1

1

ENKELEBESCHOUWINGENOVERGELUK

LezingvoorProbusIMaastricht

11oktober2017

ChritCohlst“Jehebteenbeetjegeluknodigomgelukkigteworden”(Aristoteles)

INHOUD 1 inleiding 2 welvaart 3 welzijn,tevredenheidofgeluk

etymologisch inBijbelenChristendom

4 devisieopgelukinverledenentoekomstvanHarari:

I hetbegripgelukeconomischenpsychologisch II biologisch

5 metingen6 enkelepersoonlijkebevindingen

2

2

Bijlagen 1 welvaartinNederland2 metingen 3 commentaaropdemetingen 4derolvandeoverheid

5 enkelerecenteartikelenencitaten 6boeken

Disclaimer Dezevoordrachtisgeenhandleidingvoorhetbereikenvanpersoonlijkgeluk;sterkernog:hetgaatnietomeenpersoonlijkebeleving,maaromaspectenvaneengeaggregeerd(macro)geluksgevoel,detevredenheidvangroepenmensenopverschillendetijdstippenenopverschillendeplaatsen.1 INLEIDINGAanvankelijkwildeikeenlezinghoudenoverLutherdiedezemaand500jaargeledenhistorieschreef,maarindatonderwerpwasalvoorzien.Ennublijkttochdathetthema“geluk”ookwelactueelis.Oktoberisnamelijkdemaandvandegeschiedenis,metdezekeeralsapartthema“Geluk’.DeCPNBgafeenboekje“Geluk?!”uit,geschrevendoorHermanPleij.Metallerespect:ditwerkjehaalthetnietbijdediepgangvanhetwerkvanHarari–waaroverstraksmeer.DemuseaspelenerookopinenDeLimburgerschrijftzichtegaanverdiepeninhetgelukvanLimburg(eenverwijzingnaarhetboekvanMarciaLuijten?).Ziewww.maandvandegeschiedenis.nl.DeV.N.riepenin200820maartuitalsdedagvanhetgeluk.Enoverigensiseraltijdweleenweekofdagofmaandvan….Intweevorigelezingenvolgdeikdewegvanspaarzinnaargroeienverdernaargrootentegroot:spaarzin,onderzoek,innovatie,groei (14november2012)

spaarzinonderzoek zoeken–onderzoek vinden–ondervindinginnovatie toeval serendipity ------------------->groei

3

3

Iktoonnogeenshetplaatjehoemeerproductiviteittotgroeienhogerewelvaartleidt:

Hetkapitalismeisondanksallenegatievebijwerkingen,hetdraagvlakvooronzewelvaart:

heteigendomsrecht,derechtsstaatendevrijemarkten,hetopheffenvansocialeenlegalebelemmeringenarbeidsverdeling,marktvergroting,investeringenenvernieuwingenleidentotvergrotingvandeproductiviteit

endievoertonsnaarautonomeeconomischegroei,meetbaarinhetbbp-----àendiegroeileidttotwelvaart.

Hettoverwoordisinnovaties.

Ikbengeboeidgeraaktdoorallepogingenvanmensen,organenenorganisatiesomsteedsmaargrotertegroeienendaaromgingikopnieuwnadenkenoverde4-G-begrippen:groei,groot,goedengeluk.MijnvorigelezingwasgetiteldIsgrootgroeiendoodgroeien?(26juni2016)

Alleorganismenenookalleorganisatieswillenvannaturesteedsgrotergroeienengaanopdenduurdaardoordoodoftenonder.Endedoodissowiesoheteindresultaatvanalleswatleeft.Ukentnogwelmijnadagiumovergroei:Wieteveeloftevlugeet,krijgtbuikpijnofmoetovergeven.Hoedanook:groeileidttotwelvaartenteveeloftesnellegroeileidttotdeondergang.Vandaagisaandeordedevraagofeenhogerewelvaartooktoteenhogerwelzijneneengrotergeluksgevoelleidt.Hetlaatstedeelvandezetrilogiegaatdusoverhetdoorgroeiennaartevredenheidengeluk.Endevraagwatgelukeigenlijkisenwanneerdatbegripüberhaupttersprakekomtindehistorie.

4

4

2 WELVAART

Sparenleidt(meestal)totinvesterenwaardooreconomischegroeikanontstaandiemeerwelvaartbrengt.Delevensstandaardisinenkeledecenniagigantischgestegen.Hoeenormgoedhethiergaathebik‘nvorigekeeralbeschreven.Voordeliefhebbersherhaalikditkortinbijlage1:welvaartinNederland.Welvaartisdematewaarindebehoeftenmetdebeschikbaremiddelenkunnenwordenbevredigd.Omdatonzebehoeftenaltijdgroterzijndandemiddeleniseraltijdeentekort:derelatieveschaarste.Eenbelangrijkverschilisdattussenneedsenwants:datwatjeéchtnodighebtendatwatjebestgraagzouwillen.Tussenhaakjes:hierziejeweerdateconomieeensubjectievewetenschapis,wantwiemaaktuitofjeietsechtnodighebt?Datiszoietsalsdedefinitievaneenheer:eenheerslaatzijnvrouwalleenalshetéchtnodigis.DémaatstafvooronzewelvaartissindsdeintroductievanhetbegripindeU.S.A.doorKuznetzin1934hetBrutoBinnenlandsProduct,bbp.Hetgetalmeetechternietmeerdandebinnenlandseproductieingeldmaarbleeftochjarenlangdeindicatorvoorwelvaarten–letwel-óókvoorwelzijn!Nietgemetenwordtbijvoorbeeldhetvrijwilligerswerkenhetwerkindehuishoudingwatdustoteenvertekeningleidt.Tegenwoordigneigtmennaareenmeerextensieveinhoudvanhetbegripwelvaartdoorookdeverduurzamingdaarintebegrijpen.Alswedienamelijkserieusnemen,zaldemacro-economischegroeivertragen.Hetverschiltussenmacroenmicroisheelgroot:Wathebikaanmooiemacroverschijnselenzoalsmeergroei,eenhoogpercapitainkomen,debestepensioenregelingalsikziekofwerkloosgewordenben,ofalsikeenkindofmijnpartnerverlorenheb?3 WELZIJN,TEVREDENHEID,GELUK

Meerwelvaartkántoteengroterwelzijnleiden,maardathoeftniet.welvaart=brutonationaalproduct(bnp) +kwaliteitvanhetonderwijs +vandegezondheidszorg +vanhetmilieu

= brutonationaalgeluk(bng)ofwelzijn.

5

5

Duidelijkisdatwevooronswelzijnwatwelvaartmoeteninleveren. Overgelukisveelgeschrevenengesproken.Indebijlagennoemikeenaantalcitaten,artikelenenboeken.Erbestaatzelfseenheuse“geluksprofessor”,PatrickvanHees.(1)IkbezochtinMaastrichtdemasterclass“geluk”vanGuidoWeijers.(2)Allemaalveryinteresting.Iedereendiewatfilosofischequotesopfacebookkwakt,noemtzichpersonalcoach.Mensenvluchtenwanhopiginmindfulness,yoga,meditatieenluisterennaarklankschalenofvegetarischmuziek.Maarnaastalhetzweverigegedoe,zijnerookwetenschappelijkeonderzoekenenfeitenbeschikbaaroverwatmensengelukkigmaaktenhoejedatkuntbeïnvloeden.Watmijzeeraanspreekt,isdebenaderingvanHarari,waaraanikdanookapartaandachtgeefinhoofdstuk4.Etymologischkanikweinigvindenoverdeherkomstvanhetwoordgeluk. “geluk”Nederlands eenaangenaamtevredengevoelen/ofeenvoorspoediggunstigtoeval.Duits Glück SchweinhabenLatijn felicitas fortunaFrans bonheur,felicité bonnechanceEngels happiness,felicity fortune,goodluck lifesatisfaction/happy lucky“Jehebtgelukgehad”zegtmenalsjegoedwegkomtbijeenongevalofalsjedeloterijwint.HettoevalofVrouweFortunawasjegoedgezind.Letwel:VrouweFortunaisdegodinvanhettoevalénvanhetgeluk!Alsjehetverhaalhoortdatdolfijnengelukkigedrenkelingenreddendoorzenaardekustteduwen,moetjebedenkendatdeongelukkigendiedoordolfijnenspelenderwijsperongelukverderdezeeingeduwdwerden,ditnietnakondenvertellen.Toevalisdatwatjetoevalt,hetgeenmeestalniettoevalligis.Ikspreeknuverdernietmeerovergelukalsgunstigtoeval,maarovergelukalsgevoel.Welvaartenwelzijnhoevenbepaaldnietsamentevallen.(3)Desteedsterugkerendeelementeninonsbegrip“geluk’zijn

relaties: bijnavanzelfsprekendbovenaangezondheid: behoeftookgeenbetooggeborgenheid:hetergensbijhoren(religie=binding).

6

6

GelukinBijbelenChristendom

Hetmeestgelezenboek,althanshetgrootstinaantalexemplaren,isdeBijbel:3,9mrd.stuks.Indierangordekomtnummertwee,hetKleineRodeBoekjevanMaoTse-tungdaarnogvérachtermet820mln.exemplaren(eenfactor5minder).

MaarhetvreemdeisdatindeBijbelhetbegrip“geluk”uitsluitendgebezigdwordtvoorrijkdom,machtenoverwinningindestrijd!Ikverteldealeerderdathetbegripgroeidaaralleenmaarbetekenthetafpakkenvanietsvandeander!).Omdatiknieuwsgierigwasnaarhetvoorkomenendebetekenisvanhetwoord“geluk”indeBijbel,raadpleegdeikdebekendeConcordantieopdeBijbelvandeGroningsetheoloogAbrahamTrommius(1600).DatiszoietsalsdePieterScheenvoordeNederlandsebeeldendekunstvanaf1750.DomineesgebruiktendeTrommiusomvoorhunprekenverbandentussenbegrippenuitdeBijbeltevindenenteinterpreteren.EigenlijkisdieTrommiusdusdevoorlopervanGoogle!

InhetOudeTestamentkomthetwoordslechts3maalvoor.(4)

Endanuitsluitendindezinvanvoordeelbijdestrijd,luckydus!InhetapocriefeboekMakkabeeënstaathet4keer(5),eveneenstelkensindebetekenisvanvoorspoedinmateriëlezin.

InhetNieuweTestamentvondikalleenhetbegrip“gelukzalig”enwelin(deBriefvan)Jacobus(6)endatgaatdanwélmeerdeimmateriëlekantop,naarhappydus.

Alskatholiekkindjemoestenwedecatechismusvanbuitenleren-iedereweekeenhoofdstuk.Eenvraag-enantwoordspeloverdepreciezestellingenvandeRoomsegeloofsleer.Ikwasdaartamelijkgoedin,maardatwasmeereencausaliteittussenbangenbraaf.HetisniettoevalligdatdeeerstevraagvandeRoomsecatechismusoverzingevinggaat:“Waartoezijnwijopaarde?”metalsantwoord:“OmGodtedienenendaardoorhiereninhethiernamaalsgelukkigteworden”.Daarbijvallentweedingenop:Kennelijkzijnwenognietgelukkigwantwemoetendatnogworden.Enhetwoord“hier”islateringevoegdome.e.a.watmeerconcreetenacceptabeltehouden.MaarechtbelangrijkishetverschilmetdeHeidelbergseCatechismus(1563)vanonzegereformeerdevrienden.DezeverkondigtdatdemenstothetkwadegeneigdisendatalleendegenadeGodshemkanredden.Predestinatieendeterminisme,leidendtottoestandenzoalsMaarten’tHartdiezotreffendbeschrijftendieookvoorkomenindebeklemmenderomanvanJanSiebesma“Knielenopeenbedviolen”.Daarinwordtniksvermeldvaneniggelukenalhelemaalnietvan“hier”.Alleenalsjehetgelukhebtvoorbestemdtezijn,kanhetnogwatworden.Hetheleeerstedeel(devragen3t/m11)gaatover“onzeellende”.

7

7

Gelukisnietderesultantevangoedeminusslechtebelevenissen.Eenzinvollevenkanookbijveeltegenspoedhoogstbevredigendzijnterwijleenzinloosbestaaningroteluxeeenbeproevingis.Maarwatiszinvol:desoldaatdiez’nlevenwaagtvoorhetvaderland,deartsdiezichopoffertvoordegemeenschap,deondernemerdienieuwearbeidsplaatsenschept?OfhunmiddeleeuwsependantendiedeBijbellazen,kruistochtenondernamenofkathedralenbouwden?Daaromgafhetgeloofindeeeuwigegelukzaligheidinhethiernamaalszoveeltroostensterkte–ooknunog!Endaarbijkandeinterpretatietotbizarreverschillenleiden.Hetfraaistemaarookmeestgruwelijkevoorbeeldvanhetverschilinbelevingvangelukmagikunietonthouden.Iklaslanggeledenhetverhaal“Dehoopalsmartelwerktuig”vandeFranseschrijverVilliersdel’IsleAdam.(7)Inmijnwoorden:DerabbijnAserzitalruimeenjaaropgeslotenindekerkersvandeDominicaneninSegovia,alsdeGrootinquisiteurheminzijncelbezoektenhemlaatwetendathijmorgenvanzijndagelijksefolteringenverlostzalwordendooreenautodafé,debrandendevoorproefvanheteeuwigevuur,tenzijhijzichalsnogbekeert.Totzijnstommeverbazingzietderabbikortdaarnadatdedeurvanzijncelopenisgeblevenenhijsleeptzichdegangopmeteenkleinvonkjehoopinzijnbinnenste.Maaralshijechtbuitenhetkloostergekomenisenhijtrillendplatopdegrondligt,ziethijopeensvoorz’nogensandalenenopkijkenddeharigetoogvandeinquisiteur,diehemmettranenindeogenoprichtenomarmt,zeggende:“Watnumijnzoon,wiltgijonsverlatennuuwlouteringnabijisenheteeuwigegelukuwacht?”HetsprankjehoopopgelukvanderabbijntegenoverhetgelukwaarvandeInquisiteurspreekt,ziedaarhetverschilinbelevingvan“geluk”.Ikkrijgnogrillingenvanongeloofenboosheidalsikerweeraandenk.Maaralsiknu,50jaarlater,dekrachtendeinvloedvanmytheninzie,beginiktegelovendatdeInquisiteurmééndewathijzei.4DEVISIEOPGELUKINVERLEDENENTOEKOMSTVANHARARI

Erisbuitengewoonveelgepubliceerdoverhetthema“geluk”enhetmeestebevateenhogegraadvanongrijpbaarheid.Erggoedvindikdeboeken“HomoSapiens”en“HomoDeus”vanYuvalNoahHarari,hoogleraarinJeruzalem.Dezewerkenzijnterechtinmiddelszeerbekendenhebbeninmijngedachtewereldeengroteswitchteweeggebracht.Daaromgaikerhierwatnaderopin.Hijbespreekthetverledenendetoekomstvandemensheidoporiginelewijzeennoemtdaarbijexplicietdeontwikkelingvanhetbegrip“geluk”.

8

8

DegeschiedenisvolgensHarariHetboek“HomoSapiens”gaatoverhetverleden,gekenmerktdoorhonger,ziekteenoorlog.

70.000vC cognitieverevolutie:techniekenorganisatie

-----> homosapiens

12.000vC agrarischerevolutie(onomkeerbaar!)

vanhetetenvanhetoverblijvendemergnaardetopvandevoedselketen.Meervoedselmaarookmeermensen.Velenadelen:ziekten,harderwerken,uitbuitingenonderdrukking.Collectiefwelhogerpeil,maarindividueelnietgelukkiger.

Entussenhaakjes:dedierenalhelemaalniet!

Deontwikkelingvandehomosapiens

10.000vC dehomosapiensverdrijftdeNeanderthalerdoorenerzijdstoevalligegenetischemutaties,maarvooraldoorzijnunieketaaldieoneindigflexibelis:grotehoeveelhedeninformatiekunnenwordenopgenomen,bewaardenovergebracht.Daardoorissocialesamenwerkingmogelijkingrotereverbanden.Ookontstaandaardoorficties,legenden,mythen.

OverhetbeginvandehomosapiensisoverigensookeengoedgefundeerderomanseriegeschrevendoorJeanAuel.(8)Voorheteerstkanmenoverfictievedingenpraten.Godenenreligieszijnnodigvooreenflexibelesamenwerking.Vooreengrotereorganisatiezijncollectievemythennodigtenbehoevevandenoodzakelijkesamenwerking!Zonderzo’ncollectievemytheissamenwerkingslechtsmogelijktotmaximaal150personen.

Geloofjijdateengorillazijnbanaanaanjougeeftalsjijhemverteltdathijerinhethiernamaals10extravoorterugkrijgt?Endanhebik’tnogmaarovereenbanalebanaanennietoverjeleven.

9

9

Voorhetcreërenvandefictieofmythe“natie”moetjekunstmatigeeneenheidscheppen,metgelijksoortigeinwoners,meteeneigentaal,eeneigenvolksaard,eeneigenvolkslied,eeneigenleger.Inwerkelijkheidisdatvolstrektnergenshetgeval.EenluchtigvoorbeeldisMoresnet,dekleinstestaatooitwaaroverikhiereerdersprak:eenzooitjeongeregeldmetéénkoddebeier,strevendnaareeneigentaal,eeneigenvolksliedvolkslied!Maarookenvooralindegrotewereldgeldt:Iln’yapasdesBelges,déNederlanderbestaatnietendéIndonesiërookniet.Hetiseenoptelsomvanindividuendieeenbovenliggendemythenodighebbenomeengewensteeenheidtevormen.ErisgeenEuropeseGemeenschap,geenmunteenheid,geen“gezagvanboven”–allemaalfictie.Hetisallemaalbedachtenmoetdusafgedwongenengehandhaafdworden.

Vancollectiefnaarindividueelgeluk

1.776vCvoorhetbesturenvandegrotestadBabylonisopgesteld

decodexHammurabi,hetoudstgevondenwetboek(casuïstiek:als….dan…)

gebaseerdopdemythevan“universeleprincipes”.1.776nCdeAmerikaanseOnafhankelijkheidsverklaring:eveneens

gebaseerdopdemythevan“universeleprincipes”.

maarnugaathetomindividueeli.p.v.collectiefgeluk!Ookinhetrecenteregeerakkoordvangisterenwemelthetweervandewoorden“collectief”en“individueel”.IndeAmerikaanseOnafhankelijkheidsverklaringwordtondermeergesprokenvanhetrechtophetnastrevenvangeluk:Weholdthesetruthstobeself-evident,thatallmenarecreatedequal,thattheyareendowedbytheirCreatorwithcertainunalienablerights,thatamongtheseareLife,LibertyandthepursuitofHappiness.DuidelijkisdatjenietbijdeOverheidkuntaankloppenomjerechtopgelukopteeisen.Jedientzelfjegeluknatestreven.Datverschilisgroot.Nukandatsomswelwatmoeilijkliggen.Deverdachteantwoordt:“JawelEdelachtbare,ikhebmijnvrouwindatravijngeduwd,maarikwasdoendemethetnastrevenvanmijnrechtopgeluk”.Eennatuurlijkeordeisstabiel:dezwaartekrachtblijft,ookalsjeernietingelooft.

Eenimaginaireordemoetafgedwongenenbewaaktworden -----à

wedoenhetergensvoor:god,koning,vaderland.DenkaanIS-strijders,kamikaze-piloten,kruisvaarders.

10

10

SoortengelukvolgensHarari (inmijnwoorden)I heteconomischeenpsychologischeniveau:welzijnalsgevolgvanwelvaartoftewelgelukalstevredenheidenhetsubjectiefwelzijn,namelijkinverhoudingtotjeverwachtingen.II hetbiologischniveau:chemischgelukofdesensatiesinjelichaamI Heteconomischeenpsychologischeniveau Heteconomischgeluksgevoelgaatoverrijkdomenwelvaartenisgebaseerdophetzichvergelijkenmetanderen.Inonzeconsumptiewereldspeeltdereclamehiergenadeloosopin:gelukkigismijnbuurmanstikjaloersopmijngrotereauto.OphetbuitenverblijfinVaalsvandeAkenselakenfabrikantTyrellstaatdelijfspreuk“Speroinvidiam”,ikhoopopafgunst.(Opdeanderegevelstaat:“Nilvolentibusarduum”,doorwijlenRuudSelmanzotreffendvertaaldals:“Nietsismoeilijkvoorhendiehetzelfniethoevendoen”).DeGriekserederOnassiswasopzijnprachtigejachtdiepongelukkigtoeniemandnaasthemaanmeerdedieeengroterhelikopterdekopzijnschiphad.IndeGoudenEeuwwasNederlandstinkendrijkdankzijdurfeninnovatiesensuccesvolleoorlogen–maarerheersteookeengrootonbehagen.IkverwijsnaarhetonthullendeboekvandeBritsehistoricusSimonSchama“Overvloedenonbehagen;deNederlandseCultuurindeGoudenEeuw”.Dierijkdomwerdevengoedmedeveroorzaaktdoordeslavernijenhetkolonialisme.Pasindevorigeeeuwdronghetbesefdoordatvredewinstgevenderis,omdatbijoorlogenbeidepartijenveelverliezen.Zoietsalseenburgerlijkgeschiluitvechtenmetdureadvocaten.Alshetindividuelegelukvanmensen/burgersbelangrijkerwordtdangroepswaarden,zijnzeminderbereidhunleventegevenvoordestaat,hetcollectief.HistoricikunnennietmeeronderzoekenofeenburgervanBabylontoengelukkigerwasdaneenNewYorkernu.Devaardighedenvandemensnamenongetwijfeldtoe.Daardoorkondensteedsnieuweverlangensvervuldwordenenkonallerleiellendeverzachtworden.Maardenieuwevaardighedengavenooknieuweproblemen:doordeovergangnaarlandbouw(enlaternaardeindustrie)steeghetnationaalinkomen,maarhetbrachtookziektenenuitbuitingendevooruitganggoldzekernietvooriedereen.Debehoeftebevredigingineconomischopzichtisonbeperkt:erisaltijdenimmerhangnaarmeer.“DerAntriebdesNichtGenugHabenKönnens”hebikheteerdergenoemd.DitstrektzichuitvanVrouwtjePiggelmee(eenreclameactievanVanNelleuitdejaren20vandevorigeeeuw)totfrauderendemiljardairsinPanamaannonu.

11

11

VrouwtjePiggelmeewasnooittevrêePsychologischishetpuntdatjesnelwentaanmeerenbeter.Erbestaateenverbandtussendeobjectieveomstandighedenendesubjectieveverwachtingen.JebentontevredenalsjeeenFerrariverwachtenjekrijgteenFiat,terwijljeeerstnikshad.Alleprofeten,dichtersenwijsgerenwetenallangdatjezonderproblementevredenkuntzijnmetwatjehebt–alsjemaarnietméérverwacht.AfrikanenzijnmisschienontevredenalszezichvergelijkenviademodernemediamethippetijdgenoteninV.S.,terwijlzezeertevredenzoudenzijnalszezichzoudenspiegelenaanhunvooroudersinslavernij.II Hetchemischbiologischniveau Chemischgelukgaatoverhetopwekkenvaneenoneindigestroomaangenamegevoelensensensaties,veroorzaaktdoorhormoneninhetbloedenelektrischesignalenindehersens.Zoalseenthermostaatingesteldkanzijnopeenbepaaldevastetemperatuur,eencybernetischsysteem,zokunnendehersensvandeééneenlagerespeelruimteopgelukservaringgevendandievan’nander.Andersgezegd:Uhoeftnietblijtewordenvandingenwaarikblijmeeben.IemandmeteenlageinstellingdiedeLottowint,iskortstondiggelukkigenvaltweersnelterugopz’nstandaardinstellingomdaternietsaanzijnbiochemieverandert….Inditsoortonderzoekenmoetjeheelgoedlettenopdecausaliteit:oorzaakengevolgkunnenookandersomliggen.Iseengehuwdegelukkigomdathijgehuwdisofhuwtiemanddiegelukkigiseerder?Toenheteersteanti-rookrapportindejarenvijftig(!)verscheen,vroegiemandindekrantofhetooknietzókonzijndatmensenmetaanlegvoorlongkankermeerbehoefteaannicotinehadden.Dathebikaltijdonthoudenalsvoorbeeldvaneenvalidekritischevraag!Gaanwenuonzebiochemiemanipulerenomgelukkigteworden?Inzijndystopischeroman“BraveNewWorld”schrijftAldousHuxleyreedsin1932,hetdieptepuntvandeGroteDepressie,isgelukdehoogstewaardeendatwordtverkregendoorpsychiatrischedrugs.Allemensenzijnvolkomentevreden.Primatoch,hoezodystopisch?Hetprobleemhierisdatgelukgelijkgesteldwordtaangenot.Genotismeerietsvandekortetermijn(enzelfgenoegzaamheidishetgetal11opdegeluksschaaldatbuitendemetingopeenschaalvan10ligt).DeBoeddhistischevisiekomtovereenmetdechemischebenaderingdatgelukvoortvloeituitprocesseninonslichaam,maartrektdaaruitheelandereconclusies.(9)

12

12

DetoekomstvisieuitHarari’s“HomoDeus”isuiterstinteressantmaarvoertinditbestektever.Zijnvraagisofweonsgeluksgevoelkunnenvergrotendoorhetmanipulerenvanonschemischbiologischsysteem.Ikvermeldalleennogeenindrukwekkendcitaatdaaruit:Citaatuit Harari’s“HomoDeus”(pagina14):

“Voorheteerstindegeschiedenisstervenermeermensenaanteveeldanaanteweinigeten.”

Erstervenmeermensenvanouderdomdanaaninfectieziekten.

Erplegenmeermensenzelfmoorddanerintotaalgedoodwordendoorsoldaten,terroristenencriminelen.”!

Omwillevandetijdverwijsikverdernaarnoot(10).

5METINGEN

Gelukisinmiddelswereldwijdonderzocht.Gelukkigmaar,wantmeteniswetenengissenismissen.Hetgaatommetingenennietommeningen.Onderzoekershanterenaldecennialangoverdehelewereldhetbegripsubjectiefwelzijnof“tevredenheid”.

Hetlijktlastigmaarhetiszekernietonmogelijkhetgeluksgevoeltemeten. Alsjegelukdefinieertalstevredenheid,zoalsdatthansalgemeengebruikelijkis,blijkteenobjectievemetingbestmogelijktezijn!Endoorditsimpeleeneenduidigebegripzijnvergelijkingenintijdenplaatsgoedmogelijk!Invrijwelallebronnengaathetomgelukindezinvan“tevredenheidmethetlevenalsgeheel”naarhetoordeelvandepersoonzelf.Hetisdeinternationaalgeaccepteerdedefinitie,diezowelbinnendewetenschapalsdoorstatistischeonderzoekbureauswordtgehanteerd.ScandinaviërsenNederlandersstaanaltijdheelhooginhetlijstje,evenalsdearmelandeninZuid-Amerika;onderaanstaanSoedanenOekraïne.SlechtsinlandenalsLibiëofNoord-Koreaishetgelukvandebevolkingnogeenwittevlek.Omwillevandetijdhebikdiversetoonaangevendemetingenvanenonderzoekennaargelukvandelaatste10jaarverzameldineenbijlage2:metingen.

13

13

Ikgauitvandemeestgebruiktedefinitieindewetenschapdiegaandewegookdestandaardmetingvoorgelukisgewordenvoornationaleeninternationalestatistischeorganisaties,zoalsEurostateninNederlandhetCentraalBureauvoordeStatistiek(CBS).DezestandaardtermvoorgelukluidtinhetEngelslifesatisfaction.Dieverwijstnamelijknaarhetantwoordopdevraag:MetinglifesatisfactionInditverbandnogeensdebekendepiramidevanMaslow

Allesbijelkaargenomen,hoetevredenofontevredenbentutegenwoordigmetuwlevenalsgeheel?12345678910OntevredenTevredenDemini-enquêtedieikinmaartonderjulliehield,gafeengemiddeldevan8,3–hoogdus!Eéntienenéénzes,veelachtenenmeernegensdanzevens.Hoogopgeleide,gezondelieden,voordehelftnogindecomfortabeleherfstvanhunleven!(Alsje100wordtbegintdewintermet75!).

“Deelitegeeftzichzelfeen8,1”schrijftVictorLammeendeonderstegroeponderzochtenscoorteen6,2(NRC28-02-2017).

14

14

Filosofenofandereintellectuelenwillenzichnogweleensgeringschattenderoveruitlatendatjemetzo’nsimpelevraagzoietsdiepgaandsalsgelukzoukunnenmeten.Zevergetendandatgeluksonderzoekersnetzotewerkgaanalsanderewetenschappers.Allerleidenkbarekritischevragenhebbenzijallangaanzichzelfenelkaargesteld.Ziedaartoebijlage3:commentaaropdemetingen. Zitgelukindegenen?SanneRoosenboomschrijftinhetLDvan23-09-2015datonsgeluksgevoelvooreengrootdeelerfelijkbepaaldis.(11) onsgeluksgevoelwordtveroorzaakt

voor50%dooronszelf voor40%doordathetalinonzegenenzit voor10%doordeomstandigheden.Wiealvanhuisuitgelukkigisheefteenvrolijk,tevreden,ontspannen,verheugdgevoel.Slechtseenkleindeelwordtbepaalddoorpersoonlijkeomstandigheden,deinvloedenvanbuitenaf.Biologischgezienishetlevenééngrootcasino.Vanafdegenetischeloterijbijonzeverwekkingtothetblackjackvandedood.IkdenkaandelezingvanBertAnten(27-05-2015)overdecomplexeoorzakenvandeziekteMS:zowelerfelijkealsomgevingsfactorenspeleneenrol.Jehebtdusgewoongelukalsjeervanverschoondblijft.DanielKahneman,deAmerikaanseNobelprijswinnaarEconomie2002(zoalsuweetisdeofficiëlenaam“DeprijsvoorEconomievandeZweedseRijksbank”omdatAlfredNobeleenzodanigeprijsnietbenoemdheeft)onderzochtin2010derelatietussengeldenerzijdsenanderzijdsjedagelijkseemotionelegesteldheid(emotionalwell-being)endemanierwaaropjenaarjeeigenlevenkijkt(life-evaluation).DuizendAmerikanenvuldentweejaarlangbijnaelkedageenvragenlijstin(450.000statements!)overhungevoelensengedachtenendaaruitbleekdatmeerinkomenleidttotmeergeluksgevoeltoteeninkomenvanca70.000perjaar.Daarnaisinkomennietmeerdeprimairefactoromjegelukkigtevoelen!DezeKahnemanwerktveelsamenmetdedezerdagenbekendgewordenNobelprijswinnaarvanditjaar,RichardThaler,dieaantoontdathetrationeleconsumentengedragnietbestaat.DiezelfdebovengrensingeldblijktookuithetonderzoekvanCarolGraham.(12)

DeAtlasvoorGemeenten(de50grootste)gaatditjaaroverhetthemageluk.(13)Gelukwordtnietalleenbepaalddoorjegezondheid,jepartnerenjebaan,maarookdoorjewoonomgeving.Degrootstekansopgelukligtervoorwelvarende,hoogopgeleide,gehuwde,gepensioneerde,autochtoneninkleineregemeenten.

15

15

Neemhetcumgranosalis;bijautoverzekeringenzeidenwealtijdhetliefsteendomineeinDrentealsklanttehebben.AllepeilingenvanhetCBSovermeerderejarenlateneenheelconsistentbeeldzien:(14)

- gelukhangttennauwstesamenmetjerelatie(s)

jegezondheid

jewerk

jeomgeving

- boveneenjaarinkomenvan75.000stijgthetgeluksgevoelminderenminder

- plattelanderszijngelukkigerdanstedelingen

- naje65stestijgthetgemetengeluksgevoel.Eind2016verrichttedePostcodeloterijeenonderzoeknaarhetgeluksgevoelbijwinnaarsvangrotereprijzen:bijruim70%namhetgeluksgevoelnietofslechtszeerkortstondigtoe.(15)Ookandereonderzoekenlatenzo’nuitkomstzien.Alveeleerderishiervastgesteld(PhilipBrickman,1978)datloterijwinnaarszelfsongelukkigerzijndanhunburen.

DepsycholoogNicoFrijdaspreektvandeWetvandeassymetrischeadaptievanblijheidendroefheid:aanplezierigezakenwenjesnelmaaraandroevigeniet.

6 ENKELEPERSOONLIJKEBEVINDINGENIknoemhierwatpuntendiemijgaandewegopvielenendieikookaleerderaanstipte.Eriswereldwijdveelmeeronderzoekgedaannaarhetfenomeen“geluk”danikeerderdachtendeuitkomstenzijnverrassendconsistent.Totaandeovergangnaardelandbouwhoefdendemensennietsoptesparenenzoudendatooknietgekundhebbenomdatgeenconserveringsmethodenbestondendomwegomdatdienietnodigwaren.

IkdenkaanhetverhaalvandevisserinIndonesië.(16)Inderijkelandenismenmindergelukkigdanjezoudenkenenkomtzelfmoordvakervoor.InveelstraatarmeZuid-Amerikaanselandenzijndemensenwélblijengelukkig.

16

16

Erzijnvandiedingendiejeeigenlijkallangweet(datzeiGervorigekeerookal),maardanblijktuiteenonderzoekdathetinderdaadzois.Hetomgekeerdekomtoverigensnetzogoedvoor!Vangrotegeldprijzenwordtmennietofmaarheelkortgelukkig.Hetbuigpuntvan75.000bovenwelkinkomenjenietveelgelukkigermeerwordt,isdoormeerdereonderzoekenbevestigd.Iederseigengeluksgevoelwerktals’nthermostaat:ikvalweerterugbinnenm’npersoonlijkemarges,dieanderszijndandievanu.Jegeluksgevoelisooknogeensvooreengrootdeel(40%)genetischbepaald.Eenwetenschappelijkonderzoek(BrysonenMacKerron,2016)toontaandatwevanwerkenenstuderennietgelukkigworden,wélvanvrijenenmuziek.(17).Hoebevoorrechtzijnwijmetonzepassievoorwerkstudie!Ofnietsoms?

HetgenoemdeboekvanHararioverhetverledenleertdatvooruitganglangetijdbedoeldwasomhetcollectief,destaat,teverbeteren.Maarnumoetenpoliticivredestichten,ondernemersdienenwelvaarttebrengenengeleerdenzoudenverbeteringenmoetenvindenvooronsalsindividu.ThansnietvoorGod,KoningofVaderland,maaromuenmijgelukkigertemaken.Eengrootverschil!Enzijnvisieopdetoekomstgafmijeenschokbijdegedachtedathetgelukvandemenssterkafhankelijkkangaanwordenvanzijnscheikundigkunnen.Hoewelwehieralvoortreffelijkelezingengehadhebbenoverhetontstaanvandetaal(WielLamers)envandegodsdienst(FritsUdo),hebikmepasdoorhetoeuvrevanHararigerealiseerdhoegrootdecausaliteitistussendetaaldiedehomosapiensontwikkelde,demogelijkheidzichookabstractteuiten,desamenwerkingendeorganisatievangroependoormythevormingenreligieendegroteinvloeddaarvanoponsdenkenendoen.Endatrealiserenweonsnogmaarsindskort.Watis200jaarineentijdlijnvanveletienduizenden?EnalswehetoverdeinvloedvandeOverheidhebben(ziebijlage4),ishettrouwensookmeerhaalbaaromongeluktebestrijdendanomgelukzaligheidnatestreven.Ongelukhangtvaaksamenmetmaatschappelijkeaspectenalswerkloosheidenarmoede.Hetverschiltussengelukengelukzaligheidkomtdaarentegenvooraldoorindividueelgedrageneigenschappen,zoalseenoptimistischekijkofeenaltruïstischeinstelling.Dieliggenvaakbuitenhetbereikvandeoverheid.WiemeergelukwilinNederland,zaldusi.p.v.degeluksmachineietsandersmoeteninpluggen:de‘pechdemper.'Natuurlijkmoetjeweloppassenalspoliticizichermeegaanbemoeien:Alshetnietmogelijkisomcijferstemanipuleren,dankunnenpoliticialsnogkiezenwelkegeluksindicatorhenhetbesteuitkomt:Paraguy,ZwitserlandenCostaRicamogenzichallemaalhet‘gelukkigsteland’terwereldnoemen.

17

17

Zelfsalsniemanddecijfersmanipuleert,kanhetonwenselijkzijngeluksdataeenleidenderoltegeven.Deredenhiervoorisdatmaatstavenonvolledigzijn.IndewoordenvanAlbertEinstein:‘Nietalleswatgemetenkanwordenteltennietalleswatteltkangemetenworden.”Zomissengeluksmaatstavenvaaknogaspectendiemetzingevingtemakenhebben.Erwordtvoloponderzoekgedaannaarbeteremethodes,maarerzullenaltijddimensiesbestaandieontbrekenindemetingen.Hetheeftmealtijdverbaasddatdevolkerendienettotenigewelvaartgekomenzijnnietslieverwillendanonzemythesenleefwijzeovernemen.InprachtigeoudeculturenenstedenwaardeWesterse(lees:Amerikaanse)“beschaving”binnenkomt,verrijzendeMcDonaldsinnotimeopdemooistelocaties.DonaldDuck,DonaldTrump,Disneyland,dollar,donut–niettegenopteboksen.Ophetdollarbiljetstaattegenwoordig“InGodwetrust”(tot1956stonddaar“EPluribusUnum”,watoverigensookmaareenvromewenswas.)Hetdevies“InGodwetrust”iseenstandaardvoorbeeldvaneenoproeptoteencollectievemytheomtoteenheidtekomenvaneengroteheterogenegroepmensen.TochbegonmetdeAmerikaanseOnafhankelijkheidsverklaringénmetdeFranseRevolutiedemensheidmeteenzoektochtnaarindividueelgeluk.

IneenbarinTexashangteenwandtegelmetdetekst“InGodwetrust;allotherspaycash”.

Ikwilweerserieuseindigen:

18

18

IkdenknogeventerugaandepiramidevanMaslowuiteenvorigelezing.Dezepiramidetoontaandatdemenseerstzorgtvoorvoedsel,veiligheidenvoortplantingendaarnapasbelangstellingkanopbrengenvoordingenalscontact,waarderingenzelfontplooiing.Eeninspirerendleidernoemikdandepersoondiejeaanspreektopdehogereniveausdaarvan:erkenningenwaardering–óókinkleinedingen.Hetgaatdannietmeerovergeld,machtenstatus,maarovereendoelhebbeninhetleven,overzingeving.Indiecontreienzithetgeluk.

Voormijisgelukeenjuistevenwicht(ikbeneenweegschaal)tussenratioenemotie,eenordening,eengevoelvanzingeving,jeplaatsgevondenhebbeninhetgeheel,deharmonie.Zingeving,structuuraanbrengen,ordescheppen.“Hetverlangennaarordeiseenreligieusverlangen”schrijftMaarten’tHart.(18)Diesocialeordeisdoordemensalsmytheinwerkinggesteld.Diemoetafgedwongenengehandhaafdwordenenisaltijdstrakenrigide.Hetstrevennaarvolmaaktheid(HomoDeus!)isdehangnaarschoonheiddieinzoverreperfectieisdaternietsaantoegevoegdkanwordenenooknietsvanafgehaaldkanwordenzonderdathetresultaatminderwordt.Deheelheidzoalsinhetwoordheelkunde,verwantmetheiligheidenheil.Ofzitiknutóchweerineenmythe?

19

19

Noten pag.5 1PatrickvanHeesgeeftcursusseninCambridgeenschreefenkeleboekenovergeluk. pag.5 2Op23november2016woondeikinMaastrichtdemasterclass“Geluk”bijvandecabaretierGuidoWeijers.Ineenbomvollegrotecollegezaalluisterden650voornamelijkjongemensennaareenluchtigeentegelijkconcretebenadering.Depuntendiehijbesprakzijngrotendeelsalinditverhaalverwerkt.Iknoemdanhetafnemendgrensnut(inmijnwoorden),derelatievebepalingindevergelijkingmetdeander(deautovandebuurman).Vooraldezg.Marshmallow-testlaatnogeensziendathetmoeilijkisomhedengoederenopteofferenvoorméértoekomstgoederen–normaalgesproken:sparenofinvesteren.Kijkeensopyoutubenaarhetprachtigefilmpjeoverdekinderendiedaaraanmeedoen.Hijconstateertterechtdatwedoodgegooidwordenmetzelfhulpboekenovergeluk,wettenvoorsucces,hoehetoptimumuitjezelftehalene.d.

pag.5 3 Alsjevierkeerperjaaropvakantiekuntgaandanbeschikjeovereenhogematevanwelvaart,maaralsjeveellieverthuisopjebalkonjefavorieteschrijverleesthebbenwehetoverwelzijn.VolgensdeeconoomPareto(indeeconomiebekendvande“paadjesvanPareto”)ishetmogelijkomdewelvaarttedoentoenemenzolangallepartijenerbijeenveranderingoftransactieopvooruitgaan.Zodraeenpuntisbereiktwaarbijvooruitgangvandeéénachteruitgangvandeanderzalbetekenen,isersprakevaneenoptimum.Opheteerstegezichthelderenlogischengeheelvolgensdeeconomischetheorie,maarindepraktijkverrevanmakkelijktoepasbaar.

pag.6 4 Genesis30:13,Jeremia32:15enDaniël8:24.

pag.6 5 Makkabeeën1:8,3:9,5:64en7:1.

pag.6 6 Jacobus1:25en5:11.pag.7 7 Uitdebundel“NachtelijkeCavalcade’,DeSalamander1959

pag.8 8 JeanM.Auel“DeAardkinderen”,Bruna2002.

pag.11 9 Gevoelenszijnslechtsvluchtigevibratieswaarnaarjeconstantopjachtmoet.Juistdatbrengtonsvoortdurendinspanningenduszijnwenooittevreden.Meditatieleertonsdaarmeeoptehoudenenbeoogtjuisteentoestandvanstabiliteitnatestrevendoorteaccepterendathetiszoalshetisennietsteedstedenkenaanhoehetandershadgekund.Datgeefteendiepgaandsereengevoel: lasciate letitbe queserasera.Stastilenaccepteerhetvluchtige.

20

20

pag.11 10 Indetoekomstzalhetgaanomhetupgradenvan

lichaamengeestnaargoddelijkedimensies.Eeuwigjongenzelfsonsterfelijk.DatdoetmewelaankoningMidasdenken!

Enverderzalderoboticaendeversmeltingvanmensenwerktuigeengroterolgaanspelen.Endatvolgensdriewegen:biologischemanipulatie,cyborgtechniek(cyborg=cybernetischorganisme,desamensmeltingvanmensentechniekofvanorganischedelenmetanorganischeofdecreatievanniet-organischewezens).Hetzalgaanomhetmanipulerenvanditchemisch-biologischesysteemomonsgeluksgevoeltevergroten.Onvoorstelbaarfascinerend.Ikherinnermem’neerstesciencefictionverhaalvanIsaacAsimovindejarenvijftig,datiktoenookbijnanietkonbevatten.

pag.13 11 SanneRoosenboominLD23-09-2015overdeoorzakenvangeluk. pag.13 12 “HappinessforAll?”,CarolGraham,Princeton2017.

pag.13 13 Menonderzochtenvergeleek200.000respondentengedurende15jaarenwijstEdeaanalsdeplaatswaarrelatief(89%)degelukkigsteentevredenmensenwonen.Indegrotestedenmetveelarbeidsongeschikten,migranten,alleenstaanden,vervuilingeneenzaamheid,isdatpercentagelager,zijhetnietvééllager:82%.Vande4Limburgsegemeentendiebijditonderzoekhoren,zittener3inderegiovandelaatste10:Maastricht,HeerlenenSittard-Geleen–alleenVenloscoortietshogerenstijgtookindezeranglijstindeloopderjaren.

pag.14 14 onderzoekCBS2015.

pag.14 15 Deonderzochtegroepbestonduit1800winnaarsvanbedragenboven€10.000waarvan70%zegtnietgelukkigervandeprijsgewordentezijn.Erwaren61winnaarsvanmeerdan1miljoenenvandezenisbij45(zelfs74%)hetgeluksgevoelniettoegenomen.Demeestenblijvenvooralindevertrouwdebuurtwonen,kopenweleengrotereauto,maarhoudenvooralookhunwerkaan.(zieookDdL09-12-16).

pag.14 16 Ikdoelopdetevredeninlandsevisserdieaangespoord

werddooreenBelandaeenleningaantegaan,teinvestereninmeerderehengels,eengrotereproductie,eenvisconservenfabriek,exportetc.waarnahijna20jaarzoukunnengaandoenwathijwilde.Waarophijverbaasdreageerde:“Datdoeiknutochook!”. pag.15 17 AlexBrysonenGeorgeMcKerroninTheEconomicJournalvanjanuari2016.

21

21

pag.17 18 Maarten’tHart,“EendasspelduitToela”,1990.bijlage1 WelvaartinNederlandDelevensstandaardisinenkeledecenniagigantischgestegen.Inonslandishetnationaalinkomenthanszo’n700mrd.Datisdesomvanlonen,interesten,huren,pachtenenwinsten–bijelkaardebeloningvoorhetgebruikvandeproductiefactoren.Hetnominaalnationaalinkomeniseengeldsbedragenhetreëlenationaleinkomenisgemeteninkoopkracht.Simpelgezegd:meerkoopkrachtkomtófuithogerelonenófmeergroei;ófeengroterstukvandezelfdetaartófeengelijkaandeelvaneengroteretaart.Datkapitalismegroeicreëert,isonweerlegbaar.Daaromisonzewelvaartsindszo’n200jaargigantischgestegen.AlleeerdergenoemdefactorenvoorautonomegroeikrijgenpasechtgroteinvloedbijdeIndustriëleRevolutie(na1750inEngeland,hierwel100jaarlater!),alsdevooruitgangzichnamelijkconcentreertopdefactorkapitaal.Hettotalepensioenvermogenis1.700mrd.(CBS)!Inonsmiddenbevindtzichiemanddiedebestepensioenregelingheeftvanhetheelalenomstreken.Demedischezorgstaatopzeerhoogpeil,ondankshetvelegemopper–datiknietbagatelliseer.Wettenbeschermenwerkenden,wezen,huurders,vluchtelingen,verdachtenenwiealniet.Enookhier:natuurlijkisergenoegrottigheidomdiewettenterechtvaardigen.Nooitindegeschiedenisvandemensheidwasdewelvaartzogrootalshierennu.Hetmerkwaardigeisdatonswelzijndaarmeenietindepasloopt:hetgeluksgevoel,deophelimiteit,stijgtnietmetonzerijkdom.IkdenkaanhetprachtigestripverhaalvanMaartenToonder“DeLoodhervormer”uit1962overhypesenhebzucht–50jaarvóórdekredietcrisis!Onvergetelijkecitatenals“…waaroverwoekerdevuilnisbeltenduiddenopeenverdwenenbeschaving”en“….eenpersonagediekrakendenknappenduiteenplasticzakjeliepteeten”.Welevenineeneconomievandeovervloed.Wehebbenvanallesteveel.Teveelkapitaal,teveelbesparingen,teveelarbeidskracht,teveelenergie,teveelkantoren,teveelwinkels.Teveelkasgeldbijgroteondernemingen,diedanooklievereenconcurrentovernemendanmetinnovatieveinvesteringennieuwewegenzoeken.Weprofiterendaarvanalsconsument,wantdegebruikerkrijgtsteedsmeervoormindergeld.Maardewerknemerverliestz’nzekerheden.Delagerentenektdepensioenfondsenendetoezeggingenaanhuidigeentoekomstigepensioengerechtigden.Delageenergieprijzenstimulerenopgeenenkelemaniereenmeerduurzame,duurdere,energieopwekking.Enmetdieovervloedstaatdeeconomischetheorievandeschaarsteopz’nkop.

22

22

Demodellen(vanSchoutenc.s.)bijschaarsteaankapitaaldanwelschaarsteaanarbeidhebbenhungeldigheidverloren.Deoudezekerhedenzijnweg:alsdeprijsvangoudstijgt,dalendeaandelenkoersenenmeervanzulkevasteverbandendienietmeergelden.VeelzeggendisdeschreeuwendekopvandeTelegraafopdelaatstedagvandevorigeeeuw,31december1999:“HETKANNIETOP!”Wiehadtoengedachtdatdeeconomischesituatieenkelejarenlateralweerheelanderswas?bijlage2 MetingenSinds2007staathetonderwerp“welzijnofgeluk”opdeinternationaleagenda:BEYONDGrossDomesticProduct(bijonsBBPgenaamd,brutobinnenlandsproduct).Deconferentiehieroverwasgeorganiseerddoor:

deEuropeseCommissie,hetEuropeseParlement,deOrganisatievoorEconomischeSamenwerkingenOntwikkeling(OECD/OESO),deClubvanRomeenhetWereldnatuurfonds.

In2009komthetrapportvanStiglitz,SenenFitoussi:watisermismetbbp?

EenjaarnadecrisisverscheeneenrapportdoortweeNobelprijswinnendeeconomen,JosephStiglitzenAmartyaSen,endeFranseonderzoekerJean-PaulFitoussi.DitwasgeschreveninopdrachtvandeFransepresidentSarkozyenhadalstitel:MismeasuringourLives.WhyGDPdoesn’taddup.

DitrapportwasvoordeEuropesestatistischeorganisaties(samenwerkendinEurostat)envoordeOESOdeaanzettoteenbrederekijkopmaatschappelijkeontwikkelingdoorhetsystematischengestandaardiseerdmetenvangelukenanderesocialeindicatoren.

Vanaf2010volgtereenNationaaldebatGrootBrittannië:watvindenburgersbelangrijk?

34.000ReactieskreeghetBritsebureauvoorstatistiek,deONS(OfficeofNationalStatistics),opdevraag“Whatmatterstoyou?”.Eenlandelijkediscussiehierover,opverzoekvandeBritsepremierDavidCameron,werddeaftraptothetmetenvannationaalwelzijnopeenbredemanier.AlsvervolghieropontwikkeldehetONSeenuitgebreidesetnieuwemetingenophetgebiedvangelukenwelzijn,diesteedsvakerookinteractiefenonlinezijntebekijken.

In2011isdeOESOvoortrekkermetdeBetterLifeIndex

DeOESOpubliceertin2011alseersteinternationaleorganisatiedeonlineBetterLifeIndex.Hiermeeworden11dimensiesvanwelzijn,waarondergeluk(lifesatisfaction)vooralleOESO-landengemonitord.

23

23

Vanaf2013verschijntjaarlijksHow’sLife,eensamenvattendoverzichtoverwellbeingwereldwijd.OokverscheenereenvergelijkendeversieHow’sLifeinyourregioneneenhistorischeversieHowwaslife?Globalwellbeingsince1820(doorvooralNederlandseonderzoekersvandeUniversiteitGroningen).

28juni2012—VerenigdeNatiesroepen20maartuittotDagvanGelukDeAlgemeneVergaderingvandeVNherinnertallelandenaan“theimportanceofthepursuitofhappinessandwell-being…withaviewtoguidingtheirpublicpolicies”enroept20maartuittotinternationaleDagvanGeluk.

Vanaf2012—WorldHappinessReport

In2012verschijntheteersteWorldHappinessReport,in2013hettweedeenop23april2015hetderde.Hierinwordthetgelukvan(vrijwel)allelandengemetenenvergeleken.Demeestrelevanteoorzakenvangelukwordenbesprokenengeanalyseerd.

HetWorldHappinessReportwordtgepubliceerddoorhetSustainableDevelopmentSolutionsNetwork,datisgelieerdaandeVerenigdeNaties.HetrapportstaatonderredactievandebekendeeconomenJeffreySachs,RichardLayardenJohnHelliwell.

Vanaf2015komthetSociaalCultureelPlanbureaueensindetweejaarmeteenonderzoeknaardesocialestaatvanonsland(dekwaliteitvanonslevenhier)enindecember2015gavendeNederlanderszichzelfeen7,8–endatna7jarencrisis.Hoogvergelekenmet10jaargeledenenzeerhoogvergelekenmetanderelanden.Hetgaatdaarbijomgezondheid,gelijkheid,tevredenheidoverwoning,werkeninkomenenoverdebalanswerkenprivé.Werealiserenonskennelijkdathetheelwatminderkan.Ouderenenmenseninachterstandswijkenhebbenhetbetergekregen.DitinweerwilvanPiketty’swaarnemingdathetinkomenuitkapitaalhardergroeitdandatuitarbeid.Enniksafbraakvandeverzorgingsstaat.Doemverhalenzijneraltijdgeweest(denkaandeClubvanRome!)enzezijnnognooituitgekomen.

Daarnavolgennogvelerapportenoverhetmetenvangelukenwelzijnenhetvertalendaarvaninbeleid.

Ookin2015heefthetCBSeenonderzoekgedaanwaaringetrachtishetwelzijninNederlandtemeten.TerechtwilhetCBSeennieuwevisieontwikkelenopvooruitgang,eenvisiedieverdergaatdanhetmetenvanhetbbp.DaartoeishetbegripPWIontwikkeld,dePersoonlijkeWelzijnsIndex,dieonzegeluksbelevingmoetregistreren.Enkeleuitkomsten:

• Geldmaaktweldegelijkgelukkig,zijhetdatmeergeld(bovenca.€70.000)niettotevenredigmeergelukleidt.

• Ookmeervermogenbrengtonseengrotergeluksgevoel.

VolgensUnicef-onderzoekenscorenNederlandsekinderenhethoogstvanalleindustrielandenwatbetreftwelbevinden.TheDutchwaylevertdegelukkigstekinderenop.Waarom?Nederlandsekinderenwordeneerderlosgelaten,waardoorzemeerzelfredzaamenzelfstandigzijn.Aljongfietsenenspelenzebuitenzondertoezicht.Deprestatiedrukis

24

24

mindergrootenzemogenhuneigentemponemeninhunontwikkeling.Nederlandseoudershebbeneengoedebalansgevondentussenouderlijkebetrokkenheidenliefdevolleverwaarlozing.Endathebikzelfmogenzientoenweinmei2017inCaliforniëwarenbijonze2kleinkinderenvan12en10.Toenhunmoederhenalleeneenboodschapjelietdoenindebuurt,beldenverontrusteomstandersdepolitie!Wijvondenhetallemaalerg“overprotective”.Wijlerendekinderenzwemmen;Amerikanenzetteneersteenhekomhetzwembad.bijlage3 Dediscussieoverdezinvandemetingen.

Erzijnheelveelkritischekanttekeningengemaaktbijdemetingenoverwelvaartenwelzijn.

Kunnenmensenvanzichzelfwelwetenofzegelukkigzijn?Deervaringwijstuitdatvrijwelniemand,waarookterwereld,diteenmoeilijkevraagvindt.Hetantwoordblijktconsistentalsditeentijdjelaterofmetcontrolevragennogeensgechecktwordt.Isdatnietergsubjectief?Ja,hetissubjectiefindiezindatiemandzelfopbasisvaneigeninschattinghetantwoordbepaalt.Gekgenoeg,blijktdatantwoordinhogemateovereentestemmenmethetoordeelvaniemandsvriendenoverdiensgeluk,enzelfsmetdeaanwijzingenvangelukuithersenscans.Indatopzichtishetantwoorddusobjectief(wantbetrouwbaarenvalide).

Meetjedaarmeegeenmomentopname?Totopzekerehoogtewel.Iemandsoordeeloverhoegelukkighijofzijiskannatuurlijkindeloopdertijdveranderen,maarismeestalredelijkstabiel.Hetoordeelkanookeenbeetjehogeroflageruitvallen,alsiemandkorttevorenietsleuksofietsvervelendsheeftmeegemaaktofdaaraanisherinnerd(diteffectblijktuittesten).Maarditbezwaarvaltgrotendeelswegtegende‘wetvandegrotegetallen’.Doordatdezelfdevraagaangrotegroepenwordtgesteld,zittendaarzowelmensentussendienetietsnaarshebbenmeegemaaktalsmensendienetietsleukshebbenmeegemaakt,mensenwiervoetbalclubdezeweekheeftgewonnenenmensenvanwiehetfavorieteteamheeftverloren.Dieuitkomstenheffenelkaarwederzijdsop.Hetresultaatisalshetwarestatistischemagie.Hoegekhetooklijkt:degemiddeldeuitkomstis(althansvoorhetverzamelenvankennis)betrouwbaarderdandeindividueleuitkomst.Andersgezegd,‘gemiddeldgeluk’iszogeknogniet.Zaldeenquêtevraagnietvancultuurtotcultuuranderswordenopgevat?Daarzijninderdaadwattwijfelsover.Maarookditiseentegenwerpingdievanafhetbegindoordeonderzoekerszelfisuitgezocht.Doordebankgenomen,hebbenzeontdekt,zijnergeengroteverschillenindemanierwaaropverschillendeculturendezevraagopvatten.

25

25

Bedenkdaarbij:zelfswanneerdieverschillenererzoudenzijn,danzullendeveranderingeningelukbinneneenzelfdelandofcultuurdoordetijdheen,nogsteedsveelzeggendzijn.bijlage4 DerolvandeOverheidDeoverheidgaateensteedsgrotererolspeleninonsleven.Endetechniekmaaktditooksteedsbetermogelijk.ZiehetartikelinDagbladdeLimburgervan12-04-14vanTheoKrabbe:“Hoeveeltechniekkandemensaan?”IkdenkookaandelezingvanHansPieckinmei2014,waarinhijsteltdathetnietblijftbijhetontwerpenvannieuwetechniekendoordemens,maardatdietechniekenvervolgensautonoomeengroteinvloedopdemensgaankrijgen.Zebeïnvloedendewijzewaaropwemetelkaaromgaan(GoogleGlass!).Wegevenonslevenvorminverwevenheidmetdetechnologie!Uitonderzoekblijktdatvrijheidtotmeergelukleidt.Zieookhet'WorldHappinessReport2012'(p.70).Tochishetgevaarlijkomhettedegraderentoteeninstrumentindienstvaneengelukkigleven.Erzijnsituatieswaaringelukenvrijheidmetelkaarinconflictkomen.Kunjebijvoorbeeldiemanddwingenomtestoppenmetrokenomdatjeweetdathijeruiteindelijkgelukkigervanzalworden?AlspeeltgeluknauwelijkseenrolindeNederlandsepolitiek,hetgemiddeldegelukishoog.DatkomtdoordatdeNederlandsesamenlevingwordtgekenmerktdooraspectendiemetgelukwordengeassocieerd,zoalsrijkdom,vrijheideneengoedegezondheidszorg.Deoverheidspeeldeeenbelangrijkerolbijhetrealiserenvandezeomstandigheden.MarkRutte’sparticipatiemaatschappijisdusprimateverenigenmethetstrevennaargeluk.Hetisechterbelangrijkomverdertekijkendangemiddelden.Terwijl87,5procentvandeNederlanderszichgelukkignoemt,zegt2,5procentongelukkigtezijn:bijnaeenhalfmiljoenmensen!Diegroepheeftvaakpechgehad:zezijnziekgewordenofontslagenofgescheiden.AlsdeoverheidhetgelukinNederlandwilverbeteren,kanzijzichbeterrichtenopdezeongelukkigeminderheiddanopdegelukkigemassa.Zedoetditdoorfactorentebestrijdendiemetongelukwordengeassocieerd:armoede,werkloosheid,slechte(geestelijke)gezondheideneenzaamheid.IndeCorrespondentvan11mei2015staateeninteressantbetoogovergelukvandehandvanSanneBlauw:“Hopelijkgaanpoliticinietsturenopgeluk!Iedereenheeftrechtopgelijkekansen,nietopgegarandeerdgeluk.DePersoonlijkeWelzijnsIndexPWImoeteencontrolevariabeleblijvenendusgeendoelvariabeleworden.IsdeStaateengeluksmachineofalleeneenpechdemper?OnzepremierRuttevindtdatdeStaatgeengeluksmachineis,terwijlDavidCameronenAngelaMerkelvanmeningzijndatgelukmeeraandachtmoetkrijgeninhetoverheidsbeleid.Ikciteerenkelepassagesuitditartikel:“Injedagelijkslevendoejeconstantdingenwaarjedirectofindirectgelukkigvanwordt.Werkendoejevoorinkomen,statusoftoekomstperspectief,maarookvoorjeplezier.En

26

26

vaakdoejedingendieookandermansgelukraken,zoalszorgenvoorjekinderenofcollecterenvooreengoeddoel”.

AlsdeOverheidnietalleenopgeldstuurt(hetBBP)maarevengoedopfactorendieonsgelukkigermaken(onderwijs,milieu,gezondheidszorg),werktdatevengoeddoorindeeconomieomdateengelukkigermensonmiskenbaarmeerbijdraagtaandeeconomie.

Anderedoelen–promotiemaken,voldoendeslapen,vriendschappenonderhouden–wordengesteldomdatzeleidentoteengelukkigerleven.Zezijninstrumenteel.Gelukisdaarentegenintrinsiek,eendoelopzich.Omditdoeltebereiken,zijndejuisteomstandighedenvangrootbelang.Deoverheidkanhierbijhelpen,bijvoorbeelddoorvoorgoedescholenofziekenhuizentezorgen.Tegelijkertijdkanzeervoorzorgendatzegeluknietindewegstaat,bijvoorbeelddoorbureaucratischeproceduresteversimpelen.Hetfaciliterenvangelukleidtoverigensnietpersetotmeeroverheidsbemoeienis:vrijheidisookeenbelangrijkevoorwaarde.”“Mensennemenvaakbeslissingendienietoptimaalzijnvoorhungeluk,omdatzeslechtzijninhetvoorspellenvanhuntoekomstigegevoelens.Zebeginnenjongmetrokenterwijlzenietbeseffenhoeverslavendhetzalzijn.Zekopeneennieuweautoindeverwachtingdatzeergelukkigervanworden.Maarheteffectebtalsnelweg.Ookhierkandeoverheidhelpen:zekanburgersinformerenofstimulerenzodatzebeterekeuzesmaken.Zowordtgeluknietalleeneendoelvanprivélevens,maarookvanoverheidsbeleid.Deoverheidheeftdaartrouwensookzelfbaatbij.Gelukkigemensenzijnproductiever,gezonderensocialer.Ziehet'WorldHappinessReport2013'(p.54-79)vooreensamenvattingvandepositievegevolgenvangeluk.Na1945werdwelzijneentaakvandeOverheid.Hetrechtopwerkenopzorgkwamenindegrondwet.Depolitiekindiejarenwasgestoeldopherstelenvernieuwing.Hetherstellukteoverigensbeterdandevernieuwing,wantdeverzuilingbleefbestaan.Enin1952gingdeoverheidtakenovernemenvanhetparticulierinitiatiefzoalshetrunnenvandorps-enbuurthuizen–wegvandeverzuildeliefdadigheid.CaritastegenoverVincentius-enElisabethvereniging,A.A.versusSobrietas.Deoverheidhadooksocialeverantwoordelijkheden.In1962kwamdeAlgemeneBijstandswettotstand(MargaKlompé),diedeArmenwetverving:ookliefdadigheidwerdeenrecht.Maatschappelijkwerkwerdmaatschappelijkwelzijn.Demensisnietlangeralleenmaarklantofconsument.In1983kwamensocialegrondrechtenindegrondwetzoalsrechtophuisvestingenoponderwijs.Maarlaterinde20steeeuwwerddatbredewelzijnsbegripweertengravegedragen:deNederlandseverzorgingsstaatisnietmeertebetalenendemaatschappijwordtindividualistischer.HetparticulierinitiatiefkomtterugenookdeKerkgaatweereenrolspeleninhetmaatschappelijkwerk.

27

27

TerugnaardeVincentiusverenigingenaanverwanteinstellingen?InzijneersteTroonredespreektKoningWillemAlexandervan“eenparticiperendesamenleving”.Endiebetrokkenheidspeeltzichafopmicro-niveau,indebuurt,indewijkendusnietoplandelijkniveau.Datistegrootschaligentotmislukkengedoemd.Denkaanaldiegrootschaligeautomatiseringsprojectendieallemaalmislukten!IknoemalsvoorbeeldendeUWV,deBelastingdienst,dePolitie.Terugnaardemenselijkemaat!bijlage5 EnkelerecenteartikelenencitatenfD01-07-2007,tenKatenMariekeenZeemeijerIlse:“Kunjegelukafdwingen?“.07-01-2012lezingdoorCortenraadTruus:“Overgelukenongeluk,vroegerennu”.NRC21-07-12,deBruinEllenoverApDijksterhuis,onderzoekervanhetgeluk.NRC10-11-2012,ReerinkAntoinette“Geluksonderzoek”,column.NRC13-11-2012,HuffPhilip“Mensenmetpechhebbenpech”.“Ode”15-12-2012,diverseartikelen.NRC22-12-2012,SkidelskyEdward:“Hetgoedeleveninplaatsvangroei”.NRC02-03-2013,TiggelaarBen:“Omtegroeinmoetjesnoeien”,column.NRC11-03-2013,FebruariMaximcolumn“Kapitalistischetantes”.NRC29-06-2013,vanKuijkJasper:“Innovatiealsmodewoord”.

NRC08-10-2013,vandenBerghArnout:“Hetgroeidenkenvoorbij”.NRC25-10-2013,deVosMarjolein:“Ontevredenbofkonten”column.

28

28

NRC01-11-2013,deHeerWim“Verzorgingsstaatopdrijfzand”.NRC12-04-2014,MaximFebruarigeeftverkortdeRudyKousbroeklezingweer:hetprobleemvaneennieuweplaatsbepalingvoordemens:“Deoverheidzietuenvultstraksuwstembiljetin”.Hijzegto.a.:“Destatusvankennisisradicaalveranderd.Tentijdevanhetboekwasdemenseenkennendenlezendwezen.Tentijdevanhetinternetwordtdemensgekendenwordthijgelezen.......VandaagvultdeOverheidhetbelastingformuliervooruin,morgenvultzeuwstembiljetin,overmorgenwordendeverkiezingenafgeschaft.Destaatkentimmersuwpreferenties,uwuitgangenenuwingangen.....”DeauteurverwijsthiernaarPsalm121vers8:“DeHeerezaluwuitgangenuwingangbewaren....“aldusdeStatenvertaling,dieinlaterevertalingenluidt:“DeHeerwaaktoverjegaanenkomen”.NRC28-06-2014,VlasblomDirk:“Denieuwerijkenvandeprehistorie”.NRC25-10-2014,VlasblomDirk:“Wekrijgenhetbeter”.Volkskrant28-03-2015,VermeulenMargreet:“Geldmaaktwel/nietgelukkig”.DeCorrespondent11-05-2015,BlauwSanne:“Moetdeoverheidsturenopgeluk?“.DeVolkskrant20-08-2015,IonicaSmeets(hoogleraarwetenschapscommunicatieenwiskundige):Toenemendinkomenenbezitvoegennietstoeaanjelevensgeluk.NergensisdeWetvanGossenoverhetAfnemendGrensnutzoduidelijkalshier.Isdatookmeetbaar?Jawel:“Iemanddieeentonverdient,isnetzogelukkigalsiemanddietweeofdrietonverdient”.IndeNRCvan2september2015werddiestellingopz’nwaarheidsgehalteonderzochtenjuistbevonden.

NRC19-09-2015,EllendeBruininterviewtdewetenschapperApDijksterhuisoverzijnnieuweboek“Opnaargeluk”.Hijsteltdathetgeluksgevoelnietalleenvanomstandighedenengedragafhangt,maarookvanjetevredenheid,jegemoedsrustenhetideedatjelevenzinheeft.Hetiseenproceswaarmeejeactiefbezigbentengeenmomentopname,passendineentijdwaarinmindfulnessenmeditatiemeeraandachtkrijgen.DijksterhuispleitookvoorinvesteringendoordeOverheidoplangetermijninonderwijsenopvangbijwerkloosheidenziekteomdatdaardoormensengelukkigerwordenenbetergaanpresterenineconomischopzicht.

29

29

Oplangetermijnbetekentookhier10jaar;ikrefereeraanwatik(CGC)eerdernoemdedestagnatievandegroeidoordeproductiviteitsparadoxbijdeinvesteringeninautomatisering.

LD23-09-2015,RoosenboomSanne:overdeoorzakenvangeluk.23-09-2015,CBS-rapport“Inkomenengeluk”.NRC24-10-2015,AnnegreetvanBergen,auteurvandebestseller“GoudenJaren”(genomineerdvoordeLibrisGeschiedenisprijs)overdeveranderingeninonslevendeafgelopenhalveeeuw–precieswatwijonsallengoedheugen.GoudenJarengaatoverdegroeiinbezittingenenverworvenhedenzoalswasmachinesendevrijezaterdag.In60jaartijdsishetreëleinkomenperhoofdverviervoudigd,maarzijnweookviermaalgelukkigergeworden?Nee,want“toenwasgelukheelgewoon”.

fD07-11-2015,BoumanMathijs“Welzijnmeten...”.DagbladDeLimburger22-12-2015,“onze”GerardKesselsinzijncolumn:gelukiseenjasisdievoorelkemensapartgestiktwordtendatschrijversovergelukvooralgelukkigwordenvandeverkoopcijfersvanhunboeken.ONVZ01-02-2016,“Lijfenleden,gidsingezondheid”,eenuitgaveovergeluk.fD06-02-2016,MathijsBoumanbespreekt“Gelukscoëfficient”,vanBrysonAlexenMacKennonGeorge.

fD08-10-2016,VerdegaalErica:“Hetlaatstewoordovergeldengeluk”.NRC05-11-2016,DijkgraafRobbert:“Mijnlange,vlakkeland”.fD06-12-2016,BoumanMathijs:“Werkenenstuderenmakennietgelukkig”.fD24-12-2016,RutgersLeonard:“Laatuwwensenlievervaren”.NRC28-02-2017,LammeVictor:“Waarom?Opzoeknaarwatonswerkelijkdrijft”.

30

30

DeLimburger24-03-17,eveneensvanGerardKessels:“GrotergelukdandeEUisonsnietoverkomen.Nooitwashethierzolangrustigenveilig.Maarvredeenwelvaarthebbenvanonsgeendankbareentevredenmensengemaakt.”NRC19-05-2017,RosanHollakbespreekthetboek“Dekrachtvanbetekenis”vandeAmerikaansepsychologeEmilyEsfahani-Smith.Stopmethetnajagenvangelukensucces,datmaaktongelukkig,hetwordtobsessief.Gelukiseenbijproduktvaneenzinvolleven,eenwelbevinden.Datwordteerderbereiktdoorhetgevoelietsbijtedragen,ergensbijtehoren.DeLimburger20mei2017,defilosoofenconsultant(integriteitbijoverheden)FransGeraerdts,afkomstiguitKerkrade,zegtineenlezenswaardiginterviewin“Alsjenietbeseftdatkapitaalrijkdomvoortbrengt,zitjenogsteedsinjelinks-radicalebubbel.Wélmoetenwedatsteedscontrolerenenreguleren.Eenfatsoenlijkeoverheidiseenmensenrecht.Endatishéélfundamenteelomdatalleanderemensenrechtenalleenmaargegarandeerdkunnenwordendooreenfatsoenlijkeoverheid.Hetiseeuwenwerkomeenfatsoenlijkemaatschappijoptebouwenenjekuntdatinééngeneratieweerafbreken.Nognietzolangstaattegenwoordighetstrevennaargelukvoorop,persoonlijkgeluk.Vroegerginghetomeeneensuccesvolhuwelijk,eengelukkighuwelijkkwamindiedenkwereldnietvoor”.fD1juli2017,hetartikel“Kunjegelukafdwingen?”:

“Bluezones”zijngebiedenindewereldwaardebevolkingaantoonbaarlangerleeft.Somswatafgelegenstreken,meteengunstigeleefomgevingeneenspecifiekeleefstijl,veelfysiekeactiviteiten,lokalevoedingengoedesocialecontacteneenlevensdoel,gematigdplantaardigeten.DatzijnSilanusopSardinië,OkinawainJapan,LomaLindainCalifornië,NicoyainCostaRicaenheteilandIkariainGriekenland.Delocaleoverheden,PhilipsenhetuniversitairziekenhuisGroningenwillenzo’ngebiedtotstandbrengenin2030inNoord-Nederland.Eenheelkarweiomdatnudesuccesfactorenjuistslechtscorendaar.Kandeoverheidzoietssturen?Fruiti.p.v.frietjesbijhethoofdgerecht,fiets-enwandelpadenaanleggen,degezondheidbevorderenopallerleimanieren,rookvrijezones.Hetisallemaalnogweinigconcreet,maardetheorieisgoed.

DeLimburger3-7-2017bespreekthetboekvandeMaastrichtsehoogleraargezondheidspsychologieMadelonPeters“GelukenOptimisme”.Zeschrijfthoemensendooroefeningengelukkigerkunnenworden,waarbijzeaantekentdatdeéchtongelukkigenhierminderbaatbijhebben.Ookhiergaathetomeengoedelichamelijkeengeestelijkegezondheid,goedesocialerelatiesenerkenninginwerkenstudie.Gelukligtnietbinneniedershandbereik.DeBelgischepsychiaterDirkdeWachterzegtdatjemoetaccepterendatongelukookbijhetlevenhoort.

31

31

fD4-7-2017:Heteerstetekenindebankwereldvaneenomwenteling!Eentransitievandenkenenhandelenintermenvanmeergeldnaarmeergeluk.ING,tochnietdekleinste,gaathandelarennietlangerafrekenenopmeeromzet,maargaathenstimulerenenbegeleidenomgezonderenbewusterteleven.Daarmeekrijgen(eindelijk!)deklantwaardeneenkans:nietdeklanteninzepenmetzoveelmogelijkproductenmaarhenvoorlangeretijdaanjebinden-hetgeenookvoordebankwinstgevenderis.Hetheeftlanggeduurdvooreenbankieroplangetermijnkandenken!Demeetpuntenvoordebeloningzijndeklantwaarderingenhetoordeelvanjecollega’s,indewetenschapdatjejegelukkigervoeltendusookbeterpresteertalsjeomgeving(klantenéncollega’s)jewaarderen.Deconcretemaatregelenzijnalledingendiehetwerkprettigermakeninlichamelijkopzicht(zitcomfortofjuiststaandewerkenenvergaderen,water,fruit,sportene.d.)enookdeinvloedendiedemedewerkeropgeestelijkgebiedopgroterehoogtenbrengen.Zelopennurondmetpolsbandjesdiehunhartslag,vetpercentageennachtrustbijhouden.Tipsvooreetpatronen,beterenachtrustenmeerontspanning.Win-wininplaatsvanlet’swin.Gaanwezorichtingrobots?INGzietniethunindividueleprestatiesmaarkanwelzienofzeeralsgroepopvooruitgaan.Bedrijven,zelfsindebankwereld,krijgenmeeroogvoordefactorgeluk,ookalomdatheteenslimconceptis:hetkostweinigeniseffectieverdanbonussen,diealgauwalsvanzelfsprekendwordengezienendeverkeerdemensenaantrekken.DeLimburger19-07-17,deAkense“positiviteits-coachofgeluks-psycholoog”RandallBirnberg:“Mensendiegelukkigzijn,presterenbeter”.Gelukisvoordehelfteenkwestievangenetischebepalingenslechtsvoor’ndeeleenkeuze.Datneemtdusnietwegdatjeinvloedkuntuitoefenenopdatkeuze-deelendaaropstuurthijzijncursistenuithetbedrijfsleven. NRC26-09-2017,deHarvardhoogleraarTeresaAmabileverteltoverhaaronderzoekvan30jaar(!)naargelukophetwerk.Zijlieteenpaarhonderdwerknemersinzevenbedrijvendagelijkseenvragenformulierinvullenoverhoogte-endieptepuntenvandedag.Deconclusievandetwaalfduizenddagboekendiedatopleverdewasnietopzienbarend:hoegelukkigermensenzichopdewerkvloervoelen,destegemotiveerderzezijnenhoebeterhunprestaties.Maardatgelukbleekniettewordenveroorzaaktdoorwataltijdwordtgedacht,namelijkbeloningingeldoferkenning.Hetwerdveroorzaaktdoorsmallwins:hetslagenvaneentaakofeenopdracht,hoekleinook.“Enhoevakermensendiekleineoverwinningenopdewerkvloerervaren,hoegroterdekansdatzeookopdelangetermijncreatiefenproductiefzijn”.

32

32

bijlage6 Explicietnoemikdevolgendeboeken:

BormansLeoe.a“Geluk,TheWorldBookofHappiness”,Lannoo2010vanBrederodeDesanne“Briefaaneengelukzoeker”,Lemniscaat2007GrahamCarol“HappinessaroundtheWorld”Princeton2010HarariYuvalNoah“Sapiens”,inzonderheidhoofdstuk19,ThomasRap2017idem“HomoDeus”,inzonderheidhoofdstuk1,ThomasRap,2017vanHeesPatrick“DeGeluksprofessor”,Summerhill2011PetersMadelonenSmeetsElke“GelukenOptimisme”Nieuwezijds2017PleijHerman“Geluk?!”,CPNB2017QuakernaatDaan“Gakathedralenbouwen!”,DeVrijeUitgevers2011

SchamaSimon“TheEmbarrassmentofRiches”,Olympus1987SedlacekTomas“Deeconomievangoedenkwaad”,Scriptum2012

VeenhovenRuut“WorldDatabase of Happiness”, Rotterdam 2013