ekologiya negizderi metodika kaz 6 let - 45minut · 7 «Экология негіздері»...

Манкеш А.Е.

ЭКОЛОГИЯ НЕГІЗДЕРІ Əдістемелік нұсқау

Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы бойынша мектепалды дайындық тобы мен сыныбы педагогтеріне арналған

Қазақстан Республикасының Білім жəне ғылым министрлігі ұсынған

Алматыкітап баспасы

2017

ƏОЖ 373.2 КБЖ 74.102 М 19

МанкешА.Е. М 19 Экология негіздері. Əдістемелік нұсқау.Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың

үлгілік оқу бағдарламасы бойынша мектепалды дайындық тобы мен сыныбы педа-гогтеріне арналған. А.Е.Манкеш. – Алматы: Алматыкітап баспасы, 2017. – 120 б.

ISBN 978-601-01-3068-5 ƏОЖ 373.2 КБЖ 74.102 ISBN 978-601-01-3068-5

© МанкешА.Е., мəтіні, 2017 © «Алматыкітап баспасы» ЖШС, 2017

3

Алғы сөз

«Экология негіздері» оқу-əдістемелік кешені төмендегі нормативтік құжаттарға сəйкес

дайындалды: 1. Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты (Қазақстан Республикасының Үкіметінің 2016 ж. 15 мамырдағы № 292 қаулысымен бекіген). Аталған стандарт Қазақстан Республикасының мектепке дейінгі жəне мектепалды даярлық білім берудің жаңа методологиялық негізін анықтайды;

2. 1 жастан 6(7) жастағы балаларға арналған Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы (Қазақстан Республикасының білім жəне ғылым министрлігінің 2016 ж. 22 маусымдағы № 391 бұйрығымен бекіген);

3. Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы (Қазақстан Республикасының білім жəне ғылым министрлігінің 2016 ж. 12 тамыздағы № 499 бұйрығымен бекіген). Жаңартылған бағдарлама мектепке дейінгі білім берудің контекстегі 5 білімдік саласына жаңа мазмұн ұсынып отыр.

ОƏК дайындаудың негізгі мақсаты – аталған нормативтік құжаттарда көрсетілген мектепалды даярлық пен бастауыш мектеп арасындағы оқытудың бірізділігін сақтау.

6–7 жастағы балалардың мектептегі оқуға қажетті коммуникативтік білім-білік дағдыларының қалыптасуына ықпал ететін білім беру үдерісімен, мектепалды даярлық сыныбы/тобы мен бастауыш білім берудің сабақтастығын, үздіксіздігін қамтамасыз ету мақсаты көзделеді. Əдістемелік нұсқауда «Экология негіздері» ұзақмерзімді (күнтізбелік-тақырыптық жоспар) жəне қысқамерзімді ұйымдастырылған оқу қызметтерінде (бұдан əрі ҰОҚ) жоспарлары жан-жақты қарастырылып берілген. Əдістемелік нұсқау мен əліппе-дəптерден тұратын бұл оқу-əдістемелік кешен білім беру талаптарына cəйкес, мектепалды даярлық (6-7 жас) сыныбы/тобыбалаларының жас жəне психо-физиологиялық ерекшеліктері ескеріліп жасалды. Қазіргі мектепке дейінгі сатыда жан-жақты дамыған жеке тұлғаны оқытып-тəрбиелеу үшін жоғары білімдік нəтижелерге қол жеткізетін, оқу-тəрбие үдерісінің тиімділігін арттыруға мүмкіндік беретін белсенді оқыту мен оқудың педагогикалық тəжірибедегі заманауи стратегиялар мен техникаларды пайдалану қарастырылған.

Əдістемелік нұсқауда «Экология негіздері» пəні бойынша балалардың алған білімдерін күнделікті өмірде (отбасында, балабақшада, қоршаған ортада, табиғат əлемінде) кездесетін табиғат құбылыстары мен үдерістерін бақылау, экологиялық түсініктерді жетілдіру, сипаттау, болжау біліктілігін дамытуға бағытталып, тəрбиешінің жаңа білімді балаға қандай əдіс-тəсілдермен түсіндіруге болатындығы жан-жақты талданып берілген.

Автор əдістемелік нұсқауда келесі мақсаттарға қол жеткізуді көздейді: 1. Балаларға табиғат, қоршаған орта туралы қарапайым мағлұмат беріп, оның əдемілігін

көріп, сезіне білуге үйрету арқылы рухани жан дүниесін дамыту. 2. Мектепалды даярлық тобы балаларының табиғат туралы білімдерін тереңдетіп,

табиғаттағы жағымды-жағымсыз істерді ажыратып, пайдалы іс-əрекет түрлерін атқара білу негізіндегі экологиялық мəдениетін дамыту.

3. Зияткерлік, шығармашылық белсенділіктерін сын тұрғысынан ойлау қабілеті негізінде қарапайым тəжірибелер жасатып, экологиялық ғылыми ақпаратты, мəселен: «Қызыл кітап», «Қазақстанның қорықтары», «Наурыз – экологиялық мереке» екендігін түсіндіру.

4

4. Балалардың өзіне жəне басқаларға сын көзбен қарай білудегі экологиялық жауапкершілігі, табиғи ортадағы өзінің іс-əрекетінің жақын кезеңдегі жəне болашақтағы нəтижелерін болжай білуін дамыту.

5. Күнделікті өмірде тіршілік қауіпсіздігін қамтамасыз ету, заманауи технологияларды тиімді пайдалану, денсаулық пен қоршаған ортаны қорғау үшін экология ғылымдары бойынша алған білімдерін қолдану.

6. Пəн бойынша алған білімдерін күнделікті өмірде қолдана білуге үйрету. 7. Бірлесіп жұмыс істеу, бір-бірімен ұжымдық қарым-қатынас жасау жəне өздеріндегі

ақпараттармен бөлісе білу дағдыларын қалыптастыру. Экология негіздері бойынша ҰОҚ-ның мазмұны оқу мақсаттарын көздейтін

бөлімшелерден тұрады. Əрбір бөлімше ішінде реттілікпен құрылған оқу мақсаттары педагогке жұмысын жоспарлауға, балалардың жетістіктерін бағалауға жəне оларға оқудың келесі кезеңдері туралы ақпарат беруге мүмкіндік береді.

Бөлім Бөлімше

1. Тірі табиғат 1.1 Өсімдіктерге қамқорлық жасау 1.2 Жануарларға қамқорлық жасау 1.3 Адамның өміріне қажетті жағдайлар

2. Өлі табиғат 2.1 Су, жер, ауаға қамқорлық 1-бөлім. Тірі табиғат

Бөлімше Оқу мақсаттары 1.1 Өсімдіктерге қамқорлық жасау

0.1.1.1 Табиғат бұрышындағы өсімдіктерге күтім жасау 0.1.1.2 "Қызыл кітапқа" енгізілген өсімдіктерді атау 0.1.1.3 Табиғатта өзін ұстай білудің ережесін білу

1.2. Жануарларға қамқорлық жасау

0.1.2.1.Табиғат бұрышындағы жануарларға күтім жасау 0.1.2.2 Қазақстанның қорықтарын атау 0.1.2.3 "Қызыл кітапқа" енгізілген жануарларды атау

1.3 Адамның өміріне қажетті жағдайлар

0.1.3.1. Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін судың, ауаның жəне жылудың рөлі туралы білу

Əдістемелік нұсқаудың мазмұнында басты ғылыми түсініктер ерекшеленіп, ұсынылған

ҰОҚ-лардың мазмұнындағы бақылаушылық дағдыларын қалыптастыратын əдістерді қалай қолдану керектігі де көрсетілген. Мұндай тəсіл балаларға алғашқы бақылау негізіндегі іздену дағдылары мен өз бетінше іздену жұмыстарын орындау үшін белгілі бір облыстың аясындағы базистік білім алып, бақылау, тəжірибе жасау тəсілдерін меңгеруге көмектеседі. Кіші жастағы балаларға бақылау негізіндегі ізденіп оқытудың тəжірибелік міндеттерін шешуге көмектеседі жəне ғажайып ғылым əлеміне жол ашады. Əдістемелік нұсқаудың негізі – қоршаған орта мен табиғаттағы адамның белсенді іс-əрекеті. Ғылыми түсініктер мен ұғымдарды меңгеру бақылау, іс-тəжірибе жүзінде, тəжірибелік жұмыс, саяхат барысында жүзеге асырылады жəне танымдық тəсілдер мен өмірлік дағдылар игертіледі.

«Экология негіздері» бойынша ҰОҚ-ларда ғылыми түсініктер мен ұғымдар сын тұрғысынан ойлау арқылы оқыту тəсілімен жүзеге асады жəне бұл кейінгі тақырыптарға қайта оралуына жеңіл болады. Педагогтің сыни тұрғысынан ойлау, креативті, оқыту мен оқуда ақпараттық технологияларды пайдалануы балаларға бақылаушының рөлінде болуға көмектеседі. Педагог балаларды шығармалыққа баулу үшін өмірлік мақсаттарды, яғни

5

«қажетті білімді тек кітаптан ғана емес, сонымен қатар қоршаған ортадағы заттардан, өмірлік жағдаяттардан алу» тəсілін пайдаланады. ҰОҚ-ны құру барысында оқу материалдарын дұрыс бөлу осы пəн бойынша пəндік мазмұнын жетік меңгеріп, тəжірибелік дағдыларды игеруге, сабақтастық, пəнаралық байланыстардың дамуына, оқу-тəрбие үдерісінде жетістіктерге жетуге көмектеседі.

Қазіргі кезеңде ғылыми білімді қажет ететін жағдаяттар өте көп, сондықтан балаларға балабақшадан бастап ғылымды таныту аса қажет. Түрлі тəжірибелік жəне зерттеу іс-əрекеттері балалардың қарапайым бақылаушылық дағдылары мен іскерліктерін дамытады. Мысалы: əліппе-дəптердегі бақылау, сұрақтар құрастыру, тəжірибелік жұмыстар жүргізу, өзінің пікірін ортаға салу, өз ойын дəлелдей білу жəне т.б. Бұл дағдылары мен іскерліктерін күнделікті өмірде қолдана алады. Балалар болашақта ғылыми білімді адамзаттың тұрмысы мен тіршілігі үшін пайдаланудың маңызды екенін түсінеді.

Балалар ҰОҚ барысында, бақылау кезінде өсімдіктерді күтуге қажетті құралдармен жұмыс істей білу дағдыларды, ғылыми білімді ерекше əдіс-тəсілдермен игереді де, құрбы-құрдастарымен ұжымдық қарым-қатынасқа түсуді үйренеді. Оқу материалдарын бекіту шығармашылық, тəжірибелік тапсырмаларды орындау арқылы жүзеге асырылады. Мысалы: тапсырмаларды орындайды, сурет салады, тəжірибе жасайды өтілген тақырып бойынша алған əсерлерін бір-бірімен бөліседі.

Əдістемелік нұсқауда пəндік нəтижелерді пайдалану барысында мектепалды даярлық

сынып (тобы) балалары:

бақылау мен бақылаушының рөлін білуі: қоршаған ортаның нысандарын, құбылыстары мен үдерістерінің қажеттілігін түсіндіре алуы;

«бақылау» деген ұғымды түсініп, қоршаған ортадағы құбылыстарға бақылау жүргізе білуі;

қарапайым тəжірибелік жұмыстарды жүргізе білуі;

өлі жəне тірі табиғат туралы түсінігі;

жер, су, ауаның тазалығы жөніндегі түсінігінің болуы;

бөлме жəне басқа мəдени өсімдіктерді күте алуы; жабайы жануарлар жəне үй жануарларының айырмашылықтарын білуі;

оларға қамқорлық көрсету дағдыларын меңгеруі; орманшының, қорықшының қызметін білуі; орманды, тоғайды өрттен қорғаудың қажет екендігін;

табиғатта адамгершілік мінез-құлық нормаларын сақтай білуі;

табиғатты қорғауға байланысты айтылатын тыйым сөздердің мағынасын білуі;

табиғаттағы пайдалы іс-əрекет түрлерін орындай білуі;

адамның денсаулығының жақсы болуы қоршаған ортаның тазалығына байланысты екендігін білуі тиіс.

Білімге деген сұраныс жағдаяттарын құру (оқытуға, зерттеуге дəлел): таңғалу,

қызығушылық, өзекті мəселе. Өзекті жағдаяттарды қолданудағы басты мақсат – балалар мен тəрбиешілер мəселені бірлесіп шешу, жағдаяттарды шешуде балалардың үйлесімді іс-əрекеттері мен педагогтің жалпы басшылығымен бағыттап, сондай-ақ осындай іс-əрекет үдерістерінде біліммен қаруландыру жəне жалпы қағидалармен өзекті міндеттерді шешу. Бала оқу жылының басында түрлі деңгейдегі жағдаяттарды:

6

1. Педагогтің көмегімен мəселені (міндетті) тұжырымдайды.

2. Ересектердің көмегімен мəселенің шешімін табады.

3. Тəрбиешінің көмегімен шешеді.

4. Тəрбиешінің көмегімен осы шешімнің дұрыстығын бағалайды.

ҰОҚ-да оқытудың коммуникативтік, жүйелі əрекеттерімен байланысты сын тұрғысынан ойлау технологиялары қолданылады. ҰОҚ барысында танымдық-ізденістік əрекеттер арқылы білімнің жаңа формасын меңгерген жағдайда ғана балалар алған білімдеріне, сыни тұрғыдан қарап, шығармашылықпен ойлап, дербес шешімдер шығара алады.

Əдістемелік нұсқауда кездесетін шартты белгілер төмендегідей оқылады: ҰОҚ – ұйымдастырылған оқу қызметі МК – мұғалімнің көрсетуі ОТ – оқушының тəжірибесі Ұ – ұжымдық Т – топтық Ж – жұптық Ө – өзіндік жұмыс

Аталған оқу-əдістеме кешені балалармен «Экология негіздері» ҰОҚ бойынша жұмыс

істеуді ұйымдастыруға көмектеседі деп үміттенеміз. Еңбек жемісті болсын!

7

«Экология негіздері» ұйымдастырылған оқу қызметі (ҰОҚ) бойынша ұзақмерзімді жоспарлау

(Барлығы 16 сағат)

Бөлімше Оқу мақсаттары 1-бөлім. Тірі табиғат 1.1Өсімдіктерге қамқорлық жасау

0.1.1.1.Табиғат бұрышындағы өсімдіктерге күтім жасау 0.1.1.2. Қызыл кітапқа енгізілген өсімдіктерді атау 0.1.1.3.Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің ережесі

1.2Жануарларға қамқорлық жасау 0.1.2.1.Табиғат бұрышындағы жануарларға күтім жасау 0.1.2.2.Қазақстанның қорықтарын атау 0.1.2.3. Қызыл кітапқа енгізілген жануарлар

1.3 Адамның өміріне қажетті жағдайлар

0.1.3.1.Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін судың, ауаның жəне жылудың рөлі туралы білу

2-бөлім Өлі табиғат 2.2 Су, жер, ауаға қамқорлық

0.2.2.1.Балаларды қоршаған ортаның қоқыспен ластану мəселесімен таныстыру 0.2.2.2. Экологиялық тəуелділікті түсіндіру; адамның табиғатпен байланысын жəне өзара əрекетін анықтау

Тірі табиғат

1.1Өсімдіктерге қамқорлық жасау

0.1.1.1.Табиғат бұрышындағы өсімдіктерге күтім жасау

1. Бөлме өсімдіктерін күту

0.1.1.2. Қызыл кітапқа енгізілген өсімдіктерді атау

2. Қызыл кітаптағы өсімдіктер əлемі

0.1.1.3.Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің ережесі 3. Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережесі

8

1.2Жануарларға

қамқорлық жасау 0.1.2.1.Табиғат бұрышындағы жануарларға күтім жасау

4. Табиғат бұрышындағы жануарларға қамқорлық

0.1.2.1.Табиғат бұрышындағы жануарларға күтім жасау

5. Балықты қалай күтуге болады ?

0.1.2.2.Қазақстанның қорықтарын атау

6. Қазақстанның қорықтары

0.1.2.2.Қазақстанның қорықтарын атау

7. Орман-тоғайды қорғайық

0.1.2.3. Қызыл кітапқа енгізілген жануарлар 8. Қызыл кітаптағы жануарлар дүниесі


9. Су – өмірдің нəрі


10. Тіршіліктегі ауаның рөлі


11. Тіршілік үшін жылудың қажеті

Өлі табиғат

Су,жер, ауаға қамқорлық

0.2.2.1.Балаларды қоршаған ортаның қоқыспен ластану мəселесімен таныстыру

12. Наурыз –экологиялық мереке


13.Қоршаған ортаның тазалығы


14. Аула тазалығын сақтау

0.2.2.2 Экологиялық тəуелділікті түсіндіру; адамның табиғатпен байланысын жəне өзара əрекетін анықтау

15.Орманшының еңбегі


16. Біз табиғатты қорғаймыз

9

Ортамерзімді жоспарлау Пəн бағдарламасына сілтеме

Оқумақсаттары Ұсынылатын оқыту іс-қызметі

Педагогке арналғанескертпелер

Оқытуресурстары

Тірі табиғат

1.1Өсімдіктерге қамқорлық жасау

0.1.1.1.Табиғат бұрышындағы өсімдіктерге күтім жасау (Ұ) ҰОҚ барысында жұмыс үшін қолайлы жағдай туғызу. «Психологиялық дайындық». «Өсімдіктер» туралы мəтін оқу (Ұ)Педагог балалардың білімдерін белсендіреді. Балалар үлестірмелі материалдан бөлме өсімдіктерін аттарын атай алуы тиіс. (Ұ)Бөлме ішіндегі өсімдіктерді көрсету, оларға сипаттама беру. Аттарын, ерекшеліктерін күтімі туралы əңгімелеп беру. (Ө) Балаларға бөлме гүлінің суретін салуды ұсыныңыз. «Бөлме өсімдігінің тіршілігі үшін не қажет?» деген тақырыпта балалардың ой-пікірін білу.

1. Бөлме өсімдіктерін күту Балалар сурет бойынша ҰОҚ тақырыбын болжамдап айтады. Бөлме өсімдіктері – адамдар өз қолдарымен əртүрлі мақсатта өсіретін өсімдіктер. Өсімдіктің не үшін бөлме өсімдігі деп аталатынын, олардың айырмашылықтарын түсіндіру. Бөлме өсімдіктерінің күту жолдарын, əр өсімдіктің ерекшелігін айта білу. Баланың бойына байқағыштық қасиеттерді қалыптастыруға көмектесу. Балалармен бірлесіп гүлдерді қалай күту керектігі туралы қорытынды жасалады. Өсімдіктерді қалай суғару, аптасына қанша рет суғару

Музыкалық əуен Бөлме өсімдіктері бейнеленген суреттер. Бөлме өсімдіктері.

10

(Ұ)Бөлме өсімдіктерінің құрылысын, қызметін түсіндіру. Бөлме өсімдігінің адамға тигізер пайдасын сипаттау. Əліппе-дəптермен жұмыс жүргізіледі. Бөлме өсімдігін күтуді сурет бойынша рет-ретімен орналастыру. Жылу, су, жарық, топырақтың бөлме өсімдігіне не үшін қажет екенін түсіндіру. Суреттерді бояу. (Ө) Рефлексия кезеңінде бала ҰОҚ барысында нені үйренгендерін, ҰОҚ басында қойылған мақсатқа жеткен, жетпегендерін өзі саралауы тиіс. 0.1.1.2. Қызыл кітапқа енгізілген өсімдіктерді атау (Ұ) ҰОҚ барысында жұмыс үшін қолайлы жағдай туғызу. Қызыл кітап туралы түсініктерін кеңейту. (Ұ)Педагог балалардың білімдерін

керектігі, шаңнан қалай тазарту керектігі,ылғал сүйетін жəне күнді сүйетін өсімдіктердің орналасуы туралы түсіндіріледі. Өсімдік дегеніміз – құрлықтың барлық жерінде өсетін, суда да кездесетін түрлері бар,тыныс алатын, қоректенетін жанды табиғат бөлігі. Қорытынды жасату: бөлме өсімдіктері бізге пайда əкеледі. Олар əдемі болу үшін, оларды күтіп-баптау қажет. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: жапырақтарды əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – сары. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – жасыл. 2. Қызыл кітаптағы өсімдіктер əлемі Сурет бойынша əңгіме құрау ұсынылады. Қызыл кітап туралы түсінік беріледі, өсімдіктерді не үшін енгізгені туралы айтылады. Жер

Əліппе-дəптер. Əліппе-дəптер. Өсімдіктердің

11

белсендіреді. Мақсатты тұжырымдау. Балалар үлестірмелі материалдардан өсімдіктердің жойылып бара жатқан кейбір өсімдіктердің суреттері көрсетіліп, таныстырылады. (Ұ)Сұрақтар қойылады: Қызыл кітап не үшін қажет? Қызыл кітапқа қандай өсімдіктерді кіргізеді? Не үшін Қызыл кітап деп аталған? (Ұ)Өсімдік тіршілігі үшін зиян тигізетін жағдайларды атау, белгілеу. Адам əрекеттерінің өсімдікке тигізетін пайдалы жəне зиян жақтарын атап көрсету. (Ұ)Қызыл кітаптың аталу себебін түсіндіру. Дəптерде жазылған түсініктемені оқып түсіндіру. (Ұ, Ө) Əліппе-дəптердегі тапсырмалар ретімен орындатылады. 0.1.1.3.Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің

бетінен жойылып бара жатқан өсімдіктер жəне оларды қорғау керектігі туралы əңгімелеп береді. Баланың бойына мейірімділік, жанашырлық, қамқорлық, аяушылық қасиеттерді қалыптастыруға көмектесу. Өсімдіктерді танып-білуге деген құштарлықтарын ояту, талпындыру. Қызыл кітапқа – сирек кездесетін, ерекше қорғауды қажет ететін өсімдіктер мен жануарлар түрлері тіркеледі. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: жапырақты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – сары. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – жасыл.

суреттері. Əліппе-дəптер. Əліппе-дəптер.

12

ережесі (Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін қолайлы жағдай туғызу. ҰОҚ-ға кіріспе ретінде мəтін не өлең жолдарын оқу. (Ұ)Балалар сурет бойынша ҰОҚ тақырыбын болжамдап айтады. ҰОҚ соңында қандай мақсатқа жететіндіктерін анықтайды. (Ұ) Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережесі туралы суреттер көрсету арқылы əңгімелеу. Бақылау. Педагог балаларға табиғаттағы ережелерді өзін-өзі ұстай білу ережесін сақтамасақ не болатындығы туралы БОЛЖАМДАР ұсынуды сұрайды. (Қоқыстарды табиғат аясына лақтыра салу, ағаштарды кесу сияқты суреті бар карточка тақтаға ілінеді). Ағаштың суреті бар карточка тақтаға бекітіледі). Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережесін орындамасақ не болар еді? (болжамыңыз). Ал егер табиғаттағы өзін-өзі ұстай білу ережесін сақтай білсек не болады? Табиғаттағы өзін-өзі ұстау ережелері: 1.Қоқысты кез келген жерге тастама, арнайы қоқыс жəшігіне сал!

3. Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережесі Мəтін не өлең жолдарын оқу. Балаларға, адамзат үшін табиғаттың маңыздылығын түсіндіру. Адамның табиғатқа қамқорлықпен қарау керектігін түсіндіру. Балаларға түсінікті жəне қарапайым суреттерді қолдану. Үлгі сұрақтар: Адам табиғатта қандай ережелерді сақтау керек? Табиғатты қорғау жолдары қандай? Табиғаттың адам өміріндегі маңызы қандай? Табиғатқа қамқорлық дегенді қалай түсінесіңдер? Қорытынды жасай отырып: балалар мына түсініктерді ұғынуы қажет: Табиғаттың адам өміріндегі маңызы зор. Адамның табиғатсыз өмір сүруі мүмкін емес. Сондықтан табиғатты аялай білу керек.

Əліппе-дəптер.

13

2.Ағаштарды кеспе, бұтағын сындырма! 3.Жануарларға зиян келтірме, қамқорлық жаса! 4.Құстарды өлтірме, ұя жасап қамқорлық көрсет! 5.Өсімдіктерді (шөптер, гүлдер) жұлма! 6.Суды ластама, керісінше қоқыстардан тазарт! 6.Табиғат аясында жерге түкірме! 7.Табиғатқа қиянат жасама! Табиғатқа шынайы қамқорлық жасай біл! Өзіндік жұмыс:«Сен қандай ереже ұсынар ең? Тəжірибелік жұмыс іс-əрекеті «Жарамсыз заттан жарамды зат жасау». Қоқыстарды табиғат аясына лақтырмай керісінше жарамды затқа айналдыру. Сүт, шырын қорапшаларынан арнайы қобдиша əзірлеу. (Ұ, Ж)Əліппе-дəптердегі тапсырмаларды орындату. (Ө)Рефлексивтік бағалау.

Табиғатқа қамқорлық – табиғатты зиянды заттардан қорғап, оны сақтап қалу. Пайдалы іс-əрекет – нəтижесінде жақсы көрсеткіштер болатын іс-əрекет. Зиян келтіретін амалдар – өзінен кейін жамандық қана қалдыратын амалдар. Ережерлерді суреттер көрсету арқылы түсінді. Балалар жеке немесе топ болып жұмыс істейді.Өзіндік ережелерін ұсыну. Балаларға қорытынды жасауға көмектесу. Балаларға жарамсыз заттардан жарамды зат жасауға үйрету. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: жапырақтарды əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – сары. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – жасыл.

Қорапшалар, қайшы, желім. Əліппе-дəптер.

14

1.2 Жануарларға қамқорлық жасау

0.1.2.1.Табиғат бұрышындағы жануарларға күтім жасау (Ұ)ҰОҚ-ға қолайлы жағдай орнатыңыз. (Ұ)Жануарлар туралы жұмбақтар шешкізу. (Ұ)Жұмбақтардың жауап-суреттерін көрсету. Бұл жануарлардың қандай ұқсастықтары мен айырмашылықтары бар? Жануарларға қалай күтім жасаймыз? (Ұ, ОТ)Сұрақтарды қоя отырып, балалардың табиғат бұрышындағы жануарлар туралы қандай білімдері бар екенін тексеру. Жануарлар күтімінде қандай ерекшеліктер бар? Жануарлардың қайсысы қандай тамақ түрімен тамақтанатынын білесіңдер ме? Олардың тіршілік ету ортасы қандай? Тəжірибе жасау: 1-тəжірибе: «Жануарлар күтіміне қажетті жағдайлар». Бір жануарға бақылау жүргізу. Оның ауасыз,сусыз, қорексіз тіршілік ете алмайтынын дəлелдеу.

4. Табиғат бұрышындағы жануарларға қамқорлық Осы ҰОҚ-ның тақырыбын балалардың өздеріне тапқызу қажет. Балалардың білімдеріне сүйеніңіз. Балалар бір-біріне сұрақтар қояды, қиналған сəтте бір-біріне көмектеседі. Табиғат бұрышындағы жануарлар күтімі туралы əңгімелеп береді. Неліктен жануарларға əртүрлі қорек, əртүрлі орта қажет екендігі түсіндіріледі. Жануарлар – жүруге жəне сезінуге бейім тіршілік иесі. Жануарлардың тіршілік ортасы – тіршілік етуіне қолайлы жағдайлар бар мекен. Жануарларға қажетті үш

Табиғат бұрышы.

15

2-тəжірибе: «Əртүрлі жағдайдағы жануарлар тіршілігін бақылау». Мысалы, балық пен тотықұс тіршілігін бақылату. (Т, ОТ)«Жануарлар əлемі» ойыны.Көп карточкалардың ішінен бір жануардың суреті бар карточканы алып, сызба бойынша өсімдіктің бөліктерін олардың қызметін сипаттайды. (Ұ, Ж)Табиғат бұрышындағы жануарлар тіршілігі үшін қажетті жағдайларды атап беріңдер? Жануарлардың бір-бірінен ерекшелігі неде? Олар қандай жағдайларда өмір сүре алмайды? (Ұ, Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс. Тапырмаларды ретімен орындату. (Ұ)Сергіту сəті. (Ұ)Жануарлардың адам өміріне пайдасын суреттер арқылы көрсету əңгімелеп беру. Сипаттамалары белгіленген өсімдіктердің аттарын атай білу іскерліктері. Рефрексивтік бағалау

тіршілік ету ортасы бар: су, құрлық, топырақ. Табиғат бұрышындағы бір жануарды таңдап, мұқият қарап, өзгерістерін бақылату. Маусымдық өзгерістер жануарлардың тіршілігіне қалай əсер ететінін айтады. Əліппе-дəптермен жұмыс жүргізіледі. Дəптермен жұмыстан кейін балалардан өздерінің ҰОҚ-дағы іс-əрекеттерін бағалауды сұраңыз. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: аквариумды əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – көк.

Табиғат бұрышы. Карточкалар. Əліппе-дəптер. Əліппе-дəптер.

16

0.1.2.1.Табиғат бұрышындағы жануарларға күтім жасау (Ұ)ҰОҚ-ға қолайлы жағдай орнатыңыз. (Ұ) Балықтар туралы жұмбақтар шешкізу. (Ұ)Жұмбақтардың жауап-суреттерін көрсету. Бұл балықтардың қандай ұқсастықтары мен айырмашылықтары бар? Балықтарға қалай күтім жасаймыз? (Ұ, ОТ) Балалардың табиғат бұрышындағы жануарлар туралы қандай білімдері бар екенін тексеру. Балықтар күтімінде қандай ерекшеліктер бар? Балықтар немен тамақтанатынын білесіңдер ме? Олардың тіршілік ету ортасы қандай? Тəжірибе жасау: 1-тəжірибе: « Балықтар күтіміне қажетті жағдайлар». Аквариумдегі балықтарға бақылау жүргізу. Олардың

3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – жасыл. 5. Балықты қалай күтуге болады ? Осы ҰОҚ-ның тақырыбын балалардың өздеріне тапқызу қажет. Балалардың білімдеріне сүйеніңіз. Балалар бір-біріне сұрақтар қояды, қиналған сəтте бір-біріне көмектеседі. Табиғат бұрышындағы жануарлар күтімі туралы əңгімелеп береді. Неліктен жануарларға əртүрлі қорек, əртүрлі орта қажет екендігі түсіндіріледі.

Жануарлардың суреттері. «Жануарлар əлемі» бейнетаспасы. Əртүрлі жануарлар суреттері

17

қалай қоректенгенін, түр-түсін, көлемін бақылату. 2-тəжірибе: «Əртүрлі жағдайдағы жануарлар тіршілігін бақылау». Мысалы, балық пен тотықұс тіршілігін бақылату. (Ұ, Ж) Балықтар тіршілігі үшін қажетті жағдайларды атап беріңдер? Жануарлардың бір-бірінен ерекшелігі неде? Олар қандай жағдайларда өмір суре алмайды? Əліппе-дəптермен жұмыс. (Ұ)Сергіту сəті. Адамдардың балықтар тіршілігіне, өсуіне қандай əсері бар екенін болжамдап айту. (Ұ) Балықтардың пайдасын суреттер арқылы көрсету əңгімелеп беру. Əліппе-дəптермен жұмыс жүргізіледі.

Балықтар – судағы тіршілікке бейімделген жануарлар. Балықтар тұзды немесе тұщы суларда тіршілік ете алады. Балықты кез келген жерден аулауға болмайды жəне кез келген адам балықты аулай алмайды оған əдейі рұқсат қағазын алу керек. Тек қана бекіре емес балық түрлері өте көп. Мысалы: шортан, жайын, көксерке, алабұға, дельфин, кит. Аквариум балықтары кішкентай болады. Табиғат бұрышындағы балықты таңдап, мұқият қарап, өзгерістерін бақылату. Дəптермен жұмыстан кейін балалардан өздерінің ҰОҚ-дағы іс-əрекеттерін бағалауды сұраңыз. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: аквариумды əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – көк.

Тақырып бойынша сурет. Əртүрлі балық түрлерінің суреттері. Балықтар туралы бейнетаспа. Əліппе-дəптер.

18

0.1.2.2.Қазақстанның қорықтарын атау (Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін қолайлы жағдай туғызу. Қорық дегеннің не екенін түсіндіру. Қазақстан қорықтарын атау. (Ұ)Педагог балалардың білімдерін белсендіреді. Мақсатты тұжырымдау. Балалар үлестірмелі материалдарды қолданып, «қорық», «қорықшы» деген ұғымдарға көңіл бөледі. (Ұ)Сұрақтар қойылады: Қорықтар туралы естігендерің бар ма? Неге оны біз оқып, білуіміз керек? Қорықтарды білудің маңыздылығы неде? т.б. (Ұ)«Қорық» деген сөздің мағынасын түсіндіру. 1. Қорықтың қажеттілігі неде деп ойлайсыңдар? 2. Қазақстанда қандай қорықтар бар? 3. Сенің өлкеңде қандай қорық бар? Осы сұрақтарға жауап іздеу.

3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – жасыл. 6. Қазақстанның қорықтары Рефлексия кезеңінде берілген мақсатқа оралып отыру. Балаларға қорықтар туралы түсінік беру, оның маңыздылығын ұғындыру. Балаларға қорықтардың маңыздылығын түсіндіру. Баланың бойында байқағыштық қасиеттерді қалыптастыруға көмектесу. Қорықтар ұғымын тез əрі түсініктірек байқай білу іскерлігі; Сұрақ қоя білу іскерлігі; Үйренген ақпараттың қорытындысын жеткізе білу іскерлігі; Байқағанын шығармашылықпен жеткізе білу шеберлігі. Үлгі сұрақтар: Қорық дегеніміз не? Ол бізге не үшін қажет? Жануарлар мен өсімдіктерді танып-білуге деген құштарлықтарын ояту,

Əліппе-дəптер. Қазақстанның қорықтары бейнеленген суреттер.

19

(Ұ)Қорықтардың атауларын атау. Қорықта ерекше қорғалатын жануарлар мен өсімдік түрлерімен таныстыру. (Ұ)Балаларға жануарлардың дыбысы бар жазбаны қосып, қандай жануар екенін табуға тапсырма беру. Тапсырма барысында мынадай сұрақтар қою: Аталған жануарлар туралы не білесіңдер? Қандай жерлерді мекендейді? Ерекше қорғалатын аймақтарда мекендейтін жануарларды атау. Əліппе-дəптермен жұмыс жүргізіледі. (Ө)Рефлексивтік бағала 0.1.2.2.Қазақстанның қорықтарын атау (Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін қолайлы жағдай туғызу. ҰОҚ-ға кіріспе ретінде өлең жолдарын оқу.

талпындыру жəне «Қорық» ұғымымен таныстыру Қорық – азайып бара жатқан өсімдіктер мен жануарлар ерекше қорғалатын аймақ. Қазақстанда Ақсу-Жабағылы мемлекеттiк табиғи қорығы, Алматы , Наурызым , Барсакелмес, Қорғалжың, Марқакөл, Үстірт мемлекеттiк табиғи қорықтары бар. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: барысты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – көк. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – сұр. 7. Орман-тоғайды қорғайық

Əліппе-дəптер. Музыкалық əуен

20

(Ұ)Балалар сурет бойынша ҰОҚ тақырыбын болжамдап айтады. ҰОҚ соңында қандай мақсатқа жететіндіктерін анықтайды. (Т, ОТ)«Табиғатты аялайық» ойыны Əр бала жанды табиғат түрлерін плакатқа жапсырып, табиғат көрінісін бейнелей отырып, тыйым сөздер айтады. (Ө)Балаларға орман-тоғайларда өсетін өсімдіктер мен ағаштардың суретін салуды ұсыныңыз. Орман өсімдіктері,ормандар бізге не үшін қажет? деген тақырыпта балалардың ой-пікірін білу: «Орман тіршілік үшін аса қажет, ауаны тазартып тұрады. Орманды ұрлап кесетін адамдардан, зиянды жəндіктерден, өрттен қорғау керек. Адамдар орман ішін ағаштардың шірігінен, қураған ағаштардан тазартады. Ағашы кесілген жерлерге жас көшеттер отырғызылады». Тірек сөздермен жұмыс. Балалардан орман-тоғайларды қорғаудың маңызы жайлы ойланып

Рефлексия кезеңінде берілген мақсатқа оралып отыру. Табиғат туралы өлең жолдарын оқу. Балаларды табиғатты аялап, табиғаттағы пайдалы іс-əрекет арқылы оны қорғауға үйрету. Барлық балалардың ойынға белсене қатысуын қадағалау. Үлгі сұрақтар: 1.Орманда қандай өсімдіктер,ағаштар өседі? 2.Орманның қамқоршы құстарын атаңдар? 3.Орманнан қандай заттар алынады? 4.Орман мен тоғайдың айырмашылығы қандай? Орман адамдардың денсаулығы үшін қажет екендігін ұғындыру. ҰОҚ барысында өз ойларын нақты жеткізуге баулу.

Орман-тоғай суреттері.

21

жауап берулерін өтіну. Орман-тоғайдың пайдасы жəне маңызы жайында əңгіме жүргізу. (Ұ)Сергіту сəті. Əліппе-дəптерімен жұмыс. Қорытындылау. 0.1.2.3. Қызыл кітапқа енгізілген жануарлар (Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін қолайлы жағдай туғызу.Қызыл кітап не үшін қажет екендігін түсіндіру. (Ұ)Педагог балалардың білімдерін белсендіреді. Мақсатты тұжырымдау. (Ұ)Сұрақтар қойылады: Ерекше

«Табиғат дыбыстары» əуендерін тыңдату. Тапсырмаларды орындату. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: ағашты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – діңін қоңыр түспен бояу. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – жапырақтарын жасыл түспен бояу. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – жапырақтарын жасыл, діңін қоңыр түспен бояу. 8. Қызыл кітаптағы жануарлар дүниесі Сурет бойынша əңгіме құрастыру ұсынылады.Адамға жануарлардың пайдасы туралы түсінік беріледі. Балалар сурет бойынша ҰОҚтақырыбын болжамдап айтады. ҰОҚ-ның соңында қандай мақсатқа жеткендерін байқауға болады.

Аудиотаспа. Əліппе-дəптер Жануарлар суреттері немесе

22

қорғауды қажет ететін жануарлар туралы не білесіңдер? Жануарлардың саны неліктен азайды деп ойлайсыңдар? Адам тіршілігі дануарларға қаншалықты əсер етеді? Жануарлар санының азаюына адамдар себепші болды ма, қалай ойлайсыңдар? (Ұ, Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс. (Ұ)Балаларға жануарлардың дыбысын тыңдатып, сұрақтар қою. Қорытындылау.

Баланың бойына байқағыштық қасиеттерді қалыптастыруға көмектесу. Жануарлардың адам өміріне маңызы туралы танып-білуге деген құштарлықтарын тəжірибе арқылы ояту, талпындыру. Қызыл кітапқа енген жануарларды қалай қорғайтыны туралы балаларға түсінік беру. Жануарлардың адам үшін маңыздылығын балаға ұғындыру Жоспар бойынша жұмыс жүргізу. Əліппе-дəптердегі тапсырмаларды орындау. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: барысты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – көк. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – сұр.

слайдтар. Жануарлардың əртүрлі дыбыстарын үнтаспадан тыңдату Əліппе-дəптер.

23

2. Өлі табиғат

2.1 Су, жер, ауаға қамқорлық

0.1.3.1.Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін судың, ауаның жəне жылудың рөлі туралы білу (Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін қолайлы жағдай туғызу. Судың адам өміріндегі маңызы туралы түсінік беру. (Ұ)Педагог балалардың білімдерін белсендіреді.Мақсатты тұжырымдау. Балалар үлестірмелі материалдардан «су» деген сөздерді табады. (Ұ) Сұрақтар қойылады: Су дегеніміз не? Судың қандай қасиеті бар? Адам үшін судың пайдасы қандай? Судың түсі қандай? Адамдар сусыз өмір сүре ала ма? Суды қайдан аламыз? Судың пайдасы қандай? Тəжірибе жасау. Тəжірибе: Судың түсі қандай? Су мен сүтті салыстырту. (Ұ) Балаларға судың дыбысын тыңдатып, сұрақтар қою: Судан қандай дыбыс шығады? Су суық

9. Су – өмірдің нəрі Сурет бойынша əңгіме құрастыру ұсынылады.Адамға судың пайдасы туралы түсінік беріледі. Балалар сурет бойынша ҰОҚ тақырыбын болжамдап айтады. ҰОҚ соңында қандай мақсатқа жеткендерін байқауға болады. Баланың бойына байқағыштық қасиеттерді қалыптастыруға көмектесу. • Судың ерекшелігін байқай білу іскерлігі. • Сұрақ қоя білу іскерлігі. • Бақылауының қорытындысын жеткізе білу іскерлігі. •Байқағанын шығармашылықпен жеткізе білу шеберлігі. Табиғаттағы судың маңызы туралы танып-білуге деген құштарлықтарын тəжірибе арқылы ояту, талпындыру. Судың түссіз болатыны туралы жүйелі түсінік беру.

Əліппе-дəптері Əліппе-дəптер Судың күйлері бейнеленген

24

температурада неге айналады? (Ұ) «Су» деген түсініктерін бекіту. (Ұ) Əліппе-дəптермен жұмыс жүргізіледі. (Ө) Рефлексивтік бағалау. 0.1.3.1.Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін судың, ауаның жəне жылудың рөлі туралы білу (Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін қолайлы жағдай туғызу. «Психологиялық дайындық».

Судың үш күйін жүйелі түрде түсіндіру, тəжірибе жасату арқылы балалардың зерттеушілік қабілеттерін дамыту. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – тек кранды қоңыр түспен бояу. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – кранды қоңыр, ыдысды сары түспен бояу. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – кранды қоңыр, ыдысты сары, суреттің фонын көк түспен бояу. 10. Тіршіліктегі ауаның рөлі Балалар сурет бойынша ҰОҚ тақырыбын болжамдап айтады. Ауасыз тіршілік ету мүмкін еместігі, ауаны ластамау қаншалықты маңызды екенін

суреттер. Əліппе-дəптер. Табиғат жайлы бейнебаян, сурет.

25

(Ұ)Педагог балалардың білімдерін белсендіреді. Балалар үлестірмелі материалдан ауаның тіршілік үшін маңыздылығын түсіндіре алулары тиіс. (Ұ)Ауа не себепті ластануда? Ауаны таза ұстау үшін не істеу керек? Суреттерге қарап өз ойларын айтады. (Ө)Балаларға əртүрлізауыт, фабрикалардың суретін көрсету.Олардың қаншалықты ауаны ластап жатқанын түсіндіру, «Ауаны тағы не ластауы мүмкін?» деген сұрақтарға жауап іздейді. (Ұ) Ауаны ластайтын жағдайларды атай алу. Ол қаншалықты зиян екенін түсіндіру. Ауаны таза ұстау үшін адамдар не істей алады өз ой-тұжырымдарымен бөлісу. Тəжірбие жасау. 1.Ыдыстағы суға допты (шарды) салады. Оның не себепті батпайтынын түсіндіреді. 2.Ауасыз өмір сүре аламыз ба? Ол үшін тыныс мүшелерін бекітіп, тыныс алмау керектігі ұсынылады. Нəтижесінде адам ауасыз өмір сүре алмайтыны туралы тұжырым жасалады.

балаларға түсіндіру. Ауа – адамның, жануар мен өсімдіктер əлемінің тіршілік ортасы. Ауаның ластануы –əртүрлі газдардың, қатты жəне сұйық заттардың немесе қалдықтардың ауаға қосылуы. Олар жер бетіндегі жан-жануарлар мен өсімдіктер дүниесіне жəне адам өміріне зиянын тигізеді. Ауаның əртүрлі заттармен ластануы тыныс мүшелерінің ауруына əкеліп соқтырады. Қорытынды жасату: Тіршілік үшін ауа өте қажет, сондықтан ауаны ластамау қажет. Дəптермен жұмысты орындап болған соң, өз жұмыстарын

Əртүрлі зауыт, фабрикалар суреті. Тəжірибеге қажетті заттар: ыдыс, су, доп, шар. Əліппе дəптер.

26

Əліппе-дəптердегі тапсырмалар орындатылады. (Ө) Рефлексия кезеңінде бала ҰОҚ барысында нені үйренді, ҰОҚ басында қойылған мақсатқа жеткен, жетпегендерін өзі саралауы тиіс. 0.1.3.1.Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін судың, ауаның жəне жылудың рөлі туралы білу (Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін қолайлы жағдай туғызу. «Психологиялық дайындық». (Ұ)Педагог балалардың білімдерін белсендіреді. Балалар үлестірмелі материалдан жылудың тіршілік үшін маңыздылығын түсіндіре алулары тиіс. (Ұ) Жылуды қайдан аламыз? Күннен жылу тарала ма? Суреттерге қарап өз ойларын айтады.

бағалауды ұсыныңыз. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: желдеткішті əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – сары. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – көк. 11. Тіршілік үшін жылудың қажеті Балалар сурет бойынша ҰОҚ тақырыбын болжамдап айтады. Жылусыз адамдар өмір сүре алмайтындығы, күннен алатын жылу мен жарықтың қаншалықты маңызды екенін түсіндіру. Ағаш, көмір т.б. заттар қайдан алынады, қаншалықты жылу беретінін айтып түсіндіру. Күн – табиғаттың бір бөлігі. Ендеше, адам жылуды күннен алады. Күн табиғатқа жылу,

Күн, ағаш, көмір т.б. суреттер, слайдтар.

27

(Ө)Балаларға төмендегі үлгідегідей сұрақтар қойылады: Адамдар жылусыз өмір сүре алуы мүмкін бе? Күн жоқ болған жағдайда оның орнын алмастыра алатын қандай жылу көзін білесіңдер? Күнді алмастыруға бола ма? деген сұрақтарға жауап іздейді. (Ұ)Ағаш, көмірді қайдан алатынын айта алу. Кеніштегі адамдардың еңбегіне тоқталу. «Отын біздің үйімізге қалай жетеді?» тақырыбында өз ойын айта білу. Əліппе-дəптермен жұмыс жүргізіледі. (Ө) Рефлексия кезеңінде бала ҰОҚ барысында нені үйренді, ҰОҚ басында қойылған мақсатқа жеткен, жетпегендерін өзі саралауы тиіс

жарық сыйлайды. Күзде, жазда, көктемде жылу жерге күннен мол тарайды. Күннен келетін жылу барлық тіршілік иелеріне, соның ішінде адамдарға, өсімдіктерге, жануарларға да қажет. Мысалы: ағаштар күннен алған жылудың артық мөлшерін денесінде сақтайды. Отынды жаққанда одан жылу бөлінеді, оған адам тамақ пісіруге, үйді жылытуға болады. «Адам жылуды табиғаттан алады» деген пікірдің бір дəлелі осы.Қыс кезінде адам өзі тұрған үйді от жағып жылытады. Адамдар жылы киімдер киеді. Жылы киімге керекті материалды мақтадан, аң мен малдың жүнінен, терісінен дайындайды. Адам үйді салғанда оған кірпіш, саз, құм, тас, ағаш, шыны т.б құрылыс материалдарын пайдаланады. Дəптермен жұмысты орындап болған соң, өз жұмыстарын бағалауды ұсыныңыз Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды

28

ұсыну: жылыту құралын əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – сары. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – көгілдір.

0.2.2.2 Экологиялық тəуелділікті түсіндіру; адамның табиғатпен байланысын жəне өзара əрекетін анықтау (Ұ) Педагог балалардың қызығушылығын оятып, білімдерін белсендіреді. (Ұ) ҰОҚ барысында жұмыс үшін қолайлы жағдай туғызу. Мультфильм көрсету. (Ұ) «Наурыз – жыл басы» бейнетаспадан үзінді көруді ұсыну. (Ұ, Ж) Наурыз мерекесі туралы сұрақтар қою арқылы жəне оны суреттермен көрсету арқылы еске түсіру. Наурыз мерекесі қай кезде тойланады? Наурыз мерекесінің басқа мерекелерден айырмашылығы неде? Тіршіліктің жаңаруы, жандануы ұғымдарын қалай түсінесіңдер?

12. Наурыз –экологиялық мереке Рефлексия кезеңінде берілген мақсатқа оралып отыру. Балалар өлең жолдарын мұқият тыңдап,ҰОҚ-ның тақырыбын болжамдап айтады. Бейнетаспа бойынша əңгіме жүргізу Наурыз, табиғаттың қайта тірілу, түлеу, жандану уақыты болғандықтан бұл табиғат мерекесі екендігін ұғындыру. Табиғатқа көңіл бөлу мерекесі екенін түсіндіру. Наурыздың экологиялық мереке екені жөнінде түсінік беру. Тыйым сөздердің үлгісі:

«Əли мен Айя. Ағаш отырғызу» мультфильмінен үзінді.

29

(Ұ)Педагог табиғат туралы тыйым сөздер жазылған карточкалар арқылы мағыналарын түсіндіріп, Наурыз мерекесімен байланысын түсіндіріп өтеді. Өзекті мəселе. Наурыз мерекесіне дайындық кезінде ғана емес, жылдың барлық мезгілінде балабақша (сынып) ішін, ауланың тазалығына көңіл бөлінуін қадағалау. Тірек сөздермен жұмыс. (Ұ) Наурыз мерекесінің маңызын түсіндіру наурыз мерекесінің табиғатты қорғаумен байланысын ауланы тазарту шараларының маңызын əңгіме барысында түсінеді. (Ұ)Педагог Ə.Табылдының «Наурыз мерекесі» өлеңін оқып береді. «Ауланы көріктендірейік» тақырыбындағы ұжымдық тəжірибелік жұмысы. Педагогпен бірге серуенге шыққан кезде,табиғатты көркейту шараларын

Көкті жұлма, суға түкірме, жалғыз ағашты кеспе, құстың ұясын, құмырсқаның илеуін бұзба т,б Өзекті мəселе бойынша ойланып, əркім өз ойын нақты жеткізуге тырысады. Тірек сөздермен жұмыс Балалар педагогпен «Наурыз мерекесінің» маңыздылығын ұғынып бір-бірімен пікір алмасады. Өлеңді мұқият тыңдауын қадағалау Еңбек іс-əрекеті барысында аулада педагогпен бірге ағаш отырғызу, гүл егу жұмыстарын орындайды. Педагог осындай іс-əрекеттердің табиғатқа берер пайдасын атап көрсетеді.

30

орындайды. (Ұ) Сергіту сəті. «Наурыз тойы » əнін орындату Əліппе-дəптермен жұмыс.

(Ө) Рефлексивтік бағалау. 0.2.2.1.Балаларды қоршаған ортаның қоқыспен ластану мəселесімен таныстыру (Ұ)Экология туралы мультфильм көрсету

Топта əліппе-дəптерде берілген тапсырмаларды орындайды. Ағаш немесе киіз үй жəне оның құрылысы жөнінде түсінік беру. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – тек жапырақтарды жасылмен бояу. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – бəйшешекті бояуды жартылай аяқтау. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – суретті толық аяқтап бояу. 13. Қоршаған ортаның тазалығы Рефлексия кезеңінде берілген мақсатқа оралып отыру. Балаларға қоршаған ортаның ластануы адамдардың жəне зауыт, фабрикалардың əсерінен болатынын түсіндіру.

Əліппе дəптер Қоқыс лақтырылған табиғат бейнеленген сурет жəне таза табиғат бейнесі.

31

Балалардан ауа мен суды ластамаудың не үшін қажет екендігі туралы ойланып жауап берулерін өтіну. Ата-аналарымен саяхат кезіндегі сұлу табиғаттың көрінісін басқа адамдар да пайдалану үшін, пайдалы жұмыс түрлерімен айналысудың қаншалықты қажет екендігін түсіндіру. Əр баламен жеке-жеке əңгімелесу.

Табиғатқа қамқорлық жасап, қоршаған ортаның тазалығын сақтау – бұл адамның бойындағы ең жақсы қасиет. Адам ерте кезден-ақ табиғатты аялап, кейінгі ұрпаққа ағаш отырғызып, қоршаған ортаның тазалығын сақтауға үйретіп отырған. Педагогмультфильм негізінде балаларға қоршаған ортаның тазалығының маңыздылығын түсіндіреді. Үлгі сұрақтар: 1. Қоршаған ортаның тазалығы не үшін қажет? 2. Қоршаған ортаның тазалығын сақтамасақ табиғат қандай жағдайға ұшырайды деп ойлайсыңдар? 3. Қоршаған ортаның тазалығының адам үшін маңызы неде? 4. Қоршаған ортаның тазалығын қалай сақтауға болады? 5. Сен қоршаған ортаның тазалығын сақтауға қандай үлес қосар едің? Қорытынды жасай отырып: балалар мына түсініктерді

Мультфильм көрсету.

32

Балаларға табиғат аясын қалай таза ұстап, қоршаған ортаның тазалығын сақтау керектігін табиғат бұрышы арқылы тазартып тұруды тəжірибе жүзінде жүргізу. Əңгімелесу. «Сен қоршаған ортаның тазалығын сақтау үшін не істер едің?» Əліппе-дəптермен жұмыс жүргізу. (Ө)Рефлексивтік бағалау. Ағашты тиісті түстермен бояйды.

ұғынуы қажет: Қоршаған орта тазалығы – табиғаттың жойылып кетуіне жол бермеу. Қоршаған ортаның тазалығын сақтамау – ағаштарды кесіп, қоқыстар тастау, өрт нəтижесінде болады. Таза ауа – өсімдіктердің оттегі бөлу арқылы тазарады. Балалар жеке немесе топ болып жұмыс істейді. Балаларға қорытынды жасауға көмектесу. Əртүрлі тапсырмалар. Бақылау əрекеті барысында əр бір топқа өздерін табиғаттың орнында болған жағдайда адамдар үшін қандай пайда əкелетіндігін айтуға тапсырма беру. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: ағашты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – діңін қоңыр түспен бояу. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – жапырақтарын жасыл түспен


33

0.2.2.2 Экологиялық тəуелділікті түсіндіру; адамның табиғатпен байланысын жəне өзара əрекетін анықтау (Ұ)ҰОҚ-ға қолайлы жағдай орнатыңыз. (Ұ)Балалар сурет бойынша ҰОҚ тақырыбын болжамдап айтады. ҰОҚ соңында қандай мақсатқа жететіндіктерін анықтайды. (Ұ)Педагог ауладағы өсімдіктерге су құйып, түбін қопсытып, құстарға жем беріп, оларды күтіп-баптаудың маңызын суреттер арқылы түсіндіреді.

бояу. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – жапырақтарын жасыл, діңін қоңыр түспен бояу. Төмендегі тірек сөздер пайдаланылады: Қызықты болды … Шамам жетпейді … Мен түсіндім… 14. Аула тазалығын сақтау Рефлексия кезеңінде берілген мақсатқа оралып отыру. Балалар педагогпен бірге ауладағы гүлдерге,ағаштарға қамқорлық жасайды. Балабақша ауласында өсіп тұрған өсімдіктердің аттарын ажыратып айту арқылы табиғатты сүюге баулу. Өлең мазмұнын түсіндіреді.

Тақырып бойынша суреттер.

34

(Ұ) Балаларға табиғат аясын қалай таза ұстап, ауасын ластамауды, орман, тоғайды қорғап, балабақша ауласын тазартып тұруды тəжірибе жүзінде жүргізу.

Əліппе-дəптерімен жұмыс. Тапсырмаларды орындайды. (Ө) Рефлексия кезеңінде бала ҰОҚ барысында нені үйренді, ҰОҚ басында қойылған мақсатқа жеткен, жетпегендерін өзі саралауы тиіс.

Балаларға түсінікті жəне қарапайым суреттерді қолдану. Үлгі сұрақтар: Табиғатқа зиян келтіретін қандай іс-əрекеттер бар? Табиғатты қалай қорғауға болады? Балабақша ауласын қалай таза ұстаймыз? Суды, жерді, ауаны ластамау үшін не істеу қажет? Сен өзің тұратын жердің ауласын тазалауға көмектесесін бе? Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: ағашты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – діңін қоңыр түспен бояу. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – жапырақтарын жасыл түспен бояу. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – жапырақтарын жасыл, діңін қоңыр түспен бояу.

Көрнекі құралдар: əртүрлі аула өсімдіктері мен аула құстары бейнеленген суреттер, ойыншықтарт.б. Əліппе-дəптер. Суреттер.

35

0.2.2.2 Экологиялық тəуелділікті түсіндіру; адамның табиғатпен байланысын жəне өзара əрекетін анықтау Орманшының еңбегі жайлы түсіндіру. Табиғаттағың көрінісін басқа адамдар да пайдалану үшін, пайдалы жұмыс түрлерімен айналысудың қаншалықты қажет екендігін түсіндіру. Орманшыға қажетті құралдармен таныстыру. Балаларға табиғат аясын қалай таза ұстап, қоршаған ортаның тазалығын сақтау керектігін табиғат бұрышы арқылы тазартып тұруды тəжірибе жүзінде жүргізу. Əңгімелесу. «Орманшы қандай адам болу қажет?» Əліппе-дəптермен жұмыс. (Ө) Рефлексивтік бағалау. Ағашты бояйды.

15. Орманшының еңбегі Сұрақ жауап арқылы орманшының еңбегі жайлы əңгіме, пікірталас жүргізіледі. Үлгі сұрақтар: Орманшы қандай адам болу қажет? Орманшыға қажетті еңбек құралдарын атаңдар. Олар оған не үшін қажет? Сурет салдыру. Пікірталас өткізу. Тапсырмаларды ретімен орындайды. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: ағашты əртүрлі түспен

Əліппе-дəптер. Суреттер, слайдтар. Суреттер.

36

0.2.2.2 Экологиялық тəуелділікті түсіндіру; адамның табиғатпен байланысын жəне өзара əрекетінанықтау (Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін қолайлы жағдай туғызу. «Табиғат» бейнеленген суреттер көрсету. (Ұ) Балалар сурет бойынша ҰОҚ тақырыбын болжамдап айтады. ҰОҚ соңында қандай мақсатқа жететіндіктерін анықтайды. (Ұ)ҰОҚ барысында балалармен тиімді жұмыс жүргізу үшін ұжымдық ынтымақтастық қарым-қатынас орнату.

бояйды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – діңін қоңыр түспен бояу. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – жапырақтарын жасыл түспен бояу. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – жапырақтарын жасыл, діңін қоңыр түспен бояу. 16. Біз табиғатты қорғаймыз Рефлексия кезеңінде берілген мақсатқа оралып отыру. Табиғатты танып-білуге деген құштарлықтарын ояту, оны қорғауға деген сезімін ояту Балаларға табиғат адамзаттың өмір сүріп, еңбек етіп отырған ортасы екенін айтып өту, табиғатқа қамқорлық жасауға аялап қорғай білуге тəрбиелеу. Табиғаттың əрбір бөлшегі, адамзат баласы үшін асқан байлық, қазына екенін адам өмірінің қорғаушысы

Əліппе-дəптер. Суреттер.

37

(Ұ)Балалар үлестірмелі материалдардан «табиғат» жəне «табиғатты қорғау», «табиғаттың пайдасы»деген сөздердің мəнін бөліп айтады. Педагог балалармен бірге табиғаттың бізге берер пайдасын,табиғатты қорғаудың маңыздылығын ұғындыру мақсатында əңгіме жүргізеді. Əліппе-дəптермен жұмыс жүргізу. (Ө)Рефлексивтік бағалау.

денсаулықтың кепілі екенін балаларға ұғындыру. Қорытынды: – Күнделікті ішіп жеген тамағымыз, үстіміздегі киіміміз, оқитын кітабымыз, жазатын қағазымыз, көлігіміз, ауырғанда пайдаланатын дəріміз, тыныс алар ауамыз, ішер суымыз, яғни осылардың бəрі – жомарт табиғаттың бізге тартқан сыйы. Сондықтан да біз оны аялап, қорғап жүруіміз керек. Əліппе-дəптердегі тапсырмадарды орындайды. Өз білімдерін суретті бояу арқылы бағалайды.


38

Қысқамерзімді жоспарлау ТАҚЫРЫБЫ: Бөлме өсімдіктерін күту Мектеп/МҰ:

Педагогтің аты-жөні:

Сынып/топ: Қатысқандар саны: Болмағандар:

ҰОҚ-ның оқытылу мақсаты 0.1.1.1 Табиғат бұрышындағы өсімдіктерге күтім жасау

Болжамды нəтиже Барлық балалар істей алады: «Бөлме өсімдіктер» деген ұғымды түсіндіре алады Көпшілік балалар істей алады: Өсімдікке пайдалы іс-əрекеттерді атауды. Өсімдікке зиян келтіруі ықтимал жағдаяттарды атауды. Кейбір балалар істей алады: Бөлме өсіміктерінің не үшін керек екенін айтып бере алады;

Тілдік мақсат Дағдыларды дамыту. «4 бұрыштың стратегиясы (сыни тұрғыдан ойлауды дамыту)» технологиялық

тəсілі шегінде болжамдар ұсыну. Болжамдар ұсыну үшін тіректер пайдалану. Табиғатқа пайдалы іс-əрекеттер мензиян келтіруі ықтимал жағдаяттарды салыстыру. Табиғатқа пайдалы іс-əрекеттер мензиян келтіруі ықтимал жағдаяттардың маңыздылығы туралы əңгіме. Көптілділік: өсімдік – растения –plants

39

Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: Бөлме өсімдіктері, пайдалы іс-əрекет, зиянды іс-əрекет; ағаш отырғызу, гүлге су құю.

Ұйымдастырылған оқу қызметінде диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Талқылауға арналған сұрақтар. Бөлме өсімдіктеріне қандай күтім жасайсын?

Өткен ұйымдастырылған оқу қызметінде алған білім

Табиғат туралы қарапайым түсініктер; табиғатты сақтап қалу, табиғаттың зиянды амалдар жасамауға жəне пайдалы іс-əрекеттерге біршама тəуелділігі.

Жоспар

Жоспарланған уақыт Жоспарланған іс-əрекет Ресуртар

I. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату. 0–2мин.

II. Өмірлік тəжірибені

маңыздандыру. Мақсатты болжам. 3-5 мин

(Ұ) Ұсынылатын мəтін (мысал ретінде)

«Табиғат – адам баласын дүниеге келтіріп, бойындағы бар

махаббат мейірімін шұғылалы шуағын жүрегімізде ұялатқан

ана».

М.Жұмабаев

Өсімдіктер – тірі организмдер дүниесіндегі негізгі екі топтың бірі. Құрлықтың барлық жерінде өседі. Өсімдіктерді топтарға біріктіргенде олардың біріне-бірінің ұқсастықтары немесе айырмашылықтарын көрсететін белгілер пайдаланылады. Солар арқылы өсімдіктердің біріне –бірінің туыстық жақындықтарының деңгейі анықталады.Өсімдіктердің өмірі қоршаған ортамен, əсіресе топырақпен жəне климатпен тығыз байланыста болады.

(Ұ)Педагог балаларға бүкіл топ ішінде жайылып қойылған суреттерді жинауды жəне онда бейнеленгендерді бір сөзбен атап берулерін сұрайды. (Өсімдіктер). Кейіннен ҰОҚ тақырыбы тұжырымдалады: «Бөлме өсімдіктерін күту».Педагог балалардың бөлме өсімдіктерін күту жайында не білетінін анықтап, бүгінгі ҰОҚ-да не білгілері келетінін,

Бөлме өсімдіктері бейнеленген суреттер.

40

неге үйренгілері келетінін сұрайды (Балалардың пікірлері тыңдалады).

III. ҰОҚ тақырыбы бойынша жұмыс 6 – 27 мин.

(Ұ)«Əли мен Айя. Ағаш отырғызу» мультфильмінен үзінді көруді ұсыну.

Өсімдіктер тіршілік иесі жəне пайдасы өте зор.

Бөлме өсімдіктері бөлмеге сəн береді.Ауаны тазартып тұрады. Бөлмедегі өсімдіктерді күнделікті суарып, жапырақтарының шаңын сүртіп отыру қажет.Топырақтарын күрекшемен қопсытып, қураған жапырақтарын тазалап отыру керек. Кейбір гүлдер гүл атпайды,тек жапырақ қалпында əдемі болып тұрады.

(Т) «Бұрыштар» сыни тұрғыдан ойлау стратегиясы.

Бөлме өсімдіктерін күту керек пе, керек емес пе? Топтарда түсіндіріңдер: 1-топ – керек, 2-топ – керек емес (Не үшін? Неге?).

Педагогтер балалардың назарын болжамдар ұсынуды үйренуіне аударады. Балалар бұл кезде осы тіректі пайдалануына болатындығын ескертеміз:

ықтимал болжамдайық мүмкін солай дейік ал, егер…

(Ұ, Т)Өзекті мəселе. Бөлме өсімдіктерін күтуге су құюды жатқыза аламыз

ба? БОЛЖАМДАР. Ойланшы, бұл іс-əрекет өсімдік тіршілігіне қалай көмектесті? (Ұ)Сергіту сəті.

«Əли мен Айя. Ағаш отырғызу» мультфильмінен үзінді.

Əліппе-дəптер

41

Шаршағанда ырғалып, Гүлге ұқсап демалам. Қанатымды бір қағып, Гүлдей болып жайқалам.

(Ұ, Т) Бақылау. Педагог балаларға бөлме өсімдіктерін күтпесек не

болатындығы туралы БОЛЖАМДАР ұсынуды сұрайды? Өсімдіктерді азайтып, не тіпті жойып жіберсек не болады болжамдаңыз. Ал егер өсімдіктерді көптеп отырғызып жүрсек не болады? (Таза ауа, желден). Сонымен өсімдіктерге су құю, дұрыс топыраққа отырғызу, өсімдікті күтуге жатқызуға бола ма? Өсімдіктерді қорғауға не керек? (Жарық, судың суреттері бейнеленген карточкалар тақтаға бекітіледі). Балалар педагогке гүлді отырғызуға көмектеседі. Əрбір іс-əрекетін түсіндіреді. Үй өсімдігі ауырып тұрғанда не істеу керек? (Проблемалық жағдай туғызу, балалар жауаптарын тыңдау). Басқа бөлмелерде өзін нашар сезінетін өсімдіктерді жинап, жуыну бөлмесін «емхана» ретінде пайдаланыңыз. Көптеген түрлеріне ыстық пен ылғал ем ретінде əсер етеді. Көптеген өсімдіктер «емханадан» кейін 3–6 күнде қайта қалпына келеді. Жуыну бөлмесінде тұрған өсімдіктерге суды көп құюға болмайды, өйткені олар ылғалды ауадан алады жəне де бөлмені желдетіп тұру керек. Өсiмдiктердiң сабақтары созылып бір жаққа қарай қисайып өседі. Нелiктен? Өсiмдiктер анық жарықтың жетіспеушілігіне ұшыраған жағдай. Мұндай жағдайдан шығу үшін өсімдік жарық көзіне қарай қисайып өсе бастайды. Бұл феномен қыстыгүнi жиiрек байқалады, себебі табиғи жарық көзі азаяды. Сабақтары ұзарған, бозарыңқы жапырақтар кездесуі – жарық көзінің кем екендігінің белгiсi.

Бөлме өсімдігін күту – өсімдіктің өсуіне жағдай

Ағаш, су, күн сəулесі

бейнеленген карточкалар. Əліппе-дəптер Əліппе-дəптер.

42

жасау. Пайдалы іс-əрекет – нəтижесінде жақсы көрсеткіштер

болатын іс-əрекет. Зиян келтіретін амалдар – өзінен кейін жамандық қана

қалдыратын амалдар. (Ө)Əліппе-дəптермен жұмыс. Əліппе-дəптердегі шартты белгілер таныстырылады.

Педагог ауа райын бақылау жұмысын бастайтынын айтып, əр жаңа тақырыптың соңында берілген шартты белгілерді қалай белгілеу керектігін түсіндіреді. Сонымен қатар ашық күн, бұлтты күн немесе қар болса, қай белгіні белгілеу керектігін көрнекі түрде түсіндіруі тиіс. 1.Суретке қарап, бөлме өсімдіктерінің құрылысын атап,суретін сал. 2.Бөлме өсімдіктеріне қажетті құралдарды ата. 3. Сурет бойынша бөлме өсімдігін қалай күту керектігін əңгімелейді. Суреттерді бояйды. 4.Екінші жəне үшінші суреттердегі гүлдерден қандай өзгерісті байқадың?

IV. ҰОҚқорытындысы. Рефлексия.

28*-30 мин.

(Ұ, Ө)Педагог балаларды қорытынды жасауға əкеледі. Марапаттау.

Рефлексивті бағалау. Педагог балаларға жапырақты түсті қарындашпен бояп

шығуға ұсыныс жасайды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – сары. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – жасыл.


Қосымша ақпарат

43

Жіктелу – балаларға көмектесуді қалай жоспарладыңыз? Қабілетті балаларға қандай тапсырмаларберуді ойластырдыңыз?

Бағалау – балалардың прогресс/білімін бақылауды қалай жоспарладыңыз?

Пəнаралық байланыстар «Өзін-өзі тану»

«АКТ» Құндылықтар

Қабілетті балаларға «4 бұрыш» стратегиясы бойынша жұмыста топтарға лидерлік етуді тапсыру.

Əртүрлі деңгейдегі тапсырмаларды жасау

кезінде бақылау жəне назарға алу.

Қойылған сұрақтарға жауаптың толықтығын бақылау.

Тапсырманы орындау кезіндегі өз бетіндік деңгейі.

Танымдық белсенділігінің

деңгейі. Рефлексия, өзін-өзі бағалау.

«Табиғат» тақырыбымен əлемді тану.

Құндылықтар – жануарлар мен

өсімдіктерге қамқорлықпен қарау.

Бақылаулар Ұйымдастырылған оқу қызметінің

мақсаттары қолжетімді болды ма ? Балалар бүгін неге үйренді? Оқыту жағдайы (атмосфера) қандай болды? Балалар арасында жіктелу (дифференция)

бойынша əрекеттер табысты болды ма? Уақытша кестені ұстандым ба? Жоспардан

тыс қандай ауытқулар жасадым жəне неге?

Мына орынды бақылауларыңызды жазу үшін пайдаланыңыз. Өзіңіздің ҰОҚтуралы сол жақтағы бағанада жазылған сұрақтарға жауап беріңіз.

44

Қорытынды бағалау Ерекше табысты болған екі сəтті (ұйымдастырылған оқу іс-əрекетті) атаңыз. 1. 2. Ұйымдастырылған оқу іс-əрекетін жақсы өткізуге ықпал ететін екі жағдайды (ұйымдастырылған оқу іс-əрекетің) атаңыз. 1. 2. Топ жайында жəне оның жеке оқушылары жайында қандай жаңалық білдім жəне ол келесі ұйымдастырылған оқу іс-əрекетті

өткізуіме əсерін тигізе ме?

ТАҚЫРЫБЫ: Қызыл кітаптағы өсімдіктер əлемі Мектеп/ МҰ


Сынып/ тобы: Қатысушылардың саны Болмағандар

ҰОҚ оқытылу мақсаты

0.1.1.2 Қызыл кітапқа енгізілген өсімдіктерді атау

Болжамды нəтиже Барлық балалар;

өсімдіктердің түрлерін атап бере алады; өсімдікке қажетті жағдайларды атап бере алады; ұйымдастырылған қызметін зерттеу тақырыбын анықтай алады;

45

өзінің өлкесіндегі өсімдіктерді атап бере алады.

Көпшілік балалар:

3-4 өсімдіктерді атай алады; тіршілік үшін өсімдіктерге не қажет екенін анықтай алады; өсімдік түрлерін салыстырады жəне оларды ажырата алады, олардың ұқсастықтары мен ерекшеліктерін таба алады. Кейбір балалар:

өсімдік бөлігін олардың қызметін атай алады; зерттеу іс-əрекеті барысында талқылай алады.

Тілдік мақсат Дағдыларды дамыту. Өзінің жинақтаған білімінің нəтижесінде балалар осы ұйымдастырылған оқу қызметінің тақырыбын, танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтай білуін дамыту. Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен байланысты?», «Егер..., не болады?»» деген сұрақтарды пайдалану. Сыни тұрғысынан ойлауды дамыту. Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: зерттеу тақырыбы, сұрақтар, сирек кездесетін өсімдіктер, бағбан. ҰОҚ-да диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Талқылауға арналған сұрақтар: Неліктен өсімдіктер қызыл кітапқа енген? Өсімдіктердің азайып кетуіне не себеп болды? Адам өмірінде өсімдіктің пайдасы қандай?

Өткен ҰОҚ-дан алған білім

Өсімдік тіршілігінің жағдайы туралы қарапайым білім; қарапайым зерттеу дағдылары.

Жоспар

Жоспарланған уақыт Жоспарланған іс-əрекет Ресурстар

46

Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату. 0–1мин. II. Өмірлік

тəжірибені маңыздандыру. Мақсатты болжам.

2–5 мин.

(Ұ) Шаттық шеңбері. Қол алысып, кəне, біз, Достасайық бəріміз. Айтарым бар сендерге, Тез тұрыңдар шеңберге. Қандай жақсы бір тұру, Достарменен бір жүру! Қандай жақсы дос болу!

(Ұ) Өсімдіктің пайдасы неде? Неліктен өсімдіктің кейбір түрі сиреп кеткен, оған не себеп? (Өсімдік дегеніміз – құрлықтың барлық жерінде өсетін, суда да кездесетін түрлері бар, тыныс алатын, қоректенетін жанды табиғат бөлігі). Проблемалық сұрақтар: 1.Өсімдіктерсіз жер бетін елестету/олардың азайып бара жатқандығы жөнінде естеріне саламын/. 2.Не үшін жануарлар мен өсімдіктер азаюда? 3. Қызыл кітап деген не?Не үшін керек? 4.Неге оның түсі қызыл,неге сары емес, неге жасыл емес? Педагог суреттерге назарларын аударады, балалардың өсімдіктер туралы не білетіні, олардың құрылысы,өсуіне қажетті жағдайларды атап бере алу іскерліктері. Қорытынды: Өсімдіктер – біздің ғаламшарымыздың көкпеңбек киімі. Өсімдік əлемі бай жəне əртүрлі. Өсімдіктерді қорғау үшін қандай жұмыстар жүргізіледі? Сирек кездесетін өсімдіктерді сақтап қалу нұсқалары Адамдар қандай жағдайда өсімдіктерді өсу ортасынан айырады? Өсімдіктер адамға не сыйлайды? Сурет бойынша əңгімеле. Адам өсімдіктерді қалай күтеді? Педагог балаларға өздерінің болжамдарын дəлелдеп беруге ұсыныс жасайды. Талдап қорыту: өсімдіктерді дұрыс мақсатта пайдалану, бейберекет жұлмау. Қызыл кітап – бұл қауіп-қатер дабылы. Түрдің бұл кітапқа енгізілуі, оған ерекше көңіл бөлу керек екендігін білдіреді, көбіне арнайы қорғау шаралары қажет, əйтпесе түрдің мүлдем жоғалып кетуі мүмкін. Қазақстан үкіметі 1978 жылдың қаңтарында Қызыл кітапты құру туралы қаулы шығарды.Қызыл

47

кітапқа енгізілген өсімдік ерекше қорғауға алынады. Оларды жинауға тыйым салынған (тек ерекше жағдайда арнайы рұқсатпен ғана). Қызыл кітапқа енгізілген өсімдіктерді заңсыз жинаса немесе зақымдаса, əрбір данасына айыппұл төлейді.

Оқулықтағы кесте (кестені флипчартқа шығаруға болады)


Ауа райы күнтізбесімен жұмыс. Педагогбалаларданалдыңғы ҰОҚ барысында ауа райын қалай белгілегендерін сұрайды. «Бүгін ауа райы қандай?» деген сұрақ қойылып, жауап тыңдалады. Шартты белгімен белгілету. (Ұ) Өзекті мəселелер. Педагог балалардың сұраққа жауап беруін сұрайды. Өсімдік – тіршілік тірегі. Өсімдіктер ауада ауру тудыратын бактерияларды жоятын ерекше зат бөліп шығарады. Сонымен бірге жануарлар үшін қорек, баспана. Ал адам тағам, үй, жиһаз, ауырғанда ем ретінде пайдаланады.Сондықтан да біз өсімдіктерді не істеуіміз керек? (Қорғау керек). Əр топтың алдына «Қорғау» деп жазылған плакат беріледі. Балалар қалай қорғау керек екендігін айтады. Қ.Мырза Əлидің Қызыл кітап өлеңімен таныстыру.

Қызыл кітап, Бұл өзі қызық кітап. Тысы жұқа Астары қалыңырақ.

(Ұ) Өсімдіктер туралы бейнетаспа көрсету. «Кім жүйрік?» ойыны. «Есіңде болсын!» /Өсімдікті қорғау ережелері/ (Ұ)Сергіту сəті.

Гүл өсірсең терлеп, Мұның аты – еңбек. Кесте тіксең зерлеп,

Өсімдіктердің суреттері.

Қызыл кітап суреті. «Өсімдіктер əлемі» бейнетаспасы.

Музыкалық сүйемелдеу

48

Мұның аты – еңбек. (ОТ,Ө) Практикалық жұмыс:«Өсімдіктің өсуіне, көбеюіне кері əсер ететін жағдайлар» Бір өсімдікті ыдысқа салып,бақылау жүргізу. Мысалы: қызғалдақ, бəйшешек т.б. Жұмыс барысы. Өсімдік өсетін арнайы жерлерді бақылауға алу керектігін, адамдардың ысырапсыз гүлді тамырымен алып пайдаланғанынан,оның саны азайып, жойылып бара жатқанын бақылау кезінде балаларға айтып түсіндіру. Қорытынды: өсімдіктер тіршілік ету үшін белгілі бір жағдайлардың болу керектігі, адамдардың əрекетінен жəне экологиялық өзгерістердің нəтижесінде жер бетінде өсімдіктің кейбір түрлері жойылып бара жатыр. Олардың əдемі болып өсуі үшін, қамқорлық жасауымыз керек екенін түсіндіру. (МК, ОТ, ЖЖ) Зерттеу іс-əрекеті. «Əртүрлі өсімдік тіршілігін бақылау». Өсімдіктің дəрілік, мəдени түрлеріне,бақылау жүргізу. Өсімдікке қажетті жағдайлар болмаса оның өсіп жетілмейтінін түсіндіру. Жұмыс барысы: Суғару. Жарыққа жақын жəне қараңғы жерге қойып қою. Жылы жəне суық жерге қою. Тұқымдарға толығымен су құю.

Қорытынды: Өсімдіктің қалай өсіп, дамығанын салыстыру. Олардың тіршілігіне ең қажетті жағдайларды анықтау. Логикалық тапсырмалар

Орманнан жиһаз жасау үшін бірінші күні 5 ағаш, екінші күні 10 ағаш кесіп алды. Кесіп алған ағаштардың орнына 2 ағаштан отырғызса , қанша ағаш болады? Бақшаға 50 көшет əкелінді . 5 ыдысқа тең бөлсе, 1 ыдысқа неше көшет отырғызылады? Тоқылдақ ағашты құрт-құмырсқадан тазартады. Өйткені ол зиянкестілермен қоректенеді. Бір күнде тоқылдақ 1 кг зиянкеспен қоректенсе, бір айда неше кг зиянкесті құртады?

Дəптер, түрлі түсті қарындаштар.

49

Мозаика құрастыру. (Топтарға жаңа ҰОҚ бойынша сұрақтар дайындалынады. Егер дұрыс жауап берсе, мозаикадан Қызыл кітапқа енгізілген гүлдер шығады).

(Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс. 1.Қызыл кітаптың «қызыл» деп аталу себебі туралы əңгіме жүргізіледі. 2. Өзіңнің өлкеңде өсетін өсімдіктерді ататып, біреуінің суретін салғызу. 3.Адамның өсімдікке тигізетін пайдалы жəне зиянды əрекеттерін бөліп көрсету. Пайдалыны көк, зиянды əрекеттерді қызылмен белгілету. 4.Ағаштардың жапырақтарын тауып сəйкестендіру. 5. Ересектердің көмегімен тыйым сөздерді аяқтайды. Оның себебін түсінеді. Мысалы: Ағаштың бұтағын сындырма. Ағаш жапырағын жұлма. Жалғыз ағашты кеспе.

IV. ҰОҚ корындысы. Рефлексия. 28-30 мин.

(Ұ)Педагогқорытынды жасайды. Сұрақтарға жауап беруді ұсынады. Балалар өсімдіктер тіршілігі үшін қажетті жағдайларды атап беріңдер?Өсімдіктердің бір-бірінен ерекшелігі неде? Олар қандай жағдайларда өмір суре алмайды. Педагог балаларға жапырақты түсті қарындашпен бояп шығуға ұсыныс жасайды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – сары. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – жасыл.

Əліппе-дəптер, түрлі түсті қарындаштар.

ТАҚЫРЫБЫ: Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережесі

Мектеп/ МҰ:


Сынып/ топ: Қатысқандар саны: Болмағандар:

50

ҰОҚ оқытылу мақсаты 0.1.1.3.Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің ережесі

Болжамды нəтиже Барлық балалар істей алады: «Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің ережесі» деген ұғымды түсіндіре алады Көпшілік балалар істей алады: Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің ережесін атауды; Табиғатқа зиян келтіруі ықтимал жағдаяттарды атауды. Кейбір балалар істей алады: Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің ережесінің айтып бере алады; Қоршаған ортаға зиян келтіретін жағдаяттармен жəне іс-əрекеттермен күрес

жолдарын айтып береді. Тілдік мақсат Дағдыларды дамыту.

«4 бұрыштың стратегиясы (сыни тұрғыдан ойлауды дамыту)» технологиялық тəсілі шегінде болжамдар ұсыну.

Болжамдар ұсыну үшін тіректер пайдалану. Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің ережесін құру. Табиғатқа пайдалы іс-əрекеттер мен зиян келтіруі ықтимал жағдаяттардың маңыздылығы туралы əңгіме. Көптілділік: табиғатты қорғау – защита природы – to protect nature Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: Табиғат, табиғатты қорғау, табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережесі, табиғатты

сақтау, зиянды іс-əрекет; Қоқыс тастамау, пайдалы іс-əрекет, ағаш сындырмау. Ұйымдастырылған оқу қызметінде диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Талқылауға арналған сұрақтар. Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ержелерін білесің бе? Табиғатқа пайдалы жəне зиянды іс-əрекеттер? Сен табиғатқа қандай пайдалы іс-əрекет жасадың ?

51


Табиғат туралы қарапайым түсініктер; табиғатты сақтап қалу, табиғаттың зиянды амалдар жасамауға жəне пайдалы іс-əрекеттерге біршама тəуелділігі.

Жоспар


III. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату. 0–2 мин. II. Өмірлік тəжірибені

маңыздандыру. Мақсатты болжам. 3-5 мин

(Ұ) Ұсынылатын мəтін (мысал ретінде) Табиғат – бізді қоршаған əлем. Табиғат – адамзатқа

барын беруге асыққан ана іспеттес. Адам табиғат арқылы барлық құндылықтарын өтейді. Сондықтан адамзат табиғатқа ерекше қамқорлықпен қарауы қажет.

(Ұ)Педагог балаларға бүкіл топ ішінде жайылып қойылған суреттерді жинауды жəне онда бейнеленгендерді бір сөзбен атап берулерін сұрайды. (Табиғат). Кейіннен ҰОҚ тақырыбы тұжырымдалады: «Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережелері».

(Педагог балалардың табиғатта өзін-өзі ұстай білудің ережелері жайында не білетінін анықтап, бүгінгі ҰОҚ-да не білгілері келетінін, неге үйренгілері келетінін сұрайды (Балалардың пікірлері тыңдалады).

Болжамдар: – Табиғатта өзін-өзі ұстай білу дегеніміз – қоршаған

ортаға зиян келтірмеу. – Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережелерінің бірі- қоқыс

тастамау. Қандай дереккөзден біз мұны біле аламыз?

Кітаптардан.

Табиғатта өзін-өзі

ұстай білу ережелерге байланысты бейнеленген суреттер.


(Т) «Бұрыштар» сыни тұрғыдан ойлау стратегиясы. Табиғатта өзін –өзі ұстай білу ережелерін ұстану қажетпе? Топтарда түсіндіріңдер: 1-топ – керек, 2-топ – керек емес (Не үшін? Неге?).

Педагог балалардың назарын болжамдар ұсынуды

52

үйренуіне аударады. Балалар бұл кезде осы тіректі пайдалануына болатындығын ескертеміз:


(Ұ, Т) Əліппе-дəптермен жұмыс. 1. Балалардың іс-əрекетін дұрыс деп ойлайсыңдарма? 2. Суреттен нені байқадың, мұндай жағдайда сен

қандай іс-əрекет жасар едің? 3. Суретте қай іс-əрекетті дұрыс деп ойлайсыңдар? 4. Сен табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережелерін

ұстанасың ба? (Ұ) Өзекті мəселе. Табиғаттағы пайдалы іс-əрекетке нені жатқызуға

болады? Жарамсыз заттан жарамды зат жасауға бола ма? БОЛЖАМДАР. Ойланшы, бұл іс-əрекет табиғатқа

қалай көмектесе алады? (Ұ)Сергіту сəті. (Ұ, Т) Бақылау.

Педагог балаларға табиғаттағы ережелерді өзін-өзі ұстай білу ережесін сақтамасақ не болатындығы туралы БОЛЖАМДАР ұсынуды сұрайды. (Қоқыстарды табиғат аясына лақтыра салу, ағаштарды кесу сияқты суреті бар карточка тақтаға ілінеді). Ағаштың суреті бар карточка тақтаға бекітіледі). Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережесін орындамасақ не болар еді? (болжамыңыз). Ал егер табиғаттағы өзін-өзі ұстай білу ережесін сақтай білсек не

Əліппе-дəптер Ережелерге

байланысты суреттер.

53

болады? Табиғаттағы өзін-өзі ұстау ережелері: 1.Қоқысты кез келген жерге тастама, арнайы қоқыс жəшігіне сал! 2.Ағаштарды кеспе, бұтағын сындырма! 3.Жануарларға зиян келтірме, қамқорлық жаса! 4.Құстарды өлтірме, ұя жасап қамқорлық көрсет! 5.Өсімдіктерді (шөптер, гүлдер) жұлма! 6.Суды ластама, керісінше қоқыстардан тазарт! 6.Табиғат аясында түкірінбеу! 7. Табиғатқа қиянат жасама! Табиғатқа шынайы қамқорлық жасай біл! Өзіндік жұмыс:«Сен қандай ереже ұсынар ең?»

(ОТ) Өзекті мəселе. Біздің табиғаттың осы қалпында сақталып келе

жатқанына не көмектеседі? (Балалардың болжамдары: ағаштардың отырғызылуы, жануарларға адамдардың қамқорлығы,…)

Тəжірибелік-зертханалық жұмыс іс-əрекеті «Жарамсыз заттан жарамды зат жасау». Қоқыстарды табиғат аясына лақтырмай керісінше жарамды затқа айналдыру. Сүт, шырын қорапшаларынан арнайы қобдиша əзірлеу. Балаларға сурет бойынша тірек сөздердің көмегімен сұрақтар құрастыруға тапсырма беру. Балаларға түсінікті жəне қарапайым суреттерді қолдану. Үлгі сұрақтар: Табиғатқа зиян келтіретін қандай іс-əрекеттер бар? Пайдалы іс-əрекет дегеніміз не? Табиғатты қалай қорғаймыз? Табиғатқа қамқорлық дегенді қалай түсінесіндер? Табиғатта қандай өзін-өзі ұстай білу ережелері бар? т.б.

Ағаш, су, күн сəулесі,

қошақан, лақбейнеленген карточкалар.

54

ҰОҚ қорытындылап, осы ұғымдармен балалар жетік танысу керек.

Табиғат – күн, ауа, жер-су, өсімдіктер, жануарлар. Табиғатқа қамқорлық – табиғатты зиян заттардан

қорғап, оны сақтап қалу. Пайдалы іс-əрекет – нəтижесінде жақсы көрсеткіштер

болатын іс-əрекет. Зиян келтіретін амалдар – өзінен кейін жамандық қана

қалдыратын амалдар. Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережесі – қоршаған

ортаға зиян келтірмеуге көмектеседі. Əліппе-дəптермен жұмыс.

1. Сурет бойынша жұмыс. Балалардың іс-əрекетін дұрыс деп ойлайсыңдар ма? Суреттен нені байқадың, мұндай жағдайда сен қандай əрекет жасайтын едің? 2. Сурет бойынша ісі дұрыс балаға алғыс ойлап айтады, ал ісі теріс балаға қалай ақыл айту керектігін айтады. 3.Сен табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережелерін естеріне түсіреді. 4. «Бір тал кессең, он тал ек» мақалын қалай түсінесің? Мағынасын ашады. Сурет салады.

Тірек сөздер

Əліппе- дəптер

IV. ҰОҚ қорытындысы. Рефлексия.

28-30 мин.

(Ұ, Ө)Педагог балаларды қорытынды жасауға əкеледі: Қоршаған ортаның тазалығы бүкіл тіршілік атаулы үшін маңыздылығы зор. Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережелерін ұстана білу қоршаған ортаның жойылып кетпеуіне, оған деген қамқорлық таныта білуге көмектеседі.

Рефлексивті бағалау. Педагог балаларға жапырақты түсті қарындашпен бояп

шығуға ұсыныс жасайды.


55

ТАҚЫРЫБЫ: Табиғат бұрышындағы жануарларға қамқорлық

Мектеп/ МҰ:

Педагогнің аты-жөні:

Сынып/ топ Қатысқандар саны: Болмағандар:

ҰОҚ оқытылу мақсаты 0.1.2.1.Табиғат бұрышындағы жануарларға күтім жасау

Болжамды нəтиже Барлық балалар істей алады: «Күтім жасау » деген ұғымды түсіндіре алады Көпшілік балалар істей алады: Жануарларға пайдалы іс-əрекеттерді атауды. Жанарлардың өміріне зиян келтіруі мүмкін іс-əркеттерді білуі. Кейбір балалар істей алады: Жануарларға не үшін күтім керектігін айтып бере алады. Жануарлардың адам өміріндегі пайдасын айтып бере алады.

Тілдік мақсат Дағдыларды дамыту. «4 бұрыштың стратегиясы (сыни тұрғыдан ойлауды дамыту)» технологиялық

тəсілі шегінде болжамдар ұсыну. Болжамдар ұсыну үшін тіректер пайдалану. Жануарларға пайдалы іс-əрекеттер мен зиян келтіруі ықтимал жағдаяттардың маңыздылығы туралы əңгіме. Көптілділік күтім жасау –уход –care Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: Табиғат бұрышы, жануарлар күтімі, пайдалы іс-əрекеттер.

56

Ұйымдастырылған оқу қызметінде диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Талқылауға арналған сұрақтар. «Жануарларға күтім жасау» - дегенді қалай түсінесіңдер? Сен жануарларға қандай көмек көрсеттің ?


Табиғат туралы қарапайым түсініктер; табиғатты сақтап қалу, табиғатта зиянды əрекет жасамауға жəне пайдалы іс-əрекеттерге біршама тəуелділігі.

Жоспар


IV. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату. 0–2 мин.

II. Өмірлік тəжірибені маңыздандыру. Мақсатты болжам.

3-5 мин

(Ұ) Шаттық шеңбері Қол ұстасып, кəне, біз, Достасайық бəріміз. Айтарым бар сендерге, Тез тұрыңдар шеңберге! Табиғатым тамаша, Көз тоймайды қараса. Табиғатты аялап, Жүрейікші жараса.

Ұсынылатын мəтін (мысал ретінде):

– Табиғат бұрышы – балабақшада, мектепте тірі жануарлар орналастырылған бұрыш. Табиғат бұрышында аквариумде балықтар, торда үй қояндары, тотықұстарды ұстайды. Оларды күтіп-баптайды. (Ұ) Педагог балаларға бүкіл топ ішінде жайылып қойылған суреттерді жинауды жəне онда бейнеленгендерді бір сөзбен атап берулерін сұрайды. (Жануарлар). Педагог балалардың жануарларға күтім жасау жайында не білетінін анықтап, бүгінгі ҰОҚ-да не білгілері келетінін, неге үйренгілері келетінін сұрайды (Балалардың

Жануарлар күтіміне байланысты бейнеленген суреттер.

57

пікірлері тыңдалады). Болжамдар:

– Жануарларға күтім жасау, оларды тамақтандыру деп түсіндіреді.

– Жануарларға зиян келтіру деген, уақытында тамақ бермеу.

Қандай дереккөзден біз мұны біле аламыз? Кітаптардан.

III. ҰОҚ тақырыбы бойынша жұмыс 6 – 27мин.

(Т) «Бұрыштар» сыни тұрғыдан ойлау стратегиясы. Жануарларға күтім жасау керек пе, керек емес пе? Топтарда түсіндіріңдер: 1-топ – керек, 2-топ – керек емес (Не үшін? Неге?). Педагогтер балалардың назарын болжамдар ұсынуды үйренуіне аударады. Балалар бұл кезде осы тіректі пайдалануына болатындығын ескертеміз: ықтимал болжамдайық мүмкін солай дейік ал, егер… (Ұ) Өзекті мəселе. Балық немен қоректенеді? Күніне қанша уақыт тамақ бересіңдер? БОЛЖАМДАР. Ойланшы, шамадан тыс қоректендіру зиян ба? (Ұ)Сергіту сəті. (Ұ, Т) Бақылау. Педагог балаларға табиғат бұрышындағы жануарлардың пайдасы туралы БОЛЖАМДАР

Жануарлар суреті

58

ұсынуды сұрайды? Сонымен жануарларды аялап, сақтауға тырысу табиғатты қорғауға жатады ма? Жануарларды қорғау керек пе? (Жарық, судың суреттері бейнеленген карточкалар тақтаға бекітіледі). Тəжірибелік-зертханалық жұмыс іс-əрекеті«Ақ тышқандардың дамуындағы қоршаған ортаға тигізетін əсері» 1. Ақ тышқандардың дамуын,қоректенуін анықтау; 1. Ақ тышқандардың дамуын, қоректенуін анықтау; 2. Ақ тышқандардың іс-əрекеті мен қоректену ерекшеліктерін бақылау. Əр топ бір жануар туралы дайындалады. Олар жануарлардың қорегі туралы, оларға суды, қоректі қай уақыттта беру керектігін бір-бірімен тəжіребие соңында бөліседі. Ұйымдастырылған оқу қызметін қорытындылап, осы ұғымдармен балалар жетік танысу керек. Табиғат – күн, ауа, жер-су, өсімдіктер, жануарлар. Жануарларға күтім жасау – əр жануарды өзінің ерекшелігіне қарай, қоректендіру, тіршілік етуіне керекті жағдай жасау. (Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс. 1. Сурет бойынша жұмыс. Табиғат бұрышындағы жануарға күтім жасау жұмыстарының түрлерін ата (су – жем беру,


Тотықұстың дауысымен жазылған аудиотаспа. Тотықұстың суреті.

59

тазалық жұмыстары). 2. Суреттен табиғат бұрышын мекендемейтін жануарларды белгілету, себебін айтқызу. 3. Тотықұстың басқа құстардан қандай ерекшелігін білесің? Балалар тотықұс туралы білгендерін айтады. Содан соң аудиодан тотықұс туралы мəлімет тыңдатылады.

Мен – жануарлардың ішіндегі ең ақылды тотықұспын. Сендерге біраз өзім жайлы айтып берейін. Тотықұстар 350-гежуық түрі бар. Адамдарға еліктеп сөйлей аламыз. Кейбіреулеріміз сөйлем де құрай аламыз. Өмір жасымыз да ұзақ. 70 жыл өмір сүреміз. Ұзақ жыл өмір сүріп, адамдармен де жақсы қарым-қатынас құра аламыз. Жалпы тропиктік аймақтарда, табиғи жаңбырлы орманды жерлерде мекендейміз. Кейбір түрлеріміз дүниенің барлық өлкесінде тордың ішінде де өмір сүре алады. Біздітануөтеоңай. 4. Тотықұстың суретін бояу.

IV. ҰОҚ қорытындысы. Рефлексия. 28-30 мин.

(Ұ, Ө)Педагог балаларды қорытынды жасауға əкеледі: Жануарларға тіршілік үшін жылу, тамақ, су жəне ауа керек. Жануарлар мен өсімдіктерді қорғау арқылы, біз табиғатты қорғаймыз. Сондықтан жануарлар мен өсімдіктер əлемін қорғау біздің парызымыз. Рефлексивті бағалау. Аквариумді бояйды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – көк.


60

3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – жасыл.

ТАҚЫРЫБЫ: Балықты қалай күтуге болады?

Мектеп/МҰ


Сынып/топ Қатысушылардың саны Болмағандар


0.1.2.1.Табиғат бұрышындағы жануарларға күтім жасау

Болжамды нəтиже

Барлық балалар:

Балық деген не? деген сұраққа жауап бере алады; Балықтың түрлерін атай алады; Балықтың күтімі туралы айта алады. Ұйымдастырылған қызметін зерттеу тақырыбын анықтай алады; Көпшілік балалар: Балықты қалай күту керектігін түсіндіре алады; Балықтың тіршілігі үшін не қажет екенін анықтай алады; Кейбір балалар: Балықтың тіршілігіне зиянды заттар; Зерттеу іс-əрекеті барысында талқылай алады.

Тілдік мақсат Дағдыларды дамыту. Өзінің жинақтаған білімінің нəтижесінде балалар осы ұйымдастырылған оқу қызметінің тақырыбын,

танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтай білуін дамыту. Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен

61

байланысты?», «Егер..., не болады?» деген сұрақтарды пайдалану.

Сыни тұрғысынан ойлауды дамыту. Көптілділік: балық –рыба – fish Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: балық, аквариум, балықтың тіршілігі, уылдырық,

ҰОҚ диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Талқылауға арналған сұрақтар:

Балықты қалай күтуге болады? Күн сайынғы, кезеңдік, мерзімдік күтім деген не? Балықтың қандай түрлерін білесіңдер? Олар немен тамақтанады? Балықтың пайдасы? Балық қалай көбейеді?

Өткен ҰОҚ-

дан алған білім Жылудың тіршілік үшін маңыздылығы, оның қасиеттері.

Жоспар

Жоспарланған уақыт

Жоспарланған іс-əрекет Ресурстар

I. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату.

0–1мин.

(Ұ) Шаттық шеңбері Қол алысып, кəне, біз, Достасайық бəріміз. Айтарым бар сендерге, Тез тұрыңдар шеңберге. Қандай жақсы бір тұру, Достарменен бір жүру!

62

II. Өмірлік


2–5 минут

(Ұ) Педагог балаларға жұмбақ шешуді ұсынады:

Жер бетіне бір шықпас, Су түбінде тұншықпас. Сөйлемейді, үндемейді, Пісірсе оны кім жемейді. (Балық)

Аузы бар, тілі жоқ,

Терісі бар, жүні жоқ.

Қанаты бар ұшпайды,

Су астында қыстайды. (Балық)

(Ұ)Балықтар тек суда ғана тіршілік етеді, сондықтан олардың дене пішіні мекен ететін орны мен тіршілік жағдайларына байланысты алуан түрлі болып келеді. Шапшаң жүзетін акула, албырт, көксерке тəрізді балықтардың денесі ұршық сапты жұмыр болса, баяу қозғалатын сазан, тобан, тұқы, мөңке тəрізділердің екі бүйірі шығыңқы, жоны көтеріңкі болады. Тіршілік етуіне байланысты кейбір ерекшеліктері ғана болмаса, дене мүшелері жүйесінің құрылысы шеміршекті балықтар мен сүйекті балықтарда біріне-бірі ұқсас. Ой-толғаныс.

Балықтың пайдасы туралы қосымша ақпарат:

1. Балықтың майынан қажетті бірнеше түрлі дəрумендер алынады.

2. Қабыршағынан інжу жасалады.

3. Майынан ыстыққа төзімді бояулар дайындалады..

4. Акула терісінен егеу дайындайды.

5. Треска,акула бауырынан дəрі жасалады.

6. Балықты қолдану арқылы бауыр ауруларының алдын алуға болады.

7. Балық пен сүт ақуыздары қосылған кезде адам организміне қажетті ең

63

құнарлы заттар түзіледі. Дидактикалық ойын: «Алтын балық» Ойын шарты: Балалардың алдын ала қойылған салған суреттерінен, əр баладан қайсысы ұнайтынын сұрау. Қай баланың жұмысы ұнаса, сол балаға «алтын балық» сыйлайды. Ойын соңында «алтын балықты» көп жинаған бала марапатталады, мақсат балалардың өзін-өзі бағалауына дайындау.

III. ҰОҚ тақырыбы бойынша жұмыс

6 - 27 мин.

(Ұ)Өзекті мəселелер. Аквариумдағы балықтың адамға пайдасы.Аквариумды күн сайын ұқыпты түрде күту керек, аквариумдағы өсімдіктердің жағдайы, жалпы тазалық шаршаған кезде аквариумнан күш-қуат алып сергуге мүмкіндік береді. Аквариумдағыбалық күтімі. Алдымен аквариумға су құямыз. Сосын түбін себеміз. Енді аквариум өсімдіктерін отырғызуға болады. Саусағымызбен үңгір қазып алып, оған өсімдіктің тамырын бекітеміз. Топырақпен нығыздаймыз. Тастар мен өсімдіктерді орнатып болған соң, қабығын жапқанда судың үстіңгі беті көрініп тұрмайтындай етіп, су құямыз. Балықтарға ыңғайлы мекен қалыптасу үшін, аквариумға балықтарды əлі жібермей қоя тұрамыз. Кем дегенде 2-3 күн күтіп, ыңғайлы кезде балықтарды аквариумға саламыз. Бұл тіпті оңай. Үйге балықтарды қай суға салып əкелсеңіз, сол суымен қоса құясыз. Күн сайынғы күтім.Күн сайын аквариумға назар салып, жарық бергіш, жылытқыш құралдардың жұмысын қадағалап отыру қажет. Сау балықтар теңселмей, бірқалыпты жүзеді, денесінде ешбір дақ болмайды. Тамақты таңертең жəне кешке берген дұрыс. Кезеңдік күтім.Аквариумдағы өсімдіктерді күтіп, суды ауыстырып отыру кезеңдік күтімге жатады. Аквариумның əйнегін көтеріп, құралдарды сөндіреді, қораптың түбін тазалап, су құяды. Мерзімдік күтім. Көктем мен күзде жасалады. Көктемде жарық бергіш құрал мен жылытқыш құралдың күшін төмендетеді, құралдарды жуып-тазалап, ескі өсімдіктерді жояды. Ал күзде аквариумды қысқы тəртіпке ауыстырады. Яғни жарық бергіш құрал мен жылытқыш құралдардың жұмысын күшейтеді.

«Теңіз» музыкасы.


64

Балықтардың көбеюі: Балықтар уылдырық арқылы көбейеді (уылдырық көрсету) Уылдырықты көп шашатын балықтар- сазан, шортан, көксерке.

Балықтарды тағам ретінде пайдалану жолдары: Балықтың пайдасы өте көп. Одан көптеген тамақ түрлерін жасауға болады.

Қуырып жеуге, балық сорпасын пісіруге, салаттар жасауға болады. Кейбір

балықтарды консерві түрінде де шығарады.Бұл консервіленген балықтар көп

уақыт сақталады. «Кім епті?» (Ұ)Сергіту сəті.

Əуенмен «Балықтар» биін билейді.

Мəлімет: Балықтар осыдан көп жыл бұрын мұхиттарда пайда болған. Ол

кезде балықта қанат, жақ сүйек, қабыршақтары болмапты. Олар бірте-бірте

пайда болыпты. Осы балықтардың ішіндегі ең үлкен балық кит деп аталады.

Оның салмағы өте ауыр екен, ал аузын ашқанда аузының үлкендігі осы біз

отырған бөлменің үлкендігіндей болады екен. Ал ең кішкентай балық –

итбалық деп аталады. Балықтарға қарап тұрсақ балықтардың пішіндері де

əртүрлі. Осы пішіндеріне қарап та балықтың қандай екенін, атын атауға

болады екен. Мысалы: жалпақбалық, табанбалық, жыланбалық.

Мынадай қызықты білесің бе?

Металмен қапталған кемені тұмсығымен тесіп өтетін балық:семсер балық.

Аңшы иттер ажырата алмаған иісті ажырататын балық:жыланбалық.

(Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс. 1.Балықтың күтіміне қажетті заттарды ата. (Аквариум, су, сүзгі, балдырлар, жылытқыш, компрессор) 2. Сурет бойынша балыққа жүзуге көмектесетін дене мүшелерін белгілету. 3. Аквариум мен теңіз балықтарын топтастыр.

Əліппе-дəптер, түрлі түсті қарындаштар. Океанариум мен аквариумның суреті.

65

4.Океанариумдағы балықтар мен аквариумдағы балықтардың ерекшелігі қандай?

IV. ҰОҚ

қорытындысы. Рефлексия.

28-30 мин.

(Ұ)Педагог қорытынды жасайды, сұрақтарға жауап беруді ұсынады. Рефлексивті бағалау. (Ұ, Ө) Аквариумді бояйды.

1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – көк. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – жасыл.

Əліппен-дəптер, түрлі түсті қарындаштар.

ТАҚЫРЫБЫ: Қазақстанның қорықтары

Мектеп/ МҰ:



ҰОҚ оқытылу мақсаты 0.1.2.2.Қазақстанның қорықтарын атау


Барлық балалар біледі:

Табиғатты қорғау не үшін қажет екенін түсіндіреді; Қорықтардың не үшін қажет екенін түсінеді. Көпшілік балалар біледі: Қорықтың ерекше қорғалатын аймақ екендігін; Кейбір балалар біледі: Жаңа ақпаратты білу үшін сұрақтарды дұрыс қоя біледі; Тəжірибелерді өз бетімен жүргізеді.

66

Тілдік мақсат Дағдыларды дамыту. Мəселені көре білуді дамыту, сұрақтар қою, болжамдар ұсыну, ұғымдарға анықтама беру,

топтастыру, бақылау, зертханалық жұмыстар жүргізу, қорытындылар мен ойша тұжырым жасау, материал құрастыру, мəтінмен жұмыс, өз идеяларын дəлелдеу жəне оларды қорғау.

Əлеуметтік дағдыларды қалыптастыру жəне дамыту. Көптілділік: қорық – заповедник– reservation Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: қорықтар, өсімдікті қорғау, жануарларды қорғау, экология

ғылымы, ерекше қорғалатын аймақ.

Ұйымдастырылған оқу қызметінде диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Талқылауға арналған сұрақтар.

Қорық дегеніміз не? Ол бізге не үшін қажет? Өсімдіктерді сақтап қалу үшін не істеу керек? Қандай өсімдіктер қорғалуға мұқтаж? Жануарларды сақтап қалу үшін не істеу керек? Қандай жануарлар қорғалуға мұқтаж? Қазақстанда өсімдіктер мен жануарларды қорғау үшін не істелінуде?


Қорық туралы түсінік қалыптастыру жəне ұғымын ашу.Қорықтың маңыздылығын түсіндіру.

Жоспар


67

I. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату.

0–3 мин.

II. Өмірлік


4-6 мин.

(Ұ)Педагог қорық туралы мəтін оқиды. Қорық – өсімдіктер мен жануарлар ерекше қорғалатын аймақ. Қорық

аймағындағы жануарлар мен өсімдіктерді жоюға, зиян келтіруге тыйым салынады. Өйткені бұл аймақтағы өсімдіктер мен жануарлар жойылып кету қаупінде. Сондықтан қорық – ерекше қорғалатын аймақ. Қазақстанда көптеген қорықтар бар. Қазақстанда: Ақсу-Жабағылы мемлекеттiк табиғи қорығы, Алматы мемлекеттiк табиғи қорығы, Наурызым мемлекеттiк табиғи қорығы, Барсакелмес мемлекеттiк табиғи қорығы, Қорғалжың мемлекеттiк табиғи қорығы, Марқакөл мемлекеттiк табиғи қорығы, Үстірт мемлекеттiк табиғи қорығы бар. (Ұ)Балалар қорық ұғымына айрықша көңіл бөліп, мына сұрақтарға жауап береді: Қорық туралы естігендеріңіз бар ма? Неге оны біз оқып, білуіміз керек? Қорықтарды білудің маңыздылығы неде? т.б. Мектепте (балабақшада) бар жануарлар мен өсімдіктерді атап, олардың айырмашылығын атау, ерекше қорғауды қажет ететіндерін атау.

Қызыл кітап. Қорықтар

туралы суреттер менесе слайдтар


7-27 мин.

(Т) Педагог суреттердің көмегімен «Адам өміріндегі өсімдіктер мен жануарлардың мəні» кестесін түсіндіріп беруді сұрайды.

Балаларға жануарлардың дыбысы бар жазбаны қосып, қандай жануар екенін табуға тапсырма беру. Тапсырма барысында мынадай сұрақтар қою: Аталған жануарлар туралы не білесіңдер? Қандай жерлерді мекендейді? Ерекше қорғалатын аймақтарда мекендейтін жануарларды атау.

(Ұ, Т) Өзекті мəселелер. Ой-толғаныс: «Адамның табиғатсыз күні жоқ, Табиғаттың оны айтар тілі жоқ», – деп ақын жырлағандай, адам да – табиғаттың баласы. – Табиғат деген сөзді қалай түсінесіңдер? – Адам нелермен үнемі байланысты болады? (Адам айналадағы ортамен, яғни, жермен, өзен-көлдермен, барлық тірі организммен үнемі байланысқа түседі.) (Кейбір жан-жануарлар мен өсімдіктер дүниесін алғашқы табиғи тіршілігін сақтап қалу үшін қорықтар қажет.)

Кесте,

жануарлардың дауыстары жазылған аудиотаспа.

68

– Қорық дегеніміз не? – Қорықтар неге керек? – Олар қандай кітапқа енді? – Оның мақсаты қандай? ( Оның басты мақсаты – саны сиреп, құрып бара жатқан аң, құстарды, өсімдіктерді қамқорлыққа алады.)

Педагог қойылған сұрақтарға қандай болжамдары барын балалардан сұрайды (Ұ, Т) Əліппе-дəптермен жұмыс.

1. Сұрақ-жауап арқылы қорық туралы білімдері пысықталады, толықтырылады. Сұрақтармен тапсырмалар: Қорық не үшін қажет? Қазақстанның қорықтарын ата. Сурет бойынша əңгімеле. Өзің тұратын өлкеңде қорық бар ма? 2. Сурет бойынша жұмыс. Қорықта тыйым салынатын іс-əрекеттерді тауып белгілейді. 3. Сурет бойынша қорықта болмайтын жануарларды тапқызу.Олар: мысық пен түйе. Мысық пен түйе – үй жануарлары. Оларды адам күтіп-баптайды.

(Ұ) Өзекті мəселе. Қазақстанда өсімдіктер мен жануарларды қорғау үшін қандай жұмыс түрлері

атқарылуда? Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі заң. Ерекше қорғалатын аймақ – қорықтар ұйымдастырылуда.

Қорықтар жайлы слайдтар немесе бейнефильмдер. Əліппе-дəптер.


28-30 мин.

(Ұ, Ө)Педагог балаларды қорытынды жасауға əкеледі. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: барысты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – көк. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – сұр.


69

ТАҚЫРЫБЫ: Орман-тоғайды қорғайық

Мектеп/ МҰ


Сынып/ топ Қатысушылардың саны Болмағандар


0.1.2.2 Қазақстанның қорықтарын атау



орман-тоғайларды қорғау керектігін түсінеді; ормандағыөсімдікке қажетті жағдайларды атап бере алады; ұйымдастырылған қызметін зерттеу тақырыбын анықтай алады; Көпшілік балалар: ормандағы қауіпсіздік шараларын біледі ормандағы тіршілік үшін өсімдіктерге мен жануарларға не қажет екенін анықтай алады; табиғатқа пайдалы іс-əрекеттерді атауды Кейбір балалар: табиғатты қорғау, орман-тоғайды қорғау не үшін керек екенін айтып бере алады; орман-тоғайлардың адамдарға берер пайдасын айтып береді. Орман мен тоғайдың айырмашылығын айтып бере алады


танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтай білуін дамыту. Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен байланысты?», «Егер..., не болады?»» деген сұрақтарды пайдалану.

Сыни тұрғысынан ойлауды дамыту.

70

Көптілділік:лес – орман– forest. Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: зерттеу тақырыбы, сұрақтар, орман-тоғайларды қорғайық, өрт

қауіпсіздігі, табиғатты аялайық

ҰОҚ диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Талқылауға арналған сұрақтар: Орманда қандай өсімдіктер,ағаштар өседі? Тоғайда қандай ағаштың түрлері өседі? Орман-тоғайлардың бізге тигізер пайдасы қандай? Орманнан қандай заттар алынады?


Табиғат туралы қарапайым түсініктер; орман-тоғайларды қорғау жəне табиғатты сақтап қалу, пайдалы іс-əрекеттерге біршама тəуелділігі.

Жоспар



II. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату.

0–1мин. II. Өмірлік

тəжірибені

(Ұ)Шаттық шеңбері. Ұға білсең мені сен, Бақытыммен бөлісем. Жүрек сөзін жалғаймын, Бəрін саған арнаймын!

(Ұ) Педагог балаларға табиғат туралы өлең жолдарын оқып береді:

Табиғат – біздің анамыз, Жер-ана – біздің панамыз. Таза болса табиғат,

Табиғат туралы өлең.

71

маңыздандыру. Мақсатты болжам.

2–5 минут

Біз де аман боламыз. (Ұ)Орманда қандай өсімдіктер,ағаштар өседі?Орманды қорғау жолдары қандай? Орманның адам өміріндегі маңызы қандай? Тоғайдың орманнан қандай айырмашылығы бар? Орман – құрамында бір-біріне жақын өскен ағаштың бір немесе бірнеше түрлері бар табиғи кешен. Ол үлкен алқапты алып жатады. Орманда ағаш, бұта, шөптесін өсімдіктер, мүк, қына т.б. өседі. Тоғай – жайылма сулы өзен алаптарында өсетін кішірек орман. Тоғайда негізінен жиде, тал, шырғанақ, терек, шаған сияқты ағаш түрлері, бұталар жəне шөптесін өсімдіктер өседі. Бұл өлең жолдарынан бəрінің мағынасы неде деп ойлайсыңдар? (Бəрі де табиғатты аялау жайында.) Орман-тоғайларды қорғау үшін қандай жұмыстар жүргізіледі? Педагог балаларға өздерінің болжамдарын дəлелдеп беруге ұсыныс жасайды. Талдап қорыту: орман-тоғайларды дұрыс мақсатта пайдалану, ағаштарды сындырмау,өсімдіктерді бейберекет жұлмау,ормандағы ағаштарды өрттен сақтау.

Орман тіршілік үшін аса қажет, ауаны да тазартып тұрады. Орманды ұрлап кесетін баукеспелерден, зиянды жəндіктерден, өрттен қорғау керек. Адамдар орман ішін ағаштардың шірігінен, қураған ағаштардан тазартады. Ағашы кесілген жерлерге жас көшеттер отырғызылады

Орманның,табиғаттың суреттері (флипчартқа шығаруға болады)


6 – 27 мин.

(Ұ)Өзекті мəселелер. Сұрақ-жауап арқылы орман туралы пікірлері тыңдалады.

– Орман-тоғайлар – тіршілік тірегі. Ормандар өзінің ағаштары мен өсімдіктері арқылы ауада ауру тудыратын бактерияларды жояды, ауаны тазартады. Сонымен бірге жануарлар үшін қорек, баспана. Ал адам тағам, үй, жиһаз, ауырғанда ем ретінде пайдаланады. Сондықтан да біз орман-тоғайларды,табиғатты не істеуіміз керек?

Табиғаттың суреттері.

«Орман-тоғайларды қорғайық» бейнетаспасы.

72

Əр топтың алдына «Қорғау» деп жазылған плакат беріледі. Балалар қалай қорғау керек екендігін айтады. (Ұ) Орман-тоғайларды қорғауға шақыратын бейнетаспа көрсету.

(Ұ)Сергіту сəті. «Орман дауысы» аудиотаспаны көздерін жұмғызып тыңдату.

Педагогтің əңгімесі: Ағаштардың өсетін арнайы жерлерін бақылауға алу керектігін, адамдардың ағаштарды ысырапсыз сындырып, балалардың ойыншыққа айналдыратынынын, ормандардың азайып бара жатқанын бақылау кезінде балаларға айтып түсіндіру. (Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс.

1. Орманда өсетін ағашттардың біреуінің суретін салғызу. 2. Сурет арқылы орман мен тоғайдың айырмашылықтарын анықтайды. Яғни

екеуін салыстырады. 3. Сурет бойынша жұмыс. Зиянды əрекеттерді айта отырып, орманды қалай

қорғау керектігі көтеріледі. 4. Орман ағаштарынан не жасауға болады? Жауаптар: үй соғады, киіз үй

жасайды, түрлі бұйымдар жасалады. Балалар жеке-жеке атаулары да мүмкін.

«Орман дауысы» таспасы. Əліппе-дəптер, түрлі түсті қарындаштар.

IV. ҰОҚ

қорытындысы Рефлексия.

28-30 мин.

(Ұ)Педагог қорытынды жасайды, сұрақтарға жауап беруді ұсынады. Балалар орман-тоғайлардың көркеюі үшін қажетті жағдайларды атап беріңдер?

Ормандағы ағаштар қандай жағдайларда өмір сүре алмайды? Рефлексивті бағалау.

Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: ағашты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – діңін қоңыр түспен бояу. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – жапырақтарын жасыл түспен бояу. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – жапырақтарын жасыл, діңін қоңыр түспен бояу.


73

ТАҚЫРЫБЫ: Қызыл кітаптағы жануарлар дүниесі Мектеп/МҰ


Сынып/ топ Қатысқандар саны: Болмағандар:

ҰОҚ оқытылу мақсаты 0.1.2.3 Қызыл кітапқа енгізілген жануарларды атау

Болжамды нəтиже Барлық балалар істей алады: Қызыл кітап деген ұғымды түсіндіре алады. Көпшілік балалар істей алады: Жануарлардың кейбір түрлерін атап бере алады. Жануарлардың тіршілігіне зиян келтіретін жағдаяттарды.

Кейбір балалар істей алады: Жануарды қорғау не үшін керек екенін айтып бере алады; Жануарларға зиян келтіретін іс-əрекеттермен күрес жолдарын айтып береді.

Тілдік мақсат Дағдыларды дамыту. Өзінің жинақтаған білімінің нəтижесінде балалар осы ұйымдастырылған оқу

қызметінің тақырыбын, танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтай білуін дамыту. Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен байланысты?», «Егер..., не болады?» деген сұрақтарды пайдалану.

Көптілділік: қорғау – защищать – to protect

74

Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: Жануарларды қорғау, табиғатты сақтау, пайдалы іс-əрекет, зиянды іс-əрекет.

Ұйымдастырылған оқу қызметінде диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Талқылауға арналған сұрақтар. Жануарларға көрсетілетін пайдалы жəне зиянды іс-əрекеттер? Жануарлардың саны неліктен азаюда?


Табиғат бұрышындағы жануарлар жəне олардың күтіміндегі ерекшеліктер туралы білімдер.

Жоспар


V. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату. 0–2 мин. II. Өмірлік тəжірибені маңыздандыру.

Мақсатты болжам. 3-5 мин

(Ұ) Ұсынылатын мəтін (мысал ретінде) Қазақстанның қызыл кітабында Қазақстан Республикасы аумағында жойылып кету қаупі төнген жəне сирек кездесетін жануарлар мен өсімдіктердің сипаттамасы берілген. (Ұ)Педагог балаларға жұмбақ шешуді ұсынады:

Үстім жолақ Тісім орақ Күшім мол-ақ, Барып тұрған қайсармын. Өзің айтшы, қайсы аңмын (Жолбарыс) Бітімі тұрқы, Аумаған жылқы. Мəйкесі жолақ, Айыбы солақ.

Жұмбақтар жинағы.

75

(Жолақ жылқы) (Ұ)Жануарлардың пайдасы неде? Неліктен жануарлардың кейбір түрі сиреп кеткен, оған не себеп? Қызықты мəлімет Арқар – денесі ірі,аша тұяқты, салмағы 70 жəне 40 кг жануар. Бозашы қорықшасында кездеседі. Ақбөкендер Моңғолияда, Қалмақ даласында, Қазақстанда ғана сақталған. Ақбөкендер шөл, шөлейт,далалы аймақтарда тіршілік етеді. 2010 жылы Жайықта 12мың бас ақбөкен қырылды.

Жануарлар туралы энциклопедиялар.


(Ұ)Өзекті мəселелер.Жануарлар табиғаттағы жəне адам шаруашылығындағы маңызы зор. Табиғатта жануарлар мен өсімдіктер бір-бірімен тығыз байланысты болады. Жануарлар тек өсімдіктермен қоректеніп қана қоймайды, сонымен қатар оларға пайда да келтіреді. Өсімдіктер ауаны тазартады, топырақты қилармен тыңайтады, өсімдіктерді тозаңдандырады ( насекомдар, кейбір құстар ) жəне өсімдіктердің бір ауданан екінші ауданға таралуына көмектеседі. Адамдардың жануарларға тигізетін жанама əсері техникалық прогреске тікелей байланысты. Өзендерде тоғандардың салынуы, ағаштарды кесу, тың жерлерді жырту, батпақты кептіру, қалаларды, жолдарды салу, ауаны, топырақты, суды ластау т.б. Міне, жоғарыда айтылғандардың бəрі кəдімгі табиғи ланшафты жəне жаруарлардың тіршілік жағдайын өзгертеді.

Педагог балалардың сұраққа жауап беруін сұрайды. Қызыл кітапқа енген жануарларды қорғау мақсатында оларды əртүрлі қорықтарға орналастырған, аңшылыққа тыйым салынған. Адамдар жануарларды терісі, мүйізі,

Жануарлар туралы слайдтар, суреттер. Бейнетаспа.

76

еті үшін аулап, олардың санының азаюына себепкер болуда. Сондықтан біз жануарларды қорғауымыз керекБалалар қалай қорғау керек екендігін айтады. (Ұ) Жануарлар туралы бейнетаспа көрсету. «Кім жылдам?» ойыны. (Ұ)Сергіту сəті. (Ұ, Т) Бақылау. Педагог балаларға тіршілік үшін бəріміз бірге табиғатты қорғамасақ не болатындығы туралы БОЛЖАМДАР ұсынуды сұрайды? Сонымен жануарларды аялап, сақтауға тырысу табиғатты қорғауға жатады ма? Жануарларды қалай қорғаймыз? (МК,ОТ) Табиғат өзін қалай сақтайды? • Жануарлар жыл мезгіліне қарай түсін ауыстырады. Кейбір жануарлар суықта өмір сүруге бейімделген. (ОТ) Өзекті мəселе. Жануарлардың жер бетіне сақталып қалуына не көмектеседі? Тəжірибелік-зертханалық жұмыс іс-əрекеті Балаларға сурет бойынша тірек сөздердің көмегімен сұрақтар құрастыруға тапсырма беру. Балаларға түсінікті жəне қарапайым суреттерді қолдану. Үлгі сұрақтар: Жануарларға зиян келтіретін қандай іс-əрекеттер бар? Пайдалы іс-əрекет дегеніміз не? Жануарларды қалай қорғаймыз? «Жануарларға қамқорлық» дегенді қалай түсінесіндер? т.б. (Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс. Деңгейлік тапсырмалар. 1.Суреттегі жануарлардың не себепті Қызыл кітапқа енгенін əңгімелеп бер. Болжамдап айтады. Педагог


77

толықтырады. 2. Сурет бойынша Қызыл кітапқа енген жануарды тауып белгілету. 3. «Өсімдіктер мен жануарлар түрлерінің азаю себебін білесің бе?» сұрағына жауап бергізу. Мысалы: қаскерлердің заңсыз аңшылықпен айналысуы, орман-тоғайдағы өрт, ағаштарды ысырапсыз кесу. 4. Кесінділерден ормандағы жануарларды тапқызу. Жауаптары: қасқыр, қоян, жолбарыс, түлкі. Жыртқыш аңдарды қорғау керек. Мысалы: қасқырды орман тазалықшысы деп атайды. Өйткені ол өліп қалған аң-құстардың етін жеп, орманды тазалайды. Сондықтан оны бейберекет атып, көзін жоюға болмайды.

Жануарлардың суреттері немесе слайдтар.


Педагог қорытынды жасайды. Рефлексивті бағалау. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: барысты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – көк. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – сұр.


ТАҚЫРЫБЫ: Су – өмірдің нəрі

Мектеп/ МҰ


78

Сынып/ топ Қатысушылардың саны Болмағандар





Судың маңыздылығын атап бере алады; Суды қайдан алатынын атайды; Көпшілік балалар: Суды ластамау керектігін түсіндіре алады; Тіршілік үшін судың қажет екенін анықтай алады; Кейбір балалар: Суды ластайтын зиянды заттар; Зерттеу іс-əрекеті барысында талқылай алады.


танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтай білуін дамыту. Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен байланысты?», «Егер..., не болады?» деген сұрақтарды пайдалану.

Сыни тұрғысынан ойлауды дамыту. Көптілділік: су – вода – water Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: су, суқоймалары.

79

ҰОҚ-да диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Талқылауға арналған сұрақтар: Суды қайдан аламыз? Су қандай зат? Судың түсі қандай? Суды қай жерлерден кездестіреміз? Судың қандай күйлерін білесің?


Жануарлар тіршілігінің жағдайы туралы қарапайым білім; қарапайым зерттеу дағдылары.

Жоспар



III. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату.

0–2 мин. II. Өмірлік


2–5 минут III. ҰОҚ

тақырыбы бойынша

(Ұ) Психологиялық дайындық

Айдай арайлап, Күндей күлімдеп, Судай таза көңілмен Бүгінгі сабағымызды бастаймыз!

(Ұ)Педагог балаларға мақал-мəтел айтуды ұсынады: 1. Сулы жер, нулы жер 2. Бұлақ көрсең, көзін аш. Педагог балаларға жұмбақ шешуді ұсынады:

Дəмі де жоқ, түсі де жоқ , Пайдаланбас кісі де жоқ. (су)

(Ұ) Судың қатты күйі қалай аталады? Судың қасиетін қандай? Бұл мақал-мəтелдерді, жұмбақтардың барлығын не біріктіреді? (Бəрі де

су жайында.) Педагог суреттерге назарларын аударады, балалардың су туралы не

білетіні, олардың пайдасы туралы айтылады.. Қорытынды: Су – жер бетінде ең көп таралған зат. Жер астында да су

Мақал-мəтелдер жинағы. Жұмбақтар жинағы.

80

жұмыс 6 – 27 мин.

бар. Адам денесі де судан тұрады. Сусыз жануарлар да өсімдіктер де тіршілік ете алмайды.

Су туралы білімдерін, түсініктерін анықтап байқау. – Су қандай зат? (Сұйық). – Судың түсі қандай? ( Мөлдір). – Суды қай жерлерден кездестіреміз? (Көл, өзен, жаңбыр т. б) –Судың пішіні бар ма? (Пішінсіз). – Судың адам өмірі үшін қандай пайдасы бар? – Балалар, біз суды қайдан аламыз. Тəжірибе арқылы көрсету. Суды ластамау үшін қандай жұмыстар жүргізіледі? Педагог балаларға өздерінің болжамдарын дəлелдеп беруге ұсыныс жасайды.

Талдап қорыту: суды дұрыс мақсатта пайдалану.

«Табиғаттың көркін ажарландырып, жер бетін саялы баққа айналдыратын байлық көзі – су». Халқымыз ежелден-ақ суды қастерлеген. «Судың да сұрауы бар» деп бағалай білген. Адам су ішпей 6-7 күн ғана жүре алады.

Су құйылған ыдыстар, бос ыдыстар.

(Ұ)Өзекті мəселелер. Педагог балалардың сұраққа жауап беруін сұрайды.

Судың адам өмірі үшін қандай пайдасы бар? Біз суды қайдан аламыз? Адамдар суды не үшін пайдаланады? (ішеді,жуынады) — Суды адамдардан басқа тағы нелер пайдаланады ? (жануарлар, өсімдіктер)

(Ұ)Сергіту сəті. Интерактивті тақтада жеңіл əуен ойналады (Тыныштық сəті)

Ал, балалар, тұрайық, мойнымызды бұрайық. Қолымызды созайық, су ішінде қалықтап,


81

Кəне, жүзіп алайық, оңға, солға бір қарап, денемізді бұрайық.

(МК, ОТ) Зерттеу іс-əрекеті. 1. Судың маңызы қандай? Екі өсімдіктің тіршілігін бақылау, бір өсімдікке суды уақытымен құйып отыру, екінші өсімдіктің сусыз тіршілігіне бақылау жасау. Өсімдіктің сусыз тіршілік ете алмайтынына көздерін жеткізгеннен кейін, оған жеткілікті мөлшерде су берілуі арқылы біртіндеп қалыпқа келе бастайтынын бақылату. 2. Су еріткіш Суды екі түрлі стақанға құю. Бір стаканға жылы, екіншісіне суық су құю. Екі стаканға аз мөлшерде тұз салады, қалай еритінін көреді. (Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс. 1. «Су – тіршіліктің көзі» тақырыбы бойынша əңгімелету. 2. Тəжірибе: Судың мөлдір, сүттің мөлдір еместігін тəжірибе жасап анықтау. 3.Сулы жер мен сусыз жерді салыстырып əңгімелету. 4.Судың күйлерін атау. Судың осындай күйлерін жылдың қай мезгілдерінде байқағандарын айтқыздырту.

Бұл зерттеу жұмыс

бірнеше күн жүргізіледі. Су құйылған стақан, тұз. Əліппе-дəптер

IV. ҰОҚ


28-30 мин.

(Ұ)Педагог қорытынды жасайды, сұрақтарға жауап беруді ұсынады. Балалар адам тіршілігі үшін судың маңызы қандай? Судың қандай

қасиеттері бар? Сусыз тіршілік етуге бола ма? Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – тек кранды қоңыр түспен бояу. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – кранды қоңыр, ыдысды сары түспен бояу. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – кранды қоңыр, ыдысты сары, суреттің фонын көк түспен бояу.


ТАҚЫРЫБЫ:Тіршіліктегі ауаның рөлі

Мектеп/ МҰ


82

Сынып/ топ: Қатысушылардың саны Болмағандар





«Ауа деген не?» деген сұраққа жауап бере алады; Ауаның адам өміріндегі маңыздылығын атайды; Ұйымдастырылған іс-əрекетін зерттеу тақырыбын анықтай алады; Көпшілік балалар: Ауаны ластамау керектігін түсіндіре алады; Тіршілік үшін ауа қажет екенін анықтай алады; Кейбір балалар: Ауаны ластайтын зиянды заттар; Зерттеу іс-əрекеті барысында талқылай алады.



Сыни тұрғысынан ойлауды дамыту. Көптілділік: ауа – воздух – air Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: ауа, ауаны ластамау.

83

ҰОҚ-да диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Талқылауға арналған сұрақтар: Ауа деген не? Ауаны көре аламыз ба? Ауасыз дем ала аламыз ба? Ауаны қолмен ұстауға болады ма?


Судың тіршілік үшін маңыздылығы, оның қасиеттері.

Жоспар



IV. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату.

0–1мин. II. Өмірлік


2–5 минут

(Ұ) Шаттық шеңбері Мына сұлу əлемде Адам өмір сүреді. Үлкен менен кішіге Күн сəулесін төгеді.

(Ұ)Педагог балаларға жұмбақ шешудіұсынады:

Бар ма жоқ па оны анық білмейсің. Ол жоқ жерде өмір сүріп жүрмейсің. (Ауа)

«Көрінбейтін сиқыршы »

Жер бетінде көзге көрінбейтін бір сиқыршы бар. Онымен əркім-ақ күнделікті кездесіп отырады. Сен оны көрмейсің, бірақ маңайында екенін сезесің. Міне, ол есікті тарс жапты. Көшемен келе жатқанда топырақтың жұлынып түсіп, жорғалай жүргенін көресің. оны көрінбейтін сиқыршының алып бара жатқанын сезесің. Тіпті басын шұлғып, ырғалған шөптерді байқайсың. Сені үнемі қоршап тұрады. Сенімен бірге жүреді.


84

III. ҰОҚ

тақырыбы бойынша жұмыс

6-27 мин.

(Ұ)Ауа туралы не білесіңдер? Ол туралы не білгілерің келеді? Ауа көзге көрінбейді. Біз оны көрмейміз. Бірақ айналамызда екенін білеміз. Біз сабын көпіршіктерін ұшырғанда немесе желпуішті желпігенде ауаның қозғалысын байқай аламыз. Оның иісі де, түсі де жəне иісі болмайды. Ой-толғаныс. 1. Неліктен қыста үйлердің терезесіне екі қабат əйнек салады? 2. «Ауа таза болсын» дегенді қалай түсінесің? 3. Ауа құрамына қандай газдар кіреді?

(Ұ)Өзекті мəселелер. Педагог балалардың сұраққа жауап беруін сұрайды. Ауаның қандай қасиеттері бар? Дем алу үшін ауаға қандай газ қажет? (Ұ)Сергіту сəті.

Саусақпен мұрын қысайық. Əншіге біраз ұқсайық. Əрбір сөздің дыбысы, Қандай екенін ұғайық.

– Сергіту сəтінде дыбыс неге дұрыс шықпады? – Ауа аузымыз арқылы ғана шыққандықтан дыбысымыз өзгерді.

(ОТ,Ө) Практикалық жұмыс: Целлофан дорбаны үрлеп, ауа толтырамыз. Аузын қолымызбен бекітеміз. – Тез қысыла ма? Жардың ар жағындағы көрші сыныпты көре аламыз ба? – Ал сыныптағы заттарды көре аламыз ба? – Иə. – Бұл ауаның қандай қасиетін көрсетеді? – Ауа мөлдір. Бұған айналамыздағы заттарды көзге көре алатынымыз дəлел. Таза ауаның иісі жоқ. Ауа иіссіз. Ауа серпімді, сығылады. Допты алайық. Оны

Музыкалық сүйемелдеу Целлофан дорба, доп.

85

қолыммен қысамыз. Бүйірі қабысады. Бұл кезде ішіндегі ауа сығылады. Қолымызды жіберсем, серпіліп қайта орнына келеді. Серпіліп тұрған – ауа. (МК, ОТ) Зерттеу іс-əрекеті. 1.Ыдыстағы суға допты салады. Оның не себепті батпайтынын түсіндіреді. 2. Аусыз өмір сүре аламыз ба? Ол үшін тыныс алу мүшелерін бекітіп, тыныс алмау керектігі ескертіледі. Нəтижесінде адам ауасыз өмір сүре алмайтыны туралы тұжырым жасалады. (Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс. 1.Сурет бойынша ауаның маңызын сипатта 2. Ауа қандай жағдайларда ластанады? 3. Шарды үрлегенде нені байқауға болады? 4.Ауаның көмегімен ойнауға болатын ойыншықтарды тап.

Ыдыстағы су. Əліппе-дəптер, түрлі түсті қарындаштар.

IV. ҰОҚ


28-30 мин.

(Ұ)Педагог қорытынды жасайды, сұрақтарға жауап беруді ұсынады. Балалар адам тіршілігі үшін ауанын маңызы қандай? Ауаның қандай қасиеттері бар? Ауасыз тіршілік етуге бола ма? Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: желдеткішті əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – сары. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – көк.

Дəптер, түрлі түсті қарындаштар.

ТАҚЫРЫБЫ: Тіршілік үшін жылудың қажеттілігі

Мектеп/ МҰ


Сынып/ топ: Қатысушылардың саны Болмағандар

86





Жылудың маңыздылығын атап бере алады; Жылуды қайдан алатынын атайды;

Көпшілік балалар: Жылудың керектігін түсіндіре алады; Тіршілік үшін жылудың қажет екенін анықтай алады; Кейбір балалар: Жылу не үшін керек? сұраққа жауап бере алады; Зерттеу іс-əрекеті барысында талқылай алады.



Сыни тұрғысынан ойлауды дамыту. Көптілділік: жылу – тепло – heat Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: жылу, жылу көздері.

ҰОҚ-да диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Талқылауға арналған сұрақтар: Жылуды қайдан аламыз? Жылу бізге керек пе?

87

Жылу не үшін қажет? От жағатын пеш пен жылу пешінің айырмашылығы қандай?


Ауаның тіршілік үшін маңызын, қасиеттерін біледі.

Жоспар



V. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату.

0–1мин. II.

Өмірлік тəжірибені маңыздандыру. Мақсатты болжам.

2–5 минут

(Ұ) Шаттық шеңбері Қуан, шаттан, балақай, Жарқырайды аспанда Күн алақай! Атқан таңға, шыққан күнге Сəлем беріп, Тілейік бақыт, баршаңызға осындай. Қайырлы таң апайлар! Біз – ерекше боламыз, Біз – еңбекқор боламыз!

(Ұ)Жылу – тіршілік үшін қажет. Жылуды біз күннен, оттан, жылу пештерінен аламыз. Тұрмыста жылудың бірнеше түрлері пайдаланылады.Жылу өсімдіктер, жануарлар, адамдар тіршілігінде маңызды рөл атқарады. Қалаларда жылдың барлық мезгілінде көгөністер сатып алуға болады, ал оларды өсіретін жылыжайларда жылумен қамтамасыз етілген. Кейбір елдерде күннің жылуын пайдаланатын қондырғылар бар. Жылуды қайдан аламыз? Жылудың маңыздылығы неде? Көмірді қайдан алады жəне оның пайдасы не?

Музыка.

88


6 – 27 мин.

(Ұ)Өзекті мəселелер. Адамзаттың тіршілігі үшін жылудың орны ерекше. Ал жылудың негізгі көзі – Күн. Күн – жерге өте жақын орналасқан кəдімгі жұлдыз. Күн көкжиектен неғұрлым жоғары көтерілсе, соғұрлым күштірек жылытады. Күн сəулесі түспеген жерде өсімдіктер өспейді. Адамдар өмір сүру үшін қажетті киім, тамақ, үй, дəрі-дəрмек, жануарлар үшін азық та өсімдіктерден алынады. Олай болса, Күннен шығатын жылусыз жер бетінде жылу атаулы болмас еді. Жылуды оттан, жылу пештерінен алуға болады. Қазіргі кезде тұрмыста жылудың бірнеше түрлері пайдаланылады. Қалаларда жылдың барлық мезгілінде көгөністер сатып алуға болады, ал оларды өсіретін жылыжайларда жылумен қамтамасыз етілген. Кейбір елдерде күннің жылуын пайдаланатын қондырғылар бар, ол қондырғыларды пайдалану арқылы электр энергиясын үнемдеуге болады.. (Ұ)Сергіту сəті.

Жылы-жылы далада Ойнаған жақсы, балалар. Балалар-ау, балалар, Күн жылыда ойнаңдар.

(Ұ) Жыл мезгілдеріндегі күннің жылуын бейнетаспадан көрсету: Көктем:Күн сəулесі жер бетін жылытады. Қар еріп, сай-саладан су ағады. Бұл мезгілде өсімдік бүршік атып, жапырақ жарады. Гүлдер шығады. Жаз: Күн сəулесі жерді қатты қыздырады. Жемістер пісіп-жетіледі. Адамдар күнге қыздырынып, суға түседі. Күз: Күн сəулесінің жылуы азаяды. Өсімдіктердің қоректенуі баяулап, жапырақтары сарғаяды, жерге түседі. Қыс: Күн суытады. Қар жауады. Өзен-көлдерде мұз қатады. Боран соғады. Өсімдіктердің өсу мерзімі тоқтайды. Мұның бəрі күннің жылуының аздығынан.

Жыл мезгілдері бейнеленген бейнетаспа.

89

(ОТ,Ө) Тəжірибе жұмысы:

Тəжірибе -Лупа (үлкейткіш əйнек) арқылы күннің жылуын біраз уақыт қағазға түсіріп не болғанын бақылау. (Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс. 1. Сурет бойынша жұмыс. Жылуды тағы қайдан алуға болады? Бос торкөзге сурет салу. 2. «Егер Күн «өшіп» қалса, не болады?» сұрағына жауап алу. 3. Жасанды жəне табиғи жылу көздеріне мысал келтірту. 4.Суреттердің ішінен жылуды өлшейтін құралды тапқызу.

Лупа (үлкейткіш

əйнек.


IV. ҰОҚ


28-30 мин.

(Ұ)Педагог қорытынды жасайды, сұрақтарға жауап беруді ұсынады. Балалар балықтың тіршілігі үшін жылу қажет пе? Қыс түсісімен көп жануарлар өздерінің ініне тығылады. Аюдың апаны, борсық, тышқан, суырдың індері болады.Ауа райы салқын кезде олар соған кіріп жылынып ұйықтайды. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: жылыту құралын əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – сары. 3- деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – көгілдір.


90

ТАҚЫРЫБЫ: Наурыз –экологиялық мереке

Мектеп/ МҰ



ҰОҚ оқытылу мақсаты 0.2.2.1 балаларды қоршаған ортаның қоқыспен ластану мəселесімен таныстыру

Болжамды нəтиже Барлық балалар істей алады: «Наурыз мерекесі» деген ұғымды түсіндіре алады Наурыз мерекесінде өткізілетін іс-шараларды айтып бере алады. Наурыз мерекесіндегі ұлттық ойын түрлерін атайды.

Көпшілік балалар істей алады: Наурыз мерекесі қай кезде тойланатынын біледі. Наурыз мерекесінің өзіне тəн ерекшеліктерін атап бере алады. Наурызкөже туралы біледі

Кейбір балалар істей алады: Наурыз мерекесі тек ұлттық мереке ғана емес, табиғатты қорғау мерекесі

екендігін айтып бере алады; Табиғатқа көңіл бөлу мерекесі екенін түсіндіре алады

Тілдік мақсат Дағдыларды дамыту.

Өзінің жинақтаған білімінің нəтижесінде балалар осы ұйымдастырылған оқу қызметінің тақырыбын, танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтай білуін дамыту. Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен байланысты?», «Егер..., не болады?» деген сұрақтарды пайдалану.

91

Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: Наурыз мерекесі, табиғатты сақтау, табиғат мерекесі ҰОҚ диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Талқылауға арналған сұрақтар.

Наурыз мерекесі қай кезде тойланады? Наурыз мерекесінің басқа мерекелерден айырмашылығы неде? Тіршіліктің жаңаруы,жандануы ұғымдарын қалай түсінесіңдер?

Өткен ҰОҚ-дан алған білім Наурыз мерекесінің ерекшеліктері туралы білімдер.

Жоспар


VI. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату. 0–2 мин. II. Өмірлік тəжірибені маңыздандыру.

Мақсатты болжам. 3-5 мин

(Ұ) Шаттық шеңбері. Мен бəріңе денсаулық тілеймін! Мен бəріңе қуаныш тілеймін! Мен бəріңе мейірім тілеймін! Мен бəріңе шуақты күн тілеймін! Мен бəріңе көңілді ойын тілеймін! (Ұ) Педагог балаларға Наурыз туралы өлең жолдарын оқып береді: Елім менен жеріме Ырысын шашқан Наурыз, Күлімдеген көктемге Шуағын шашқан Наурыз

Наурыз мерекесі туралы

92

Жеті түрлі дəн салып, Дəм татқызған Наурыз Жақсылық тілеп халыққа Молшылық əкелсін Наурыз. (Ұ) Ұсынылатын мəтін (мысал ретінде) Наурыз мейрамы — өте ерте заманнан бері тойланып келе жатқан халықтық мереке. Ол парсының «Нау-рыз» жаңа күн деген сөзінен шыққан. Наурыз, табиғаттың қайта тірілу, түлеу, жандану уақыты. Табиғатқа көңіл бөлу мерекесі болып саналады. Наурыз айында жалпы халықтық тазалық жұмыстары яғни сенбіліктер ұйымдастырылады, сол себепті Наурыз мерекесін экологиялық мереке деп те айтамыз. (Ұ) Педагог балаларға жұмбақ шешуді ұсынады:

Қыс өтіп, Қар кетіп, Шырайлы жаз жетіп, Шаруаның кенелген, Мейрамы ежелден. (Наурыз мерекесі)

(Ұ) Наурыз туралы əңгімелей келе түркі халықтарының «Наурыз» мерекесін қалай қарсы алатындықтарын экран арқылы көрсету.

өлеңдер жинағы.

Бейнетаспа


(Ұ) Педагог табиғат туралы тыйым сөздер жазылған карточкалар арқылы мағыналарын түсіндіріп, Наурыз мерекесімен байланысын түсіндіріп өтеді. Тыйым сөздердің үлгісі:

93

Көкті жұлма. Суға түкірме. Жалғыз ағашты кеспе. Құстың ұясын, құмырсқаның илеуін бұзба. (Ұ) Наурыз мерекесінің ерекшеліктері бейнеленген презентациямен таныстыру. (Ұ) Сергіту сəті. Музыкалық сүйемелдеу «Наурыз тойы» (Ұ, Т) Өзекті мəселе. Наурыз мерекесіне дайындық барысында ғана емес, барлық мезгілдегі табиғаттың тазалығына, ауланың тазалығына көңіл бөлінудің қадағалануы. (МК,ОТ) «Тіршіліктің жаңаруы, жандануы» ұғымдарын қалай түсінесіңдер? «Тіршілік жанданады, айнала құлпырады» деген түсінікпен байланыста болады. (Ұ) Тəжірибелік-зертханалық жұмыс іс-əрекеті (ҰОҚ-дан тыс уақытта өтеді). «Ауланы көріктендірейік» тəжірибелік жұмысы. Педагогпен бірге серуенге шығып,табиғатты көркейту шараларын орындайды. Тəжірибе барысында аулада педагогпен бірге ағаш отырғызу, гүл егу жұмыстарын орындайды. Педагог осындай іс-əрекеттердің табиғатқа берер пайдасын атап көрсетеді. (Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс.

Презентация

Музыкалық əуен

94

1. «Наурыз – экологиялық мереке» деген ұғымды қалай түсінесің? Балаларың жауаптары тыңдалады. 2. Наурыз мерекесінде атқарылатын табиғатқа пайдалы еңбек түрлерін атату. 3. Көктем хабаршысы – бəйшешек гүлінің суретін салғызу. 4. Наурыз мерекесінде ойналатын ұлттық ойындар жайлы əңгіме жүргізу.



Педагог қорытынды жасайды. Марапаттайды. Рефлексивті бағалау. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – тек жапырақтарды жасылмен бояу. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – бəйшешекті бояуды жартылай аяқтау. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – суретті толық аяқтап бояу.


ТАҚЫРЫБЫ: Қоршаған ортаның тазалығы

Мектеп/ МҰ


Сынып/топ: Қатысқандар саны: Болмағандар:


0.2.2.1 Балаларды қоршаған ортаның қоқыспен ластану мəселесімен таныстыру

Болжамды нəтиже Барлық оқушылар істей алады:

95

«Қоршаған орта жəне оның тазалығын сақтау» деген ұғымды түсінеді. Тазалық сақтаудың қажеттілігін сезінеді Көпшілік оқушылар істей алады: Табиғатқа пайдалы іс-əрекеттерді атауды. Қоршаған ортаға зиян келтіруі ықтимал жағдаяттарды атауды. Кейбір оқушылар істей алады:

Қоршаған ортаны ластамау не үшін керек екенін айтып бере алады; Табиғатқа зиян келтіретін жағдаяттармен жəне іс-əрекеттермен күрес жолдарын айтып береді.

Тілдік мақсат Дағдыларды дамыту. Қоршаған ортаның тазалығын сақтауға пайдалы іс-əрекеттер мен зиян келтіруі ықтимал жағдаяттарды маңыздылығы туралы əңгіме. Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: Табиғат қорғау, қоршаған ортаны ластамау, пайдалы іс-əрекет, зиянды іс-əрекет; Ағаш отырғызу, гүлге су құю, қоқысты тастамау, ағаш сындыру.

ҰОҚ диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Талқылауға арналған сұрақтар. Қоршаған ортаны ластамауда пайдалы жəне зиянды іс-əрекеттер? Табиғатты ластамауға қандай пайдалы іс-əрекет жасадың?


Табиғат туралы қарапайым түсініктер; Табиғатты сүйіп, оған қамқорлық жасап, ластамау – бұл адамның бойындағы ең жақсы қасиет.

Жоспар


Жоспарланған іс-əрекет Ресуртар

96

VII. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату.

0–1 мин.

II. Өмірлік


2–5 мин

(Ұ) Ұсынылатын мəтін (мысал ретінде) Қоршаған ортаның тазалығы – табиғат үшін де, адамзат үшін де өте маңызды. Қоршаған ортаның таза болуы адам үшін де өте пайдалы. Адам ерте кезден-ақ табиғатты аялап, оны кейінгі ұрпаққа ағаш отырғызып, бұлақтардың көзін ашып, қоршаған ортаны ластамауға үйретіп отырған.

(Ұ) «Экология туралы мультфильм» Педагог мультфильм негізінде балаларға қоршаған ортаның тазалығының маңыздылығын түсіндіреді.

Болжамдар: - Ауаны таза ұстауға, ағаштарды отырғызу жататын шығар. -Қоршаған ортаның ластануына зиян келтіретін амалдарға зауыт, фабрикалар жататын шығар.

Табиғатты қорғау арқылы ауа мен суды ластамау туралы түсініктерін дамыту

Болжам

Қоршаған ортаның

тазалығына байланысты бейнеленген суреттер.

ҰОҚ

VIII. тақырыбы бойынша жұмыс

6 – 27 мин.

(Ұ) Презентация бойынша жұмыс. Педагог балаларға экранға қарап, қандай заң бұзылғандығын анықтауды сұрайды. (Слайдта пайдалы жəне зиян іс-əрекеттер көрсетіледі. Мысалы, ағаш отырғызып жатқан бала мен ағашты сындырып жатқан баланың қайсысы заңды бұзып жатыр?) (Т) «Бұрыштар» сыни тұрғыдан ойлау стратегиясы. Қоршаған орта тазалығын

Интерактивті тақта

97

сақтау керек пе, керек емес пе? Топтарда түсіндіріңдер: 1-топ – керек, 2-топ – керек емес. (Не үшін? Неге?). Педагог балалардың назарын болжамдар ұсынуды үйренуіне аударады. Балалар бұл кезде осы тіректі пайдалануына болатындығын ескертеміз: ықтимал болжамдайық мүмкін солай дейік ал, егер… (Ұ, Т) Əліппе-дəптермен жұмыс. 1. Қоршаған ортаның тазалығын сақтаудың маңызы қандай? Сен өзіңнің ортаңда тазалықты қалай сақтайсың? 2. Жарамсыз қалдықтардын қандай пайдалы заттарды өндіруге болады? Үлгі жауаптар: Қағаз қалдықтарынан арнайы фабрикаларда қайтадан қағаз өндіріледі. Шыны заттар да арнайы зауыттарда қайтадан өндіріліп, түрлі ыдыс т.б. заттар жасалады. 3. «Ағаш ексең аялап, басыңда болар сая бақ» тақырыбына сурет салғызу. Балаларға табиғат аясын қалай таза ұстап, ауасын ластамауды, топ ауасын табиғат бұрышы арқылы тазартып тұруды тəжірибе жүзінде жүргізу. Əңгімелесу. «Сен қоршаған ортаның тазалығын сақтау үшін не істер едің?» (Т) Қоршаған ортаның тазалығын сақтау не үшін қажет? Пікірлерін дəлелдеп айтқызуға үйрету. (Ұ) Өзекті мəселе. Қоршаған ортаны таза ұстау іс-əрекетіне тек ағаш отырғызуды жатқыза аламыз ба? БОЛЖАМДАР. Қалай ойлайсыңдар, бұл іс-əрекет табиғатты таза ұстауға қалай көмектесе алды? (Ұ) Сергіту сəті. «Аула тазартушы»биі. Əуенмен аула сыпырушының қимылдарын келтіреді. (Ұ, Т) Зерттеу. Педагог балаларға тіршілік үшін бəріміз бірге қоршаған ортаның тазалығын сақтамасақ не боландығы туралы БОЛЖАМДАР ұсынуды сұрайды.? (Қоқыс

Əліппе- дəптер Көңілді музыка.

98

тастау). Ағаштарды кесіп азайтып, не тіпті жойып жіберсек не болады болжамыңыз. Ал егер ағаштарды көптеп отырғызып жүрсек не болады? (ОТ) Өзекті мəселе. Ауызекі ғылыми жұмыс: «Егер мен эколог болсам». Эколог мамандығы жайлы қысқаша түсіндіріп кету. Эколог – табиғатты қорғаушы адам. Ғылыми жұмыста əр бір топ өздерін табиғаттың орнында болып қалған жағдайда адамдар үшін қандай пайда əкелетіндігін айтып беруге тапсырма беру. Бақылау: Серуенге шығып ауланың тазалығын бақылайды. Қоршаған орта тазалығы туралы əңгімелеу. Еңбек: Ауланы қоқыстардан тазарту. Балаларға сурет бойынша тірек сөздердің көмегімен сұрақтар құрастыруға тапсырма беру. Балаларға түсінікті жəне қарапайым суреттерді қолдану. Үлгі сұрақтар: Қоршаған ортаға зиян келтіретін қандай іс-əрекеттер бар? Пайдалы іс-əрекет дегеніміз не? Табиғатқа қамқорлық дегенді қалай түсінесіңдер? т.б. Қорытынды жасай отырып: балалар мына түсініктерді ұғынуы қажет: Қоршаған орта тазалығы – табиғаттың жойылып кетуіне жол бермеу. Қоршаған ортаның тазалығын сақтамау – ағаштарды кесіп, қоқыстар тастау, өрт нəтижесінде болады. Таза ауа – өсімдіктердің оттегі бөлу арқылы тазарады. Балалар жеке немесе топ болып жұмыс істейді. Балаларға қорытынды жасауға көмектесу. (Т) Деңгейлік тапсырмалар. Бірінші деңгей. Балалар бірінші топта қоршаған ортаны ұстауға пайдалы іс-əрекеттерді бояуға көмектесіп жатыр. Ал екінші топта зиянды амалдарды бояуға көмектесуде. Екінші деңгей. Қоршағаны ластамаймыз, суды ластамау, табиғатты қорғауға

Табиғат туралы

суреттер.

99

жатады ма, соны түсіндіру. Үшінші деңгей. Балалар жыл мезгілдеріне сəйкес судың əртүрлі күйде болатынын анықтау. Оларды айналдыра сызады. Суретті аяғына дейін салады.


28-30 мин.

(Ұ, Ө)Педагог балаларды қорытынды жасауға əкеледі: қоршаған ортаның тазалығы – деніміздің сау болуына кепіл болады. Қоршаған ортаның тазалығы – табиғат үшін маңызды. Қоршаған ортаны ластамау, қоқыстардан тазарту ол біздің міндет. Сондықтан қоршаған ортаны, табиғатты аялайық! Рефлексивтік бағалау. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: ағашты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – діңін қоңыр түспен бояу. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – жапырақтарын жасыл түспен бояу. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – жапырақтарын жасыл, діңін қоңыр түспен бояу. Төмендегі тірек сөздер пайдаланылады: Қызықты болды … Шамам жетпейді … Мен түсіндім… Үйде көрейін ...


ТАҚЫРЫБЫ: Аула тазалығын сақтау

Мектеп/ МҰ:



ҰОҚ оқытылу мақсаты 0.2.2.1.Балаларды қоршаған ортаның қоқыспен ластану мəселесімен таныстыру

Болжамды нəтиже Барлық балалар:

100

«Тазалық» деген ұғымды түсіндіре алады Көпшілік балалар істей алады:

«Қоршаған ортаның тазалығын сақтау» деген ұғымды түсіндіре алады Табиғатты қорғау керек екендігін түсінеді. Кейбір балалар: Қоршаған ортаны, ауланы ластамау не үшін керек екенін айтып бере алады; Табиғаттың жəне ауланың тазалығына зиян келтіретін жағдаяттармен жəне іс-

əрекеттермен күрес жолдарын айтып береді. Тілдік мақсат Дағдыларды дамыту.

«4 бұрыштың стратегиясы (сыни тұрғыдан ойлауды дамыту)» технологиялық тəсілі шегінде болжамдар ұсыну.

Ауланың тазалығын сақтауға пайдалы іс-əрекеттер мен зиян келтіруі ықтимал жағдаяттарды маңыздылығы туралы əңгіме. Көптілділік аула – двор – yard Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: Ауланың тазалығы, пайдалы іс-əрекеттер.

ҰОҚ диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Талқылауға арналған сұрақтар.

Табиғатқа зиян келтіретін қандай іс-əрекеттер бар? Табиғатты қалай қорғауға болады? Балабақша ауласын қалай таза ұстаймыз?

Өткен ҰОҚ-дан алған білім Табиғат туралы қарапайым түсініктер; ауланың тазалығын сақтап қалу, табиғатқа,аула

тазалығына зиянды амалдар жасамауға жəне пайдалы іс-əрекеттерге біршама тəуелділігі. Жоспар

101


Жоспарланған іс-əрекет Ресуртар

IX. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату.



3-5 мин

(Ұ) Шаттық шеңбері Кірпігімізді төмен түсірсек, Көзіміз жұмылады. Енді еркін демалайық Ғажап қана ұйықтасақ, Көз алдымызға туып өскен, Жерімізді елестетеміз. Аула толған гүлдерге Гүлдерді иіскеп, Таза ауамен демаламыз. Қолымызды жоғары көтеріп, Керілеміз.

Ұсынылатын мəтін (мысал ретінде): Ауланың тазалығы – табиғат үшін де адам үшін де өте маңызды. Қоршаған ортаның таза болуы табиғатқа да, адам үшін де өте пайдалы. Адам ерте кезден-ақ табиғатты аялап, оны кейінгі ұрпаққа ағаш отырғызып, қоршаған ортаны яғни ар адамды өз ауласын ластамауға үйретіп отырған. (Ұ) «Ауланың жалпы табиғаттың тазалығы туралы презентация» Педагог презентация негізінде балаларға аула жəне адамның өзінің тұратын жерінің, ортасы тазалығының маңыздылығын түсіндіреді. Педагог балалардың ауланың тазалығын қалай сақтауға болатыны жайында сұрап, бүгінгі ҰОҚ-да не білгілері келетінін, неге үйренгілері келетінін сұрайды (Балалардың пікірлері тыңдалады).

Ауланың тазалығына байланысты бейнеленген суреттер.

II. ҰОҚ бойынша жұмыс

6 – 27 мин.

(Т) «Бұрыштар» сыни тұрғыдан ойлау стратегиясы. Аула тазалығын сақтау керек па, керек емес па? Топтарда түсіндіріңдер: 1-топ – керек, 2-топ – керек емес (Не үшін? Неге?). Педагог балалардың назарын болжамдар ұсынуды үйренуіне аударады. Балалар бұл кезде осы тіректі пайдалануына болатындығын ескертеміз:

102

ықтимал болжамдайық мүмкін солай дейік ал, егер... (Ұ) Сергіту сəті. Суреттермен жұмыс. Педагог балаларға суреттер арасынан қандай іс-əрекет дұрыс емес екендігін сұрайды. (Суретте пайдалы жəне зиян іс-əрекеттер көрсетіледі. Мысалы, ағаш отырғызып жатқан бала мен ағаш сындырып жатқан бала). (Ұ, Т) Бақылау. Педагог ауладағы өсімдіктерге су құйып, түбін қопсытып, құстарға жем беріп, оларды күтіп, баптаудың маңызын түсіндіреді. Ауладағы тазалықтың маңызы неде екенін БОЛЖАМДАР ұсынуды сұрайды? Сонымен табиғатты аялап, сақтауға тырысу табиғатты қорғауға жатады ма? Ауланың тазалығын сақтау керек пе? Ол үшін біз не істеу керекпіз? Тақтаға ауланың тазалығын сақтау тақырыбына арналған суреттер ілінеді. Тəжірибелік-зертханалық жұмыс іс-əрекеті: Педагогпен бірге ауланы тазалау жұмыстарын орындайды. Ауланы қоқыстардан тазартып, аулаға күтім жасайды. Олар ауланы күнделікті тазаламаса аула ластанатыны туралы бір-бірімен тəжірибе соңында бөліседі. Ұйымдастырылған оқу іс-əрекетін қорытындылап, осы ұғымдармен балалар жетік танысу керек. Табиғат – күн, ауа, жер-су, өсімдіктер, жануарлар. Аула тазалығын сақтау – табиғатты ластамау үшін тазалық сақтауға жағдай жасау, балаларды тазалыққа үйрету. . Əңгімелесу. «Сен ауланың тазалығын сақтау үшін не істер едің?» (Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс.

Аула бейнеленген суреттер.

103

1. Аула тазалығын сақтау үшін жасалатын пайдалы іс-əрекеттерді белгілету арқылы тақырып бойынша əңгіме жүргізу. 2. «Менің аулам» тақырыбында əңгіме жүргізу жəне суретті бояту.



28-30 мин.

(Ұ, Ө)Педагог балаларды қорытынды жасауға əкеледі: Ауланы таза ұстау əрқайсымыздың міндетіміз. Ауланың тазалығын қамтамасыз ету арқылы біз табиғатты қорғаймыз. Рефлексивті бағалау. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: ағашты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – діңін қоңыр түспен бояу. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – жапырақтарын жасыл түспен бояу. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – жапырақтарын жасыл, діңін қоңыр түспен бояу.


ТАҚЫРЫБЫ: Орманшының еңбегі

Мектеп/ МҰ:


Сынып/ тобы: Қатысқандар саны: Болмағандар:

ҰОҚ оқытылу мақсаты 0.2.2.2 Экологиялық тəуелділікті түсіндіру; адамның табиғатпен байланысын жəне өзара əрекетін анықтау

Болжамды нəтиже Барлық оқушылар істей алады: Орманшының кім екендігін айтып береді. Орманшының – табиғатты қорғаушы адам екенін түсіндіре алады.

Көпшілік балалар істей алады: Ормандағы қауіпсіздік жұмыстарын атап айтады. Кейбір балалар істей алады:

104

Орманшы мамандығы адамзат үшін өте қажет мамандық.

Тілдік мақсат Дағдыларды дамыту. Балаларға орманшы қызметінің турлы түсінік беру, қазіргі кезде орманшыларға үлкен

жауапкершілік жүктеліп отырғандығы туралы əңгімелеу. Орман шаруашылығы, оның ішінде орманшының еңбегінің мəнін түсіну. Орманшының еңбегінің маңыздылығын айқындау. Орманшы ормандағы ағаштарды өрттен, жануарлардыатудан қорғайды. Көптілділік: орманшы – лесник – forester Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: Орман, орманшы, табиғат бақылаушысы Табиғат, ауа райы, болжам, халықтық болжам,

табиғат құбылыстары, болжам жасау, табиғат құбылыстары

ҰОҚ-да диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Талқылауға арналған сұрақтар.

Орманшы дегеніміз кім? Орманшының міндеті қандай? Ауа райын бақылаудың, орманшының қызметіне қандай пайдасы бар? «Табиғат жанашыры – ол орманшы» дегенді қалай түсінесің? Орманшы болу неге қызықтырады?

Өткен ҰОҚ-дан алған білім Қазақстанның қорықтары туралы қарапайым түсініктері

Жоспар


X. Əсерлі көңіл күй орнату. 0–1 мин. II. Өмірлік тəжірибені

(Ұ) Үнтаспадан тыңдату Үнтаспадан ормандағы аңдардың, жаңбырдың жауғанын, күннің күркірегенін, құстардың сайраған дауысын тыңдату.

Үнтаспа

105

маңыздандыру. Мақсатты болжам. 2–5 мин

Педагог орман ондағы тіршілік, орманшының қызметі туралы айтып береді.

(Ұ)Адам денсаулығы көбіне қоршаған ортадағы экологиялық ахуалға байланысты. Ал оны жақсартатын жасыл желек, сол жасыл желекті баптап, өсіруші – орманшы. Орманшының негізгі жұмыс орыны орманда, яғни тау қойнауында, орман мен өзен бойында, көл жағалауы. Əрбір орманшы өз қарамағындағы жүздеген, тіпті мыңдаған гектар жер телімдерін бақылауына тура келеді.

Орманшы бір түйір дəннен көктеп шыққан қарағай өскінін мəпелеп күтіп, баптап 1 метр биіктікке діңін тіктеп өсіру үшін қаншама уақыт еңбектенеді. Орманшы орманды күтіп-баптау жұмыстарымен қатар ормандағы ағаштардың санын арттыру мақсатында, тұқымбақтарды іске қосып, бұрын тұқымбақтары болмаған мекемелерде жаңадан тұқымбақтар ашады.

Тұқымбақ – ағаштардың кішкентай көшеттерін отырғызып, ормандағы ағаштар санын көбейту мақсатындағы жұмыс түрі. Болжамдар:

Қарлы қыс, жаңбырлы жаз орманшы жұмысы үшін

берекелі болады.

Жазды күндері орманды өрттен қорғау үшін

орманшыларға бірнеше түн ұйықтамауға тура келеді.

Құмырсқалардың илеулеріне тамақтарын асыға тасып

жатқанын байқаған орманшылар күннің суытатынын

біліп, алдын ала қамданатын болған.

Орман шаруашылығына қажетті суреттер.

106

Күннің кешке қарай қызарып батқанын байқаған орманшылар, ертеңгі күннің ашық болатынын біліп отырған.


6 – 27 мин.

(Ұ) Презентация бойынша жұмыс.

– Суреттегі бұл көріністердің орманшылар үшін маңызы қандай?

(Т) «Бұрыштар» сыни тұрғыдан ойлау стратегиясы. Орманшылар үшін ауа райын болжау қажет пе?Топтарда түсіндіріңдер: 1-топ – керек, 2-топ – керек емес. (Не үшін? Неге?).

Интерактивті тақта

Өсімдік пен жануардың суреті.

107

Педагог балалардың назарын болжамдар ұсынуды үйренуіне аударады. Балалар бұл кезде осы тіректі пайдалануына болатындығын ескертеміз:


Жұмбақ: Сергек ол үнемі, Сарп етіп бар күшін. Түгендеп жүреді, Орманның аң-құсын Ол кім? Орманшы. (Ұ)Тосын сəт:Есікті қағып, «аққу құсы ұшып келіп», хат береді. (Педагог хатты балаларға оқып береді). Балалар орманда тұратын ата бізден көмек сұраған екен. Ол үшін автобусқа отырып орманға баруымыз керек. Кəне, жүргізушіні сайлап алайық. (Балалар əн айтып орманға барады. Атай балаларды қарсы алады. Олардан жолда не кездестіргендерін сұрайды. Балалардың əңгімесін тыңдаған орманшы атай, аңдарға да қамқорлық керек екенін айтады. Өзінің тиіндерін, кірпілерін таныстырады. Тиін ағашқа секіріп, тыным таппайды. Ағаштың діңгегін мекен етеді. Қысқа азығын жинайды. Ал кірпі – өте сақ аң, ол азығын түнде аулайды. Өзіне қауіп төнсе домалақ пішінге айналады.Ол қорегін арқасындағы инелеріне түйреп алады. Орман аңдардың мекені болғандықтан, оны қорғау керек, лас заттарды тастамау керек. Орманшы атайдың əңгімесі балаларға ұнады. Атай балаларға риза болды. Оларға арнап өзінің жинап қойған орман жаңғақтарын тарту етеді.


108

(Ұ) Өзекті мəселе.

Орман алқаптарында аңдар мен құстардың бірнеше түрі мекен етеді, орман алқаптарында аң аулауға мүлдем тыйым салынған. Жануарларды қоректендіру, қорғау мақсатында бұлақ көздері қоршалып, тас төселеді, құс ұясы жасалып, құмырсқа илеулері қоршалады, халық көп жүретін орман алқаптарына, сонымен бірге орманға кіре беріс жолдарға өрт қауіпсіздігін сақтау мен аң-құстарды қорғау тақырыбында билборд орнатылады. Орманшының басты жұмыстарының бірі – орман алқабын тілсіз жау өрттен жəне түрлі зиянкестерден қорғап, өз бетімен заңсыз ағаш кесуді болдырмау жəне заңсыз аңшылықпен күресу болып табылады.Ал қысты күні орманшылар жаңа жыл мерекесі қарсаңында тəуліктік кезекшілік ұйымдастырып қылқан жапырықты ағаштарды күзетеді. Орманшы орманды өрттен бастап, ағаш дертіне дейін, шөбінен бастап шөлейтіне дейінгі өзгерістерді қатаң бақылауға алып, аялы алақан, жүрек жылуын талап ететін

ізгілікті мамандық.

(Ұ)Сергіту сəті. «Орман» музыкасын тыңдату. Əліппе-дəптермен жұмыс. 1. Сурет бойынша орманшының еңбегі туралы əңгімеле. 2.Суреттен орманшының ормандағы еңбек құралдарын атап, көрсету (дүрбі, жер өлшеуіш, балта, ара, күрек. 3.Сурет салу: «Көрікті орман». 4. «Кішкентай орманшылар» тақырыбына əңгіме құрау.

109

ТАҚЫРЫБЫ: Біз табиғатты қорғаймыз

Мектеп/ МҰ


Сынып/топ: Қатысушылардың саны Болмағандар



Үлгі сұрақтар:

Орманшының еңбегі туралы не білдік? Орман біздің-байлығымыз дегенді қалай түсінесің? Орманшы болу сені қызықтырады ма? Орманшы орманды кімдерден қорғайды? ҰОҚ қорытындылап, осы ұғымдармен балалар

жетік танысу керек. Орманшы –елдің орман байлықтарын қорғайтын адам.

IV.ҰОҚ қорытындысы Рефлексия. 28-30 мин.

(Ұ, Ө)Педагог балаларды қорытынды жасауға əкеледі: Орманшы мамандығының маңыздылығын пысықтау. Өз ой пікірлерімен бөлісу.

Рефлексивті бағалау. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: ағашты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – діңін қоңыр түспен бояу. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – жапырақтарын жасыл түспен бояу. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – жапырақтарын жасыл, діңін қоңыр түспен бояу.


110

Болжамды нəтиже Барлық балалар:

табиғатты қорғау керектігін түсінеді; табиғаттың көркеюіне қажетті жағдайларды атап бере алады; ұйымдастырылған қызметін зерттеу тақырыбын анықтай алады; Көпшілік балалар: табиғаттағы қауіпсіздік шараларын біледі табиғатттағы өсімдіктерге мен жануарларға не қажет екенін айтып бере алады табиғатқа пайдалы іс-əрекеттерді атауды Кейбір балалар: табиғатты қорғау не үшін керек екенін айтып бере алады; табиғаттың адам өмірі үшін маңызын айтып береді.

Тілдік мақсат Дағдыларды дамыту. Өзінің жинақтаған білімінің нəтижесінде балалар осы ұйымдастырылған оқу қызметінің

тақырыбын, танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтайды. Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен байланысты?», «Егер..., не болады?» деген сұрақтарды пайдалану.

Сыни тұрғысынан ойлауды дамыту. Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: зерттеу тақырыбы, сұрақтар, табиғатты қорғайық, өрт

қауіпсіздігі, табиғатты аялайық.

ҰОҚ диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Талқылауға арналған сұрақтар:

Табиғатты қорғау не үшін қажет? Табиғатқа пайдалы жəне зиянды іс-əрекеттер? Сен табиғатқа қандай пайдалы іс-əрекет жасадың ?

111


Табиғат туралы қарапайым түсініктер;табиғатты қорғау жəне табиғатты сақтап қалу, пайдалы іс-əрекеттерге біршама тəуелділігі.

Жоспар


VI. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату.



3- 5 минут

(Ұ)Шаттық шеңбері. Қол алысып, қəне, біз, Достасайық бəріміз. Айтарым бар сендерге, Тез тұрыңдар шеңберге. Қандай жақсы бір тұру, Достарменен бір жүру! Қандай жақсы дос болу! (Ұ)Педагог балаларға табиғат туралы өлең жолдарын оқып береді:

Табиғатың құпиясы тұңғиық, Көз жетпейтін мұнарасы тым биік. Білген сайын сырын оның жүреміз, Жүректерге өшпес жалын нұр құйып. Табиғаттың қадірлеп қасиетін, Əділдікке əрқашан бас иетін, «Атаңнан мал қалғанша тал қалсын», – деп, Халқың айтқан орынды өсиетін.

(Ұ) Табиғатты қорғау не үшін қажет? Табиғатқа пайдалы жəне зиянды іс-əрекеттер? Сен табиғатқа қандай пайдалы іс-əрекет жасадың?Табиғаттың адам өміріндегі маңызы қандай?

Табиғат туралы өлеңдер жинағы.

112

Табиғат – адамзаттың өмір сүріп, еңбек етіп отырған ортасы. Табиғатқа қамқорлық жасау – əрбіріміздің міндетіміз. Табиғаттың əрбір бөлшегі – адамзат баласы үшін асқан байлық, қазына,адам өмірінің қорғаушысы денсаулықтың кепілі. Педагог суреттерге назарларын аударады, балалардың табиғатты қорғау, табиғатты аялау туралы не білетіні, олардың маңызын,қорғаудың амалдарын, қажетті жағдайларды атап бере алу іскерліктері. Қорытынды: Күнделікті ішіп жеген тамағымыз, үстіміздегі киіміміз, оқитын кітабымыз, жазатын қағазымыз, мінер көлігіміз, ауырғанда пайдаланатын дəріміз, тыныс алар ауамыз, ішер суымыз. Осылардың бəрі жомарт табиғаттың бізге тартқан сыйы. Сондықтан да біз оны аялап, қорғап жүруіміз керек. Табиғатты қорғау үшін қандай жұмыстар жүргізіледі? Педагог балаларға өздерінің болжамдарын дəлелдеп беруге ұсыныс жасайды. Талдап қорыту: табиғатты дұрыс мақсатта пайдалану, табиғаттың адам өміріндегі рөлін түсіну.ағаштарды сындырмау,өсімдіктерді бейберекет жұлмау,ормандағы ағаштарды өрттен сақтау.

Табиғаттың суреттері (флипчартқа шығаруға болады).


6 – 27 мин.

(Ұ)Өзекті мəселелер. Педагог балалардың сұраққа жауап беруін сұрайды. Табиғат – тіршілік тірегі. Табиғаттағы ағаштар, өсімдіктер ауада ауру тудыратын бактерияларды жояды, ауаны тазартады. Адам табиғаттан өзіне қажетті барлық заттарды алады. (Қорғау керек. Əр топтың алдына «Қорғау» деп жазылған плакат беріледі. Балалар қалай қорғау керек екендігін айтады.

Табиғаттың суреттері.

113

(Ұ) Табиғатты қорғауға шақыратын бейнетаспа көрсету. «Табиғатты аялайық» ойыны. Əр бала жанды табиғат түрлерін плакатқа жапсырып, табиғат көрінісін бейнелеп, тыйым сөздерді айтады. (Ұ)Сергіту сəті. Педагог Б.Соқпақпаевтің «Табиғатты қорғайық» атты əңгімесін айтып береді. Əңгімені қорытындылау мақсатында суреттер бойынша балалармен сұрақ-жауап ойыны. (Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс. 1. «Табиғатты қорғау» ұғымын қалай түсінесің? Ереже құрастырту. 2. Ребусты шешу. Шешуі: табиғат. 3. Табиғатқа зиян келтіретін іс-əрекеттерді белгілету. 4. «Табиғатты қорғау» тақырыбында сурет салу.

«Орман-тоғайларды қорғайық» бейнетаспасы.


Əліппе-дəптер, түрлі түсті қарындаштар

IV. ҰОҚ


28-30 мин.

(Ұ, Ө)Педагог балаларды қорытынды жасауға əкеледі: Табиғатты қорғау жəне аялау бүкіл тіршілік атаулы үшін маңыздылығы зор. Табиғатта қорғау амалдарын жасау қоршаған ортаның жойылып кетпеуіне, оған деген қамқорлық таныта білуге көмектеседі. Рефлексивті бағалау. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: ағашты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей – ештеңе түсінбедім – діңін қоңыр түспен бояу. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – жапырақтарын жасыл түспен бояу. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – жапырақтарын жасыл, діңін қоңыр түспен бояу.


114

Қосымша

Құрметті мектепалды даярлық сыныбының педагогтері!

Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасының негізгі міндеттерінің бірі – мектепалды даярлық пен бастауыш мектептерде білім беру сабақтастығын қамтамасыз ету. Мектепке дейінгі даярлық сыныптары мен бастауыш сыныптардағы оқыту жəне тəрбиелеу жұмысы біртұтас даму үдерісін құраған жағдайда осы міндеттерді орындау мүмкін болмақ. Сонымен қатар мектепке дейінгі даярлық пен бастауыш мектептің үздіксіз сабақтастығының міндетті шарттарының бірі – бағдарламалар жəне оқу-əдістемелік кешендерді құру қағидаларының біртұтастығы. Мектепалды даярлық пен бастауыш мектеп бойынша жаңартылған бағдарламаның мазмұнын салыстырмалы талдау көрсеткендей, бұл бағдарламалардың құрылымы біртұтас тəсілдерді қамтиды:

педагогтерге өз жұмысын жоспарлауға жəне балалардың жетістіктерін бағалауға мүмкіндік беретін оқу мақсаттары жүйесінің болуы;

оқу үдерісін күнделікті өмірге жəне қарым-қатынас жасауға қажетті қабілеттер мен практикалық дағдыларды дамытып, қалыптастыруға бағыттау;

балалардың əлеуметтік маңызы бар тақырыптарды терең шолуына бағытталған тақырыптық оқу мазмұнының болуы;

пəнішілік жəне пəнаралық мазмұнының кіріктірілуі; мектепалды даярлық пен бастауыш мектептегі оқу-тəрбие үдерісінің ортақ үлгісін

қамтитын əдістемелік қолдауды қамтамасыз ету. Осы қағидалардың барлығы Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың үлгілік оқу

бағдарламасының мазмұны мен құрылымында жəне жаңа оқу-əдістемелік кешендерінде қамтылған.

Барлық тарау тақырыптары мектеп жасына дейінгі баланың сыни ойлауын көрсететін нақты үлгі ретінде балаларды үнемі толғандыратын: «Бұл не? Қалай? Неге?» т.с.с. сауалдар төңірегінде берілген. Балалар өздері куə болған адамдар əрекетінің, табиғи құбылыстардың, оқиғалардың себептерін үнемі білгісі келеді. Бұл сұрақтар баланың миын белсенді жұмыс істете отырып, ойлау қабілетін дамытады.

«Алматыкітап баспасы» мектепалды даярлық жəне бастауыш мектеб оқу-əдістемелік кешенінің ерекшелігі, оқулықтар мен əдістемелік оқу нұсқауларының мазмұнында бірдей ортақ тақырыптың қамтылуында болып отыр. Бұл мектепалды даярлық жəне мектепте білім беру мазмұнын сапалы кіріктіруді толық қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Бұл əдістемелік нұсқау қысқамерзімді жоспар түрінде орындалған ҰОҚ мазмұнынан тұрады. Жоспарлаудың бұл түрі бірінші сыныпқа арналған оқу құралдарында да бар, сондықтан ол мектепалды даярлық пен бастауыш мектеп ОƏК-ін əдістемелік қолдаудың бірізділігін тағы да бір рет дəлелдейді.

Қысқамерзімді жоспардың өзіндік айрықша құрылымы мен ерекшелігі бар: 1. Оқу мақсаттарының болуы (олар бағдарламада белгілі бір бөлім мен бөлімшелер

ретінде берілген, сондықтан педагогтер он өзгертпегені жөн).

115

2. Жоспарда ҰОҚ-ның сараланған мақсаттары берілген (барлық балалар, балалардың көпшілігі жəне кейбіреулері үшін). Бұл оқу үдерісін ұтымды саралай ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Оқу жоспарының құрылымы практикалық жағынан пайдалану үшін айтарлықтай қарапайым жəне оқу барысы үшін тиімді.

Жоспар 3 бөлімнен тұрады: Бірінші бөлімде баланың эмоционалдық көңіл күйін қамтамасыз ететін əдіс-тəсілдер

қаралған. Екінші бөлімде негізгі бөлім ретінде оқу мақсаттарын жүзеге асыруға бағытталған əдіс-

тəсілдер мен құралдар буынын қамтиды. Үшінші бөлім рефлексия түрінде қорытынды шығаруға бағытталған. Жоспардың

«Ресурстар» атты айрықша тармағында дидактикалық, əдістемелік, электрондық сипаттағы əртүрлі апарат көздері берілген (кейбірінің электрондық мекенжайы бар). Қысқамерзімді жоспарда əліппе-дəптердің, оның ішінде жұмыс дəптерінің барлық тапсырмалары ескерілген.

Егер əліппе-дəптерде бір ҰОҚ-да 2–4 тапсырма орындау ұсынылса, əдістемелік нұсқауда əдістемелік тапсырмалар көлемін 15–20-ға дейін кеңейтеді. Əдістемелік нұсқаудағы тапсырмалар осы əдіс-тəсілдер есебінен барынша қызықты, мазмұнды, ойын түрінде тартымды болады. Онда əдебисөз де, сурет салу да, сахналық рөл сомдау, ойын, драмалау, ойнау, фольклор,сергіту сəті, практикалық тапсырмалар, шағын зерттеулер жəне т.б. бар.

Бұл педагог осы оқу құралын пайдаланумен ғана шектеліп, өз тарапынан қандай да бір тиімді шығармашылық əдістер енгізуге немесе өздігінен өзгертуге құқығы жоқ дегенді білдірмейді. Басты шарты: жоспарда қаралған оқу мақсаттарын, тақырыпты, оның жүйелілігін, сондай-ақ əліппе-дəптерде белгіленген тапсырмалар сипатын өзгертпеу.

Қысқамерзімді жоспардың осы үлгісін пайдалану кезінде мектепалды даярлық сыныбының педагогтерінде сұрақтар туындауы мүмкін:

1. Мектепалды даярлық педагогтерінің көпшілігі пайдаланған технологиялық картаның қысқамерзімді жоспардан қандай айырмашылығы бар?

2. Қысқамерзімді жоспар үлгісін технологиялық карта үлгісіне ауыстыруға бола ма? Педагог қысқамерзімді жоспарды пайдалана ма əлде технологиялық картань пайдалана

ма – өзі шешеді. Бірақ қысқамерзімді жоспар үлгісін технологиялық картаға өзгертпеген жөн, өйткені

мектепалды даярлық жəне бастауыш мектеп жоспарларының бірізділігі мен тұтастығы бұзылады.

Қысқамерзімді жоспардың технологиялық картадан бірнеше айырмашылығы бар:

Технологиялық карта Қысқамерзімді жоспар

1 Оқу мақсатын педагог таңдайды. Оқыту жəне тəрбиелеу мақсаты оқу бағдарламасында айқындалған.

2 3 кезеңнен тұрады: – мотивациялық-қозғаушылық;

3 кезеңнен тұрады: – ҰОҚ-ныңбасталуы (ҰОҚ-ға ден қоюды

116

– ұйымдастырушылық-ізденушілік; – рефлексивтік-түзетушілік.

қамтамасыз ету); – өмірлік тəжірибені өзектендіру; – ҰОҚ-ның соңы (қорытынды, рефлексия).

3 ҰОҚ-ның негізгі бөлімі: – ұйымдастырушылық-ізденушілік.

ҰОҚ-ның негізгі бөлімі: – өмірлік тəжірибені өзектендіру.

4 ҰОҚ əдістемесі педагогтің басқарушылық іс-əрекетін жəне балалардың іс-əрекетін қарастырады.

ҰОҚ əдістемесі əдістемелік тəсілдер, құралдар, ресурстарды пайдалану мен технология элементтерін қарастырады.

5 ҰОҚ қорытындысы: рефлексия. ҰОҚ қорытындысы: рефлексия.

Кейбір айырмашылықтарға қарамастан, екі жоспар (қысқамерзімді де, технологиялық

карта да) ҰОҚ-ның үш негізгі кезеңін қамтиды, оның барысында белгіленген оқу мен тəрбиелеу мақсаттары жүзеге асырылады. Кезінде технологиялық картань меңгерген мектепалды даярлық сыныбының педагогтеріне қысқамерзімді жоспар үлгілері мен жұмыс істеу қиындық туғызбайды, өйткені екі үлгінің құрастыру тəсілдері айтарлықтай ұқсас.

Осылайша, мектепке дейінгі даярлық ОƏК-нің жаңа үлгісіне тиімді өту мектепалды даярлық пен бастауыш мектепте оқыту мазмұнының сапалы сабақтастық байланысын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

117

Пайдаланылған əдебиеттер

4. Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты. Астана, 2016.

5. Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы. Астана,2016.

6. Қазақстан Қызыл кітап беттерінен. – Алматыкітап баспасы. 2015. Иващенко А.А.Қазақстан өсімдіктер əлемінің асыл қазынасы. По страницам Красной книги. – Алматы, 2005. Ковшарь А.Ф.Қазақстан қорықтары. – Алматыкітап баспасы, 1989. Ковшарь А.Ф., Ковшарь В.А.Қазақстанның жануарлар əлемі. – Алматы, 2003. Аксенова З.Ф. Войди в природу другом. Экологическое воспитание дошкольников. – М.: ТЦ Сфера, 2011. Ковинько Л.В. Секреты природы – это так интересно! – М.: Линка-Пресс, 2004.

118

Мазмұны

Түсініктеме....................................................................................................................................3

«Экология негіздері» ұйымдастырылғанн оқу қызметі (ҰОҚ) бойынша ұзақмерзімді жоспарлау..................................................................................7

Ортамерзімді жоспарлау..............................................................................................................9

Қысқамерзімді жоспарлау...........................................................................................................38

Қосымша......................................................................................................................................115

Пайдаланылған əдебиеттер тізімі...............................................................................................118

119

Оқулық басылым Учебное издание

Манкеш Ақсəуле Ерженбайқызы

ЭКОЛОГИЯ НЕГІЗДЕРІ

Əдістемелік нұсқау

Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы бойынша

мектепалды дайындық тобы мен сыныбы педагогтеріне арналған

Əдіскер Б.С. Тажинова Редакторы М.Қ. Солтанғазина

Басуға 13.07.2017 ж. қол қойылды.

Пiшiмi 60х84 1/8. Əрiп түрi «Times New Roman».

Таралымы 1100 дана. Тапсырыс № 1577.

Қазақстан Республикасы, «Алматыкiтап баспасы» ЖШС,

050012, Алматы қаласы, Жамбыл көшесi, 111-үй,

тел. (727) 250 29 58, факс: (727) 292 81 10. e-mail: [email protected]

www.almatykitap.kz

ОСНОВЫ ЭКОЛОГИИ Методическое руководство для педагогов предшкольных групп и классов по Типовой учебной программе дошкольного воспитания и обучения

Методист Б.С. Тажинова Редактор М.К. Солтангазина Подписано в печать 13.07.2017 г. Формат 60х84 1/8. Гарнитура «TimesNewRoman». Тираж 1100 экз. Заказ № 1577 Республика Казахстан, ТОО «Алматыкiтап баспасы» 050012, г. Алматы, ул. Жамбыла, 111, тел. (727) 250 29 58; факс: (727) 292 81 10. е-mail: [email protected] www.almatykitap.kz

Кітаптарды «Алматыкітапбаспасы» ЖШС-ныңкітапдүкендеріненсатыпалуғаболады.

Астана қаласы: Иманов көшесі, 10, тел.: (7172) 53 70 84, 27 29 54; Б. Момышұлы даңғылы, 14, тел.: (7172) 42 42 32, 57 63 92; Победа даңғылы, 67, тел. (7172) 51 84 12.

Алматы қаласы: Абай даңғылы, 35/37, тел.: (727) 267 13 95, 267 14 86; Гоголь көшесі, 108, тел.: (727) 279 29 13, 279 27 86; Қабанбай батыр көшесі, 109, тел.: (727) 267 54 64, 272 05 66;

Жандосов көшесі, 57, тел.: (727) 303 72 33, 374 98 59; Бруно көшесі, 95, тел. (727) 374 34 42; Əл-Фараби даңғылы, 63/17, тел. (727) 387 17 24; Майлин көшесі, 224 «А», тел.: (727) 222 29 43, 386 15 19;

Фурманов көшесі, 51, тел. (727) 273 51 38. Қойма есептеу басқармасы: Алматы қ., Ангарская көшесі, 95 А, тел.: (727) 290 49 67, 290 49 66.

Кітаптарды «Кітап-пошта» бөлімдері арқылы алуға да болады: 010000, Астана қаласы, тел. (7172) 53 70 84, е-mail: Nasihat@almatуkitap.kz

050035, Алматы қаласы, тел.: (727) 303 72 33, 374 98 59, e-mail: Jalyn@almatуkitap.kz 050009, Алматы қаласы, тел. (727) 374 34 42, е-mail: Arman@almatуkitap.kz

Интернет-дүкен: www.almatуkitap.kz Маркетинг бөлімі, тел.: (727) 292 92 23, 292 57 20. e-mail: [email protected]

Кітаптар мен басылымдар туралы мағлұматтарды www.almatykitap.kz сайты арқылы білуге болады.

ekologiya negizderi metodika kaz 6 let - 45minut · 7 «Экология негіздері»...

Documents