¡±с т±мсы¢ патша

Қазақстан Республикасы Мәдениет министрлігінің Тіл комитеті «Мемлекеттік тілді және Қазақстан халқының басқа да тілдерін дамыту»

бағдарламасы бойынша шығарылды

Ертеде бір патша өмір сүріпті. Оның ай десе аузы, күн десе көзі бар, теңдессіз сұлу қызы болыпты. Алайда, қанша сұлу болғанымен, мінез-құлқы нашар, өркөкірек, тәкаппар екен. Ол жігіттердің ешқайсысын менсінбепті. Келгендерді бірінен соң бірін қайтарып, онымен қоймай, мазақ етіпті.

2

Бірде патша сарайда үлкен ойын-сауық ұйымдастырады. Сөйтіп, жер-жердегі «күйеу бала боламын» дегендердің бәрін ша-қыртады. Ханшайым олардың арасынан өзі-не күйеу жігіт таңдауы тиіс болатын. Алай-да қызы әйтеуір бір кемшілік тауып, еш-қайсысын жақтырмайды. Біреуін көріп:

– Ой, мынау өзі бөшкедей екен! – дейді.

3

Бойы ұзын екіншісінің қасына келіп:

– Мынасы ұзын әрі арық, жүргенде ұсқынсыз көрінетін шығар! – деп келе-ке етеді.

Үшіншінің бойы аласа еді. Оған:– Қандай аянышты, өзі семіз, бойы

тапал! – деп тыжырынады.

4

Беті боп-боз жігітті: «Мынаның орны табытта ғой!» деп, қызыл

шырайлы жігітті «күркетауыққа ұқсайды!» деп әбден күледі. Осылай-

ша Ханшайым бәрінің бір олқылығын тауып, сөзбен түйрейді. Әсіресе, иек сү йе-

гі аздап қисықтау бір патшаға: «Мына-ның иегі сайрауық құстың тұмсығынан

5

аумай қалыпты!» деп мазақ етеді. Содан бастап әлгі патша «Құс тұмсық патша» атанып кетеді.

Патша қызының бұл қылығына қатты ашуланады.

– Мен қызымды бірінші болып есік қағып кірген ең кедей адамға күйеуге беремін! – деп серт береді.

6

Арада бірнеше күн өтеді. Бір күні бір қайыршы адам терезенің алдына келіп, ән айта бастайды. Патша әнді естіп:

– Ана кісіні кіргізіңдер! – деп бұйырады.Алба-жұлба, кір-қожалақ киім киген әнші патшаның алдына келіп, әнін жалғастырады. Айтып болған соң, садақа тілеп, қолын жаяды.

Сонда патша:– Сен бірінші болып үйге кірдің,

әнді де тамаша айтады екенсің. Қызымды саған бере-

мін, – дейді.

7

Ханша қорқып кетеді. Әкесі оған: – Мен сені «Бірінші кездескен қайыршыға күйеуге

беремін» деп серт бергенмін. Сөзімде тұруым керек! – деген шешімін айтады.

Қыз қанша жалынып-жалбарынса да әкесі көнбейді. Дереу шіркеуден діндар әкейді алдыр-

тып, қайыршы екеуінің некесін қи дырады.

8

Содан соң ол қызына: – Енді сен кедей әншінің әйелісің,

менің сарайымда қалуыңа себеп жоқ. Күйеуің екеуің қайда барсаңдар да жолдарың ашық, – дейді.

Қайыршы ханшаны қолынан жетектеп, сарайдан алып шығады. Олар жаяу латып жүре-жүре, бір қалың орманға, орманнан шығып, жайқалған көк шалғынды алқапқа жетеді.

9

Сонда ханша:– Қалың орман, мына көк шалғынды алқап кімдікі? – деп сұрайды.– Әлгі Құс тұмсық патшанікі. Егер де сен оны сол кезде қумасаң, мұның бәрі

тек саған тиесілі болар еді.

10

Қыз қатты өкінеді, бірақ тіл қатпайды. Бір уақытта алдарынан субұрқақ кездеседі.

– Мына субұрқақтың әдемісін-ай, бұл кімдікі? – дейді қыз таңданып.– Әлгі Құс тұмсық патшанікі. Егер

сен оны сол кезде қумасаң, бұл да тек саған тиесілі болар еді.

Ханшайымның өкініші үдей түседі, алайда ләм-

мим демейді.

11

Екеуі жүре-жүре бір қалаға келеді.– Мына тұрған үлкен шаһар кімдікі? – деп тағы

да сұрайды қыз.– Әлгі Құс тұмсық патшанікі. Егер де сен оны сол

кезде қумасаң, бұл шаһар саған ғана тиесілі болар еді.– Қап, әттең-ай! – деп күрсінеді ханшайым.– Не дедің? Мұның маған тіптен

ұнамай барады. Сенің ойың басқа адамда ма? Бірақ тағдырға ешкімқарсы келе алған емес, – дейді күйеуі.

12

Ақырында, екеуі бір кішкентай лашыққа жетеді.

– Құдайым-ау, осындай да үй бола ма? Мұнда адам тұра ма, әлде мал қора ма? – деп қыз шошып кетеді.

Күйеуі:– Бұл – менің үйім. Бұдан былай

сенің де үйің. Біз енді осында бірге тұрамыз, – дейді.

13

– Бұл үйде қалай өмір сүрмекпін? – дейді ханшайым жыларман болып.

– «Үш күннен соң тозаққа да үйренесің» деген, әлі-ақ бәріне көндігіп кетесің, – деп жұбатады күйеуі.

14

Алайда ханша от жағуды да, тамақ істеуді де мүлдем білмейтін. Қайыршы оған тамақ әзірлеуді үйретеді. Та-мақтанып болған соң, олар ұйқыға жатады.

Келесі күні күйеуі таң атар-атпастан ханшаны төсектен тұрғызып алып, үй шаруасын істетеді. Осылайша, бірнеше күн өтеді. Азық қоры таусылады.

15

Күйеуі оған:– Бұлай болмайды, сұлуым! Біз бар азықты жеп тауыстық.

Енді ас табудың қамын жасауымыз керек. Қане, сен себет тоқуға кіріс, – дейді.

Өзі шілікке барып, жас талдың майысқақ бұтақтарын қиып алып келеді. Ханша себет тоқи бастайды. Бірақоның мұндайды көрмеген нәзік саусақтары тілініп, қанап қалады.

16

– Байқаймын, себет тоқу қолыңнан келмейді екен. Мүмкін жіп иіре аларсың, сол оңай шығар, – дейді күйеуі.

Ханша жіп иіруге отырады. Алайда жіп саусақтарын қажап, қанын шығарады.

17

– Сенің қолыңнан түк келмейді екен. Ең болмаса, саудамен айналысып кө рейік. Мен саған құмыралар мен қыш ыдыстарды әкеліп тұрамын. Сен оларды базарға апарып сататын боласың, – дейді күйеуі.

Мұны естіген ханша: «Масқара, біздің патша-лықтың адамдары менің базарда ыдыс сатып отырғанымды көрсе, күлетін болды-ау!» деп қатты уайымдайды.

Дегенмен, ханшаның жолы болып, сауда жақсы жүреді. Ел сұраған құнын төлеп, ыдыстарды талап алады.

18

Қыздың сұлулығына қызыққандары, ақшасын бергенімен, құмы-раларын тастап кетіп жатады. Сол ақшаға екеуі күндерін көреді.

Бірде ханша, күндегі әдетінше, ба-зардың бұрышына отырып алып, құмыраларын жан-жағына тізіп

қойған еді. Сәлден соң бір

19

салт атты мас сарбаз ыдыстарды құлатып, үстінен басып кетеді. Құмыралардың бәрі сынады. Не істерін білмей, қорқып кеткен ханша:

– Аһ, менің күнім не болады? Күйеуім маған не дер екен? –

деп жылап жібереді.

20

Үйіне жүгіріп келіп, күйеуіне болған жайды айтып береді.

– Қыш ыдыстармен базардың бұрышына кім оты-рады? – деп ұрсады күйеуі оған. – Жарайды, жылама. Мен са ған басқа оңай жұ мыс тап тым. Кеше патша са-

райының жанынан өтіп бара жатып, бас аспаз шы ның ыдыс жуатын адам іздеп жатқанын білдім. Ертең

сарайға бар, жұмыс сұра.

21

Ханша Құс тұмсық патшадан ұялып, барғысы келмейді. Бірақ күйеуі оны тыңдамастан, таң атысымен үйден шығарып жібереді. Амал жоқ, ханша сарайға келеді. Расында да, сарайға ыдыс жуушы адам керек екен. Бас аспазшы қызды жұмысқа алады. Ханша ыдыс жуып қана қоймай, аспазшыларға да көмектеседі. Тіпті, кейде кез келген қара жұмысты да

атқаруға тура келеді. Күндердің күнінде «Құс тұмсық патша үйленейін деп жатыр» деген хабар тарайды. Сарайда үлкен тойға дайындық жүріп

жатады.

22

Бас аспазшы ханшаның қолына дәмге толы үлкен табақты ұс-татып, дастарқан жайылып жатқан үлкен залға жібереді. Ке-нет табақпен бетін бүркеп бара жатқан қыз шалынысып, жер-ге құлап түседі. Мұны көрген сарай қызметкерлері ду күледі.Осы кезде біреу қолынан ұстап, орнынан тұрғызады. Бұл Құс тұмсық патша еді. Ханша сонда барып, жаман лашықта өзімен бірге тұрған кедей әншінің, базарда құмыраларды сындырған мас сарбаздың Құс тұмсық патша екенін біледі.

23

Патша осының бәрін өр кө кірек ханшаға сабақ беру үшін ойлас-тырыпты.

Сөйтіп, Құс тұмсық патша хан-шаға ресми түрде «жарым бол» деген

ұсыныс жасайды. Қызметші әйелдер қызға әдемі көйлек кигізіп, үсті-

басын жөндейді.Артынша сарайға қыздың

әкесі келіп жетеді. Ол Құс тұмсық патша мен қызына ба-тасын береді. Тойға жиылған жұрт екеуіне ұзақ та бақытты

өмір тілейді.

24

Әріптерден сөз �ра.

Жауабы: 1. Ханшайым. 2. �айыршы. 3. Себет. 4. Сарай.5. Патша. 6. Той. 7. Лашы . 8. ��мыра. 9. ��с т�мсы . 10. Аспаз

Ы

Р

Б

Й

А

М

С Т Қ

П

Ұ Ы С

А

Қ М Ұ

Й

А

Р А

Қ

Т

Т

С А

Л

Қ

Е Т С Е

Ш

Р

Ы Қ Й А

О

П А

Ы

Ш

А

С А

Ы

Ұ

З

ЫШ

Х А Ш М Н А Й

Ойлан , тапОйлан , тап

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

25

1 2 3 4 5

СәйкестендірСәйкестендір

Әр�айсысыны көлекелерін тап.

а ә б в г

Жауабы: 1-в, 2-г, 3-а, 4-б, 5-ə

26

19

18

20

21

22

23

2425

2627

28

29

30

31

32

3334

35

36

37

40

3938

41

17

1615

14

13

12

11

10

9

8

7

4

65

2

3

1

Ғажайып

нүктелерН�ктелерді бір-біріне сызы� ар�ылы �ос.Шы��ан суретті боя.

27

Ханшайым лашыа барар жолды табаалмай т�р, көмектес.

Шытырман жолШытырман жол

28

БоямақБоямақ

29

��с т�мсы� патшаны көргенде ханшайым �андай сезімде болды?

Сәйкес келетін эмоцияны белгіле.

Ойлан , тапОйлан , тап

30

1

2

4

5

3

П

Л

С

С

Қ

1

2

4

5

3

ПАТШ

ҰМЫРАРБАЗ

Ы АА

Л

С

СЕ

ЕТ

Қ

2 Л

Көлдене�інен:

2. �айыршыны йі5. ��мыраларды сындырушы

Тігінен:

1. Ханшайымны әкесі3. Ханшайым сат�ан зат 4. Ханшайым то�и алма�ан зат

СөзжұмбақСөзжұмбақЖауабы:

31

AOШТХA

T

AA

A A

ПA

Ш

ETHҚИАHBE

ПТМАKAТPK

О

КMO

ШОУСTА

Д

УOС

АХAТAI

НAT

ПA

НM K

AHТK

AНA

THАИ

Т

HBEA

AAС

HО

I

П С

Ш

EA

ПРДO

ФPНОXCAPX

ЗPA

A АШ M

AO

I ОС НА НР ДM T

ҚP

Г

P

CM

ГРA

T

ЗOM

Кестеде «патша» сөзі неше рет �айталан�ан?Жауабын берілген шаршы�а жаз.

Жасырын сөзЖасырын сөз

32