estudio fonologico del habla de santandersummit.sfu.ca/system/files/iritems1/2947/b11097115.pdf ·...
TRANSCRIPT
ESTUDIO FONOLOGICO DEL HABLA
DE SANTANDER
Maria C. Barrena B.A. La Universidad de Oviedo 1947
A THESIS SUBMITTED IN P U T I A L FULFILLMENT OF
THE REQUIREMENTS FOR THE DEGREE OF
MASTER OF ARTS
i n the Department
of
Modern Languages
@ MARIA C. BARRENA 1969
SIMON FRASEB UNIVERSITY
August, 1969
EXAMINING COMMITTEE APPROVAL
E.R. Colhoun Senior Supervisor
T.W. Kim Examining Committee
N.J. Lincoln Examining Committee
T.K. Peucker - External Examiner
SINOPSI S
El propdsito de esta tesis es presentar un analisis
fonoldgico del habla de Santander, capital de una de las
provincias de Castilla la Vieja. En base de este estudio
formulamos dos hipbtesis: Primera, la existencia de dos
grupos lingttfsticos dentro de una misma area geogrgfica.
Segunda, el yersmo de Santander
Presentamos en tgrminos descriptivos un estudio de
cada dialecto ocupdndonos de su definicibn, descripcidn
y distribucidn. Para el analisis del grupo estandard, a1
que llamamos dialecto estandard de Santander ODES- nos ha
servido como modelo el sistsma fonoldgico dado por
Alarcos Llorach en "Fonologfa Espafiolan . Para el estudio del dialecto popular de Santander -DPS- sirvid como
informante una santanderina recidn llegada a Vancouver
procedente del grupo lingUfstico popular. En la
elaboracidn y presentacidn del material hemos seguido
el metodo usado por E .B. Colhoun en "Local and Non-Local
Frames of Reference in Puerto Rican Dialectology".
Analizados y comparados 10s dos grupos lingtlfsticos,
encontramos suficientes diferencias para afirmar que 10s
sistemas no son iguales y que una de esas diferencias
constituye el yefsmo en el grupo o dialecto popular -DPS-.
La obtencidn de estas conclusiones es la evidencia de
nuestro tmba jo .
A1 final incluimos una conversacidn tenida con
nuestra informante, que presentamos en t6rminos orto-
grdficos, foneticos y fonemicos.
I N D I C E
1.0 Prblo g~ .......................................... 1
1.1 Bipdtesis ~~.........~.~..................... 1
1.2 Lugar del Estudio ~~..~.~~...~............... 1
1.3 Objetivo del Estudio ....................... 2
1.4 Metodologfa .......................*....... 2
1.5 Cuestionarios ............................... 2
1.6 ~nformante ................................... 3
1.7 Duracidn y Administracidn del Cuestionario ... 3
1.8 Terminologra .................................. 4 '
1.9 Situacidn de Santander . . . . . . o . . . - . . . W . . a - 5
2.0 Fonemas del Dialecto Estandar de Santander (DEs).. 6
2.1 Definicidn y Descripcidn 6 .................... 2.2 Fonologia ................................... 7
... 3.0 Fonemas del Dialecto Popular de Santander (DPS) 22
3 . 1 Definicidn y Descripcidn ..................... 22
3.2 Fonologia ................................... 23
3.3 Comparacidn del DES y DPS ................... 36
Pags .
4.0 Conclusiones ........................................... 38
4.1 Sumario Tabulado de las Diferencias Observadas ... 3P
4.2 Primera Hipdtesis ............................... 35
4.3 Segunda H i p b t e s i s ............................... 39
4.4 Comentario Final .. .............................. 39
vii
AGRADECIMIENTO
Deseo expresar sinceramente mi agradecimiento
a1 Dr. Colhoun, por haber dirigido no sdlo todos mis
estudios en esta universidad, sino tambign por haber
sido el maestro de esta tesis donde tanto me ha ayudado.
No serfa justo olvidar a1 Dr. Kim a quien en todo
momento a 10 largo de mis estudios he acudido segura de
su acertado conseJo, que hoy agradezco.
Finalmente, a todos 10s que de una forma directa
o indirecta han contribuido a1 6xito de estos estudios,
de una manera especial a mi propia familia, gracias.
1.1 HIPOTESIS: Es el presente trabajo un estudio hecho
sobre el habla de Santander- Este estudio comienza presen-
tando dos hipbtesis: Primera, que el dialecto popular
difiere substancialmente del dialecto estandard ocultural.
Segunda, que en contra de lo que Navarro Toas afirma en
su "Manual de Pronunciacidn Espaflola", en Santander hay
yeismo .
1.2 LUGAH DEL ESTUDIO: Santander es la capital de una
de las provinclas de Castilla la Vieja. Situada a1 norte
de EspaRa, llamada por muchos "la cantera castellanam o
"el ojo de Castilla que mira al- mar", tiene una poblacidn
de 135.000 habitantes y estd limitada por el Mar Cantdbrico, 1
Asturias, Burgos, Palencia, Ledn y Vizcaya.
La circunstancia de que Santander sea mi tierra y
su habla la de las gentes con las que he convivido, durante
mi infancia y adolescencia, me ha dispuesto afectivamente
a su estudio, brindandome un campo de investigacidn familiar.
1. Ver h i n a 1, pg. 5.
1.3 G U J E T I V O LEL ESTUDIO: El ob jetivo de este trabajo I
e s prescmtar: primero, dos sistemas lingltfsticos comes-
pondientes a dos grupos lin@rstIcos en una misma 6rea
geografica; segundo, mostrar las diferencias entre estos 2
dialectos en terminos fonolbgicos.
1.4 METODOLOGIA: Para la comparacidn de 10s dos dialec-
tos nos sirvid como modelo del dialect0 culto, o estandard
- DES - el sistema fonoldgico dado por Alarcos Llorach en "Fonolo~fa Es~aflola". En la preparacidn, presentacidn
y administracidn de cuestionarios el metodo seguido por 3
E.R. Colhoun ha servido como patrdn, a lo largo de este
traba jo.
1.5 CUESTIONARIOS: Todas las posibles posiciones fueron
reducidas a un cuestionario de no m8s de cien palabras,
presentadas a1 informante en tres forms diferentes;
aisladamente, dentro del context0 de una frase y finalmente
visual. Esta informacidn obtenida repetidamente de la
informante fue recogida en cinta magnetofbnica para servir
como "data de corpus" y ser transcrita en terminos fono-
lbgicos, fon&ticos y ortogrdficos.
2. Bajo esta acepcidn "Dialectom podemos hacer referencia a cualquier grupo lingtlrstico de 10s grupos estudiados.
3. En su tesis de Doctorado Local and Non-Local Frames of Reference in Puerto Rican Dialectolo~~, Cornell, 1967.
1.6 INFOliEPANTE: Dada la imposibilidad de poder despla-
zarme a Espana para hacer este estudio, y concurriendo la
circunstancia de una nativa recien llegada a Vancouver de
Santander, precisamente procedente del grupo que concierne
a este estudio, aprovechando tal oportunidad, ella ha 4
servido de informante Unico. Fue, pues, Do- Angelines
Nieto, de 22 afIos de edad, nacida y criada en Santander,
casada y de profesidn oficiala de peleterfa, quien ha
servido de informante.
1.7 DURACION Y ADNINISTUCION DEL CUESTIONARIO : Antes
de comenzar con el cuestionario, hable con la informante,
con el fin de romper el miedo que las preguantas y sobre-
todo la grabadora crean en estos casos, durante una
semana. En la segunda semana empecC a usar la grabadora,
recogiendo fragmentos de conversacibn, llegando mcts tarde
a1 cuestionario. Este fue administrado de manera que la
informante nunca sabra cud1 era la informacidn deseada.
De esta forma trabajg diariamente de media hora a tres
cuartos de hora, durante mes y medio.
4. Despues de haber entrevistado a veinte emigrantes procedentes de Santander, selecciond a nuestra informante por ser ella quien acababa de llegar a1 Canada.
1.8 TERMINOLOGIA: Los terminos empleados en e s t e
es tudio son 10s usados en la l i n g f l f s t i c a d e s c r i p t i v a .
Los sfmbolos coinciden en genera l con 10s empleados por
la l i n g t l f s t i c a Americana; las excepciones quedan ac la -
radas por medio d e l t ex to o en no tas a1 p i e de la pdgina.
2 . C LllS FOII'ENAS DEL ESPAFOL E S T A N D U j Ei< LA PRDVINCIA
DE SANTANDER ( D E S )
2.1 DEFINICION Y DESCRIPCION: Uefinimos DES como e l
lenguaje empleado por l a gente educada en e s t a provincia
de Castilla l a Vieja.
EES Formlogla: Consta e s t e d i a l e c t 0 de dieclnueve
consonantes y cinco vocales . (Ver Tablas I , 11).
Consonantes
Labial Int.Denta1 Dental Alveolar P a l a t a l .- Velar
Oclusivas Sordas P Sonoras b
Afr icadas So rda s Sonoras
F r i c a t i v a s f
Nasales m
TABLA I1
Vocales
Anter ior Cent ra l
A1 ta i
Media e
B a j a
P o s t e r i o r
2 . 2 D I S T R I S U C I O N DE LOS ALOFONOS EN EL DES :
CO~U'SOXALXTES
/P/
[P] B i l a b i a l oc lus iva sorda en toda ocurrencia
Cpeprno] /peprno/ pepin0
/t /
t ] Dental oc lus iva sorda en toda ocurrencia
t r n t a J / t r n t a / t i n t a
/k/
[k] Velar oc lus iva sorda en toda ocurrencia
[kdko] /kdko/ cuco
/b/
[b] B i l a b i a l oc lus iva sonora en posicidn i n i c i a l
abso lu ta o en i n t e r i o r de grupo precedida de
n a s a l
[basta] /basta/ basta ; [ldmbre 1 /lambre/ lumbre
LBJ B i l a b i a l f r i c a t i v a sonora en las deMs ocurrencias
[ldbo /16bo/ lobo ; L a b ~ s t r U ~ ] /abestrbe/ aves t ruz
/d/
[d l Cental G C ~ C S ~ V ~ sonora eri p o s i c i . 6 ~ I f i ic ia l
abso lu te o precedida de n a s a l o /1/
~di0j;mbre ] /di@i6mbre/ diciembre ;
[kbnde] /kbnde/ conde ; [ t ~ l d o ! / t b l d ~ / t e ldo
143 Dentointerdental f r i c a t i v a sonora en las
de-s ocurrencias
[benfdo] /benTdo/ venido ; 0
Ld>r&la] /dorada/ dorada ;
[xubtntdd] /xubentdd/ juventud ;
[a~mir~r] /admirdr/ admirar
Velar oc lus iva sonora en posicidn i n i c i a l
absoluta o en i n t e r i o r de grupo prec id ida de
n a s a l
[greda] /greda/ a ~ t E ~ ~ o l /tengo/ tenno
Velar f r i c a t i v a sonora en las demAs ocurrencias
[ ~ o @ r ] / ro&r/ r o m r ;
j k o l e r ] /kolgdr/ c o l m r
I
,G/
[ 6 ] Palatal a f r i c a d a sorda en toda ocurrencia
[efnEa] /ernEa/ W; [ango] /dndo/ ancho;
[6ardl] ]6arbl/ char01
/Y/
[$I P a l a t a l a f r i c a d a sonora en pos ic idn i n i c i a l
o precedida por las consonantes /n, b , d , r/
[ 4 ~ w I /@go/ p m ;
[ L n?esddo] /enyesado/ enyesado ;
[su&uedr] /subyu&r/ subyumr ;
[ adSadn te ] /adya@ente/ adyacente ; t
[ in t ( r fa@€ n te ] /interya&?nte/ in t e ryacen te
Ly] P a l a t a l f r i c a t i v a sonora en las den&
ocurrencias y en variacl6,n l i b r e con [$]
i n i c i a l de pa labra
[bweyes] /bweyes/ bueyes ;
[ s a y a l l /saydl/ s a a l ~$11 /yel / h i e l ;
[yeso - feso] /yeso/ yeso
/ f /
[ f ) Labiodental f r i c a t i v a sorda en toda ocurrencia
[firma] /fdrma/ forma;
[ t sfrpxe] /esffnxe/ e s f i n ~ e
/W
Cd In te r -den ta l f r i c a t i v a sonora de lan te de
consonante sonora
[t!~ne] ' / t f ~ n e / t i m e ; L m q g ~ r ] /xuQ&r/ A u z ~ a r
f ~ ! Inter-dental f r i c a t i v a sorda en las d e d s
ocurrencias
[QeQfna] /QeQlna/ cec ina ; LkrdQ] /kraQ/ cruz
/ s/
[ z ] Alveolar f r i c a t i v a s i b f l a n t e sonora a n t e
consonante sonora
[gznoj /dsno/ - 9 asno. [ f z l a ] / is la/ i s la ;
LP6zgo) / ~ d s g o / rasgo
[s] Alveolar f r i c a t i v a s l b i l a n t e sorda en las
d e a s ocurrencias
[kasas] /kdsas/ casas ;
Lg spbso] /espeso/ espeso ; [ s i ~ a ] / s Z X a / s i l la
/ x/
[xJ Velar f r i c a t i v a sorda en toda ocurrencia
[ d r o ] / x d ~ o / J a r r o ; [ d x a ] /ore=/ o r e j a
i ~1 h b i o d e n t a l n a s a l sonora acte / f /
j6 mfirmo J /emftrmo/ enfermo
I m ] B i l a b i a l nasa l sonora en las dem6s ocurrencias
[mbdo] /mbdo/ - modo ; Lkomfda] /komZda/ comida
[p] Velar n a s a l sonora a n t e /k, g, x/
[n] Alveolar n a s a l sonora en las d e d s ocurrencias
LnadjeJ /n&die/ nadie ;
~ k o n i x o ] /kon&o/ cone jo ;
Lmeldn J /meldn/ meldn
[!I] P a l a t a l n a s a l sonora en toda ocurrencia
Lnano] /fibno/ nono ; [am ] /&a/ 9
/1/
l Alveo l a r f r i c a t i v a l a t e r a l sonora ec toda L J
/z/
] P a l a t a l l a t e r a l sonora en toda ocurrencia
Lk~2e] /k&ke/ c a l l e ;
L0ebb&a] /QebbZa/ cebo l l a ;
[~ob;r] /Zob8r/ l l o v e r
[ r ] Alveolar v ib ran te simple sonora en toda
ocurrencia
[B&o] /Q8ro/ cero ; A k o r c o r a l ;
Lkoljr] /koldr/ co lo r
/F/
LF] Alveolar v ib ran te mul t ip le sonora en toda
ocurrencia
L ~ d k a ] /f 6ka/ -* roca [ba%na] /baMna/ bar rena
VOCALES
/I /
j P r e p a l a t a l a n t e r i o r cerrada no labializada
[be jn te /be in te / v e i n t e ; t
[ b J o l ~ n ~ J a ! /biolCnQia/ v i o l e c s l a ;
i Anterior p r e p a l a t a l cerrada no l a b i a l i z a d a
en las dem& ocurrencias
[ indrxena] /indrxena/ i n d i ~ e n a ;
L6lkftoJ /Eikrto/ ch iqu i to ; 1 p i Pill
/e/
€ P a l a t a l a b i e r t a no l a b i a l i z a d a
11 -C (except0 / 0 / y palabras monosilabicas) - -r, -r
temp>r&l] /temporal/ temporal ;
[ptrspikde] /perspikdQ/ perspicaz ;
LAFo] / p e F ~ / perro
[el Palatal cer rada no l a b i a l i z a d a en las d e w s
ocurrencias
[age j t e f / ae&i te / a c e i t e ; LFeldxJ /Felbx/ r e u ;
Lkol8xjo) /kol&xio/ colegio ; LtenJ /t6n/ ten;
/a/
[a] 2 a l a t a l c e n t r a l en toda ocurrencia
[ m ~ & o ) /m86o/ macho; L k a ~ e ] /kBZe/ c a l l e ;
Cm~xa] /m6xa/ maja
/o /
[2] Prevelar a b i e r t a l a b i a l i zada
[ d ~ e ] /kbPe/ c o r m ; [ira] /bra/ hora
[o] Prevelar cer rada l a b i a l i z a d a en las d e d s
ocurrencias
Camapdla] /amapbla/ amapola ;
jkdnde] /kdnde/ conde
/u/
[w] P o s t e r i o r ve l a r cer rada l a b i a l i z a d a a s i l a b i c a
II c-v, L C , v_# [ f w i r ~ a ] /fu&@a/ fuerza ; jneko] /u€!ko/ hueco
[dgwa] /dgua/ ama; [ l r ;8wla] /IrtCula/ J a u l a ;
Lbdw] /bdu/ bou
fu ] P o s t e r i o r v e l a r a b i e r t a a s i l d b i c a en la8 d e d s
ocurrencias
[ ~ r a ] /kUra/ cura ; Lpdlso] /pdlso/ pulso ;
I
2.21 UISTRI3UCIOK DE LOS FOKEMAS
S1LABA: Aceptando l a formula ( C ) V ( C ' ) para d e f i n i r la
e s t r u c t u r a s i l d b l c a d e l espanol, V representa un ndcleo, I
C un margen prenuclear y C ' un margen postnuclear .
V representa las vocales o fonemas de funcidn
nuclear , capaces de aparecer por s i so los para formar
s r l a b a . E l ndcleo e s o b l i g a t o r i o . Puede e s t a r formado
por una vocal o un grupo vocdl ico, en cuyo caso una vocal 2
e s s i l d b i c a - peak - y la o t r a a s i l a b l c a - s a t e l i t e .
C e s uno o dos fonemas opcionales en posieidn
prenuclear - i n i c i a l . . -
C' e s un pos ib le fonema o fonemas en posicidn
postnuclear . Su presencia o ausencia cons t i tuye la
llamada s l l a b a cer rada o a b i e r t a .
1. Estos terminos han s ido usados por E. Alarcos Llorach en e l a r t r c u l o "Algunas Cuestiones Fonoldgicas d e l Espafiol de Boy" que aparec id en "Presente y Futuro de la Lengua Espanolan 1963, p.151-161.
2. Ver Charles F. Hockett en "A Course I n Modern L i n g u i s t i c s n p. 94.
[P j edra] / p i edra/ piedra
[d jar jo] /digrio/ d iar io
[k jdsko] /kibsko/ kiosco
[b jdda] /bidda/ viuda
[?wid01 /Furdo/ ruido
labwela] /abu&a/ abuela
[ swabel /suabe/ suave
[dwod~no] /duodCno/ duodeno
[?emir] /Feunrr/ reunir
Lx8wla) /xiIda/ jaula
[bdwJ /bdu/
vvv
/a/ ~ s a n t i ~ w 6 j s ] /santl&Wis/ santipuais
/u/+ +/I/ em
/ e / jsantigw~ j s ] /santigueis/ santigueis
C Cualquier consonante except0 /r/
/P/ [p6lo] /pglo/ pa lo
/t/ [ t Ina ] / t fna / t i n a
/k/ jkgsa] /kdsa/ casa
/b/ [bfno] /bfno/ vino
/d/ [dido] /dPdo/ dado
/ g / [$?a] /@a/ Borra
/:/ [Erne] / h o / chino
/Y/ [&YO] /&YO/ =Yo
/ f / [ffno] / f fno/ f i n o
/ @ / [Bd~a] /BUFa/ zu r ra
/d [ s f l o ] / s i l o / s i l o
/x/ [xugdr] /xugdr/ Juuar
/m/ [ m a d ] / m a d / ma=
/n/ [ d t a ] /n8ta/ n a t a
/fi/ [am01 /nano/ E060
/I/ r o r o l o r 0
/a/ [ M b e ] /Ube/ l l a v e
/.E/ [ F ~ X O ] /Hcho/ r o l o
C C-
/P/ [pr610go] /prblogo/ prdlopo
/ t/ [ t r 8 s t o ] / t r & s t o / t r a s t o
/k/ [krwil] / k r u e l / c r u e l
/b/ + /r/ [brlko] /brfko/ b r ib lo
/d/ [drdga] /drdga/ draga
/g/ Lgrdmo] /grdmo/ pumo
/ f / [ f r d t a ] /frUta/ f r u t a
/?/ [ ~ l d m a ] /pldma/ plum
/k/ CklQbo] /kMbo/ clavo
/b/ */I/ [blbnda] /blcSnda/ blonda
/d [glotbn] /glotbn/
/ f / [ f leko] /fMko/ f l e c o
C ' Una o dos consonantes pueden aparecer en
pos ic ibf i f i n a l sildbica.
[apt01 /8pto/ a p t 0
~ i t n i k o j / s tn iko / e tn i co
[ak&?so] /akeCso/ acceso
[abdikdr] /abdikAr/ abd ica r
[admirdr] /admir&/ admirar
id6ffmal / d a w / dou-
[naf t a l f n a ] /naf ta lTna/ naf t a l i n a
j b r ~ k o ] /bieko/ bizco
[aselnso] /asMnso/ ascenso
[kdmpo J /kdmpo/ carnpo
[ M h ko] /P6nko/ ronco
[dlxikej /glxlbe/ d l j i be
[ p l r l a ] / pe r l a / p e r l a
CC' /k/ [ E kstrdno) /ekstrgflo/ extrano
/P/ [opstdkulo] /opstdkulo/ obstt3culo + /s/
/n/ [konstdnte) /konst&nte/ cons tan te
- C' En posicibn f i n a l a n t e s de pausa.
/d/ [bcrd~dj /berdBd/ verdad
/w [luej /la€)/ a /n/ [lebn] / lebn/ - l edn
/s/ Cga2lnasJ / g a l h a s / g a l l i n a s
/I/ [p~rt81] / p o r t a l / p o r t a l
/d [ k o G r J / ko lb r / c o l o r
3.1 DEFINICTdK ,Y DESCRIPCION: Los fonemas dados a cor~%ir i~ lac i6?-~
han s ido tomados directamente de nues t ra informante.
Fonologra d e l CPS: Cansta e s t e d i a l e c t 0 de dieclocho
consonantes y cinco vocales . (Ver t a b l a s 111 y l v ) .
TABLA 111 ( D P s )
Consonantes
Labial 1nt.Uental Dent. Alveolar Prepala t . P a l a t a l Velar
Oclusivas Sordas P Sonoras b
Afr icadas Sordas Sonoras
F r i c a t i v a s f
Nasales m
A1 ta
Media
BaJa
Anter ior
i
e
TABLA IV (DPS)
Vocales
Cent ra l P o s t e r i o r
u
0
3.2 I ; I S T H L L ; ~ C I O ! ~ ' Uf?: ALOFONOS EK EL BPS:
/PI
[p] B i l a b i a l oc lus iva sorda en toda ocurrencla
CPasto] /pgsto/ pas to ;
[ap8s to l ] /apbs to l / a a d s t o l
/t /
[t] Dental oc lus iva sorda en toda ocurrencia
[ t~ mpr~no f / temprdno/ temprano ;
[ t ~ n t o ] / t an to / t an to
/k/
[k] Velar oc lus iva s o d a en toda ocurrencia
[kasa] /kdsa/ c a s a ;
[ ipkrustaejdn] / inkrustaQibn/ incrus tac idn
/b/
[b] B i l a b i a l oc lus iva sonora en posicion i n i c i a l
abso lu ta o en i n t e r i o r de grupo precedida de
n a s a l
[ b l ~ k o ] /brQko/ bizco ; [Wmbo] /Wmbo/ zambo
[B] d i l a b i a l f r i c a t i v a sonora en las d e d s ocurrencias
[kabgyo] /kabgyo/ cabal lo ;
l r e b d ~ n o ] /Febd~no/ rebuzno
/ u / I
kd j Lent& o c i u s i v a sonora i n i c i a i &bsoiuca o
precedida de nasa l o /1/
Lddl@eJ / d d l ~ e / du lce ; Lddnde] /d6nde/ donde;
[aldea] /aldea/ a l d e a
[dl - D e n t o i ~ t e r d e n t a l fricativs s ~ n o r a en las de&s
ocurrencias
[ l ad r lyo] / ladr fyo/ l a d r i l l o ;
[dado] /dddo/ dado
[g] Velar oc lus iva sonora en posicidn i n i c i a l
abso lu ta o en i n t e r i o r de grupo precedida de
n a s a l 4
[g;16io] /@?do/ aordo; [ t € ~ ~ o ] /tengo/ tengo;
[sagsre] / s g n ~ e / sanure
Ls] Velar f r i c a t i v a sonora en las demds ocurrencias
[ago] /ago/ o ; [he01 /NEW/ p a 0
/ E /
[ E ] Palatal a f r i c a d a sorda en toda ocurrencia
[mo8w(w~lo] /mo&at3lo/ mochuelo ;
[Elllo J / E u ~ o / chulo
] Palatal a f r l c a d a sonore despues de consonante
nasa l o /8/ y en posicidn i n i c i a l abso lu ta
i$egwa] /yema/ yema;
[kbnhge] /kdnyuge/ conyuge ;
[ s u r ~ f y 3 r ] /sueyu@r/ subyugar
Cy] P a l a t a l f r i c a t i v a sonora en las demas ocurrencias
y en va r i ac idn l i b r e con [$I i n i c i a l de pa labra
[ay;?] /aye*/ a y e ; jmay;i.] /mayb?/ mayor;
[ayu$t[?] /ayudBF/ ayudar;
[$CSO - yeso] /yeso/ yeso
[ f ] Labiodental f r i c a t i v a sorda en toda ocurrencia
[flgko] / f l l k o / f l a c o ; [ f d ~ t e ] / fudf te / f 'uerte:
[ d i f r ~ i l ] / d i f f @ i l / d i f r c i l
[z] I n t e r d e n t a l f r i c a t i v a sonora de lan te de
consonante sonora
[ t igne ] / t f8ne/ t i m e ;
[xagmrnl s] /xaQmrnes/ Jazmines
[G] I n t e r d e n t a l f r i c a t i v a sorda en las de-s
ocurrencias
[Q je lo] /&lielo/ c i e l o ; [ aWl] / a Q ~ l / a z u l ;
[ x u ~ a n t d ~ ] / x u b e n t ~ e / juventud
/ s /
C z ) P a ~ a t a i i r i c a t i v a s i b i i a n t e sonora ante
consonante sonora
[ ~ z l a ] /Isla/ - isla; [ F B ~ ~ o ] /i%sgo/ rasgo
[s) P r e p a l a t a l f r l c a t i v a s i b i l a n t e sorda en las
demas ocurrencias
[sdsa] /sdsa/ sosa ;
[pree jdsa] /preeidsa/ p rec iosa ;
[marabiy6sa] /marabi ydsa/ ' maravillo sa
/x/
[x] Velar f r i c a t i v a sorda en toda ocurrencia
[fxa] / ixa/ h a ; [ o x d ~ t o ] /oxe@to/ oble to
/m/
Lablodental n a s a l sonora a n t e / f /
[E rnfl~mo ] /emfermo/ enfermo
Cm] B i l a b i a l nasal sonora en las d e d s ocurrencias
[ m a d ] /mam8/ man-&; [mlzmo] /mrsmo/ mismo ;
[kompla€I;~] /komplaWP/ cornplacer
/ .,. / j i ~ j
[p] v e l a r nasa l sonora a n t e /k, g, x/
Lpdp /pbnga/ a ; [gp k l a ] /dn'/,ia j ancla ;
[ q x 6 1 1 /Qnxel/ angel
rn] Alveolar r~asal sonora en las den& occrrencias *
[b j&ie] / b l e n d viene ; [yeno] /yeno/ l l eno ;
[ tdnto ] / tbnto/ tonto
h/
[ffj Palatal n a s a l sonora en toda ocurrencia
jff6fIal /fi6fia/ -* fioffa* [anal /Uffa/ e; [an01 /affo/
Alveolar f r i c a t i v a l a t e r a l sonora en toda
ocurrencia
[lt?;e] /leEe/ leche : [ a b r f l ] / a b r r l / a b r i l ;
[rneekld?] /meQkldF/ mezclar;
[ig18s ja] / i g l e s i a / i g l e s i a
Alveolar v ib ran te simple sonora en toda
ocurrencia
[ f l s r r s ] / f l d r e s / f l o r e s ;
[dewrd] /demord/ demord
VOCALES
/I/
[ j] Prepalatal anterior cerrada no labializada
[be jnte] /beinte/ veinte;
i ] Anterior prepalatal cerrada no labializada
en las de-s ocurrencias
[ I r hija; [nrfios] /n~nos/ ninos ;
1 p i Pili
Palata l a b l e r t a no l a b i a l i z a d a
11 -C (except0 /@/ y palabras zonosi1Abbica.s) -
-=-v -r
[tip0 J /&nso/ tengo ;
[~Eif;~no] /emfBfmo/ enfermo
[ e l P a l a t a l cer rada no l a b i a l i z a d a en las demds
ocurrencias
[age j t e ] / a e e i t e / a c e i t e ; [Peldl / l e l 8 / r e l o 1:
[ m ~ s ] /m&/ mes
/a/
[a] Palatal c e n t r a l en toda ocurrencia
[mdo] /dh/ macho; [kdye] /k&ye/ c a l l e :
[ d x a J /maxa/ maja
/o/
] Prevelar a b i e r t a l a b i a l i z a d a
( h k a ] /6fka/ horca; [fl;z-a s] / f l d r e s / f l o r e s
[o] Prevelar cerrada l a b i a l i z a d a en las d e d s
ocurrencias
[sdsa] /sbsa/ -# s o s a " [dya] /dya/ o l l a ;
[ b a ~ k o ] /bdFko/ barco
[w] Velar posterior cerrada labializada asila~ica
[u] Velar posterior abierta labializada asilablca
en las de&s ocurrencias
[ xus to ] /xllsto/ just0 ;
[ah?fdo 2 /abuF~do/ abuxrido ; [dno] /tho/ uno -
W / [ b j ~ n e ] /biBne/ viene
* \ /o/ [ l i m p 3 6 ] / limpid/ limpid
u [bjddal /biUda/ viudn
/e/ LagwBlo) /aguelo/ abuelo
/a/ [ kwgndol /kuAndo/ cuando
/ e l \ [ a e & j t e J /a&!ite/ a c e i t e
L~ewmaJ /Feuma/ reuma
+ /u/ Caw ke] /dunke/ aunque
/i/ + /a/ + / , [atarj~w] /atariBu/ a ta reado
/u/ + /a/ + /u/ LapaQigw8w) / a p a @ i g u ~ u / apaciguado
/a/ [ s a n t i g w ~ js] /santigu€lis/ santigutIls
/u/ + + /I/
/e/ isantlgwc? js] / s an t igue i s / san t ipdd i s
C- En p o s i cl.6n i n i c i a l t o d a consonante ,?xc ep to /r,!
/P/ [ p ~ s t o ] / p a s t o / p a s t o
/ t/ / t & ~ t o ~ -- / t a n t o / t a n t o
/k/ [k~sa; / k ~ s a / casa
/b/ [ b i ~ k o ] /bf8ko/ b i zco
/d/ i d ~ l ~ e ] /ddl~e/ dulce
[ ~ d s a ] /Pdsa/ - rosa
/k/ [klakd?] /klabgf/ c l ava r + / u
/b/ [ b l ~ s a ] /bldsa/ b lusa
/f/ [~1eEa] / f leEa/ f l echa
C ' Solo una consonante ocurre en posicldn f i n a l
de slllaba
I@/ [aeto J /aeto/ ap to
[&Miko] /68niko/ e tn ico
/s/ [ a s e ~ s o ] /asMso/ acceso
/m/ [kampo] /k~mpo/ camp0
/n/ [ r r n t ~ ? ] /FentdS/ r e n t a r
/1/ [ a l t o ] /g l to / a l t o
/?/ [ p w i ~ t a ] /pu@ta/ puer ta
Comp82rarLao e s t o s dos d i a l e c t o s .;bservar,os ~ L J F :
asf como e l rendimiento f ~ c c i o r ~ a l , es i g u a l para anbos
d i a l e c t o s 2xcepto en 10s s i g u i e n t e s casos .
I n v e n t a r l o Fon&iico: En d UPS e l foneza /3/ : - . : I ,
o c u r r e , reduciecdo de e s t a forma e l s i s tema a d l e z y
ocho consonantes .
L i s t r i b u c i S n de 10s Fonenas: En e l 3P3 una so;a
consonante puede o c ~ r r i r en pos i c idn f i n a l de sYlaba
/Q, s , m , n , I , F/; a d i f e r e n c i a d e i DES donde dos
consonantes pueden a p a r e c e r en p o s i c i b r . f i n a 1 de
s i l a b a / k , p , n , r/ + / s / . d e f e r e n t e a I n d i s t r l 5 1 l c l b n
de las voca l e s en 10s Frupos s i l 6 b l c o s , e l LPS s e
d i f e r e n c l a d e l GES por l a o c u r r e n c i a de 10s grupos
/ i do , i d u , u ~ u / y l a a u s e n c i a d e l grupo /udo/.
(Ver tabla V , pg. 38).
Hendimiento F'uncional: La no o c u r r e n c i a de /d , r/
en p o s i c i d n f i n a l , n i de s i l a b a n i de pa l ab ra en e l DPS
c o r r e l a c i o n a con un rendimiento func lona l mas b a j o de
e s t o s fonemas en e l DPS cornparado con e l LES.
L a o z u r r e n c l a de /F/ en pos ic idn f i na l . en e l DPS
eorre1aeLsr;z CGL LC ~ ~ ~ n d i n i e n ' c ~ fu:~c:orizl zAs ;;tv d e
es te fonema en eL DPS comparado con e l uES.
LEI FA= 3 f i M v m a m n ,,,,,.A,,a 5 de /d/ en p z s l c l 5 ~ f l m l de
s i l a b a en el. DPS c o r r e i a c i o n a con un r e f id i rn i e~ to functorial
mBs a l t o de / 0 / en e l DPS comparado con DZS.
L a no o c u r r e n c i a de /a/ en e l DPS c o r r e l a c i o n a con
un rendimiecto func iona l m8s a l t o d e /y/ en e l ~ P s
comparado con e l DES.
'TrZF, LA V
kn e s t a tabla daL0S las d i f e r e n c l a s o b s e r v ~ d a s
ennrs 10s dos dlal e c t o s , LES y k P S . -El sl~z-io zds s l p ~ i -
flca ocurrencla -. Hasgos Listir.tivos
Inventario Fonemicc : 1. /w
D i s tribucibn Conson&-itica: 2. -C' - f i n a l de srluSa - /P /
4.3 SEGUNDA HIPOTESIS: "En c o n t r a de l o que havarrO
T o w s afirma efi su Manual de Pronunciacidn ~ ~ p ~ ~ ~ ~ ~ , en
S a n t a ~ d e r hay yellsmo". La ca renc ia del fonema /'/ er,
el DPS e s conocido ba jo e l nombre de " ~ e 4 s i m ' ' * La no
ocur renc ia de /2/ en e s t e d i a l e c t o e s s u f i c i e n t e justi-
f i c a c i d n pa ra e s t a segunda h i p b t e s i s .
4 - 4 CONENTAR10 FINAL: Como ev idenc ia ex t raLda de la
t a b l a V cada d i a l e c t o t l e n e r a s e o s d i s t i n t l v o s no 'Ompar-
tides por e l o t r o .
La t a b l a V muestra las d i f e r e n c i a s o ocurrencias
no cornpartidas. E l ndmero 1 no , o c u r r e en e l DPS, redu-
ciendo a s i e l s i s t ema . Los numeros 2 , 3 41 5 , 6 . 7 9
8, 9 , 11, 12, 13, 14 y 15 tampoco son compartidos por
el DPS: m i e n t r a s que 10s numeros 10 y 16 sdlo Ocurren
en e s t e d i a l e c t o DPS.
,
La e v a i u a c ~ d r i preceaente j u s t 1 1 lca ia i a e n c i f i cac ib l .
de e s t o s doe d i a l e c t o s dentro de una m i s m a grea q e o g r d f i c a ;
pudlendo ahora d e f l n i r e l u s o que hemos dado 21 t W n i n o
" d i a l e c t o n como un "dnico s i s t e ~ a l l n g t l l s t i c o " .
E l s i g l ~ i e n t e t e x t o e s un ejemplo d e cor.vsrcflci6n
d e l DPS, tomado directaxiente de nues t ra informatite en
la grabadora. Dahos tres t r ansc r ipc iones p o r e s t e orden:
o r togr&f ica , fone t i ca y fon6nica.
~ a c f en Santander en e l aiio cuarenta y uno,
[naef tnsantandi r n d ~ o k w a r t n t a j6no
/naQf ensantand&? ene l&okuar&nta iho
e l d i e z y nueve de junio.
[rldj;8inw&e~exdn jo
/ e l d i h i n u & b e d e k n i o
Me llamo Angelines Nieto.
[rneyamoA3xelfn~ zn jCto
/mey6moanxelinesni6to
F'ui a l a escuela de unos s e i s azos a ca torce ;
[fwfalaskw&a d e h o s e ~ s&os a k a t h e
/ fufa lasku6la d e d n o s e i s & ~ o s akat6ree
despues f u i a t r a b a j a r a una s a s t r e r f a
[dr sp&sfwl atrabax& ahnasas t r r ria
/despu6sfui a t r a b a d f a i n a s a s t r e r i a
que ya m e i nc l inaba yo bas tan te po r l a aguja entonces.
Estuve cuatro azos ,
[E s t i b e kdtro$~oios
/es tdbe kuLtro&oi;os
despues estuve t r e s o cuat ro azos y no m e gustaba,
[dr s p r i s c s t 6 l e t r c s o k ~ ~ t r o ~ ~ o s i n o m e ~ u s tLba
/despu~sest6betresoku~tro&~osinomegust~ba
y cambie de o f i c i o
[ ika rnb~6deof f~ jo
/ikambi;deoff@io
y me f u i a una p e l e t e r f a .
[imefd&wnapelets r ia
/ i m e f u b I n a p e l e t e r i a
Estuve a l l1 ocho azos ,
/ @ 4 4 f estubeay iocoanos
/est6beayid&o&os
ai p r i . ~ c i p i o x : r Farecia un p o q u i t f n dura
i : a l . p r i n ~ < p j o ~ ? ~ a ~ - e ~ f a : . , . r n ~ o k i tf ntidra
/ a l p r i r ~ O i p l o m e ~ a r e ~ h p o k l tfnd.;x-a
y ya pues b len .
[ i y a pw&b jt'n
i puesbi&n
Cosemos con agu jas c o r i e n t e s
- . * [ k o s ~ m o s k o n ~ w x a s k ~ r j cn te s
/ k o s ~ m o s % o n & u x a s k o ~ i e ' n t e s
como c u a l q u i e r modis ta .
[k6mokwalk : i ~ m o d f s t a
/k6mokualki6rmodfsta
Para l o mBs du ro , p a r a 10s cue ros
[p&lom&zddro p & s k w ~ r o s
/ p & l o d s d h o pd loskukros
tenemos unas agujas de p u n t a cdadrada
I [ ten~mosu~lesa~xazae~6ntakwadr~do /
/t en;mosunasauxasdep6ntakuadr~da
que nos las traen de Francia.
[kgnozlastralndefrLn~~a
/k&o slastragndefraneia
Alarcos Lloracn, E. , F o n o i o ~ r a Espaffoia, (ha4riu : E d i t o r i a l ~ r e d o s ) 1961, 4a ed 1965.
, "Algunas cuest iones fonolbgicas d e l espaffol d e hoy en Presente y Futuro de la lengua espanola, (I1 ed Madrid: E d i t o r i a l Gredos 151-161) 1964.
Alonso, Amado, Estudios Lingt i fs t icos, "Temas EspaRolesW (Madrid : E d i t o r i a l Gredos) 1961.
, Estudios Linjdlfs t lcos, "Temas Hispanoamericanos" (Madrid: E d i t o r i a l Gredos) 1961
Alvar, Manuel, D i a l e c t o l o ~ I a Espaflola, (Madrid: Ed i to r i a l Gredos) 1962.
, AntologZa h i s t b r i c a , "Textos hisp4nicos Dia lec ta le s" (Madrid: BFE, 2 v., p.920) 1960.
a loomfield, Leonard, L a ~ g ~ i a g e , (New York: Henry Holt and company) 1933.
Bowen, J . , Donald and Robert P. Stockwell , "The Phonemic I n t e r p r e t a t i o n of Semivowels i n Spanish", Language 31-236-40 (1955)
, "A Further Note on Spanish SemivowelsM Lanmage, 32.290-2 (1955).
Garcla de Diego, V. , Manual de DialectologXa Espanola, (Madrid) 1959.
Gleason, H.A. Jr., An In t roduc t ion t o Descript ive Linguis t= , ( N e w York: Holt Rinehart and Winston) 1961.
H a l l , Robert A. Jr., In t roductory L ingu i s t i c s , (New York: Chilton ~ o o k s ) 1964.
Hockett, F. Charles, A Manual of Phonology, (Baltimore: Waverly P ress , Inc . ) 1955.
, A Course i n Modern L i n m i s t i c s , (New York: The Macmillan Company) 1958
E a r t i n e t , b.dr6, Elemer-tos d e L i ~ & I s t l c a General, (versibr, . c a s t e l l a c a de J u l i o Calogne, Madrla) I g t 3.
Menendez Pldal, 3 . . "Sev i l l a f r e n t e a Badrid" en
Navarro, Tows , Manual de ~ r o n u n c i a c i 6 n espaflola, (Madrid: E d i t o r i a l Gredos) 1965.
Pop, Sever, La D i a l e c t o l o ~ i e , "Aper u h i s t o r l q u e tt E mgthodes d8enqu&tes l i n g x i s iques. Premiere P a r t i e : Dialec to logie homane, (Louvain) 1450.
Saporta , Sol , "A Note on Spanish Sernivowels", Language, 32.281-90 (1956).
S e r i s , Homero, B ib l iogra f fa de la 1ingUrst ica espaffola, (Bogota) 1964.
Zamora Vicente, Alonso, D i a l e c t o l o ~ T a espaffola, (Madr,d: E d i t o r i a l Gredos) 1960.
Tes ls inedi tas
Colhoun, E.R., Local and Non-Local Frames o f Reference I n Puerto Rican D i a l e c t o l o w , ( c o r n e l l Univers i ty , I thaca, N e w York) 1967.