

Αό την ανάγνωση των διατάξεων αυτών ροκύτει ότι σηµαντικό στοιχείο αοτελεί η

υοκίνηση σε βίαιες ράξεις µέσω της διάδοσης ιδεών ερί ανωτερότητας ή ροώθησης των

διακρίσεων. Σε αυτό το συµέρασµα συνηγορεί το έγγραφο της ∆εύτερης Συνδιάσκεψης των ΗΕ

του 2009 για (Durban Review Conference), το οοίο αροτρύνει τις κυβερνήσεις να τιµωρήσουν

τις βίαιες, ρατσιστικές και ξενοφοβικές δραστηριότητες των οµάδων οι οοίες βασίζονται σε

νεοναζιστικές, νεοφασιστικές ή άλλες βίαιες εθνικές ιδεολογίες62.

2. Η ερµηνεία των διατάξεων αό τα αρµόδια όργανα

61 Βλ. Παρατηρήσεις της ΕΕ∆Α εί του Σχεδίου Νόµου (Μάρτιος 2011). 62 Durban Review Conference outcome document (2009), αρ. 60.

35

Σύµφωνα µε την Ειτροή του ∆ΣΑΠ∆, οι ααγορεύσεις εκ του νόµου ειτρέονται στις

συγκεκριµένες εριτώσεις του άρθρου 20 ∆ΣΑΠ∆, δηλαδή όταν η είκληση εθνικού, φυλετικού

ή θρησκευτικού µίσους συνιστά υοκίνηση διακρίσεων, εχθρότητας ή βίας. Ωστόσο σε κάθε

ερίτωση οι εριορισµοί ρέει να συνάδουν µε τις αυστηρές ροϋοθέσεις του άρθρου 19

∆ΣΑΠ∆63, ως ρος το οοίο το άρθρο 20 αοτελεί lex specialis. Με άλλα λόγια, η Ειτροή

∆ΣΑΠ∆ θεωρεί ασύµβατο µε την υοχρέωση σεβασµού του άρθρου 19 του ∆ΣΑΠ∆ την γενική

ααγόρευση της έκφρασης αντίθεσης λ.χ. µε συγκεκριµένες θρησκείες, εκτός εάν εµίτουν στο

εδίο εφαρµογής του άρθρου 20 λόγω της υοκίνησης στη βία64.

Τόσο οι διατάξεις αυτές όσο και η διάταξη του άρθρου 17 ΕΣ∆Α ερί κατάχρησης

δικαιώµατος υιοθετήθηκαν σε ένα ιστορικό λαίσιο, όου οι µνήµες αό τα ολιγαρχικά καθεστώτα

και το φυλετικό διαχωρισµό ήταν ολύ νωές. Η ανάτυξη του κράτους δικαίου ωστόσο εέφερε

ως φυσική συνέεια την ιδιαιτέρως ροσεκτική εφαρµογή των διατάξεων αυτών αό τα διεθνή

όργανα ελέγχου. Οι νόµοι οι οοίοι εµίτουν στις διατάξεις αυτές χρησιµοοιούνται σε κράτη µε

έλλειµµα δηµοκρατίας ροκειµένου να τιµωρήσουν και να φιµώσουν τις οµάδες, τις οοίες

υοτίθεται ότι ροστατεύουν.

Έτσι το Ε∆∆Α εφαρµόζει το άρθρο 17 (ααγόρευση κατάχρησης δικαιώµατος) µε µεγάλη

φειδώ στο εδίο της ελευθερίας της έκφρασης. Η άσκηση της ελευθερίας της έκφρασης

χαρακτηρίστηκε καταχρηστική, στις εριτώσεις στις οοίες ο φορέας του δικαιώµατος

εκφράστηκε κατά τέτοιο τρόο, ώστε η ειδίωξη την ανατροής της κοινωνικής ειρήνης να

διαιστώνεται χωρίς αµφιβολία65. Στο εδίο της ελευθερίας της ένωσης, το Ε∆∆Α εξετάζει το

καταστατικό των ενώσεων και τη δηµόσια αρουσία τους µέσω των ηγετών. Στην ερίτωση της

Έθνικής και Πατριωτικής Ένωσης Πολωνών Θυµάτων του Μολσεβικισµού και του Σιωνισµού, η

οοία είχε ενσωµατώσει στο καταστικό της αντισηµιτικές αόψεις οι οοίες, σύµφωνα µε το

δικαστήριο, ήταν σε θέση να αναζωυρώσουν τον αντισηµιτισµό, κρίθηκε ότι συνιστούσε

κατάχρηση δικαιώµατος της ελευθερίας της ένωσης66.

Η Ειτροή του ΟΗΕ κατά των φυλετικών διακρίσεων διευκρίνισε ότι βάσει του άρθρου 4

(ααγόρευση της ροαγάνδας και των ροαγανδιστικών οργανώσεων), τα κράτη υοχρεούνται

να οινικοοιούν α) τη διάδοση ιδεών βασισµένων στην ανωτερότητα ή το ρατσιστικό µίσος, β) την

63 Ειτροή ∆ΣΑΠ∆, Γενικό Σχόλιο Αρ. 34, Άρθρο 19: ελευθερία γνώµης και έκφρασης, CCPR/C/GC/34 (12.9.2011),

αρ. 21 ε. 64 Ό. ., αρ. 48 και 50 ε. Βλ. είσης την αναφορά JRT και WG Party κ. Καναδά (Αρ. 104/1981), στην οοία η

Ειτροή κατέληξε ότι ήταν ααράδεκτη υό το ρίσµα του άρθρου 19 αρ. 3, αλλά εεσήµανε ότι οι αόψεις τις

οοίες διέδιδε ο ροσφεύγων µέσω τηλεφωνικού συστήµατος συνιστούν υεράσιση ρατσιστικού ή θρησκευτικού

µίσους, την οοία ο Καναδάς έχει την υοχρέωση κατά το άρθρο 20 αρ. 2 ∆ΣΑΠ∆ να ααγορεύσει. Αόφ. 6.4.1983.

65 Ε∆∆Α, Garaudy κ. Γαλλίας, αόφ. εί αραδεκτού 24.6.2003, Pavel Ivanov κ. Ρωσίας, αόφ. εί αραδεκτού,

20.2.2007. 66 Ε∆∆Α, W.P. κ. Πολωνίας, αόφ. εί αραδεκτού 2.9.2004.

36

ροτροή στις φυλετικές διακρίσεις, γ) τις ράξεις βίας κατά οοιασδήοτε φυλής ή οµάδες

ατόµων διαφορετικού χρώµατος ή άλλης εθνικής ροέλευσης, δ) την συνδροµή δραστηριοτήτων

τέτοιας φύσης. Η Ειτροή συµβουλεύει τα κράτη να αντιδρούν ταχέως έναντι των οργανώσεων

µε ροαγανδιστική δραστηριότητα και να µη διστάζουν να τις θέσουν εκτός νόµου67.

Η Ειτροή του Συµβουλίου της Ευρώης κατά του Ρατσισµού και της Μισαλλοδοξίας

(ECRI) συστήνει την ειβολή οινών για τις ακόλουθες ράξεις, όταν αυτές διαράττονται

εσκεµµένα: α) δηµόσια υοκίνηση βίας, µίσους ή διακρίσεων, β) δηµόσιες ροσβολές και

δυσφήµιση ή γ) αειλές εναντίον ενός ατόµου ή ενός συνόλου ατόµων λόγω της φυλής, του

χρώµατος, της γλώσσας, της θρησκείας, της ιθαγένειας ή της εθνικής ή εθνοτικής τους

καταγωγής· δ) δηµόσια έκφραση, µε ρατσιστικές ροθέσεις, ιδεολογίας η οοία ροβάλλει την

ανωτερότητα ενός συνόλου ατόµων ή υοτιµά ή δυσφηµεί το σύνολο αυτό λόγω της φυλής, του

χρώµατος, της γλώσσας, της θρησκείας, της ιθαγένειας ή της εθνικής ή εθνοτικής του καταγωγής·

ε) δηµόσια άρνηση, υοβάθµιση, δικαιολόγηση ή υεράσιση, µε ρατσιστικές ροθέσεις,

εγκληµάτων γενοκτονίας, εγκληµάτων κατά της ανθρωότητας ή εγκληµάτων ολέµου· στ)

δηµόσια διάδοση ή δηµόσια διανοµή – ή αραγωγή ή αοθήκευση µε σκοό τη δηµόσια διάδοση ή

διανοµή – µε ρατσιστικές ροθέσεις έγγραφου, εικονογραφηµένου ή άλλου υλικού σχετικού µε τις

ράξεις ου αναφέρονται στα στοιχεία α), β), γ), δ) και ε) της αραγράφου 18· ζ) συγκρότηση ή

ανάληψη της ηγεσίας οµάδας η οοία υοδαυλίζει το ρατσισµό· αροχή υοστήριξης στην εν λόγω

οµάδα68· συµµετοχή στις δραστηριότητές της µε σκοό τη συνέργεια στα αδικήµατα ου

αναφέρονται στα στοιχεία α), β), γ), δ), ε) και στ) της αραγράφου 18 (…)69. Η ΕCRI εισηµαίνει

ότι η διάλυση των οργανώσεων ου υοδαυλίζουν το ρατσισµό µορεί να ραγµατοοιείται µόνο

κατόιν σχετικής αόφασης του δικαστηρίου70.

Οµοίως, οι Ειδικός Εισηγητής του ΟΗΕ, εαναλαµβάνοντας την υοχρέωση

εµεριστατωµένου ελέγχου αό τις αρµόδιες αρχές ροκειµένου να διαιστωθεί ότι όντως

συντρέχουν οι ροϋοθέσεις εριορισµού ή οινικής δίωξης, ροτείνει το άγωµα των

οικονοµικών συναλλαγών αυτών των οργανώσεων και στις εριτώσεις συστηµατικής αρανοµίας,

ως ύστατο µέσο, τη διάλυσή τους71. Παρατηρούµε εοµένως ότι η ροσέγγιση των οργάνων τα

οοία έχουν ως αοστολή την καταολέµηση του ρατσισµού δεν αοκλείει τη ριζική λύση της

διάλυσης των ενώσεων αυτών και την οινική δίωξη των δραστών. Αντιθέτως, τα όργανα µε

αοστολή την ροστασία των ατοµικών δικαιωµάτων ειµένουν στην εφαρµογή τέτοιων διατάξεων

67 CERD, Γενική Σύσταση Αρ. 15, Organized violence based on ethnic origin (Art. 4) (23.3.1993), αρ. 4-6. 68 Η ECRI διευκρινίζει ότι η έννοια της «αροχής υοστήριξης» εριλαµβάνει ράξεις όως η χρηµατοδότηση της

οµάδας, η εξασφάλιση άλλων υλικών αναγκών, η κατάρτιση ή αόκτηση εγγράφων. Ό. ., αρ. 43. 69 Ό. ., αρ. 18. 70 Ό. . αρ. 37, 38-43. 71 A/HRC/15/45 (15.7.2010), ό. ., αρ. 20.

37

σε εξαιρετικές εριτώσεις και κατόιν µιας ενδελεχούς εξέτασης της κάθε συγκεκριµένης

ερίτωσης. Σε κάθε ερίτωση, η αόφαση αυτή ρέει να λαµβάνεται αό αρµόδιο δικαστήριο

βάσει σαφών νοµοθετικών διατάξεων.

Ο Ποινικός Κώδικας ροβλέει στο άρθρο 187 την κύρωση όοιου συγκροτεί ή εντάσσεται

ως µέλος σε δοµηµένη και µε διαρκή δράση οµάδα αό τρία ή ερισσότερα ρόσωα (οργάνωση)

"ου ειδιώκει" τη διάραξη µιας σειράς κακουργηµάτων, µεταξύ των οοίων αναφέρεται η βαριά

σωµατική βλάβη και η ανθρωοκτονία µε ρόθεση. Εοµένως, αν κάοιο αό τα θύµατα υερβεί

τα εµόδια και κινήσει την οινική διαδικασία, ρέει να εξεταστεί αναλυτικά αν τίθεται ζήτηµα

εφαρµογής του άρθρου 187.

Η ΕΕ∆Α αναγνωρίζει ότι λίγοι εριορισµοί των εν λόγω ελευθεριών µορούν να γίνουν

ανεκτοί σε µια δηµοκρατική κοινωνία, χωρίς να ληγεί ο δηµόσιος διάλογος και η αρχή του

λουραλισµού. Υάρχουν ωστόσο εριτώσεις οργανωµένης ροαγάνδας και συστηµατοοίησης

της ρατσιστικής βίας, η ατιµωρησία των οοίων αοδυναµώνει τις αρχές του κράτους δικαίου και

ενθαρρύνει τους θύτες να εαναλάβουν τις ράξεις τους εισράττοντας ολοένα ερισσότερη

αοδοχή72.

Η ΕΕ∆Α λαµβάνει υόψη τις συστάσεις των διεθνών και εριφερειακών οργάνων

ροστασίας των ανθρωίνων δικαιωµάτων και καταολέµησης του ρατσισµού, καθώς και τις

ιδιαιτερότητες της ελληνικής ερίτωσης και συστήνει στην Πολιτεία σε συνέχεια των συστάσεων

ου έχει ήδη αευθύνει:

→ Εαγρύνηση έναντι οµάδων οι οοίες διαδίδουν αόψεις βασισµένες στο φυλετικό µίσος.

→ Ενηµέρωση των αστυνοµικών δυνάµεων σχετικά µε τις συνέειες της δράσης των

εξτρεµιστικών οµάδων και εκαίδευση ώστε να αντιδρούν καταλλήλως.

→ Συλλογή αοδεικτικών στοιχείων ώστε η εφαρµογή του άρθρου 187 ΠΚ στις εριτώσεις

των εξτρεµιστικών οργανώσεων να καθίσταται δυνατή.

→ ∆ηµιουργία ειδικής αστυνοµικής οµάδας για την αρακολούθηση και την αντιµετώιση

των εξτρεµιστικών οµάδων.

→ Ανάτυξη συνεργασίας µε ειδικούς ειστήµονες, οι οοίοι µελετούν τη δράση και την

εξέλιξη τέτοιων οργανώσεων και µε τις ΜΚΟ, οι οοίες έρχονται σε εαφή µε τα θύµατα

και γίνονται οι ίδιες στόχος των εξτρεµιστικών οµάδων.

→ Προστασία των δικαιωµάτων των υερασιστών ανθρωίνων δικαιωµάτων και διασφάλιση

της ρόσβασής τους στη δικαιοσύνη και τις αρχές.

72 World Conference against Racism, Racial Discrimination, Xenophobia and Related Intolerance, Durban

Declaration, αρ. 81.

38

→ Ενηµέρωση και ευαισθητοοίηση σε είεδο τοικών συµβουλίων σχετικά µε τις αρνητικές

ειτώσεις τέτοιων ιδεολογιών.

→ Προγράµµατα ρόληψης στα σχολεία και σύνδεση µε τα µέτρα καταολέµηση της

ενδοσχολικής βίας. Ενδεικτικά73: α) εµλουτισµός της εκαιδευτικής ύλης µε ενότητες

σχετικά µε την καταολέµηση της ρατσισµού και της βίας, β) βιωµατική µάθηση µε

αντικείµενο τη συνύαρξη και τον σεβασµού του διαφορετικού, γ) µηχανισµοί ρόληψης

εντός του σχολικού συµβουλίου µε την συµµετοχή των εκαιδευτικών και των αιδιών.

→ Προγράµµατα εαγγελµατικής κατάρτισης για τους νέους στις δύσκολες εριοχές όου οι

εξτρεµιστικές οµάδες ανατύσσουν τη δράση τους.

→ Υοστήριξη ολιτιστικών και ειστηµονικών εκδηλώσεων µε αντικείµενο την

καταολέµηση του ρατσισµού και ιδίως την εξήγηση των µεθόδων και των συνεειών της

δράσης των εξτρεµιστικών οµάδων.

→ Σαφής και ρητή καταδίκη των εξτρεµιστικών οµάδων και των ρακτικών τους αό την

ολιτική ηγεσία.

Ο ρόλος της ολιτικής ηγεσίας και των ολιτικών κοµµάτων είναι καθοριστικός. Η

καταδίκη των ροαγανδιστικών και ρατσιστικών ρακτικών των εξτρεµιστικών οµάδων αό τους

ολιτικούς χωρίς υεκφυγές και η ροώθηση της ανεκτικότητας αό τα δηµόσια ρόσωα έχει

ιδιαίτερο ηθικό βάρος74. Παρά την ααξίωση της ολιτικής, οι ολίτες έχουν ανάγκη και

αναζητούν τα θετικά (αρα)δείγµατα. Αντιθέτως, όταν τα κόµµατα και οι ολιτικοί φορείς θέτουν

σε διαραγµάτευση την υοχρέωση καταολέµησης του ρατσισµού αντιδρώντας αντανακλαστικά

στο λαϊκισµό των εξτρεµιστικών ιδεολογιών δεν εκληρώνουν τον σκοό τους και δεν

ροστατεύουν τη δηµοκρατία. Ακόµα ιο εικίνδυνη είναι η οριζόντια διάχυση ξενοφοβικών ή

και ρατσιστικών αόψεων σε στελέχη ολλών ολιτικών κοµµάτων, η αβασάνιστη ή συνειδητή

χρήση ρατσιστικών στερεοτύων στον ολιτικό τους λόγο και η ενγένει εκµετάλλευση φοβικών

συνδρόµων για σκοούς κοµµατικού οφέλους.

ΙΙΙ. Η είδραση των ρατσιστικών ιδεολογιών στη λειτουργία του δηµοκρατικού

ολιτεύµατος – ρατσισµός και δηµόσιος ολιτικός λόγος

73 Βλ. ερισσότερα στις Συµερασµατικές σκέψεις και ροτάσεις του Γ. Μόσχου, στο Α. Γιωτοούλου-

Μαραγκοούλου (διευθ.), Εθνική Ειτροή για τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώου – Ειδική Ειτροή Μελέτης των

Οµάδων Ενδοσχολικής Βίας, Οµαδική βία και ειθετικότητα στα σχολεία, Νοµική Βιβλιοθήκη, 2010, σελ. 338-347. 74 A/HRC/18/44 (21.7.2011), ό. ., αρ. 40.

39

Σύµφωνα µε τον Ειδικό Εισηγητή του ΟΗΕ, σηµαντική ρόκληση αραµένει η ενίσχυση

της ειρροής των εξτρεµιστικών ιδεολογιών σε αρκετά κράτη και εριοχές του λανήτη. Το 2001,

στην Παγκόσµια Συνδιάσκεψη του Durban, τα κράτη καταδίκασαν τις ολιτικές λατφόρµες και

τους οργανισµούς οι οοίοι βασίζονται στο ρατσισµό και την ξενοφοβία ή σε θεωρίες φυλετικής

ανωτερότητας ως ασύµβατους µε τη δηµοκρατία75. Αό τότε έως σήµερα ωστόσο καταγράφεται

σηµαντική διαφοροοίηση στον ολιτικό χάρτη µε την είσοδο στα εθνικά κοινοβούλια

εκροσώων των εξτρεµιστικών ιδεολογιών. Ειλέον, σηµειώνεται ότι η δηµοτικότητα

ορισµένων τέτοιων κινηµάτων αυξάνεται µέσω της καταγγελτικής ρητορικής κατά των

µεταναστών και των αιτούντων άσυλο, οι οοίοι αρουσιάζονται ως υεύθυνοι για τα ροβλήµατα

κάθε κράτους. Παράλληλα όµως ανατύσσεται αό τους εξτρεµιστικούς φορείς µια στρατηγική

«οισθοχώρησης»: ροκειµένου να διατηρήσουν τη θέση τους στην ολιτική σκηνή, υιοθετούν µια

µετριοαθέστερη ρητορική και αοφεύγουν τον άµεσο ροαγανδιστικό λόγο. Ειλέον δε

χρησιµοοιούν ένα λόγο σχεδόν µειλίχιο και «συµβατό» µε τα ανθρώινα δικαιώµατα, ώστε να

αοφύγουν τις καταγγελίες και να κερδίσουν ερισσότερους υοστηρικτές76.

Η εικρατούσα ολιτική σκηνή δεν εηρεάζεται µόνο λόγω της εισχώρησης ακραίων

στοιχείων· σηµαντική ευθύνη φέρουν τα ολιτικά κόµµατα τα οοία τηρούν µια αµφίσηµη στάση

έναντι των στοιχείων αυτών, ενώ αναλόγως του διακυβεύµατος δεν διστάζουν να δηµιουργούν

συµµαχίες µαζί τους77. Οι εξτρεµιστικοί ολιτικοί φορείς αρεµβαίνουν στο δηµόσιο διάλογο

ροκειµένου να στρέψουν την ροσοχή στα ζητήµατα ου ευνοούν τη διάδοση της ιδεολογίας

τους. Τα ολιτικά κόµµατα εµλέκονται σε µια λαϊκιστική ροσέγγιση των ροβληµάτων της

ανεργίας, της ασφάλειας και της µετανάστευσης, ροκειµένου να µη χάσουν ψηφοφόρους.

Εοµένως, αντί να ειχειρηµατολογήσουν ολιτικά κατά των υεραλουστευτικών θέσεων των

εξτρεµιστικών ολιτικών φορέων και να ενηµερώσουν την κοινή γνώµη µε ραγµατικά στοιχεία,

ολισθαίνουν σε ρακτικές οι οοίες δεν ευνοούν τη δηµοκρατία.

Οι δηλώσεις των εκροσώων της Πολιτείας, οι οοίες στοχοοιούν συγκεκριµένες οµάδες

ως υεύθυνες για σύνθετα ροβλήµατα, όως λ.χ. η δηµόσια υγεία, στιγµατίζει τις οµάδες αυτές

και νοµιµοοιεί τους υερασιστές ρατσιστικών θέσεων. Σε ρόσφατη ερίτωση τέτοιων

δηλώσεων, αρµόδιος Υουργός αρέβλεψε την ατοµική ευθύνη του καθενός για την ροστασία

της υγείας του και καταλόγισε µε τρόο αυθαίρετα γενικευτικό ευθύνες σε ιθανά θύµατα

εµορίας ανθρώων και τοξικοεξαρτηµένα, τα οοία η Πολιτεία υοχρεούται να ροστατεύσει και

να εριθάλψει. Προσέδωσε έτσι σε µια κοινωνική οµάδα, και µάλιστα εξαιρετικά ευάλωτη,

χαρακτηριστικά γνωρίσµατα συλλήβδην αειλής για τη δηµόσια ασφάλεια και κάλεσε τους

75 Ό. . αρ. 85. 76 A/HRC/18/44 (21.7.2011), ό. ., αρ. 26. 77 Ό. . αρ. 27-28.

40

ολίτες σε εγρήγορση αέναντί της. Ειβεβαιώνοντας την σχέση αλληλοτροφοδότησης

ρατσιστικού λόγου και ρατσιστικής ράξης, η Πολιτεία ροχώρησε σε µια αµφισβητούµενη αό

άοψης ιατρικής δεοντολογίας διαδικασία ροσαγωγής και εξέτασης εκδιδόµενων γυναικών,

καθώς και στην άνευ δισταγµού δηµοσιοοίηση φωτογραφιών και ευαίσθητων ιατρικών

δεδοµένων. Ορισµένες εξ αυτών των γυναικών ληροφορήθηκαν ότι διαιστώθηκαν HIV

οροθετικές αό την τηλεόραση. Η ράξη αυτή ρωτίστως αντίκειται στο νοµοθετικό λαίσιο

ροστασίας των δεδοµένων ροσωικού χαρακτήρα, θέτει σοβαρούς ροβληµατισµούς για την

συµβατότητα της διάταξης του άρθρου 49 Ν. 4075/2012 και της λεγόµενης υγειονοµικής διάταξης

«Ρυθµίσεις ου αφορούν τον εριορισµό της διάδοσης Λοιµωδών Νοσηµάτων» µε τις διατάξεις

ροστασίας της ροσωικής ελευθερίας (στέρηση ελευθερίας και υοχρεωτική εξέταση χωρίς την

συναίνεση του ατόµου και χωρίς συµβουλευτική συνδροµή) και της ιατρικής δεοντολογίας και

αναβιώνει, µε τον εύγλωττο τρόο της τηλεοτικά µεταδιδόµενης εικόνας, αραδοσιακές

σεξιστικές ρακτικές στιγµατισµού και εξευτελιστικής µεταχείρισης των γυναικών-µιασµάτων

αό τις οοίες κινδυνεύουν οι αθώοι «οικογενειάρχες».

Έµµεσο αοτέλεσµα τέτοιων ρακτικών είναι η νοµιµοοίηση ενός νέου εθνικισµού,

εθνικού ή ολιτισµικού, ο οοίος θεωρεί την ολυολιτισµικότητα µια αειλή για την εθνική

ταυτότητα, τις αξίες και την κοινωνική αλληλεγγύη στο λαίσιο µιας κοινωνίας ου θεωρούσαµε

οµοιογενή78. Σηµειώνεται εοµένως µια ανενδοίαστη αόκλιση αό την καταγεγραµµένη στο

αρελθόν ρακτική των δυτικών κυβερνήσεων, οι οοίες, ενώ στην ράξη ειβεβαίωναν την

αδυναµία διαχείρισης των σύγχρονων ροβληµάτων µε την ανάτυξη ολιτικών βασισµένων

αοκλειστικά στην ασφάλεια, ασκούσαν εν τούτοις οξεία κριτική στο ρατσιστικό ολιτικό λόγο79.

Η ECRI καταδίκασε τη χρήση ρατσιστικών, αντισηµιτικών και ξενοφοβικών στοιχείων στον

ολιτικό λόγο και τόνισε ότι είναι ηθικά ααράδεκτο80. Η Ειτροή εξέφρασε µεγάλη ανησυχία

για το ρόλο των ολιτικών κοµµάτων στη διαδικασία νοµιµοοίησης και αοδοχής του

ρατσιστικού λόγου. Εκτός αό τις ειτώσεις στη ζωή των οµάδων στόχων, η Ειτροή

εισηµαίνει ότι µακρορόθεσµα διαρρηγνύεται η κοινωνική συνοχή ενώ αράλληλα κερδίζει

έδαφος ο ρατσισµός και η ρατσιστική βία. Μεταξύ ορισµένων ρακτικών µέτρων, η Ειτροή

καλεί τα ευρωαϊκά ολιτικά κόµµατα να υογράψουν και να εφαρµόσουν τον Χάρτη των

ευρωαϊκών ολιτικών κοµµάτων για µια µη ρατσιστική κοινωνία, ο οοίος ροτείνει µια

78 A/HRC/5/10 (25.5.2007), Programmes politiques qui incitent à la discrimination raciale ou l’encouragent, αρ.

13. 79 ∆. Χριστόουλος, «Η αυτοϋονοµευτική υόσταση των ευρωαϊκών αντιρατσιστικών ολιτικών» στο Γ. Κτιστάκις

(ε.), Μετανάστες, ρατσισµός, ξενοφοβία : αό τη θεωρία στην ράξη, Γιάννης Γενική Γραµµατεία Νέας

Γενιάς, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2001, σελ. 93-96. 80 ECRI, ∆ιακήρυξη σχετικά µε τη χρήση ρατσιστικών, αντισηµτικών και ξενοφοβικών στοιχείων στον ολιτικό λόγο

(17.3.2005). Για µια αναλυτική ροσέγγιση της ανόδου των αραδοσιακών ακροδεξιών κοµµάτων στην Ευρώη, βλ.

αρ. 16-34.

41

υεύθυνη στάση έναντι των ρατσιστικών ροβληµάτων, σε είεδο εσωτερικής οργάνωσης και

δράσης των κοµµάτων.

Η ως άνω ανάλυση καταδεικνύει ότι η είδραση στη δηµοκρατία µέσω της ενσωµάτωσης

ρατσιστικών κινηµάτων και ιδεών στην εικρατούσα ολιτική σκηνή είναι καταγεγραµµένη και

δεν ειδέχεται αµφισβήτηση. Η αοτελεσµατική καταολέµηση του ρατσισµού και κατ’εέκταση

της ρατσιστικής βίας δεν δύναται να εριοριστεί στη λήψη νοµοθετικών ρωτοβουλιών. Τα

ολιτικά κόµµατα οφείλουν να αναλάβουν τον ρωταρχικό ρόλο στην ααξίωση του ρατσιστικού

δηµόσιου λόγου, να υιοθετήσουν κώδικες συµεριφοράς και κυρίως να αντιστέκονται στη

δηµιουργία συµµαχιών µε εξτρεµιστικούς ολιτικούς φορείς.

Ειλέον, η ΕΕ∆Α διευκρινίζει ότι στην κατηγορία του δηµόσιου λόγου εµίτει ο

δηµόσιος λόγος των εκροσώων των θρησκευτικών δογµάτων. Η ΕΕ∆Α δεν αραγνωρίζει τις

ροσάθειες ιεραρχών να αναληρώσουν την αουσία δοµών ρόνοιας και να ανακουφίσουν τις

ευάλωτες οµάδες, χωρίς καµία διάκριση και ανεξαρτήτως ροέλευσης, καταγωγής ή χρώµατος.

Πρέει ωστόσο να αρατηρηθεί ότι ορισµένες αρεµβάσεις εκροσώων στην εικαιρότητα αό

άµβωνα ή οι δηλώσεις τους στα ενηµερωτικά µέσα θέτουν σοβαρούς ροβληµατισµούς

συµβατότητας µε την υοχρέωση των δηµόσιων λειτουργών να αέχουν αό κάθε ράξη

ροτροής στις διακρίσεις, το φυλετικό µίσος, τη µισαλλοδοξία και τη βία. Η Πολιτεία οφείλει να

λάβει σοβαρά υόψη τη νοµολογία του Ε∆∆Α και να αντιµετωίσει το ζήτηµα µε σαφήνεια χωρίς

να ενδίδει σε µια άνιση εφαρµογή του νόµου81.

Η ΕΕ∆Α συστήνει στα ολιτικά κόµµατα και τις δηµόσιες αρχές:

→ Την ααξίωση και σαφή στηλίτευση του ρατσιστικού δηµόσιου λόγου αό όοιον κι αν

ροέρχεται, συµεριλαµβανοµένων των εκροσώων κάθε θρησκείας.

→ Την ανάτυξη ολιτικών ειχειρηµάτων βάσει ραγµατικών στοιχείων έναντι των

λαϊκιστικών ροκλήσεων αό τους εξτρεµεστικούς ολιτικούς φορείς.

→ Την ανάτυξη διαλόγου και σχέσεων εµιστοσύνης µε τις ευάλωτες οµάδες.

→ Την υιοθέτηση µέτρων αυτορρύθµισης για τα ολιτικά κόµµατα τα οοία συµµετέχουν στη

Βουλή και στις βουλευτικές εκλογές.

→ Την αυτοσυγκράτηση των ΜΜΕ σχετικά µε την αναµετάδοση του δηµόσιου ρατσιστικού

λόγου και κυρίως τη σαφή ααξίωσή του σε κάθε ερίτωση.

81 Ε∆∆Α, Baczkowski κ.α. κατά Πολωνίας (αόφ. 3.5.2007).

42

IV. Ρατσιστική βία στον αθλητισµό, ιδίως στο οδόσφαιρο

Η διάδοση των ρατσιστικών ιδεολογιών στο χώρο του αθλητισµού και ιδίως, η αύξηση των

εριστατικών ρατσιστικής βίας στο οδόσφαιρο, αασχολεί τα τελευταία έτη τα διεθνή όργανα

καταολέµησης του ρατσισµού82. Ο Ειδικός Εισηγητής του ΟΗΕ εισηµαίνει µεταξύ των αιτίων

της έξαρσης της ρατσιστικής βίας ότι τα ευγενή ιδεώδη της άµιλλας και του αµοιβαίου σεβασµού

διαβρώθηκαν αό τον αροξυσµό της εθνικιστικής διάστασης των αγώνων και την υερβολική

εµορευµατοοίηση του αθλητισµού83.

Οι εξτρεµιστικές οµάδες δρουν και εντός γηέδων. Μέλη των οµάδων αυτών στοχοοιούν

αλλοδαούς αίκτες µε σαφή ρατσιστικά κίνητρα. Αθλητές γίνονται αντικείµενο συστηµατικού

χλευασµού, ακόµα και αό συναθλητές τους, λόγω χρώµατος ή/και εθνικής ροέλευσης, µε

αοτέλεσµα οι αστεϊσµοί ρατσιστικού εριεχοµένου να αοτελεί τον κοινό κώδικα εικοινωνίας.

Στην εξάλωση της ρατσιστικής βίας στα γήεδα συντείνει εξίσου όµως η στάση ανοχής αό

σουδαίους αράγοντες των οδοσφαιρικών οµάδων. Η ανοχή έναντι των ράξεων βίας συχνά

γίνεται συγκάλυψη εγκληµατικών ράξεων ροκειµένου να µη δυσαρεστηθούν οι οαδοί της

οµάδας. Η Ευρωαϊκή Οµοσονδία Ποδοσφαίρου ανακοίνωσε ότι θα δείξει µηδενική ανοχή και

ότι διερευνά τις ρατσιστικές συµεριφορές κατά αικτών σε δύο αγώνες της ρώτης εβδοµάδας του

Ευρωαϊκού ρωταθλήµατος οδοσφαίρου. Στη διάθεση της αρµόδιας Ειτροής της UEFA

βρίσκεται υλικό αό τους αγώνες, το οοίο θα τη βοηθήσει να εντοίσει τους δράστες.

Η δράση των οργανώσεων αυτών εντείνεται µε αφορµή αγώνες της εθνικής οµάδας

οδοσφαίρου µε τις εθνικές κρατών ροέλευσης ολλών µεταναστών, όως η Αλβανία. Η

δηµιουργία κλίµατος εχθρότητας και η αναγωγή του οδοσφαιρικού αγώνα σε «εθνικό ζήτηµα

τιµής» είχε ως τραγικότερη κατάληξη τη δολοφονία ενός Αλβανού φιλάθλου στη Ζάκυνθο το

200484. Το εριστατικό αυτό είναι η κορυφή ενός αγόβουνου το οοίο σχηµατίζουν συνθήµατα

αρόµοια µε αυτά ου ακούστηκαν στην αρέλαση της 25ης Μαρτίου 2010, ρακτικές εκφοβισµού

και ειθέσεις σε αλλοδαούς, φιλάθλους και µη85. Μετά την ρόσφατη νίκη και ρόκριση της

εθνικής οµάδας οδοσφαίρου στο Ευρωαϊκό Πρωτάθληµα 2012 (Ιούνιος 2012) και κατά τη

διάρκεια των ανηγυρισµών, µια οµάδα ειτέθηκε σε αλλοδαούς µε καδρόνια και άλλα

82 Βλ. A/61/335 (17.9.2006), Combating racism, racial discrimination, xenophobia and related intolerance and

comprehensive implementation of and follow-up to the Durban Declaration and Programme of Action,

A/HRC/4/19 (12.1.2007), Annual report of the Special Rapporteur on contemporary forms of racism, racial

discrimination, xenophobia and related intolerance. Η ECRI υιοθέτησε µάλιστα τη Σύσταση Γενικής Πολιτικής

Αρ. 19 σχετικά µε την καταολέµηση του ρατσισµού και των φυλετικών διακρίσεων στον αθλητισµό, βλ.

CRI(2009)5 (19.3.2009). 83 A/HRC/4/19, ό. ., αρ. 49. 84 Η. Κανέλλης, Εθνοχουλιγκανισµός. Εκφράσεις της νεοελληνικής ιδεολογίας στους Ολυµιακούς Αγώνες 2004 της

Αθήνας, Εκδ. Οξύ, 2005. 85 Ό.., αρ. 40-46.

43

αυτοσχέδια όλα, µε αοτέλεσµα να ροκληθούν τραυµατισµοί. Εοµένως, η βία συνδέεται µε το

συναίσθηµα της εθνικής υεροχής και εκτονώνεται «τυφλά» σε ευάλωτα θύµατα.

Στην έλλειψη καταγραφής των ρατσιστικών εριστατικών στο χώρο του αθλητισµού ρέει

να ροστεθεί η άγνοια και η τάση υοτίµησης του φαινοµένου. Οι αράγοντες του αθλητισµού

µοιάζουν να µην έχουν είγνωση του φαινοµένου, οι δε εκτός του χώρου του αθλητισµού

αντιµετωίζουν το ζήτηµα αοκλειστικά ως ροέκταση της γενικότερης βίας στα γήεδα. Με άλλα

λόγια, αφορά τους φανατικούς οαδούς και όχι το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.

Τα γήεδα συγκεντρώνουν µεγάλο αριθµό νέων ανθρώων, εκ των οοίων ολλοί

αντιµετωίζουν τα γενικά οικονοµικο-κοινωνικά ροβλήµατα. Η ηλικία µοιάζει να αοτελεί

καθοριστικό αράγοντα για την ολίσθηση στη βία σε αυτές τις εριτώσεις, αλλά η

εριθωριοοίηση, η διεύρυνση του αοκλεισµού και η ενίσχυση των ανισοτήτων συνιστούν τα

κοινά στοιχεία των κοινωνιών στις οοίες αρατηρείται η έξαρση της βίας των γηέδων86.

Βασιζόµενες σε αυτό το στοιχείο, καθώς και στην ανάγκη ανάτυξης θετικών συναισθηµάτων

(όως η χαρά της νίκης και η υερηφάνεια του ανήκειν στους νικητές), εξτρεµιστικές οµάδες

ροσεγγίζουν νέα µέλη ανατύσσοντας µια εθνικιστική ρητορική87.

Ενόψει των ολυµιακών αγώνων του 2004, ροστέθηκε η αρ. γ στο άρθρο 41ΣΤ Ν.

2725/1999, σύµφωνα µε την οοία µε φυλάκιση µέχρι ενός έτους και χρηµατική οινή, εκτός εάν

η ράξη τιµωρείται βαρύτερα σύµφωνα µε άλλη διάταξη, τιµωρείται όοιος αευθύνει ατοµικά ή

ως µέλος οµάδας σε τρίτους εκφράσεις ου ροσβάλλουν την εθνική ταυτότητα των ροσώων

αυτών ή είναι ρατσιστικού εριεχοµένου ή ροσβάλλει τον εθνικό ύµνο, τα ολυµιακά σύµβολα ή

τους ολυµιακούς αγώνες.

Είσης, σε συνέχεια των εξαιρετικά σοβαρών βιαιοραγιών στα γήεδα και των

αοκαλύψεων ερί διαφθοράς ψηφίστηκε ο Νόµος 4049/2012 για την αντιµετώιση της βίας στα

γήεδα, του ντόινγκ, των ροσυνεννοηµένων αγώνων και λοιές διατάξεις88. Το άρθρο 4 εισάγει

την οινική αντιµετώιση της οργανωµένης βίας µε αφορµή ή αιτία αθλητικές εκδηλώσεις

ροσθέτοντας τα σχετικά αδικήµατα στην αρ. 1 του άρθρου 187 ΠΚ (εγκληµατική οργάνωση).

Σύµφωνα µε την αιτιολογική έκθεση, η ιδιαίτερη οινική µεταχείριση καθίσταται αναγκαία λόγω

των διαστάσεων ου έχει λάβει το φαινόµενο. Ειλέον, το άρθρο 5 ροβλέει τη λήψη

διοικητικών µέτρων τα οοία λειτουργούν είτε κυρωτικά είτε ρολητικά (ααγόρευση διάθεσης

εισιτηρίων, µεταφοράς των φιλάθλων, αλλαγή του τόου διεξαγωγής του αγώνα, κάθε άλλο

86 Για µια ανάλυση του ρόλου της ανεργίας, της εκαίδευσης, των ροβληµάτων του κοινωνικού κράτους στο

χουλιγκανισµό στις εριτώσεις της Αγγλίας και της Ιταλίας, βλ. Α. Τσουκαλά, Sport et violence: l'évolution de la

politique criminelle a l' égard du hooliganisme en Angleterre et en Italie 1970-1995, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλας,

1995, σελ. 36-76. 87 RAXEN NFP Greece, HLHR-KEMO/i-RED, Μ. Παύλου (ε.), Preventing racism, xenophobia and related

intolerance in sport across the European Union, Country Report, 2009, αρ. 32-33. 88 ΦΕΚ 35 Α΄/23.2.2012.

44

ρόσφορο µέτρο). Τέλος, στο άρθρο 3 ροβλέεται η ααγόρευση µετατροής της στερητικής της

ελευθερίας οινής σε χρηµατική και δεν χορηγείται αναστολή εκτέλεσης της οινής όταν ο

δράστης είναι ιδιαιτέρως εικίνδυνος, υότροος ή τελεί κατά συνήθεια τις ροβλεόµενες

ράξεις.

Ο νόµος αντιµετωίζει µε µεγαλύτερη αυστηρότητα τη βία στα γήεδα αλλά δεν διακρίνει

ρητώς µεταξύ βίας και ρατσιστικής βίας – έστω αραέµοντας στη διάταξη του άρθρου 79 αρ. 3

ΠΚ (ρατσιστικό κίνητρο = ειβαρυντική ερίσταση στην ειµέτρηση της οινής). Ωστόσο ο

εφαρµοστής του νόµου ρέει να εξετάζει την ερίτωση ρατσιστικού κινήτρου.

Η υιοθέτηση των διατάξεων αυτών δεν αρκεί, ιδίως αν αυτές µείνουν ανεφάρµοστες ή δεν

συνοδευτούν αό την σαφή εκ µέρους της Πολιτείας καταδίκη σε κάθε ερίτωση του ρατσιστικού

στοιχείου. Η ECRI συνιστά ρος ενίσχυση της νοµοθεσίας στην ράξη την αροχή εξαντλητικών

οδηγιών για την αναγνώριση των ρατσιστικών εριστατικών, ιδίως των ρατσιστικών ροσβολών

και ύµνων, των ρατσιστικών ανό και συµβόλων, των σηµαιών, των φυλλαδίων και των εικόνων οι

οοίες διακινούν ρατσιστικά µηνύµατα. Πρέει εξάλλου να ροβλεφθεί µηχανισµός ο οοίος θα

εαγρυνά κατά τη διάρκεια των αγώνων και θα έχει την αρµοδιότητα να διαχειρίζεται τα

εριστατικά. Σηµαντική είναι η υιοθέτηση κανόνων οι οοίοι θα καθορίζουν τις υοχρεώσεις

όλων των εµλεκόµενων φορέων και ατόµων (διαιτητών, ροονητών, υευθύνων του σταδίου,

σωµάτων ασφαλείας και ιδιωτικού ροσωικού ασφαλείας)89.

Εκτός αό την ααγόρευση ρατσιστικών συµβόλων ή συνθηµάτων, οι οµάδες θα έρεε αό

κοινού να διακηρύξουν ότι καταδικάζουν και καταολεµούν το ρατσισµό. Οι οδοσφαιρικές

οµάδες οφείλουν να υιοθετήσουν µέτρα αυτορρύθµισης και να ενσωµατώσουν αντιρατσιστικούς

όρους συµεριφοράς. Στις σοβαρές εριτώσεις ρατσιστικών ράξεων βίας, οι σύλλογοι οφείλουν

να ειδοοιούν και να συνεργάζονται µε την αστυνοµία.

Η ∆ιαρκής Ειτροή Αντιµετώισης της Βίας (άρθρο 2) ρέει να εντάξει στις

αρµοδιότητές της την αρακολούθηση του φαινοµένου της ρατσιστικής βίας στα γήεδα. Η

Ειτροή αυτή θα µορούσε να ανατύξει µια λατφόρµα συνεργασίας µε τις αθλητικές

οµοσονδίες και τις εαγγελµατικές ενώσεις ώστε να αρακολουθεί τη διαδικασία εισχώρησης

των εξτρεµιστικών οµάδων στους συλλόγους των φιλάθλων.

Η ΕΕ∆Α συνοψίζει τις ροτάσεις της, τις οοίες δεν θεωρεί εξαντλητικές, για την

αντιµετώιση της ρατσιστικής βίας στα γήεδα, ιδίως αυτής ου ροέρχεται αό εξτρεµιστικές

οµάδες:

→ Αναγνώριση του ροβλήµατος αό την Πολιτεία, τις αθλητικές οµοσονδίες και τις

εαγγελµατικές ενώσεις.

89 CRI(2009)5 (19.3.2009), ό.., αρ. 41-42.

45

→ Εξέταση κατά ερίτωση του ενδεχόµενου εφαρµογής της ειβαρυντικής ερίστασης της

τέλεσης του εγκλήµατος µε ρατσιστικό κίνητρο (79 αρ. 3 ΠΚ).

→ Προσθήκη στις αρµοδιότητες της ∆ιαρκούς Ειτροής Αντιµετώισης της Βίας της

αρακολούθησης της ρατσιστικής βίας στα γήεδα.

→ ∆ηµιουργία λατφόρµας συνεργασίας µεταξύ της ∆ιαρκούς Ειτροής Αντιµετώισης της

Βίας και των αθλητικών οµοσονδιών και συλλόγων µε σκοό την αρακολούθηση της

δράσης των εξτρεµιστικών οµάδων.

→ Παροχή σαφών οδηγιών για την αναγνώριση των ρατσιστικών εριστατικών.

→ Σαφής καταγραφή των υοχρεώσεων όλων των εαγγελµατιών των εµλεκοµένων

εαγγελµατιών στα αθλητικά γεγονότα.

→ ∆ιακήρυξη υέρ της καταολέµησης του ρατσισµού αό τις αθλητικές οµοσονδίες και

υιοθέτηση µέτρων αυτορρύθµισης για τη διαχείριση του ζητήµατος στο εσωτερικό τους.

→ Συνεργασία µε την αστυνοµία σε εριτώσεις εγκληµατικών ράξεων µε ρατσιστικό

κίνητρο.

V. Ειγραµµατική αράθεση των ροτάσεων της ΕΕ∆Α

Εξτρεµιστικές οµάδες

Προς την Πολιτεία:

→ Εαγρύνηση έναντι οµάδων οι οοίες διαδίδουν αόψεις βασισµένες στο φυλετικό µίσος.

→ Ενηµέρωση των αστυνοµικών δυνάµεων σχετικά µε τις συνέειες της δράσης των

εξτρεµιστικών οµάδων και εκαίδευση ώστε να αντιδρούν καταλλήλως.

→ Συλλογή αοδεικτικών στοιχείων ώστε η εφαρµογή του άρθρου 187 ΠΚ στις εριτώσεις

των εξτρεµιστικών οργανώσεων να καθίσταται δυνατή.

→ ∆ηµιουργία ειδικής αστυνοµικής οµάδας για την αρακολούθηση και την αντιµετώιση

των εξτρεµιστικών οµάδων.

→ Ανάτυξη συνεργασίας µε ειδικούς ειστήµονες, οι οοίοι µελετούν τη δράση και την

εξέλιξη τέτοιων οργανώσεων και µε τις ΜΚΟ, οι οοίες έρχονται σε εαφή µε τα θύµατα και

γίνονται οι ίδιες στόχος των εξτρεµιστικών οµάδων.

→ Προστασία των δικαιωµάτων των υερασιστών ανθρωίνων δικαιωµάτων και διασφάλιση

της ρόσβασής τους στη δικαιοσύνη και τις αρχές.

→ Ενηµέρωση και ευαισθητοοίηση σε είεδο τοικών συµβουλίων σχετικά µε τις

αρνητικές ειτώσεις τέτοιων ιδεολογιών.

46

→ Προγράµµατα ρόληψης στα σχολεία και σύνδεση µε τα µέτρα καταολέµηση της

ενδοσχολικής βίας. Ενδεικτικά90: α) εµλουτισµός της εκαιδευτικής ύλης µε ενότητες σχετικά

µε την καταολέµηση της ρατσισµού και της βίας, β) βιωµατική µάθηση µε αντικείµενο τη

συνύαρξη και τον σεβασµού του διαφορετικού, γ) µηχανισµοί ρόληψης εντός του σχολικού

συµβουλίου µε την συµµετοχή των εκαιδευτικών και των αιδιών.

→ Προγράµµατα εαγγελµατικής κατάρτισης για τους νέους στις δύσκολες εριοχές όου οι

εξτρεµιστικές οµάδες στρατολογούν.

→ Υοστήριξη ολιτιστικών και ειστηµονικών εκδηλώσεων µε αντικείµενο την

καταολέµηση του ρατσισµού και ιδίως την εξήγηση των µεθόδων και των συνεειών της δράσης

των εξτρεµιστικών οµάδων.

→ Σαφής και ρητή καταδίκη των εξτρεµιστικών οµάδων και των ρακτικών τους αό την

ολιτική ηγεσία.

∆ηµόσιος ολιτικός λόγος

Προς τα ολιτικά κόµµατα, τα δηµόσια ρόσωα και τα ΜΜΕ:

→ Αοδοκιµασία του ρατσιστικού δηµόσιου λόγου αό όοιον κι αν ροέρχεται,

συµεριλαµβανοµένων των εκροσώων της Εκκλησίας.

→ Ανάτυξη ολιτικών ειχειρηµάτων βάσει ραγµατικών στοιχείων έναντι των λαϊκιστικών

ροκλήσεων αό τους εξτρεµιστικούς ολιτικούς φορείς.

→ Ανάτυξη διαλόγου και σχέσεων εµιστοσύνης µε τις ευάλωτες οµάδες – συνήθη στόχο του

ρατσιστικού λόγου.

→ Υιοθέτηση µέτρων αυτορρύθµισης για τα ολιτικά κόµµατα τα οοία συµµετέχουν στη

Βουλή και στις βουλευτικές εκλογές.

→ Αυτοσυγκράτηση ως ρος την αναµετάδοση του δηµόσιου ρατσιστικού λόγου αό τα ΜΜΕ

και κυρίως τη σαφή ααξίωσή του σε κάθε ερίτωση.

Ρατσιστική βία στα γή εδα

Εί του Νόµου για την αντιµετώιση της βίας στα γήεδα:

→ Εξέταση κατά ερίτωση του ενδεχόµενου εφαρµογής της ειβαρυντικής ερίστασης της

τέλεσης του εγκλήµατος µε ρατσιστικό κίνητρο (79 αρ. 3 ΠΚ).

→ Προσθήκη στις αρµοδιότητες της ∆ιαρκούς Ειτροή Αντιµετώισης της Βίας της

αρακολούθησης της ρατσιστικής βίας στα γήεδα.

90 Βλ. ερισσότερα στις Συµερασµατικές σκέψεις και ροτάσεις του Γ. Μόσχου, στο Α. Γιωτοούλου-

Μαραγκοούλου (διευθ.), Εθνική Ειτροή για τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώου – Ειδική Ειτροή Μελέτης των

Οµάδων Ενδοσχολικής Βίας, Οµαδική βία και ειθετικότητα στα σχολεία, Νοµική Βιβλιοθήκη, 2010, σελ. 338-347.

47

→ ∆ηµιουργία λατφόρµας συνεργασίας µεταξύ της ∆ιαρκούς Ειτροής Αντιµετώισης της

Βίας και των αθλητικών οµοσονδιών και συλλόγων µε σκοό την αρακολούθηση της δράσης των

εξτρεµιστικών οµάδων.

Προς τις αθλητικές οµοσονδίες, τις εαγγελµατικές ενώσεις και τις οµάδες:

→ Αναγνώριση του ροβλήµατος και ιδίως του ρατσιστικού κινήτρου αό τις αθλητικές

οµοσονδίες και τις εαγγελµατικές ενώσεις.

→ Παροχή σαφών οδηγιών για την αναγνώριση των ρατσιστικών εριστατικών.

→ Σαφής καταγραφή των υοχρεώσεων όλων των εµλεκοµένων εαγγελµατιών στα αθλητικά

γεγονότα.

→ ∆ιακήρυξη υέρ της καταολέµησης του ρατσισµού αό τις αθλητικές οµοσονδίες και

υιοθέτηση µέτρων αυτορρύθµισης για τη διαχείριση του ζητήµατος στο εσωτερικό τους.

→ Συνεργασία µε την αστυνοµία σε εριτώσεις εγκληµατικών ράξεων µε ρατσιστικό

κίνητρο.

Αθήνα, 17 Μαΐου 2012