Published in December 2018

Kachinland Research Centre (KRC)

CR 97, Shatapru Quater, Myitkyina, Kachin State, Myanmar

Facebook: Kachinland Research Centre

Email: kachinlandrc@gmail.com

Intertional Alert Myanmar

71, Building C, Shwe Pyi Aye Condo, Shwe Pyi Aye Street, Sanchaung Township, Yangon,

Myanmar 1111

Web: www.international-alert.org

Email: info@international-alert.org

ကခငျပညနယရ မသနစြမးသမားအေပၚ ဂနဒါ၊ ေယာကားပသမႈဆငရာ ေမာလငခကမားႏင စပလဥးေသာ ပဋပကၡ၏ သကေရာကမႈမားအား ကနဥးဆနးစစေလလာခက

ေကးဇးတငလႊာ

အစရငခစာေရးသားသမားသည ဤသေတသနအတြက သရထားသညမားက မေဝေပးခၾကေသာ၊ ၎တ႔၏ ကြနရကမား ႏင အကးခစားခြငရသမားထ ဆကသြယရန ကညေပးခၾကေသာ ကခငျပညနယရ လပဂၢလမား၊ အဖြ႕အစညးမားႏင အရာရမားအား ေကးဇးတငရပါသည။ အခကအလကမား ေကာကယမႈႏင ဤစမခကအတြက ေပါငးစပညႇႏႈငးမႈမားက ျပလပေပးခၾကေသာ ေအာကပါလပေဖာကငဖကမား၏ အေရးပါလေသာ အခနးက႑ကလညး ကၽြႏပတ႔မားစြာ အသ အမတျပေကးဇးတငပါသည - ေနာထြနးေအာင၊ ဂာေလာဒေအာင, ေခါငေစး, ထရာႏင ေဟာငးေခါင၊ ေထာကပ ျဖညဆညးမႈမား ေဆာငရြကေပးခေသာ မေဆးႏင ဤစမခက၏ အဆငမားအားလးတြင အလးစႀကးၾကပလမးညႊနေပးခ ေသာ ျမတသႏာကႏင Henri Myrttinen တ႔ ျဖစပါသည။

ဤအစရငခစာ၏ မၾကမးမားက ဖတရႈသးသပကာ ေဝဖနအၾကျပေပးခေသာ စစစအတညျပအလပရေဆြးေႏြးပြ တကေရာကသမားကလညး ေကးဇးတငရပါသည။ ဆနးစစေလလာမႈႏင အမားအယြငးတစစတစရာ ရခလင အစရငခစာ ေရးသားသမား၏ တာဝနသာ ျဖစပါသည။

ဤသေတသနအား U.S. Agency for International Development’s (USAID) ၏ Leahy War Victims Fund မ ရနပေငြပပးေပးၿပး DAI ၏ ကမးလကအစအစဥမ ရနပေငြမားက စမေဆာငရြကေပးျခငးျဖစပါသည။ ဤအစရငခစာတြင တငျပထားေသာ အျမငမားသည ကခငေျမသေတသနဌာနႏင International Alert တ႔၏ အျမငသကသကသာ ျဖစၿပး အလရင၏ အျမငမား သ႔မဟတ မဝါဒမားက ထငဟပကယစားျပျခငး မရေၾကာငးတငျပအပပါသည။

အစရငခစာ ေရးသားသမား

Dan Seng LawnညႊနၾကားေရးမးKachinland Research Center (ကခငေဒသႏရသေတသနအဖြ႔အစညး)

Jana NaujoksေခတဌာေနညႊနၾကားေရးမးInternational Alert ျမနမာ

မာတကာ

အတေကာကေဝါဟာရမား ................................................................................................. ၁

အႏစခပ .................................................................................................................. ၂

၁။ နဒါနး .................................................................................................................. ၅

၂။ သေတသနဒဇငးႏင ကန႔သတခကမား ........................................................................ ၈

၂-၁ သေတသနျပလပရျခငး၏ ရညရြယခကမား ......................................................... ၈

၂-၂ သေတသနဒဇငး ............................................................................................ ၈

၂-၃ ကန႔သတခကမား ........................................................................................ ၁၂

၃။ သေတသနမ အဓကေတြ႕ရခကမား ............................................................................ ၁၃

၃-၁ ဂနဒါေမာလငခကမားႏင စနေခၚမႈမား ............................................................. ၁၅

၃-၂ ကရ႕ျပစတငရႈတခမႈမားႏင ခြျခားဆကဆမႈမား .................................................. ၁၈

၃-၃ အသကေမြးဝမးေကာငးမႈ ............................................................................... ၂၂

၃-၄ ေဘးကငးလျခမႈႏင ကာကြယေစာငေရာကမႈ ...................................................... ၂၅

၃-၅ ၿငမးခမးေရးႏင ပဋပကၡဆငရာ သေဘာထားအျမငမား .......................................... ၂၈

၄။ သးသပခကႏင အၾကျပခကမား ............................................................................... ၃၂

၅။ ေနာကဆကတြမား ................................................................................................. ၃၆

ေနာကဆကတြစာတမး ၁ သေတသနေမးခြနးမား ....................................................... ၃၆

ေနာကဆကတြစာတမး ၂ ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမားအေၾကာငး အကဥးခပတငျပခက ............ ၃၇

1

အတေကာကေဝါဟာရမား

CSO Civil Society Organizationအရပဖကလမႈအဖြ႕အစညး

DPO Disabled persons’ organisation မသနစြမးသမားအဖြ႕အစညးEAO Ethnic armed organisation တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕အစညးFGD Focus group discussion ဥးတညအပစေဆြးေႏြးပြGOM Government of Myanmar ျမနမာႏငငအစးရIDPs Internally displaced person ျပညတြငးေနရပစြန႕ခြာသမားKDG Kachin Development Group ကခငဖြ႕ၿဖးတးတကေရးကြနရကအပစKBC Kachin Baptist Convention ကခငႏစျခငး ခရစယာနအဖြ႕ခပKIA Kachin Independence Army ကခငလြတေျမာကေရးတပမေတာKII Key informant interview အဓကသတငးအခကအလကေပးႏငသႏင ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငးKIO Kachin Independence Organisation ကခငလြတလပေရးအဖြ႕ခပKMSS Karuna Myanmar Social Services ဂရဏာ လမႈစညးလးညညြတေရးအသငးKRC Kachinland Research Centre ကခငေဒသႏရသေတသနအဖြ႔အစညးMWD Man/men with disabilities မသနစြမးသအမးသား(မား)PWDs Persons with disabilities မသနစြမးသမားSGBV Sexual and gender-based violence လငမႈဆငရာႏင ဂနဒါအေျချပအၾကမးဖကမႈWWD Woman/women with disabilities မသနစြမးသအမးသမး(မား)

2

အႏစခပ

အပခပေရးလပငနးစဥအတြငးႏင ပဋပကၡ၊ ၿငမးခမးေရးတညေဆာကမႈတ႔က နားလညသရရန ႀကးပမးရာတြင ဂနဒါသည အေရးပါေၾကာငး ျမနမာႏငငတြင သရသမား ပမမားျပားလာၿပျဖစပါသည။ တရားဝင အခငးအကငးမားတြင မၾကာခဏဆသလ အမးသမးမား ပါဝငခြငမရျခငးေၾကာင ‘ဂနဒါ’ အစအစဥမားသည မားေသာအား ျဖင ‘အမးသမးမားႏင မနးကေလးမား’ က ပဋပကၡတြင နစနာရသမားအျဖစ အဓကဥးတညေဆာငရြကေလရၿပး အမးသားမားကမ အၾကမးဖကမႈ ကးလြနသမားအျဖစ ယဆေလရပါသည။ ပဋပကၡတြင ‘ဂနဒါ၏ အျခားမကႏာစာတစဖက’ ျဖစေသာ အမးသားမားႏင ေယာကားေလးမား၏ အေတြ႕အၾကမားကမ ဂနဒါ ရႈေထာငမ နားလညသရျခငးသည ကမၻာလးဆငရာအဆငတြငပင နညးပါးေနဆျဖစရာ ျမနမာႏငငရ ကခငျပညနယတြင ပဋပကၡမားအတြငး ယငးႏငစပလဥးသည ေလလာမႈမားမာ အလြနပငနညးပါးပါသည။

ေျမျမႇပမငးေၾကာငျဖစေစ၊ လကနကကငအၾကမးဖကမႈေၾကာငျဖစေစ ပဋပကၡႏငဆကႏႊယေသာ အၾကမးဖကမႈ မားႏင ေဆးကသေစာငေရာကမႈမားက လကလမးမအသးျပႏငျခငး မရမႈမားေၾကာင မသနစြမးသမား အေရအတြက တးပြားလာသညတင မဝါဒႏင ဆးျဖတခကခမတသမားက တငပငေဆြးေႏြးအၾကျပခက ရယသမားထတြင မသနစြမး သမား ပါဝငေလမရပါ။ လကနကကငတကခကၾကသအမားစသည အမးသားမား ျဖစသညႏငအည ပဋပကၡေၾကာင ထခကဒဏရာရသမားႏင နစနာသမားထတြင အမးသား အေရအတြကသည ျမငမားလပါသည။ သ႔ေသာ အမးသားမား ေတြ႕ၾကခစားရမႈမားႏင ထခကလြယမႈမားအေပၚ ပဋပကၡ၏ သကေရာကမႈမားအေၾကာငးက နားလညသရမႈ အလြနပင နညးပါးပါသည။ ဤကနဥးဆနးစစေလလာခကတြင ေယာကားဆနမႈသဘာဝမားက အဓကထားကာ မသနစြမးသမားအေပၚ ထားရသည ဂနဒါဆငရာ ေမာလငခကမားအေပၚ ပဋပကၡ၏ သကေရာကမႈမားက ေလလာဆနးစစျခငးျဖင ဤကြာဟ ခကက တစစတတစပငး ျဖညဆညးေပးရန ႀကးပမးထားပါသည။ မသနစြမးသမား (PWDs) အတြက ဝနေဆာငမႈမားအား ဂနဒါက နားလညသရျခငးမရဘ ေဆာငရြကေပးရန ႀကးပမးမႈမားသည အေရးႀကးေသာ အေျခအေနမားက မကစ လမးသြားႏငၿပး ၿငမးခမးေရးႏင ပဋပကၡဆငရာ ေဆြးေႏြးမႈမားတြငလညး မသနစြမးသမား၏ အသမား မပါဝငဘ ျဖစ ေနသညအတြက ဤဆနးစစေလလာမႈသည အေရးႀကးပါသည။

ေလလာမႈတြင မသနစြမးသ အမးသား၊ အမးသမးမားႏင ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈ ၁၆၁ ခ၊ ဥးတညအပစေဆြးေႏြးမႈ (FGDs) ေျခာကချပလပခၿပး ၿမ႕ႀကးမားႏင ျပညတြငးေနရပစြန႕ခြာ (IDPs) စခနးမားအပါအဝင အစးရႏင ကခင လြတလပ ေရးအဖြ႕ခပ (KIO) ထနးခပထားေသာေဒသမားမ အဓကအကးသကဆငသမားႏင ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးမႈ ၁၉ ခ ျပလပခ ပါသည။ ယငးတ႔မ ေတြ႕ရခကမားအရ အေျခခအကဆးအဆငတြင လကရေဆာငရြကေပးလကရေသာ ဝနေဆာငမႈမား သည ဂနဒါရႈေထာငမေသာလညးေကာငး၊ လ႕ေဘာငအဖြ႕အစညးမ မသနစြမးမႈမားအေပၚ ထားရသည အျမငမားက ေသာလညးေကာငး ထညသြငးစဥးစားမႈမရဘ ေဆာငရြကေပးေနျခငးျဖစေၾကာငး သရခရပါသည။ ထ႔ေၾကာင ဝနေဆာငမႈ မားအား ထရႈေထာငအျမငမားက ထညသြငးစဥစားကာ ေဆာငရြကေပးရန အေရးတႀကး လအပေနၿပး ထအတြက ဝနေဆာငမႈေပးသမားႏင စခနးတြငး ေစတနာဝနထမး လပအားေပးမားသာမက မသနစြမးသမားကယတငအတြကပါ စြမးရည ျမႇငတငေပးရန လအပမညျဖစပါသည။ စြမးရညျမႇငတငရာတြင ဂနဒါညမမႈ အေျခခသေဘာတရားမားဆငရာ ေမာဂးမား၊ မသနစြမးမႈမားအေၾကာငး အသပညာမားႏင ပဋပကၡ၏ သကေရာကမႈမားအေၾကာငး ေဆြးေႏြးမႈမား ပါဝင သငပါသည။

ဂနဒါေမာလငခကမားႏင စနေခၚမႈမား - မသားစႏင ရပရြာလမႈအသငးအဝငးအတြငး သမားရးကခြေဝ သတ မတထားေသာ ဂနဒါအခနးက႑မားအရ အမးသားမားသည မသားစအား ရာေဖြေကၽြးေမြးၿပး ကာကြယေစာငေရာက ေပးရမညျဖစကာ အမးသမးမားသည ကေလးမားႏင လမႈအဖြ႕အစညးအား ျပစေစာငေရာကရမညျဖစသည။ ေယဘယ အားျဖင IDP စခနးမားတြင ေနထငၾကေသာ အမးသားမား ႏင အမးသမးမားအဖ႔ ပဋပကၡေၾကာင ထဂနဒါအခနးက႑မားက ထမးေဆာငရနမာ ပမခကခလာပါသည။ ေနရပစြန႕ခြာ ေရႊ႕ေျပာငးခရသည မသနစြမးေသာ အမးသားမားႏင အမးသမး မားအတြကမ ဆဖြယရာ မရေတာပါ။ အမေထာငျပရန အတားအဆးမားသည မသနစြမးသမားအတြက အထးပပနရသည

3

အေရးကစၥတစခ ျဖစၿပး အမးသမး မသနစြမးသမား၊ အထးသျဖင မနးကေလးငယမားအဖ႔ စခနးမားတြင လငပငးဆငရာ ေႏာငယကေစာကားခရႏငေျခသညလညး မားစြာ စးရမပပနစရာ ျဖစပါသည။

ပဋပကၡ၏ အကးသကေရာကမႈမားက ၾကညလင ေျမျမႇပမငးမား သ႔မဟတ ပဋပကၡႏငဆကႏႊယေသာ အၾကမးဖကမႈမားေၾကာင ကယလကအဂၤါခ႕ယြငးျခငးမစ၍ ပစခတတကခကမႈမားေၾကာင အစလက ေနရပစြန႔ခြာရမႈမား အထ အမးမး ရႏငပါသည။ ေနရပစြန႕ခြာေရႊ႕ေျပာငးရမႈသည မလကတညးက မသနစြမးျဖစေနေသာ အမးသားမားႏင အမးသမးမား၏ မသနစြမးမႈက ရငဆငေကာလႊားသည နညးလမးမားႏင ဝငေငြ ဖနတးမႈ စနစမားက ပကျပားသြားေစကာ မသားစ ဆကဆေရးအေျခအေနမားအေပၚ ထခကၿပး အမတြငး အၾကမးဖကမႈမားက ပဆးေစပါသည။ လသြားလမးမား မရျခငး၊ အမသာေရခးခနးမား လေလာကစြာ မရျခငးေၾကာင မသနစြမးသမား၏ ဂဏသကၡာႏင မသနစြမးမႈက ရငဆင ေကာလႊားသည နညးလမးမားအတြက ႀကးမားေသာ အခကအခမား ျဖစေနသည IDP မားတြင တစေနရာမတစေနရာ လြယကစြာ လကလမးမ သြားလာႏငေအာင စနစတက ပစခကာ ေပါငးစပညႇႏႈငးေဆာငရြကေပးသည ပပးမႈမား အေရး တႀကး လအပေနပါသည။

စတပငးဆငရာႏင လမႈေရးဆငရာ ကစၥရပမား - မသနစြမးေသာ အမးသားမားႏင ၎တ႔၏ မသားစမားက စးပြားေရးၾကပတညးမႈမားႏင ေယာကားပသမႈဆငရာ ေမာလငခကမားက ျပညမေအာင ျဖညဆညးႏငျခငး မရမႈတ႔က စတကနးမာေရးျပနာမား၊ စတကမႈ၊ ေမာလငခကမမႈတ႔ အျဖစမားလာေၾကာငး ေျပာျပၾကပါသည။ ဖအားမားေၾကာင မသားစ၏ စညးလးညညြတမႈက ပကျပားေစသည စနေခၚမႈမားႏင မသားစၿပကြမည အႏရာယမားအေၾကာငးက ေတြ႕ဆ ေမးျမနးမႈမားတြင မၾကာခဏ ၾကားခရပါသည။ ထျပနာမားက ကငတြယေျဖရငးေပးရန သးျခားအေလးထား ပပးမႈမား အား လအပခကႏင ကြကတကကညေအာင စစဥေဆာငရြကေပးရန လအပေနပါသည။

မသနစြမးျဖစသြားေသာ စစမႈထမးေဟာငးမားသည သးျခားျပနာမားအတြက ရနးကနလႈပရားေနရပါသည - စစသားမားအျဖစ ၎တ႔သည မသားစႏင ရပရြာက ကာကြယေစာငေရာကေပးရမညဟသည ေယာကားပသမႈ စႏႈနးမားက အဆးစြနျဖညဆညးေပးခၾကပါသည။ ၎တ႔သည ထအေနအထားေၾကာငျဖစေစ၊ ၎တ႔ကငေဆာငထားေသာ လကနက မားေၾကာငျဖစေစ လမႈအဖြ႕အစညး၏ ရေသေလးစားမႈက ကငသားရထားသမား ျဖစႏငပါသည။ မမလမးစ ေကာငးကး အတြက စြန႕လႊတအနစနာခခသည ေျခလကအဂၤါဆးရႈးခေသာ စစမႈထမးေဟာငးမားသည အျခားသမား၏ ပပးကညမႈ မားက လအပသတစဥးအဆငသ႔ ကဆငးသြားမႈသည ႀကးမားသည စနေခၚမႈတစခ ျဖစႏငၿပး အထးသျဖင ၎တ႔၏ စစမႈထမးခမႈႏင စြန႕လႊတအနစနာခမႈမားက ေကာငးစြာအသအမတမျပေသာအခါတြင ပဆးမညျဖစသည။ ၎တ႔သည လစာမား ဆကလကခစားေနရေသာလညး ၎တ႔၏ စတကနးမာေရးသည ကညပပးမႈမား လအပသည အေရးကစၥတစခ ျဖစပါသည။ ကယလကအဂၤါခ႕ယြငးသြားေသာ စစမႈထမးေဟာငးမားအား သးျခားခြထားျခငးသည အထးကနမႈႏင စတဒဏရာမားက ပမဆးရြားေစလကရၿပး အားလးအကးဝငသည႔ အသငးအဝငးမားအတြငး ေပါငးစညးဝငေရာက ျခငးသည ေျပာငးလသြားသည ဘဝအေျခအေနမားႏင လကေလာညေထြေနထငႏငေရး ပမအေထာကအကျပႏငပါသည။

အသကေမြးဝမးေကာငးမႈ - ပဋပကၡႏင ေနရပစြန႕ခြာေရႊ႕ေျပာငးရမႈမားသည မသနစြမးသမား၏ ဝငေငြႏင အလပ အကငတ႔အေပၚ ဆးရြားစြာ သကေရာကမႈရၿပး ဝငေငြရရႏငသည အျခားနညးလမးမားက ရာေဖြရာတြင ၎တ႔၏ ခ႕ယြငး အားနညးခကႏင႔ ပတဝနးကငရ အတားအဆးမားေၾကာင အခကအခမား ပမရငဆငၾကရပါသည။ ဝငေငြႏငအတ ေလးစား မႈကလညး ရရျခငးျဖစသညအတြက မသနစြမးသ အမးသားမားႏင အမးသမးမားအားလးအတြက ဝငေငြတစခ ရျခငးသည ၎တ႔၏ မသားစမားအား ၎တ႔သည မသနေသာလညး စြမးသမားျဖစေၾကာငး သကေသျပသည နညးလမးတစခပင ျဖစပါသည။ လကရ မသနစြမးသမားအတြက ပပးေပးလကရသည အေထာကအကပစၥညး ကရယာမားႏင လစဥေငြသား ေထာကပေၾကးမားသည အသကရငရပတညရန အလြနအေရးႀကးၿပး တစဖကတြငလညး ျဖစႏငလင ၎တ႔ကယတင ဂဏသကၡာရစြာျဖင ဝငေငြရာႏငေစရန ပမျပညစေသာ ပပးကညမႈမားအား စဥဆကမျပတ ေပးသြားရနလအပမညျဖစပါ သည။ ထသ႔ ပပးကညရာတြင ေပးကမးစြန႕ၾကသညပစျဖင တစႀကမလၿပးလင ၿပးသြားသညထက မသနစြမးသမားအေနျဖင အသကေမြးဝမးေကာငးမႈျပႏငမည ကၽြမးကငမႈမားႏင အရငးအျမစမား ရရေစရန ကယအဂၤါခ႕ယြငးမႈအဆင႔ အနညး အမားအလက သငေလာသည ပပးမႈမားက ေပးသငပါသည။ အသကေမြးဝမးေကာငးမႈ မျပႏငေလာကေအာင ခ႕ယြငး

4

သြားေသာ မသနစြမးမႈျပငးထနသမားအတြကလညး ၎တ႔၏ ရပပငးဆငရာ၊ စတပငးဆငရာႏင လမႈေရးပငးဆငရာ လအပခကမားက ျဖညဆညးေပးႏငမည ေငြေၾကးေထာကပမႈမားက စဥဆကမျပတ ေပးသြားသငပါသည။

ခြျခားဆကဆျခငး - မသနစြမးသ စစမႈထမးေဟာငးမားလြ၍ မသနစြမးသမားသည အသကအရြယမေရြး၊ ၎တ႔၏ သားသမးမားႏင မသားစဝငမားပါမကန မသနားမလညမႈ၊ ပေသကားခပ အေတြးအေခၚအယအဆမားႏင ေၾကာကရြ႕မႈမားမ အရငးခလာေသာ ခြျခားဆကဆမႈမားႏင ကရ႕ရႈတခမႈမားက ရငဆငၾကရပါသည။ မသနစြမးမႈမားႏင ဂနဒါမညမမႈမားအေပၚ လ႕ေဘာင အဖြ႕အစညး၏ လကခယဆထားခကမား၊ မသနစြမးမႈမားသည ကးစကႏငျခငးမရသလ မသနစြမးသမား၏ အျပစလညးမဟတေၾကာငး အသပညာေပးမႈမား ျပလပရန အလြနလအပေနၿပး ျပလပႏငပါက အလြနပင အကးမားႏငပါသည။ အသပညာေပးရာတြင အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးႏင ဘရားေကာငးမား၊ ပညာေရး ဌာနအဖြ႕အစညးမားက အဓကအခနးက႑မ ပါဝငလပေဆာငသငပါသည။ ထအသပညာေပးမႈမားတြင လတစဥးခငးစ၏ မတကြျပားမႈမားက နားလညလကခႏငစြမး၊ အားလးပါဝငႏငမႈ၊ ေမတာတရား၊ ၾကငနာမႈ၊ သတ၊ တစဥးႏငတစဥး အျပန အလနပပးကညမႈႏင စဥဆကမျပတ ေလလာသငယမႈတ႔က ပမဥးတညေစရနအတြက အမးသားႏင အမးသမးမား အတြက သတမတထားေသာ တငးၾကပသည ဂနဒါစမား ေျပာငးလသြားေအာင လပေဆာငမႈမားလညး ပါဝငသငပါသည။ ပမပြငလငးေသာ ဂနဒါအခနးက႑မားက လကခကငသးျခငးျဖင သမားရးကဂနဒါအခနးက႑မားႏင ေမာလငခကမားက ပယခြာႏငသမား၏ မသားစဘဝမားသည ဝငေငြအခြငအလမးမား မရျခငးႏင ေနရပစြန႕ခြာ ေရႊ႕ေျပာငးရျခငး၏ စနေခၚမႈမား ရေနသညတင ပမတညၿငမမႈရကာ အေပးအယမ၍ သဟဇာတျဖစလာပါသည။

ျမနမာႏငငတြင လကရ ေဆာငရြကဆျဖစသည ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥအတြငးတြင မသနစြမးသမားအပါအဝင ႏငငသားမားအားလးအတြက ေရရညတညတမည ၿငမးခမးေရး ရရေအာင တစဖကတစလမး ပါဝငကညေပး လပါက ပါဝငႏငမည အခြငအလမးမားႏင စြမးေဆာငခြငမား ေပးထားသည အားလးပါဝငႏငေသာ ၿငမးခမးေရးတညေဆာကမႈ နညးလမးတစခ ရရနလအပပါသည။ အားလးပါဝငႏငေသာ နညးလမးတစခက ေရးဆြခမတႏငရနအတြက အကးသကဆင သမားသည ရပရြာလထအေျချပ ၿငမးခမးေရးႏင ျပနလညသငျမတေရး လပငနးစဥမားတြင မသနစြမးသမားႏင ဆက သြယညႇႏႈငးေဆြးေႏြးႏငမည အခြငအလမးမားက ရာေဖြႏငပါသည။ မသနစြမးသမားသည အနာဂတ ကခငျပညနယ ၿငမးခမးေရး၏ အစတအပငးတစခ ျဖစရမညျဖစၿပး ၎တ႔၏ လအပခကမားက ျဖညဆညးေပးကာ ၎တ႔၏ အျမငမား ကလညး တငျပခြငေပးရမညျဖစသည။ ၎တ႔သည ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥအေၾကာငး သတငးအခကအလကမားက ရရပငခြငရၿပး ထသတငးအခကအလကမား အား IDP စခနးမားသ႔ ေပးပ႔ျခငးႏင မသနစြမးအဖြ႕အစညးမား (DPOs) မတစဆင ေပးပ႔ျခငးတ႔ ျပလပေပးႏငပါသည။ မသနစြမးအဖြ႔အစညးမားအေနျဖငလညး ၿငမးခမးေရးႏင ဆကႏႊယေသာ ေဆြးေႏြးပြမားတြင မသနစြမးသမား၏ အေရးကစၥမားက တငျပေပးႏငသည လပငနးစဥမား သ႔မဟတ သြားလာရန မလြယကသည မသနစြမးသမားက ထေဆြးေႏြးပြမားတြင ပါဝငလပါက ကယတငပါဝငႏငေအာင ကညပပးႏငမည နညးလမးမားက ရာေဖြေပးသငပါသည။

5

၁။ နဒါနး

၂၀၀၀ျပညႏစ၊ ေအာကတဘာလတြင ကလသမဂၢလျခေရးေကာငစ (UNSCR) ဆးျဖတခကအမတ ၁၃၂၅က ခမတခခနမစ၍ ပဋပကၡက နားလညသရရနႏင ၿငမးခမးေရးအတြက လပေဆာငရာတြင ဂနဒါသည အေရးႀကးေသာ အခကတစချဖစေၾကာငး ပမသရလာၾကပါသည။ တရားဝငအခငးအကငးမားတြင မၾကာခဏဆသလ အမးသမးမား ပါဝငခြငမရျခငးေၾကာင ‘ဂနဒါ’ အစအစဥမားသည မားေသာအားျဖင ‘အမးသမးမားႏင မနးကေလးမား’ က ပဋပကၡတြင နစနာရသမားအျဖစ အဓကဥးတညေဆာငရြကေလရၿပး အမးသားမားကမ အၾကမးဖကမႈကးလြနသမားအျဖစ ယဆေလ ရပါသည။ ပဋပကၡႏငဆကႏႊယ၍ ဂနဒါအား ဤသ႔ပေသကားက နားလညသေဘာေပါကမႈမးသည ျပနာရပါသည။ ပဋပကၡတြင ‘ဂနဒါ၏ အျခားမကႏာစာတစဖက’ ျဖစေသာ အမးသားမားႏင ေယာကားေလးမား၏ အေေတြ႕အၾကမားကမ ဂနဒါရႈေထာငမ နားလညသရျခငးသည ကမၻာလးဆငရာအဆငတြငပင နညးပါးေနဆျဖစရာ ျမနမာႏငငရ ကခငျပညနယ တြင ပဋပကၡမားအတြငး ယငးႏငစပလဥးသည ေလလာမႈမားမာ အလြနပငနညးပါးပါသည။ ပဋပကၡႏငဆကႏႊယ၍ အမးသမးမားနညးတ အမးသားမားသညလညး မၾကာခဏဆသလ နစနာသမားျဖစတတၾကၿပး အၾကမးဖကမႈက ကးလြနသမားအျဖစ တရားေသမတယရန မသငပါ။ လကနကကငတကခကၾကသအမားစသည အမးသားမားျဖစသည ႏငအည ပဋပကၡေၾကာင ထခကဒဏရာရသမားႏင နစနာသမားထတြင အမးသား အေရအတြကသည ျမငမားလပါသည။ သ႔ေသာ အမးသားမား ေတြ႕ၾကခစားရမႈမားႏင ထခကလြယမႈမားအေပၚ ပဋပကၡ၏ သကေရာကမႈမားအေၾကာငးက နားလညသရမႈ အလြနပငနညးပါးပါသည။ ပဋပကၡသည အမးသားမားအေပၚထားရသည ဂနဒါေမာလငခကမားက မညသ႔ ေျပာငးလေစသနညးဟသညကလညး ယေန႔အခနအထ ေဆာငရြကလာခၾကသည ပဋပကၡႏင ဂနဒါ၏ဆကႏႊယပ အေၾကာငး သေတသနမားတြင လစလရႈထားျခငး ခရေသာ အေၾကာငးအရာတစခ ျဖစပါသည။

ေျမျမႇပမငးေၾကာငျဖစေစ၊ လကနကကငအၾကမးဖကမႈေၾကာငျဖစေစ ပဋပကၡႏငဆကႏႊယေသာ အၾကမးဖကမႈ မားႏင ေဆးကသေစာငေရာကမႈမားက လကလမးမအသးျပႏငျခငး မရမႈမားေၾကာင မသနစြမးသမား အေရအတြက တးပြားလာသညတင မဝါဒႏင ဆးျဖတခကခမတသမားက တငပငေဆြးေႏြးအၾကျပခက ရယသမားထတြင မသနစြမး သမား ပါဝငေလမရပါ။ ကခငျပညနယတြင ဤသ႔ျဖစရျခငး၏ အေၾကာငးတစခမာ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင မသနစြမး သမား ပါ၀ငႏငေရးက အားေပးပပးသညမ၀ါဒႏင လပေဆာငခကမား မရျခငးႏင ေနာကထပအေၾကာငးတစခမာ ၄ငးတ႔၏ ပညာရညအဆငအတနးႏင ဝငေငြအဆငနမကျခငးေၾကာင ျဖစပါသည။ အဆပါအေၾကာငးမား စေပါငးကာ ၎တ႔၏ အျမငမားအား ဆးျဖတခကခမတသမားထသ႔ေသာလညးေကာငး၊ အမားျပညသထသ႔ေသာလညးေကာငး တငျပႏငမႈ အတြက အဟန႔အတားမားက ျဖစေပၚေစပါသည။ ၂၀၁၄ခႏစ လဥးေရႏင အမအေၾကာငးအရာ သနးေခါငစာရငးအရ ျမနမာႏငငလဥးေရ၏ ၄.၆% ေသာ မသနစြမးသမား၏ စာတတေျမာကမႈႏႈနး၊ ဆးခနးတငပညာ သငၾကားမႈႏႈနးႏင လပသား အငအားစတြင ပါဝငမႈႏႈနးတ႔သည ႏငင၏ ပမးမႏႈနးမားႏင ႏႈငးယဥလင နညးပါးေနပါသည။1 သြားလာလႈပရားႏငမႈႏင စကားေျပာဆႏငမႈတ႔ ခ႕ယြငးအားနညးေနမႈေၾကာင ပဋပကၡဒဏသငကာ နစနာခရေသာ ထသမားသည လအပခကမား ဆနးစစေလလာမႈႏင ၿငမးခမးေရးႏငပဋပကၡဆငရာ ေဆြးေႏြးဖလယမႈမားတြင ပါဝငႏငရန အဟန႕အတားမား ရေနပါ သည။2

ဤေလလာမႈသည ျမနမာႏငငရ ကခငျပညနယတြင ျမနမာႏငငအစးရ (GOM) ႏင ကခငျပညနယရ ကခင လြတေျမာကေရးတပမေတာ / ကခငလြတလပေရးအဖြ႕ခပ (KIA/O) တ႔ၾကား ၁၇ ႏစၾကာ အပစအခတရပစမႈ ပကျပားၿပး ေနာက ၂၀၁၁ ခႏစတြင ျပနလညစတငခေသာ ပဋပကၡႏငစပလဥး၍ ဤကစၥရပက နားလညသရ ေစရန ရညရြယေလလာျခငး

၁ ျမနမာႏငငရ မသနစြမးမႈဆငရာ စာရငးအငးမား - ၂၀၁၄ လဥးေရႏင အမအေၾကာငးအရာ သနးေခါငစာရငးမ ညႊနးဆေသာ ပရပ (Disability Statistics in Myanmar: Highlight from 2014 Population & Housing Census)၊ ကလသမဂၢ ရးခပ၊ နယးေယာကၿမ႕တြင တငျပေဆြးေႏြးခက၊ ၂၀၁၇ ခႏစ၊ မတလ ၉ ရက၊ https://unstats.un.org/unsd/statcom/ 48th-session/side-events/documents/20170309-2L-Khaing-Khaing-Soe.pdf

၂ ကခငတြင ပထမဥးဆး လအပခကမားဆနးစစေလလာျခငးအား ကခငဖြ႕ၿဖးတးတကေရးကြနရကအပစက ၂၀၁၆ခႏစ တြင ျပလပခပါသည။ ေယဘယေျပာဆေရးသားလပေဆာငခကမားတြင မသနစြမးကစၥရပမားက လစလရႈခရပက ယငးက ျပသေနပါသည။

6

ျဖစပါသည။ ကခငျပညနယရ လကနကကငပဋပကၡသည တငးရငးသားႏင ဘာသာေရး ဝေသသကစၥရပမားတြင ႏငငေရး အရ နစနာဆးရႈးမႈမားတြင အျမစတြယလာျခငးျဖစၿပး ထနစနာဆးရႈးမႈမားေၾကာငလညး ၁၉၆၂ ခႏစတြင KIA/KIO က တညေထာငခၾကျခငးျဖစသည။ လကနကကငပနကနမႈမား မတငမက ကခငျပညနယသည ျမနမာႏငငတြင လြတလပေရး ရၿပးခနမစ၍ အၿငမးခမးဆးျပညနယ ျဖစခပါသည။ ေနာကပငးတြင KIA/KIO သည တပမေတာႏင တကပြမား ဆကတက ျဖစပြားခပါသည။ ၁၉၇၀ ျပညႏစမားႏင ၁၉၈၀ ျပညႏစမားအတြငး ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးမႈမား ႀကၾကားႀကၾကား ရခေသာ လညး မေအာငျမငခဘ အပစအခတရပစေရးသေဘာတညခကက မရရခပါ။

သ႔ေသာ စစေအးတကပြၿပးဆးသြားမႈသည တပမေတာေခါငးေဆာငပငးႏင တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕ အစညးမားၾကားအပါအဝင ျမနမာႏငင၏ ႏငငေရးအသငးအဝငးတြင ေျပာငးလမႈတစခ ျဖစခပါသည။ ၁၉၉၁ ခႏစတြင ကးကန႕ (MNDAA)၊ အမးသားဒမကရကတစတပမေတာ - ကခငႏင ဝျပညေသြးစညးညညြတေရး တပမေတာတ႔က ျမနမာႏငငစစအစးရႏင အပစအခတရပစရန သေဘာတခၿပးမ ခြထြကခသည ကာကြယေရး တပမေတာက ေနာကတစႏစ တြင အပစအခတရပစခပါသည။ ထႏငငေရးအခငးအကငးသစတြင KIO ေခါငးေဆာငပငးသည ထစဥက စစအစးရႏင ေဆြးေႏြးညႇႏႈငးခၿပး ၁၉၉၄ ခႏစတြင ႏစဖကတပမားၾကား နယေျမက ရငးရငးလငးလငးသတမတကာ အပစအခတရပစေရး သေဘာတညခၾကပါသည။ ထအပစအခတရပစမႈသည ၂၀၁၁ ခႏစအထ တညၿမခၿပး မလ-တဘက ေရအားလပစစထတလပရာေဒသမားတြင ထေတြ႕ပစခတမႈမား ျဖစပြားၿပးေနာက တကပြမား ျပနလညျဖစပြားလာပါသည။3 ထအခနမစ၍ ေထာငေသာငးခေသာ အရပသား မားသည ၎တ႔၏ရြာမားက စြန႕ခြာထြကေျပးခရပါသည။ ၂၀၁၈ ခႏစ စကတငဘာလအထ IDP ေပါငး ၉၈,၀၀၀ သည အစးရထနးခပေသာ နယေျမမားႏင KIO ထနးခပေသာ နယေျမမားရ စခနးမားတြင ေနထင ေနရဆျဖစၿပး ၂၀၁၈ခႏစတြင ထအထမ ၁၄,၀၀၀ သည ထပမထြကေျပးခရျပနပါသည။

ဤသေတသနတြင IDP စခနးမား၌ ေနထငေသာ မသနစြမးသမားအတြက အေထြေထြလအပခကမား ဆနးစစ ေလလာမႈက မျပလပခပါ။ မသနစြမးသမားအေပၚ ပဋပကၡ၏ သကေရာကမႈမားအား ဂနဒါရႈေထာငမေန၍ ေယာကား ဆနမႈဆငရာ ေမာလငခကမားအား အထးအေလးေပး ထညသြငးကာ ကနဥးဆနးစစေလလာမႈျပရနသာ ရညရြယပါသည။ ထသ႔ဆနးစစေလလာရာတြင မသနစြမးသမားအား အပစတစစတညးအျဖစ မသတမတခပါ။ သေတသနတြင မသနစြမး ေသာ အမးသားမားႏင အမးသမးမား၏ အေတြ႕အၾကမားႏင ေမာလငခကမားၾကား ဂနဒါကြာျခားခကမား၊ မသနစြမး သည အမးသားအမးမးၾကား အျပနအလနဆကႏႊယခတဆကေနသည အျခားအေၾကာငးအခကမားေၾကာင ကြာျခား သြားခကမား၊ ဝငေငြအဆငက အေျခခကာ အပစခြထားေသာ မသနစြမးသမား၊ စစမႈထမးေဟာငး မသနစြမးသမားႏင အရပသား မသနစြမးသမားၾကား ကြာျခားခကမားက ေလလာႏငရနႀကးပမးခပါသည။ ဤေလလာမႈတြင မသနစြမးသမား အတြက ဝနေဆာငမႈေပးေနသမားႏင ၎တ႔ ခဥးကပေဆာငရြကသည နညးလမးမားအား ကနဥးဆနးစစေလလာထား ခကမားလညး ပါဝငပါသည။ ေလလာခသည ကစၥရပမားတြင အသကေမြးဝမးေကာငးမႈလပငနးမား၊ ပဋပကၡေၾကာင ဂနဒါေမာလငခကမား ေျပာငးလသြားပ၊ ကရ႕ရႈတခမႈမားႏင ခြျခားဆကဆမႈမား၊ ေဘးကငးလျခမႈႏင ကာကြယေစာင ေရာကမႈဆငရာ ကစၥရပမား၊ မသနစြမးသမား၏ ၿငမးခမးေရးႏငပဋပကၡအေပၚ သေဘာထားမား ပါဝငပါသည။ မသနစြမး သမား (PWDs) အတြက ဝနေဆာငမႈမားအား ဂနဒါက နားလညသရျခငးမရဘ ေဆာငရြကေပးရန ႀကးပမးမႈမားသည အေရးႀကးေသာ အေျခအေနမားက မကစလမးသြားႏငၿပး ၿငမးခမးေရးႏင ပဋပကၡဆငရာ ေဆြးေႏြးမႈမားတြငလညး မသနစြမးသမား၏ အသမားမပါဝငဘ ျဖစေနသညအတြက ဤကစၥရပမားက ဆနးစစေလလာရန အေရးႀကးပါသည။

ဤအစရငခစာကမ ေအာကပါ အစအစဥအတငး ဖြ႕စညးတငျပထားပါသည - ဤနဒါနးအခနးတြင ဤသေတ သနက ျပလပသငေၾကာငး ကးေၾကာငးရငးလငးခကႏင ယငး၏ အေရးပါပက တငျပထားၿပး ဒတယအခနးတြင သေတသန၏ ရညရြယခကမား၊ သေတသနဒဇငးႏင ယငး၏ ကန႔သတခကမားက ဖတရႈရမည ျဖစ သည။ ပဋပကၡသည

၃ D. Seng Lawn၊ ကခငျပညနယရ ဖြ႕ၿဖးမႈ မဝါဒႏင လပငနးစဥမားအား ေဝဖနဆနးစစမႈ သးသပခက (၁၉၉၄-၂၀၁၀) - အထကမလာေသာ ဖြ႕ၿဖးမႈ) (A critical review of development policy and processes in Kachin state (1994–2010): Development from above)၊ ပႏပထတေဝျခငးမျပသညစာတမး၊ ျမစႀကးနား၊ ကခငေဒသႏရသေတသနအဖြ႔အစညး၊ ၂၀၁၇၊

7

မသနစြမးသမား၏ ဂနဒါေမာလငခကမားအေပၚ သကေရာကပ၊ အသကေမြးဝမးေကာငးမႈဆငရာ ေနာကဆကတြ အကးဆကမားႏင ၿငမးခမးေရးအေပၚထားရသည သေဘာထားမားအေၾကာငး အဓကေတြ႕ရခကမားအား တတယ အခနးတြင ေဖာျပထားပါသည။ ေနာကဆးအခနးတြငမ အဓကေတြ႕ရခကမားက အကဥးခပကာ အကးသကဆငသမားႏင မဝါဒခမတသမားအတြက မဝါဒဆငရာ အၾကျပခကမားက တငျပထားပါသည။

8

၂။ သေတသနဒဇငးႏင ကန႔သတခကမား

၂-၁။ သေတသနျပလပရျခငး၏ ရညရြယခကမား

က) မသနစြမးသမားၾကား ဂနဒါဆငရာ အျပနအလန ဆကႏႊယတ႔ျပနေဆာငရြကမႈမားအေပၚ ပဋပကၡ၏ သကေရာကမႈအား နားလညသရေစရန၊

ခ) ေယာကားပသမႈလကၡဏာဆငရာ လမႈပသြငးခကမားသည IDP စခနးမားႏင ရပရြာထတြင ေနထငၾကေသာ မသနစြမးသ ကခငအမးသားႏင ေယာကားေလးမားအေပၚ သကေရာကမႈမားက ပမ နားလညသရေစရန၊

ဂ) လသားခငးစာနာေထာကထားမႈ၊ ပဋပကၡႏင ၿငမးခမးေရးတညေဆာကမႈတ႔အတြက လကေတြ႕ကငသး လပေဆာငေနသမားအား ၎တ႔၏ လပငနးမားတြင အားလးပါဝငႏငေသာ၊ ဘကစမခဥးကပေဆာငရြက ေသာ၊ ဂနဒါသာတညမမႈရေသာ နညးလမးမားက ပမကငသးႏငေစမည အၾကျပခကမားေပးရန၊

၂-၂။ သေတသနဒဇငး

သေတသနတြင ဂနဒါႏင ပဋပကၡ၊ မသနစြမးသမား၏ အေျခအေန၊ ဝနေဆာငမႈမား ေဆာငရြကေပးေနသမား၊ ၿငမးခမးေရးႏင ပဋပကၡအေပၚ သေဘာထားမားႏင စပလဥးေသာ ေမးခြနးမားက အဓကဥးတညေမးျမနးပါသည။ အားလးက လႊမးျခေသာ အဆပါေမးခြနးမားအား ဂနဒါေမာလငခကမား (အထးသျဖင ေယာကားပသမႈ လကၡဏာ)၊ အသကေမြးဝမးေကာငးမႈ၊ ၿငမးခမးေရးႏငပဋပကၡတ႔က နားလညသရႏငရန အေထာကအကျပသည သတငးအခက အလကမားက ထတယႏငမည နညးလမးျဖင ပစခကာ ေမးျမနးခပါသည။ သေတသန ေမးခြနးမားအား ေနာကဆကတြ စာတမး ၁ တြင ဖတရႈပါရန။

အသးျပသညနညးစနစ

သေတသနတြင အရညအေသြးစျပ သေတသနနညးစနစမားက အသးျပထားၿပး ဝနေဆာငမႈေပးသမား၊ အာဏာ ပငမား၊ အမးသားႏင အမးသမး မသနစြမးသမားအား တစစတတစပငး ပစခထားေသာ ေမးခြနးမား အသးျပကာ KII ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမား၊ ႀကတငပစခထားေသာ ေမးခြနးမား အသးျပကာ အမးသား၊ အမးသမး မသနစြမးသမားႏင ျပလပ ေသာ FGD မား ပါဝငပါသည။

၂၀၁၈ခႏစ၊ ၾသဂတလကနပငးတြင ကြငးဆငးကာ သေတသနအခကအလကမား ေကာကယစေဆာငးမည အဖြ႕အား ေယာကားပသမႈ သဘာဝမား၊ ဂနဒါ၊ မသနစြမးမႈမား၊ ၿငမးခမးေရးႏင လျခေရးတ႔က ေလကငသငတနးေပးခ ပါသည။ ထသငတနးတြင ပထမသးရက၌ International Alert ၏ ရမးျပညနယေတာငပငးႏင တနသၤာရတြင ျပလပခေသာ သေတသနမားက အေျချပကာ ဂနဒါ၊ ေယာကားပသမႈလကၡဏာမားႏင ပဋပကၡဆငရာ အဓကေသာ အေျခခသေဘာတရား မားက အဓကထား ေဆြးေႏြးခပါသည။ ထ႔ေနာကတြင မသနစြမးမႈမားဆငရာ အသပညာဗဟသတမားအတြက ျမနမာႏငင မသနစြမးသမားေရ႕ေဆာငအဖြ႕ (MILI) မ ကယတငမသနစြမးသ သငတနးနညးျပ ဥးေနလငးစးမ တစရကတာ သငတနး ေပးပါသည။ ထ႔ေနာက ကခငေဒသႏရသေတသနအဖြ႔အစညး (KRC) ႏင International Alert တ႔ ပးေပါငးကာ သေတသန ေမးခြနးမား၊ ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈ ေမးခြနးလႊာႏင သေတသနနညးစနစမားက အေသးစတေဆြးေႏြးျပစ၍ ေတြ႕ဆေမးျမနးမည အကးသကဆငသမားအား သေဘာတ ေရြးခယခၾကပါသည။ သေတသနေမးခြနးမားအား စကတငဘာလအေစာပငးတြင ဂာမငေကာငး မကမျမင ေကာငး (ျမစႀကးနား) တြင ေရ႕ေျပးစမးသပေမးျမနးၿပး ကြငးဆငးေဆာငရြကျခငးမျပမ ေမးခြနးမား အား ျပငဆငမြမးမမႈမား ျပလပခပါသည။

၂၀၁၈ခႏစ စကတငဘာလ ၁၂ ရကႏင ေအာကတဘာလ ၂၇ ရကၾကားတြင သေတသနအခကအလကမား ေကာကယမႈအား KRC ကြငးဆငးသေတသနအဖြ႕က ကနဥး ဆနးစစေလလာမႈနညးလမးျဖင ေဆာငရြကခပါသည။ သေတသနအား ထငး-ျမနမာနယစပရ တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕အစညး (EAO) (KIO) ထနးခပထားသည ေဒသ

9

ႏစခ ျဖစေသာ လငဇာ ႏင မငဂာယန၊ ျမနမာအစးရ၏ ထနးခပမႈေအာကရ ေဒသသးခ ျဖစေသာ ဗနးေမာ၊ ျမစႀကးနားႏင ဝငးေမာတ႔တြင ေဆာငရြကခပါသည။ IDP စခနးမားႏင ေတြ႕ဆေမးျမနးခသည အဓကအကးသကဆငသမားအေၾကာငး အေသးစတအခကအလကမားအား ေနာကဆကတြစာတမး ၂ တြင ၾကညပါရန။

ကြငးဆငးသေတသနအဖြ႕သည စစေပါငးေတြ႕ဆေမးျမနးမႈ ၁၆၆ ခက ျပလပခၿပး မသနစြမးသမားႏင ေတြ႕ဆ ေမးျမနးမႈ ၁၄၁ ခ၊ FGD ၆ ခ၊ KII ၁၉ ခ တ႔ ပါဝငပါသည (ဇယား ၁ က ၾကညပါရန)။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသည မသနစြမးသမား၏ ၄၅% သည အမးသမးမား (မသနစြမးသ အမးသမး ၆၄ ဥး) ျဖစၿပး ၅၅% မာ အမးသားမား (မသနစြမးသ အမးသား ၇၇ဥး) ျဖစပါသည။

ဇယား ၁ - ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမား ျပလပခသည ေနရာေဒသမားႏင ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈ အမးအစားမား

ေနရာေဒသ KII FGD အဓကအကးသကဆငသမား

လငဇာ ၅၀ ၃ ၈

မငဂာယန ၇ ၁ ၄

ဗနးေမာ ၉ ၁ ၁

ျမစႀကးနား ၄၆ ၁ ၄

ဝငးေမာ ၂၉ ၀ ၂

၁၄၁ ၆ ၁၉

ပ ၁ - သတငးအခကအလကေပးသမား၏ အသကအရြယ

7

5

17

9

3 1

3 8

5 6

1 0

5

10

15

20

25

30

35

40

Num

ber

of p

eopl

e

Female

Male

Ages

betw

een

13-1

9

betw

een

20-2

5

betw

een

26-3

8

betw

een

40-4

5

betw

een

46-5

0

betw

een

51-5

6

betw

een

57-6

1

betw

een

62-6

7

betw

een

70-7

5

betw

een

76-8

0

89 y

rs o

f ag

e

10

ပ ၂ - ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမား ျပလပခသည ေနရာမား

0

10

20

30

40

50

Kach

in D

evel

opm

ent…

Myo

Sha

yi C

ente

r,…H

pum

Lum

Yan

g Ca

mp,

…M

yitta

Fou

ndat

ion…

Sin

Praw

Gin

wan

g…ID

P an

d Re

fuge

e Re

lief…

Jan

Mai

Kaw

ng K

BC C

amp

La N

a Pa

IDP

Cam

pM

ILI,B

anM

aw o

f�ice

Man

ghkr

ing

Cam

p,…

KBC,

HDD

PA L

a N

a (P

a Da

uk…

Shw

e Ze

t Cam

p,…

Jan

Mai

Kaw

ng (B

lind…

Mai

na A

G ca

mp

elpoep fo rebmu

N

Location

Male

Female

ပ ၃ - အဓကအကးသကဆငသ CSO မား၊ မသနစြမးအဖြ႔အစညးမားႏင အာဏာပငမား

5

2

0

23

3

2

1

1

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Laiza Mai Ja Yang Bamaw Wai Maw Myitkyina

elpoep fo rebmu

N

Location

FemaleMale

11

ပ ၄ - အစးရႏင EAO မား၏ ထနးခပမႈေအာကရ ေဒသမားမ FGD မား

5 56

0

7

5 54

0

3

0

2

4

6

8

10

12

Laiza Mai Ja Yang Bamaw Wai Maw Myitkyina

elpoep fo rebmu

N

Location

FemaleMale

ပ ၅ - မသနစြမးမႈ ျဖစရေသာ အေၾကာငးအရငး

12

32

12

1

24

13

6

14

1

32

0

10

20

30

40

50

60

Accident Conflict Congenital HIV (+) Lack of medical support

Num

ber o

f Pe

ople

Cause of disability

Female

Male

ကြငးဆငးသေတသနလပငနးမား ၿပးဆးေသာအခါ KRC ႏင Alert တ႔ ပးေပါငးကာ ၂၀၁၈ခႏစ ေအာကတဘာလ ၃၁ ရကမ ႏဝငဘာလ ၃ ရကအထ ေလးရကတာ ကငးပေသာ ဆနးစစေလလာမႈ အလပရေဆြးေႏြးပြတြင အခကအလကမား အား ပးတြဆနးစစခပါသည။ အဆပါအလပရေဆြးေႏြးပြတြင စေဆာငးရရခသည ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈ အခကအလကမားႏင ကြငးဆငးသေတသနပညာရငမား၏ အခကအလကေကာကယစဥ မကျမငေလလာေတြ႕ရခသညမား၊ ဆငျခငသးသပခက မားအေပၚ အေျခခကာ ဆနးစစေလလာခပါသည။

ဆနးစစေလလာခကမားႏင အၾကျပခကမားက စစစအတညျပရနအတြက အစရငခစာမၾကမးအား မသနစြမး သမားကယတငႏင ဝနေဆာငမႈေပးသမားက ေလလာသးသပခပါသည။ ေလလာသးသပမႈမ ထြကေပၚလာေသာ အၾကျပ ခကမားက ထညသြငးကာ ေနာကဆးအစရငခစာအား အၿပးသတျပစကာ အမားျပညသဆငရာႏင မဝါဒဆငရာ ေဆြးေႏြးမႈ မားတြင အသးျပႏငမည အခကအလကမား ရရေစရန ယခကသ႔ တငျပလကရျခငး ျဖစပါသည။

12

၂-၃။ ကန႕သတခကမား

ဤသေတသနတြင ဂနဒါအေျခအေနမားႏငလညးေကာငး၊ ပဋပကၡႏငလညးေကာငး စပလဥးသည ေယာကား ပသမႈလကၡဏာမား၏ အပငးက႑မားအားလးက လႊမးျခေလလာရနထက အခနအကန႕အသတမားေၾကာင ကနဥးဆနးစစေလလာခကတစခအျဖစသာ ရညရြယလပေဆာငခရပါသည။ ေနရာေဒသလႊမးျခမႈတြင အဓကကေသာ ေနရာမားက ေရြးခယကာ ေလလာခေသာလညး ကခငျပညနယရ ေနရာေဒသအမးမးႏင ႏငငတြငးရ အျခားေဒသမားရ ပဋပကၡႏင ဂနဒါအေျခအေနမားတြင တစေနရာႏင တစေနရာ မားစြာကြာျခားႏငပါသည။ သေတသနအား အစးရႏင KIO ထနးခပမႈ ေအာကရ ေနရာေဒသမားတြင အဓကေဆာငရြကခၿပး ျပညသ႔စစမား ထနးခပထားေသာ ေနရာေဒသမားရ အေျခအေနမား ႏင ဆငတသညအခကမားႏင ကြျပားသညအခကမား ရႏငၿပး ထေဒသမားတြင ရရႏငသည ပပးမႈမားသည ပမနညးပါး ႏငပါသည။ ထ႔ျပင ယခေလလာမႈတြင ဂနဒါအေျချပလငအၾကမးဖကမႈ (SGBV) ဆငရာ ကစၥရပမားအား ပမအေသးစတ ေလလာမႈမား ျပလပႏငချခငး မရပါ။ ထကစၥရပမားအား ေလလာႏငဖ႔ဆလင မသနစြမးသမားႏင ယၾကညမႈမား ပမ တညေဆာကရနႏင သငေလာသည လႊေျပာငးညႊနးပ႔မႈ၊ ပပးကညမႈယႏ ရားမား လအပမညျဖစပါသည။ ထ႔ျပင ေတြ႕ဆ ေမးျမနးမႈမား ျပလပရာတြငလညး သးျခားလြတလပလျခစြာႏင လ႕ဝကထနးသမးမႈရစြာ ျပလပႏငမည ေနရာမား လအပမညျဖစရာ IDP စခနးမားတြင ရရႏငမညမဟတပါ။

နညးပညာပငးဆငရာ ကန႕သတခကမားေၾကာင ဥာဏရညမသနစြမးသမား (သ႔မဟတ) အၾကားအာရ မသနစြမး သမားအား ေတြ႕ဆေမးျမနးႏငချခငး မရပါ။ သြားလာရခကခသမား၊ အျမငအာရမသနစြမးသမားႏင ကယအဂၤါ မသနစြမးသ မားက အဓကထားကာ ေတြ႕ဆေမးျမနးခပါသည။ ဥာဏရညမသနစြမးသမားႏင အၾကားအာရမသနစြမးသမား၏ သးျခား လအပခကမားႏင ထခကလြယမႈမားက သတမတေဖာထတႏငရနအတြက သးျခားသေတသနမား ထပမျပလပရန လအပမညျဖစသည။ ယခသေတသနတြငမ ဤအေၾကာငး အရာႏငစပလဥး၍ ပထမဆးေသာ ကနဥးဆနးစစေလလာခက ကသာ တငျပထားၿပး ေနာကထပျပလပမည သေတသနႏင အစအစဥမားတြင ထညသြငးစဥးစားရမည အဓကကစၥရပမား၊ အေလးထားရမည နယပယမားက သတမတေဖာထတေပးထားပါသည။

13

၃။ သေတသနမ အဓကေတြ႕ရခကမား

ဝနေဆာငမႈ ေဆာငရြကေပးသမားႏင ဝနေဆာငမႈမားအေၾကာငး အကဥးခပတငျပခက

ဝနေဆာငမႈေပးသမား၊ အာဏာပငမားႏငစပလဥး၍ ဆနးစစေလလာမႈတြင မသနစြမးသမား၏အေရးကစၥက အဓက ဥးတညေဆာငရြကေသာ အဖြ႕အစညးအနညးငယမကသာ ေဖာထတေတြ႕ရခပါသည။ အဖြ႕အစညးအမားစသည မသနစြမးသမားဆငရာ ကစၥရပမားက ကငတြယေျဖရငးစဥတြင ၎တ႔အား လမႈအဖြ႕အစညးအတြငး ေပါငးစညးထည သြငးေပးေရး၏ အေရးပါမႈက အျပညအဝသရၾကေသာလညး IDP ကစၥရပမားႏငစပလဥးသည အျခားေသာ ပမႀကးမားသည လသားခငးစာနာေထာကထားမႈ လအပခကမားေၾကာင ထကစၥအား အျပညအဝ အေလးထား ေဆာငရြကႏငျခငး မရပါ။ ထ႔ေၾကာင အမားစသည ၎တ႔တြင စာရငးရထားသည မသနစြမးသမားအတြက အေထာကအကျပပစၥညးကရယာမား ေပးအပျခငး4ႏင လစဥေငြသားေထာကပေၾကးမား ခြေဝေပးျခငးကသ႔ အေျခခလပငနးမားကသာ လပေဆာငေပးႏငၾကပါ သည။5 ကခငႏစျခငးခရစယာနအဖြ႕ခပ (KBC)၊ ဂရဏာ လမႈစညးလးညညြတေရးအသငး (KMSS) ႏင ၿငမးေဖာငေဒးရငး ကသ႔ေသာ အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးမား (CSOs) က အစးရ၏ ထနးခပမႈေအာကတြငရေသာ ေဒသမားမ မသနစြမးသ တစဥးလင တစလ ၈၀,၀၀၀ ကပ (US$၅၁ ခန႕ႏငညမ) ႏင EAO ထနးခပမႈေအာကတြငရေသာ ေဒသမားမ မသနစြမးသ တစဥးလင တစလ ၁၀၀,၀၀၀ ကပ (USD ၆၄ ခန႕ႏငညမ) ေထာကပေပးပါသည။ သေတသနတြင မသနစြမးျဖစမႈအေပၚ အဓပၸါယဖြငဆခကမား ကြာျခားမႈႏင ထကသ႔ေသာ ေငြေၾကးေထာကပမႈမားအတြက ေရြးခယသတမတခကစမား အမးမး ကြျပားမႈတ႔ေၾကာင နားလညရခကခကာ မရငးမလငးျဖစမႈအခ႕ ၾကေတြ႕ခရေၾကာငးက သတျပသငပါသည။ ျမနမာႏငင အစးရက မသနစြမးသအပစ ေလးစ (ကယအဂၤါ၊ အျမင၊ အၾကားႏင ဥာဏရည) ကသာ အသအမတ ျပထားေသာလညး အျခားအဖြ႕အစညးမားက ထ႔ထကပမားေသာ အပစမား ခြထားပါသည။ အခ႕က ဝါရငတန ေရြးခယသတမတခကစ ေျခာကခက အသးျပၿပး6 အခ႕အဖြ႕အစညးမားကမ HIV/AIDS ကးစကခထားရသမားပါ ပါဝငသည ပမကယျပန႕ေသာ အဓပၸါယဖြငဆခကမားက အသးျပပါသည။

ထအေၾကာငးေၾကာင ေျမျပငတြင စခနးေခါငးေဆာငမားႏင CSO မားၾကားရ မသနစြမးသ စာရငးမားမာ တစခထက မကဘ အမးမး ကြျပားေနေစပါသည။ အဖြ႕အစညးအမးမးက မတညေသာ ပစၥညးအမးမး သ႔မဟတ ေငြ သားမားက ျဖန႕ေဝေပးလၿပး မတညေသာ ေရြးခယသတမတခကစမားက အသးျပေသာအခါတြင ေနာကဆကတြ ရႈပေထြးမႈမား ျဖစေပၚႏငပါသည။ စခနးမားရ အခ႕ IDP မားက ၎တ႔ လကခရရသည ပမာဏသည ရသငသညပမာဏထက သ႔မဟတ အျခားသမားထက ပမေလာနညးေနသညဟ ဆပါသည။ ထသ႔ျဖစရျခငးမာ စခနးေခါငးေဆာငမား လကထရ မသနစြမးသမားစာရငးသည ပမျပညစၿပး ၎တ႔ လကခရရသည ရနပေငြပမာဏမာ ၎တ႔ေလာက မျပညစသည စာရငးအတြက ပပးေပးေသာ ပမာဏျဖစၿပး ထပမာဏအား ရေနသည မသနစြမးသမားၾကား ခြေဝေပးျခငးႏင အျပနအလန အားျဖင ပမရညလားျပညစေသာစာရငးျဖင ေပးအပသည ရနပေငြမားက ထမေလာကမျပညစသည စာရငးထမ မသနစြမး သမားက ခြေဝေပးျခငးတ႔ေၾကာင ျဖစပါသည။ ေျပာငးျပနလညးျဖစပါသည။ ထ႔ေၾကာင မသနစြမးသမားအား ေရတြက စာရငးျပစမႈႏင ခြေဝေပးမႈမားအား ပးတြလပေဆာငမည ဆပါက ပမသငေတာမညဟ ယဆႏငပါသည။

၄ ထပစၥညးကရယာမားတြင ဘးတပကလားထင၊ သးဘးစကဘး၊ ေတာငေဝးႏင ခငးေထာကမား ပါဝငေလရပါသည။ သ႔ေသာ ထပစၥညးမား ရရႏငမႈသည ေနရာေဒသကလကကာ ကြာျခားပါသည။ ဥပမာ အျမငအာရခ႕ယြငးသမား သ႔မဟတ မကမျမငမားအတြက မကလးအကာအကြယမကမနမားက အစးရ ထနးခပမႈေအာကရ ေနရာေဒသမားတြငသာ ရရႏင ပါသည။

၅ S. Awng Ja၊ လေတြ႕ေမးျမနးျခငး၊ KBC၊ KBC ရး၊ ျမစႀကးနား၊ ၂၀၁၈ ေအာကတဘာ ၁၅။ H. Roi Ji၊ လေတြ႕ေမးျမနးျခငး၊ ၿငမးေဖာငေဒးရငး၊ ၿငမးေဖာငေဒးရငးရး၊ ျမစႀကးနား၊ ၂၀၁၈ ေအာကတဘာ ၁၂။ ဤအခကအား ဂယနး IDP စခနးတြင ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမား၊ လငဇာမ ျပညသ႕စစမား (MHH) ၊ ႏင ဝငးေမာရ မငးနား IDP စခနးတြင ေတြ႕ဆေမးျမနးခ သမားကလညး ေျပာျပၾကပါသည။

၆ ဝါရငတနအဖြ႕ မသနစြမးမႈဆငရာ ေမးခြနးမား (The Washington Group Short Set of Questions on Disability)၊ ေအာကပါဝကဆကတြင ရရႏငပါသည။ http://www.washingtongroup-disability.com/wp-content/uploads/2016/ 01/The-Washington-Group-Short-Set-of-Questions-on-Disability.pdf

14

ေနာကထပရႈပေထြးမႈတစခမာ ေျခလကအဂၤါ ခ႕ယြငးေသာ သမားအား ၎တ႔၏ ဆႏၵမပါဘ စခနးေခါငးေဆာငမားက ၎တ႔၏ ေတြ႕ရသးသပခကေပၚတြင အေျခခကာ မသနစြမးသမားစာရငးတြင ထညသြငးထားျခငး ျဖစပါသည။ သ႔ေသာ ထသမားက ၎တ႔သည လပငနးေဆာငတာမားက လပေဆာငႏငၿပး အသကေမြးဝမးေကာငးမႈ ျပႏငသညဟ ယဆသည အတြက မသနစြမးသမားအျဖစ သတမတျခငးက မႏစသကၾကျခငးမး ျဖစႏငပါသည။ မသနစြမးမႈမားသည လ႕မႈအဖြ႕ အစညးမ ယဆသတမတခကတစချဖစေၾကာငး နားလညသရမႈမားႏင ထသ႔ နားလညသရကာ ခဥးကပေဆာငရြကသည နညးလမးက အသးျပမႈမားသည အကးခစားခြငရသမားႏင ‘ေရ႕တနး’ မ ေစတနာဝနထမးလပအားေပးမားအထ ေရာကရဟနမတေသးဘ ေပးကမးစြန႕ၾကမႈ သ႔မဟတ ကသေစာငေရာကမႈ တစခါတစရ ဖခငအသြငအပခပစမသည နညးလမးမားက ပ၍ အေတြ႕မားပါသည။

လတတေလာတြင မသနစြမးသမားအတြက သးျခားေဆာငရြကေပးေသာ စတ/လမႈပပးကညျခငးမား မရရႏင ေသးပါ။ ပဋပကၡႏငစပလဥး၍ ေနရပစြန႔ခြာေရႊ႕ေျပာငးရမႈအပါအဝင အၾကမးဖကမႈမားမ ရငသနလြတေျမာကခေသာလညး ကယစတဒဏရာ ရရထားသမားႏင ေျမျမႇပမငးမားေၾကာင႔ ေျခလကအဂၤါဆးရႈးခရသမားအတြက ႀကးမားေသာ ကြာဟခက ႀကးတစခ ရေနဟနတပါသည။ သေတသနပညာရငမား၏ ေလလာေတြ႕ရခကမားအရ ကယစတဒဏရာမားသည EAO ထနးခပေသာ ေနရာေဒသမားတြင ပမ သသာထငရားသညဟ ယဆရပါသည။ အစးရ၏ ထနးခပမႈေအာကတြင ရေသာ ေဒသမားတြငမ တကရကအၾကမးဖကမႈမားႏင ထေတြ႕ျခငး ပမနညးပါးပါသည။ ထသ႔ျဖစရျခငး၏ အေၾကာငးတစခမာ EAO ေဒသမားရ မသနစြမးမႈမားသည မၾကာလေသးသညကာလမားကမ ေတြ႕ၾကခရဟနတၿပး ထသမားတြင စတ ဒဏရာမား ရေနဆ၊ လကေလာညေထြ ျဖစေစရန ထနးညႇေနရဆ ျဖစဟနတပါသည။ အစးရေဒသမား၌ ေတြ႕ဆေမးျမနး ခသမားတြင ေမြးရာပါမသနစြမးသမား ပမပါဝငၿပး ၎တ႔သည မသနစြမးသညဘဝက ပမလကခထားႏငၾကသမား ျဖစသညဟ ယဆႏငပါသည။ သ႔ေသာ EAO ထနးခပေသာေဒသမားရ IDP စခနးအခ႕တြင မသနစြမးသမားအခငးခငး ရငးရငးႏးႏး ေတြ႕ဆႏငသညေနရာမား စစဥထားရေပးထားၿပး ထေနရာမားသည အထးကနမႈႏင စတဓာတကျခငးမားက ေလာနညးေစရန အျခားသမားႏင အျပနအလန ရငဖြငႏငမည၊ အျပနအလန ပပးကညႏငမည အေျခခအကဆးေသာ လပငနးေဆာငတာတစခက ေဆာငရြကေပးႏငၾကပါသည။ ထေနရာမားသည အေတြ႕အၾကမား ဖလယႏငသည၊ ရငးရငး ႏးႏး ေတြ႕ဆႏငသည လကဖကရညဆငပစက မတပြားယထားျခငးျဖစပါသည။ သ႔ေသာ လကဖကရညဆငမားတြင အမးသားမားသာ ႀကးစးေနရာယသည ဂနဒါပစကပါ မတပြားယထားသညက ေတြ႕ရရၿပး မသနစြမးသ အမးသားမားသာ ထေနရာမားက ႀကးစးေနကာ မသနစြမးသအမးသမး အနညးငယမေလာကသာ ထေနရာမားက အသးျပေနပါသည။ ထေနရာမားသ႔ ဂနဒါအားလးက ဖတေခၚႏငရန ဥးတညသည လပေဆာငခကအား သးျခားလပေဆာငေပးရန သငပါသည။

ဝနေဆာငမႈေပးသမားႏင ေတြ႕ဆေမးျမနးခမႈမားအရ မသနစြမးသမားအား ကညပပးရန သ႔မဟတ ဆကသြယ ညႇႏႈငးေဆြးေႏြးရန စာျဖငထတျပနခမတေပးထားေသာ မဝါဒ သ႔မဟတ လကစြစာအပ ယေန႕အခနအထ မရေသးပါ။ သ႔ေသာ အခ႕က ျပစလကရေၾကာငး သရရပါသည။ ဥပမာ ျမစႀကးနားမကမျမငပညာေရးဌာနသည မသနစြမးသမားအတြက လကစြစာအပတစအပ ျပစေနပါသည။7 ထလကစြစာအပသည ဝနေဆာငမႈေပးသမားအေနျဖင မသနစြမးသမားအား မညသ႔ ေစာငေရာကကညရမညဆသညက ပမ နားလညသရလာေစရန ရညရြယသည လမးညႊနခကတစခ ျဖစပါသည။ KBC၊ KMSS၊ ကခငဖြ႕ၿဖးတးတကေရးကြနရကအပစ (KDG) ႏင ၿငမးေဖာငေဒးရငးတ႔သည ၎တ႔၏ ပမကယျပန႕ေသာ IDP အစအစဥမား၏ အစတအပငးတစခအျဖစသာ မသနစြမးသမားႏင လကတြလပကငေနၾကျခငးျဖစသည။ ၎တ႔သည လကရတြင ဂနဒါျခားနားမႈ သ႔မဟတ ဂနဒါဆနးစစ ေလလာမႈအား စနစတက လပေဆာငမႈမရေသးပါ။ အဆပါ CSO မားအားလးတြင တညသညအခကမာ ဂနဒါအသအျမငႏးၾကားမႈ မရေသာ နညးလမးျဖင ခဥးကပေဆာငရြကေနျခငးပင ျဖစပါသည။

၇ L. Gam Hpang၊ လေတြ႕ေမးျမနးမႈ၊ ဂာမငေကာငး မကမျမငေကာငး (ျမစႀကးနား)၊ ျမစႀကးနားမကမျမငေကာငး (ျမစႀကးနား)၊ ၂၀၁၈ ခႏစ၊ ေအာကတဘာလ ၂၆ ရက၊

15

သေတသနတြင ေလလာခသမားမာ ကားေရာမပါ ပါဝငၿပး အသကအရြယလညး စပါသည။ သ႔ေသာ မသနစြမးမႈအေနျဖင သြားလာလႈပရားမႈ ခကခအားနညးသမားႏင အျမငအာရမသနစြမးသမားသာ အဓကပါဝငပါသည။ သေတသနျပ ေလလာမႈ သည မသနစြမးသ IDP မားက အဓကအာရစက ေလလာခၿပး ႏႈငးယဥႏငရနအတြက လငဇာႏင ျမစႀကးနားရ ေနရပ စြန႕ခြာသမား မဟတသည မသနစြမးသမားႏငလညး ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမား ထပမျပလပခပါသည။ ေတြ႕ရခရသည သြငျပင လကၡဏာမားထမ တစခမာ EAO ထနးခပထားရာ ေဒသမားရ IDP အမားအျပား၏ မသနစြမးမႈမားသည ပဋပကၡႏင ဆကႏႊယေနသညဟ ယဆရပါသည။ ေျမျမႇပမငးမား၊ အၾကမးဖကမႈမား၊ ပစခတတကခကမႈမားမ လြတေျမာကေအာင ထြကေျပးစဥ သ႔မဟတ ေဆးဝါးကသေစာငေရာကမႈမား အခနမ မရရမႈတ႔ေၾကာင မသနစြမးမႈမား ျဖစၾကရျခငးျဖစသည။ အစးရ၏ ထနးခပမႈေအာကရ ေဒသမားတြငမ မသနစြမးသ အမားစက ၎တ႔၏ မသနစြမးမႈမားသည ေမြးရာပါ သ႔မဟတ မေတာတဆမႈမားေၾကာင ျဖစရသညဟ ေျပာျပၾကပါသည။ ထသ႔ေျပာရျခငး၏ အေၾကာငးတစခမာ ေျမျမႇပမငး နငးမျခငး သည ‘ႏငငေတာပင ပစၥညးမားက ဖကဆးျခငး’ အျဖစ စြခကတငခရႏငျခငးေၾကာင မသနစြမးသမားအတြက တစပေပၚ ႏစပဆငရဖြယ ရျခငးေၾကာင ျဖစပါသည။ ထအေၾကာငးေၾကာင ေျမျမႇပမငးမသမားက ၎တ႔၏ မသနစြမးမႈမားသည ယာဥတကမႈ သ႔မဟတ အျခားမေတာတဆျဖစမႈမားေၾကာငဟ လႊေျပာငးေျပာဆေလရသညအတြက ေနာငတစခနတြင ေျမျမႇပမငးဒဏခရသ အေရအတြကအမနက သရရန ခကခသည အေျခအေန ျဖစေပၚလာႏငပါသည။

ကြငးဆငးသေတသနျပမႈမားအရ ပဋပကၡသည မသနစြမးသမား၏ ဘဝအပငးက႑အမးမးအေပၚ သကေရာက မႈ ရေနေၾကာငး ေတြ႕ရရပါသည။ မသားစႏင ရပရြာအတြငးရ ေမာလငထားသည အခနးက႑မားက ထမးေဆာငရာတြင ပဋပကၡသည ၎တ႔အတြက စနေခၚမႈအသစမားက ဖနတးျဖစေပၚေစပါသည။ IDP အမားအျပားကသ႔ မသနစြမးသမား သညလညး ပဋပကၡေၾကာင အသကေမြးဝမးေကာငးမႈအတြက ႀကးမားေသာ ျပနာမားက ရငဆငေနရပါသည။ ပ၍ ဆးသညမာ စခနးတြငေနထငသည လမႈအသငးအဝငးက ၎တ႔အား မသနစြမးသမားအျဖစ လညးေကာငး၊ စခနး အနး ဝနးကငမ လမႈအသငးအဝငးက IDP မားအျဖစလညးေကာငး ခြျခားဆကဆျခငးႏင ကရ႕ရႈတချခငးမား ျပလပၾကသည အတြက အျခားသမားထက ႏစဆပ၍ ရငဆငေနရျခငးျဖစပါသည။ ပဋပကၡသည ၎တ႔အား ပ၍ ထခကလြယေစပါသည။ အထးသျဖင KIO ထနးခပေသာ ေဒသမားရ IDP စခနးမားသ႔ ေနရပစြန႕ခြာ ေရာကရလာေသာ မသနစြမးသမားသည ပဋပကၡႏငဆကႏႊယေသာ ဗးၾကမႈမားအႏ ရာယ ရေနဆျဖစသညအတြက ပ၍ပင ထခကလြယၾကပါသည။ စခနးတြငးရ အေျခခအေဆာကအအႏင ပတဝနးကငအေနအထားသညလညး အမးသမး မသနစြမးသမားအတြက ေဘးကငးမႈႏင လျခမႈ နညးပါးသညဟ ခစားရေစပါသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ IDP စခနးမား၏ တညေနရာသည တပမေတာႏင KIA ၾကား တကပြမားျဖစပြားစဥအတြငးတြင လကနကႀကးကညဆနမား၊ ေဝဟငမ ဗးၾကမႈမားႏင ထေတြ႕ႏငသည ေနရာမား ျဖစေနပါသည။8 ထ႔ျပင ပဋပကၡသည မသနစြမးသမား၏ ၿငမးခမးေရးႏငပဋပကၡဆငရာ ကစၥရပအေပၚ အျမငမားကလညး ကြျပားစြာ သကေရာကမႈ ရပါသည။

၃-၁။ ဂနဒါေမာလငခကမားႏင စနေခၚမႈမား

ေယဘယအားျဖင IDP စခနးမားတြင ေနထငၾကေသာ အမးသားမားႏင အမးသမးမားအဖ႔ မသားစႏင ရပရြာ လမႈအသငးအဝငးအတြငး သမားရးကခြျခားသတမတထားေသာ ဂနဒါအခနးက႑မားက ထမးေဆာငရနမာ ပဋပကၡေၾကာင ပမခကခလာပါသည။ ေနရပစြန႔ခြာေရႊ႕ေျပာငးခရသည မသနစြမးသ အမးသားမားႏင အမးသမးမားအတြကမ ဆဖြယရာ မရေတာပါ။

ကခငလမႈအသငးအဝငးတြင ဓေလထးစအရ အမးသားမားအား မသားစ၏ အႀကးအမး၊ အဓကရာေဖြေကၽြး ေမြးသ၊ မသားစ၊ ေဆြမးရငးခာမားႏင ေျမယာက ကာကြယေစာငေရာကသအျဖစ ေမာလငအားထားၾကပါသည။ ကခင အမးသမးမားကမ အမေထာငထနးသမးသ၊ မခင၊ သကႀကးရြယအမား၊ ကေလးမားႏင နာမကနးသမားက ျပစ ေစာငေရာကမႈအပါအဝင မသားစဝငႏင ေဆြမးမားအတြက စမေပးသအျဖစ ေမာလငၾကပါသည။ ပဋပကၡ အေျခအေန

၈ FGD, ဂယနး IDP Camp (Laiza), 17 September 2018

16

မားသည သမားရးက ဂနဒါအခနးက႑မားအေပၚ ႀကးမားသည သကေရာကမႈရၿပး IDP စခနးမားတြင ေနထငသည မသနစြမးသမားအတြကဆလင ေကာလႊားရမည စနေခၚမႈမားက ထပေဆာငး ဖနတးေပးျခငးျဖင သကေရာကမႈမားသည ပ၍ပင ႀကးမားပါသည။ မမတ႔၏ မးႏြယစအတြက မးဆကက ထနးသမးရန အမးသားႏင အမးသမး ႏစဥးစလးအား အမေထာငျပ၍ ကေလးေမြးရန ေမာလငၾကပါသည။ သ႔ေသာ မသနစြမးမႈမားသည အမေထာငျပရနအတြက ႀကးမားေသာ အဟန႔အတားမားက ဖနတးျဖစေပၚေစပါသည။ အမေထာငမရေသာ မသနစြမးသမားသည အမေထာငျပလေၾကာငး ေျပာၾကပါသည။ သ႔ေသာ အမေထာငဖကက ရာေဖြရန ခကခကခခ ႀကးပမးေနရပါသည။

လငဇာရ ေ၀ႀကင IDP စခနးမ အမးသား မသနစြမးသတစဥးက ပဋပကၡသည မသားစအတြငးရ ဂနဒါအခနး က႑မားက ထခကေစခၿပး လငမယားၾကား တငးမာမႈမား ျဖစေပၚေစခပက ျပနလညေျပာျပခပါသည -

“ကၽြနေတာက မသနစြမးသတစဥးျဖစေပမ စစမျဖစခငက ကၽြနေတာဇနးက အေတာမားမား ကညေပးႏငခ ပါတယ။ ၂၀၁၁ ခႏစမာ စစျဖစေတာ ကၽြနေတာတ႔ ေတာငယာစကပးတ ေနရာက ထြကေျပးရပါတယ။ အဒလ ထြကေျပးတအခါ ကၽြနေတာဇနးက ကၽြနေတာက ေကာပးၿပး ေျပးရပါတယ။ အဒ ေနာကပငးမာ သ ကၽြနေတာက လးဝစတပကသြားတယလ႔ ကၽြနေတာထငပါတယ။ ကၽြနေတာတ႔ မသားစရ႕ ပငဆငမႈေတြလညး အကနလး ဆးရႈးခရပါတယ။”

ထသသည ၎၏ မသားစႏင ေျမက ပဋပကၡမ ကာကြယေပးႏငစြမး မရခဘ ထြကေျပးရေသာအခါ ဂနဒါ ေမာလငခကမားႏင ေျပာငးျပနျဖစကာ သ၏ ဇနးက သ႕အား ေကာပး၍ ျပနလညကာကြယေပးရသညအျဖစ သ႔ ေရာကခရ ပါသည။ ဤအျဖစတြင အမးသား မသနစြမးသသည ၎အေပၚ ေမာလငထားသည ဂနဒါအခနးက႑အား မေဆာငရြက ႏငဘ ၎၏ဇနးသညက ၎၏အခနးက႑အား အသအမတမျပေတာေသာအခါ လငမယား ဆကဆေရးမာ တငးမာလာၿပး ျပနာျဖစလာခပါသည။ ထသသည ပကျပားသြားေသာ သ႕ဇနးႏင ဆကဆေရးက ျပနလညတညေဆာကႏငမႈ မရျခငး၏ အဓကအေၾကာငးရငးမာ သသည မသားစႏင ပစၥညးဥစၥာက ကာကြယေစာငေရာကသအျဖစ ေမာလငထားသည ဂနဒါ အခနးက႑အား ေဆာငရြကႏငျခငး မရေသာေၾကာငဟ သကယဆပါသည။9 အခ႕ဆလင အမေထာငေရးပင ၿပကြသြား ႏငပါသည။

သေတသနတြင ေတြ႕ရခသည အခ႕မသားစမားတြငမ မသနစြမးသအမးသားမား၏ မသားစမားက သမား ရးက ဂနဒါအခနးက႑မားက မျဖညဆညးႏငမႈအား လကခႏငၾကေသာလညး အမးသားမားကယတင၏ သေဘာထားက ျပနာ ျဖစေနပါသည။ မသားစက ၎တ႔အား မသားစ၏ အႀကးအမးအျဖစ ရႈျမငေနဆျဖစသညတင ထအမးသားမားက မသားစက ရာေဖြေကၽြးေမြးသႏင မသားစ၏ အႀကးအမးအျဖစ သမားရးက ဂနဒါေမာလငခကမားက ျပညမေအာင ေဆာငရြကႏငျခငးမရဟ ခစားေနရသည ျပနာျဖစပါသည။ ယငးသည IDP စခနးမားတြင ေနထငေသာ မသနစြမးသမား အတြက အလြနပငႀကးမားလေသာ စတဖစးမႈမားက ျဖစေပၚေစႏငပါသည။ အမးသား မသနစြမးသတစဥးက သသည မသားစ၏ အႀကးအမး အမေထာငဥးစး ျဖစေနသညတင ဝငေငြ ရရႏငသည အခြငအလမးမား မရျခငးက သ႕အတြက ထအခနးက႑အား ထမးေဆာငရန ခကခပက ဤသ႔ ေျပာျပပါသည။

“မသားစမာ ကၽြနေတာက အမေထာငဥးစး။ မသားစအေရးကစၥေတြက ကၽြနေတာကပ စမႀကးၾကပရတာ။ အခေတာ ဝငေငြမရတအတြက မသားစတာဝနေတြက ထမးေဆာငဖ႔ ကၽြနေတာမာ အရမးပ ခကခေနပါတယ။”10

၉ WCC ၁၀၊ လေတြ႕ေမးျမနးျခငး၊ ေ၀ႀကင IDP စခနး (လငဇာ)၊ ၂၀၁၈၊ စကတငဘာ ၁၈ ။ အပစအခတ မရပစမက စစပြအတြငး ေခါငးက ေသနတမနေသာေၾကာင မသနစြမးမႈတစခထကမကရေသာ အသက ၅၁ႏစ အရြယ မသနစြမးသအမးသမး။

၁၀ HLYC ၃၊ လေတြ႕ေမးျမနးျခငး၊ ဖြနလြမယန IDP စခနး (လငဇာ)၊ ၂၀၁၈ခႏစ၊ စကတငဘာလ ၂၀ ရက။ ေျမျမႇပမငးေၾကာင ေျခတစဖက ဆးရႈးခရသည အသက ၄၅ ႏစေကာ အမးသားတစဥး ျဖစပါသည။ ထသသည အမေထာငဥးစးတစေယာကအျဖစ ဆကလကရေနဆျဖစေသာလညး မသားစအတြက ေငြရာႏငစြမး ေလာနညးသြားျခငးက ျပနာဟ ဆလျခငး ျဖစပါသည။

17

ဝငေငြမရသညအျပင ခငပြနးသည၏ အမမႈကစၥမားက တာဝနယေဆာငရြကေပးႏငစြမးမရမႈႏင ဆကႏႊယ၍လညး ျပနာျဖစႏငပါသည။

အဆပါသမားရးက ဂနဒါေမာလငခကမားအား ျပညမေအာင ေဆာငရြကႏငျခငး မရမႈသည မသနစြမးေသာ စစမႈထမးေဟာငးမားအတြကလညး အထးပင ခကခေသာ ျပနာတစခ ျဖစပါသည။ ၎တ႔သည မသားစ အတြငးရ ေရ႕ပငးတြငေဖာျပခေသာ ေယာကားပသမႈအခနးက႑မားက ဆကလကထမးေဆာငႏငျခငး မရေတာသမား ျဖစပါသည။ အမးသမး KIA အဖြ႕ဝငမားသည ေရ႕တနးတြင တာဝနထမးေဆာငရႏငေျခ နညးပါးသညအတြက ေတြ႕ဆေမးျမနးခေသာ စစမႈထမးေဟာငး မသနစြမးသမားအားလးသည အမးသားမားျဖစပါသည။ စစမႈထမးေဟာငးတစဥးက ေအာကပါအတငး ေျပာပါသည -

“ကၽြနေတာမာ စတဓာတကစရာ ကစၥေတြအမားႀကးက ၾကေတြ႕ျဖတသနးခရၿပးပါၿပ။ ကၽြနေတာ ကေလးေတြက ေကာငးသားေတြပ ရေသးေပမ ကၽြနေတာက ေငြမရာႏငေတာဘး။ မသားစအတြက ေငြမရာေပးႏငလ႔၊ မသားစ တာဝနေတြ မထမးေဆာငႏငလ႔ ကၽြနေတာ အရမးစတဓာတကမတယ။”11

၎တ႔သည စစသားမားအျဖစ မသားစႏင ရပရြာက ကာကြယေစာငေရာကေပးရမညဟသည ေယာကားပသမႈ စႏႈနးမားက အဆးစြနျဖညဆညးေပးခၾကပါသည။ ၎တ႔သည ထအေနအထားေၾကာငျဖစေစ၊ ၎တ႔ကငေဆာငထားေသာ လကနကမားေၾကာငျဖစေစ လမႈအဖြ႕အစညး၏ ရေသေလးစားမႈက ကငသားရထားသမား ျဖစႏငပါသည။ မမလမးစ ေကာငးကးအတြက စြန႕လႊတအနစနာခခသည ေျခလကအဂၤါဆးရႈးခေသာ စစမႈထမးေဟာငးမားသည အျခားသမား၏ ပပးကညမႈမားက လအပသတစဥးအဆငသ႔ ကဆငးသြားမႈသည ႀကးမားသည စနေခၚမႈတစခ ျဖစႏငၿပး အထးသျဖင ၎တ႔၏ စစမႈထမးခမႈႏင စြန႔လႊတအနစနာခမႈမားက ေကာငးစြာအသအမတမျပေသာအခါတြင ပမထခကေစမညျဖစသည။

သ႔ေသာ အခ႕ေသာ မသနစြမးသအမးသားမားသည သမားရးကဂနဒါေမာလငခကမားက ေကာလႊားႏငစြမး ရၾကၿပး အေျခအေနသစႏငလကေလာညေထြျဖစေစရန ေအာငျမငစြာ ေျပာငးလေနထငႏငခၾကပါသည။ အမးသား တစဥးက ပဋပကၡျဖစၿပးေနာက မသားစအတြငးရ သ၏ အခနးက႑အား ျပနလညသးသပခပက ဤသ႔ ရငးျပခပါသည -

“ကၽြနေတာတ႔က ေယာကားတာဝန၊ မနးမတာဝနဆၿပး မခြေတာဘး။ ကၽြနေတာကလညး ကၽြနေတာ ဇနးက အမအလပေတြန႕မသားစအလပေတြ ကလပေပးပါတယ။”12

ဂနဒါအခနးက႑မား ခြျခားထားမႈအား ပယဖကလကျခငးသည အေျခအေနသစႏင လကေလာညေထြ ညႇႏႈငး ေနထငႏငေရးတြင အဓကေသာခကျဖစဟနတပါသည။ ပမပြငလငးေသာ ဂနဒါအခနးက႑မားက လကခကငသးျခငးျဖင သမားရးက ဂနဒါအခနးက႑မားႏင ေမာလငခကမားက ပယခြာႏငသမား၏ မသားစဘဝမား သည ဝငေငြအခြငအလမးမား မရျခငးႏင ေနရပစြန႔ခြာေရႊ႕ေျပာငးရျခငး၏ စနေခၚမႈမား ရေနသညတင ပမတညၿငမမႈရကာ အေပးအယမ၍ သဟဇာတ ျဖစလာပါသည။ ထမသားစမားသည အကန႕အသတရေသာ အရငးအျမစမားက အေကာငးဆး အသးခႏငၾကၿပး မသားစ ဘဝ အဆငေျပသာယာေရးအတြက အစြမးရသမ အတတကြ လကတြႀကးပမးေဆာငရြကႏငၾကပါသည။

အျခားတစဖကတြငမ ဂနဒါအခနးက႑မားအား ေျပာငးျပငႏငမႈ နညးပါးသမားသည ဂနဒါေမာလငခကမားက ျဖညဆညးႏငစြမးမရမႈေၾကာင အားမလအားမရ ချပငးေဒါသထြကမႈမားစြာက ၾကေတြ႕ခစားရႏငပါသည။ ထခစားခကမားက စတကနးမာေရးျပနာမားက ျဖစေပၚေစႏငၿပး တစခါတစရတြင အရကေသစာ ေသာကသးျခငးႏင မးယစေဆးဝါး သးစြျခငးအပါအဝင မားယြငးသည နညးလမးမားက အသးျပလာေစၿပး အမတြငး အၾကမးဖကမႈမား တးပြားလာမႈႏငလညး ဆကႏႊယေနပါသည။ အဆးရြားဆးျဖစရပမားတြင ထအေျခအေနအား ေကာလႊားႏငျခငး မရပါက မမကယမမ ေသေၾကာငး

၁၁ JYC ၅၊ လေတြ႕ေမးျမနးျခငး၊ ဂယနး IDP စခနး (လငဇာ)၊ ၂၀၁၈ခႏစ၊ စကတငဘာလ ၁၅ ရက။ ထသသည တကပြတြင ေျခေထာကက ေသနတမနကာ ဒဏရာေၾကာင ေျခတစဖကဆးရႈးခရသ အသက၄၈ ႏစအရြယ အမးသား ျဖစသည။

၁၂ JYC ၂၁၊ လေတြ႔ေမးျမနးျခငး၊ ဂယနး IDP စခနး (လငဇာ)၊ ၂၀၁၈ခႏစ၊ စကတငဘာလ ၁၅ ရက။ ေျခတစဖကဆးရႈးခရသ အသက၄၈ ႏစအရြယ အမးသား။

18

ၾကမႈမားကပင ျဖစေစခပါသည။ မမကယမမ သတေသခၾကသည မသနစြမးသမားအေၾကာငးက ေတြ႕ဆေမးျမနးသမားက ေျပာျပခၾကပါသည။ အထးသျဖင စစမႈထမးေဟာငး မသနစြမးသမားၾကားတြင ထျဖစရပမား ေတြ႕ရပါသည။

အခ႕မသားစမားတြင ပဋပကၡ၏ သကေရာကမႈက မလကတညးက ျဖစေနသည အမတြငးအၾကမးဖကမႈ ျပနာ က ပ၍ ဆးေစပါသည။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသည မသနစြမးသအမးသမးတစဥး13 သည သမ မလေနထငေသာ ရပရြာတြင သားဖြားဆရာမတစဥးအျဖစ အလပလပခဖးပါသည။ သမသည မဒမးကငခရၿပးေနာက ကယဝနရလာေသာအခါ လမႈေရး ဖအားမားေၾကာင သမက မဒမးကငခသအား မလြမေရာငသာ လကထပခရပါသည။ ပလယအေၾကာေသမႈသည သမ၏ ထခကလြယမႈက ပ၍တးေစခပရပါသည။ သမ၏ ခငပြနးသည အၾကမးဖကသည အရကသမားတစဥး ျဖစပါသည။ သ႔ေသာ သတ႔ရြာတြင သမသည မသားစအတြက ေငြရာေပးႏငသ ျဖစေသာေၾကာင သမ၏ ခငပြနးက “သမအား ျပနာ သပမရာ ႏငခပါ”။ ပဋပကၡေၾကာင ၎တ႔ ထြကေျပးခရၿပး သမ၏သားအငယသည ထြကေျပးစဥ ေဆးကသႏငမႈ မရျခငးေၾကာင မသနစြမးျဖစခရျပန ပါသည။ IDP စခနးတြင သမသည မသနစြမးသည သားငယအား ျပစေစာငေရာကေနရသညအတြက မသားစက ေထာကပရန အျပငထြကေငြရာႏငျခငး မရပါ။ သမ၏ခငပြနးသည ပတဝနးကငမ လမားက ရငးစငးစြာ ဆကဆ ၿပး အရကမးလာတငး ပ၍ပင အၾကမးဖကလာသညအတြက မသားစတစခလးက တကရကထခကေစၿပး မသနစြမးသ အမးသမးတစဥးအေနျဖင ရငဆငရသည ခြျခားဆကဆမႈမားက ပ၍ပင တးလာေစပါသည။

၃-၂။ ကရ႕ရႈတခမႈမားႏင ခြျခားဆကဆမႈမား

မသနစြမးမႈအမးမးအတြက လမႈအသငးအဝငး၏ ကရ႕ျပစတငရႈတခမႈပစမားသည အမးမးကြျပားတတပါ သည။ ပမနအားျဖင ကရ႕ရႈတခမႈႏင ခြျခားဆကဆမႈသည တစခႏငတစခ တကရကဆကႏႊယေနပါသည။ မသနစြမးမႈအား ကရ႕ရႈတခၾကသညဟဆေသာလညး အခ႕ေသာ မသနစြမးမႈအမးအစားမားက မဂၤလာရသည သ႔မဟတ လာဘေကာငး သညဟ ယဆၾကသည ထးတမးအစဥအလာအခ႕လညး ရပါသည။ ထသ႔ အေကာငးဘကမ ရႈျမငမႈမားသည ရပရြာႏင လတစဥးခငးစထမ ေကာငးမြနေသာ သေဘာထားႏင လပေဆာငခကမားက ျဖစေပၚေစၿပး အပကသေဘာေဆာငသည ကရ႕ရႈတခမႈမားကမ မသနစြမးသမားအေပၚ ခြျခားဆကဆမႈမားက ျဖစေစပါသည။ ထးတမးစဥလာအရ ေအာတစဇင လကၡဏာရေသာ ကေလးမား၊ ႏႈတခမးကြ၊ အာေခါငကြကေလးမားသည မသားစက စးပြားတကေစသညအတြက မဂၤလာရသညဟ ယဆၾကပါသည။ သ႔ေသာ မကမျမငမား၊ ကယအဂၤါမသနစြမးသမား၊ နားမၾကားသမားႏင စတပငးဆငရာ သ႔မဟတ ဥာဏရည မသနစြမးသမားကမ ကရ႕ရႈတခမႈမား ျပၾကပါသည။ ထကသ႔ေသာ မသနစြမးမႈမား ရသည သမားအား ကကသေရမဂၤလာမရသမားအျဖစ ယဆေလရၿပး လသားတစဥးကသ႔ တနဖးမထားၾကပါ။ အထးသျဖင ေမြးရာ ပါ မသနစြမးသမားက ထသ႔ မတယဆကဆၾကပါသည။ ထသ႔ေသာ မသနစြမးသမားသည အျခားသမား၏ ေလာင ေျပာငသေရာမႈမားႏင ခြျခားဆကဆမႈမားက ခရေလရပါသည။ ဤသညမာ လမား၏ စတထားဆးယတမႈမားေၾကာင မဟတဘ နားလညသရမႈ မရျခငးေၾကာငသာ ျဖစပါသည။ ၂၀၁၁ ခႏစေနာကပငးတြင ထခကဒဏရာ ရရခသည စစမႈထမး ေဟာငး မသနစြမးသမားမာမ ျခြငးခကျဖစပါသည။ အေၾကာငးမာ ၎တ႔အား တငးရငးသား မးႏြယစက ကာကြယရငး ဒဏရာရခသည သရေကာငးမားအျဖစ ရႈျမငၾကေသာေၾကာင ျဖစပါသည။

ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမားတြင မသနစြမးသမားက မသားစ၊ ရပကြက သ႔မဟတ ရပရြာ၊ စခနးမားႏင ဘရားေကာငးမား တြင ရငဆငရေသာ ခြျခားဆကဆမႈမားက ျပနလညေျပာျပခပါသည။ ျမစႀကးနားမကမျမငေကာငးမ မကမျမင အမးသမးတစဥးက သမ ပညာမတတစဥက မသားစဝငမားႏင အမနးခငးမား၏ သမအေပၚ ခြျခားဆကဆပမားက ဤသ႔ ျပနေျပာျပခပါသည -

“ကၽြနမ ပညာမတတစဥတနးက မသားစဝငေတြန႕ ရပကြကက ကၽြနမက အထငေသးခၾကတယ။ ကၽြနမက ရပကြကထမာ ကေလးေတြအတြက စေနာကစရာ ျဖစခတယ။ အခ ကၽြနမ ပညာတတ တစေယာက ျဖစလာေတာ

၁၃ MRCC ၅၊ လေတြ႕ေမးျမနးျခငး၊ မငးနား RC စခနး၊ ၂၀၁၈ ေအာကတဘာ ၉ရက၊ သမသည ကေလးဘဝတြင ေဆးကသေစာငေရာကမႈမရချခငးေၾကာင ပလယအေၾကာေသကာ မသနစြမးျဖစခရသည အသက ၄၆ ႏစအရြယ အမးသမး တစဥး ျဖစပါသည။

19

အဒလမးေတြ ထပၿပး မၾကရေတာဘး။”14

ယငးသည မသနစြမးသမားႏင ကကညေအာင ေဆာငရြကေပးေသာ ပညာေရးဝနေဆာငမႈကသ႔ မသနစြမးသမား အတြက ဥးတညေဆာငရြကေပးသည ပပးကညမႈမား၏ ေကာငးကးသကေရာကမႈက အထငအရားျပသေနပါသည။ ထသ႔ေသာ ပပးမႈမားသည ရပရြာထတြင ၎တ႔အေပၚ ထားရေသာ သေဘာထားအျမငမားအေပၚ သကေရာကမႈရေသာ ေၾကာင ၎တ႔ကယတငအေပၚထားရသည ကယပငသေဘာထားမားႏင ဘဝအရညအေသြးမားေပၚတြငလညး သကေရာကမႈ ရပါသည။ ထ႔ျပင မသနစြမးမႈမားသည အျခားေသာ သကေရာကမႈမးစႏင အျပန အလနဆကႏႊယခတဆကမႈ ရႏငပကလညး ျပသေနပါသည။ ဥပမာ မကစမျမငျခငးေၾကာင ပညာေရးအခြငအလမးမားမ ေဘးဖယထားျခငး ခရကာ ထမတစဖန လမႈအသငးအဝငးအတြငး သ႔မဟတ လပသားေစးကြကအတြငး ဖယၾကဥခရမႈမားက ဆကလကခစား ၾကရပါသည။

ကခငျပညနယရ အဓကကေသာ လမႈေရးအဖြ႕အစညးမားျဖစသည ဘရားေကာငးမားသည မသနစြမးသမား အတြက လမႈအဖြ႕အစညးႏင ထေတြ႕ဆကဆမႈ၊ ေပါငးစညးပါဝငႏငမႈတ႔ တးတကေစေရးတြင အေရးႀကးေသာ အခနး က႑မ ပါဝငေဆာငရြကေပးႏငသလ ဆန႔ကငဘကအေနျဖင ဖယၾကဥမႈမားက ေတြ႕ၾကေစေသာ ေနရာဌာနမားလညး ျဖစႏငပါသည။ မသနစြမးသအမးသမးတစဥးက ဘရားေကာငးဝတျပအဖြ႕တြင ခြျခားဆကဆခခရသည သမ၏ အေတြ႕ အၾကမားက ေျပာျပခပါသည -

“ဘရားေကာငးက လႈပရားမႈေတြမာ ပါဝငခတနးက ကၽြနမ ခြျခားဆကဆတာေတြ ခခရတယ။ ကၽြနမ ဆယေကာ သကအရြယမာ လငယလႈပရားမႈေတြမာ ပါဝငဖ႔ ကၽြနမ သြားခတယ။ တျခားသေတြ ကစားေနတအခနမာ ကၽြနမ တစေယာကတညး ရပၾကညေနခရတယ။ အဒအခနတနးက တကယက သမငယခရပါတယ။”15

မငးနား IDP စခနးမ ကယအဂၤါခ႕ယြငးသအမးသမး ေနာကတစဥးက ဘရားေကာငးမ လႈပရားမႈမားတြင ပါဝင စဥ ဘရားေကာငးအဖြ႕ဝငမား၏ အထငေသးျခငးက ခခရပအား ျပနေျပာငး ေျပာျပပါသည -

“သေဘာေကာငးတလတစခ႕က မႏစက ဓမၼေတးအဖြ႕ၿပငပြမ ကၽြနမက ထညေပးပါတယ။ ဒါေပမ တစခ႕က ကယအဂၤါပပကေနတလက ထညရေကာငးလားလ႔ ျပစတငကန႔ကြကၾကပါတယ။”16

ဘရားေကာငးအေဆာကအဥသည တညေဆာကထားပအရ မသနစြမးသမားအတြက လြယကစြာ လကလမးမ သြားလာအသးျပႏငေသာ ေနရာ တစခ မဟတပါ။ ထမသာမက အေဆာကအဥထတြင ဘရားေကာငးဝတျပအဖြ႕တြငလညး မသနစြမးသမားအတြက လႈပရားသြားလာပါဝငရန ေနရာ နညးပါးေနပရပါသည။ သ႔မဟတ ေနရာရဟနမတပါ။

ဖြနလြမယန IDP စခနးမ အမးသား မသနစြမးသ တစဥးက ဘရားေကာငးဝတျပအဖြ႕၏ ခြျခားဆကဆေသာ အျပအမမားက ေအာကပါတငး ေဒါသတႀကးေဝဖနေျပာဆခပါသည -

“ဘရားေကာငးရ႕ မလရညရြယခကက ဆငးရႏြမးပါးတ ဖႏပခေတြက ၾကညရႈေစာငေရာကဖ႔ပ။ ဘရားေကာငးက တညေထာငရတ ရညရြယခကက စတဓာတကေနတလေတြ၊ မဆးမေတြ၊ အပယခေတြက ၾကညရႈ ေစာငေရာက ေပးဖ႔ေလ။ ဒါေပမ ဘရားေကာငးက အဒလလေတြက ေကာခငးထားတယ။ ခမးသာတလေတြကပ ဂရစကတယ။ ဒါဆ ကရာကယရာမေနတလေတြက ဘယသက ေစာငေရာကေပးမာလ။ ဘရားေကာငးေခါငးေဆာငေတြက အဒလေတြအတြက မစဥးစားေပးရင ဘယလ လပမလ။”17

၁၄ MBS ၃၊ လေတြ႕ေမးျမနးျခငး၊ ဂာမငေကာငး မကမျမငေကာငး (ျမစႀကးနား)၊ ၂၀၁၈ ေအာကတဘာ ၂၆။ ၃၄ ႏစ အရြယ မကမျမင အမးသမး။၁၅ Ibid.၁၆ MRCC ၅၊ ၂၀၁၈ Op. cit. ၁၇ HLY ၂၊ လေတြ႕ေမးျမနးျခငး၊ ဖြနလြမယန IDP စခနး (လငဇာ)၊ ၂၀၁၈ စကတငဘာ ၂၀။ သသည ကေလးဘဝက ေဆးကသေစာငေရာကမႈ မရခ၍

ပလယအေၾကာေသကာ မသနစြမးျဖစခရေသာ အသက ၃၅ ႏစအရြယ အမးသားတစဥး ျဖစသည။

20

ဘရားေကာငးေခါငးေဆာငမားႏင အဖြ႕ဝငမားသည မသနစြမးသမားအား ကညပပးရန၊ ၎တ႔၏ အသမားႏင အေရးကစၥမားအား ပမကယေလာငစြာ တငျပခြငရရနႏင လမႈအသငးအဝငးအတြငး ခြျခားဆကဆခရျခငး ကငးစြာ ပါဝင ေဆာငရြကႏငရန ပမအေရးပါေသာ အခနးက႑မ ပါဝငေပးႏငပါသည။ ကခငျပညနယရ ဘရားေကာငးမား၏ အခနးက႑ ႏင ၾသဇာရမႈက ထညသြငးစဥးစားမညဆလင ဤအတြက တြနးအားေပးေဆြးေႏြးမႈ မား ျပလပမညဆပါက အကးရမညဟ ယဆႏငဖြယရပါသည။

စခနးမားရ မသနစြမးသမားၾကားတြငပင ခြျခားဆကဆမႈမား ရေနဟနတပါသည။ ဥပမာ အေထာကအကျပပစၥညး ကရယာမား ေပးအပရာတြင ပလယျဖစေနသမားကသ႔ေသာ မသနစြမးသ အမးအစားအခ႕အား စခနးမားက ခြျခား ဆကဆခၾကပါသည။ ဖြနလြမယန မ ပလယေၾကာင မသနစြမးသ (PWD) အမးသားတစဥး က ေအာကပါအတငး ခါးသးစြာ ေျပာပါသည -

“ကၽြနေတာ ဒစခနးမာ ေနတာ သးႏစရၿပ။ ခခနထ ေငြ ၃၀၀၀ ကပန႕ လပစစစကဘးတစစး ရတာ ဒါ ပထမဆးအႀကမပ။”18

ဤသညမာ အသပညာ မရျခငးေၾကာင ကးစကေရာဂါ သ႔မဟတ ကးစကႏငေသာ အႏရာယမားႏင စပလဥးကာ အေျခအျမစမရသည အစြအလမးမား ပမဆးရြားလာေစၿပး မသနစြမးသမားအား ေျပာငေျပာငတငးတငး ခြျခား ဆကဆျခငး မား ျဖစလာေစပါသည။

အစးရႏင KIO ထနးခပရာ ေဒသႏစခစလးတြင အစးရအလပမား ဝငေရာကလပကငႏငရန ႀကးပမးရာ၌လညး ခြျခားဆကဆမႈမား ရေနပရပါသည။ ေကာငးဆရာ ရာထးအတြက ေရြးခယေခၚယရာတြင ေလာကထားသအတြက တရားဝငသတမတထားေသာ သတမတခကတစခမာ “ကယအဂၤါျပညစသနစြမးသ” ျဖစရမည ဟေသာ အခက ျဖစပါသည။ မသနစြမးသ တစဥး မျဖစရပါ။ ဖြနလြမယန IDP စခနးမ အမးသား မသနစြမးသတစဥးက ဤအေၾကာငးက ေအာကပါအတငး အကဥးခပေျပာျပပါသည -

“အစးရက႑မာလညး ကၽြနေတာတ႔က အလပမေပးခငၾကဘး။ သတ႔က ကၽြနေတာတ႔က ဘယရာထး ေနရာမာမ မသးခငဘး။ အလပမခန႕ခငဘး။ သပမၾကာခငက ကၽြနေတာတ႔ေဒသက ေကာငးတစေကာငးမာ ကေလးေတြက စာသငေပးခြငျပဖ႔ ေကာငးအပႀကးက ကၽြနေတာ ခြငေတာငးခပါတယ။ သက ကေလးေတြ ကၽြနေတာလ ျဖစသြားမာ စးလ႔ မရဘးလ႔ ေျပာတယ။ ကေလးေတြက ကၽြနေတာက လကအတခးၿပး ကၽြနေတာပစျဖစသြားမာက သက စးရမတယေလ။ သတ႔က အဒလ ေတြးၾကတာ။ ဘယအစးရအလပမာမ ကၽြနေတာတ႔က ခန႔ခငတာ မဟတဘး။”19

ထကသ႔ တစဖကသတအစြအလမးမား၊ မလမနးထားမႈမားသည နကရႈငးစြာ အျမစတြယေနပရၿပး မမကယမမ ရႈတခမႈႏင စတကမႈမားက ျဖစေစကာ မသနစြမးသမား၏ စတကနးမာေရးက ထခကေစႏငပါသည။ စခနးတြငးတြင မမတ႔ ေနထငရာေနရာမ အျခားေနရာသ႔ သြားလာႏငျခငးမရေသာ ေအာကပငးလႈပရားမႈမျပႏငသည မသနစြမးသမားအဖ႔ လေလာကသည လမႈဆကဆေရး အေျခအေနမား မရမႈေၾကာင စတကမႈႏင ေမာလငခက ကငးမမႈမားက အဆးရြားဆး ခစားေနရသညဟ ယဆရပါသည။

မသနစြမးသမား၏ စတကနးမာေရးျပနာမားသည စစမႈထမးေဟာငး မသနစြမးသမားၾကားတြင အထး စးရမ ဖြယ ျဖစေနပါသည။ မၾကာေသးမက ဒဏရာရကာ မသနစြမးသမား ျဖစလာေသာ စစမႈထမးမားအား လမႈအသငးအဝငး ႏငေရာ၊ အျခား မသနစြမးသမားႏငပါ ခြကာ သးျခားေနရာတစေနရာတြင ထားသညဟ ယဆရပါသည။ ထသ႔ ခြထားရျခငးမာ အေျခအေနသစႏင လကေလာညေထြျဖစေအာင ညႇယႏငမည အခြငအေရး ရရရနျဖစသည။ သ႔ေသာ ထသ႔ ေဆာငရြက

၁၈ Ibid.၁၉ Ibid.

21

သည နညးလမးတြင စနေခၚမႈအခ႕က ရငဆငရပါသည။ ဖြနလြမယနစခနးမ မသနစြမးသ အမးသားတစဥးက လကနက ကငတပဖြ႕မားမ “ေလာေလာလတလတ” အနားယလကရေသာ ဒဏရာရ စစမႈထမးေဟာငးမားအား သးျခားခြထားျခငးသည မညမအႏရာယမားေၾကာငး ဤသ႔ ေျပာျပပါသည -

“ေလာေလာလတလတ အနားယလကရတ စစမႈထမးေဟာငးေတြက ရပရြာလမႈအသငးအဝငးထမာ ထားတာ ပေကာငးပါတယ။ ဘာေၾကာငလဆေတာ သးျခားျဖစေနခနမာ ဘာမဆ ျဖစသြားႏငတယ။ သတ႔ေတြက မစဥးမစားန႕ ဆးျဖတခကေတြ ခလကႏငတယ။ ၿပးခတဒဇငဘာက စစမႈထမးေဟာငး ႏစေယာကက သးျခား ခြထားဖးတယ။ သတ႔ထက တစေယာကက သ႕ကယသ ေသေၾကာငးၾကခတယ။ ကၽြနေတာတ႔ေတြ အခနမ ေရာကသြားလ႔ ကေကာငးသြားတယ။ သ႔အသကက ကယလကႏငတယ။”20

ဤသ႔ သးျခားခြထားမႈ၏ ေဘးထြကဆးကးအျဖစ စတကေရာဂါႏင မမကယမမ ေသေၾကာငးၾကမႈမား မၾကာခဏ ျဖစေလရပါသည။ စတခစားခကမား ျပငးထနခနတြင ပဋပကၡဒဏသငေသာ ေယာကားပသမႈလကၡဏာမားက ထပစမားျဖင ေပၚလြငလာတတသည ျဖစရပမားလညး ရားပါးသညေတာ မဟတပါ။

သ႔ေသာ ထသ႔ မမကယမမ ေသေၾကာငးၾကရန ႀကးပမးမႈမားသည စတကနးမာေရးျပနာမားက ေျဖရငး ေပးရန အေရးႀကးေၾကာငး ျပသေနပါသည။ အထးသျဖင အၾကမးဖကပဋပကၡမ ရငသနလြတေျမာကလာသမား အတြက ပ၍ အေရးႀကးပါသည။ တစကမၻာလးမ စာရငးအငးမားအရ မမကယမမ သတေသသညႏႈနးသည အမးသမးမားထက အမးသားမားတြင ပမ ျမငမားေနသညအတြကလညး စတပစရာေကာငးလပါသည။ IDP စခနးမားတြင ေယဘယအားျဖင အရကေသာကျခငးက တားျမစထားေသာလညး အမးသား မသနစြမးသအတြက စတကေဝဒနာႏင ဝမးနညးမႈမား သကသာေစရန အမးသားေဆြမးမားက အရက သ႔မဟတ မးယစေဆးအား စခနးသ႔ ခးသြငးေပးၾကပက ေတြ႕ဆ ေမးျမနးခသမားက ေျပာျပပါသည။ ထသ႔ အမးသားခငး ရငးပငးကာ မးယစေဆးဝါး ရရေအာင လပေဆာငေပးမႈမားသည ေဝဒနာမားက ခဏတာ သကသာေစေသာလညး အရငးခ ျပနာကမ ေျဖရငးႏငျခငး မရပါ။ စစမႈထမးေဟာငးမားအတြက အပါအဝင မသနစြမးသမား၏ စတကနးမာေရးႏင ဘဝသာယာေပာရႊငေရးအတြက ပပးကညမႈမား ယခထကပမ ေဆာငရြကေပးရန အေရးတႀကး လအပေနပါ သည။ တစဥးခငးစအတြက ႏစသမေဆြးေႏြးမႈမား ေဆာငရြကေပးရနမာ ေငြေၾကးအရ သ႔မဟတ လကေတြ႕ အေျခအေနမားအရ ျဖစႏငေျခမရပါက မသနစြမးသမားအခငးခငး ပပးအားေပးသည အဖြ႕မား ဖြ႕စညးေဆာငရြကသည ပစျဖင လပေဆာငႏငပါသည။

မသနစြမးသမားအား ကရ႕ရႈတခမႈမားသည မသနစြမးသမားကသာမက ၎တ႔၏ သားသမးမားပါ ေကာငးႏင ရပရြာထတြင ခြျခားဆကဆမႈႏင ေႏာငယကတကခကမႈတ႔က ၾကေတြ႕ရေစႏငပါသည။ အခ႕မဘမားက ၎တ႔၏ သားသမးမားအား မသနစြမးသမား၏ သားသမးမားႏင အတမကစားရန တားျမစၾကပါသည။ ဥပမာ မကမျမငကေလး မားသည အျခားသာမာနေကာငးသားမားႏငအတ ပညာသငႏငေသာလညး စာေမးပြေျဖ ေသာအခါ မကမျမငကေလးမားက ေလကားေအာကတြင ထငရပါသည။21 ျမစႀကးနားမကမျမငေကာငးမ မကမျမငမားႏင ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမားအရ ေကာငး သငရးညႊနးတမးႏင စာေမးပြေမးခြနးမားသည မကမျမင ေကာငးသားေကာငးသမားအတြက အဆငေျပျခငးမရဟ သရပါသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ စာေမးပြ ေမးခြနးမားတြင စနစတက ေဖာျပခကမား မပါရဘ ပမား ဆြခငးသည ေမးခြနးမား ပါဝငေသာေၾကာင ျဖစပါ သည။ ယငးသည ပညာေရးစနစအတြငးတြင အျမစတြယေနေသာ ခြျခားဆကဆမႈက ျပသေနျခငးျဖစသလ22 ပညာေရးတြင ေသးငယေသာလညး မဟာဗဟာကသည အေျပာငးအလမား ျပလပေပးျခငးျဖင ပညာေရး စနစအတြငး မသနစြမးေသာ ေလလာသငယသမားက ထညသြငးေပးရာတြင ႀကးမားသည ေအာငျမငမႈမား ရရႏငကာ ထမတစဆင လ႕ေဘာငအဖြ႕အစညးအတြငး ပမ ေပါငးစညးဝငေရာကႏငေရး အေျခခအတျမစမား ခေပးႏငမည ဝငေပါကမားကလညး ရငးရငးလငးလငး ညႊနျပေနျခငးလညး ျဖစပါသည။

၂၀ Ibid.၂၁ FGD၊ ဂာမငေကာငး၊ ျမစႀကးနားမကမျမငေကာငး (ျမစႀကးနား)၊ ျမစႀကးနားမကမျမငေကာငး (ျမစၾကးနား)၊ ၂၀၁၈ ေအာကတဘာ ၂၆။၂၂ Ibid.

22

ပညာရညအဆငအတနးသညလညး မသနစြမးသမား၏ မမကယမမ ေလးစားမႈႏင ယၾကညမႈတ႔က ျမႇငတငေပး ရာတြင အေရးႀကးေသာ အခနးက႑မ ပါဝငပါသည။ ျမစႀကးနားမကမျမငေကာငးတြင ေတြ႕ဆေမးျမနးခေသာ အမးသမး တစဥးက23 သမ၏ မသနစြမးမႈမားအေပၚ သမ၏ သေဘာထားအျမငအား ပညာေရးအခြငအလမးမားက ပသြငးေပးပက ေအာကပါအတငး ေျပာျပခပါသည -

“ကၽြနမကယကၽြနမ မသနစြမးတလလ႔ မတယထားပါတယ။ ကၽြနမမာ အသဥာဏဗဟသတ နညးစဥတနးက ကၽြနမဟာ လးဝအျမငကြယေနတယလ႔ ခစားခရပါတယ။ ေကာငးတကဖ႔ အခြငအလမး မရခငက ကၽြနမအတြက ပၿပး ခကခခပါတယ။ ‘အျမငကြယရင တစပနးရႈးတယ၊ နားမၾကားရငေတာ လမးဆးၿပ’ ဆတ ဆရးစကားတစခ ရပါတယ။ ဒါေၾကာင ကၽြနမကယကၽြနမ အရႈးသမားတစေယာက လ႔ပ ယဆခပါတယ။ ဒါေပမ အခ ကၽြနမ စာေရးတတ၊ ဖတတတၿပ။ ကၽြနမ အလငးေရာငန႕ ေမာလငခကေတြက ျမငရၿပ။ ဒါေၾကာင အခ ကၽြနမ မလပႏငတာေတြက မစဥးစားေတာဘး။ ကၽြနမ ဘာလပႏငေသးလဆတာပ စဥးစားေတာတယ။”

ပညာေရးႏင ေလလာသငယႏငမႈ စြမးရညမားသည ဝေသသလကၡဏာမားႏင မမကယမမ ရႈျမငပမားက ေျပာငးလသြားေစသည နညးလမးမား ျဖစပါသည။

၃-၃။ အသကေမြးဝမးေကာငးမႈ

ပဋပကၡေၾကာင ကယလကအဂၤါမသနစြမးမႈမား ျဖစရျခငးအျပင မသနစြမးသမားအေပၚ ပဋပကၡ၏ အႀကးမားဆး သကေရာကမႈမာ အသကေမြးဝမးေကာငးမႈလပငနးမား ပကျပားသြားျခငးပင ျဖစပါသည။ ပဋပကၡႏင ေနရပ စြန႔ခြာေရႊ႕ေျပာငးရမႈမားက ၎တ႔၏ ဝငေငြမားႏင အလပအကငမားအေပၚ ဆးရြားစြာ သကေရာကခပါသည။ ၎တ႔၏ ခ႕ ယြငးအားနညးခကမားေၾကာင အျခားဝငေငြရလမးမား ရာေဖြရာတြင အခကအခမားက ပမရငဆငရပါသည။ မသနစြမး သအမးသမးတစဥးက ပဋပကၡေၾကာင မသားစပငဆငမႈမား ဆးရႈးခရပက ေျပာျပခ ပါသည -

“စစမျဖစခငတနးက ကၽြနမတ႔က ရြာမာ ဆငေလးတစဆင ဖြငထားတယ။ ကယပင ဆငေလးရေတာ ဝငေငြလညး ပမနရခတယ။ မေမာလငဘ စစျဖစလာေတာ ကၽြနမတ႔ဆငက ဆးရႈးရၿပး ရစရာရတ အေၾကြးေတြလညး ဆးကနတယ။”24

ပဋပကၡမားျဖစကာ ပစခတတကခကေနသည အေျခအေနတြင စးပြားေရးလညပတမႈက အဟန႕အတားျဖစေစ ေသာေၾကာင IDP မားအတြက အလပအကငအခြငအလမးမား ပမ နညးပါးၿပး မသနစြမးသမားအတြက ပ၍ပင နညးပါး သျဖင စတကေဝဒနာ၊ အရကစြျခငး၊ အမတြငးအၾကမးဖကမႈ၊ မသားစၿပကြျခငး၊ စသညတ႔ ျဖစေပၚလာပါသည။ စတက ေရာဂါခစားရေသာအခါ မသနစြမးသအမးသမးမားသည ဘာသာေရးဘကလညကာ ေျဖသမရာရာၾကေသာလညး အမးသား မသနစြမးသမားၾကားတြင အရကေသာကျခငးကသ႔ လြမားေသာနညးလမးမားဘက လညၾကသ ပမားသညဟ ေျပာၾကပါသည။ ဤသညမာလညး အမးသမးမားက အရကေသာကျခငးမ တားျမစထားၿပး အမးသားမားအတြက လြတလပခြငပရသည ဂနဒါစမားႏင ကကညေနျပနပါသည။ ေနရပ စြန႕ခြာရေသာ မသနစြမးသမားသည စကပးေရးႏင ေမြးျမေရးကသ႔ ၎တ႔၏ ရးရာအစဥအလာ အသကေမြးမႈ လပငနးမားက လပကငလၾကေသာလညး ထလပငနးမားအတြက လအပသညေနရာႏင မတညေငြမား ရရႏငျခငး မရဘ ျဖစေနပါသည။

သေတသနအတြက ေတြ႕ဆေမးျမနးခမႈမားအရ မသနစြမးသမား၏ မသနစြမးမႈမားႏင ဂနဒါအခနးက႑မားဆငရာ သေဘာထားအျမငမားသည ဝငေငြဖနတးႏငစြမး၊ အမေထာငျပႏငစြမးတ႔ႏင မားစြာဆကႏႊယမႈရသညက ေတြ႕ရပါသည (အထကေဖာျပပါ အပငး ၃-၁ တြငလညး ၾကညပါရန)။ အထးသျဖင အမးသား မသနစြမးသမားသည ဝငေငြရာႏငၿပး မသားစက ေထာကပႏငေသာအခါမသာ “ပမန” ျဖစသညဟ ခစားရပါသည။ “သငကယသင မသနစြမးသ တစဥးအျဖစ

၂၃ MBS ၂၊ ၂၀၁၈၊ Op. cit.၂၄ MRCC ၅၊ ၂၀၁၈၊ Op. cit.

23

သတမတပါသလား” ဟသည ေမးခြနးအား ေျဖၾကားမႈမားတြင ဤအခကက ေတြ႕ရပါသည။ ထေမးခြနးအား ေျဖၾကားသည အေျဖမားသည အမးမးကြျပားပါသည။ ေျခလက သ႔မဟတ အျခား ခ႕ယြငးမႈမား ရေနေသာျငားလညး ဝငေငြတစခ ဆကရေနၿပး အသကေမြးဝမးေကာငးမႈလပငနးက ဆကလက လပကငေနႏငသမားသည ၎တ႔ကယ၎တ႔ မသနစြမးသ မားအျဖစ မသတမတၾကပါ။ အသကေမြးဝမးေကာငးမႈ လပငနးမား မလပကငႏငသမားကမ ၎တ႔ကယ၎တ႔ မသနစြမးသမားအျဖစ သတမတႏငေျခ ပမားပါသည။ ျမစႀကးနား မကမျမငေကာငးတြင ျပလပခေသာ FGD တစခတြင အမးသားမားက ၎တ႔သည သြားလာႏငစြမး၊ ေလလာသငယႏငစြမးႏင ဝငေငြရာႏငစြမးမား ရျခငးေၾကာင မသနစြမးသ မား မဟတဟ ဆၾကပါသည။25 ယငးသည ကခငအမးသားမားအေပၚ ထားရသည ခြနအားရရန၊ သးျခားလြတလပစြာ ရပတညႏငရနႏင မသားစက ရာေဖြေကၽြးေမြးရနဟသည ေမာလငခကမားႏင ကကညပါသည။ ထအခနတြင FGD ၌ ပါဝငေဆြးေႏြးသည အမးသမးမားကမ ၎တ႔ကယ၎တ႔ မညသ႔ရႈျမငေၾကာငး ေျပာဆေဆြးေႏြးမႈ နညးပါးၿပး မကမျမင ကေလးမားကယစား ေျပာဆမႈ ပမားပါသည။ ယငးသညလညး ဂနဒါေမာလငခကမားအတငး ကယကးမငဘ တစပါးသ အတြကသာ ဂရစကသည အခနးက႑က ရယထားသည အမးသမးမားႏင လးဝကကညမႈ ရပါသည။ သ႔ေသာ ေယဘယ အားျဖင ဝငေငြရျခငးသည လမႈအသငးအဝငး၏ လကခမႈက ရရရန အဓကညႊနကနးတစခ ျဖစေနဟနတပါသည။ မသနစြမးသ အမးသမးတစဥးက သမသည ဝငေငြမရာႏငခငက ေယာကားဘကမ ေဆြမးမား၏ ျပနာရာျခငးက ခခရၿပး ဝငေငြရလာသည ေနာကပငးတြင သမက ေလးေလးစားစား ဆကဆလာေၾကာငး ေျပာျပပါသည။

ေတြ႕ဆေမးျမနးခေသာ မသနစြမးသမားအတြက ပဋပကၡသည အမအခကငးစြာ ရပတညႏငမႈႏင သငတငေသာ အသကေမြးမႈ အလပအကငအခြငအလမးမားက ပကသဥးေစခပါသည။ အသကေမြးမႈအလပအကင ျပနာသည IDP စခနးမားတြင ေနထငေသာ မသနစြမးသမားအတြက ပ၍ ႀကးမားပါသည။ စခနးမ ရရေသာ လစဥေထာကပမႈမားမလြ၍ ၎တ႔တြင အလပအကငအခြငအလမးမား အလြနနညးပါးသည သ႔မဟတ လးဝ မရပါ။ ရႏငသည အလပမားမာလညး ရာသအလက ယာယအလပမားသာျဖစၿပး ကယကာယႏငရငးကာ လပရေသာ အလပမား ျဖစပါသည။ KIO ထနးခပ နယေျမမားရ IDP စခနးမားတြင ေနထငေသာ မသနစြမးသမားအတြက အဓက ရႏငေသာ အလပမာ ငကေပာ၊ ၾကႏင လကဖကကသ႔ သးႏတစမးတညး စကပးေသာ စကခငးမားတြငသာ ျဖစပါသည။ လကဖကစကခငးမားတြင လကဖက ခးရနအတြက အမးသမး အလပသမားမားက ပႀကကၾကပါသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ လမႈပသြငးခကအရ အမးသမး မားသည အေသးစတအာရစကရေသာ အလပမားက ပမ လပကငႏငသမား ျဖစေသာေၾကာငပင။ လကဖကစကခငးမားသည တရတျပညဘကတြငသာ အဓက ရပါသည။ ငကေပာစကခငးမားတြင အဓကအလပမာ ငကေပာခငမား သယရနႏင ပးသတေဆးဖနးရန ျဖစပါ သည။ ထအလပမားမာမ ခြနအားစကရန လသညအတြက အမးသားမားႏင ပ၍သငေတာသညဟ ယဆပါသည။ ၾကစကခငးမားတြငမ အမးသမးမား အဓက အလပလပၾကပါသည။ ၂၀၁၅ ခႏစအထ စကခငးမားတြင တစေန႕လပခမာ ယြမ ၅၀ သ႔မဟတ ၆၀ ခန႕ ရပါသည။ ယခအခါ အလပလပလသက အလပခန႕ႏငသညထက ပမားေန သညအတြက လပခမားမာလညး ယြမ ၃၀ အထ ကဆငးသြားပါသည။

အထကေဖာျပပါအလပမားထတြင မသနစြမးသမား လပႏငသညအလပတစခမ မရပါ။ အလပမားမာ ကယကာယအား စကထတရၿပး စကခငးမားမာလညး ေတာငကနးမားေပၚတြင ရေနပါသည။ မသနစြမးသမားအတြက အလပခြင အေျခအေနမား ဆးရြားသညအျပင ထအလပမားသည ရာသအလကသာ ရၿပး အလြနလညး နညးပါးပါသည။ ျမစႀကးနားရ IDP စခနးတစခတြင ေနထငေသာ အမးသမးတစဥးက IDP စခနးတြင ခနစၾကာသညအထ ေနလာခသညတင အလပအကငအတညတက မရႏငပႏင ဇနးတစေယာက၊ မခငတစေယာကအျဖစ သမ ရနးကနလႈပရားရပမားက ေျပာျပပါသည -

“အစပငးတနးက စခနးကေန ကၽြနမတ႔ ရမယ အေထာကအပေဝစရ႕ ၁၀၀%က ရပါတယ။ အခ ကၽြနမက ယာယအလပေလးေတြ လပႏငလာေတာ ၇၀% ပ ေပးေတာတယ။ ကၽြနမ ေယာကားန႕ ကေလးေတြက

၂၅ FGD၊ ဂာမငေကာငး၊ ျမစႀကးနားမကမျမငေကာငး (ျမစႀကးနား)၊ ၂၀၁၈ စကတငဘာလ ၂၆။

24

ေထာကပႏငဖ႔ ကၽြနမ အလပလပရတယ။ ေယာကားက ေဆးစြေနေတာ ဘာမ မလပဘး။ သအျပငထြကရင ျပနာရာတတေတာ သ႕က အမမာပ ေနဖ႔ ေျပာရတယ။ အလပတစခ ရဖ႔ အရမးက ခကခပါတယ။ ပမန IDP ေတြေတာင အလပရဖ႔ ခကတာ ကၽြနမတ႔ဆ ပဆးတာေပါ။ ကၽြနမ IDP စခနးမာ ေနတာ ေျခာကႏစ၊ ခနစႏစေလာက ရၿပ။ ဒါေပမ အခထ အလပအကင အတညတက မရေသးဘး။”26

ဤသညမာ အဆပါ စနေခၚမႈမား၏ တစခႏငတစခ အျပနအလနဆကႏႊယခတဆကေနမႈက ေဖာျပေနပါသည။ ဂနဒါဝေသသမားက မသနစြမးမႈမား၊ ပဋပကၡ၏ သကေရာကမႈမားႏင အျပနအလနဆကႏႊယေနျခငး ျဖစပါသည။ ထ႔ျပင ‘ယာယ’ ေနရပစြန႕ခြာရသည အခနကာလသည ထမ ရညၾကာသညက ေတြ႕ရရရာ ထအခန ကာလအား မဟာဗဟာကက အသးခကာ ၎တ႔၏ စြမးရညမားက ျမႇငတငေပးျခငးျဖင ေနရပျပနေသာအခါ ကၽြမးကငမႈမားႏင ေရြးခယစရာမား ပမ မားျပားေအာင လပေဆာငေပးရန အေရးႀကးပကလညး ျပသေန ပါသည။

အထးသျဖင မတသနရာသအတြငးတြင မသနစြမးသမားသည ကယလကအဂၤါမသနစြမးမႈမားေၾကာင အျပငထြက အလပလပႏငျခငး မရသျဖင ထရာသတြင အလပမရၾကပါ။ ေႏြရာသႏင ေဆာငးရာသတြငသာ ၎တ႔ အလပလပႏင ၾကပါသည။ ထရာသႏစရာသတြငပင KIO ထနးခပနယေျမမားရ စကခငးမား၌ အလပရရန အလြနတရာ ခကခပါသည။ စကခငးပငရငမားက လပခက လတငးႏင တနးတေပးေသာလညး မသနစြမးသမားက သပမခငးလၾကပါ။ မသနစြမးသ မားသည ၎တ႔က မကႏာသာမေပးသည အလပအကငေစးကြကတြင ယဥၿပငၾကရျခငး ျဖစပါသည။ မသနစြမးသ အမးသမးတစဥးက အေျခအေနအား ဤသ႔ ရငးျပပါသည -

“ဒစခနးမာ ဟငးသးဟငးရြကစကဖ႔ ေနရာ မရဘး။ ဝကေမြးဖ႔ ေနရာ မရဘး။ ေႏြရာသမာ ငကေပာခငေတြ သယတ အလပလပက လပဖ႔ ငကေပာစကခငးက ကၽြနမတ႔ သြားပါတယ။ ဒါေပမ ေန႕တငး အလပမရဘး။ ကၽြနမတ႔ အရမးက အားစကႀကးစားမ တစပတက အမားဆး ႏစရက ဒါမမဟတ သးရကေလာက အလပ လပခြငရပါတယ။”27

ဥပမာ ေျခတတပထားရေသာ မသနစြမးသ အမးသားတစဥးက ကြငးျပငထတြင တစနာရခြထကပ၍ အလပ လပရန မလြယေၾကာငး ေျပာျပပါသည။ ေခၽြးထြကျခငးႏင အပရနေၾကာင ထသ႔ေသာ မသနစြမးသတစဥးအဖ႔ အလြနတရာ ခကခပငပနးလသညဟ ဆပါသည။28 မသနစြမးသ အမးသမးမားအတြက ကြငးျပငထတြင အလပလပရန ပ၍ပင ခကခပါသည။ အလပသဘာဝအရ ကယကာယအား လၿပး အမးသမးမားႏင မသငေတာေသာေၾကာင ျဖစပါသည။ ထ႔ျပင ထစကခငးမားတြင အသးျပေသာ ပးသတေဆးမားႏင ဓာတေျမၾသဇာ မားေၾကာင ကနးမာေရးထခကမညက စးရမပပနမႈ မားလညး ရပါသည။29

ပဋပကၡဇနမားတြင ေနထငေသာ မသနစြမးသမားသည လကနကကငပဋပကၡမား၏ဒဏက ခစားၾကရသလ ျမစႀကးနားကသ႔ ပဋပကၡဇနမဟတသည ေဒသမားတြင ေနထငေသာ မသနစြမးသမားေပၚတြငလညး သကေရာကမႈ ရပါသည။ ျမစႀကးနားမကမျမငေကာငးမ ေကာငးအပၾကးက ပဋပကၡေၾကာင ေကာငး၏ အသကေမြးမႈလပငနး အေပၚ ထခကပက ဤသ႔ ရငးျပခပါသည -

“ပဋပကၡေၾကာင မသနစြမးသ လဥးေရ တးလာပါတယ။ တစဖကမာလညး ေကာငးက လကခရရတ အလ ေငြပမာဏက ေလာကလာပါတယ။ ပဋပကၡေၾကာင ေကာငးတးဝငးကလညး အျပငထြကၿပး ရနပေငြ ရာလ႔

၂၆ BTHC ၂၊ လေတြ႕ေမးျမနးျခငး၊ ဗကလငဟင IDP စခနး (ျမစႀကးနား)၊ ၂၀၁၈ ေအာကတဘာ ၂၂။ သမသည ပလယ အေၾကာေသေရာဂါေၾကာင မသနစြမး ျဖစခရသည အသက ၃၆ ႏစအရြယ အမးသမးတစဥး ျဖစပါသည။

၂၇ JYC ၁၅၊ လေတြ႕ေမးျမနးျခငး၊ ဂယနး IDP စခနး (လငဇာ)၊ ၂၀၁၈ စကတငဘာ ၁၅။ သသည ပဋပကၡေၾကာင လက တစဖက ဆးရႈးခရသည ကယအဂၤါခ႕ယြငးသ အမးသားတစဥးျဖစၿပး အသက ၆၀ အရြယ ရၿပျဖစသည။ ကယကာယႏငရငးကာ လပရေသာ အလပမားက မသနစြမးသမား လပႏငစြမးရမႈအေပၚ စကခငး ပငရငမား၏ အျမငမားေၾကာင ျဖစပါသည။

၂၈ Ibid.၂၉ ဂယနး IDP စခနးတြင ျပလပခေသာ ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမား၊ ၂၀၁၈

25

မရေတာဘး။ ပဋပကၡေၾကာင ဘယမ သြားလ႔မရဘး။”30

ေစာငၾကညေလလာသႏင လကေတြ႕ကငသးသအျဖစ ဤနယပယတြင ကာလရညၾကာ လပကငလာခၿပး IDP စခနးမားတြင မသနစြမးသမားအေရး လပေဆာငေနသတစဥးက မသနစြမးသမား၏ အသကေမြးဝမးေကာငးမႈအေပၚ ပဋပကၡ၏ သကေရာကပအား ေအာကပါအတငး အကဥးခပ ေျပာျပခပါသည -

“ပဋပကၡက မသနစြမးတသေတြက ပၿပး မသနစြမးျဖစေစပါတယ။ ေမြးရာပါ မသနစြမးသေတြ ဒါမမဟတ ပဋပကၡမျဖစခငကတညးက မသနစြမးသ ျဖစေနၿပး ပဋပကၡက လြတေအာင ထြကေျပးလာရတသေတြ အတြက အေတာေလးက ခကခပါတယ။ သတ႔ရ႕ စတဓာတက ေသခာေပါက ထခကေစပါတယ။ ပဋပကၡမျဖစခငက သတ႔ရြာမာ မသနစြမးသေတြ ျဖစၾကေပမ သတ႔မာ ကယပငအလပအကငေတြ ရၾကတယ။”31

အသကေမြးဝမးေကာငးမႈလပငနးတစခ မရျခငးသည ဂနဒါဆငရာ ေမာလငခကမားက ဖနတးေပးသည မသနစြမးသမား၏ ဝေသသလကၡဏာမားအေပၚ ျပငးျပငးထနထန ထခကေစပါသည။ ၂၀၁၂ ခႏစႏင ၂၀၁၄ ခႏစၾကားတြင မသနစြမးသမား၏ အသကေမြးဝမးေကာငးမႈလပငနးမားက ျမႇငတငေပးရနအတြက ကာလတ အစအစဥအခ႕ ရခပါ သည။ အေသးစားလကယကကနးစငမား၊ စကခပလပငနးႏင လကမႈပစၥညးမား ထတလပသည လပငနးမား တညေထာငေပးပါသည။ သ႔ေသာ ဝမးနညးဖြယေကာငးသညမာ ေစးကြကႏင ကနၾကမးပစၥညးမား မရျခငးေၾကာင ထလပငနးမား ရပလကရပါသည။ မသနစြမးသမားသည ထအစအစဥမားက ႏစသကသေဘာကစြာ အမတရေနၾကဆ ျဖစၿပး အကယ၍ အခြငအေရးရလင ထကသ႔ေသာ ဝငေငြဖနတးႏငသည လပငနးမားအတြက ပပး ကညမႈမားက ျပနလည ရယလၾကပါသည။32

၃-၄။ ေဘးကငးလျခမႈႏင ကာကြယေစာငေရာကမႈ

ဤအပငးတြင လသားလျခေရးႏင ယငး၏ ညႊနကနးမားဆငရာ အေျခခသေဘာတရားက ရယတငျပထားပါ သည။33 လသားလျခမႈရႈေထာငမၾကညလင IDP စခနးမားတြင မသနစြမးသမား ရေနျခငးကပင ၎တ႔ လကရ ရငဆငေနရေသာ အကပအတညး၏ ညႊနကနးတစခ ျဖစပါသည။ ၎တ႔သည ၎တ႔ရြာမားမ ထြကေျပးလာစဥတြင လျခေရးဆငရာ ၿခမးေျခာကမႈအႏ ရာယမားက တကရကေသာလညးေကာငး၊ သြယဝကေသာလညးေကာငး ရငဆငခရ ပါသည။ စခနးမားတြင ေနထငစဥတြငလညး အလားတၿခမးေျခာကမႈအႏ ရာယမားအား အနညးႏငအမား ရငဆငၾကရ ပါသည။ လျခေရးဆငရာ တကရကၿခမးေျခာကမႈမားတြင အၾကမးဖကခရမႈေၾကာင ေသဆးျခငး သ႔မဟတ အသကအႏရာယ ၿခမးေျခာကခရျခငး သ႔မဟတ ပဋပကၡႏင ေျမျမႇပမငးကသ႔ အဖကစြမးအားႀကးမားသည လကနကမား အသးျပမႈေၾကာင မသနစြမးမႈမား ပမျဖစေစျခငးတ႔ ပါဝငပါသည။ လျခေရးဆငရာ သြယဝက ၿခမးေျခာကမႈမားတြင စားနပရကၡာ၊ သန႕ရငးေသာ ေသာကေရႏင အေျခခကနးမာေရးေစာငေရာကမႈကသ႔ အေျခခလအပခကမားႏင ခစားခြငမား လေလာက စြာ မရရျခငး၊ အလပလကမျဖစျခငး၊ အသကေမြးမႈျပနာ၊ ေနရပစြန႔ခြာေရႊ႕ေျပာငးရမႈႏင ပတဝနးကငညစညမးမႈတ႔ ျဖစပါသည။

အထးသျဖင တပမေတာႏင KIA ၾကား တကပြမား ျဖစပြားေနသညကာလအတြငး လကနကႀကးကညဆနမား ကျခငး ႏင ေဝဟငဗးႀကမႈမား ႀကၾကားႀကၾကား ရျခငးေၾကာင ပဋပကၡဇနမားရ IDP စခနးမားတြင ေနထငျခငးသည လျခမႈ မရပါ။ IDP ကေလးမားအား ေလယာဥပပဆြခငးေသာအခါ ကေလးမားသည ခရးသညတင ေလယာဥပ မဆြတတဘ

၃၀ L. Gam Hpam၊ ၂၀၁၈၊ Op. cit.၃၁ H. Nu Ra, ၂၀၁၈ Op. cit.၃၂ L. Zau Hkam၊ လေတြ႕ေမးျမနးျခငး၊ ဂယနး IDP စခနး မသနစြမး တာဝနခ၊ ၂၀၁၈ စကတငဘာ ၁၇။၃၃ D.A. Baldwin၊ လျခေရး၏ အေျခခသေဘာတရား၊ ႏငငတကာ ေလလာမႈမားအား ျပနလညသးသပျခငး (The Concept of Security, Review of

International Studies)၊ ၂၃ (၁)၊ ၂၀၁၅၊ စာမကႏာ ၅မ ၂၃ ႏင B. Kanti၊ လသားလျခေရး ဟသည၊ ႏငငတကာေလလာမႈမား၊ (The Idea of Human Security, International Studies)၊ ၃(၃)၊ ၂၀၀၃၊ စာမကႏာ ၂၆၅-၇၆ ကၾကည႔ပါရန။

26

ေဝဟငမဗးၾကသည ေလယာဥပကသာ ဆြျပပါသည။ ဤသညက ၾကညလင ပဋပကၡဇနတြင ႀကးျပငးလာေသာကေလးမား၏ အေတြ႕အၾကမားက ၎တ႔အား မညသ႔ ပေဖာေပးသညက ျပသေနပါသည။ ထအေတြ႕အၾကမားမာ စခနးမားတြင ေနထငေသာ IDP မားသာ ၾကေတြ႕ရသည မဟတပါ။ ၎တ႔အား အေျခအေနေပးလင ေနရပသ႔ ျပနလပါသလားဟ ေမးေသာအခါ ေတြ႕ဆေမးျမနးခေသာ မသနစြမးသ အမားစက လျခေရးအာမခခကအခ႕ ရမသာ ျပနလေၾကာငး ေျပာၾကပါ သည။ လကနကကငတပဖြ႕မား ၎တ႔၏ ရြာမားအနးအနားတြင တပစြထားသေရြ႕၊ ေျမျမႇပမငးနငးမသညအျဖစမား ဆကလကျဖစပြားေနသေရြ႕ ၎တ႔ ျပနမသြားရၾကပါ။

တာေလာႀကးကသ႔ တငးရငးသားမးစ ေရာေႏာေနထငေသာ ေဒသမားတြင ရမးနမားသည ေနရပျပနႏငေသာ လညး သ႔မဟတ ထြကေျပးရန မလေသာလညး ကခငတငးရငးသား IDP မားမာ ေနရပျပနပါက ပမ အႏရာယႀကးပါသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ တကပြျဖစေနေသာ ေဒသမားတြင ၎တ႔အား KIA သ႔မဟတ KIA အား သတငးေပးသအျဖစ သသယဝငခရႏငေျခ ပမားေသာေၾကာင ျဖစသည။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခေသာ မသနစြမးသမားက ရြာသ႔ျပနသြားသမားသည ပဒမ ၁၇/၁ ႏင ၁၇/၂ တ႔ျဖင ဖမးဆးခရမႈမားက ေျပာျပၾကပါသည။ အခ႕ကလညး ၎တ႔ မရခနတြင ၎တ႔၏ ေျမမားအား သမးယခရမညက စးရမေၾကာငး ေျပာၾကပါသည။ ေရႊဇက IDP စခနးမ မသနစြမးသ အမးသားတစဥးက34 သသည ရြာရ သ၏ ပငဆငမႈမားက ကာကြယေစာငေရာကႏငျခငး မရေတာေၾကာငး ေျပာပါသည။

“ကၽြနေတာ မသနစြမးသ ျဖစသြားကတညးက မသားစပငေျမက ျပနၿပး မၾကညႏငေတာဘး။ တျခားလေတြက ရဖနရခါျပနသြားၿပး ခဏတာ ထြနယကစကပးၿပးမ ျပနလာၾကပါတယ။ ကၽြနေတာ စတအပကရဆးက ကယအမျခဝငးကေတာင ျပနၿပး သန႕ရငးေရး မလပႏငတာကပါပ။ ကၽြနေတာက ဘာအကအညမ မေပးႏငတသ ျဖစေနတယ။ အဒလျဖစေနေတာ ကၽြနေတာမသားစပငေျမက ကၽြနေတာတ႔ မရတအခနမာ အမနးခငးတစခ႕က ယလကၾကတယ။ ကၽြနေတာတ႔ရ႕ အမနးခငးေတြက ရမးနေတြ။ သတ႔က ထြကေျပးစရာ မလဘး။”

ေရႊဇက IDP စခနးမ IDP မားကလညး အစးရထနးခပမႈေအာကရ နယေျမသ႔ လာေရာကျခငးေၾကာင မသနစြမးသ မားအေပၚ ကေရာကႏငေျခရသည အႏရာယမားက ေျပာျပပါသည။ ကယလကအဂၤါခ႕ယြငးေနေသာ အမးသား မသနစြမး သမားသည ယခငက လကနကကငတပဖြ႕ေဟာငးမားအျဖစ မၾကာခဏ သသယဝငခရၿပး စစေဆးေရးဂတမားတြင ခဏခဏ စစေမးခရပါသည။ ဤသညမာ မသနစြမးသမားအတြက ေဆးကသေစာင ေရာကမႈႏင ပညာေရးဝနေဆာငမႈမား ရရရန အဓကအတားအဆးအျဖစ ယဆၾကပါသည။35

တရတျပညနယစပတစေလာကရ IDP စခနးမားတြင ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမား၌ သန႕ရငးေသာ ေရႏငစပလဥး သည ျပနာအား ထတေဖာေျပာျပၾကပါသည။ ဖြနလြမယန စခနးမ မသနစြမးသအမးသားတစဥးက ျမစညာဘကတြင ဆငစခနးမားႏင မစစကရမား ရေနျခငး၏ အႏရာယက ဤသ႔ ေျပာျပပါသည -

“ျမစညာဘကမာ ဆငစခနးေတြ ရတယ။ ျမစေရထမာ ဆငေခးေတြ ပါလာတယ။ ကၽြနေတာတ႔က ဒေရက ခကျပတဖ႔န႕ ေသာကေရအျဖစ သးရတယ။ ေရက မသန႕ဘး။ စခနးမာေနတသေတြ ေခာငးထမာ ေရဆငး ခးၿပးရင ေပြးလမး အေရျပားေရာဂါေတြ ျဖစၾကတယ။”36

မသနစြမးသ IDP မားႏင မသနစြမးမဟတေသာ IDP မားကလညး ျမစညာဘကမ မစစကရမားတြင ဆာလဖာမား အသးျပေနမႈက စးရမပပနၾကပါသည။ အခ႕ေသာ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက စခနးတြင အေၾကာေသေသာ လနာမား ႏင မသနစြမးေသာ ကေလးမား အေရအတြက တးလာျခငးသည တရတျပညဘကမ မေကာငးေသာ အစားအေသာကမားက စားေနရေသာေၾကာငဟ ယဆၾကပါသည။ စခနးတြင မမတ႔ဖာသာ ဟငးသးဟငးရြက စကစားရန၊ အမေမြးတရစာၦနမား

၃၄ SZC ၃၊ လေတြ႔ေမးျမနးျခငး၊ ေရႊဇက IDP စခနး (ျမစၾကးနား)၊ ၂၀၁၈ ေအာကတဘာ ၁၈၊ ေဆးကသေစာင႔ေရာကမႈ မရေသာေၾကာင႔ ေလျဖတေရာဂါ ခစားေနရသ အသက ၄၇ ႏစရ အမးသား။

၃၅ Ibid. ၃၆ HLYC ၂၊ ၂၀၁၈၊ Op. cit.

27

ေမြးျမရန ေနရာမရျခငးေၾကာင ထအစားအစာမားက စားေနရျခငး ျဖစသည။ တစဖကတြငလညး စခနးအနးဝနးကငရ စကခငးမားတြင ပးသတေဆးမား အသးျပေနမႈေၾကာင ပတဝနးကင ညစညမးမႈမားက စးရမပပနၾကပါသည။ ထသ႔ ပတဝနးကငညစညမးမႈေၾကာင အနာဂတမးဆကမားတြင မသနစြမးသမား တးလာမညက စးရမေနၾကပါသည။

KIO ထနးခပေသာ ေဒသမားရ စခနးမားမ ေဆးခနးမားတြင အေထြေထြကနးမာေရးေစာငေရာကမႈမားက မသနစြမးသမား ရယႏငေသာလညး ေဆးခနးမ ရရသည ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈမားသည ေရာဂါႀကးမားက မကသ ေပးႏငပါ။ အစးရထနးခပမႈေအာကရ IDP စခနးမားတြင KIO ေဆးရထက ပေကာငးေသာ အစးရ၏ အေထြေထြေဆးရမ ကသေစာငေရာကမႈမားက ရယခြငရပါသည။ KIO ထနးခပသည နယေျမတစခမ မသနစြမးေသာ အမးသားတစဥးက အထးက ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈမား လအပပက ေအာကပါအတငး အကဥးခပေျပာျပပါသည -

“အေထြေထြကနးမာေရးေစာငေရာကမႈက ရဖ႔အတြက အတားအဆးမရေပမ အဒါက မထေရာကပါဘး။ မၾကာေသးခငက ကၽြနေတာသား ငကဖားမၿပး သတ႔ ေကာငးေကာငး မကႏငေတာ ငကဖားပးက ဥးေႏာကထ ေရာကသြားတယ။ အေျခအေနက ေတာေတာစးရမရတယ။ ကၽြနေတာေျခေထာကလညး ခြစတတာ ႏစႀကမရၿပ။ ေကာငးမလာေသးဘး။ ဆရာဝနက ကၽြနေတာ တတယအႀကမ ခြဖ႔ မျဖစႏငေတာဘးလ႔ ေျပာတယ။ အဒါေၾကာင အခေတာ တငးရငးေဆးပ အားကးေနရတယ။ ဒါေပမ ေျခေထာကအရးစေတြက ထြကေနတနးပ။ ဇာဂနာန႕ ဆြထတေနရတယ။”37

ဝနေဆာငမႈေပးသမား၊ စခနးေကာမတမားႏင ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမားတြင ၎တ႔က SGBV ႏငပတသကေသာ ႀကးႀကးမားမား ျဖစရပမား မရဟ ဆပါသည။ ယခအခနအထ SGBV အၾကမးဖကမႈမားအား ကာကြယရန သ႔မဟတ တ႔ျပနေဆာငရြကေပးရန ကာကြယေစာငေရာကေပးသည ယႏရားမား မရေသးပါ။ သ႔ေသာ ထသ႔ဆ၍ စခနးပတဝနးကင သည မသနစြမးသမား၊ အထးသျဖင မနးကေလးငယမားအတြက ထအႏရာယမား ကငးေဝးကာ ေဘးကငးလျခသညဟ ယဆ၍ မရပါ။ လမႈအသငးအဝငးက ထကစၥအား လသရငၾကားျဖစေအာင၊ အမားျမငသာေအာင မလပလ၍ ထသ႔ ေျပာဆၾကသညဟ ယဆရပါသည။ လမႈအသငးအဝငးက အခ႕ေသာ နစနာမႈမား၊ အထးသျဖင အၾကမးဖကခရသမားက ထအေၾကာငး ထတမေျပာရန တားျမစျခငးမး ရေကာငး ရႏငပါသည။ အထးသျဖင မသနစြမးသ မနးကေလးငယမားသည ၎တ႔မဘမား စခနးမထြကကာ ေန႕စားအလပ သြားလပေသာအခါတြင လျခမႈ မရၾကပါ။ ပေတာကၿမင IDP စခနးမ ထအျဖစမးၾကရသတစဥး၏ မခငက ဤသ႔ ေျပာျပပါသည -

“ေျပာျပရမာ ရကဖ႔ေကာငးပါတယ။ အနးအနားမာ ေနတ လယတမာတစေယာကက ကၽြနမသမးက ေႏာငယကဖ႔ ႀကးစားခတယ။ ကေလးက အရမးေၾကာကၿပး ထြကေျပးရတယ။ ဒါေတာင ေဘးကလ ေတြက ဘာမမျဖစပါဘးလ႔ပ တြငတြငေျပာေနၾကတယ။ ကၽြနမေယာကားန႕ ကၽြနမ စခနးအျပင ထြကၿပး ေန႕စားသြားလပတအခနမာ ျဖစတာ။ သ႕က ကေလးအငယေတြန႕ ထားခရတာေလ။ ကၽြနမ တ႔ ဒါက ဘယလထတေျပာရမလ မသဘး။ ေဘးကလေတြက ကၽြနမတ႔ကပ အျပစတငၾကတယ။ ဒေလာကထငရားေနတာက သတ႔က ဘာမမျဖစဘးလ႔ ေျပာတယ။ ကၽြနမတ႔မာ အဒလ ခါးသးတ အေတြ႕အၾကေတြ ခစားေနရတယ။”38

ဤေနရာတြင SGBV ၏ အႏရာယမားအေၾကာငးႏင ဂနဒါညမမႈအေၾကာငး အသပညာျဖန႔ေဝမႈမား ပမ ျပလပ ေပးရန လအပပါသည။ ထ႔ျပင ဤျပနာႏငစပလဥး၍ အျပနအလနပပးကညသည အဖြ႕မား ဖြ႕စညးႏငမည နညးလမး မားက ရာေဖြရပါမည။ ဥပမာ မသနစြမးသျဖစေစ၊ မသနစြမးမဟတသျဖစေစ မနးကေလးငယမားက အလညက ေစာင ေရာကေပးသည ဌာနမား ဖြငလစရန သ႔မဟတ တစဥးႏငတစဥး ကညေစာငေရာကေပးႏငသည စနစမား တညေထာငရန ျဖစပါသည။

၃၇ JYC ၈၊ လေတြ႕ေမးျမနးျခငး၊ ဂယနး IDP စခနး၊ ၂၀၁၈ စကတငဘာ ၁၅။ သသည ကယလကအဂၤါခ႕ယြငးေနေသာ အသက ၅၀ အရြယ အမးသားတစဥး ျဖစပါသည။

၃၈ PDMC ၁၊ လေတြ႕ေမးျမနးျခငး၊ ပေတာကၿမင IDP စခနး (ျမစႀကးနား)၊ ၂၀၁၈ ေအာကတဘာ ၁၆။ သမသည ပလယေၾကာင မသနစြမးျဖစခရေသာ ၁၉ ႏစ အရြယ မနးကေလးတစဥး ျဖစပါသည။

28

ထ႔ျပင အေျခအေနအေတာမားမားတြင မသနစြမးသ အမးသားမားႏင ေယာကားေလးမား၊ အထးသျဖင စကားမေျပာႏငသ သ႔မဟတ ဥာဏရညမသနစြမးသမားသည SGBV ကးလြနရန ပစမတထားခရႏငပါသည။ အဘယ ေၾကာငဆေသာ ၎တ႔သည အၾကမးဖကခရျခငးက ျပနမေျပာႏငသမား သ႔မဟတ ၎တ႔ေျပာလင လမားက ယၾကညမညမဟတဟ ယဆေသာေၾကာင ျဖစပါသည။ ေယာကားပသမႈလကၡဏာမားႏငစပလဥး၍ ပေသကားက သတမတထားေသာ စမားႏင မကကညသည မသနစြမးသ အမးသားမား သ႔မဟတ ေယာကား ေလးမားသညလညး အမတြငးအၾကမးဖကမႈ၏ သားေကာငမား ျဖစလာႏငပါသည။ ဤသေတသနတြင အမးသား မသနစြမးသတစဥးအေၾကာငး ၾကားသခရပါသည။ ထအမးသား၏ မနးမဘကမ ပါလာေသာ သားသည မသနစြမးသည ၎၏ ပေထြးအား အၿမအၾကမးဖက တကခကသညဟ သရပါသည။ ပေထြးအား ရကႏကျခငး၊ လညပငးက ဓားျဖငလးျခငးတ႔ ျပလပပါသည။ ထသမာ ေဘးကငးရနအတြက ဘနးႀကးေကာငးတြင သြားေနရပါသည။ အမးသားမားအေပၚ မသားစ၏ အၾကမးဖကမႈမားသည အမနတကယျဖစပြားလကရၿပး ထ အေၾကာငးက ထတေဖာေျပာဆလငလညး ကရ႕ရႈတချခငးခရႏငေျခသာ ပမားပါသည။ SGBV အေၾကာငး အသပညာျဖန႔ေဝမႈမားအတြက ေဘးကငးလျခေသာ ေနရာမား၊ အခြငအလမးမား ဖနတးေပးရန ႀကးပမးရာတြင အမးသားမားႏင ေယာကားေလးမားအတြကပါ ထညသြငးေဆာငရြကေပးသငၿပး ၎တ႔ထမ အၾကမးဖက ခရႏငေျခရသမားက ကမးလငႀကဆကာ ပပးကညသငပါသည။

၃-၅။ ၿငမးခမးေရးႏင ပဋပကၡဆငရာ သေဘာထားအျမငမား

“ကၽြနမအတြက ၿငမးခမးေရးဆတာ ကၽြနမတ႔ရြာမာ ေပာေပာရႊငရႊင ေနထငႏငတ အေျခအေနေတြလ႔ အဓပၸါယ ရပါတယ။”39 IDP စခနးမားတြင ေနထငေသာ မသနစြမးသမားက ၿငမးခမးေရးဆသညမာ အေျခခလအပခကမား ျပညစ၍ ေဘးကငးလျခမႈဟ အဓပၸါယဖြငၾကပါသည။ ၎တ႔အတြက ၿငမးခမးေရးဆသညမာ ထမငးနပမနေအာင စားႏငမႈ၊ လြတလပစြာ သြားလာႏငမႈ၊ မမေျခေထာကေပၚ မမ ရပတညႏငမႈ၊ စစပြၿပးဆးမႈႏင အမျပနႏငမည အေျခအေနဟသည အဓပၸါယမား ရပါသည။ ၎တ႔အတြက ၿငမးခမးေရးသည ၎တ႔၏ ေန႕စဥဘဝအေပၚ ႀကးစြာ သကေရာကမႈရေသာ လကေတြ႕ကသည အယအဆတစခ ျဖစပါသည။

မသနစြမးသအမးသမးတစဥးက ၿငမးခမးေရးအား လမား၊ မသားစ၊ ရပရြာႏင ႏငငၾကား သဟဇာတမတသည ဆကဆေရးတစခအျဖစ အဓပၸါယဖြငပါသည -

“ၿငမးခမးေရးဆတာ လတစေယာကန႕ မသားစၾကား၊ လတစေယာကန႕ မတေဆြသငယခငးေတြၾကား ေပာရႊငစရာေကာငးတ ဆကဆေရး ရေနတာပါ။ လြတလြတလပလပန႕ ေဘးအႏရာယကငးကငး ခရးသြားလာႏငၿပဆရင တငးျပညတးတကေနၿပဆတာ ခစားလ႔ရမာပါ။”40

မသနစြမးသအမးသား ေနာကတစဥးအတြကမ “ၿငမးခမးေရးဆတာ ေဘးကငးလျခမႈႏင ဘဝသာယာအဆင ေျပမႈအတြက ဝငေပါကတစခ ျဖစပါတယ” ဟ ဆပါသည။ ၁၇ ႏစတာ အပစအခတရပစခသည ကာလအတြငး က ရရခသည ၿငမးခမးေရးမးက သ မႏစသကခေၾကာငး ဤသ႔ ေျပာျပပါသည -

“ၿငမးခမးေရးအေၾကာငး ေျပာမယဆရင ၁၇ ႏစၾကာ အပစအခတရပစထားစဥကာလက ၿငမးခမးေရးမးက ကၽြနေတာ မႀကကဘး။ အဒအခနတနးက ကၽြနေတာတ႔ ေျမမာ ကၽြနေတာတ႔ ရငးႏးျမႇပႏထားခတာေတြက ေတာင ကၽြနေတာတ႔ ျပနမခစားခရပါဘး။ ကၽြနေတာ လခငတ ၿငမးခမးေရးမးက ေရရညတညတၿပး ကၽြနေတာတ႔ေတြ ေဘးကငးလျခစြာန႕ ေပာေပာရႊငရႊင ေနသြားႏငတ ၿငမးခမးေရးမးပါ။ တစသကလးတညၿမတ ၿငမးခမးေရးကပ လခငပါတယ။ ယာယၿငမးခမးေရးမး မလခငဘး။”41

၃၉ MRCC ၅၊ ၂၀၁၈ Op. cit.၄၀ MBS ၃၊ ၂၀၁၈ Op. cit. ၄၁ JYC ၅၊ ၂၀၁၈၊ Op. cit.

29

ထသကပင ၿငမးခမးေရးအား လြတလပစြာ သြားလာႏငမႈအျဖစ အဓပၸါယဖြငပါသည - “ၿငမးခမးေရးလ႔ ေျပာရင ဘယေနရာကမဆ ေဘးကငးစြာန႕ လြတလြတလပလပသြားႏငတာက ဆလတာပါ”42 ဟ ဆေလသည။ လမားသည ေကာငးေကာငးမြနမြန လပကငစားေသာကႏငၿပး ၎တ႔၏ ဝေသသအေၾကာငးအခကမား မညသ႔ပင ရေစကာမ ၎တ႔အားလး၏လ႕အခြငအေရးမားက ေလးစားေစာငေရာကေပးသည ၿငမးခမးေရးမးက လလားလကရၾကပါသည။

မသနစြမးသမား၊ အထးသျဖင အရပသား မသနစြမးသမားက ပဋပကၡအား နားလညမႈလြျခငး၊ ေလာဘ၊ အကငဆးမား၊ တစဥးႏငတစဥး အေပးအယညႇႏႈငးေနထငျခငး မရမႈတ႔မ ထြကေပၚလာေသာ မလလားအပသည မေကာငး ဆးဝါးအျဖစ ရႈျမငၾကပါသည။43၎တ႔အဖ႔ ပဋပကၡသည ျဖတသနးသြားရာ လမးတစေလာက အရာရာတငးက နငးေျခ ဖကဆးသြားသည စကယႏရားႀကးတစခပင ျဖစပါသည။ ဂယနး IDP စခနးမ အမးသား မသနစြမးသ တစဥးက ေအာကပါအတငး ေျပာပါသည -

“ပဋပကၡေၾကာင ျပနာေတြအမားႀကး ျဖစလာပါတယ။ ကၽြနေတာတ႔ ဘာမ မလပႏငၾကပါဘး။ အထးသျဖင မသနစြမးတသေတြ ဘာမ လပလ႔မရပါဘး။ စစသာမရရင အားလး အဆငေျပသြားမာပါ။ ပဋပကၡေၾကာင ကၽြနေတာတ႔လ မသနစြမးသေတြ ပမားလာတယ။”44

မသနစြမးသမားအတြက ပဋပကၡသည မေကာငးဆးဝါးတစေကာငျဖစၿပး ၎တ႔၏ ေမာလငခကမားႏင အပမကမား က ေပာကဆးေစသညအရာ ျဖစသည။ သတ႔သည အနာဂတအတြက မညသညအစအစဥမ မေရးဆြႏငၾကပါ။ ေကာငးမြနသည မသားစဘဝတစခကလညး မရရႏငပါ။ အခ႕အတြကဆလင ပဋပကၡသည အမေထာငျပႏငမည အခြငအလမးက ပကျပယသြားေစပါသည။ ပဋပကၡသာ မျဖစခလင ထမသနစြမးပဂၢလသည အမေထာငျပကာ မသားစတစခ ရေနၿပျဖစပါသည။ သသည ေျမျမႇပမငးေၾကာင မသနစြမးသတစဥး ျဖစခရသည။ သ၏ မဘမားက သ႕အား အမေထာငျပေစလေသာလညး သ၏ မသနစြမးေသာ ဘဝအေျခအေနေၾကာင အမေထာငျပလစတ မရေတာပါ။ ဂယနး IDP စခနးမ အျခားမသနစြမးသအမးသားတစဥးကလညး ဤသ႔ ေျပာပါသည -

“စစမျဖစမက ကၽြနေတာတ႔ရြာန႕ ကၽြနေတာတ႔ မသားစေတြအတြက အစအစဥေတြ အတတဆြခၾကတယ။ ဒါေပမ အခေတာ ဒပဋပကၡေၾကာင ကၽြနေတာတ႔ရ႕ ေမာလငခကေတြအားလးက စြန႕လႊတလကရတယ။”45

ေတြ႕ဆေမးျမနးခသည အရပသား မသနစြမးသ အမားစက ၿငမးခမးေရးက အျမနဆး ရလၾကပါသည။ သ႔မသာ သတ႔ အမျပနႏငၾကမညျဖစသည။

အရပသား မသနစြမးသမားႏငမတဘ စစမႈထမးေဟာငး မသနစြမးသမား၏ ပဋပကၡအေပၚ ထားရသည သေဘာထား အျမငသည ႏငငေရးႏငပ၍ ႏးႏႊယပါသည။ စစဆသညမာ မလလားအပသည မေကာငးဆးဝါးဟ ယဆရန မလဟ ၎တ႔က ျမငပါသည။ အခ႕ဆလင စစဆသညမာ လအပၿပး ကခငလမးမားအား ပမ စညးလးကာ ႏငငေရးအျမင ပမ ႏးၾကားေနေစမည အရာဟပင ျမငပါသည။ ၎တ႔သည ေျခလကအဂၤါမား ဆးရႈးခရသည အတြက ၎တ႔ ေပးဆပခရသည အေရးကစၥႏင ပနးတင ေအာငျမငျပညေျမာကရန အဆးထ တကပြဝငသြား ရန ဆႏၵရၾကပါသည။46

၄၂ Ibid.၄၃ HLYC ၁၊ လေတြ႕ေမးျမနးျခငး၊ ဖြနလြမယန IDP စခနး၊ ၂၀၁၈ စကတငဘာ ၂၀။ သသည မသနစြမးမႈ တစခထကမက ရေသာ အသက ၅၈ ႏစအရြယ

အမးသားတစဥး ျဖစပါသည။ ၄၄ JYC ၂၆၊ လေတြ႕ေမးျမနးျခငး၊ ဂယနး IDP စခနး၊ ၂၀၁၈ စကတငဘာ ၁၇။ သသည မသနစြမးမႈတစခ ထကမက ရေသာ အသက ၃၀ ႏစအရြယ အမးသားတစဥး

ျဖစပါသည။၄၅ JYC ၁၅၊ ၂၀၁၈၊ Op. cit.၄၆ FGD၊ ဘြမဆစ IDP စခနး (မငဂာယန)၊ ၂၀၁၈ စကတငဘာ ၂၅။

30

၄။ သးသပခကႏင အၾကျပခကမား

ဤသေတသနတြင မသနစြမးသမားအေၾကာငးႏင ၎တ႔အေပၚ ကေရာကေနသည ဂနဒါႏငစပလဥးေသာ ပဋပကၡ၏ အကးသကေရာကမႈမားက ပမနားလညသရႏငေရးတြင ရေနသည ကြာဟခကမားက ျဖညဆညးေပးရန ႀကးပမးထားပါသည။ ကနဥးဆနးစစေလလာမႈတြင လကရေဆာငရြကေပးလကရသည အေျခခအကဆး အဆငရ ဝနေဆာငမႈမားသည ဂနဒါရႈေထာင သ႔မဟတ မသနစြမးမႈမားအေပၚ လ႕ေဘာငအဖြ႕အစညးမ ထားရေသာ အျမငတ႔က ထညသြငးစဥးစား လပေဆာငေပးေနျခငး မရေၾကာငး ေတြ႕ရခပါသည။ ထရႈေထာင မားမ ခဥးကပေဆာငရြကေပးရန အေရးတႀကး လအပလကရၿပး ထသ႔ ေဆာငရြကေပးႏငရနအတြက ဝနေဆာငေပးသမား၊ စခနးမ ေစတနာဝနထမး လပအားေပးမားႏင မသနစြမးသမား ကယတငအား စြမးရညျမႇငတငမႈမား ျပလပေပးရန လအပပါသည။ စြမးရည ျမႇငတငမႈမားတြင ဂနဒါညမမႈဆငရာ အေျခခေမာဂးမား၊ မသနစြမးမႈဆငရာ အသပညာမား၊ ၎တ႔အေပၚ ပဋပကၡ၏ အကးသကေရာကမႈမားအေၾကာငး ေဆြးေႏြးမႈမားႏင ၿငမးခမးေရးက ပပးေပးႏငမည၊ လ႕အခြငအေရးမားက ပမ ေလးစားလကနာေအာင လပေဆာငႏငမည အခြငအလမးမား ရာေဖြျခငးတ႔ ပါဝငသငပါသည။

လတတေလာတြင မသနစြမးသမားသည ၎တ႔၏ ဘဝမားႏင အသကေမြးမႈလပငနးမားအေပၚ ပဋပကၡ၏ သက ေရာကမႈအမးမးအား ခစားေနရပါသည။ ေျမျမႇပမငးမား သ႔မဟတ ပဋပကၡႏငစပလဥးေသာ အၾကမးဖကမႈမားေၾကာင ေျခလကအဂၤါမား ဆးရႈးရျခငးမစ၍ ပစခတတကခကမႈမားေၾကာင အစလက ေနရပစြန႔ခြာေျပးရျခငးအထ အမးမးေသာ အကးသကေရာကမႈမားက ခစားရပါသည။ ေနရပစြန႕ခြာထြကေျပးရမႈက အမးသား မသနစြမးသမားေရာ၊ အမးသမး မသနစြမးသမားအတြကပါ မသနစြမးမႈက ေကာလႊားသည နညးလမးမားႏင ဝငေငြဖနတးသည စနစမားက ပကျပား သြားေစၿပး မသားစဆကဆေရးအေျခအေနမားအေပၚ ဆးကးသကေရာကမႈမား ျဖစေပၚေစပါသည။ မသနစြမးသမားႏင ၎တ႔၏ မသားစမားက စးပြားေရးအကပအတညးမားႏင ေယာကားပသမႈ ဆငရာ ေမာလငခကမားက ျပညမေအာင ေဆာငရြကႏငစြမး မရမႈတ႔က ရငဆငရေသာအခါ စတကေဝဒနာႏင ေမာလငခကကငးမမႈကသ႔ေသာ စတကနးမာေရး ျပနာမား အေတြ႕ရမားေၾကာငး ေျပာျပၾကပါသည။ ဖအားမားေအာကတြင မသားစစညးလးညညြတမႈအတြက စနေခၚမႈ မားႏင မသားစၿပကြႏငသည အႏရာယမား အေၾကာငးကလညး မၾကာခဏ ၾကားသရပါသည။

မသနစြမးသမားသည အသကအရြယမေရြး၊ ၎တ႔၏ သားသမးမားႏင မသားစမားပါမကန မသနားမလညမႈ၊ ပ ေသကားခပ အေတြးအေခၚအယအဆမားႏင ေၾကာကရြ႕မႈမားမ အျမစတြယလာေသာ ခြျခားဆကဆမႈႏင ကရ႕ရႈတခမႈမား က ရငဆငၾကရပါသည။ မသနစြမးမႈမားႏင ဂနဒါမညမမႈမားအား လမႈအဖြ႕အစညးက မညသ႔ ရႈျမငသေဘာထားေၾကာငးႏင အားလးပါဝငႏငမႈ၊ မသနစြမးသမားက ႀကဆလကခႏငမႈႏင အျပနအလနပပးကညမႈတ႔ ရရေအာင မညသ႔ ပပးကညရမည ဆသညက အသပညာျဖန႕ေဝမႈမား ျပလပေပးရန မားစြာလအပေနၿပး ထသ႔ ျပလပေပးမညဆပါက ရရမည အကးေကးဇး မာလညး ႀကးမားလပါသည။ အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးႏင ဘရားေကာငးမားသည ဤအတြက ပါဝငေဆာငရြက ေပးႏငပါသည။

ျမနမာႏငငတြင လကရ ေဆာငရြကဆျဖစသည ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥအတြငးတြင မသနစြမးသမားအပါအဝင ႏငငသားမားအားလးအတြက ေရရညတညတမည ၿငမးခမးေရး ရရေအာင တစဖကတစလမး ပါဝငကညေပးလပါက ပါဝငႏငမည အခြငအလမးမားႏင စြမးေဆာငခြငမား ေပးထားသည အားလးပါဝငႏငေသာ ၿငမးခမးေရးတညေဆာကမႈ နညးလမးတစခ ရရန လအပပါသည။ အားလးပါဝငႏငေသာ နညးလမးတစခက ေရးဆြခမတႏငရနအတြက အကး သကဆငသမားသည ရပရြာလထအေျချပ ၿငမးခမးေရးႏင ျပနလညသငျမတေရး လပငနးစဥမားတြင မသနစြမးသမားႏင ဆကသြယညႇႏႈငးေဆြးေႏြးႏငမည အခြငအလမးမားက ရာေဖြႏငပါသည။ မသနစြမးသမားသည အနာဂတ ကခငျပညနယ ၿငမးခမးေရး၏ အစတအပငးတစခ ျဖစရမညျဖစၿပး ၎တ႔၏ လအပခကမားက ျဖညဆညးေပးကာ ၎တ႔၏ အျမငမားကလညး တငျပခြငေပးရမညျဖစသည။ ၎တ႔သည ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥအေၾကာငး သတငးအခကအလက မားက ရရပငခြငရၿပး ထသတငးအခကအလကမားအား IDP စခနးမားသ႔ ေပးပ႔ျခငးႏင မသနစြမးအဖြ႕အစညးမား (DPOs) မတစဆင ေပးပ႔ျခငးတ႔ ျပလပေပးႏငပါသည။ မသနစြမးအဖြ႔အစညးမားအေနျဖငလညး ၿငမးခမးေရးႏငဆကႏႊယေသာ

31

ေဆြးေႏြးပြမားတြင မသနစြမးသမား၏ အေရးကစၥမားက တငျပေပးႏငသည လပငနးစဥမား သ႔မဟတ သြားလာေရးတြင အတားအဆးမား ႀကေတြ႕ေနရသည မသနစြမးသမားက ထေဆြးေႏြးပြမားတြင ပါဝငလပါက ပါဝငႏငေအာင ကညပပးႏငမည နညးလမးမားက ရာေဖြေပးသငပါသည။

32

အၾကျပခကမား

ဂနဒါေမာလငခကမားဆငရာ အၾကျပခကမား

၁။ သေတသနေတြ႕ရခကမားအရ အမးသား/အမးသမး မသနစြမးသမားအတြက အမးသား/အမးသမးတစေယာက ၏ ျဖစတညမႈႏငစပလဥး၍ ပမပြငလငးေသာ အေတြးအေခၚမားက နားလညသေဘာေပါကရနႏင လကခကငသး ႏငရန ကညပပးေပးမည အသပညာျဖန႔ေဝမႈအစအစဥမားက မသနစြမးသမားအတြက ကယကယျပန႕ျပန႕ ျပလပေပးရန လအပေနေၾကာငး ေတြ႕ရပါသည။ လကရ လကခထားၾကသည တငးကပသည ဂနဒါစမားသည အားမလအားမရျဖစမႈမားႏင စတကေဝဒနာမားက ျဖစေပၚေစၿပး စတကနးမာေရးျပနာမားက ပမဆးရြားေစ ပါသည။ စတဖစးမႈမားႏင အားမလအား မရျဖစမႈမားက ဖယရားႏငရနအတြက လတစေယာကအေနျဖင အေကာငးဆး လပေဆာငႏငမည နညးလမးအမးမးက အတညျပကာ တနဖးထားသည ပမေပာေပာငးေသာ ဂနဒါစမားက အေထာကအကျဖစႏငပါသည။ ဥပမာ မသနစြမးမႈမားႏင ေနရပစြန႔ခြာေရႊ႕ေျပာငးရမႈ၏ စနေခၚမႈ မားက ရငဆငရာတြင သတႏင စတရညသညးခမႈ၌ စနမနာျပ ပဂၢလတစဥးအျဖစ ေနထငျပျခငး သ႔မဟတ လပ ေဆာငခကတစခချဖငျဖစေစ သ႔မဟတ အသဥာဏဗဟသတမားက ေဝမ၍ ျဖစေစ မညသည နညးလမးျဖငမဆ မသားစ သ႔မဟတ မမပတဝနးကငအတြက တစဖကတစလမးမ ပါဝငကညေပး ျခငးတ႔ ျဖစႏငပါသည။ အမးသား မသနစြမးသမား၏ ဇနးမား သ႔မဟတ အမနးခငးမားက ဝငေငြထြကရာလင အမးသား မသနစြမးသမားက မသားစက ပပးေပးရနအတြက အမမႈကစၥမားက တာဝနယလပေပးႏငပါသည။

၂။ မသနစြမးသမားႏင ၎တ႔သည ခ႕ယြငးခကမား၊ ပတ၀နးကငရ အတားအဆးမားေၾကာင ထတလပႏငစြမးအား အကန႕အသတရမႈမား (ဥပမာ ၾကမၼာဆးမားႏင ၾကေတြ႕ရခနတြင ၎တ႔ စစညးႏငသည စတစြမးအားႏင ယၾကညမႈအပါအဝင) အား ပမလကခနားလညေပးႏငရနအတြက ျပညသလထအား အသပညာျမႇငတငေပးရန ျဖစပါသည။

၃။ မသနစြမးသမားအား မညသ႔ ပပးကညေပးရမည၊ ပပးကညေပးလေၾကာငး မညသ႔ ကမးလမးေမးျမနးရမည ဆသညတ႔ႏငစပလဥး၍ အမားျပညသ ရရႏငသည လကေတြ႕လမးညႊနခကမားက ပပးေပးရန ျဖစပါသည။ ထလမးညႊနခကမားအား မသနစြမးအဖြ႔အစညး အပါအဝင အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးမား သ႔မဟတ သကဆင ရာ အာဏာပငမားက ပပးေပးႏငပါသည။

ၿငမးခမးေရးႏင ျပနလညသငျမတေရးက အေထာကအပျပရန အၾကျပခကမား

၄။ KIO ထနးခပနယေျမမားမ စစမႈထမးေဟာငး မသနစြမးသမားအား စတကေဝဒနာႏင အျခား စတဖစးမႈမား ေလာပါးသကသာသြားေစရနအတြက အရပသား မသနစြမးသမားႏငအတ ေပါငးစညးေပးရန ျဖစပါသည။ သ႔မသာ ၎တ႔သည ပမကယျပန႕သည လမႈအဖြ႕အစညးထမ စတပငးဆငရာ၊ စတဓာတေရးရာ ပပးမႈမား ရရႏငၿပး အရပသား မသနစြမးသမားထမ အျပနအလနပပကညမႈမားလညး ရရႏငမညျဖစသည။

၅။ မသနစြမးသမားသည ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥအေၾကာငး သတငးအခကအလကမားက ရရပငခြငရၿပး အကးသကဆငသမားသည ရပရြာလထအေျချပ ၿငမးခမးေရးႏင ျပနလညသငျမတေရး လပငနးစဥ မားတြင မသနစြမးသမားႏင ဆကသြယညႇႏႈငးေဆြးေႏြးႏငမည အခြငအလမးမားက ရာေဖြႏငပါသည။ မသနစြမးသ မားသည အနာဂတ ကခငျပညနယ ၿငမးခမးေရး၏ အစတအပငးတစခ ျဖစရမညျဖစၿပး ၎တ႔၏ လအပခက မားက ျဖညဆညးေပးကာ ပဋပကၡ၏ သားေကာငမားအျဖစ ၎တ႔၏ အျမငမားကလညး တငျပခြငေပးရ မညျဖစသည။

၆။ မသနစြမးသမားႏငျပလပခသည႔ ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈအမားအျပားတြင ၎တ႔က ၎တ႔၏ ကစၥရပမားက မဒယာ တြင တငျပလသညဟ ေျပာၾကပါသည။ ထ႔ေၾကာင ျမနမာႏငင၏ ဒမကေရစကးေျပာငးေရး လပငနးစဥ အားေကာငးေအာင ပပးရန ႀကးပမးေဆာငရြကေနေသာ ႏငငလးဆငရာ မဒယာႏင ေဒသခမဒယာမားသည

33

ၿငမးခမးေရး၊ ပဋပကၡ၊ ဒမကေရစႏင ဖြ႕ၿဖးေရး ကစၥမားအေၾကာငး ေဆြးေႏြးမႈမားတြင လမႈအဖြ႕အစညးအတြငးရ ဖယၾကဥခထားရဆးေသာသမား ပါဝငေဆြးေႏြးႏငမည၊ ၎တ႔၏ အေရးကစၥမားႏင ဥးစားေပးမားက တငျပႏင မည အခြငအလမးမား ဖနတးေပးသငပါသည။

စတဓာတေရးရာ ႏင႔ လမႈေရး ပပးမႈမားဆငရာ အၾကျပခကမား

၇။ မေတာတဆ ထခကဒဏရာရျခငး၊ ေရႊ႕ေျပာငးခရျခငး သ႔မဟတ အၾကမးဖကမႈႏင႔ ေတြ႔ၾကရျခငးေၾကာင႔ စတ ဒဏရာ ျပငးစြာခစားေနရေသာ မသနစြမးသမာအား သင႔ေလာသည႔ စတဓာတေရးရာဆငရာ ပ႔ပးမႈမား ေထာကပ႔ ေပးသင႔သည။ ထပ႔ပးမႈမားက တစဥးခငးပ႔ပးမႈမား ျပလပေပးသင႔ေသာလညး ရပေငြႏင႔ လအငအား ကန႔သတခကမား ရပါက ကယထကယထ အပစငယေလးမားျဖင႔ ေဆာငရြကေပးမညဆလင မခခမခသာ ခစားရမႈမားအတြက ထြကေပါကျဖစေစႏငျပး စတဓာတတကၾကြေစမႈမားက ျဖစေပၚေစပါသည။

၈။ အာဏာပငမား၊ စခနးေကာမတမားႏင ဝနေဆာငမႈေပးသမားသည မသနစြမးသမားအတြက အားကစား လပႏင ရနႏင ၎တ႔၏ စြမးရညမားက ျပသႏငမည အခြငအလမးမား (ဥပမာ talent show ကသ႔) ဖနတးေပးႏငပါသည။ အားကစားႏင အားလပခနတြင လႈပရားမႈမားက စစဥေပးရာတြင မားေသာအားျဖင အမးသားထ၏ ဆႏၵမားကသာ ဥးစားေပးေလရသညအတြက မသနစြမးသ အမးသမးမားႏင မနးကေလးငယမား၏ ဆႏၵမားကလညး ထညသြငး စဥးစားေပးေၾကာငး ေသခာေအာင လပေဆာင သငပါသည။

၉။ အစးရႏင KIO ထနးခပသည နယေျမႏစခစလးတြင မသနစြမးသမားအတြက ၎တ႔၏ စြမးေဆာငရညမား အလက ဝငေငြဖနတးႏငသည နညးလမးမားက ပမဖနတးေပးရန လအပပါသည။ ၎တ႔သည ဝငေငြ ရာႏငျခငး၊ မသားစအတြက တစဖကတစလမး အေထာကအကျပႏငျခငးျဖင ၎တ႔၏ ကယပငပရပမားက ပမေကာငးမြန ေအာင ပေဖာႏငမည အခြငအလမးမား ေပးရမညျဖစပါသည။

၁၀။ မမတ႔ ေနထငရာေနရာမ အျခားေနရာမားသ႔ သြားလာႏငစြမးမရေသာ ေအာကပငးမလႈပရားႏငသည မသနစြမး သမားအတြက လမႈဆကဆေရးမားက ပမနျပလပခြငရလင ၎တ႔၏ စတကေဝဒနာ ေလာကသြားေစရန မားစြာ အကးျပမညျဖစပါသည။ ထအတြက စခနး သ႔မဟတ ဘာသာေရးေခါငးေဆာငမားမ အခငးခငး ပပး ကညသည လပငနးစဥ သ႔မဟတ ‘မတဖြ႕သည’ စနစမားက ထေထာငေပးႏငၿပး လငပငးဆငရာ ေႏာငယက ေစာကားမႈမားက ထခကလြယသမား ျဖစသညအတြက တစခနတညးတြင ကာကြယေစာငေရာကမႈမား ျပလပ ေပးရနကလညး မေမေလာသငပါ။

အသကေမြးဝမးေကာငးမႈလပငနးမားဆငရာ အၾကျပခကမား

၁၁။ အာဏာပငမား၊ ဝနေဆာငမႈေပးသမား၊ အလရငမားႏင အကးေတာေဆာငမားအပါအဝင အကးသကဆငသမား အားလးသည တစႀကမတစခါ လၿပးလင ၿပးဆးသြားသည လဒါနးမႈမားအစား အသကေမြးဝမးေကာငးမႈအတြက ေရရညအစအစဥမားက ပမေဆာငရြကေပးရန မသနစြမးသမားက လလားၾကပါသည။ ထအစအစဥမားတြင ေရရညလပကငစားႏငမည လပငနးမား ထေထာငႏငမည နညးပညာအကအညမား ပပးေပးႏငျခငးျဖင ၎တ႔ သည ကယပငအသကေမြးမႈလပငနးမားက ထေထာငႏငၿပး မသားစမားက ေထာကပႏငကာ အမအခကငးစြာ ရပတညႏငၾကမညျဖစသည။ ေပးကမးစြန႕ၾကသည ပစမ အမးသားျဖစေစ၊ အမးသမးျဖစေစ ဘဝက အမအခ ကငးစြာ ရပတညႏငရန ကညေပးသည ပစသ႔ ေျပာငးလလပေဆာငရသငသညဟ ဆလျခငး ျဖစပါသည။ မသနစြမးသမားက သြားလာရနအခကအခရသျဖင ဆငဖြငျခငး သ႔မဟတ ၎တ႔၏ ေနအမမားမ သ႔မဟတ စခနးတြင ၎တ႔ ခလႈေနထငလကရေသာ ေနရာမားမ ဝငေငြရေအာင လပကငႏငမည အလပမားက ပမ ႏစသကၾကပါသည။

34

ကရ႕ရႈတခမႈမားႏင ခြျခားဆကဆမႈမားဆငရာ အၾကျပခကမား

၁၂။ မသနစြမးသမဘမားက ၎တ႔၏ သားသမးမား ေလာငေျပာငခရျခငး၊ ခြျခားဆကဆခရျခငးႏင အျခားေသာ ကရ႕ရႈတခသည ပစမားမ ကငးေဝးေစရနအတြက အာဏာပငမား၊ ဝနေဆာငမႈေပးသမား၊ IDP စခနးေကာမတ မား၊ ေကာငးမားႏင သကဆငသမားအား အျခားကေလးမားႏင မဘမားက မသနစြမးသမားအေၾကာငး အသ ပညာေပးမႈမား ျပလပေပးေစလၾကပါသည။ ဤေနရာတြင ဘာသာေရးေခါငး ေဆာငမားကလညး ၎တ႔၏ ဝတျပအဖြ႕မားအတြငး မသနစြမးသမားက ေလးစားရန၊ လကခရန တကတြနးအားေပးရာတြင ဥးေဆာငပါဝင ေပးႏငပါသည။

၁၃။ မသနစြမးမဘမားက ၎တ႔၏ ကေလးမားအား ေကာငးတြင အျခားေကာငးသား/သမားႏင တနးတ ဆကဆ ေပးရန လလားၾကၿပး မသနစြမးမနးကေလးမားကလညး လငပငးဆငရာ ေစာကားေႏာငယကမႈမားမ ကငးေဝး ေအာင ကာကြယေစာငေရာကေပးေစလၾကပါသည။

၁၄။ အစးရႏင KIO ထနးခပေသာ နယေျမႏစခစလးတြင မသနစြမးကေလးမားက အထးျပ သငၾကားေပးသည ေကာငးပညာေရးက ေဆာငရြကေပးႏငမည နညးလမးမားအား ရာေဖြသငပါသည။

၁၅။ မသနစြမးေကာငးသား/သမားက ေကာငးသငရးညႊနးတမးမားအား မသနစြမးသမားအတြက ပမ အဆငေျပလြယကကာ လကလမးမႏငသည ပစမားျဖင ျပစေပးရန လလားၾကပါသည။ မကမျမငစာ သ႔မဟတ အသဖင ဖတစာအပမားကသ႔ မသနစြမးေကာငးသား/သမားအတြက စစဥေပးျခငးႏင ေကာငးမားသ႔ မသနစြမးမား လာေရာကပညာသငၾကားႏငေအာင စစဥေပးျခငးမား ျဖစပါသည။ မသနစြမးေကာငးသေလး မားအတြက ဂနဒါအသအျမငႏးၾကားမႈႏင ေလးစားမႈရေသာ ကညပပးမႈမားေပးရန အထးအေရးႀကးၿပး လငပငး ဆငရာ ေႏာငယကေစာကားမႈ သ႔မဟတ ေခါငးပျဖတအျမတ ထတမႈမားက တားဆးကာကြယမႈမား ေဆာငရြက ေပးရမညျဖစသည။

၁၆။ ယဥေကးမႈအႏပညာဖနတးမႈမားတြင မသနစြမးသမားအား ကရ႕သည၊ ႏမခသည သရပေဖာတငျပမႈမားက ကန႕ကြကပါသည။ အထးသျဖင မသနစြမးသမားသည အမေထာငဖကအျဖစ မေရြးထကသမားအေနျဖင ႏမ႔ခမႈ မားက ကန႕ကြကပါသည။ အာဏာပငမားအေနျဖင ဗဒယ၊ ရပရင၊ ဂတႏင ကာတြနး၊ စသည ယဥေကးမႈအႏပညာ ဖနတးမႈမားတြင ထကသ႔ ဆးကးျဖစေစသည သရပေဖာတငျပမႈမားက တားျမစေပးရန မသနစြမးသမားက လလားၾကပါသည။

ေဘးကငးလျခမႈႏင ကာကြယေစာငေရာကမႈဆငရာ အၾကျပခကမား

၁၇။ မသနစြမးသမားက အာဏာပငမားႏင သကဆငရာ ဝနေဆာငမႈေပးသမားအား မသနစြမးသမား အဆငေျပ လြယကစြာ အသးျပႏငမည လသြားလမးမား၊ လမးမမား၊ အေဆာကအဥမား၊ အမသာ/ေရခးခနးမား တညေဆာကေပးေစလၾကပါသည။ အထးသျဖင IDP စခနးမားႏင မတသနရာသအတြငးတြင ျဖစသည။ ဆလသညမာ ထအေျခခအေဆာကအအမားအား ဘးတပကလားထငမား၊ သးဘးစကဘးမား၊ စသညတ႔က အသးျပကာ သြားလာရသမား လကလမးမအသးျပႏငေအာင လပေပးရနႏင အျမငအာရ မသနစြမးသမားအတြက အမတအသားမား ေရးဆြေပးရန ျဖစပါသည။

၁၈။ မသနစြမးသမား သြားလာမႈအတြက အဟန႕အတားမားက ဖယရားေပးႏငရန အာဏာပငမားႏင ဝနေဆာင မႈေပးသမားသည စခနးမား၏ တညေနရာ ေျမမကႏာသြငျပငအေနအထားမားႏင သငေလာသည အေထာက အကျပ ပစၥညးကရယာမားက ပပးေပးသငပါသည။ ဥပမာ IDP စခနးမားတြင အျဖစေဖာက လပထားေသာ လသြားလမးမားႏင ရႊ႕ဗြကထမႈမားေၾကာင ဘးတပကလားထငမားထက ပမအၾကမးခႏငေသာ ကရယာမား ပပးေပးျခငး ျဖစပါသည။

35

၁၉။ မသနစြမးသမားသည သန႕ရငးေသာေရ (ေသာကသးေရမဟတ) ႏင ေဆးကသဝနေဆာငမႈမား ပမ လကလမးမ ရရမႈ လအပခကကလညး တငျပခၾကရာ အထးသျဖင KIO ထနးခပေသာ နယေျမမားရ IDP စခနးမားတြင ျဖစပါသည။ မသနစြမးသ IDP မား၏ ဂဏသကၡာအတြက အလြယတကအသးျပႏငၿပး လကေလာညေထြျဖစေအာင တညေဆာကေပးထားေသာ ေရခးခနး၊ အမသာမားလညး လအပလကရရာ ၎တ႔သည မသနစြမးသ အမးသမးမားအတြက အထးပငအေရးႀကးပါသည။

၂၀။ မသနစြမးသမား စစစခနးမားႏင ေဝးရာ၊ လကနကကငတကခကမႈမားႏင ထေတြ႕ႏငျခငးမရေသာ ေဘးကငး လျခသည ေနရာမားတြင IDP စခနးမား တညရရန လအပခကကလညး ထတေဖာ ေျပာၾကားခၾကပါသည။

၂၁။ မသနစြမးသမားက ႏႈတျဖင ခြျခားဆကဆျခငး၊ ေစာကားေႏာငယကျခငးႏင SGBV မား ေလာနညးသြားေစ ေရးအတြက အမားျပညသအား အသပညာေပးမႈမား ျပလပေပးျခငးက လလားၾကၿပး ၎တ႔အေပၚ အႏငအထက ျပမႈႏင လျခမႈရေသာ အေျခအေနမားမ ပမထေရာကစြာ ကာကြယေစာငေရာကေပး သည ဝနေဆာငမႈမားကလညး လခငၾကပါသည။

၂၂။ လကနကကငတပဖြ႕ဝငေဟာငးမားဟ သသယရျခငးခရသည မသနစြမးသမားအေပၚ ေႏာငယကတကခကမႈ သ႔မဟတ ကန႕သတမႈမား ေလာနညးသြားေစရနအတြက စစေဆးေရးဂတမားရ တပမေတာသားမားႏင အရာရ မားအား အမးသားမသနစြမးသတငးသည လကနကကငတပဖြ႕ဝငေဟာငးမား မဟတၾကေၾကာငး (အထးသျဖင ေျမျမႇပမငးနငးမခသမားႏင ကယလကအဂၤါမသနစြမးသမားက) သေစလၾကပါသည။

၂၃။ ယခအခါ မသနစြမးသမားအျဖစ သတမတခရေသာ ေျမျမႇပမငးထခၾကသမားက လကနကကငပဋပကၡမား အတြငး ေျမျမႇပမငးမား အသးျပျခငးက ခကခငးရပတန႕ေစလၾကပါသည။ ေျမျမႇပမငးအႏရာယက အရပသား မား သရေစရန အသပညာေပးမႈမားလညး ျပလပသငၿပး သကဆငရာ အာဏာပငမားအေနျဖင ေရ႕တနးစစ မကႏာ မဟတသည ေနရာမားတြင ေျမျမႇပမငးေၾကာင ကယလကအဂၤါခ႕ယြငးရသမား ေနာကထပမရရေလ ေအာင မငးရငးလငးမႈမားက ျပလပေပးရန အေရးတႀကး လအပေနပါသည။

36

၅. ေနာကဆကတြမား

ေနာကဆကတြစာတမး ၁ - သေတသနေမးခြနးမား

၁။ ပဋပကၡသည ဂနဒါေမာလငခကမားက မညသ႔ ေျပာငးလသြားေစခသနညး။

၂။ ပဋပကၡသည အမးသားမားႏင အမးသားမားအေပၚ ကြျပားစြာ သကေရာကမႈ ရပါသလား။ ကြျပားစြာ သကေရာကသညဟ ဆပါက မညသ႔ အျပနအလနတ႔ျပနသကေရာကေနၾကပါသနညး။

၃။ ေယာကားပသမႈလကၡဏာႏင စပလဥး၍ လ႕ေဘာငအဖြ႕အစညးက မညသညေမာလငခကမား ထားရသနညး။ အခနကာလေရြ႕လားလာသညႏငအမ ထေမာလငခကမား မညသ႔ ေျပာငးလလာပါသနညး။ ကခင အမးသား မသနစြမးသမား သ႔မဟတ IDP မား သ႔မဟတ စစမႈထမးေဟာငးမားသည ထေမာလငခကမားက ျဖညဆညး ေပးႏငသည အေျခအေန ရပါသလား။ ရသညဆပါက မညသ႔ ျဖစေပၚေျပာငးလ ေဆာငရြကေနၾကပါသနညး။ မရပါက မညသညအခကအခမားႏင ေနာကဆကတြ အကးဆကမား ရပါသနညး။

၄။ အမးသမးမသနစြမးသမားသည ေယဘယအားျဖင မညသညထခကလြယမႈအမးအစားမားက ရငဆငေနရပါ သနညး။ IDP အေျခအေနတြင မညသည ထခကလြယမႈမားက သးျခား ရငဆငရပါသနညး။

၅။ ကခငျပညနယ၏ အေျခအေနတြင မညသည မသနစြမးသ အမးအစားမား ရပါသနညး။ ၎တ႔အေပၚ ပဋပကၡက မညသ႔ ကြျပားစြာ သကေရာကေနပါသနညး။ ပဋပကၡ မတငမႏင ျဖစၿပးေနာက ၎တ႔၏ အေတြ႕အၾကမားမာ အဘယနညး။

၆။ ယခငကတညးက မသနစြမးသမား (၂၀၁၁ အပစအခတရပစထားမႈ မပကျပားမက)၊ ပဋပကၡႏငဆက ႏႊယကာ မသနစြမးျဖစရသမားႏင ယခငက လကနကကငတပဖြ႕ေဟာငးမားၾကား မညသညကြာျခား ခကမား ရသနညး။

၇။ မသနစြမးသမား ၎တ႔၏ ေန႕စဥဘဝတြင ၾကေတြ႕ရသည အဓကစနေခၚမႈမားမာ အဘယနညး။ ပဋပကၡ ေၾကာင ၎တ႔၏ ေန႕စဥဘဝမား မညသ႔ ေျပာငးလသြားသနညး။ ယငးႏငစပလဥး၍ အမးသားမား ႏင အမးသမးမားၾကား ကြာျခားခကမား ရပါသလား။

၈။ အမးသား မသနစြမးသ ႏင အမးသမး မသနစြမးသ တြင ကြျပားေသာ ေမာလငခကမား ရပါသလား။

၉။ လမႈအသငးအဝငးမ မသနစြမးသမားအား မညသ႔ ရႈျမငပါသနညး၊ တ႔ျပနပါသနညး။ လမႈအသငးအဝငး၏ မညသ႔ ကရ႕ေျပာဆျပမမႈမားက ရငဆငေနရပါသနညး။

၁၀။ ရပရြာအဆငႏင လတစဥးခငးစအဆငတြင မသနစြမးသမား (IDP မားႏင စစမႈထမးေဟာငးမာအပါအဝင) အတြက မညသည အထးျပအကအညမား ရရႏငပါသနညး။

၁၁။ အာဏာပငမား (အစးရ၊ EAO၊ CSO၊ ဘာသာေရးအဖြ႕အစညးမား၊ စသည) မ မသနစြမးသမားအတြက မညသည အေထာကအကျပဝနေဆာငမႈမားက ရရႏငပါသနညး။ အေထြေထြဝနေဆာငမႈမားက ရယရန ႀကးပမးရာတြင မသနစြမးသမားသည မညသညအဟန႕အတားမားက ရငဆငရပါသနညး။

၁၂။ ခြျခားဆကဆျခငး၊ ေဘးဖယခရျခငး သ႔မဟတ အၾကမးဖကမႈပစအမးမးအား မသနစြမးသမား၏ ထခက လြယမႈမားမာ အဘယနညး။

၁၃။ ဂနဒါ၊ IDP မား၊ မသနစြမးသမားႏင လကနကကငတပဖြ႕ဝငေဟာငးမားအတြက သးျခား ေဆာငရြက ေပးေနေသာ အဖြ႕အစညးမား ရပါသလား။ ၎တ႔၏ ခဥးကပေဆာငရြကပနညးလမးမားတြင ကြာျခားခကမား ရပါသလား။

37

၁၄။ အဆပါလအပစမားအတြက ၿငမးခမးေရးႏင ပဋပကၡသည မညသညအဓပၸါယေဆာငပါသနညး။ မညသည ၿငမးခမးေရးမးက ၎တ႔ လလားပါသနညး။

၁၅။ ပဋပကၡလြနအေျခအေနတြင ၎တ႔၏ ေမာလငခကမားမာ အဘယနညး။

၁၆။ ရပရြာအဆင သ႔မဟတ လတစဥးခငးစအဆငရ ၿငမးခမးေရးစဥတြင ၎တ႔သည ေျပာေရးဆခြငရ ပါသလား။ ရလင မညသ႔နညး။ မရလင ၎တ႔က မညသညအရာမားက ဟန႕တားထားပါသနညး။

၁၇။ ၎တ႔သည ေနရပရ ၎တ႔ပင ေျမႏင ပငဆငပစၥညးမား၏ ေယဘယအေျခအေနက သရၾကပါ သလား။

၁၈။ ၎တ႔၏ လယေျမမားသ႔ ေဘးကငးလျခစြာ သြားေရာကႏငပါသလား။ မသြားႏငပါက မညသညအရာမားက ၎တ႔က ဟန႕တား ထားပါသနညး။

ေနာကဆကတြစာတမး ၂ - ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမားအေၾကာငး အကဥးခပတငျပခက

မသနစြမးသ ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈ ၁၄၁ ခအနက ၅၀ သည လငဇာမျဖစၿပး အဓကအားျဖင လငဇာရ ေ၀ႀကင IDP စခနး၊ တရတျပညနယစပတစေလာကရ ဂယနး ႏင ဖြနလြမယန စခနးမားမ ျဖစပါသည။ မငဂာယနတြင ေဆာငရြကခေသာ KII ခနစခသည အဓကအားျဖင မငဂာယနအေရ႕ဘက သးနာရခန႕ ကားျဖင သြားရသညေနရာရ လနပါ IDP စခနးႏင မငဂာယနမ ေလးနာရခန႕ ကားျဖင သြားရသညေနရာရ ဘြမဆစပါ စခနးတ႔တြင ျဖစပါသည။ ဗနးေမာတြင ျပလပခေသာ KII ၁၀ ခသည အဓကအားျဖင DPO ျမနမာႏငင မသနစြမးသမား ေရ႕ေဆာငအဖြ႕ (MILI) ဗနးေမာရးခနးတြင ျပလပချခငး ျဖစပါသည။ ျမစႀကးနားရ KII မားက ဇးလြန၊ ဗကလငဟင ၊ ေရႊဇက၊ မနခန၊ ဂာမငေကာငး၊ ပေတာကၿမငႏင ပလန IDP စခနးမားတြင အဓက ျပလပခပါသည။ ဝငးေမာတြငမ မငးနား KBC၊ AG ႏင RC IDP စခနးမား ပါဝငပါသည။ FGD မားက လငဇာ၊ မငဂာယန၊ ဗနးေမာႏင ျမစႀကးနားတ႔တြင ေဆာငရြကခပါသည။ အဓကအကးသကဆငသမားတြင ကခင ဖြ႕ၿဖးတးတကေရးကြနရကအပစ (KDG)၊ ေမတာဖြ႕ၿဖးမႈေဖာငေဒးရငး၊ KIO ၏ ျပညသ႕စစအဖြ႕ (MHH)၊ KIO ကနးမာေရးဌာန၊ IDP စခနးေခါငးေဆာငမား၊ စခနးေကာမတအဖြ႕ဝငမား၊ ကခငအမးသမးမားအစညးအရး (KWA)၊ ကခငအမးသမးမားအစညးအရး၊ ထငးႏငင (KWAT), IDP and Refugee Relief Committee (IRRC)၊ ၀နေပါငနငးထြယ (WPN)၊ ျမနမာႏငင မသနစြမးသမားေရ႕ေဆာငအဖြ႕(MILI)၊ ျမနမာႏငငစစမႈ ထမးေဟာငးအဖြ႕ (MVO၊ ျမစႀကးနား) ႏင လမႈဝနထမးဥးစးဌာနတ႔ ျဖစပါသည။

39