ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · magmatİk kayaÇlar...
TRANSCRIPT
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
• Ergimiş halde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun yerkabuğunun derinliklerinde ya da yeryüzünde soğuyarak katılaşması sonucu oluşan kayaçlardır
KAYAÇLAR
MAGMATİK KAYAÇLAR
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
• Magmanın soğuması ve katılaşması derinlerde yavaş yavaş olduğu zaman tam kristalli kayaçlar
• Soğuma ve katılaşma yeryüzünde veya yeryüzünde hızlı oluştuğunda camsı-kristalli kayaçlar
• Yeryüzüne yakın derinliklerde oluştuğunda da küçük kristalli kayaçlar oluşur.
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Hızlı soğuma Yavaş soğuma
İnce taneli doku
İri taneli doku
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
• Oluşum derinliklerine göre magmatik kayaçlar
– Derinlik (plutonik)
– Yarı derinlik (damar) ve
– Yüzey (volkanik)
• Kayaçları olmak üzere üç gruba ayrılır.
KAYAÇLAR
MAGMATİK KAYAÇLAR
MAGMATİK KAYAÇLAR
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Magmatik kayaçların sınıflanması
Faneritik magmatik kayaçların sınıflaması(IUGS).
Kuvarsça zengin
Granitoid
9090
6060
2020Alkali Fs.Kuvars siyenit Kuvars
SiyenitKuvars
MonzonitKuvars
Monzodiyorit
Siyenit Monzonit Monzodiyorit
(Foid)-içerenSiyenit
5
10 35 65
(Foid)-içerenMonzonit
(Foid)-içerenMonzodiyorit
90
Alkali Fs.Siyenit
(Foid)-içerenAlkali Fs. Siyenit
10
(Foid)Monzosiyenit
(Foid) Siyenit
(Foid)Monzodiyorit
(Foid) Gabro
Qtz. Diyorit/Qtz. Gabro
5
10
Diyorit/Gabro/Anortozit
(Foid)-içerenDiyorit/Gabro
60
(Foid)olit
Kuvarzolit
Granit Grano-diyorit
Tonalit
Alk
ali F
elds
par G
rani
t
Q
A P
F
60
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Faneritik kayaçların sınıflaması. (a)Gabroyik kayaçlar . (b) Ultramafik kayaçlar(IUGS).
Plagioclase
OlivinePyroxene
Gabbro TroctoliteOlivine
gabbro
Plagioclase-bearing ultramafic rocks
90
(b)
Anorthosite
OlivinOlivin
KKlinoplinopirokseniroksenOrtOrtopiroksenopiroksen
herzolitherzolit
Harzburjit
Wehrlit
Websterit
OrOrtopiroksenittopiroksenit
KlinopiroksenitKlinopiroksenit
Olivin Websterit
PeridotitPeridotit
PPiroksenitiroksenit
90
40
10
10
DunitDunit
(b)
PlajioklasPlajioklas
PiroksenPiroksen OlivinOlivin(a)(a)
AnortozitAnortozit
OlivinOlivingabrogabro
Gabro
Gabro
Troktolit
Troktolit
PlajioklasPlajioklas iiççeren eren ultramafikultramafik kykyççlarlar
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Volkanik kayaçların sınıflanması (IUGS).
(foid)-bearing Trachyte
(foid)-bearing Latite
(foid)-bearing Andesite/Basalt
(Foid)ites
10
60 60
35 65
10
20 20
60 60
F
A P
Q
Rhyolite Dacite
Trachyte Latite Andesite/Basalt
Phonolite Tephrite
RiyolitRiyolit DasitDasit
TrakitTrakit LatitLatitAndezit/Andezit/BazaltBazalt
FonolitFonolit TefritTefrit
FoiditFoidit
FoidFoid iiççeren trakiteren trakit
FoidFoid iiççeren eren latitlatit
FoidFoid iiççeren eren andezit/bazaltandezit/bazalt
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Volkanik kayaçların toplam alkaliler ve silise göre sınıflaması (Le Bas ve diğ.,. 1986)
7773696561575349
52
Basalt
454137
45
Picro-basalt1
3
5
7
9
11
(Foid)ite
Phono-tephrite
13
Tephri-phonolite
Trachy-andesite
Phonolite
Trachyte
Basaltic trachy- andesite
Trachydacite
Trachy-basalt
BasalticAndesite
Andesite
Dacite
Rhyolite
TephriteBasanite
63ULTRABASIC BASIC INTERMEDIATE ACIDIC
wt% SiO2
Wt.% Na2O+K2O
Fonolit
Trakit
Trakidasit
Riyolit
Dasit
Andezit Bazaltikandezit
Bazalt
Foidit
Pikro-bazalt
TrakiAndezit
Bazaltikandezit
Trakibazalt
Tefri-Fonolit
Fono-Tefrit
Tefrit bazanit
ULTRABAZİK BAZİK ORTAÇ ASİDİK
SiO2 % de ağırlık
Na 2O +K2O % de ağırlık
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Figure 2-5. Piroklastik kayaçların sınıflaması. a.Malzeme tipine göre. (Pettijohn, 1975)b. Malzeme boyutuna göre. (Fisher, 1966)
Glass
Rock Fragments Crystals
VitricTuff
LithicTuff
CrystalTuff
(a)
Kül (< 2 mm)
Blok ve bombalar(> 64 mm)
LapiliTüf
Lapili -TüfBreşi
TüfLapili-taşı
(b)
30 30
7070PiroklastikBreş veya
Aglomera
Cam
Kristal Kayaç parçaları
Vitriktüf
Kristaltüf
Litiktüf
Lapili (2 -64mm)
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Bowen’inReaksiyon serileri
Olivin
Piroksen
Amfibol
Biyotit
Ortoklas
Muskovit
Kuvars
Caplajioklas
Ca/Na
Naplajioklas
Feldispatmineralleri
Mafikmineraller
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Magmatik kayaçların kimyasal sınıflaması:
(SiO2) içeriğine
66% + SiO2 ASİDİK52 - 66% ORTAÇ44 - 52% BAZİK
< 44% ULTRABAZİK
Şeklindedir
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Soğuma tarihçesi/doku
Yavaş soğuyanİri taneli
Hızlı soğuyan İnce taneli
Çok hızlı soğuyanCamsı dokulu
Gabro Bazalt
Diyorit Andezit-porfiritik
Granit Riyolit Pomza Obsidiyen
Renk-Bileşim
Felsik-Açık renkli
Ortaç
Mafik-koyu renkli
volkan cürufu
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Levha tektoniği ve magmatizma
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY KITA
ULTRA MAFİK(Üst mantonun magmatik kayaçları)
Peridotit, dunit vb.Sıcak mantoMagmasısorgucu
DiverjanLevha sınırı
KonverjanLevha sınırı andezit vb Riyolit vb
yastıksı bazaltlarHendek
KısmiErgime
fraksiyonelartıklar
dunitPeridotit
Sıcak noktaMafikBazalt vb
deniz sv.
dalma-batma zonu
mafik mgm. kyç
bazalt-gabro
FELSİK mgm kyçlar
Çeşitli granitSiyenit, monzonitGranodiyorit vb
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Magmatik aktivitenin tektonik konumu
Dalan levha üzerindeki mantoKamasında kısmi ergime
1- Mafikten ortaca putonizma2-Mafiktan ortaca volknaizma
3- Bazaltik volkanizma4- Mafik-silisik plutonizma
Dalan levha üzerindeki mantoKamasında kısmi ergime
LEVHADALMA-BATMASI
LEVHADALMA-BATMASI
AYRILANLEVHA SINIRI
SICAK NOKTA
Volkanik ada-dizisi Dalma-batmazonu
Okyanusallitosfer
Okyanusal Ada yayı
Okyanus ortası sırt
Manto sorgucuYükselen mgm
Üst mantonunKısmi ergimesi
KıtasalVolkanik-yay
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Dalan levha üzerindeki mantoKamasında kısmi ergime
1- Mafikten ortaca putonizma2-Mafiktan ortaca volknaizma
3- Bazaltik volkanizma4- Mafik-silisik plutonizma
Dalan levha üzerindeki mantoKamasında kısmi ergime
LEVHADALMA-BATMASI
LEVHADALMA-BATMASI
AYRILANLEVHA SINIRI
SICAK NOKTA
Volkanik ada-dizisi Dalma-batmazonu
Okyanusallitosfer
Okyanusal Ada yayı
Okyanus ortası sırt
Manto sorgucuYükselen mgm
Üst mantonunKısmi ergimesi
KıtasalVolkanik-yay
Volcanic ada-yayı, Endonezya
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Dalan levha üzerindeki mantoKamasında kısmi ergime
1- Mafikten ortaca putonizma2-Mafiktan ortaca volknaizma
3- Bazaltik volkanizma4- Mafik-silisik plutonizma
Dalan levha üzerindeki mantoKamasında kısmi ergime
LEVHADALMA-BATMASI
LEVHADALMA-BATMASI
AYRILANLEVHA SINIRI
SICAK NOKTA
Volkanik ada-dizisi Dalma-batmazonu
Okyanusallitosfer
Okyanusal Ada yayı
Okyanus ortası sırt
Manto sorgucuYükselen mgm
Üst mantonunKısmi ergimesi
KıtasalVolkanik-yay
Okyanusalsıcak-nokta
Havai
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Dalan levha üzerindeki mantoKamasında kısmi ergime
1- Mafikten ortaca putonizma2-Mafiktan ortaca volknaizma
3- Bazaltik volkanizma4- Mafik-silisik plutonizma
Dalan levha üzerindeki mantoKamasında kısmi ergime
LEVHADALMA-BATMASI
LEVHADALMA-BATMASI
AYRILANLEVHA SINIRI
SICAK NOKTA
Volkanik ada-dizisi Dalma-batmazonu
Okyanusallitosfer
Okyanusal Ada yayı
Okyanus ortası sırt
Manto sorgucuYükselen mgm
Üst mantonunKısmi ergimesi
KıtasalVolkanik-yay
Kıtasal volkanik yayK. Kaskadlar
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
El örneklerinin tanımlanması• Felsik = feldispat + feldispatoid + silis
• Mafik= Magnezyum + ferrik mineraller (olivin-piroksen vb.)
• Mafik mineral oranı
• % 0-33 Lökokratik
• %33-66 Mezokratik
• %67-100 Melanokratik
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
• Jeokimyasal terim SiO2 içeriği Renk indisi Arazi tanımı
• Asit >65 5-25 Lökokratik veya felsik
• Ortaç 52-65 25-55 Mezokratik
• Bazik 45-52 55-85 Melanokratik veya mafik
• Ultrabazik <45 85-100 Ultramafik
• Bu adlandırmada taze yüzey incelenmelidir
• Fakat ayrışmış yüzeyde fikir verebilir
• Eğer magmatik kayaç ince taneli ve felsik minerallerce zenginse ayrışma yüzeyi açık kahverengi- beyaz arasında değişir
• Eğer mafik minerallercfe zenginse ayrışma rengi orta-koyu kahverengi arasında değişir
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Magmatik kayaçların dokusu ve tane büyüklüğü
• Tane boyu
• İnce taneli < 1 mm Çok az kristal sınırı göz veya lupla görülür
• Orta taneli 1-5 mm Bir çok kristal sınırı lupla görülür
• İri taneli > 5 mm Çıplak gözle görülür
• Orta ve iri taneli kayaçlar tanımlanırken tane şekli ve kristallerin birbirleriyle olan ilişkisi dikkatlice incelenmelidir
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Kristal şekillerine göre tanımlama
• Kullanılan Sinonim Sinonim
• Öhedral İdyomorfik Otomorfik
• (öz şekilli)
• Subhedral Hibidyomorfik Hibotomorfik
• (Yarı öz şekilli)
• Anhedral Allotriyomorfik Ksenomorfik
• (özşekilsiz)
• İdeal durumlarda, iri taneli kayaçlarda tane şekli oldukça belirgin ise, bu durumda kayacın tüm tane şekli dokusu belirlenir
Kristal özgün yüzeylerle çevrili
Kristal birkaç özgün yüzeyle çevrili
Kristal özgün yüzeylerden yoksun
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Figure 3-7.Öhedral piroksen
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
• Terim Sinonim
• Öhedral taneli Panidyomorfik taneli
• Subhedral taneli Hibidyomorfik taneli
• Anhedral taneli Allotriyomorfik taneli
Kristallerin çoğu öhedral ve üniformbüyüklükte
Kristallerin çoğu subhedral ve üniform büyüklükte
Kristallerin çoğu anhedral ve üniformbüyüklükte
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Magmatik kayaçların dokusu
Faneritik (iri taneli)
Afanitik (ince taneli)
1.
2.
3.
4.
Camsı
Piroklastik
Magma
Lav
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Afanitik doku – Hızlı soğumaküçük kristaller
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Faneritik doku – Yavaş soğumaBüyük kristal
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Faneritik doku Afanitik doku
Silisli Kimyasal bileşim
Granit Riyolit
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Diyorit Andezit
Faneritik doku Afanitik doku
Ortaç Kimyasal bileşim
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Gabro Bazalt
Faneritik doku Afanitik doku
Bazik Kimyasal bileşim
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Faneritik
Porfiritik-faneritik
Zeminde fenokristaller
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Afanitik
Porfiritik-afanitik
Zeminde fenokristaller
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Karadağ metamagmatitleri-Karadağ-Konya
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Karadağ metamagmatitleri-Sızma/Konya
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Karadağ metamagmatitleri-Meydanköy-Konya
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Camsı doku - Çok hızlı soğuma- Kristal yapısı yok
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Kül düşmesi Kül akması
Piroklastik doku
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
• Magmatik kayaçlarda gözelenen minerallerin
– Renk
– Klivaj
– Sertlik
– Parlaklık
– Şekil vb. gibi
– Özellikleri kaydedilmelidir
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Magmatik kayaçlarda
• En çok gözlenen mineraller
– Kuvars, alkali feldispat, plajioklas, nefelin, muskovit
Olivin, piroksen, amfibol, biyotit, turmalin
• Sık görülen aksesuar mineraller
– Apatit, sfen, granat, lösit, hematit, manyetit, ilmenit, monazit
• İkincil mineraller
– Kalsit, zeolit, kil grubu, epidot, klorit, pirit
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Arazi örneklerinde inklüzyonlar
• Magmanın yükselmesi ve yerleşmesi esnasında yan kayaçlardan, bölgedeki kayaçlardan ve magma çatısından magma içine parçalar karışır.
• Bu kayaç parçaları, katılaşan magmatik kayaçiçinde yabancı parçalar olarak kalır
• Bunlara ksenolit veya anklav adı verilir
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
• İki ana tipi vardır
– 1-Metasedimanter dokulu: magma içine çevre kayaçlardan karışmıştır
– 2-Magmatik kökenli: Aynı magmadan kaynaklanmış ve daha önce katılaşmış parçalardır. Bunalara Otolit adı da verilir
• Granit, granodiyorit ve gabrolarda yaygın olarak bulunur
• Ksenolitlerin renk, doku, mineral içeriği ve sınırları ana kayaçtan ayrı olarak tanımlanmalıdır
• Ayrıca çalışmanın amacına göre yönelimleri ölçülebilir, cinsleri tanımlanır ve oranları belirlenebilir
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Granit-Aksaray
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Sokulum kayaçlarının genel
sınırları
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
• Düz, pürüzlü ve bloksu dokanaklar magmanın, magmatik kayaçlardan daha soğuk olan gevrek davranışlı yan kayaçların boşluklarına sokulum yaptığını belirtir
• Tabuler sokulmda iki dokanak birbirleriyle uyuşacak şekilli olabilir
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
• Sinüzoidal ve lob şekilli dokanaklar ise yan-kayaçların sıcak olduğunun ve magmanın yerleşimi esnasında plastik deformasyona uğradığını gösterir
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
• Geçişli dokanaklar ise, dokanaklarda pişmenin olmadığını ve magmanın yerleşimi esansında yan-kayaçların göreli olarak yüksek sıcaklığa sahip bir ortamda bulunduğunu gösterir
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
• Magmatik kayaçların yaş ilişkileri doğrudan veya dolaylıolarak belirlenebilir
• Genellikle genç sokulumlar yaşlı kayaçlarda kontak metamorfizması oluşturabilir
• Ksenolitlerin varlığı ile
• İntrüzyonların bölgesel ölçekli fay, çatlak ve kıvrım sistemleri ile olan ilişkilerinden de sokulum yaşınıbelirlemek olasıdır
• Çevre kayaç ile magmatik kayaçlar benzer yapılarıiçeriyorsa, sokulumun tektonik aktiviteden önce, daha basit yapılar içeriyorsa sonra yerleşmiştir.
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Magmatik kayaçlardaki birincil yapılar
• Düzlemsel ve çizgisel akıntı izleri
• Halatsı ve yastıksı yapı
• Soğuma çatlakları
• Gaz boşlukları
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Gaz boşlukları
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Karacadağ bazaltı-Siverek/Şanlıurfa
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Akıntı yapıları
*3
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Yastık lavlar
Ulukışla/Niğde
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Ulukışla/Niğde
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Ulukışla/Niğde
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
• Yukarı doğru yükselen magmatik kütleler katılaşmaları esnasında uğradıkları basınç nedeniyle bir iç yapı kazanırlar. Plutonların iç yapılarınıoluşturan bu unsurlara tektonik unsurlar denir. İkiye ayrılırlar
• Akıntı unsurları
• Kırık sistemler,
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
• 1. Akıntı unsurları
– Magmatik kayaçlar oluşumları esnasında belirli evrelerden geçerler. Oluşum esnasında bazı kristaller önce oluşur. Diğerleri ise sıvı halde bulunabilirler. Sıvı halde olanlar serbestçe hareket edebildiklerinden katı kristallerle beraber taşınırlar. Bu akma esnasında katı olanlar uzun eksenleri boyunca bir çizgi şeklinde dizilirler. Bunlara çizgisel akıntıunsurları denir. Feldispat gibi yassı kristallerin genişyüzeylerinin birbirine paralel olacak şekilde dizilmeleri veya koyu-açık renkli minerallerin mercek ve düzenli şekilde dizilmeleri sonucuda düzlemsel akıntı unsurlarıoluşur
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Akma bantlaşması-magmatik laminasyon
• Magmanın kısmi olarak kristallendiği ve hem eriyik hem de kristal içerdiği durumlarda gelişebilir
• Akma bantlaşması magmanın akışı esnasında belirli düzlemler boyunca boşlukların gelişimi ile de oluşabilir
• Daha önce kristallenmiş minerallerin daha az viskoz lav içinde paralel dizilimi de akma bantlaşması oluşturabilir
• Granitik kayaçlarda megakrist olarak adlandırılan düzgün şekilli büyük feldispat kristallerinin intrüzyonun kontağına yakınkesimlerdeparalel dizilimi böyle bir akış yapısı oluşturabilir
• Bu tip intrüzyonlarda paralel dizilmiş feldispat mostarları ayrıntılıolarak incelenmelidir ve bu doku metamorfizma/deformasyon sonucu oluşan doku ile karıştırılmamalıdır
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Bir Bir plutondaplutonda DokanakDokanak boyunca farklboyunca farklıı hareketlerden kaynaklanan hareketlerden kaynaklanan bantlbantlşşmama ,, ((LaheeLahee, , 1961),1961),
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
• Magma akışı ile ilgili olmayan diğer bir magmatikbantlaşma özellikle gabrolarda izlenir
• Magmatik laminasyon adı verilen bu dokuda koyu renkli ve açık renkli seviyeler birbiriyle ardalanır
• Bu bantlaşma kristallenme esnasındaki yoğunluk farkından dolayı gelişebilir
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
bantlaşma
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
• 2. Kırılma unsurları
– Hemen her plutonda düzenli bir şekilde gelişmişkırık sistemleri görülür. Bunlar değişik yönlüçatlak, damar ve faylardır.
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
• Magmatik kayaçlardaki kırıklar
– Soğuma esnasında
– Yerleşim sonrası tektonik gerilmelerle
– Üstteki yükün kalkmasıyla oluşan genişleme
Sonucu gelişebilir
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
• Soğuma esansında gelişen çatlaklardan magmatikkayacın şekli belirlenebilir.
• Yerleşim sonrası gelişen tektonik çatlaklar, çevredeki kayaçlarda da devam eder ve bunlarla uyumluluk sunar.
• Arazi çalışmları sonucunda kırıkların
– Yönelimi
– Ortalama gelişim aralıkları
– Ve varsa fayların özellikleri belirlenmelidir
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Kırık sistemleri akıntı unsurlarına bağlı olarak dört gruba ayrılırlar
• 1. Boyuna kırıklar:
– Çizgisel akıntı unsurlarına paralel olan kırıklardır.
• 2. Enine kırıklar
– Çizgisel akıntı unsurlarına dik gelişen kırıklardır
• 3. Diyagonal kırıklar
– Akıntı unsurlarını aykırı olarak kesen kırıklardır
• 4. yatık kırıklar
– Plutonun yüzeyine ve akış düzlemine paralel olan kırıklardır.
Özellikle granit gibi kayaçlar bu kırıklar boyunca küp şeklinde
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Enine çatlak
Boyunaçatlak
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Volkanik kayaçlarda çatlaklılık
• Bazaltlarda genellikle 3-7 yüzeyli kolonsu çatlaklılık izlenir.
• Bu çatlaklar lav akımının alt ve üst soğuma yüzeylerine dik
• gelişir
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Kolonsu Kolonsu ççatlaklaratlaklar
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Bazalt akışı esnasında gelişen kolonsu çatlakların şematik kesiti
VesicularFlow Top
UpperColonnade
Entablature
LowerColonnade
Approx.verticalscale inmeters
10
0
GözenekliÜst kesim
Üst kolonsukesim
Alt kolonsukesim
ÖlçekMetre
Kolon pervazıbölümü
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Bazalt-Beşiri/Batman
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Bazalt-Beşiri/Batman
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
• Ortaç ve asidik bileşimli kayaçlardaki çatlaklılık levhamsıveya dilim şeklindedir.
• Andezitlerde alt kesimlerde sık aralıklı ve tabana paralel çatlaklar, üste doğru akış yönünde bükülür ve dikleşir
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Damar ve dokanaklar
• Damarlar levha veta tabuler şekillidir
• Hem magmatik kayaçlarda hem yan kayaçlarda bulunabilirler
– Hidrotermal orijinli damarlar genellikle beyaz renklidir ve kalsit ile kuvarsla dolgulanmıştır
– Genişlikleri birkaç mm ile birkaç metre arasında değişebilir.
– Eğer damarın yerleşimi esnasında ana magmati kayaçsoğuksa, damar düzgün şekilli ve keskin dokanaklı
– Sıcak ve yeni kristallenmişse düzensiz şekilli ve geçişlibir dokanağa sahip olacaktır.
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
• Hidrotermal damarların konumlarının ölçülmesi ve yanal devamlılıklarının incelenmesi ile bölgesel gerilmelerle ilgili veriler elde edilebilir.
• Genellikle damarlar karmaşık olabilirler ve damar duvardan merkeze doğru sıralı olarak gelişmiş birden fazla mineral içerebilir.
• Böyle damarların taslak çizimleri yapılmalıdır.
• Yine anakayacın damar sınırında özellikleri kaydedilerek ayrışmanın olup olmadığı belirlenmelidir
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
• Sıcak magma soğuk yan kayaçla yanyana geldiğinde sınırda ince taneli bir soğuma zonu oluşur.,Bu soğuma zonunun genişliği yan kayaçla magma arasındaki sıcaklık farkına, magma cinsine ve derinliğine bağlıdır.
• Magma sıcak yan kayaçla dokanak yaptığında dokanakta çok az soğuma olacak ve dokanak plastik deformasyona uğrayabilir.
• Bu durumda geçişli bir dokanak oluşur.
• Termal olarak başkalaşıma uğrayan yan kayaçların sınırları belirgin olmayabilir.
• Bu şartlarda kontağın her iki yanındaki kayaçlar kristallidir.
• Bu durumda dokanak tane boyutu, renk ve mineral farklılığıyla ayrılabilir.
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
• Yan kayaç oldukça soğuk olursa, sınır genellikle soğuma zonu içerir ve yan kayaç dokanak metamorfizmasına uğrar
• Bir dokanak tanımlandığında, dokanak tümüyle takip edilmeli, yönelimi ölçülmeli, dokanağın özelliği tanaımlanmalı, kayaç tipleri ve damarlar belirlenmelidir.
• Aynı şekilde dokanakta kontak metamorfizmasının olup olmadığı ve magmatik kayaç içinde yan kayaçlara ait kapanımların (ksenolit) bulunup bulunmadığıbelirlenmelidir
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Magmatik farklılaşmaMagma bileşiminde oluşan değişiklikler
•Asimilasyon
•Magma karışması
•Bölümsel kristalleşme
•Farklı kaynaklar
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Asimilasyon Magma karışması
Bölümselkristalleşme
FarklıKaynaklar
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Ergimiş materyal tipleri
• 1. Magma – Yeryüzeyinin altında ergimiş materyal
2. Lav – Yeryüzeyinin üzerindeki materyal
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Magma Viskozitesi
• Viskozite – Akmaya karşı direnç
• Bal – Yüksek viskozite
• Su – düşük viskoziter
Silis kapsamı arttıkça viskozite artar
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Magma dokusu
a. İskeletsel olivin
b. Kırlangıç kuyruğu plajioklas-trakit
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
A-Bileşimsel olarak zonlanmışhornblend fenokristi
(1 mm)
b. Karlsbad ikizli zonluplajioklas (0.3 mm).
Magma dokusu
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Ofitik doku: Tek bir piroksen bir çok iyi gelişmiş plajioklas lataları (1 mm).
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
A-Granofirik kuvars-alkali feldispat (granite-1mm).
B. Grafik doku: kuvars-feldispat
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Ortopiroksenle kılıflanmış olivin (bazaltik andezit- genişlil 5 mm)
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Sieve dokusu (andezit- genişlik 1 mm)
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Kemirilmiş olivin fenokristi (genişlik 0.3 mm)
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
A-Trakitik doku (g. 1 mm)
b. b. PilotaksitikPilotaksitik doku (doku (bazaltikbazaltikandeziti g. 7mm)andeziti g. 7mm)
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Akma bantlaşması-bazalt
BB--Tane iTane iççi doku (i doku (intergranularintergranular) ) bazaltbazalt--g. 1 mmg. 1 mm
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
a. Karlsbad ikizlenmesi –ortoklas(granit- g.1mm)
b. b. AlbitAlbit ikizlenmesiikizlenmesi--riyolit (g.1 riyolit (g.1 mm)mm)
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Tartan ikizlenmesi-mikroklin
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Polisentetik deformasyon ikizlenmesi –plajioklas (gabro- g. 1 mm)
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
a. Hornblend tarafından yerdeğiştirilmiş piroksen (g 1 mm)
b. Klorit tarafından yerdeğiştirilmiş biyotit (tonalit- g.0.3 mm)
Pyx
Hbl
BtChl
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
Plajioklas içinde mirmekit
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
BBüüyyüük granit k granit batolitlerininbatolitlerinin yerleyerleşşimiimi
Problem: Sokulum nedeniyleOluşmuş büyük yerdeğiştirmelerinolmaması
Çözümler:Granitleşme = Sıcak sıvılarlaYerinde alterasyon
Fakat pişmiş zonlarİntruzyonla yerleşmişGranit batolitleriniGösterir
Batolit
MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN
DiDiğğer mekanizmalarer mekanizmalar::
Asimilasyon
Injeksiyon/deformasyon
Stoping
Stoping mekanizmasıyla batolit yerleşimi