eko-verimlilik (temiz Üretim) : kavramsal Çerçeve · 2008 yılı hükümet programı türkiye...
TRANSCRIPT
-
1
Eko-Verimlilik (Temiz Üretim): Kavramsal Çerçeve
Prof.Dr. Göksel N. Demirer
Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi
İklim Değişikliğine Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi BM Ortak Programı Kapanış Konferansı
Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Paneli
Ankara Ticaret Odası, 24 Kasım 2011
-
2
“Bir ABD vatandaşına düşen ortalama
üretim ve tüketim düzeyi tüm dünya nüfusu
için geçerli olsa, hammadde ve enerji
eldesi, atık depolama, vb. için toplam üç
tane Dünya’ya ihtiyacımız olacak.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü
-
3
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Tükenmekte olan Ham Petrol
Kaynakları ve Artmakta Olan Talep
Bulunan Petrol
Rezervleri Petrol
Talebi Petrol, Doğalgaz ve
Kömür Üretim Profilleri
-
4
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Tükenmekte olan Doğal Kaynaklar
-
5
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Diğer Yandan Çeşitli Tür ve Ölçeklerdeki
Çevre Sorunları
http://images.google.com/imgres?imgurl=http://www.ac-grenoble.fr/yre/IMG/Ciel_couvert_de_fumee_0001.jpg&imgrefurl=http://www.ac-grenoble.fr/yre/article.php3%3Fid_article%3D212&h=199&w=300&sz=10&tbnid=aWuSW21FWuQJ:&tbnh=73&tbnw=111&hl=en&start=2&prev=/images%3Fhttp://images.google.com/imgres?imgurl=http://www.epa.gov/glnpo/image/vbig/207.jpg&imgrefurl=http://www.epa.gov/glnpo/image/viz_iss2.html&h=1948&w=2952&sz=1172&tbnid=vCuxJyYr9eMJ:&tbnh=98&tbnw=150&hl=en&start=7&prev=/images%3Fq%3Dindustrial%2Bpollution%26svnumhttp://images.google.com/imgres?imgurl=http://members.tripod.com/~waikeung00132/Pollution_caused_by_industrial_sewage.jpg&imgrefurl=http://waikeung00132.tripod.com/page3.htm&h=440&w=333&sz=181&tbnid=upp1vsN13mAJ:&tbnh=123&tbnw=93&hl=en&start=138&prev=/images%3
-
6
Nüfus
(P)
X X =
Kişi başına
harcanan
birim
doğal
kaynak (A)
Birim kaynak
kullanımı
başına
ortaya çıkan
çevresel
kirlilik ve
bozulma (T)
Çevresel Etki
(I)
I = P x A x T
Yakın bir süre içinde yaşanılabilir iki gezegen
daha bulamadığımız koşulda yukarıdaki
değişkenlerden hangisini ve nasıl değiştirebiliriz ?
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü
-
7 Üretim biçimleri, tüketim alışkanlıkları, insani etkinliklerden kaynaklanan emisyonlar, vb. ile sürdürülebilirlik arasında bir ilişki var mıdır ?
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü
-
8
İklim değişikliği de dahil olmak üzere pekçok çevre
sorununun yanı sıra hızla tükenmekte olan doğal
kaynakların südürülebilir olarak yönetilebilmesi
için:
doğal kaynak kullanımı ile ekonomik büyüme
ve
çevresel etki ile kaynak kullanımı
arasındaki ilişkinin değiştirilmesi gereklidir.
-
9
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Sürdürülebilir Endüstriyel Üretim
ya da Büyüme Mümkün mü ?
Ekonomik
Etkinlik
Doğal
Kaynak
Kullanımı
Çevresel Etki
Kaynak kullanımının ekonomik
büyümeden bağımsızlaştırılması
Çevresel etkinin kaynak
kullanımından bağımsızlaştırılması
-
10
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Eko-verimlilik (Temiz Üretim) bu amaca
hizmet eden bir kavramdır.
Aynı üretim ya da hizmet eldesi sürecinin daha az
kaynak ve enerji kullanılarak ve daha az emisyon
üreterek gerçekleĢtirilebilmesinin sağlanması olarak
tanımlanabilir.
Ekonomik
Etkinlik
Doğal
Kaynak
Kullanımı
-
11 TEMİZ ÜRETİM NEDİR ?
Bütünsel önleyici bir çevre strajesinin ürün ve süreçlere sürekli olarak
uygulanması ile insan sağlığı ve çevre üzerindeki risklerin azaltılması
(BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı).
Prosesler için;
▲ Hammadde ve enerji kullanımının
▲ Toksik madde kullanımının
▲ Üretim ve hizmet süreçlerinden
kaynaklanan tüm emisyon ve atıkların
miktar ve toksisitelerinin
Ürünler için;
▲ Olumsuz çevresel etkilerinin yaşam
döngüsü boyunca (hammadde eldesinden
nihai bertarafa kadar)
önlenmesi/azaltılması demektir.
Seyreltme
Arıtma
Geri Dönüşüm
Temiz Üretim
1960
Kirlilik
Kontrolü
(Boru-sonu)
1990
Kirlilik
Önleme
(Temiz
Üretim)
Çevre Yönetiminin Tarihsel Gelişimi
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
-
12
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
KİRLİLİK ≡ HAM MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN OLARAK
KULLANILAMAMASI KAYNAKLI, ÜRETİM SÜRECİNi
ÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞEMEDEN TERK ETMESİ
TEMİZ ÜRETİM/EKOVERĠMLĠLĠK ≡ HAM
MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN OLARAK
KULLANILARAK, OLASI EN YÜKSEK ORANDA
ÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞTÜRÜLEBİLMESİ
TEMİZ ÜRETİM/ EKOVERİMLİLİK≡
KİRLİLİK AZALTIMI + ENDÜSTRİYEL VERİM ARTIŞI
ATIK
MİKTARI VERİMLİLİK
-
13
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
TEKNOLOJĠ
HAM MADDE
DĠĞER GĠRDĠLER
ĠġLETME
ÜRÜN
ÜRETĠM PROSESLERĠ
ATIK VE
EMĠSYONLAR
SANAYĠ TESĠSLERĠ BAZINDA TEMĠZ ÜRETĠM OLANAKLARI
-
14 Ham Madde ve Diğer Girdilerin DeğiĢtirilmesi:
Toksik ve zararlı girdilerin çevreye duyarlı eşdeğerleri ile değiştirilmesi
Geri kazanılmış ve yenilenebilir ham madde ve girdilerin kullanılması
Proses kontrolünde iyileştirmeler
Ekipman modifikasyonu
Proses koşullarının optimizasyonu
Otomasyon uygulamaları
Teknoloji değişikliği
Teknolojik ĠyileĢtirmeler:
Üretim planlaması
Bakım onarım programları
Geliştirilmiş işletme uygulamaları
Eğitim programları
Enerji yönetimi
Kayıpların önlenmesi
GeliĢtirilmiĢ ĠĢletme Uygulamaları:
Ürün Modifikasyonu:
Geri dönüştürülebilir ürünler
Uzatılmış ürün ömrü
Daha etkin ve daha az malzeme yoğun paketleme
Zararlı madde içeren malzemelerin daha az kullanımı
Geri kazanım ve Yeniden Kullanım: Atıkların (atıksu, soğutma suyu, enerji, vd.) aynı tesiste ya da başka
tesislerde ham madde olarak kullanılmasına yönelik yapılacak faaliyetler
Atıkların ürün ve enerjiye dönüştürülmesi
Atıkların ayrı toplanması ve depolanması
-
15
Yaklaşık son 20 yılır pek çok ülke boru-sonu (kirlilik kontrolü) yaklaşımına oranla Temiz Üretim uygulamalarına ağırlık vermeye başlamıştır. Avrupa Ekonomik Araştırmalar Merkezi tarafından 2004 yılında yapılan bir çalışmada OECD ülkelerinde boru sonu ve Temiz Üretim yaklaşımlarının mevcut durumu karşılaştırılmıştır Aşağıdaki şekilden de görüldüğü gibi gelişmiş ülkelerde Temiz Üretim yaklaşımlarının boru-sonu yaklaşımlarına göre ön planda olduğu görülmektedir.
DÜNYADA DURUM
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
-
16 DÜNYADA DURUM: Avrupa Birliği
Avrupa topluluğu ülkelerinin sanayi kirliliği üzerine oluşturduğu ilk yasal düzenlemeler 80’li yıllarda ortaya çıkmıştır. 1983 yılında yayımlanan 3. Çevre Eylem Programı ise “kirlilik kontrolü” yaklaşımından “kirlilik önleme” yaklaşımına geçişin ilk izlerini taşımaktadır AB 16 Temmuz 2008 tarihinde Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim ve Sürdürülebilir Sanayi Politikası (SCP/SIP) Eylem Planı’nı yayınlamıştır. Bu Eylem Planı ile dünya çapında sürdürülebilirliğin sağlanabilmesine yardımcı olacak sürdürülebilir tüketim ve üretim politikalarının geliştirilmesi; düşük karbon ve sürdürülebilir teknoloji, ürün ve hizmetlerin geliştirilmesi; tüketici davranışlarının kaynak verimliliği, ürün performansı ve eko-inovasyon gibi kavramların gelişmesi sağlayacak biçimde değiştirilebilmesinin özendirilmesi sağlanılmaya çalışılmaktadır.
-
17 DÜNYADA DURUM: Avrupa Birliği
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
AB’nin Çevre Mevzuatı ve Temiz Üretim Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol (IPPC) Direktifi (96/61/EC)
Ömrünü Tamamlamış Araçlar (ELV) Direktifi (2000/53/EC)
Kullanan Ürünlerin Çevreye Duyarlı Tasarımı Direktifi (2005/32/EC)
Ambalajlama ve Ambalaj Atıklarına İlişkin Direktif (94/62/EC)
Elektrikli ve Elektronik Ekipman Atıkları (WEEE) Direktifi (2002/96/EC)
Bazı Zararlı Maddelerin Kullanılmasının Sınırlandırılması (RoHS) Direktifi (2002/95/EC)
Kimyasallar için Kayıt, Değerlendirme ve İzin (REACH) Direktifi (1999/45/EC; 1907/2006/EC)
Su Çerçeve Direktifi (2000/60/EC)
Maden Atıklarının Yönetimi Direktifi (2006/21/EC)
Atıkların Düzenli Depolanmasına İlişkin (Landfill) Direktif (1999/31/EC)
Tehlikeli Atık Yakma Direktifi (2000/76/EC)
Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Direktifi (85/337/EEC, 97/11/EC)
Eko Etiketleme Direktifi (1980/2000)
Eko-Yönetim ve Denetim Programı Yönetmeliği (EMAS) (761/2001)
Avrupa Birliği’nin Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim ve Sürdürülebilir Sanayi Politikası Eylem Planı
(SCP/SIP, 2008)
Ülkemiz ve AB mevzuatı
Temiz Üretim
özelinde incelenmiş
ve karşılaştırılmıştır.
-
18
Temiz Üretim kavramı Türkiye gündemine ilk kez 1999’da TÜBİTAK
ve TTGV tarafından, Temiz Üretim-Temiz Ürün Çevre Dostu
Teknolojiler Çalışma Grubu Sanayi Sektörü Raporu ile getirilmiştir.
Daha sonrasında Temiz Üretim kavramına pekçok ulusal politika ve
strateji dökümanında çeşitli göndermeler yapılmış/yapılmaktadır.
Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'nun öncelikli alanları
TÜBİTAK Vizyon 2023 Projesi, Çevre ve Sürdürülebilir
Kalkınma Tematik Paneli Vizyon ve Öngörü Raporu
8. Beş Yıllık ve 9. Yedi Yıllık Kalkınma Planları
AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi (UÇES)
Çevre ve Ormancılık Araştırma Programı
DPT KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı
2008 yılı Hükümet Programı
Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi –2011 –2014
(AB Üyeliğine Doğru)
Sayfa 140
Tedbir 1.5: Temiz Üretim stratejilerinin
uygulanabilmesi için gerekli altyapı ve
kapasitenin oluşturulmasına yönelik
çalışmalar başlatılacaktır.
ÜLKEMİZDEKİ DURUM
-
19
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Sadece çevre yönetimi alanında değil, sürdürülebilirlik çalışmalarının pekçok boyutu için de anahtar bir kavram olan Temiz Üretim yaklaşımının son 10 yılda hem stratejik önemi hem de ülkemiz sanayinin bu konudaki danışmanlık hizmetleri ve Ar-Ge çalışmalarına duyduğu gereksinim hızla artmıştır. Ancak, ülkemizin bilim, teknoloji, kalkınma, vb. alanlarda en üst düzey kurum/kuruluşlarının politika ve strateji dökümanlarında önemi sıkça vurgulanan, Temiz Üretim kavramı ülkemizde -enerji verimliliği boyutu dışında- yeterince bilinmemekte ve uygulanamamaktadır. Bunun en önemli nedeni ülkemizde konu üzerinde ihtiyaçlara karşılık gelebilecek yeterlilikte bir kapasitenin mevcut olmamasıdır.
ÜLKEMİZDEKİ DURUM
Ülkemizde varolan Temiz Üretim
Kapasitesi 66 kurum/kuruluş ile
gerçekleştirilen anket çalışması ve
çalıştay ile belirlenmiştir.
-
20
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
ÜLKEMİZDEKİ DURUM
Son yıllarda ülkemizde Temiz Üretim konusunda ulusal ölçekte önemli etkinlikler TTGV ve ODTÜ işbirliğinde gerçekleştirilmektedir. UNIDO destekli Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Programı ve Çevre ve Orman Bakanlığı destekli Türkiye’de Temiz Üretim Uygulamalarının Yaygınlaştırılması için Çerçeve Koşulların ve Ar-Ge İhtiyacının Belirlenmesi Projesi
bu etkinlikler arasındadır.
-
21
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİ
ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
TARAFINDAN KONU ÜZERİNDE
GERÇEKLEŞTİRİLEN / KATKI VERİLEN
ÇALIŞMALARA ÖRNEKLER
-
22
YEREL
YÖNETĠMLER
ĠÇĠN BÜTÜNSEL
ÖNLEYĠCĠ ÇEVRE
YÖNETĠMĠ
PROJESĠ (1999-2003)
SAMSUN
ESKİŞEHİR
DENİZLİ
DİYARBAKIR
İÇEL
VAN
172
0
50
100
150
200
250
300
147
0
50
100
150
200
250
300
246
0
50
100
150
200
250
300
150
0
50
100
150
200
250
300
264
0
50
100
150
200
250
300
192
0
50
100
150
200
250
300
-
23
İşletme verimliliğinin
Arttırılmasına Yönelik
Çevre Yönetimi: KOBİ
Uygulamaları
DELTA (Developing Environmental
Leadership Towards Action)
Eko-Verimlilik Programı
(2001-2002)
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
-
24
BİR KAĞIT HAMURU
VE KAĞIT
FABRİKASINDA
TEMİZ ÜRETİM
OLANAKLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ
(1999-2001)
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
-
25
BİR SÜT ÜRETİM
FABRİKASI İÇİN
TEMİZ ÜRETİM
FIRSATLARININ BELİRLENMESİ
(2001-2003)
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
-
26 Bir Tekstil
Fabrikasında
AB EKÖK
Direktifinin
Uygulanması
(2005-2007)
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
-
27
Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı tarafından yürütülen
aşağıdaki projelere danışmanlık sağlanmıştır:
UNIDO Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Programı
Türkiye'de Temiz Üretim Uygulamalarının Yaygınlaştırılması
için Çerçeve Koşulların ve Ar-Ge İhtiyacının Belirlenmesi
Projesi
İskenderun Körfezi'nde Endüstriyel Simbiyoz Projesi
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
-
28
http://www.enve.metu.edu.tr/people/gndemirer/links/temizuretim/
Prof. Dr. Göksel Demirer
Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Çevre Mühendisliği Bölümü
Anasayfa | Temiz Üretim | Temiz Üretim Araçları | Temiz Üretim Sözlüğü | Örnek Uygulamalar | İlgili Kurumlar | Yararlı Kaynaklar
Anasayfa
Temiz Üretim
Temiz Üretim Araçları
Temiz Üretim Sözlüğü Endüstriyel
Uygulamalar
İlgili Kurumlar
Yararlı Kaynaklar
İletişim
Özellikle 20. Yüzyıl’ın ikinci yarısında baş döndürücü bir hıza ulaşan teknolojik ve endüstriyel
gelişmelerin beraberinde getirdiği çevresel değerlerin tahribi ve yenilenemeyen kaynakların hızla
azalması günümüzde ivmelenerek sürmektedir.
Endüstrileşme ve yaşam biçimlerindeki değişmeye paralel olarak ortaya çıkan atıklar, zaman
içinde logaritmik bir artış göstermiş ve bu atıklardan kaynaklı yaşanılan yerel çevre sorunları
küresel bir boyut kazanmıştır. Ozon tabakasındaki delinme, küresel ısınma, asit yağmurları, çeşitli
doğal alıcı ortamlara -özümseme kapasitelerinin çok üzerindeki miktarlarda- yapılan toksik ve
tehlikeli atık deşarjları bu kapsamda sayılabilir.
WEB SAYFASI
http://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/index.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/tu.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/tua.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/tus.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/endustri.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/kurum.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/kaynaklar.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/kaynaklar.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/index.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/tu.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/tua.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/tus.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/endustri.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/endustri.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/kurum.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/kaynaklar.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/iletisim.htm
-
29
Week No Topic
1 Introduction
2 Historical Development of Waste Management
Elements of Cleaner Production
3 Role of Different Actors of Society in Promoting Cleaner
Production
4 Cleaner Production Tools I (GHK, Environmental Compliance
Audit; Waste Reduction Audit; Environmental Impact
Assessment; Life Cycle Analysis)
5 Cleaner Production Tools II (Chemical Assessment; Green
procurement; Design for Environment; Energy Audit)
6 Cleaner Production Success Stories from Small and Medium
Sized Enterprizes, Local Governments, Industry, Agriculture, and
Service Sectors
7 Waste Reduction Audit: Methodology
8 Waste Reduction Audit: Case Study for Leather Manufacturing
9 Environmental Management Systems
10 Guest Speaker
11 Environmental Performance Indicators
12 Life Cycle Assessment (LCA)
13-14 Presentation and Discussions of the Term Projects
Lisansüstü Bir Ders (2000- )
-
30
Middle East Technical
University
Regional Activity Centre
for Cleaner Production
Ministry of Environment
and Forestry
Cleaner Production: A tool for Green Competitiveness in the
Turkish Industry Workshop and Short Course
Middle East Technical University
Department of Environmental Engineering
Workshop Series
31 March-2 April 2008
Middle East Technical University
Culture and Convention Center
Ankara, Turkey
Çeşitli Bilimsel Toplantılar
-
31
“ÇEVRE KONUSUNDA KOSGEB YOL HARİTASININ HAZIRLANMASI” PROJESİ KURUMSAL KAPASİTENİN ARTTIRILMASINA YÖNELİK
TEORİK VE UYGULAMALI EĞİTİM 19-30 Eylül 2011
Çeşitli Eğitimler
-
32
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Firma Uygulamaları
-
33
TEŞEKKÜRLER Prof.Dr. Göksel N. Demirer
ODTÜ Çevre Mühendisligi Bölümü
Tel: 312 210 58 67
e.posta: [email protected]