energy plan 2007 он

29
Монгол Улсын Эрчим хүчний салбарын Ойрын Үйл Ажиллагааны Төлөвлөгөө Монгол Улсын Засгийн газар-Гадаад түншүүдийн хамтарсан Техникийн уулзалт, 2007 оны 4 дүгээр сарын 3-7, Улаанбаатар ТҮЛШ, ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ ЯАМ

Upload: nael-narantsengel

Post on 20-Jun-2015

336 views

Category:

Documents


3 download

DESCRIPTION

Energy plan 2007 он

TRANSCRIPT

Page 1: Energy plan 2007 он

Монгол Улсын Эрчим хүчнийсалбарын Ойрын Үйл

Ажиллагааны Төлөвлөгөө

Монгол Улсын Засгийн газар-Гадаад түншүүдийн хамтарсанТехникийн уулзалт,

2007 оны 4 дүгээр сарын 3-7,Улаанбаатар

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ

Page 2: Energy plan 2007 он

Хөгжил дэхь Эрчим хүчнийгүйцэтгэх үүрэг

Эдийн засгийн хөгжил, эрчим хүчний аюулгүйбайдалд Эрчим хүчний хангамж чухалүүрэгтэй; Урт болон хүйтэн уур амьгалын нөхцөлбайдлаас шалтгаалан цахилгаан, дулааныасуудал чухал;Дэд бүтэц буюу аж үйлдвэрлэл, үйлчилгээболон Нийгмийн үйлчилгээ /эрүүл мэнд, боловсрол, холбоо харилцаа/-нд нэншаардлагатай.

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ

Page 3: Energy plan 2007 он

Салбарын эрх зүйн орчин болон бодлого

Хууль, эрх зүйн орчинЭрчим хүчний тухай хуульШинэчилсэн Монгол Улсын Эрчим хүчний НэгдсэнСистем ХөтөлбөрЭрчим хүчний Салбарын Тогтвортой ХөгжлийнСтратеги /2003-2010/Сэргээгдэх Эрчим хүчний Үндэсний ХөтөлбөрСэргээгдэх эрчим хүчний тухай Хууль“Нүүрс” Үндэсний хөтөлбөр

Эрчим хүчний ЗохицуулалтЭрчим хүчний Зохицуулах Газар байгуулагдсанСалбарын хувьчлалЗөвшөөрөл олгохҮнэ тарифийн зохицуулалт

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ

Page 4: Energy plan 2007 он

I Хэсэг2006 оны 10 дугаар сараасхойш хийсэн үйл ажиллагаа

Page 5: Energy plan 2007 он

Түлш, эрчим хүчний яамнаас ойрынхугацаанд хийсэн ажлууд

Хууль, эрх зүйн орчинСэргээгдэх эрчим хүчний тухай хууль батлагдав“Нүүрс” Үндэсний хөтөлбөрийг УИХ-д өргөн хэлэлцүүлэхээртанилцуулав

Монгол Улсын Эрчим хүчний Нэгдсэн Систем хөтөлбөршинэчлэгдэн батлагдав

БНХАУ-ын Засгийн газрын 300 сая ам.долларынхөнгөлөлттэй зээлээр Эгийн гол дээр Усан цахилгаан станцбарихаар тохиролцов

Монгол Улсын томоохон нүүрсний ордыг түшиглэн Нүүрснийуурхай болон Том хүчин чадалтай цахилгаан станц барьжцахилгаан эрчим хүч БНХАУ руу экспортлох судалгаахийгдэж байна

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ

Page 6: Energy plan 2007 он

Сэргээгдэх эрчим хүчний тухайхууль батлагдсан

- 2007 оны 1 дүгээр сард “Сэргээгдэх эрчим хүчний тухайхууль”-ийг УИХ баталсан

- Хууль сэргээгдэх эрчим хүчийг хөгжүүлэх санбайгуулах, сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрийгашиглаж эрчим хүч үйлдвэрлэх, худалдан авах үнэтарифыг зохицуулсан

- Дамжуулах сүлжээнд холбогдсон, бие даасан үүсгүүр, хүчин чадлаас хамааран үйлдвэрлэн нийлүүлэхсэргээгдэх эрчим хүчний үнэ, тарифыг 1 кВтц салхиныцахилгаан эрчим хүчийг 0.08-.0.15 ам доллар, 1 кВтцнарны цахилгаан эрчим хүчийг 0.15-0.3 ам долларбайхаар тогтоосон

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ

Page 7: Energy plan 2007 он

“Нүүрс” Үндэсний хөтөлбөр УИХ-дтанилцуулагдав

Хөтөлбөрийн эрхэм зорилго нь нүүрсийг гүн боловсруулж, түүнээс газрын тосны бүтээгдэхүүн, шатдаг хий гарган авахүйлдвэрлэлийг хөгжүүлж, улсын эдийн засгийн тусгаар тогтнол, тогтвортой хөгжлийг хангахад оршино.

Хөтөлбөрийн үндсэн зарчим нь хувийн хэвшлийг дэмжих, чөлөөтзах зээлийн механизм бүрдүүлэх, хүний нөөц бүрдүүлэх,бодлогын уялдааг хангах, эдийн засгийн хэмнэлт болон хамтынажиллагаа юм.

Нүүрснийг шингэрүүлэн газрын тосны бүтээгдэхүүний дотоодынхэрэглээний 50 доошгүй хувийг, 2020 онд 27-оос доошгүйсуманд нүүрсийг хийжүүлэн шатдаг хий гарган авч, хийнтүлшээр ажилладаг бага оврын станцыг байгуулах, 2020 онд 5 сая тонноос доошгүй кокс, химийн зарим төрлийнбүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх замаар хэрэгжүүлэнэ.

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ

Page 8: Energy plan 2007 он

Монгол Улсын Эрчим хүчний НэгдсэнСистем хөтөлбөр шинэчлэгдэн батлагдав

ЭХНС Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг тодорхойлсон. 100 гаруй алслагдсан сумдыг ирэх 2 жилийн доторэрчим хүчээр хангах ажлыг тусгасан. Сумын төвүүдийг цахилгаан эрчим хүчээр хангахзорилгоор цахилгаан дамжуулах шугам барих, сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрээр хангахад 115 тэрбум төгрөгийг 2007 оны Улсын төсөвт тусгасан. Өмнөговийн бүсийг эрчим хүчээр хангах ажлыгтусгасан. Хэрэгжүүлэх төслүүдийн хөрөнгө оруулалтын хэмжээгтогтоосон.Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх үе шатыг тодорхой заасан.

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ

Page 9: Energy plan 2007 он

2007 онд хөдөө орон нутгийг цахилгаанэрчим хүчээр хангах Улсын Төсвийн

хөрөнгө оруулалтМонгол Улсын Төсвийн хөрөнгөөр:

- 8 шинэ цахилгаан дамжуулах шугам болон дэд станцыг 6 аймагт 871 сая төгрөгөөр барина

- 1 Сэргээгдэх эрчим хүчний үүсгүүрийг Баянхонгораймгийн Заг суманд 6.5 сая төгрөгөөр барина

“Монгол Улсын Хөгжүүлэх Сан”-ийн хөрөнгөөр:- 55 шинэ цахилгаан дамжуулах шугам 11 аймагт 73.994 сая төгрөгөөр барина (Баян-Өлгий, Баянхонгор, Говь-Алтай, Дорноговь, Дорнод, Завхан, Өмнөговь, Сүхбаатар, Увс, Ховд болон Хөвсгөл аймаг)

- 2 Усан цахилгаан станц болон 8 салхи нар хосолсонцахилгаан үүсгүүр шинээр барьж 3 сумын цахилгаанхангамжийг сайжруулах, малчин айл өрхийг нар, салхиныэрчим хүчээр хангах ажлуудыг 18.966 сая төгрөгөөрхийнэ.

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ

Page 10: Energy plan 2007 он

Эгийн гол дээр барих Усан цахилгаанстанцын Төсөл

2006 онд Монгол Улсын Сангийн Яам, ХятадынЭкспорт-Импорт Банк хооронд 300 сая ам.долларынхөнгөлөлттэй зээлийг ашиглах тухай Санамж бичигтгарын үсэг зурсан.

Ажлын хэсгүүд байгуулагдан ажиллаж байна.

Зөвлөх компанийг сонгох тендерийн ажил хийгдэжбайна.

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ

Page 11: Energy plan 2007 он

Нүүрсний уурхай болон Том хүчин чадалтайцахилгаан станц барьж цахилгаан эрчим хүч

БНХАУ руу экспортлох- Монгол улсын “Төвийн бүсийн цахилгаан дамжуулахсүлжээ” ТӨХК, БНХАУ-ын “Улсын цахилгаан сүлжээкомпани”-ийн хооронд 2005 онд санамж бичиг байгуулсан

- Монгол Улсын томоохон нүүрсний ордыг түшиглэнНүүрсний уурхай болон Том хүчин чадалтай цахилгаанстанц барьж цахилгаан эрчим хүч БНХАУ руу экспортлохсудалгаа хийгдэж байна

- Нарийвчилсан техник эдийн засгийн судалгаа хийжМонгол, Хятадын Засгийн газруудад танилцуулсаныүндсэн дээр төслийг цаашид хэрэгжүүлнэ.

- 3 нүүрсний уурхай – 3600 МВ хүчин чадалтай цахилгаанстанцын цогцолбор байгуулна (нийт 10800 МВ)

Жилд нэг уурхай 12 сая тон нүүрс олборлоноБНХАУ руу 500 кВ өгдөр хүчдэлийн шугам барина2007 онд хэрэгжүүлэх ажлын Нарийвчилсан ТЭЗҮ

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ

Page 12: Energy plan 2007 он

Эрчим хүчний системийг өргөтгөхтомоохон төсөл, хөрөнгө оруулалт

2012 онд ашиглалтанд орох Эгийн голын Усанцахилгаан станц I +II шат (220 МВ).2012 онд ашиглалтанд орох Таван Толгойн ДЦС I-III блок (300 МВ). 2013 онд ашиглалтанд орох Шинэ Дарханы ДЦС I-IIблок (160MВ/320MВц).2016 онд орох ДЦС-5 I-III блок (240MВ/480MВц).2020 онд орох ДЦС-5 IV блок (80MВ/160MВц).

2007-2020 онд шаардагдах хөрөнгө оруулалт- 1.7 тэрбум доллар /жилд дунджаар 115 сая доллар/

MINISTRY OF FUEL AND ENERGY

Page 13: Energy plan 2007 он

Эрчим хүчний системийн Эдийнзасгийн байдал

Тогтвортой, боломжит эдийн засагтай үйлдвэрлэлийнсалбар болоход үр ашиг багатай.Орлого цуглуулалт дутмаг, үнэ тариф нь зээлээ нөхөхболомжгүй.Түрээсийн зээл төлөх, хөрөнгө оруулалтын томоохонсан бүрдүүлэх чадамжгүй.Засгийн газрын төсвөөс салбарын зээлээ төлдөг.

MINISTRY OF FUEL AND ENERGY

Page 14: Energy plan 2007 он

Шаардагдах Хөрөнгө оруулалт2007-2020

0

50

100

150

200

250

300

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

$ million2006 prices

Heat distribution

Electricity distribution

Transmission

Generation

Дулаан түгээлт

Цахилгаан түгээлт

ДамжуулалтЦахилгаанүйлдвэрлэлт

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ

Page 15: Energy plan 2007 он

Санхүүгийн чадавхи болон Засгийнгазрын санхүүжилт 2007-2014

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ

Financing of CES Inverstments

0

50,000

100,000

150,000

200,000

250,000

300,000

350,000

400,000

450,000

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

MN

T m

illio

ns (2

005

pric

es)

Financing gap

Private financing

Government contributions

Tariff revenues

Дутагдаж буй хөрөнгө оруулалтХувийн хэвшлийн санхүүжилтЗГ-ын дэмжлэгТарифийн орлого

Page 16: Energy plan 2007 он

Хөрөнгө оруулалттайхолбоотой асуудлууд

Өмнөх авсан баталгаат зээлийн Санхүүгийнтогтвортой байдалТомоохон хөрөнгө оруулалтанд тарифийншинэчлэл шаардагдаж байна (Улс төрийнхувьд эсвэл нийгмийн талаас боломжтойэсэх?)Хөрөнгө оруулалтын Үр ашиг – Сумынтөвүүдэд хөрөнгө оруулалтын өгөөж (ROI), үйл ажиллагаа болон засвар үйлчилгээ (O&M) нь гол анхаарах асуудал

MINISTRY OF FUEL AND ENERGY

Page 17: Energy plan 2007 он

Ойрын 6 сард хийгдэх ажлууд

Эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх чиглэлээр:Эрчим хүчний хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах,Эрчим хүчний хэмнэлтийн тухай хууль батлах,Хийг зохистой ашиглах тухай хууль батлах,“Нүүрс” Үндэсний хөтөлбөрийг батлах,

Эрчим хүчний төслүүд:Эрчим хүчний Мастер Төлөвлөгөө боловсруулах,Цахилгаан, дулааны хосолсон үнэ тарифийн анхан шатнысудалгаа хийх - ЭХЗГ,Дулаан, халуун усны хэрэглээнд үндэслэсэн төлбөр төлөхзохицуулалтыг нэвтрүүлэх,LPG-ийн хэрэглээг нэмэгдүүлэх,Нүүрс шингэрүүлэх техник эдийн засгийн үндэслэлболовсруулахЦахилгаан станцын шинэчлэл, шугам барих судалгаа хийх,

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ

Page 18: Energy plan 2007 он

II ХэсэгЭрчим хүчний Эрэлт,

Нийлүүлэлтийн Стратегиболон Үйл ажиллагаа

Page 19: Energy plan 2007 он

Эрчим хүчний Эрэлт нийлүүлэлтСуурилагдсан хүчин чадал нь 878.4 МВт , Дулааны хүчин чадал - 2030 Гкал/цагт, Нийт нутаг дэвсгэрийн ихэнхийг цахилгаандамжуулах өндөр хүчдэлийн шугамсүлжээгээр холбосон . Нийт 7 дулааны цахилгаан станц ажиллажбайна .334 сумаас 130 гаруй нь дизель станцаас, 6 нь усан цахилгаан станцаас, 2 нь салхинстанцаас, 2 нь нарны станцаас, 3 нь нарсалхи хосолсон станцаас хангагддаг . Нийт үйлдвэрлэж байгаа цахилгааны 0,6 хувийг усан цахилгаан станц, нар, салхиныбага оврын цахилгаан үүсгүүр зэрэгсэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрээсхангаж байна .

2005 онд Эрчим хүчний хэрэгцээ 4.6%, 2006 онд 9%-иар өссөн.

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ

Page 20: Energy plan 2007 он

ЭХНСХ – Стратегийн Тэргүүлэх чиглэлүүд

Хөтөлбөрийн зорилгоÌîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñãèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõûí òóëäýð÷èì õ¿÷íèé õàíãàìæèéã íàéäâàðæóóëàõ, ¿éëäâýðëýëèéí ¿ð àøãèéã äýýøë¿¿ëýõ, àëäàãäëûã áóóðóóëàõ çîðèëãîîð ÌîíãîëÓëñûí ýð÷èì õ¿÷íèé íýãäñýí ñèñòåì áàéãóóëàõ,Монгол Улсын бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлал, Мянганызам хөтөлбөр зэрэг бүс нутгийг хөгжүүлэх бодлогынхөтөлбөрүүдийн үзэл санаа, зарчимтай нягт уялдаатайхийгдсэн.

Ойрын Хугацааны гол чиглэлүүд (2006-2010)Аюулгүй, найдвартай эрчим хүчний хангамжСалбарын Бүтцийн ӨөрчлөлтЭрчим хүчний хангамж болон үнэ тарифийн боломжиттүвшин

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ

Page 21: Energy plan 2007 он

Аюулгүй, найдвартай эрчим хүчнийхангамж

Салбарын асуудалЦахилгаан, дулааны өсөн нэмэгдэж буй хэрэглээГовийн бүсийн шинэ уурхайдыг эрчим хүчээр хангах

Богино Хугацаа (2007-2008)Эгийн голын Усан цахилгаан станцыг барих, 220 MW

Орхоны Усан цахилгаан станцын ТЭЗҮ хийх, 100 MW

Улаанбаатар дахь 5 дахь ДЦСШинэ уурхайдыг эрчим хүчээр хангах (Тавантолгойннүүрсний уурхай, Оюутолгойн зэс/алтны орд, Цагаан суврагазэсний уурхай) олон талын ашиглалт,Өмнө говийн бүсийг эрчим хүчээр хангах шугам татах УБ-Мандалговь-Оюутолгой 220kV

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ

Page 22: Energy plan 2007 он

Салбарын Бүтцийн Өөрчлөлт

Салбарын асуудалсалбарын өр авлагынасуудлыг шийдэх

баталгаатай зээлийнхувьд өрийн тогтвортойзохицуулалтыг бийболгох,

Богино Хугацаа (’07-’08)хандивлагчдынтусламжтайгаар зарим өрийгцуцлах арга хэмжээ авах, үнэлгээний тогтвортойбодлого

Дунд Хугацаа (’08-’12)цахилгааны үнийн бодлого, үнийг шат дарааланболомжит түвшинд хүртэлнэмэгдүүлэх

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ

Page 23: Energy plan 2007 он

Салбарын Бүтцийн Өөрчлөлт(үргэлжлэл)

Салбарын асуудалДулааны үр ашгийгнэмэгдүүлэх

Төвлөрсөн дулаанысистемийн техникийнболон техникийн бусалдагдалдулаан болон халуун усыгүр ашигтай хэрэглэхзохицуулалт мууҮр ашгийн хөрөнгөоруулалт авахадТөвлөрсөн дулаанхангамжийн чадавхийгсайжруулах хэрэгцээ

Ойрын Хугацаа (’07-’12)сүлжээний алдагдалыгбууруулах дулааны үрашгийн төслүүдийгхэрэгжүүлэх, хэрэгцээндтулгуурласан зохицуулалт, үнэ тарифийн зохицуулалтынсудалгаа

Дарханы дулааны цахилгаанстанцыг шинэчлэх

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ

Page 24: Energy plan 2007 он

Эрчим хүчний хангамж, үнэ тарифийнболомжит хэмжээ

Салбарын асуудалОрчин үеийн үйлчилгээг хүргэх, эрчим хүчний үндсэн хэрэглээг хангах(гэрэл, ТВ, радио)

Ойрын Хугацаа (’06-’10)“100000 нарны гэр” хөтөлбөр

Богино Хугацаа (’07-’08)Малчдыг нарны зайн эрчим хүчээр хангах, эрчим хүчний хүртээмжтэйбайдлыг хангах механизмийг бий болгох

Салхин парк байгуулах газруудад салхины судалгаа хийх

Сумдыг хангах жижиг оврын УЦС-ын судалгаа хийх

Дунд Хугацаа (’08-’12)Засгийн газар болон бусад хандивлагчдын дэмжлэгээрхөтөлбөрийг үргэлжлүүлэх

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ

Page 25: Energy plan 2007 он

Салбарын асуудалҮнийн өөрчлөлтийн нийгэмдүзүүлэх нөлөөг багасгах

амжиргааны түвшиндтохирсон дулаан, цахилгааныүнэ тарифийг тогтоох

Эрчим хүчний зохицуулахгазар, НХХЯ, компаниудынзохицуулалт

Богино Хугацаа (’07-’08)Олон талыг харсан үнэтариф тогтоох

Дунд Хугацаа (’08-’10)Нийгмийн халамжийн сандүнэ тарифийн татаасыгбагтаах

Эрчим хүчний хангамж, үнэ тарифийнболомжит хэмжээ (үргэлжлэл)

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ

Page 26: Energy plan 2007 он

Салбарын асуудалНүүрсний олборлолт, экспорт, шингэрүүлэх, хийжүүлэх технологи, химийн аргаар боловсруулах ажлыг өргөжүүлж, бодлогыг хэрэгжүүлэхЭрчим хүчний эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх

Богино Хугацаа (’06-’08)

Бусад орны технологи, туршлагаас суралцах

Нүүрс шингэрүүлэх техник, эдийн засгийн үндэслэл боловсруулах

“Шингэрүүлсэн Шатдаг Хий” Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх

LPG-ийн Мастер Төлөвлөгөө боловсруулах

Дунд Хугацаа (’08-’10)

Судалгаанууд хийх

Нүүрс шингэрүүлэх, хийжүүлэх, химийн аргаар

боловсруулах технологийг хөгжүүлэх

Эрчим хүчний хангамж, үнэ тарифийнболомжит хэмжээ (үргэлжлэл)

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ

Page 27: Energy plan 2007 он

Салбарын Эрх зүйн Орчин болон Бүтцийгсайжруулах Арга хэмжээ авах

Салбарын асуудалХөрөнгө оруулагчдын таатайорчинг бий болгох

Сэргээгдэх эрчим хүчнийхэрэглээ, татаас болонтатварыг дэмжсэн аргахэмжээг нэвтрүүлэх

Эрчим хүчний үр ашгийгнэмэгдүүлэх, эрэлтэдтулгууралсан менежмент, хэмнэлтийг дэмжсэн аргахэмжээ авах

Богино Хугацаа (’06-’08)Эрчим хүчний нэмэлтөөрчлөлтийн төслийг бэлтгэхЗасгийн газар, УИХ-д өргөнбарихЭрчим хүчний хуульд нэмэлтөөрчлөлт оруулах,Эрчим хүчний хэмнэлтийнтухай хууль батлах

Дунд Хугацаа (’08-’10)шинэ хуулийг хэрэгжүүлж, шинэ зах зээлийн загварыгнэвтрүүлэх

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ

Page 28: Energy plan 2007 он

Салбарын чадавхийг дээшлүүлэх

Салбарын асуудалсалбарын өөрчлөлтхийхэд сайтарбэхжүүлсэн боловсонхүчинтэй байх

ТЭХЯ, хандивлагчид, IFI-ийн зохицуулалт

Богино Хугацаа (’06-’08)Менежерүүд, бодлогозохиогчид, зохицуулагчдадзориулсан чадавхийгдээшлүүлэх сургалт зохионбайгуулах

Дунд Хугацаа (’08-’10)салбарын чадавхийгдээшлүүлэх олон талт сургалтхөтөлбөрийгболовсруулах,хэрэгжүүлэх

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ

Page 29: Energy plan 2007 он

Анхаарал тавьсанд баярлалаа!

ТҮЛШ, ЭРЧИМХҮЧНИЙ ЯАМ