ekrem buğra ekinci-İslam hukuku Önceki Şeriatler

8/13/2019 Ekrem Bura Ekinci-slam Hukuku nceki eriatler

1/337


2/337


3/337

islm Hukuk v e'nceki eriatier'

Do. Dr. Ekrem Bura Ekinci


4/337

ARI SANAT YAYNLAR; 29Din -Tarih- Sosyoloji Dizisi; 3

2003 An Sanat YajneviEsedt yym hukln Ar Sanat Yayjncvi 'e tiuir.

izinsiz yynlunmaz- Kaym/i liiislerilerek lU ypkhilir.

Knpnk resmi:Sev tlikrii miifimt hukl:s wl:w, K/iii (/tlWI

MsL-p/ Rcgcn ilcii L ihrtiry. Tle (_f}iim:\iy r//Clicigr

t S B N 9 7 5 - S 5 2 S - 3 9 - 5I . B a s m ; E k i m - 2 0 0 3 S TA N B U L

MizpnJKupak tasarm

Kfipk Bsk Bask:

Cilt

Ar SanalAyia YankAlkai MatbaasZ iy a O fse tDilek Vlccll i l

ARI SANAT YAYINEV

Calene Sk. N o : 1 9 / 1 D: 33 i) 4 l ( l C a a l o l i / l S T. Te l / F a k s : 2 l 2 5 2 0 41 51 E-Puslu :ris/ @iYii(il.a)m

Yazs na adres i :F K 293 3 4 4 3 3 S R K E C / S T.

Lr>ter.0ejl_siaarj5eriJJrr vvww.k i tapyu rc (u ,com


5/337

MUKAYESEL DN HUKUK SSTEMLER

A

I S L A M H U K U K U v N C E K I E R AT L E R

Do. Dr. Ekrem Bura EkinciM. . Hukuk Fakltesi Hukuk Tarihi Krss

SANAT


6/337


7/337

NDEKLER

NDEKLER 5NSZ 9

GRslm Hu kuk unu n Delilleri IIBilgi K ayn aklarnd a erayi-i Slife 13Di n, eria t, K anun 18Ne sh : 19

Ehl-i Kitabn Hu kuk Oton om ileri 23B R N C KISIM

HUKUK SSTEMLER

BEER HUKUK SSTEMLER

ran Huk uku 27

Rom a Hukuku 28

LAH HUKUK SSTEMLER

Huk uk Koyucu Olarak Peygam berler 29Eski eriatlerin Tarihesilk Dev irler 3 3Tevrat ve Musev hukukunun geliimibrnler 36srilouUar 37Filistin'de ki Yeni Ha yat 3 8Tevrat 40


8/337


9/337


10/337

islm Hukuku

II. slm Kaynaklarnm Bahsettii Hkmler1. Neshe dilen Hk m ler 2262. Tatbik Edilen Hk m ler 23 9SON S Z 315KAYNAKA 3 2 3NDEKS 331


11/337

NSZ

Bir zaman nce baz oryantalistler, slm hukukunuincelem iler ve bunun byk lde Yahd hukukundaniktibas edildii neticesine varm lard. Yahd hukuku dayine bazlarna gre Bbil hukukundan iktibas edildiinegre, ilah hukuk sistem leri aslnda tarih iinde tecelli etmi bee r iradenin ma hsulnden baka bir ey deildi.

Yllar sonra "dinler aras diyalog" meynnda din hkmlerin birbirine yaklatrlma s gndeme geldi. Made mki, insanlar arasndaki din farkll dnya barm tehditede n balca sebe pti, yleyse dinler aras yaknlama sayesinde dnya bar temin edilebilirdi. te ok ulv ma ksad-lara dayand intiba verilen, arkasnda ise tamamenpragm atik esaslarn yatt sezilen bu almalar da, dinlerve dinlerin getirdii hkmle rin aratrlmasn ve bilinme

sini nem li hale getirdi. Dinler a ras diyalog ne dem ektir?Dinler aras yaknlama olur mu? Bunun dnya barnafaydas var mdr? Btn bunlara tamamen farkl bir disiplin, belki teoloji veya sosyoloji cevap vere bilecektir.

Yeni yetiirken okuduum kitaplarn arasnda Kitb-Mukadde s de vard. Burada anlatlan hdise ve vaz' edilenhkmle rden bazlarnn, slm dinine it kaynaklarda da

benzer bir ekilde zikredilmesi alkam ekm iti. Yllarsonra hukuk fakltesinde slm hukuku dersi verirken Ki-tb- Mukadde sti tekrar okudum . Bu sefer, daha nce dik-


12/337

i o islm Hukuku

katimi e kme yen pek ok husus da gzme arpt. Bu bilgilerin islam hukukunun kaynaklar bakmndan ok nem

li olduunu; hatta bunun yalnz hukuk tarihi deil, hukukfelsefesi bakmndan da bir hayli dee r tadn grdm.Dinler tarihini edkik, bir bakm a insanlk tarihi dem ekti vehukukun tem elini ilk insann yaradlna, hatta daha ncesine kadar gtrmeye imkan veriyordu. Buna gre daha ilknsan yaratlmada n evve l hukuk kaideleri yaratlmt, insann yaradl da bu kaidelerin tatbikata dkl demekti.

Bu bakmdan bende ok me rak uyandran bu konunun, bakalarnn da ilgisini ekeceini dnerek elinizdeki kitab kalem e aldm. ok etrafl kaynaklara ulamaygerektiren me vzu hakknda elde edebildiim bilgileri merakllaryla paylamay istedim. Bu, nihayet benim elimdengelebilendir Noksanlarm ve hatlarm iin okuyucularnengin msam ahasna smyorum.

Do . Dr. Ek rem Bu ra Ek inc istanbul-2003


13/337

GR

slm Hukukunun Delilleris lm hukuku i iah menel i b i r hukuk s is temidir ve

hkmler i mcteh id den i len hukuku la r t a ra f ndan k i tap ,snnet , icma ve k yas deni len dr t ana kaynaktan jkar l -mak tad;. K i tap , Al lah ta ra f ndan Hazre t -i M u ha m m e d ' eind i r i ld i ine inan lan Kur ' an 'd r. Hukuk kayna o la rak k i

tap tan sonra ik inci s rada gelen snnet i se Hazret - i Mu-ha m m ed ' in be ll i kon u la rdak i s z , davran veya tasv ip le r idemektir. Snnet balayc l n ki taptan al r. cma, bir dev i rde yaayan mcteh id le r in b i r mese len in zm hakknda gr b i r l i ine varmasd r. Art k bu gr b i r l i i ,hem o dev i rde yaayan ve hem de daha sonra ge lecek k imseler iin balaycdr. Kitap ve snneti mctehid denilenve bel l i b i r eh l iyet i ta yan hukukular an layp yorumlaya

rak bun la rdan hkm karab i l i r. Mcteh id b i r hukuku ,nne ge len b i r hukuk mese lede , k i t ap , snne t ve i cma 'dab i r hkm bu lamazsa veya bun la r ye te r ince a k de i l se ,bu takd i rde benzer b i r mese lede ver i lmi o lan zm buraya da uygular. Buna kyas denir. Kyas yapl rken ayrcabaka b i r tak m husus lar da gz nnde tu tu lur k i bunlarahukukun t l kaynaklar deni l i r. s t ihsan , maslahat , rf vedet , Medine halk n n amel i , i s t i shab , sahb fe tvas , zarure t , eryi - i sl ife g ib i . H uk uk u lar, nas s den i len k i tap vesnne t i t e fs i r ederken ve k yas amel iyes inde bu lunurken i -


14/337

12 slm Huk uku

1-Takprzde Ahmed: M e v d u t ' l - l m , Derseadet 13 13 ,414-415 .

2- Kssalar hakknda mstakil aratrmalar yaplm ve bunlarn slara ilimlerindeki yeri ortaya konmaya allmtr. Szgelii: Said imek: Kur 'an Kssalarna Giri , istanbul 1993; dris engiin; Knr 'an Kssalar zerine, zmir1994.

te bu t l kaynaklardan da yarar lan r. Szg el i i huk uk birmese ley i ze rken , o be ldede geer l i bir rf ve det kuralvarsa kyas bu yolda yapar. Esk i i lah huk uk s is tem ler ine i t hkmler de ou zam an byled i r. Bu nlar eryi'-i slife veya eryi'u men kablen diy e bil inir.

nde ge len Osman l hukuku la r ndan Takprzde ,b i r i l imler ans ik lopedis i mahiyet indeki eser i Mevdut'l-Ulm 'da d iyo r ki: "K ur ' an 'dak i b i lg i le r k s md r. Bir inci k s m bi lg i ler i Al lahdan baka kimse bi lmez. Al lahn

isim ve s fatlar byled ir. kinci ksm bilgiler i yaln z H azre t - i Peygamber ile ayr c a rs ih l im ler deni len kim seler inan layabi lece in i y ine b izza t Kur ' an b i ld i rmekted i r. Mte-bih yet ler byledir. nc ks m bi lg i ler ise Hazret- iP e y g a m b e r ' e b i l d i r i l m i ve insan lara da b i ld i rmes i em redi lmi t i r. Bunlar gemi insanlar n hal ler in i b i ld i r iyorsa ksas , d n y a ve hiret te yarat lm ve yara t lacak olan eyler i b i ld i r iyorsa ahbrdr. Bunlar da ya ln z Peygam ber in bil-dirmesiyle anla l r. nc ks m bi lg i ler in son dal iseak l , t ecrbe ve i l im ile an la labi li r, ki fen bi lgi ler i ile inan lmas ve yap lmas gereken ey ler, yan i ahk m dan ibare tt i r " K sas , k ssa lar ; ah k m , hk m ler dem ekt i r 2 , Ah b rise habe r in oulu olu p, kinat n yarat l ndan kyam etekadar ve k yamet t en son ra o lmu ve o lac ak h diseler i b i ld i ri r. s lm hukuku K ur ' an ' dak i ahk m dan , yan i hkm ler

den m ey dan a ge lm ekted i r. An ca k derin il im sah ib i hu kukular Kur ' an 'da geen ve tar ih hd isele r i kon u alan kss alardan b i le hukuk hkmler karma mahare t in i gs tereb i lmi lerd i r. Mesel Kehf sres inde , Hazre t - i Ms ileHazret- i Hzr aras nda get i i anlat lan hdiseden, y i rmiyeyakn hukuk hkm kar lm t r. Bunlar s lm hukukuna


15/337

v e "nceki eriatier" 13

Bilgi Kaynaklarnda erayi-i SlifeHukuku la r n bu kaynak la rdan s lm hukuku h

kmler in i e lde ed i yol lar na ic t ihad , i s t inbat denir. Bunlarusl- i f kh da deni len s lam hukuk metodolo j is in in inceleme sahas na g i rmektedir, Dolays y la konuyla i lg i l i b i lg i ler

ncel ik le metodolo j i k i tap lar nda yer a lmaktadr Usl k itaplarndan bazs etrafl ca, bazs da ksa bi lgi ler vermektedir. Bu da hu ku k ular n eryi - i s l i fen in s lm hu ku ku ndaki yer i hakkndaki bak a lar n isbet indedir. s lm huk uk un da esk i e r ia t l e r in de li l de e r i , r z (vefa t :4 7 6 / 1 0 8 3 ) , P e z d e v ( 4 8 2 / 1 0 8 9 ) , S e r a h s ( 4 8 3 / 1 0 9 0 ) , m i -d (631/1234) g ib i hukukular n kaleme a ld n isbeten esk i usl k i tab lannda snnet bbmn sonunda anla t lmaktadr.Bun la r, konuya o lab i ld i ince uzun yer ay rmak ta ; esk i er ia t ler in s lm hukukunda del i l kabul ed i l ip ed i lmeyeceizerine farkl grleri verip bunlarn dayandklar del i l leride z ik re tm ek ted i r. m am G az l (505 /111 1) , s lm huk uk unun kaynaklar n ik iye ay rm ; k i tap , snnet , icma ve k yas asl del i l ler; eski eriat leri de sahb kavli , is t ihsan ve is-t i shab la beraber us l - i mevhmeden kabu l e tmek ted i r ;nki i lk drdnn del i l o lma keyfiyet i hukukular aras nda i t t i fakl dr ; ancak dierlerininki muhtelefn fihdir, yaniiht i lafl dr. Bu tedkik tarzn , modern yazarlarn da aynenben imsed i i gr lmek ted i r.

Sonraki devir lerde yaz lm hemen hemen btn usulki taplarnda, eski eriat lerin del i l deeri anlari l rken, birmezhebin muhtar tu t tuu gr ver i lerek , bu husus taki ih t il f la ra faz la de in i lmemi ; ha t ta mmkn o lduunca muhtasar gei lerek, nceki usul ki taplarndaki ' b i lgi ler zet lenmit ir. Bu bakmdan i lk devir usul ki taplarndan farkl dr iar.

i t k i tap larda say lmaktadr. te esk i er ia t lere i t km-

le r oun luk la bu k s sa la rda nak led i lmek ted i r.


16/337

14 slm Hukuku

Ajcak bunlarn daha ziyde medreselerde ders ki tab olarak

oku tu lm ak m aksa dy la haz r land n da un utm am ak gerekir. Eski eriat lerin kaynak deeri , bunlardan szgeli i bnMelek ' i n (8 0 1 /1 3 9 9 ) Men r e rh in d e , b n ' l -H mm' n(861 /1 459 ) Ta hr r ' in de ve M ol la H sre v ' in (885 /1480 ) Osmanl medreseler inde ok tu tu lan eser i Mir 'a t ' ta snnetbahs in in sonunda tedkik edi lmi t i r. Daha sonraki y l lardayaam Hd im (1176 /1762 ) i se , M ec m i ' adl ese r ind e , y ine sn ne t bahs inden sonra yer vermi t i r. A nca k H d im 'n inyaklam daha nceki usulcUlerden iki ynden farkl dr. Birkere Hdim , konuyu, i lk usulcler kadar o lmasa b i le . Molla Hsrev ve bn Melek g ib i kendinden hemen nce gelenusulclere gre daha geni ele almt r. kinci olarak da, daha nce is t i shab hakknda da b i lg i vermesi , O 'nun eski eriat lerin del i l deeri i le is t ishab arasndaki ince mnsebetedikkat ekt i in i gs termektedir, k i yer i gel ince bunun ze

rinde durulacaktr.Son y l larda ve modem tarzda yaz lm metodolo j i k i

tap lar nda ise , esk i er ia t lere nesh bl m n de ve ya k yas-dan bahsedildikten sonra tl del i l ler bal al t nda yer verilmektedir. Zaten usl kitaplar dnda da konuyla ilgilims tak i l a ra t rma yok denecek kadar azd r. Abdurrahmanbin Ab du l lah ed -De rv i ' in R iya d 'd a 1410 (1989 /1990) y

l nda bas lm bulun an ve bas ld lkenin resm ideoloj is ini tekil eden Selef zihniyet in husus iyet ler in i akset t i ren e- e r ' i u ' s -S b k a v e m e d h c c iy y e t ih i fi'-eryi'il-s-lmiyye adl eseri zikre deer bir al madr. Bir de, Fransa 'da yaam ve haya t n Amer ika 'da t amamlam Hindas l l yazar Muhammed Hamidu l lah ' n , t e rcmes i Ata t rknivers i t es i s lami l imler Derg i s i ' nde yay n lanan " s lm l i m l e r d e s r i l i y y t y a h u t G a y r- s l m M e n e l i R i v a

y e t l e r " ( 19 7 7) v e " s l m K a y n a k l a n A s n d a n K i t a b - M u k a d d e s " (1979) ad l ik i maka les i de kayda deer. Ayrca bu ko nu da Ali O sm an A te ' in 1989 y l nda zm ir lahiyat


17/337

ve "nceki eriatier" 15

3 - M ehm ed Efendi, M edine kads iken 986 /157 8'de vefal eden Ah m ed Efendi 'nin oludur. Uzun yl lar mderrisl ik yapan Ahmed Efendi, daha ziyade tef

sir i lmiyle uram ve bu

vadide deerli eserler kaleme almtr. Byk dedesiRamazanznde Mehmed Efendi (979/1571) Kanun Sultan Sleyman devn ni-anelanndan olduu iin bt lkabla tannr. Bunun da Niana Mehme d PaaTarihi diye bilinen nuhtasar, ama deerli bir eseri vard r Bu nu nla, Hazret-idem'den Kanun Sul tan Sleyman' n sonuna kadar olan peygamberlede hli-kUmdariarn neseblerini bildirdii Sebhetii'l-Ahyr kitab M ir'at- K inat'n mhim kaynaklarnn banda gelir. Nian czde .ann e tarafndan da Nakibend tarikatnn Anadolu'daki ilk temsilcisi snyilan ve stabul-Fatih'te Fevzipna caddesi zerindeki trbesi hl duran EmirAlmed Bhr 'ntn (922/1516) soyun-dandr. Kabri de baba.s gibi. sur dndaki Em ir Buh r dergh h azresindedir.Uzun yllar mderrisl ik, M ek ke, Yeniehir, ( ikier kere) sk dar, Haleb ve

Badiid mollal j-apiktan sonra tayin edildii Edirne kadlna giderken yolda vefat etmiti-. Hazrlanrken asgar yllz kitaptan istifade edildii anlalanMir'at- Kinat, vaktiyle ok tann an, tutulan okun an bir tarih kitabyd. Elyazma nshalarnn bolluu yansra, stanbul'da 1258, 1290 (ve yeni halerle1987) y\\\\\i\ aslmtr. Hukukla alkal bnkn k>-nei eserleri de vardr.

Fakl tes i 'nde haz r lad Snnetin Kabul veya Reddettii

Chiliye ve Ehl-i Kitb rf ve detleri adl bi r doktoratezi ile m er Faruk Al t n ta ' n Sam sun lah iya t Fak l tesi 'n de 1994 tarihin de hazrlad Gemi eriatlarm slamHukukunda Kaynak Deeri adl bir yksek l isans teziv a rd r. Osman G n er ' i n "brahim Dinlerdeki MterekDin Pratiklerin Yorumlanmas Sorunu" ad l mak ales i dekonu as ndan nemlid i r.

Ces ss ' n , b n ' l -Arab ' n in , Ku r tu b ' n in ah k m tefsirlerinde ilgili her ye t geld ik e , bunun eski er ia t ler inh k m o ld u u ve s lm huk uku bak m nda n del i l say l p say lamayaca zer ine b i lg i ver i lmi t i r. Bu a l m ad a bu tefs i r ler esas tu tu lmutur. Ayrca Osmanl u lemsndan Nian-c zde Mehmed Efend i 'n in (1031 /1622) yazd ve vaktiyleok tu tu lan Trke Mir'at- Kinat adl tarih kitab, arkusu lnde yaz lm o lmak la beraber, esk i peygamber le r ve

onlarn eriat leri hak kn da etrafl b i lgi ler ve rm es i , tefsir kitap lar ndan ik t ibas larda bulunmas , yer yer m k e m m e l t a hk ik le r yapmas ve de m ell i f inin h uk uk u olm as i t ibariyledeer l i ve e lveri l i bir eserd i r. Bu s ebep le yer i ge ld ike , enok bu tarih ki tabn dak i bi lgi lerde n is t i fde edi lm it ir 3 .


18/337

16 slm Hukuku

Konu , mukayese l i hukuk a ra t rmala r a s ndan o l

duu g ib i , huk uk tar ih in in ge l i imin i gs te rm es i bak m ndan da nemlid i r. Ele a l nan hukuk s is temler in in or takzel l i i i lah or i j in l i o lmasd r. Bunlar peygamberler taraf ndan get i r i lmi ve Al lah taraf ndan gn der i ld i in e inan lan emir ve yasak la rd r. Her peygamber, kend is inden ncege lmi peygamber le r i ve ge t i rd ik le r i hukuk s i s temin i hak ,doru kabu l e tmek ted i r. Bu hukuk s i s temler i m te rek o r ij in ler i sebebiy le ou zaman benzer zel l ik ler ta r lar. Ancak uzun bir zaman iinde bunlar arasnda esasl farkl l k vede i ik l ik le r m ey da na gelm i t i r. Bu da tar ih hdise ler inhukuk s i s temler i zer indek i e tk i s in i gs te rmek ted i r. Ka ld k i her peygamber in ge t i rd i i hukuk s i s temi , ncek i le r inayns dei ld i r. Yeni b i r tak m hkmler yannda, ncekihkmler i aynen kabu l eden veya de i t i ren hkmler szkonusudur. Roma, in , ran g ib i i l e r i meden iye t le rde ge

er l i bu lunan hukuk s is temler i i se beer or i j in l id i r. Dolaysyla bunlarla i lah hukuk sis temleri arasnda esasl farkl l k lar vard r. Bunlar hakknda s lm hukuk kaynaklar ndabir b i lg i ver i lmemektedir. Byle o lunca bunlar aras ndamukayesen in de metodo lo j i bak mndan p ra t ik b i r yara r b u lu n m am ak tad r. A n ca k b ee r h u k u k la r l a i lah h u k u k s i stemler i a ras nda mukayese l i a ra t rmala rda bu lunmak hukuk tar ih i a s ndan i lg i ekic i ve nemli sonular douracaktr.

Bu a l mada , nce esk i e r ia t l e rden b i lhassa Musev ve sev er ia t ler in in douu ve gel i imi zer ine ans iklopedik tar ih b i lg i ler ver i lmi ; ard ndan bu er ia t lerdekihukuk hkmlerden rnek le r z ik red i lmi t i r. Bunun i in deK i t b - Mukaddes esas a l nm t r. Ki tb- Mukaddes ' ind e , bran , Keldn ve Yunanca d i l ler inden yap lm terc

mes in in Ki tab - Mukaddes i rke t ince 1958 y l nda s tanbul 'da bas t r lan nshas na i t ibar o lunmutur.

Bu gn Hr is t iyanlarn kabul ed ip oku du u Ki tb-


19/337


4- bran hukukunun Talmud i le ald ekie dir bilgiler, Mahmud Es'adBey ' i n Tarih- lm-i Hukuk ki tabnda trke olarak zetlenerek veri lmektedir. Oraya baklabilir. stanbul 1331, 208 -221.

Mukaddes den i len met in ik i k s mdan mteekk i ld i r : B i r in

c i k s m Ahd- i At k (Esk i Ahid=01d Tes tament ) den i lenTevra t ve buna mlhak k i tap la rd r. Ki tb - Mukaddes ' inik in c i k smn d a (Ah d - i Ced d =Yen i Ah id =New Tes t amen t )ise Ki l i se 'n in tan d dr t nci l i le buna mlhak k i tap laryer a l r. Ya hud i ler, K i tb- M uk ad de s ' i n tab ia t iy le b i r incik smn kabul eder, ik inci k sm kabul e tmezler. Her ne kadar mukayesel i hukukla i lg i l i grnse b i le , bu er ia t lerde-k i hukuk hkmler i eksen a lmad ndan do lay , konuyuiy i ce d a tmamak i in ,Ta lmu d v e d i e r h u k u k me t in l e r in eba vu rm ak ge reks iz gr lm t r^ . Kald k i Ta lm ud , Tevra tg ib i i l ah de i l , t amamiy le beer b i r met ind i r. Burada zer inde duru lan bu hukuk s i s temlerdek i hkmler de i l , bunla r la s lm hukukundak i messese ve hkmler a ras ndak iba lan t ve benzer l ik le rd i r. Bu s i s temlerdek i hkmler le - s lm h u k u k u n u n m ad d m u h tev a b ak m n d an m u k ay eses i

baka b i r a ra t rm a ko nu sud ur. A nc ak sem av d in le re ithk m ler in be nzer l i i gerek ten i lg i ek ic id i r. s l m huk uk u n d ak i h k m le r in b i r o u , b u n la r n y a b en ze r i , y a d ah age l i mi ek l id i r.

Semav d in ler in get i rd i i inan esas lar i se i s t i snas zbi rb ir in in ayns d r. A n ca k b i r hu ku k s is tem i get i rm e id d ias nda o lan her d in , k imi zaman b i rb i r ine benzer, k imi za-

rnan ise ok fark l amel esas lar vaz 'e tmi t i r. s lm hukukuda eski er ia t lerde bulunan ok hkm ve messeseyi ay. -nen kabul etmi; baz larn ise yrrlkten kaldrdn beyan e tmi t i r. Bu da gs ter iyor k i her i lah hukuk s is temibirb i r in in b i r bakmdan devamdr ; h i dei lse b i rb i r iy leyakmdan ir t ibat l dr.

Burada esas o la rak hukuk hkmler zer inde duru lmu tu r. Bun la r e r ia t l e r in sosya l yn a r basan hkmle-


20/337

islm Hukuku

r idir. A nc ak eriat , kavram olarak ibdet leri de ine aid-

mdan, ayrca klasik kaynaklarda i epsi bir a rada ele a lnd- iin, zaman zaman ibdete it hkmle rden de bahsetmek ka n lmaz ohntLir. A d e m z e n ' i n Yahudilikte badet adyla 2001 y lmda yaynlanan ki tab bu konuda etraflve nemli b i lg i ler veren Trke bir kaynaktr.

Din, eriat, Kanun

Gene l l i k l e din ile er ia t ayn m nad a kul lan lm aktadr, bununla beraber din kavram biraz daha genit i r. eriat(p roce de) , A rap a 'd a insan su kaynana gtren yol , yaniyol gsterici demektir. Is t lh mns ise insanlarn inanmas , yapmas ve kan m as gere ke n hususlarn tam am dr.K u r ' a n ' d a bu k e l ime sk g e m e k t e ve her mi l le t in m en supolduu peygambere ind i r i l en ze l hkmler kasded i lmek-tedir. Mesel br yet te "O, dinden hem Nuh'a tavsiye ettiimizi, hem sana vahy ettiimizi, hem brahim 'e , Musa'ya ve sa'ya tavsiye ettiimizi, dini doru tutup ayrla dmeyesiniz size eriat (hukuk dzeni) yapt" (ra: 13) ek l inde ge m ekted i r. er y i ' , e r ia tin ou lu dur ;eryi-i siife nceki ler in er ia t ler i demek oluyor. Bu kaynaa eryi'u men kablen da d en i lmek ted i r ki b izden nceki ler in er ia t ler i demekt i r. Grlyor ki eriat kel imesi

i lah menel i hukuk sis temleri iin kul lan lm bir tbirdir,beer hukuk kural lar iin kul lan lmaz ve bunlar hukuk tar ih imizde daha ok kanun ke l imesi ile t an mlan r

.- Osmanl l u i k M k tarihinde genellikle er' vc kanun beraber kullanlan bir tbirdir. (Hkmlerde geen " ..er'-i erife ve knCm- nuje mugayir." ifdesinde o l d n g L i gibi) te burada kanun tabiri rf huknku ifade ederse de genellikle bu ekilde bir kulla nn nda n bile kanlmlr. Hatta Sultan 11. Mus lnfa -.kartl bir fermanla er ' (eriat) yanm kam n kelimesinin kullanlmasn yasaklayarak, cemiyetin yanl anlamalarna mahal vermekten kanmaya almtr. Osman Nuri: Mcccllc-i U m r- Belediyyc, ist. 1337,1/ .67. Bu da kanun ile er' arasnda yrrlk vc bala)'clk baknndan bir fark gzetilmeyeceini ifde etmektedir. Btunla beraber halk ikisi arasnda fark gzetmi;"eriat in kcsdii parmak acmaz " tbirine mukabil ,"padiah yasa gn srer ", demitir.


21/337


22/337

20 slm Hucuku

6- Ab dlaz iz el-Bhr : Kcf 'I -Esrr al Usi m am Pezdev, Klire 1307,111/877

i tatbikat yiiri lrl i lkten kaldrmtr. Bazen de K u r ' a n ves n n e t h k mle r i y ek d i e r in in h k m n y r r l k t en kal-driTutr. Bu vahy devr in in bir ze l li id ir. K an u n k o y u cunun kend i vaz ' e tm i o lduu bir h k m y r r l k t en k a ld ra rak yer ine baka bi r hk m ge t i reb i lm es i gaye t t ab i d i r.Ay r c a K u r ' a n ' d a , "Biz, bir yetin hkmn yrrlkten kaldrr veya onu unuttur ursak (ertelersek) , herhalde daha iyisini veya bedelini getiririz..." meal indeki

ye t (Bekara ; 106) nes he de l le t eder. K ur ' an , ken d is inde nnce gnder i len k i tap lar ve bun lar n vaz ' ey led i i er ia t ler i -p rens ip i t ibar iy le - neshe tmi t i r. Yahud i le rden bi r g rup ,b i r e r ia t in kend is inden ncek i e r ia t l e r i neshedece in i ak-len ve s e m 'an kabu l e tm ez le r. Yan i , b ilgi kayn ak la r ndab y le bi r de li l bu lun m ad g ib i , ak len de m m k n d e ild ir. nk i nesh i kabu l e tm ek , bi r h k m n z a m a n l a d e i ece in i Al lah ' n b i lmed i in i kabu l e tmek demekt i r ki bu da

Allah 'a cahi l l ik izafe e tmek o lur ; er ia t bir t aned i r, o daHazre t - i M u s a' n n er ia t id i r, d iyor lar. Halbuki nesh , geic ib i r h k m n y r r l k zaman n n son b u ld u u n u b ey an d anibaret t i r. Usl k i tap lar nda yaz d n a g re , Yah udi lerde n birg ru p n esh in ak l en m mk n o ld u u n u , an cak s em 'an m mkn o lmad n , yani b i lg i kaynaklar nda byle bir haber inbulunmadna inanr lar. Yahd ler in bir k sm da bunu aklen ve s e m 'an m m k n o ldu un a inan r la r. sev le re gred e e r i a t l e r a ra s n d a n esh m mk n d r. Mu ' t ez i l e ' d en EbM s l i m de nesh in h ib i r t r lsn kabu l e tm ez . Mu ' tez i l e ,yuk ar da z ik red i len ye t in , anca k ncek i e r ia t le r in hkmler in in neshed i ld i in i gs te rd i ine inan r ; buna da"Kur 'an 'a ne nden ve ne de arkadan btl yaklaa-maz, giremez" m eal in dek i yet i (Fuss i le t : 42) delil alr.On la ra g re , K u r ' an ' d a n esh in m ev cu d iy e t in e i n an m ak ,

onda b t l n bu lunduunu i sba t e tmek demekt i r ^.


23/337


Usul k i tap lar ndan anla ld na gre nesh dr t tr l

dr:1. Ki tab n Ki tab ile n e sh i . Bu da drt trl olur: A.

yet in hem t i lvet i , hem h km neshed i l i r. Esk i s em av k i tab lar n neshi byled ir. A hz b sres i nce ler i Bek ara sres iy le ayn uzun luk ta iken sonradan pekok ye t in in hemt i lvet ve hem de h k m i t ibariy le neshe d i ld i i r ivaye t ed ilir. Esh b d an Eb u 'd -D erd K u r ' a n ' d a Tev b e s re s in in

u z u n l u u n d a bi r s ren in b u lu n d u u n u ; f ak a t so n ra n esh o -lu n d u u n u h ab e r v e rmek ted i r. B. yet in t i lvet i dei l dehkm neshed i l i r. len bi r e rke in han m nceler i bir ylidde t bek le rd i (Be kara : 240 ) . Son ra bu h k m n esh ed i l e rekkocas len kadn lara , hm ile ise ler ocuk lar n do u ran akadar ; de i l se le r dr t ay on gn i d d et b ek l eme le r i em ro -lu n mu tu r (Bek a ra : 234). ffetl i ka dn lar a iftira ed ip d rtah id ge t i remeyen le re seksen sopa vuru lmas n emredenye t in hkm (Bekara : 234) e e r bu k i m s e k o c a ise ah idge t i remese b i le ceza grmeyece i , ancak ev l i l i in sonaerece i hususundak i ye t le (Nur; 3) nes hed i lm i t i r, a rt k bunesh koca bak mndan o lup k smd i r. C. H k m baki kal psadece t i lvet i neshedi l i r. Hazret - i mer 'den r ivayet ed i len" E v l i kadn ve erkek zin ede rse ikisini de A llahd an birazb olarak recmedin" meal indeki yet byledir. Yineyemin keffre t in i b i ld i ren yet te (Mide: 89) g een ve b-n i M e s ' u d ' a ait m shaf ta bu l m an pe pee an lamn dak i m-etbia k e l imes in in de t il ve ti m en suh ise de h k m bakdir. D. As l hk m n esh ed i lm em ek le beraber s fa t neshe d il ir. M es e l re gn o ruc unu n fa rz o luu ne she d i lm i ;an cak h k m men d u b o l a rak d ev am e tmi t i r. Nas sa z iy d ede neshdir.

2 . S n n e t in S n n e t ile neshi . Hazret- i P e y g a m b e rk en d i s in e defa iki hadd i uygu lanan k imsen in bu suud r d n c kez i lem es i duru m un da ldr lece in i b i ld irmi ; ancak sonra bu h k m ta tb ik e tm em es iy l e n esh o lu n -


24/337

22 slm Hukuku

7- Bhn; Zek l i , 4 1 , Sadaka 1, 6 3 , Mezlim 9, Megzi 60 , Tcvhid 1: M slim: man .31; Tin iz: Zek l 6; Eb Dvd; Zck l 4: Nes; Zek l 4(i.

duuna da i r i cma ' meydana ge lmi t i r. Mut ' a n ikh na , yani b i r kadn la hds iz , mehrs iz , muayyen b i r mddet i incre t i mukab i l inde muvakka t ev l i l ie nce le r i cevaz ver i lm i t i ; son rada n y ine snn et le yasa klan m t r. Hazre t - i Peygamber nce le r i kab i r z iyare t in i yasak lam t . Sonradanbuna izin verdiini aklamt r.

3 . Snnet in Ktab i le neshi . nceler i k b le Kuds 'debu lunan Bey t - i Makd is id i . Sonra bu husus , "Yzn na

mazda art k Mescid-i Haram'a (K'be 'ye) evir " e mr in in bulunduu yet le (Bekara: 144) neshedi lmi t i r.4 . Ki tab n Snnet i le neshi . Bu trn misal i ok az

dr. Za ten h uk uk ula rn bir ksm da b yle neshi kabul etm ez le r. An ne ve babaya vas iye t te bu lunu lm as em redenye t in (Bekara : 180) h km "Vrise vasiyet yoktur " ha-d s iy le neshedi lmi t i r. Yine mel tefe- i ku lb deni len ms-lman o lmayp da kalb ler i s lmiyete s nd r lacak k imselere zekt ver i leb i lecein i b i ld i ren yet in (Tevbe: 60) hkm , ^'Zekt nslmanlann zenginlerinden al, msl-manlann fakirlerine ver " mea l indek i Mu 'az had s iy le ' 'neshed i lmi t i r. Yine ^^Biz Peygamberler miras brakmayz, braktklarmz fakirlere sadakadr " had s i , m irasye t le r in in (Nisa: 11) h km n Hazre t - i Pey gam ber bak mndan (k sm o la rak) neshe tmi t i r. Hukuku la rdan bu t r

nes he kar o lan lar, sn ne t in bu yet ler in hk m n tahs ise t t t ig i kanaat indedir.

Nesh , s lm hukukular n n zer inde en ok ih t i lafe t t ik ler i husus lardan b i r is id i r. Ni tek im mesel yukar dakitaks im Hanef lere gredir ; f i ' le r son ik i k s m neshi kabul etmezler. Bu iht i laflar ise daha ziyde neshin mhiyet izer indedir. Bir kere inan esas lar nda nesh o lamaz. Ksas

(k ssa lar) ve ah bard a da (haber lerde ) nesh szk on usu dei l -


25/337


d i r. Nes h ancak huku k hk m ierd e o lu r. Bu nun la berabe rneshedi lmeyecei a ka b i ld i r i len h i ik i imlerde de neshmmkn de i ld i r. Mese l z in i f t i ras nda bu lunan k imse ler in h id l ik le r in in ebed iyyen kabu l ed i lemeyece i ye t le(Nr : 66) ve c ihd hakk ndak i hkmn k yamete kadar baki olduu hadsle aka bi ldir i lmit ir, art k burada neshmmkn dei ld i r. Neshin geer l i kabul ed i leb i lmesi i innesheden hkmn (ns ih ) k i t ap veya snne t le sab i t o lmas

gerek i r ; i cma ' veya k yas i l e nesh o lmaz . Nesh ancak Hazret- i Pe yg am be r ' in l aya t nda szk onu su o lu r, yan i s adec evahy devr in e m ahsus tu r. B i r de , esk i e r ia t l e rde m evcu dolduu b i l inen b i r hkmn neshedi lmesi , yani a ka yU-rr ikten kald r lmas durumu vard r. Eski er ia t lerde bulunup da neshedi ld i i b i ld i r i lmeyen hkmler de vard r. teesas mese le buradad r. By le hkmler s lm hukukundadelil vasf tar m ; ta m az m ko nu su ihtilafldr. Bu a lmada zer inde durulacak o lan da budur.

Umum kaynak la rda geen " s lm hukuku esk i e r i -ader i neshe tmi r i r" sznn mns , bugn e lde mevcudo lan mukaddes mer in le rdek i hkmler i neshe t t i id i r. nki s lm akaid inde bu met in ler in or i j inal met in ler o lmad kabu l edi l i r. Y ok sa ori j inal me tinler in kll iye n neshi s zkonusu deildir. Nitekim bu gr i leri srenler bi le eski

e r ia t l e re i t baz hkmler in , s lm hukukunda da muteber o lduunu kabul eder ier. Geri za ten bu mevzuda ancaks lm kaynaklar n n haber verd i i hkmler deer i fde e tt ii iin , bu tesbi t in de fazla bir eh em m iyy eri yok tur.

Ehl-i Kitabn Hukuk Otonom ileriEski i lah hukuk s is temler in in del i l o lup o lmayaca

meseles i tab iar iy le s lm hukukunun daha ok teekkldevres iy le i lg i l id i r. s l m lkes inde yaayan gayr ims l imler de esas i r ibar iy le s lm hu ku ku na tb i'd ir. A nc ak bun la-


26/337


27/337

BRNC KISIM

HUKUK SSTEM LER


28/337


29/337


BEERI HUKUK SISTEMLERI

Iran Hukuku s lm hukukunun doduu dev i rde dnyada ba l ca

iki hukuk sis temi daha vard ki bunlardan biris i Jran-Ss-n , d ier i ise R om a huku k s is temi id i . ran -Ss n h uk uk ubi lhassa devle t tek i la t bakmndan o lduka i ler iydi veM s lm anlar n d iva n , vez i r lik pek ok m esse sey i bun la rdan ald sylenir. Vaka szgeli i ran 'dan al nd sylenen vez i r ke l imes i Kur ' an 'da neredeyse ayn mnda gem ekted i r. B i r m ess esen in b aka b r huk uk s i s tem inde deo lm as , ha t ta daha esk i b ir gem ie sah ip bu lun m as , bun unmut laka o radan a l nd mns na ge lmez . Hukuk s i s temler i aras nda hele komu hukuk s is temler i aras nda benzer l ikler e lbet te o lacakt r. Ni tek im mslmanlar ran ' fe thet t ikten sonra burada cr i d ivan usuln kendi devle t bnyes i

ne ta tb ik e tm i lerd i r. s lm huk uk u b izzat dze nle m ed iisaha la rda , hukuku la ra ve ze l l ik le dev le t bakan na maslahat , yani amme menfaat i prensibi nda yeni kaidelerkoyabi lme imkann vermi t i r. Kald k Ssn hukuku tammansy la ncelenmi de dei ld i r. ran i le Bizans aras ndao devirde b i r tak m mnsebet ler vard . Ni tek im baz hukuk h k m v e d ah a o k k amu h u k u k u m essese l e r i b en zem ekted i r. A nc ak bun la rda n hang is in in ra n 'd an , hang is in in

Bizans 'dan d ier ine ge t i i de b i l inmemekted i r. Maamf ihk las ik s lm mel l i f l e r i , s l m kamu hukuku messese le r izer inde Bizans nfuzunu kabu l e tmemekle beraber t a r ih -


30/337

28 slm Hukuku

S- M . Fuad Kp rl, "F k h" , nvai ve Istlahlar, slam ve Trk Hukuk Tarihi Arat rmalar , is t . 19S3, 262-2 63 ; K prl, " s lm Hukuku" , s lm Medeniye ti Tarih i , Ank. I % 3 , 300-301 .9- Bu konud aki ayril tartma lar iin bk?.. S a\ a Paa: s lm Hukuku Nazariyat Hakknda Bir Etd, Trc: Baha Arkan, Ank. 1955, 1/10-12; M. Fnad

K prl, Fkh. 258-26 2; s lm Huk uku, 294-29 9; Han idul lah/Bousquet /Nal-lino: s lm Fkl ve Roma Hukuku,T rc : K . Kuu, st . 1964, 14-17; Abd l-kerim Zeydan: slm Hukukuna Giri,Trc: Ali afak, st . 1985, 125-142.10- mer Nasuhi Bi lmen: Hkuk- s l miyye vc Istlhat- Fkhiyyc Kam u s u , s . 1985, 1/325-326; Zeydan. 37.

i ve mster i lc ler genel l ik le yaln zca kamu hukuku saha

s nda Ssn nfuzundan bahseder, ancak fak ih le r, yan i slm hukukular bunu dahi kabul e tmezler s .

Roma Hukuku s lm hukuku i l e benzer l i i zer inde en ok duru l

mu o l an h u k u k s i s t emi Ro ma h u k u k u d u r. B i lh as sa m st e r ik l e r, s lm h u k u k u n u n Ro m a h u k u k u n d a n m u k teb es

bir hukuk s is temi o lduunu iddia e tmi ve bu kanaat b i r zaman o lduka yay lm t r. s lmiyet in or taya k nda Suriye ve Ms r Romal lar n e l indeydi ve mslmanlar bunlar lakomu o lmu la rd . Bura la rda i se Roma hukuku ta tb ikolunmaktayd . te b i r k s m yazar lara gre s lm hukukuRo m a h u k u k u n a d ay a n m ak ta o lu p , sl m h u k u k u la r Roma hukukuna gre s lm hukukuna b i r ek i l kazand rmlard r. te yndan d ier b i r k s m yazar lar i se Roma hukukunun s lm hukukuna e tk i s in in sz konusu o lmad n , he r ey d en n ce Ro ma h u k u k u n u n b ee r ak l n a , s l m h u k u k unun ise i lah vahye dayal o lduunu savunmulard r ^ . Nihaye t 1938 y l nda Ho l land a 'n n La Ha ye ehr inde top lanan Mi l le t l e ra ras Mukayese l i Hukuk Konferans ' nda , K-hi re 'deki Ezher nivers i tes inden kat lan ik i murahhas ngayre t le r iy le s lm hukuku ba ta Roma hukuku ge lmek

zere d ier hukuk s is temler inden ayr ve mstaki l b i r hukuk s is temi o larak kabul ed i lmi t i r 'o .


31/337


LAHI HUKUK SSTEMLER

Hukuk Koyucu Olarak Peygamberler

s lm inanc na gre her b e l d e y e , her m i l le t e p ey g a mb er g n d e r i lmi t i r. Bir ye t te "Her mmet iin bir resulvardr. O resul geldii zaman aralarmda adaletle hkm verir, hi birine zulm edilmez" ( Y n u s . 47) ve birb ak as n d a "Rabbin kendilerine yetlerimizi okuyan birpeygamberi memleketlerin merkezine gndermedike

o memleketleri helak edici deildir" (Bek a ra : 59) b u y u -ru lmak tad r. Bu p ey g amb er l e rd en y i rmib e t an es in in adKu r ' an ' d a g ee r. Bu n la r : d em, d r s , Nh , Hd, Sa l ih , br a h i m , smail, sh ak , Ya 'k b , Ysuf, E y y b , Lt, uayb ,M s , Hr n , Dv u d , S ley m an , Y n u s , i ys , E ly e sa ' ,Z l -k i f l , Zeker iyy , Yahya, s ve M u h a m m e d ' di r. K u r ' a n ' d ai s imler i geen Uzeyr, Lokman ve Z lk a rn ey n ile T b b a ' veHzr ' n peygamber veya vel o lduunda ih t i laf vard r. Bup e y g a m b e r l e r i n bi r k sm na k i tap ve sahfeler ind iri lm it i .Bun la r n bir k smnda sosya l ve fen b i lg i ler i yannda hukuk h k mle r de bu lunmakta ; Zebur g ib i baz la r nda ise y a ln z haber ve nas ha t le r yer a lmak tay d . Bu s ebep le kend i ler ine k i tap veya sahfe ler inen baz peygamberler in er ia t ler i , k en d i l e r in d en n cek i bir b a k a p ey g am b er in e r i at in emu v af k o l ab i li y o rd u . A n ca k p ey g am b er i e r K u r ' a n ' d a i smi

zikredi len lerden ibare t dei ld i r. "And olsun ki, sendennce birok peygamberler gnderdik; sana onlarm kimini anlattk, kimini anlatmadk" mea l in d ek i y e t (Ni-


32/337

30 slm Hukuku

s: 164, M 'm in : 78 ) bunu haber ver iyor.

Says yzyirmidrtb in c ivar nda o iduu r ivayet ed ilen peygamber le rden y i izon tanes i resul o larak bi l inir.Bun la rdan en sek in a l t t anes i Kur ' an 'da ul'l-azm d iyeb i ld i r i l en peygamber le rd i r, k i bun la r Hazre t - i dem, Nh ,b rh m, M s , s v e M u h am m ed 'd i r, D i e r p ey g am b erlere ise neb denir. Resul ve neb arasnda ne gibi bir farknbulunduu ih t i laf l d r. ounlukla kabul ed i len gre gre , ancak resu l ler mstaki l hukuk s is temi get i rmi t i r ; nebile r i se ncek i hukuk s i s temler in i t e 'y iden gnder i lmi le r,baka b i r hukuk s is temi kurmu dei ld i r ler. Zten resu l ler,esk i er ia t ler in unutu lduu, mukaddes k i tap lar n tahr i fed i ld i i veya kaybolduu, inanan insanlar n ok azald ,hat ta yok o lduu devrelerde or taya km lard r. Bu sebeple esk i b i r er ia t in devam etmesi mmkn o lmaz. Kald k izamann ve zeminin dei ik l i i i le yeni b i r tak m hukuk

hkmler in get i r i lmesi de gerekir. Halbuki neb deni lenpeygamber le r yen i b i r e r ia t ge t i rmez , kend i le r inden ncegnder i l en b i r resu ln e r ia t iy le hareke t eder le r ' .

Acab a ay n zaman d a m tead d i t p ey g amb er l e r in g nd e r i lmes i m m k n m d r? Ak id k i tap la r b u n a m sb e tcevap ver iyor. Ni tek im Hazret - i brhm i le Hazret - i Lt ;Hazret - i uayb i le Hazret - i Ms ve Hazret - i Ms i le

Hazre t - i Hrn ayn zamanda peygamber id i l e r. Ancakbunlardan her bir is i baka mil let leri i rad iin gnderi lmi le rd i r. Hazre t - i uayb Medyen ve Eyke ha lk na ; Hazret - i Ms ise s ra i l oul lar na gnder i lmi t i r. Ayn zamanda ve ayn m ek n da ik i peyg am ber gnder il m isse , bun la rdan biri dierine tbi olarak insanlar bu dine arr. Nitek im Hazie t - i L t Haz re t - i b r h m 'e , Hazre t - i Hrn H azret- i Musa 'ya tbiydi ve halk onlarn eriat ine ararak ir-

i l - Kestelll Mustafa Efendi: Hiyct ' l-Kestcl al crhi ' l-kidi 'n-Ncsc-Ry.vc, st . 1976, .36; Nian czde M ehm ed Efendi: Mir 'at- Kinat, st. 1987,1/.390-391.


33/337


d ederd i . Ni te lc im Kur ' an 'da "Bunun zerine O'na (brahim'e) bir Lt man etti" (Anlcebut: 26) i fdesi bun ugs te rm ek ted i r. Anca lc Hazre t - i L t 'un husus en Hu m us ta-ra f lannda yaayan la ra gnder i ld i in i sy leyen le r de vardr.Hazret - i Ms, s r l oul lar na gnder i lmi t i r ama, p e yg amb er l i i bu kavme mnhas r de i ld i r. Teb l i i sonra gelenleri de in e a lmak tad r. N i t ek im K u r ' an ' d a m tead d i tyer le rde Hazre t - i Musa 'n n ve H a ru n ' u n b e rab e rce f i r av una ve kav m ine teb l ide bu lun m akla vaz i fe lend i r i id i i an lat lmaktadr (Szgel i i , A'rf: 103; Y n u s 75; M ' m i n n :4 5 ; N e m i : 1 2 ; Ta h a : 44; K a s a s : 32; M ' m i n : 2 3 ) . Te v r a t' tada byledir. s lm inancna gre , Hazret - i Ms; Hazie t - ib rh m, Hazre t - i s ve Haz ret -i M u h am m ed g ib i bir resu ldr. Mstaki l bir din ge t i rm i ti r ve bu din b tn insanl muhatab ahr. A nc ak srai l ou l lar , bu dni kendi kav imler ine mahsus kabu l e tmi le rd i r. By lece Musev l ik ,

Yah d l i e d n m t r.Hazret - i Musa 'n n h i tabet i nceler i fas ih dei ld i .

nki d i l inde rekket vard . T ki M e d y e n d n ilk o larak Tr dana k t nda bu ha lin g i tmesi i in K u r ' an 'd ada zikredildii gibi "Ya Rabb Gsm genilet. lerimi kolaylatr. Dilimdeki ukdeyi, engeli kaldr ki fashkonuabileyim. Ehlimden kardeim Harun'u bana bir

yardmc olarak ver. nk i O'n un lisn daha fasihtir"d iye du e t t i (Taha: 25-35 , Kasas : 34). Du as n n kabulo lu n d u u n u ve o ha lden eser kalmad n y ine Kur 'an b i ld i rmek ted i r (Taha : 36). Hazre t- i H ar un 'a da vahy gelere kkarde i Musa 'ya yard mc o lmas ve vefa t ndan son ra Tevrat hkmler in i yaymas emrolundu. Dolays y le Hazret - iH rn , karde i Hazre t -i M usa 'n n peyg am ber l i i zam annda peygamberl ik le vazi fe lendir i ld i . Ancak resu l dei l , nebidi . Ni te k im H azre t -i Ha ru n 'a vahy ge ld i in i gs te renye t le r vard r (Ynus : 87). kis inin birden firavu na gid ere ky u m u a k l k l a onu t evh id d in ine dave t e tmele r in i em rede n


34/337

32 slm Hukuku

12- Bu rekkelin sebebi tefsirlerde ve buradan alarak tarihlerde yle anlat l rRivaye te gre, f iravunun sarayn da kk bir bebekken, f iravunun incilerlessl sakaln yolmutu. Firavun, "zevalime sebep olacak bu ocuktur" diyeonu ldrtmeye yellendiinde hanm Hazret-i Asiye "ocuktur bilmez" diyeengel olmaya alt . Bunun zerine imtihan in bir tepsi iine ate ve inei koyarak yanna getirildi. "Atei tutarsa ocuktur, inciyi alrsa lm hak eder"ded i. Hazret-i M s elini atei alm ak iin uzatnca Hazret-i Ceb rail gele rekelini ate koru bulunan tarafa evirdi. Hazret-i Ms ate korunu alp aznagtr verdi . Firavun zahire aidanp vazg eti . An cak ate Hazret-i M s 'n m dil ine deyip yakt . Bylece dil inde a z bir yara m eydana geldi . Bu yara konum a-

sma tesir etti . Nianczde, 1/191. Bu yetten, insanlara nasihat etmekle vazi^teli olanlarn yumuak sylemeleri gerektii hkm karlmtr. Halbuki firavun mmin bile deildi .13 - Eb Bekr e l -Cesss: Ahkm ' i -Kur ' an , Nr; Drlmushaf Kahire , 1/104.

yet ten (Tai a : 43-44 , Kasas : 35) ik is in in de ayn zam an da

peygamber o lduu an la lmak tad r. Baz la r Hazre t - i Musa' dan sonra peygamber o lmu tu r ; by lece ayn zamandaik i peygamberin var l sz konusu dei ld i r, der ler. Bu dags te r iyor ki H azre t -i Lt ve Hazre t - i H rn m staki l e r i -a ti o lan b i rer p ey ga m be r ( res u l ) de i l ; nebi id i ler '2 .

K u r ' a n ' d a k i , "Onlar bir mmet idiler, gelip getiler. Onlara kendi kazandklar, size de kendi kazandk

larnz. Ve siz onlarn yaptklarndan sorumlu tutulacak deilsiniz" mea l indek i ye t le r (Bekara : 134, 141) m-fessir ler tarafndan, nas l gemiteki lere farz k l nan hkmlerin aynen onlarn soyuna da farz k l nm asn da garipl iky o k s a , H a z re t- i M u h a m m e d ' i n de yen i bir hukuk dzen i get i rmesi mmkndr, ek l inde tefs i r ed i lmi t i r '^ . AyrcaHazret - i s' n n Ku r ' an ' d a n ak led i l en "Benden nce gelenTevrat' tasdik edici olarak ve size haram klnan bazeyleri hell etmek zere gnderildim" sz de ( l i m-ran : 50) bun a iare t e tm ek tedir. Hazret - i s 'n n nc i l 'de geen "Ben eriatleri ve p eygamberleri ykmaya deil, tamamlamaya geldim" (M a t t a :5 , 1 7 -1 9 , Ba rn ab as :3 8 ) ve"M usa'nn kitabnda yazl olan her ey dorularn dorusudur'' (Ba rn ab as : 206) szler i bu i s t ikm et ted ir. G r l -


35/337


14- Buhr ; Teyemmm 3, Sall 56, Hu m us 8; Msl im: Mescid 3, (52J) ; Ne-s: Gusl 26, (1 ,2 10- 211 ); Drim: Siyer 28; Ahm ed bin Hanbel , i /250, 251,4 / 4 1 6 , 5 / 1 4 5 , ' l 4 8 , 162.

y o r ki, bu de i ik l ik am eld e , yan i hukuk s i s tem inded i r,

inan esas lar nda bir de i ik l ik sz kon usu de i ld ir. An cakamel esas lardaki neshin de m ut lak o lup o lma d t a r t mal d r. te zer inde durulacak o lan husus budur.

s lmiye t , kend is inden nce gnder i lmi b tn i l h ve beer hukuk s i s temler in in yr r lk zamann n b i t t i in ih ab e r v e rme ve hayat n her sahas n d ze nle m e iddias y lage lmi ka ide le r b tndr. Do lay s y la bi r s em av d ine

inans n , inanmas n b tn insan la rca kabu l ed i lmey i hedefler. "Her p eygamber, kendi kavmine gnderilmitir. Benise, esmer (arap ) olsun, krmz (acem) olsun btn insanlara gnderildim'^ h a d s i ' 4 de bunu gs te rm ek ted i r.Bu n u n i in Haz re t - i Mu h ammed ' e i n an an la ra mmet-i icabet; i n a n m a y a n l a r a ise mmet-i da'vet deni l iyor.

Eski eriatlerin Tarihesilk Devirler s lm inanc na gre ilk yara t lan in san ve kend is ine

p ey g amb er l i k v e r i l en zt, Hazre t - i de m 'd i r. Hazre t - idem' in yara t l y la i lg i l i o la rak Kur ' an 'da an la t l an birk ssa , s lm'da dev le t in mh iye t i hakk ndak i t e lkk iy i deg s t e rmek ted i r. Bir bak a de yi le , dev le t te lkkis i insan n

yaradl yla bal yor. Bu k ssa m ele n yle an la t lm aktadr: "Hatrla ki: Rab bin m eleklere, (Ben yeryznde birhalfe [bana muhatab bir mahlk, Adem ] yaratacam)dedi. Onlar, (Bizler hamdinle sana tebih ve seni takdisedip dururken, yeryznde fesad karacak, orada kandkecek mahlk mu yaratacaksn?) dediler. Allah da onlara (Sizin bilemiyeceinizi herhalde ben birim) dedi.Ve dem'e btn isimleri retti, sonra eyay melek-


36/337

3 4 slm Hukuku

15- Muinliddii M. Enin Hirev: Me r k i i ' n - N b v v c , Tc: Al l pannak Muhammed Efendi , st. 986, 113. Burada "eyann isimleri" ifdesi , ok eitlitefsir edilmitir. Buna gre, buradaki isimlerden maksad, yaradlm btncanh-cansz mahlklarm isimleri ; meleklerin isimleri ; zrriyetinii isimleri ; kyamete kadar gelecek canl larn konuacaklar dil ler; kinattaki btn nahik-larn sfatlar, her eit ilim ve san 'alardr. Eimal Ham di Yazn Hak DiniKur 'an Dil i , st. 1992,1/26-267; Hirev, 120, Nianczdc, 1/107.

lere gsterdi. (Eer sznzde samim iseniz bunlarn

isimlerini bana syleyin) dedi. Meleltler, (Y Rab Seninoksan sfatlardan tenzih eder, keml sfatlar ile tavsifederiz ki, Senin bize rettiklerinden baka bizim bilgimizyoktur. phesiz alm ve hakm olan ancak sensin) dediler. [Bunun zerine] (Ey Adem Eyann isimlerini meleklere anlat) dedi. dem onlarm isimlerini onlara anlatnca, (Ben size, muhakkak semvat ve arzda grlmeyenleri [oralardaki srlar] bilirim. Bundan da te, gizJti veak yapmakta olduklarnz da bilirim, demem i miydim?) dedi." (Belcara : 3 0-3 3 ) . B ura da m elek ler, yara t lacak o lan mah lun bir z am an so n ra yer yznde fesad k a raca n , kan dk ece in i nereden b i ld i le r, den i rse ; melek ler hal fe kel imesinden tr byle dndler. Hal fe ,dev le t bakan demekt i r. Yer yz nde fesad k ar p , kan dkenler o lacak ki, ha l fe lz m o lsun . nk i hal fe , yer y

z nd e dz eni salar, fesad kar p kan dk en lere hadler in ib i ld i r i r, hak sah ip ler in in hakk n a l p tes l im eder, h uk uk utatbik eder, ksacas adalet i tecel l i et t i r i r. Halfe demek,temsi lc i demekt i r. Al lah ' n hal fes i , Al lah ' n temsi lc is i demekt i r. O 'nun s fa t lar y la s fa t lanm , i rades iy le i radelen-m i , k u d re t i y l e k u d re t l en mi , d emek t i r 5 .

Hazre t - i d em n ce cen n e t t e y aam , b i l ah a re ei

Hazre t - i Havva ile be rab er dn ya y zn e ind i r i lm i ti r. Bu-. r ad a k en d i s in e p ey g a m b er l i k v e r i lmi ve k en d i s in e on su-huf indi r i lmi t i r. (Suhuf, sah fenin ouludur; sah fe , forma, kk k i tap , r i sa le demekt i r. Bugn b i l ind i i zere biryaprak k d n bi r y z , dem ek de i ld i r ) . Eshbdan Eb


37/337

ve "nceki eriatler" 35

16- Keslclli, .36; Niancizde, I/.393 .

Zer'in bir sorusuna, Hazret-i Peygamber, "Yz drt kitapindirilmitir. Bunlardan on sahfe Adem'e, elli sahfeife, otuz sahfe drs'e, on sahfe de brhm'e inmitir.Dier drt tanesi de Tevrat, Zebur, ncil ve Kur'an'dr"eklinde cevap vermitir'^. Bu sahfelerde ibdet ve hukuk hkmlerle beraber eitli sanatlar, tabi ilimler, ilalarla vs. ilgili faydal bilgiler de bulunuyordu.

Hazret-i dem'in her batnda br kz dieri erkek ol

mak zere ikiz ocuklar oldu. Bunlardan her biri kendi batnndan olmayan bir dieri ile evlendi. ki kardein evlen-mesi Hazret-i Adem'in eriatinde caizdi. Zaten baka trl insan neslinin oalmas da mmkn deildi. Kald kiburada da bir sistem konulmutu. O da ayn batnda doanlarn birbiriyle evlenememesiydi. Mehur Hbil ile Kabi lihtilf da bundan kmtr. Daha sonra batnlar artp, insannesli oalnca, bu hkm Hazret-i Nh zamannda neshedilmitir Haziet-i dem'den sonra Hazret-i it peygamberolmutur. Kendis ine elli sahfe nazil olan Hazret-i i fi neriat, Hazret-i dem'inkine muvafkt. Bu sahfelerde eitli ilim ve san'atlar ile hikmetler bulunmaktayd.

Daha sonra peygamber olan Hazret-i drs'e de otuzsahfe inmitir. O'nun da eriati Hazret-i dem'inkine muvafkt. Hazret-i drs, slm inancna gre, ge karlm

tr. Bir rivayette. Yunanllarn Hennes dedikleri budur.Bundan sonra insanlar, tevhid dinini terkederek putlara tapnmaa baladlar. nsan resmi ve heykeli yapmak ve bunlara hrmet etmek, evvelki dinlerde yasak deildi. Bununiin, -rivayet olunur ki- ok gzel bir insan olan Hazret-idrs [daha sonra Hazret-i s'ya yapld gibi] semya karldktan sonra, m'minler bunun resimlerini, heykellerini yapp, ykseklere koydular. Karlarnda eildiler, secdeetdiler. Bunlar ef'ati, arac yaparak Allah'dan af diler-


38/337


39/337

ve "nceki eriatier" 3 7

(bran) icar tarafn adamlar mnsna gel ir. Sm'n soyundan Eber ' in to run la r o lduu i in , ona n i sbe ten bu i s imle an ld k lar da r ivayet ed i lm ekte dir. Haz ret - i brahim'eon sahfe inmi t i r. Kendis in in mstaki l br er ia t i vard .Snnet (h i tan) , kurban , s i lah la chd , ganimet mal n n taks imi g ib i baz hkmler i , to runu Hazre t - i Muhammed ta raf ndan ihya ve t a tb ik ed i lmi t i r. Hazre t - i b rh m, K 'be 'y iyen iden in e td i g ib i ; ve fa t e tm ede n n ce F i l i s t in ' in Ha -

l l (Hebron) ehr indek i a raz i s in i vakfed ip mahs lndenge len g iden le re z iyafet ve r i lmes in i de vas yye t e tmi t i . Bu ,tarihin en eski vakflarndan brni kurmu olan vasyyet ,yak n zam ana kadar t a tb ik ed i lm ek teyd i .

srilouUarHazret - i brhm' in ik i olundan Hazret - i smai l

Mekke 'ye yer lemi ; d ier i Hazre t - i shak babas n n yannda kalmt r. Daha babalarnn salnda Hazret- smail H icaz ve Y em en , Hazre t - i shak da am hava l i s ine peygamber o la rak gnder i lmi t i r. Hazre t - i shak 'm o lu Hazret - i Ya 'kb da dedes in in sal nda am i le Kuds aras ndaki Ken ' an l e re p ey g amb er o l a rak g n d e r i lmi t i r. Haz re t -i Y a ' k b 'u n d ier smi s r ildr. Bu nu n i in , Hazret - Y a

' kb' un on ik i olundan oalan nsanlara ,

S e n f/ s r Y,

yani srai l ou llar den ir. (sr l , A lla h ' n kulu m n s nage lm ek ted ir) . Ar t k bu ad a lan bran cem iye t i , ayn so ydangelen ferd lerden teekkl e tmeye ba lam ; bu on ik kabile d ndaki ler zamanla yok o lmulard r. Hazret - i Ya 'kb 'un o lu Hazre t - i Ysuf zamannda Hazre t - i shak ' nsoyundan Hazre t - i Eyyb am ah l i s ine dave t te bu lunmu tu r. Daha sonra F i l i s t in ' e yak n Medyen ve Eyke ah

l is ine y ine bu soydan Hazret - i uayb gnder i lmi t i r. Hazre t - i Ya 'kb 'un ou l la r ndan Hazre t - i Ysuf, bam dan pekok mcer get ik ten sonra Ms r 'da ml iye nzn o ldu .


40/337

38 slm Hukuku

Babas Hazret - Ya ' lcb 'u ve Icarde ier in i Ken 'an d iyar ndan yan i F i l i s t in 'den Ms r ' a ge t i rd i . By lece , r ivaye te gre o zaman yetmi ik i k i iden o luan s ra i l oul lar , Ms r ' ay e r l e m i o ld u la r. Haz re t- i Y su f ' u n h ik y es i K u r ' an ' d amstakil bir srede anlat l r ve ahsen'l-ksas (kssa larn engzel i ) o lduu b i ld i r i l i r. s lm hukukular k ssa nev ' indeno lduu ha lde , bu s reden p ekok hu kuk hk m karm lard r k i bunlar tab ia t iy le esk i er ia t ler in hkmler id i r.

Filistin'deki Yen i Hayatsrl oullar drtyz y l kadar yaadklar Msr 'da

nce rahat b i r hayat srm, sonradan byk b i r zu lm ves k n t grmler, k le l ie dmlerd i . Onlar bu s k n t lardan kurtaran ve Arz- M ev'd, y an i v a ' d o lu n m u to p raklara (Fi l i s t in 'e) gtren , Hazret - i Ms o ldu (M. . 1220) .

Yolda uzun b i r sure gei rd i ler. Bu arada Hazret - i Ms,karde i Hazret - i Harun'u ye rin e vekl brak p, T r d anag i tmi , o rada kend is ine Tevra t ve On Emir inmi t i r. Bu esnada srl oullar al t ndan bir buza yapp ona tapmayaba lam la r ; Hazre t - i Ms ger i dndnde i se p i manolup tevbe et t ikleri iin hidyete gelen m ns n a Yehd d iye adlandr lmlardr. Rivayete gre nfuslar iki milyonau lam t . Hazre t - i Ms on la r la L t g lnn gney inege lm i , e r i ' a nehr i do us un dak i yer le ri e le ge i rmi t i r.Er ha ehr i kar s ndaki daa km , Ken 'an i l in i uzaktangr m t r . Yer ine H azre t -i Y 'y b rak p , b i r r ivaye te gre , m lddan 1605 y l nce yzy i rmi ya ndayken o rada vefa t e tmi t i r. Er ha ehr in i , son ra da K ud s ' , Hazre t - i Y - A m l ik a 'da n a lmt r. Bu ta r ih ten moi l pe yga m be rekadar srl oullarn hkimler idare etmit ir.

Hazre t - i M u s a' n n husus iyet ler inden b i r is i de udurk i , kendis inden sonra Hazret - i s 'ya kadar s ra i l oul la-n 'na ge len peygamber le r, ms tak i l b i r e r ia t ge t i rmey ip ,


41/337


42/337

4 0 slm Hukuku

yazm t r. ran hk m dar rev eyh , sr l e r i yen ince (M. . 5 3 9 ) , Yah u d i l e r in tek ra r Ku d s ' e d n m ele r in e i z in v e rdi . Yah u d i l e r, M.. 520 den s o n ra Mesc id - i Ak s ' y y en iden tamir e t t i ler. nce Pers ler in , sonra da M a k e d o n y a l l arn idaresi al t nda yaadlar. Bu de vr ed e srai l ou llar kesifb i r He len i zasy o n a mru z k a lm l a rd . M.. 63 y l nda Kud s , Ro m al k u m an d an Po m p eu s t a ra f n d an a l n d . Po m p e -us , Yahudi ler i da t t ; ehr i ve M esc id - i Ak s 'y yak p y k

t . By lece Yah d le r, R om a hk im iye t in e g i rd ile r. M..2 0 y l nda Romal lar n Fi l i s t indeki Yahd valisi H e r o d e s ,mabed i t ek ra r yap t rd . Yahd le r daha sonra . Roma hk imiy e t in e ba ka ld rd lar. Fakat m ldn 66. y l nda Ro m al k u m an d an Ti tu s , K u d s ' tam am en y ak p y k t . eh ri v ir an ey e ev i rd i . Bey t - i Mu k ad d es de ya nd . Sad ece bat duv ar kald . Bu d u v a r. Alama Duvar d iye b i l in i r. T i t us 'u n ,ka t l i m ve zu lm n de n so nra Yah d le r b lk b lk F i l ist in ' i te rk e t t i ler. Kuds ve ev r es in den kovu ldu la r. Yahd es i r ler, Romal lar n emrinde al t r lmak zere , Ms r ' asevk edi ld i ler. Bu s eneden i t ibaren , Yahd le r dnyan n heryerine yayld lar.

Tevrat

Yahudi ler in ta tb ik e t t ik ler i hukukun esas , Hazret - iMusa 'ya vahy o lunduuna inan lan Tevra t ' a dayan r. Tevra t , b rn ce bi r ke l im ed i r, re tm ek , e r ia t m n s na ge li r.Tevra t , Hazre t - i M u sa'n n Tr d a n a g id i inde n ik inc is in d e Evmir-i Aere (on e m i r) ile be r abe r naz i l o lm u tu r.Tevrat as l nda k rk cz idi . Her cz bin sre ve her sre biny e t t en m rek k eb d i . imd i e ld e b u lu n an Tev ra t l a rd a bukadar ye t bu lunmamaktad r. s l m inanc na gre Tevra t ve

nci l sonradan insanlar taraf ndan dei ik l ie uram t r.K ayn ak la rm b i ld i rd i ine gr e , Te vra t ' n tam am n t a rih boy u n c a s a d e c e M s , H r n , Y , U z e y r ve s p ey g am -


43/337

ve "nceki eriatler" 41A.

ber le r ezber lemi t i . Asur hkmdar Buhtunnas r 'm Kuds' i gal inden ve Yahd le r i Bb i l ' e s r nd en (M..587) sonra Tev ra t un u tu lm u , daha sonra Yahd din a d a mlar tarafndan, hat r larnda kalan ks mlar pek ok i lvelerl e yen iden yaz lm ve bugnk i Tevra t me yd an a ge lmi t ir.Te vrat (To rah) , Yahd ler in yazl huk uk k aynad r i' . Bugn e lde bulunan Tevrat nshalar nda ay r kanun m ecmuasn n var l h issedi l i r. Bunlardaki hukuk hkmler in

de bazs mkerrerdir, baz larnn arasnda tenakuzlar grlr ve b i rb i r in i h k m s z b rak r. Dolays y la bun lar ilk bak ta mtecan i s o lmayan ve ge l i igzel bir m anza ra a rze -der. Bunlar dze l tmeye de k im se cesare t edem edi i i in ,Yahd din adamlar ve hukuk inas la r b i l ahare Ta lmudadnda ic t ihadlar kl l iyat n meydana get i rmek zorundakalm lard r. Ancak bu, ii d aha da i inden k lmaz haleget i rmi t i r

Bugn Hr is t iyanlar n da o k u d u u ve Kitab -J Mukaddes (Holy Bible) adn verdikleri ki tabn ilk k sm o lanTamah (Ahd- i At k=Esk i Ahid) k i taptan o luur : T evr at ,N e v i i m ( p e y g a m b e r l e r ) ve Ke tub i im (k i t ap la r ) . Tevra t dabe k i taptan o luur : Tekvin , Hurc (k ) , Levi l i ler, Saylar ve Tesn iye . En te resand r ki Te s n i y e' de , Hazre t - i Musa'n n iht iyarl , ya , l m , defni ve Y ahd le r in ona ma

tem tut tuklar yaz l dr (bab 34). Bu da e ldeki T evr at ' nHazret - i M u s a'dan sonra yaz ldn hat ra get i rmektedir ^.

17- Yirminci asrn balarnda Ham urbi k anunun bulunuu ve bu kanunla Tevrat arasndaki benzerlikler, rasyonel dnen pek ok tarihiyi Mu sev huk ukunun, aralannda rk, di ve vatan birlii bulunan B biUilerin H mu rbi kanunundan etkilendii neticesine varmaya i tmitir. Bu kon udaki grler iin bkz.Hamide Topuolu: Eski srail Hukuku, An k. 1948. Hm urbi kan unun un dabyk lde Smer hukukunu kaynak i t t ihaz ett ii bil indiine gre, Smer

hukukunun srail ve hatta slm huk uku etkiledii gr nde olanlar da vardr.Muazzez lmiye : K u r' a n , ncil ve Tevrat 'n S merlerdeki Kk eni, 2.b,st. 1996.18-Topuolu, 12-13.19- Tevrat metinlerinin Hazrel-i M s'n m yaad M.. 16. asrdan ok sonra.


44/337

42 s lm Huk uku

M . . 7. asrda farkl kim selerce kalem e alnd; T evrat ' m eyda na getiren bukitaplarn M. . 6. as rda tamamlanarak tek bir kitap halin e getirildii kanaatihkimdir. Topuolu, II.20- Smir , Hazret-i Ms Tur dandayken alt ndan bir buza yapp kavminibuna tapmaya davet eden kimsedir. Kur 'an 'da ismi geer. Hazret - i Ms cmertl ik gibi baz iyi hasletlerinden tr Smir 'yi affetmi; bunun soyundangeenler Smira 'ya yer lemi ve dierle rinde n farkl bir yol /me zheb tutmulardr. Smira (Smiriyye), Fil ist in 'de Nnblus'a yakn bir kasabadr. Smir , bukasabada yaayan brnler iin kullanlan bir szdr.

Tanah i in Ahd- i At k (=Esk i Ahid=01d Tes tament ) t b i r in i kul lananlar Hr is t iyanlard r ; tab i d i r ki Yahd le r bu tbir i kabul e tmezler. Yahd ler in ounun inanmadklar birTevrat daha vard r ki, b u n a omranim Tevrat' (=ToraHa-omran im) den i r. Buna inanan la r (Smir l e r ) , yaz c l ar n Te vr a t ' a a k lam alar ve i lveler yapmalar na , hat ta harfler in i b i le dei t i rmeler ine kar km lard r. Yahd ler ine l le r indek i Tevra t ile o m ran im Te vrat ' a ras nda a l t b inkadar ih t i l a f bu lunduu b i ld i r i lmek ted i r. y le ki Smir l e rTevrat ' tek i l eden o tuzsekiz k i tap tan ancak yedis in i kabuleder le r 20. Ka to l ik le r in esas a ld k la r Ki tab - M uk ad de s 'd e-k i Eski Ahid k smnn b i rka blm, Yahd ler ve P ro t e stan H r i s t iyan la r n Ki tab - Mukaddes le r inde yer a l m a z . D em ek ki g n m z d e Te v r a t ' n ayr nshas bulu nm aktadr : Bunlardan b i r incis i Yahd ve Pro tes tan lar n kabul ett ik ler i brnce nsha; ik incis i Kato l ik ve Or to d o k s l a r n ka

bul e t t ik ler i Yunanca nsha ve Sm ir ler in kabu l et t iklerin sh a .

Yahd ler Fi l i s t indeyken Mlddan nce b i r inci as rda , Y un an -R om a hk im iye t i s ras nda , kend i cem aat le r in inTe v r a t ' a tam uym alar n sa lam ak iin Yetm i le r (Syn hed -rion/Sanhedrin) M ec lis in i ku rm u lar dr . Bu , Tev ra t ' ta geen Rab b in M sy a "Kavmin ihtiyarlarndan yetmi ki

iyi bana topla, onlar toplanma adrna getir, oradaseninle dursunlar" m ea l inde k i em r ine (Say la r 11 /16) kadar uzanan bir g e l e n e k r. Y k s e k bir d in ve adl merci


45/337


21 - Sanhedrin' in teekkl ve fonksiyonlar , Emanuel B. Quint i le Neil S.Hecht ' in kaleme aldklar Jewish Jur isprudencc adl kitabn ilk blmndedier hiyerarik din/kaz messeselerle beraber teferruatyla anlatlmaktadr.22- slm dini, byle metinlerin yaklarak veya ayak baslmayan bir yere gmlerek ya da ta balayp denize aularak imha edilmesini emreder.

olan Sanhedr in , a ram d i l inde mecl i s , d ivan mnsma gel

mekted i r (=brn ces i yeiva). Bu mec l i s in ba kan m a Ba -khin (=hahamba ) den i r 2 . Yahd genler ine d in ler in ire ten ve Te vra t ' aklayan din adam lar na Yazclar d e n il i r. Bunlar n ,Tevrat 'a yapt klar aklamalar n , i lveler in birksm , sonradan yaz lan Tevrat lara kar t zannedi lmektedir. ncil lerde geen yazc lar i te bunlardr. Bunlar n bir dier grevi de , Yah d ler in Tev rat 'a uym alar n salam akt r.Yahd mbedler ine mukaddes met in ler in yaz l bu lunduuknesse ad nda br oda bu lun urdu . K ul lan lam ayaca k kadaresk iyen met in le r imha ed i l em ed i inde n bu ra la rda sak lan rd (Knesse t ke l ime s i , Yunanca top lan m ak mn s na s i-nagog 'dan gel i r. ) Bunlardan bi lhassa rutubet i az olan M-s r 'da ki le r sonralar hu ku k tar ih i ara t rm alar i in ne m likaynak teki l e tmi t i r. (Trkler in daha ok brnce havradem ey i tercih et t ik ler i bu m b ed le re , Arap lar n verdikler i

kerse ad buradan ge lme kted i r. Enteres and r k i , bugn srail par lamentosunun ad da knesset\r. Bu belki de vak tiyle Yahd ler in .en y kse k merc i i say lan Sen he dr in ' in he mdin , hem siyas , hem adl , hem de i lm bir mecl is o lmasnn tesi tiyled ir.)

kinci Hukuk Kayna: Talmud

Yahd d in ve hukukunun b i r de sz l hukuk kayna vardr ki bu da Tamud 'dur (= b rn ce , i nce leme) . Hazret-i M u sa'n n Tr- i Sn'da Allah ' tan ii t t iine inanlan veHazre t - i Harun' a , Hazret- i Y 'ya ve Hazret- i uayb ' nolu olan El iazar 'a b i ld i rdii hususlar - szl kanunlar- nes i lden nes i le nak led i le rek n ihaye t Yah da ( Judah ha-Na s i )


46/337

4 4 slm Hukuku

23 - Mahmud Es 'ad, 184-185.

adl bir din ad am tarafndan m ldn ikinci asrn da krk sen e k ad a r bi r a l m adan sonra bir k i tap hal ine get i r i lm i t i r,.buna JVIina (=brnce , tekrar) denir. Mldn nc asr n d a Ku d s ' d e ve a l t nc asr nda Bbi l 'de M in a 'ya b i rer e rh y az lm , bu e rh le re Gamra (= b rn ce , t amamlay c ) deni lmi t i r. Mina ile b e rab e r bu iki G a m r a , Ta l m u d ' umey d an a g e t i r i r. Ta lmu d da m ey d an a g e ld i i Gam ra ' n n smin e g re Ku d s ve Bbl Talmud'u olarak adlandr l r.

Yahd le r in bi r k sm , szge l i i Rusya 'da yaa yan K ara i mYahd le r i Ta lmud 'u kabu l e tmez le r ^ 3 .Mina , sz l emir le r in , kanun ha l ine ge t i r i lmi ilk

hal id i r. Ya hd inancna g r e , A l lah H azret - i M u s a' y a Trdanda Tevrat ' (Yazl emirleri) verdii gibi , baz bi lgi leri ,yani szl emir ler i de sy lem i t i r. Hazre t - i M s bu b i lg ileri Hazret- i Hrn , Hazre t- i Y ve E l i aza r ' a ; b u n la r da,k en d i l e r in d en so n ra g e l en p ey g amb er l e re b i l d i rmi l e rd i r.Bu b i lg i l e r, nes i lden nes i l e , hahamlardan hahamlara r ivaye t ed i lmi t i r. M. . 538 ve M. S. 70 y l lar nda e id i Mi-na la r yaz lm t r. Bun la ra Yahd ge lenek le r i , kanun messese le r i , hahamlar n bir k o n u d ak i m n aza ra ve ah s gr ler i de kar t r lm ; by lece Min alar, hah am lar n grve mnazaralar n i fde eden k i tap lar durumuna gelmi t i r.Ta l m u d'un hukuk la dorudan i lg i l i p rens ip le r ine halaka

(=b rn ce , g id t a rz , sn ne t ) , T a lm ud 'un h ikye ve e fsne le rden teekk l eden fo lk lo r ik k smna da aada denir.Hahamlar n Tevrat ' te fs i r usu lne de midra (= b rn ce ,a ra t rma) ad ver il ir. T al m u d 'd a Te vrat ' n ye ter ince akolmayan hkmler i zah edi l i r ; b i rb i r iy le tenakuz i indegrnen yerieri tel i fe al l r. Bu bak m dan s lm a lemindek i t e fs i r ie re ben zem ekte d i r.

Yahd hahamlar ndan Akiba, bunlar top lam ve ksmlara ayrmt r. Talebesi , haham Meir, bunlara lveler


47/337


24 - Nitek im, Ca'fer l ik de. ou kimsenin zanm nm aksine, mam Ca'fer S-dik 'a deil; bunlarn bugn ellerinde bulunan ve esas ittihaz ettikleri hads vefkih kitaplarm yazan EbtI Ca 'fer K um m ve Eb Ca'fe r Kle yn'y e nisbetlebu ad alm tr. m am Ca'fe r Sdk, hi din kitab yazmam tr.25- islm hukukulai 'nn da buna benzer yedili bir derecelend irilmesi vardr:Bil inci deTecede\\e r m utlak miiclelido\\ip mukaddes metinleri kendi usulleri

ne gre tefsir edip hk m kartabil eni erdir. Drt m ezhebin kurucular byledir. kinci dereoedekiler mezliebde mctehid dir ve hocalar olan bir ncek ilerin usulleriyle mukaddes metinleri tefsir edebilirler. Mese lede mctehid denile n nc dere eede kiler, ilk iki derece dekilerin usullerine gre , bunlarn bildirmedii meseleler iin hkm karabilir. D-dne derecede c^Afli- tahric

yaparak bas i t l e t i rmi t i r. Daha sonrak i hahamlar bu r iva

yetlerin te ' l i f i ve tasnfi iin ei t l i usul ve art lar koymulardr. Bylece pek ok rivayet ve ki taplar ortaya kmt r.N ih ay e t b u n la r Mu k ad d es Yah d a ' y a ( Ju d ah h a -Nas i ) u l a mt r. Y ah d a, bu kar kl klara so n verm ek in, m ladnikinci asrnda, bu ki taplarn en salam kabul edi lenini yazm t r. Y ah da , e ldeki n sha lard an , b i lhassa M ei r ' in yazd nshadan faydalanarak , k rk y lda b i r k i tap meydana get i rmi t i r. Bu k i tap , d ier ler in i i inde toplayan , en son ve nlMin a o lmu tu r. Yahudilik ( Juda i sm) , b i r rivayete gre , buMukaddes Yahda 'ya n i sbe t le ver i lmi b i r isimdir24.

M in a 'n n yaz lm asna i ti rak ed en , f ik i rieri M in a 'd ayazl o lan, mld bir inci ve ikinci yzylda yaayan Yahd hahamlara Tanna im (mual l im) der ie r. Yahda , en sonmual l imlerdend i r. Hk im d iye de t an n r i a r. Gamr 'n ntop lanmas na i t i rak eden hahamlara Amora im ( zahc la r )der ier. Bunlar mual l imler in f ik i r ier in in yanl n karamaz,ancak zah edebil i r ler. Mlddan sonra al t nc ve yedincias r iarda , T al m ud 'a erh ve i lve yap anlara Sa bora im (ak ll lar vey a mn ka ac lar) deni ld i . T alm ud 'u erh ve tefs i reden hah am lard an , Yah d konsi l lern in bakan o lan lar naGeonim (fe tva veren) denir. Konsi l bakan o lmayanlara i sePosekm (karar verenler, terc ih edenler) denir. Yahda 'dansonra ge len hahamlar Mina 'ya i l ve ve e rh le r yapm la rdr 2 5 . M in a 'n n d i l i , ken d is inde Yunanca ve La t ncen in e t-


48/337


49/337


26- Paul Johuso n: Y ahu di Ta ri hi , Ttc: Fil iz Om an , j .st. 200 0. 178 vd.

den i ld i . Bu Gamr , Mina i l e beraber yaz ld . Meydana

ge len k i taba Bb i l Ta lmud 'u den i ld i . Kud i i s 'dek i hahamla-n n yapd k la r e rh le re de , K ud s Gam rs den i ld i . Bu G amr da Mina i le beraber yaz ld . Meydana gelen bu k i taba Kuds Ta lmud 'u den i ld i . F i l i s t in Gamr ' s , b i r r ivayete gre m ld nc as rda t amamland . Bb i l Gamr ' s i se , m i ld n drd nc asr nd a ba lad ye a l tnc asr nd a tamamland . Gamara la r da s lm dnyas ndak i f k h k i tap la

r na benzemekted i r.Daha sonra , Kuds ve Bb i l e rh le r i ay r lmaks zm

Min a v e b i r Gamr ' y a Ta lmu d d en i ld i . Bb i l Ta lmu d 'u ,K ud s Ta lm ud 'un un mis l i daha uzundur. Yahdf le r, Bb il T a lm ud 'un u K ud s Ta lm ud 'un da n dah a s tn tu ta r la r.Mina 'n n b i r- ik i cmles i , bazen Ta lmud 'da n sah fe anla tlr. T a lm ud 'un an la lm as , M in a 'd an daha zo rdur. H erYahd , d in e i t iminin te b i r in i Tevrat , te b i r in i Mina , te b i r in i de , Ta lm ud 'a ay rm ak durum undad r. Bu nu ni in kuru lan hukuk akademi le r inde (gaon) p ro fesr le r, ye rlere o turmu says ik ib ine varan ta lebeye ders ver i r ler ; Talm ud 'u re t i r l e rd i . Sz l o la rak ver i len ders , m m n d i -1er vas tas y la ta lebeye tekrar ed i l i rd i . Bu bakmdan msl-m an nive rs i te ler in dek i huku k fakl te ler iy le ayn m etodta tb ik ed i lmekteydi 26 ,

Bb i l Ta lmud 'u , i lk defa m ld 1520-1522 de , Kuds Ta lmud 'u i se , 1523 senes inde Vened ik ' t e bas ld . Bb i lT a lm u d 'u , A lm an c a v e n g i l i zcey e , K u d s Ta lm u d 'u d a ,Frans zcaya te rcme ed i lmi t i r. Bb i l Ta lmud 'unun %3 0 'u n u , Ku d s Ta lmu d 'u n u n % 1 5 ' i n i h ik y e l e r v e k s s alar tek i l eder. Bu h ikyelere (Hagada) der ler. Yahd edebiyat n n esas n bu h ikyeler o lu turur. Talmud 'da Hazret -i s ve ann esi Haz ret- i M er ye m i le i lgi li kt ifdeler bulunduu iin Hris t iyanlar bu ki taba iddetle kardr lar;


50/337

4 8 slm Hukuku

27- Buradaki bilgiler ounlukla, H. Hirsch Graetz ' in History of the Jews,Fel icien Chal laye ' in Dinler Tarihi , vlendell Lewitles'in Jewish Law ve Paul.lohiison'un Yahudi Tarihi adl kitaplarndan, Encylopaedia of Rcligions andEthics' In (ed. .lanes Ha stin gs , 12 cild, Ed inb urg h, 1980) ilgili m add eler ind en

ve Nianczde 'nin Mir 'a t - Kinat adl tarihin den alnm tr. Ay rca, sraildenere dilen 17 cildlik Encyclopaedia Judaica , Yahudil ikle i lgil i mefhumlariin S i k mracaat edi len nemli bi r kaynak olmutur28- israel Shahak: Yahudi Taj-ihi Yahudi Dini,Trc . Ahmet Emin Da, s tanbul 2002,53-54.

hatta Talmud sebebiyle Yahdleri ar takibat al t nda tut

m u la rd r. An cak 152 0 'de Papan n izn i ile Bb i l T a lm ud 'u , sene sonra da Kuds Ta lmud 'u bas l ab i lmi , bundanotuz y l sonra Yahd ler i in fe lkeder zuhur e tmi t i r. 9 Eyl l 1553 de Roma'da e le gei r i len btn Talmud nshalar yak lm t r. Bu, d ier ta lya ehi r ler inde de ta tb ik ed i lmit i r. 1554 senes inde Talmud ve d ier brnce k i tap lara sans r k o n u lmu tu r. 1 5 6 5 d e Pa p a ,Ta m u d k e l imes in in k u l lan lmasn dahi yasaklamt r. 1578-1581 seneleri arasndaTalmud, Basel ehr inde yeniden bas lm t r. Bu baskda ,baz r isaleler k ar lm , Hris t iyanl kt leye n birokcmleler kald r lm , b i rok kel imeler de dei t i r i lmi t i r.Bu tar ih ten sonra , Papalar y ine Talmudan topla tm lard r.End ls Emev Su l tan la r n n dokuzuncusu k inc i Hakem( l m 9 7 6 ) , h ah am Jo sep h Ben Mases ' a emred e rek , Ta lmu d 'u Arap ay a t e rc me e t t i rmi t i r. Ok u n d u k tan so n ra ,ms lmanlar a ras nda y les ine menf reaks iyon dourmu tu r k i , bu t e rcmeye (Keseye konan p i s l ik ) ad ver i lmi t i r. Ancak esas infial Hazret - i s ve annes i hakkndakihakre tmiz i fde le r sebeb iy le , h r i s t iyan la r a ras nda domu ve gnmze kadar da an t i semi t izm cereyan ek l ind e a r t arak d ev am e tm i t i r " .

Ta lmud 'da , Yahd o lmayan la r i in ku l lan lan a ri fde le r zamanla baka ke l imele r le kamuf le ed i lmi ; bukel imeler in as l lar n n ne o lduu da Talmud Zhulleri adlkitaplara yazlarak gizlice elden ele dolamaya balamtr ^s.As len Po lonya Yahd s i o lup bugn Kuds 'de yaayan ve


51/337

ve "nceki eriatler" 4 9

sra i l hkmet in in to ta l i ter tav j r lann iddet le tenkid e tme

s iy le t an nan Pro fesr I s rae l Shahak , Moses Hadas 'dan a larak , "Ta lm ud b i lg in le r ince kur u lm u o lan k las ik Ya hd l i - in kaynan n Pla ton e tk is ine dayand n ve zel l ik le dePla ton 'da gr len Spar ta imaj na yas land n " sy lemekte-dr^^. Ta lm u d y le s in e a n d o g m at ik h k m le r l e d o lu d u rk i , bunlar ber taraf e tm ede n zam an n ih tiyalar na ce va pverebi lmek i in b i r tak m hi le ler ihdas ed i lmi t i r. Bunlar

s lm hukukundak i hukuk re le re benzer. u kadar k i , sl m hukukundak i ie r, hukuk ka ide le r in i ber ta ra f e tmemekiin ta tb ik o lunur; Yahd l ik tek i lerde ise tam ters ine , hukuk p rens ip le r in in a n dogmat ik l i in i ber ta ra f e tme maksad vard r. Sebt yasandan kanmak i in Yahd o lmayanSeb t i i s i (Sabba th -goy) tu tmak ve kend i le r ine yasak o lani ler i ona yapt rmak; yedi y l sonunda nadasa b rak lmasTevrat ' n emri o lan tar la lar muvazaa i le b i r i s ine sa t p tekrar ger i a lm ak g ib i^o . K u r 'a n 'd a da Yah d ler in S ebt yasan ihll etmek iin i t t ihz et t ikleri h lelerden bahsedil i r.K u r ' a n ' n E h l- i Sebt (=cumartes i eh l i ) d iye and bu toplu luk deniz k y s nda b i r kasabada o turmaktayd lar. Al lahon la r imt ihan ederek cumar tes i g n le r i , d ier zam anlard andaha ok ba l k gnder iyordu . Bun la r cumadan den ize asermek ve pazar gn toplamak suret iy le Sebt yasan del

meye ye l tenmi le r ; ancak Rab le r i bundan raz o lmayarako n la r may mu n h l in e mesh e tmi t i . (A'rf: 163 -166) .

ZeburHazre t - i M u s a' dan sonra , srail ou l la r ndan Hazre t -

i Davud 'a ind i r i l en ve yze l l i ye t ten mteekk i l Zebur 'dael l i yet Beni srai l 'e Bbil l i lerden gelecek s knt lar , e l l i

yet Romal lardan gelecek s k n t lar haber vermekte , e l l i

29- Shahak, 36.3 0- Shahak, 82 vd.


52/337

50 slm Hukuku

Yahd HukukularHazret - i Harun 'dan nce d in adamlan s n f yoktu .

le re is ler i y in ler i icra ederd i , Hazret - i Hrn, Yahdd in adamlan s n f nm atas say l r. Levi , Hazret - i Ya 'kb 'unnc olu ve Levi l i ler kabi les in in de a tas d r. Bylece

Levi l i ler s ra i l oul lannn onik i kabi les inden b i r id i r, Tevrat ' n b i r b lm n n ba l Le vi l i ler 'd i r . Hazre t - i D av u d 'age l inceye kadar Ben s ra i l peygamber le r i (bu a rada Hazret - i Ms, ve Hrn) hep Levi soyundand . Hazret - i Dvud ve S leyman 'dan sonra ge len , Hazk iya , lyas , moi l ,a ' y a , E rm iy , Uzey r, Da n y l , Ze k e r iy y , Yah y a g ib i p eygamber ie r de y ine Hazre t - i Hrn soyundan , do lay s y laLev i l i l e rden d i . Yah d le rde m bed le r in h izme t ine bakand in ad am lan (Esk i A hi d 'd ek i i smiy le koh en /k h in le r, slm ge lene indek i t b i r l e hahamlar ) hep Lev i l i l e rdend i r.Bu n la nn top rak lan o lmad i in , d ier kab i le le r bu n lan nihd ya lan n kar lar iard . Vergide n muaft lar. B a k hi n ,Lev i l i le r in e ra f ndan se i l i rd i . Za m an la K ud s Yah d d in in in m erke z i duru m un a ge l in ce , rh ib l ik grev i b izza tHazr et - i Hrn so yu nd an gele nlere inhisar e t t i ; d ie r Levi

l i ler ise daha al t seviyede din adam olarak kald lar. Mlddan nce b i r inc i as rda Sanhedr in ' in kuru luuy la hahaml kmesseses i or taya km t r. Bunlar khin lerden fark l o larak d in ta l im iyle , d in m ed nle r in tefs i r iy le m eg ul o lur iar-d. Za m an la kh in le r in yer in i a lm la rd r. A ke na z la r hah am y e r in e rabi tbirini kullanriar 3 ^ .

3 1 - N i a n c z d e , 1/249.3 2 - z e n , 1 3 6 v d .

yet de va 'z ve nas ihat ihtiva e tmel t t eyd i , Zebur 'da e r ia te

it h k m le r y o k tu 3 ' .


53/337


Yahd M ezheblerinci l 'de de haber venld i i zere Yahd ler aras nda

Saduk , Has id im, Essen ve Fer is g ib i ara lar nda nemli i t i -kad , amel ve s iyas fark lar bulunan mezheb/ tar ikat ier var-d33. Yah d ler aras nda ki i lk b ln m e Hazret - i D vud zamannda Kuds ' e mbed yap lmas na kar kan kuzey l i l er in kurduu Rahab ler le ba ladp-* Byk skender 'den son

ra blgeye hkim olan Selefk lerin , Yahdleri Elen kltrne balamaya al malarna kar kan ve Makabi adndasoylu b i r Yah dn in l ider lik e t ti i aya klan m ada n (M lddannce 167) sonra baka mezheb/ tar ikat ier bel i rmi t i r. Saduk mezhebin in kurucusu Sadok adnda b i r kohendir. Dahaziyde din adamlarnn toplanp baland bu mezhebdeTevrat ve kohenlerin tefs ir leri muteber sayl r ; hiret in vemeleklerin vad inkr edi l i r. Sadukler, Fi l is t in ' i igal edenynet ic i gler le her zaman yakn mnasebet i inde o lmuve Hazret - i s 'ya iddet ie kar km lard . Mlddan nceik inci as rda or taya kan bu mezheb Kuds ve Mabed yangn ndan sonra (M .S. 70) ka ybo lm aya yz tu tm utur.

Saduk ler le ayn zamanda ve onlara z t o larak or tayakan Hasidim m ezh eb i , M akab i i syann n ard ndak i en byk g o lan l imler t a ra f ndan kuru lmu tu r (Has id im=b-ran ce l imler ) . Has id im mezheb in in t e lkk i le r in i Ferislers rd rm t r (Fe r i s =Aramce p e ru im=ay r lm ) Bu mezhebde hiret inanc vardr ve meleklerin varl kabul edi l i r.Bunlarda d ine samim bal l k , a rba l ibdet , Sebt gnnn kudsiyet i g ib i geleneklere r iyet vard r. Bunlar Tevrat

3 3 - Hazret-i Ml ammed'in "Yaltltler yetmiiki frkaya aynliltgt gibi, bir zaman gelecek ki mm etim de yetii frkaya ayrlacak. Bu nlardan benim veEshbmn yolunda olanlarn dndakiler cehenneme gidecek" mealindekibir hadsinde de, semav dinlerde tarih boyu meydana gelecek heretik cereyanlara iaret vardr. Eb Dvud : Sn net I , (4597 ); Tirm iz: man 18, (2643 ).3 4- . lohnson, 64.


54/337

52 slm Hukuku

d ndaki d in met in lere de ok i t ibar e tmi lerd i r. Dinadamlar na mnhas r mezheb say lan Saduk le r in aks ineFeris ler halk taraf ndan ok tu tu lmu ve bu mezheb rabetgr m t r. Bu say ede Yah d d in i d in adam lar n n k on t rol n d en k a rak "d emo k ra t ik l e mi t i r " . Bu mezh eb s ay es inde Yahd d in i , Hr is t iyanl n aks ine ruhbaniyyet in bulunmad b i r d in ha l ine ge lmi t i r. Ni tek im Kuds 'n ve mabe d in 'yak lm as n dan sonra Fer i s m ezhe b i de t ar ih sahne

s inden s i l inmekle beraber ; d in adamlar n n yer in i Fer i s l e -r in get irdii i lahiyat telkkisi ald ve din metinlerin tefs irine ve rd ik le r i eh em m iye t saye s ind e Yahud i l ik de vam ed eb i lme imkn bu ldu . Bun la r Musev d in in in bde t le r in ancak mbed le rde yap lab i lece in i savunan Saduk le r in aks in e , mbed d mda da ibde t yap lab i lece in i kabu l e tmekteydiler.

B i r d e y in e Has id im mezh eb in d en k ma Essenlervard r. Baar s z l a urayan Makabi i syanndan sonra Sur iye 'ye ms tak i l p rens le rden mteekk i l ruhan mah iye t teH a m o n e a n hanedan hk im o lm u tu (M . . 134) . te Es -sen l ik , bunlar n kurduklar rh ib l ik kurumuna kar kanla rd an mey d an a g e lmi r i r. Bu n la r Ku mran l n e y e r i e -m i le r ve d ier insan la rdan tam am en a yn b i r haya t s rmlerd i r. Cemaat in btn mal lar or tak t , e l emeiy le ge-

in i r ierd i ve gnlk hayat lar n idareci ler i tanzim ederd i .Bu yzden say lan fazla ar tmam ; ama i lec i te lkki ler i i lkHr is t iyanlar e tk i lemir. Bunlar da Saduk ler in aks ine Ferisler g ibi h i re te ve ruhu n lm s zl ne inan r iar ; an cakfark l o 'iarak har i , yani ins an lan n b ede nler i y le d i r i lecein ikabu l e tm ez le rd i . Seb t gnn e ve Ya hd e r ia tin in hk m ler in e ti t iz lik le uya r lard . Ekser i m b ed d nda ibde ted e r i e rd i . Bu mezh eb e g i rmek , c id d d en eme v e imt ih an lar gemeye bal yd ve ik i sene kadar srerd i . Essen ler,kendi ler in i sekin b i r cemaat o larak grr ve s ra i l ' in d-man lan n a k a r m cah ed e ed ip za fe r k azan a rak Yah v e ' n in


55/337


3 5- Ebu' j -Feth Muhammed ihr is tn : el-Mllel ve 'n-Nill , Tahkik : M uham -m ed Se yy id G ey ln ,2 . b . Beyrut 13 95/1975; 1/2 5 vd; N uh bin Mustafa: Ter-cme-i Milel ve Nilal, De rseadet 1304, 222-224. Aslen Horasanl olup m r-nn ounu Ba dat ' ta geirmi olan ihr is tn 'nin bu eser i , Teeddin Sb-k'nin beyanna gre, dnya milletleri ve din frkalar zerine yaztrb^ en mkemmel eserierden biri kabul edilmektedir. Avrupa dil lerine de tercme edilm itir. T rk ey e 1070 (1659 ) ylnda M sr 'da vefat eden N h bin M ustafa tarafndan tercme edilmi ve Tercmc-i Milel ve Nihal adyla 1304 tarihinde

Ders eadet ' te Mahm ud Bey matbaasnda Eml kasidesi erhi M erah ' l -Men kenarnda baslmtr. Bu kitap, -Osm anl tercme gelen eine uygun olarak-neredeyse ayr bir eser hviyetindedir. Her ikisi de birbirini izah eder hususiyettedir. Bi sebeple ayn zamanda her kisine de mracaat edilmi; her ikisinden de referans verilmitir.

sonsuza dek hkm sreceine inanr lard . Bu f rkalar za

m an la n e red e y se k ay b o lm u tu r. ih r i s tn , zamannda (h ic r Vl /m ld XIJ . as rda)

yaayan Yahd ler in b i rb i r ine muhal i f a l t ana f rkaya ayr ldn ; hadiste geen yetmi bir f rkann hep bu frkalardanktn bildirir 3 ^ . Bu here t ik gruplardan b i r incis i Inniy-ye f rkas d r. Sebt gn ve d in bayramlar bakmndan d ierYahd lere muhal i f lerd i r. Ku , geyik , ekirge ve bal k e t iyemezle r. Hayvan la r enses inden keser le r. Hazre t - i s 'n nBen s ra i l ' den ve peygamber o lmad n ; Ms e r ia t inebal ve insanlar Tevrat ' a davet eden b i r vel o lduunu; n-c i l ler in de i lah dei l ; Hazret - i s 'n n hayat n an la tan k itap lar say lab i lece in i syler ler. k inci f rk a , / s ev fy je f rkasdr ( tabat iyle bunlarn Hazret- i s i le bir alkas yoktur;Abbas hal fes i Mensur zamannda s fahnl Eb s ad nda b i ri s i t a ra f ndan kur u lm u tu r ) . Te vra t ' t a bu lun an h

kmler in ounda Yahd le re muhale fe t e tmi le rd i r. Tevrat ' ta yeni lmesine iz in ver i len hayvanlar , ha t ta genel o larak h ibi r canl y yemez; gnde on vaki t namaz k lar lar. n c f rk a Hemed an 'd a d o an M uribe ve drd nc frka da Burgniyye (Yuz'niyye) f rkasdr. Bu d rd n cler ncden ayr lmt r. Tevrat ' n bir zahir (ak) bir debt n (g iz l i ) mns o lduunu i ler i srerek pekok hkminkr e tmi le rd i r (Tpk ms lman dnyas ndak i B t n l e r


56/337

54 slm Hukuku

gibi). Beinci Yald fricas M kniyye fnkasdn-. K umnali iy esin de yay lm olan bu frkadak i lef, H azre t- i M uh ammed ' in p ey g amb er o ld u u n u k ab u l ed e r l e r ; an cak zaten Ehl- i k i tab o lan Yahd ler in d ndaki insanlara gnderildiine inanrlar. Altnc frkay Smirler teki l ede r. Smir , Hazret - i Ms Tur dandayken a l t ndan b i r buzay a p p k a v m i n i b u n a t a p m a y a dave t e d e n k i m s e d i r.Kur 'an 'da i smi geer. Hazret - i Ms cmert l ik g ib i baz y i

has le t l e r inden t r Smir ' y i a ffe tmi ; bunun soyundange len le r Smira 'ya yer lemi ve d ier le r inden fa rk l b i ry o l /mezh eb tu tmu l a rd r. Smi ra (Smi r iy y e ) , F i l i s t i n ' d eNablus 'a yakn b i r kasabadr. Smir , bu kasaba havl is inde ya ay an br nler iin kullan lan bir tbird ir. Bun larnel in de d ier Yahud i lerden fark l b i r Tev rat nsh as vard r ;buna omranim Tevrat denir. Daha nce de z ikredi ld i iz er e , Sm ir ler, yazc la

ekrem buğra ekinci-İslam hukuku Önceki Şeriatler

Documents