eko knjiga final za stampariju layout 1...erdin salihović „povijest enterijera i dizajna...

Eko knjiga final za stampariju sa naslovnom:Layout 1 31.1.2018 7:37 Page 1

Eko knjiga final za stampariju:Layout 1 8.6.2017 9:05 Page 1

Erdin Salihović

„POVIJEST ENTERIJERA I DIZAJNA NAMJEŠTAJA NA RAZME\U MANUALNOG I INDUSTRIJSKOG KONCEPTA - Od Arts and Craftsa do Art Decoa“

Arhitektonski fakultet Univerziteta u Sarajevu, 2016.

Autor:Prof.dr. Erdin Salihović, dipl.ing.arh.

Recenzenti:Prof.dr. Fehim Hadžimuhamedović, dipl.ing.arh.Prof.dr. Lemja Chabbouh Akšamija, dipl.ing.arh.Prof.dr. Aleksandar Keković, dipl.ing.arh.

Dizajn i tehničko uređenje:Prof.dr. Erdin Salihović, dipl.ing.arh.Sanin Grabonjić

Prednja stranica:Stolica “No. 14.”, autor Michael Thonet

Izdavač:Arhitektonski fakultet Univerziteta u Sarajevu

Za izdavača:prof.mr. Mevludin Zečević, dipl.ing.arh.

Štampa:Avery d.o.o.

Za štampariju:Avery d.o.o.

Sarajevo, 2017.

Odlukom Senata Univerziteta u Sarajevu broj 01-3622/16 od 25.05.2016. godine,ova knjiga je proglašena univerzitetskim udžbenikom Univerziteta u Sarajevu.

CIP-Katalogizacija u publikacijiNacionalna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine, Sarajevo

72.012.8:[747:645.4”18/19”

SALIHOVIĆ, Erdin Povijest enterijera i dizajna namještaja na razmeđu manualnog i industrijskog

koncepta : od Arts and Craftsa do Art Decoa / Erdin Salihović. - Sarajevo :Arhitektonski fakultet, 2016. - 246 str. : ilustr. ;21x30 cm

Bibliografija: str. 225-243. - Registar.

ISBN 978-9958-691-44-7

COBISS.BH-ID 23073030


PO VI JEST ENTE RI JE RA I DI ZA JNA NA MJE ŠTA JA NARA ZME \U MA NU ALNOG I INDU STRI JSKOG KO NCE PTA

Od Arts and Cra ftsa do Art De coa


SA DRŽAJ


PRE DGO VOR..............................................................................................................................................6

UVOD .......................................................................................................................................................10

IZMEÐU MA NU ALNOG I INDU STRI JSKOG KO NCE PTA............................................................................21

ARTS AND CRA FTS - ODGO VOR NA INDU STRI JSKI KO NCE PT .............................................................29

AME RI ČKI ARTS AND CRA FTS ...............................................................................................................51

ESTE TSKI PO KRET – KU LT LJE PO TE........................................................................................................55

CHA RLES RE NNIE MA CKI NTO SH ............................................................................................................60

TE HNO LO ŠKI PRO GRES...........................................................................................................................71

ART NO UVE AU – OD FA NTA ZI JE DO FU NKCI ONA LI ZMA........................................................................78

ART NO UVE AU U BE LGI JI ........................................................................................................................85

ART NO UVE AU U FRA NCU SKOJ ...........................................................................................................103

LI BE RTY U ITA LI JI ...................................................................................................................................115

MO DE RNI SMO I ANTO NI GA UDI............................................................................................................121

JU GE NDSTIL U NJE MA ČKOJ.................................................................................................................132

SECESIJA ...............................................................................................................................................149

BE ČKA RA DI ONI CA - JO SEF HO FFMA NN I KO LO MAN MO SER............................................................158

ADO LF LO OS – „ORNA ME NT I ZLO ČIN“ ................................................................................................172

NO VA UMJE TNO ST U SJE DI NJE NIM AME RI ČKIM DRŽA VA MA - LO UIS CO MFO RT TI FFA NY..............179

ART DE CO U FRA NCU SKOJ ..................................................................................................................185

ART DE CO U SJE DI NJE NIM AME RI ČKIM DRŽA VA MA ..........................................................................195

ZA VRŠNA RI JEČ ....................................................................................................................................202

SA ŽE TAK ................................................................................................................................................212

SU MMA RY .............................................................................................................................................216

IZVOD IZ RECENZIJA .............................................................................................................................220

INDE KS IME NA.......................................................................................................................................222

BI BLI OGRA FI JA ......................................................................................................................................225

INTE RNE TSKI IZVO RI FO TO GRA FI JA .....................................................................................................228

5


PRE DGO VOR


Sve ono što nam je do ni je la indu stri jska re vo lu ci ja, oso bi to ko lo sa lna na učna i te hno lo ška do sti gnu ćau dru goj po lo vi ni 19. i po če tkom 20. sto lje ća, ra di ka lno je tra nsfo rmi ra lo lju dsku ci vi li za ci ju, či ji preobra -žaj je pro žeo sve po re čo vje ko vog ži vo ta.

Arhi te kti i di za jne ri ovog uzbu dlji vog pe ri oda nu de svo je vi zi je bu du ćno sti u ko ji ma se ima gi na ci ja prepliće sa stvarnim ži vo tom, ne ka da sklo na uto pi zmu i da le ka od re ali za ci je, a ne ka da pri ze mlje na istva rna. Ge ne ri ra ju se stva ra la čke ide je ko je ima ju da le ko vi še ambi ci ozne ci lje ve jer umje tno st, arhi -te ktu ru i di za jn sa gle da va ju i kao oru đe du blje so ci olo ške re fo rma ci je.

Ra zli či te ri je či na evro pskim je zi ci ma, kao što su No uve au, Li be rty, Flo re ale ili Ju ge nd, zra če je di nstve -nom svje ži nom i no vom ene rgi jom, na jbo lje opi su ju ći ka ra kter no ve umje tno sti.

Ko rje ni ta pre obra zba dru štva lo gi čno je vo di la ka me ta mo rfo zi uku sa i ši re nju po bo rni ka no vihumjetni čkih stre mlje nja ko ja, una toč po če tnoj sna žnoj re akci ji ko nze rva ti vnih opo ne na ta, pro stru -ja va ju Evro pom.

Ia ko su nje nim orga nskim di je lom, tra nsfo rmi ra ju ći se evo lu ti vno i pa ra le lno, ente ri jer i di za jn na mje šta jauče sta lo osta ju ma rgi na li zi ra ni u odno su na arhi te ktu ru. I gra di te lji ovog pe ri oda, od Phi li pa We bba doAnto nia Ga udia, pro je kti ra nje sa gle da va ju kao Ge sa mtku nstwe rk1, od pro sto rne cje li ne ka di za jne rskomde ta lju, pri če mu je pri mje tna apso lu tna po sve će no st pro ve dbi au to rske vi zi je.

Po vi je st arhi te ktu re, ente ri je ra i di za jna na mje šta ja po sti ndu stri jske epo he je obi lje že na mo ćnim uzle -ti ma kra jnje ta le nti ra nih indi vi du ala ca, ma da je „sna ga po je di nca ma nje pre su dna u odno su pre mane pre sta noj di na mi čnoj ma te ri ji ko ju po kre ću ko le kti vni pro ce si i ano ni mne sna ge.“2

Od Ni je mca Ni ko la usa Pe vsne ra pre ko Švi ca rca Si gfri eda Gi edi ona do Ita li ja na Bru noa Ze viapovjesni ča ri arhi te ktu re nam po ma žu u de ko di ra nju pro šlo sti, u ra zu mi je va nju pri ma rnih po ri va glav - nih akte ra pri ra zvo ju nji ho vih ose bu jnih do ktri na. Po ku ša va ju otkri ti pre li je va nje uti ca ja i na či na nako je su oda ši lja ne po ru ke pro na la zi le slje dbe ni ke ko ji su ih da lje ka pi la rno ši ri li. Embri on ava nga r d -nih ide ja pro na la zi mo u sli ka rstvu u ko jem umje tni čki otklon od fi gu ra lnih ilu stra ci ja ka apstra ktnomsli ka rstvu po sta je za ma jcem no vih arhi te kto nskih i di za jne rskih pro mi šlja nja ko ja opo ni ra ju hi sto ri -ciz mu i apli ci ra nju orna me nta.

Izu mom fo to gra fi je sli ka ri odstu pa ju od re ali sti čnih mo ti va i pu ke re pro du kci je okru že nja, po ku ša -va ju}i eta bli ra ti ra zli či te li ko vne na ra ti ve u ko ji ma pre ovla da va ju slo bo dne i ne spu ta ne umje tni č kevi zi je. Sli ka rstvo po sta je pre te čom brojnih arhi te kto nskih po kre ta, dok mno gi stva ra oci eli mi ni ra -ju gra ni cu izme đu li je pe i pri mi je nje ne umje tno sti, smi ono se oku ša va ju ći u ra zli či tim arti sti čkimobla sti ma.

1 Op.aut.: Pojam Gesamtkunstwerk pio-nirski uvodi 1849. Richard Wagner, kadaje u svom eseju „Das Kunstwerk derZukunft“ naveo da će umjetničko djelobudućnosti, kao što je opera, procvastiu momentu kada se teatar, ples imuzika organski vežu sa arhitekturom,slikarstvom i skulpturom.

2 Zevi Bruno, Povijest moderne arhitek-ture I, Golden Marketing-Tehnička knj i -ga, Zagreb, 2006, str.107.

7


Klimt Gustav: “Betovenov friz”, enterijer secesijskog centra, Beč, 1897.


Za ra zli ku od pre di ndu stri jskih sti lo va ko ji su se pro vla či li i kroz vi še sto lje ća, „ubrza na“vre me nska di me nzi ja je po ta knu la izra nja nje arhi te kto nskih po kre ta i ma ni fe sta, u či jimsa drža ji ma klju čni pro ta go ni sti tra že pa žnju ja vno sti, ape li ra ju i agi ti ra ju za no ve ide je i for -me. Ka ko se po kre ti ra đa ju ta ko i ra pi dno ne sta ju. Smje nju ju ih dru ge, ma nje ili vi še vri -je dne arhi te kto nske do ktri ne, ne ka da se osla nja ju ći, ali i uče sta lo po ti ru ći pre tho dnepo stu la te i po ru ke. Ta ko da su se u osvit ve li kih ra to va i eko no mskih kri za li ko vi i dje la po -je di nih, ne obi čno va žnih, akte ra gra di te ljske sce ne „izgu bi la“ u ne mi rnim vre me ni ma. Da -nas se izbli je dje le fo to gra fi je nji ho vih de va sti ra nih obje ka ta i ente ri je ra kri ti čki va lo ri zi ra ju ivra ća im se umje tni čki ko lo rit. U pe ri odu izgra dnje su uče sta lo bi li ne gi ra ni, ni po da šta va -ni i izla ga ni bu ji ca ma oštrih ri je či, dok ih re ce ntni po vje sni ča ri re inte rpre ti ra ju i smje šta juu arhi te kto nski i di za jne rski mu zej uspo me na na sti lski pe ri od.

Ispli va va ju na vi dje lo no ve či nje ni ce i isti ne o stva ra oci ma ko ji su bi li po sve ne opra vda nopo ti snu ti na po vi je snu ma rgi nu ta ko da je u to ku re vi zi ja i pre slo ži va nje hi sto ri jskih slo je vai ulo ga klju čnih akte ra i po kre ta.

Dru štve ni mi lje 19. i prve po lo vi ne 20. sto lje ća je imao sva obi lje žja ro dne ne pra vde i ne -ra vno pra vno sti u ko jem su izra zi to ta le nti ra ne že ne osta ja le u sje ni „ja čeg“ po la ma da susvo jom po vi je snom ulo gom osta vi le tra jan trag u arhi te ktu ri, ente ri je ru i di za jnu.

Za pra vi lno ra zu mi je va nje po je di nih, izni mno ko mple ksnih, arhi te kto nskih i di za jne rskihfi gu ra i po kre ta je ne opho dna vre me nska di sti nkci ja i odmak.

Te st vre me na je ese nci ja lan i „la kmus pa pir“ vri je dno sti arhi te ktu re, pri če mu do izra ža jado la ze Aa lto ve ri je či o „zna ča ju obje kta 30 go di na na kon izgra dnje“. Do broj arhi te ktu ri idi za jnu vri je me sa mo do bro či ni. Da li je do vo ljan i ovaj vre me nski otklon da bi se shva -ti la vri je dno st ne či jeg stva ra la štva?

Da bi se pra vi lno pe rci pi ra la su šti na po vi je snih de ša va nja, nji ho va slo je vi to st i vi še di me n -zi ona lno zna če nje, ese nci ja lne ekspo ne nte ovog vre me na mo ra mo po zi ci oni ra ti u društ -ve ni okvir iz ko jeg su izni kli, kao nje go ve umje tni čke re fle ksi je.

Knji ga „Po vi je st ente ri je ra i di za jna na mje šta ja na ra zme đu tra di ci je i mo de rni zma - OdArts and Cra ftsa do Art De coa“ pre dsta vlja au to rski po ku šaj osvje tlja va nja pre lo mnog raz -do blja, su mra ka je dne i izra nja nja no ve hi sto ri jske epo he, pra će ne opse si vnim tra ga njemza dru ga či jim gra di te ljskim i di za jne rskim iza zo vi ma.

9


UVOD


„Že lja ko ja me vo di u sve mu što ra dim je upre gnu će si la pri ro de u se rvis čo vje ča nstva“

Ni ko la Te sla

U po sti ndu stri jskom pe ri odu lju dska ci vi li za ci ja je isku si la ra pi dne tra nsfo rma ci je ka kve se u pre tho dnimsto lje ći ma ni su mo gle ni na slu ti ti. Čo vjek se uhva tio uko štac sa pri ro dom po ku ša va ju ći je nadvladati iko ntro li ra ti. Mno gi ve li ki umo vi su po ku ša va li obja sni ti ko mple ksnu re la ci ju izme đu impre si vnog ci vi li -za ci jskog pro gre sa i čo vje ko vih ži vo tnih oče ki va nja i sre će. U ovom ko nte kstu Si gmu nd Fre ud otva rabro jna pi ta nja i po ku ša va ra zri je ši ti so pstve ne di le me u ko ji ma „ovo po ko ra va nje si la pri ro de, ko je jeispu nje nje ti su ću go di šnje žu dnje, ni je po ve ća lo ko li či nu ugo dnog za do vo ljstva ko je lju di mo gu oče ki -va ti od ži vo ta, ni ti ih je uči nio sre tni jim“.3 Nje go ve ri je či po sta ju vje ro do sto jnim u vre me nu ka da ma ši napo ti sku je ma nu fa ktu ru i ka da se za na tli ja po vla či pred „če li čnim go ro sta som“ i se ri jskom pro du kci jom.

Indu stri jska re vo lu ci ja i te hno lo ške ino va ci je su ne sa mo ana te mi zi ra le ma nu alni rad ne go i na glo„ubrza le“ vri je me jer su ele ktri čna ene rgi ja i ma ši na ne po vra tno pro mije ni li kva li te tu ži vo ta obi čnogčov je ka u odno su na nje go vog pre tka.

Te hno lo ška ekspa nzi ja i indu stri jska pro du kci ja su pra će ni glo ba lnim ko nzu me ri zmom, ra stu ćim ma -te ri ja li zmom i ži vo tnim ko mfo rom.

Bri ta nski po kret Arts and Cra fts je izra stao na do ktri ni otpo ra pre ma ova kvoj ra pi dnoj ci vi li za ci jskoj trans - fo rma ci ji, obu hva ta ju ći či tav spe ktar li čno sti u či jem sre di štu pro mi šlja nja je obi čni čo vjek. Uka pi ta li sti čkom si ste mu i indu stri jskoj pro du kci ji Pu gin, Ru skin i Mo rris vi de oru đe za eksplo ata ci ju ra d -ni ka, pra će nim de hu ma ni zi ra nim okru že njem i ži vo tnom de gra da ci jom, ko je se mo že pre va zi ći sa mora di ka lnom so ci ja lnom pre obra zbom.

Re vi ta li zi ra nu este ti ku, za do vo ljstvo u ra du i so ci ja lne vri je dno sti engle ski re fo rma to ri pro na la ze u sre dnjo -vje ko vnom ra zdo blju go ti ke kroz ko ju će za na tli ja opet mo ći iska za ti ma nu alnu vje šti nu i izra đi va ti je dno -s ta vne i kva li te tne pre dme te sa pro mi šlje nim orna me ntom. Bi je dno indu stri jsko okru že nje bi tre ba leza mi je ni ti idi li čne ma nu fa ktu re u ko ji ma će „go spo da ri svo ga ra da“ stva ra ti pro du kte izva ja ne svo jim ru -ka ma i kre ira ti isti nsku umje tno st. Svo je ro ma nti zi ra ne vi zi je Mo rris i We bb ostva ru ju kroz arhi te ktu ru, ente -ri jer i di za jn na mje šta ja „Crve ne ku će“, gra di te ljske pa ra di gme po kre ta, u ko joj je sve do na jsi tni jeg de ta ljaplod za na tskog ra da. Re zi de nci ja je izlo žbe ni ekspo nat u ko joj su „Mo rris i nje go vi pri ja te lji pu sti li da senji ho ve ima gi na ci je vi nu ka re ali za ci ji ba jko vi te ve rzi je sre dnjo vje ko vnog ente ri je ra“.4

3 Freyd Sigmund, Civilization and ItsDiscontents, (1929.), Chrysoma Associ-ates Ltd, Aylesbury, 2005.,str.13.

4 Coleman D. Brian, Historic Arts &Crafts Homes of Great Britain, GibbsSmith, Layton, 2005, str. xi

11


Re fo rma to rske vi zi je i no sta lgi čno pri zi va nje pro šlo sti no se u svo jim te me lji ma vi dnu ko ntra di kto rno stpo kre ta jer ma nu alno izra đe ni pre dme ti ci je nom ne mo gu pa ri ra ti se ri jskoj pro du kci ji ta ko da ova kveente ri je re mo gu pri ušti ti sa mo oda bra ni i imu ćni. Li je vo ori je nti ra ni pro ta go ni sti Arts and Cra ftsa se su -če lja va ju sa so pstve nom do ktri nom, pri če mu anti indu stri jski bu nt ne mi no vno vo di ka uru ša va nju avan -ga rdnog po kre ta.

Arts and Cra fts je otvo rio mno štvo pi ta nja, po nu dio ne ke idi li čne odgo vo re, ali i po ta knuo bro jne na -do la ze će, pre va sho dno evro pske ko nti ne nta lne, po kre te ka istra ži va nju inte ra kti vne re la ci je izme đu

Sli ka 1. Mo rris Wi lli am i We bb Phi lip:Ula zni hol, “The Red Ho use“,

Be xle yhe ath, 1859.

12


dru štve nog si ste ma i arhi te ktu re, se ri jske pro du kci je i ma nu -alnog ra da, ra zu mi je va nja sa mog pro ce sa di za jna i ulo geko ri sni ka.

Ia ko su ese nci ja lne ide je no vog sti la za če te na oto ku, Ve li kaBri ta ni ja osta je na pe ri fe ri ji umje tni čkih zbi va nja ko ja se se leu ko nti ne nta lnu Evro pu. Inte re sa ntno je pra ti ti taj prije laz pre -ko La Ma nchea i pro ta go ni ste ko ji su bi li umje tni čkom spo -nom u izra nja nju Art No uve aua.

Art No uve au se mo že po zi ci oni ra ti u mo de rnu ili izvan nje,pri če mu ga nje go va ambi va le ntno st upra vo de fi ni ra kao po -slje dnji dah pro šlo sti i ra đa nje no vog sti lskog izra za.

U Bru sse lsu, Be ču, Kölnu ili Münche nu, ce ntri ma no ve umjet - no sti, stva ra oci te že bri sa nju ko ne kci ja sa po vi je snimsti lo vi ma, že le ispo če tka gra di ti no vu do ktri nu i vi zu alni je zik,dok Pa riz ko ke ti ra sa pro šlo šću pro na la ze ći u ro ko kou za nats -ku fra ncus ku su pre ma ci ju i na ci ona lno ku ltu rno bla go ko je jenu`no re vi ta li zi ra ti.

Ko rak po ko rak no va umje tno st, na ro či to u pe ri odu 1896-1904, osva ja Evro pu, pri če mu nje ni pro ta go ni sti pro di ru uaka de mi je i drža vne aso ci ja ci je, zba cu ju ći sa tro no va vla da -ju će ko nze rva ti vce.

Mno gi po vje sni ča ri je ime nu ju „este tskim so ci ja li zmom“ jerpo ku ša va umje tno st, sli čno svo joj Arts and Cra fts pre te či,pri bli ži ti ma sa ma i kroz uče sta le uto pi sti čke ide ale una pri je -di ti čo vje kov ži vot. No va umje tno st je vo đe na bu ntom pro tivpret ho dnog, oko šta log i ko nze rva ti vnog, aka de mi zma, dokse sa mo u Fra ncu skoj pro gre si vni umje tni čki ta las uta pa uinsti tu ci ona lnu na ci ona lnu ku ltu ru i de po li ti zi ra no po ima nje

13

Sli ka 2. Va llin Eu ge ne: „Ma ison Ma sson“, Na ncy, 1903.


Art No uve aua. Uo bi ča je no li je vo ori je nti ra ni pro ta go ni sti supe rci pi ra li no vu umje tno st kao isti nsku po lu gu za du blje so -ci olo ške re fo rme. Taj so ci ja li sti čki vi rus je pre ni jet sa bri ta n -skog oto ka gdje pi oni ri Arts and Cra ftsa opo ni ra juindu stri ja li za ci ji, toj „ci vi li za ci jskoj bo le sti“, i ma ši ni, če li čnomsi mbo lu so ci ja lne obe spra vlje no sti ra dni ka.

U be lgi jskom i fra ncu skom Art No uve auu orna me nt po sta jeorga nskim di je lom ente ri je ra i mo bi li ja ra, pri če mu se po ten -ci ra de ko ra ci ja ko nstru kti vnih ele me na ta, stu bo vi se „gra na -ju“ i este tski pre li je va ju u unu tra šnji pro stor.

Sli ka 3. Ho rta Vi ctor: Ente ri jer ula znog ho la „Van Ee tve lde Ho use“, Bru sse ls, 1895.

Sli ka 4. Art No uve ua „Pa la is de Co lo ni es“ ente ri jer, Bru sse ls, 1897.


I ele me nti na mje šta ja se orga nski uta pa ju u je di nstve ni vo ka bu lar. U sva kom de ta lju se ogle da uni kat -ni au to rski izraz, vo đen je dnom stva ra la čkom ru kom ko ja obli ku je bi omo rfni na mje štaj i či ja se fo rmapre ta če u ente ri je rske plo he i ekspre si vnu ko nstru kci ju.

I u ka ta lo nskom Mo de rni smu se ra zvi ja se nzu alni i na dre alni izraz no ve umje tno sti u ko joj Ga udi, njenklju čni ekspo ne nt, fa sci na ntnim fo rma ma gra di ose bu jni i ima gi na rni umje tni čki svi jet.

Ga udi bje ži od ra vne li ni je, nje go va umje tno st je ne po zna je. Svo je sno ve pre tva ra u tro di me nzi ona lneobli ke, ne ra zdva ja ju ći arhi te ktu ru od ente ri je ra i mo bi li ja ra. Mo rski ta la si i ško ljke se uvla če u unu traš -njo st, kre ira ju ći za pa nju ju ću igru ne spu ta nih fo rmi i mi sti čnog ko lo ri ta, u ko joj je di za jn na mje šta ja uslu žbi orga nske au to rske pri če.

15

Sli ka 5. Ga udi Anto ni: Ente ri jer sa lo na „Ca sa Ba ttlo“ , Ba rce lo na, 1904-06.


NAPOMENA

određene stranice nisu prikazane u elektronskoj verziji dokumenta

56

Sli ka 61. Edwa rd Wi lli am Go dwin:Ele me nat za sje de nje

u anglo-ja pa nskom sti lu, 1873.

Edwa rd Wi lli am Go dwin (1833-1886.), je dan od ute me lji te lja anglo-ja pa nskog po kre ta, kroz vje štodi za jni ra ni pro zra čni na mje štaj la nsi ra ori gi na lni au to rski je zik.

Ia ko ni ka da ni je po sje tio Ja pan Go dwin pa žlji vo ana li zi ra mu ze jske ekspo na te i ko nstru kci ju, iz če gapro izi la ze pro zra čne ele ga ntne li ni je nje go vog mo bi li ja ra, ko jim opre ma i so pstve nu ku ću.

Dru gi je dna ko zna ča jan ekspo ne nt po kre ta, Ško tla nđa nin Chri sto pher Dre sser (1834-1904.), fo ku si rase na di za jn pro du ka ta i te ksti la, eta bli ra ju ći se i kao ko me rci ja lni umje tnik ko ji, za ra zli ku od ve de taengle skog po kre ta za umje tno st i za na tstvo, ne odbi ja te hno lo ške ino va ci je i se ri jsku pro du kci ju.

Nje go va uvje re nja uno se kru ci ja lne pro mje ne u vla da ju ći vi kto ri ja nski ukus na na čin da fo rma pre vla -da va de ko ra ci ju.

Ra de ći za ta da šnje vo de će ra di oni ce Dre sser pro mo vi ra ge ome tri jske obli ke i sti li zi ra ne orga nske mo -ti ve uz po te nci ra nje fu nkci ona lno sti pre dme ta. Za ra zli ku od svog me nto ra Owe na Jo ne sa, Dre sser


za go va ra no vu este ti ku i apstra ktan pri stup oslo bo đen aso ci ja ci ja po vi je snih sti lo va.

Na kon po sje te Ja pa nu 1877. Dre sser je isti nski fa sci ni ran Ori je ntom gdje apso rbi ra ose bu jne ku ltu ro -

lo ške vri je dno sti i ispi su je svo je uti ske u knji zi „Ja pan, nje go va arhi te ktu ra, umje tno st i umje tni čka ma -

nu fa ktu ra“ iz 1882:“Mo že mo po su di ti što je do bro od svih lju di, ali mo ra mo de sti li ra ti sve što po su di mo

kroz naš so pstve ni rad“.26

Kao osno vnu po dlo gu za umje tno st po kret ra zvi ja ku lt este ti ke ko ja tre ba bi ti do stu pna svi ma, a nesa mo pri vi le gi ra noj eli ti.

Sli ka ri Ja mes Whi stler i Au brey Be ardsley, kao i knji že vna ve li či na Oscar Wi lde, gla sno go vo rni ci no -ve este ti ke, pro bu đe ne slo bo de i re vi ta li zi ra nog dru štva, vo đe ni su mo tom „umje tno sti za do broumje tno sti“28, u ko jem izno se vi đe nja da ese nci ja lna umje tno st ne smi je bi ti se rvis drža ve ili vla da -ju će re li gi je.

26 Checkland Olive, Japan and BritainAfter 1859: Creating Cultural Bridges,Routledge, London, 2003, str. 93.

27 Op.aut.: Čajnik dizajnera ChristopheraDressera iz 1879. obilježava početak di-zajnerske evolucije u industrijskoj proiz-vodnji čime se direktno pobijajutehnološka ograničenja ovoga pokreta inajavljuje rađanje novih stilova.

28 Op.aut.: Ovaj slogan je proistekao izfrancuskog „L'Art pour L'Art“. Smatra seda je prvi put ovu doktrinu s početka 19.stoljeća primjenio Teophile Gautier, fran-cuski poet.

57

Sli ka 62. Chri sto pher Dre sser: Sta lak za to st, oko 1880.

Sli ka 63. Chri sto pher Dre sser: Ča jnik, 1879. 27


29 Op.aut.: Revolucionarna slika, poz-natija kao “Whistlerova majka”, sa res -triktivnom upotrebom kolorita u skoroakromatskom tonu, bila je razlogomžučnih polemika u senzitivnom viktori-janskom društvu.

58

Sli ka 64. Ja mes Whi stler: „Po rtretumje tni ko ve ma jke“, 1871.29


Ra zi la ze se sa Ru ski no vom do ktri nom u ko -joj umje tno st tre ba bi ti ko ri sna ili ima ti mo ra -lni cilj, ne go pra te pre ra fa eli tskog po etuDa ntea Ga bri elea Ro sse ttia u nje go vom pro -mi šlja nju o umje tno sti ko ja sa mo tre ba bi ti li -je pa i ti me opra vda ti svo ju egzi ste nci ju.Uje dno, umje tno st ne smi je bi ti pu kare pro du kci ja re ali sti čnog svi je ta, ne go po nu -di ti alte rna ti vnu vi zi ju.

Ova kve ekstra va ga ntne vi zi je su či tlji ve iz izvi -je nih akro ma tskih li ni ja Au bre ya Be ardsleya,oso bi to crte ža za Wi lde ov ko mad „Sa lo me“,u ko jem se na zi re gro te skna ero ti ka i le lu ja -va de ko ra ci ja no vog ko nti ne nta lnog sti la.

Po tra ga za no vom este ti kom, kao ni ka da ra -ni je, pri bli ži la je umje tni ke, arhi te kte i di za jne -re u za je dni čkom stva ra nju arti sti čkih ku ća,ente ri je ra i na mje šta ja, ali i kroz uza ja mnupo tre bu kre ira nja ku lta lje po te u sva ko dne v -nom ži vo tu.

Mi ni ma li sti čki pri stup i ra ste rska ge ome tri j -ska či sto ća umje tni čkog vo ka bu la ra este t -skog po kre ta su „pro krči le sta zu“ odna go mi la nih orna me na ta i de ko ra ci ja, otva -ra ju ći pro laz za re fo rma to rski li ko vno-fu n kci -o na lni je zik sa po če tka 20. sto lje ća, ta ko dase po kret pre po zna je kao umje tni čka tra nzi -ci jska spo na ka na do la ze ćem Art No uve au.U Go dwi no vom i Dre sse ro vom opu su, nji ho -vom pro gre si vnom osku dnom izra zu, mo žese otkri ti i rje čnik De Sti jla, Ba uha usa, ra nihmo de rni sta, ali i re ce ntnih mi ni ma li sta.

30 Op.aut.: ”Paunova suknja” je Beard-sleyeva ilustracija za Wildeov komad“Salome”. “Paunova soba” predstavljaremek-djelo dekorativnog murala uanglo-japanskom stilu.

59

Sli ka 65. Au brey Be ardsley:“Pa uno va su knja“,1892. 30


NAPOMENA


ART NO UVE AU U BE LGI JI

„Li ni ja je sna ga“

He nry van de Ve lde

Be lgi ja, ta da šnja pro spe ri te tna ne za vi sna ze mlja,ubrza no sli je di bri ta nska te hno lo ška zbi va nja ko ja ima -ju sna žan impa kt u svim stru ktu ra ma mla dog dru štva.So ci ja li sti čka vla da i li be ra lna mo na rhi ja usva ja ju pro -gre si vnu le gi sla ti vu, ko jom le ga li zi ra ju si ndi ka lna udru -že nja uvo de ći za ko nski re gu li ra ne ra dne sa te i uvje teza sta ro snu mi ro vi nu. Kao osje tlji vi etni čki ama lgamVa lo na ca i Fla ma na ca, još od re ne sa nsnog pe ri oda jevi dljiv izo sta nak ka ra kte ri sti čnog sti lskog vo ka bu la rašto je otvo ri lo mo gu ćno st eta bli ra nja no vog umje tni -čkog pri stu pa i, uje dno, si mbo la na ci ona lnog ide nti te -ta. Be lgi ja po sta je ko lo ni ja lnom si lom što je, uzindu stri jski za mah, vo di lo ka ja ča nju vi še sre dnje kla -se i mla de bu ržo azi je ta ko da pri liv no vca po ti če izra -nja nje no vog sti la.

Sli ka 112. Ho rta Vi ctor: De talj ste pe ni šta

85


Sl.113. Bru sse ls sa kra ja 19. sto lje ća


Umje tni čka eksplo zi ja Art No uve aua za po či nje u Bru sse lsu, pre sto lni ci po kre ta i ce ntru spe ci fi čnog men -ta li te ta na kra ju 19. sto lje ća, Fin de Si eclea u ra zmje ni ava nga rdnih ide ja i so ci ja lne ema nci pa ci je.

Ono što se do ga đa na oto ku pri vla či Vi cto ra Ho rtau, He nrya van de Ve ldea i Gu sta vea Se rru ier-Bo - vya, be lgi jske arhi te kte i di za jne re, ko ji se upo zna ju sa na pre dnim ra dom engle skih di za jne ra nabruss e lskoj Svje tskoj izlo žbi održa noj 1897.

Inte gra ci ja ra zli či tih umje tni čkih gra na je po ta knu ta do la skom Wa lte ra Cra nea i nje go vih so ci omo ra l -nih ide ja o po mi re nju dru štva i umje tno sti, u ko ji ma su arhi te kta i za na tli ja vo đe ni je di nstve nom kre -ativ nom ru kom.

Ova kve arti sti čke ta la se pre po zna je Vi ctor Ho rta (1861-1947.) osla nja ju ći se na ma nu alnu izve dbu, alipo ku ša va ju ći uve za ti pri mi je nje nu umje tno st i indu stri ju.

Vi ctor Ho rta se sma tra pi oni rom ko nti ne nta lnog Art No uve aua, ra be ći obli ke i li ni je inspi ri ra ne pri ro -dom i bi ljka ma, te dvo stru ke kri ve ko je će ka sni je bi ti pre po zna te kao „be lgi jske li ni je“.

87

Sli ka 114. Pla kat Svje tske izlo žbe uBru sse lsu, 1897.

Sli ka 115. „Be lgi jske li ni je“ na ula znim vra ti ma Ho rti ne ku će


Sli ka 116. Ente ri jer po tkro vlja Ho rti ne ku će


NAPOMENA


MO DE RNI SMO I ANTO NI GA UDI

„Čo vjek ne kre ira...on otkri va“

Ga udi Anto ni

Na prelazu sto lje ća no vi stil pod ime nom Mo de rni smo jesvo jim ose bu jnim di sti nkti vnim izra zom osvo jio i Špa ni ju,sa ce ntra lnom umje tni čkom sce nom u Ka ta lo ni ji i nje nomce ntru Ba rce lo ni.

Ka ta lo nski Mo de rni smo do ži vlja va sna žnu ekspa nzi ju u či -joj po za di ni le ži afi rma ci ja ove po kra ji ne, uz ja ča nje po li -tič kog na ci ona li zma i gra đa nskih pra va u odno su nace ntra lnu vla st.

Po kret je izro nio iz vi še sto lje tne bo rbe za au to hto ni je zik iku ltu ru ta ko da je i lo gi čan sli jed nje go vog pri ori te tnogispo lja va nja u pi sa noj ri je či, ra pi dno pro ži ma ju ći umje tni -č ki, po vi je sni i po li ti čki aspe kt pro bu đe nog ka ta lo nskogdru štva.

So ci oe ko no mski pro spe ri tet i za mah indu stri jskog ka pi ta -li zma su uzro ko va li izne na dni uzlet urba nih ce nta ra, po -tak nut inve sti ci jskim inje kci ja ma izra sta ju ćeg slo ja mla deka ta lo nske bu ržo azi je.

Pro dor no vog sti la slo bo dnom upo tre bom ra zno vrsnihobli ka u če li ku i ke ra mi ci uz za drža va nje i obna vlja nje

Sli ka 165. Ele me nti na mje šta ja u Mo de rni smo sti lu


tra di ci ona lnih te hni ka i ma te ri ja la, pre va sho dno ope ke, re zu lti rao je uni ka tnim umje tni čkim je zi komko ji se sa izvo rnim Art No uve au om su sre će kroz orga nske i flo ra lne fo rme.

Pod uti ca jem ide ja Ru ski na i Mo rri sa re vi ta li zi ra ju se za bo ra vlje ni au to hto ni za na ti, pri če mu arhi tek tisa gle da va ju sve obu hva tnu de ko ra ti vnu umje tno st ko ju će ra zvi ja ti u sva kom po je di na čnom ente ri -je r s kom de ta lju i di za jnu na mje šta ja.

Kroz ka ta lo nski Art No uve au izraz je ne ra ski di vo ve za no ime Anto nia Ga udia (1852-1926.), je dnog odna jve ćih i na jo ri gi na lni jih arhi te ka ta i di za jne ra pro šlog sto lje ća. Iskre na bo rba za je zik, tra di ci ju i na ci -ju je stvo ri la po go dno tlo za ovog čo vje ka izra zi tih umje tni čkih sklo no sti i se nzi bi lnog ta le nta ko jeg je,kao stva ra la čku „ano ma li ju“, te ško svrsta ti u po je di ni po kret jer kre ira usa mljen, uni ka tan i pre po zna -t ljiv sti lski je zik.

Sa je dne stra ne Ga udi ra zvi ja se nzu alan i orga nski sko ro na dre alan po tez, ko ji vu če ka Art No uve auu,a sa dru ge da je oso bni iskri vlje ni pe čat go ti čkom sti lu. Ipak ga hi sto ri ča ri arhi te ktu re na jče šće ime nu -ju „ocem ekspre si oni sti čke arhi te ktu re“, ko ji je pre ko di sto rzi ra nih i bi omo rfnih fo rmi do se gao je danpo tpu no no vi, ino va ti vni i vi zi ona rski umje tni čki izraz.

Blok apa rtma na „Ca sa Ba tllo“ pre dsta vlja na jbo lji pri mjer Ga udi e vog to ta lnog anga žma na i ra di -ka lno pre po zna tlji vog sti lskog izra za. Pro je kt re ko nstru kci je po sto je ćeg fa sa dnog pla tna je iza zvao

122

Sli ka 166. Ga udi Anto ni

Sli ka 167. Ga udi Anto ni: „Ca sa Ba tllo“,Ba rce lo na, 1904-06.

Sli ka 168. Ga udi Anto ni: De talj fa sa de„Ca sa Ba tllo“, Ba rce lo na, 1904-06.


žu čne ra spra ve kod gra dskih vla sti jer pre dvi đa impre si vnu orga nsku fa sa du sa ima gi na ci jomuzbu rka nih ta la sa u ma te ri ja li za ci ji ke ra mi ke, ka me na, bo je nog sta kla i no sa ča od vu če nog že lje -za ko ji pri drža va ju ba lko ne, inspi ri ra ne ve ne ci ja nskom ma skom, mo rskim pe jza žom i ško ljka ma.

Svoj ne spu ta ni sku lpto ra lni pri stup Ga udi na jbo lje iska zu je u obli ko va nju kro va, di mnja čkih i ve nti la ci -onih otvo ra, pri če mu su pri mje tni inspi ra ti vni ja pa nski tra di ci ona lni mo ti vi oli če ni u le đi ma zma ja ili gla -vi ci bi je log lu ka.

Mo rski mo ti vi algi se na sta vlja ju u ce ntra lnom stu bi šnom pro sto ru i do da tno su po te nci ra ni pla vomke ra mi kom i za kri vlje nim li ni ja ma ste pe ni šne ogra de.

123

Sli ka 169. Ga udi Anto ni: De talj kro va, „Ca sa Ba tllo“, Ba rce lo na, 1904-06.

Sli ka 170. Ga udi Anto ni: De talj atri ja lnog pro sto ra, „Ca sa Ba tllo“, Ba rce lo na, 1904-06.


Ente ri jer i unu tra šnja opre ma „Ca sa Ba tllo“ su u skla dnoj ha rmo ni ji sa ekste ri je rom, nje go vim apstra ktnimna dre alnim fo rma ma bez pra vih li ni ja, u ko ji ma do mi ni ra ju orga nske fo rme u obli ku mo rskih ta la sa. Gaudi„na pa da“ pra vi ugao smje lim si nu so idnim li ni ja ma, ko je se pro pi nju i pa da ju, stva ra ju ći ne mi rnu sli kuvrtlo ga obli ka i ko lo ra. Sva ki ugao ente ri je ra pre dsta vlja uni ka tan i inve nti van de talj, ko jeg Ga udi ma jstor -ski izvo di i di za jni ra u bli skoj sa ra dnji sa vrhu nskim za na tli ja ma, kre ira ju ći unu tra šnji „ži vi“ pro stor.

Kroz ve li ke mo za ične pro zo rske otvo re ula zi mi sti čno svje tlo, otva ra ju ći unu tra šnji na dre alni pro storjer, po Ga udiu, „sjaj je svje tlo, svje tlo do no si sre ću i sre ća je du ho vno za do vo ljstvo“.56

Po se bno je po sve ćen di za jni ra nju drve nih vra ta, bo je nog sta kla u ne pra vi lnim obli ci ma, ke ra mi čkihplo či ca i ka mi na.

Na mje štaj pre dsta vlja orga nski i ne odvo ji vi dio ente ri je rske cje li ne. Ergo no mski ri je še ne „Ba tllo“ sto li -ca, dvo sjed, tro sjed i klu pa, izra đe ni od hra sto vi ne, re mek su dje la i iko ne di za jna na mje šta ja.57

Sva ki de talj je ana to mski ra zra đen, od pro stra nih na slo nja ča za ru ke do sku lpto rski obli ko va nih sje -da la i na slo na.58

56 Cuito Aurora i Montes Cristina, Comp -lete Works: Gaudi, Loft Publications,Barcelona, 2002, str. 226.

57 Op.aut.: Dizajnirajući „Battlo“ stolicuGaudi uzima otisak leđa jednog pro -sječ no građenog radnika koji mu služikao kalup za izradu ergonomskog na-slona elementa.

58 Op.aut.: Dvosjed je predviđen za trpe-zarijski prostor, pri čemu je šire sjedalonamijenjeno ženama i širokoj nezgra -pnoj odjeći sa početka 20. stoljeća.

124

Sli ka 171. Ga udi Anto ni:Ente ri jer „Ca sa Ba tllo“, ori gi na lna fo to gra fi ja, 1907. Sli ka 173. Ga udi Anto ni: Stro p sa ra svje tom i vra ta, Ba rce lo na, 1904-06.


Sli ka 172. Ga udi Anto ni:Ente ri jer gla vnogsa lo na „Ca sa Ba tllo“ , Ba rce lo na, 1904-06.


Sli ka 174. Ga udi Anto ni: „Ba tllo“ dvo sjed, 1907.


NAPOMENA


SE CE SI JA

„Sve mo de rne kre aci je mo ra ju ko re spo ndi ra ti no vim ma te ri ja li ma, za htje vi ma sa da šnjo sti i odgo va ra ti mo de rnom čo vje ku; one mo ra ju ilu stri ra ti na šu de mo kra tsku, sa mo uvje re nu,

ide alnu pri ro du i uze ti u obzir ko lo sa lna te hni čka i na učna do sti gnu ća, kao i te me ljnu pra kti čnu te nde nci ju – to je sva ka ko oči gle dno.“

Otto Wa gner

Na prelazu sto lje ća Beč po sta je do mi ni ra ju ćim ce ntrom no vih umje tni čkih i ku ltu rnih ide ja ko je ko la juispod po vrši ne pre kri ve ne vla da ju ćim tra di ci ona li zmom. Inte le ktu alna kli ma au stro uga rskog dru štvaje na ra zme đu be skra jnog vje ro va nja u te hno lo ška do sti gnu ća i indu stri ja li za ci ju sa je dne, i kra jnje re -zi gna ci je re akci ona rne stru je sa dru ge stra ne, pro iza šle iz ne izvje sno sti ambi je nta pro že tog tru snimpo slje di ca ma ko je ova kvi isti nski pre obra ža ji dru štva no se sa so bom.

Ia ko ne ko li ko de ka da bez ra tnih su ko ba, u Au stro uga rskoj du ali sti čkoj mo na rhi ji se osje ća ju po li ti čkei so ci ja lne te nzi je ko je na la ze po dlo gu u ne ri je še nim vi še na ci ona lnim pi ta nji ma, pra će nim vi ru somanti se mi ti zma. Sje me ovog na ci ona li sti čkog ra zdo ra je ubrza no pro kli ja lo i do bi lo ka ta kli zmi čnu fo r -mu, te ne po vra tno pro mije ni lo svje tski po re dak u na stu pa ju ćim go di na ma.

Pro ti vrje čno st tra nzi ci onog au stro uga rskog dru štva je re zu lti ra la uti ra njem no vih sta za i ava nga rdnihide ja u na učnim, ku ltu rnim i umje tni čkim kru go vi ma, ali i stva ra njem i ema nci pa ci jom že nskih po kre -ta, ko ji odbi ja ju usta lje nu i „de ko ra ti vnu“ ulo gu u sje ni do mi na ntnog mu ška rca. Kre ati vni po ti caj izni - mnim inte le ktu alnim ostva re nji ma se pro na la zi upra vo u „te nzi ja ma i ra zmje ni ide ja izme đu pro vi nci jei gla vnog gra da Be ča..., kao i re pre si vnog sta va ka to li čke crkve pro tiv bi lo če ga no vog. To je po tpa li -lo duh otpo ra i kre ati vno sti iznje dre ne iz opo zi ci je.“74

Kra jnje fru stri ra ni ko nze rva ti vnim pri stu pom drža vne Aka de mi je li je pih umje tno sti, u Be ču se oku pi lane fo rma lna umje tni čka gru pa oko re no mi ra nog sli ka ra Gu sta va Kli mta (1862-1918.) či ji čla no vi di je leide ju po sve će no sti no vim sti lskim stru ja nji ma.

74 Ackerl Isabella, Viena Modernism1890-1910., Federal Press Service,Beč, 1999, str. 8.

149


Sli ka 214. Beč, gla vni grad Au stro uga rske mo na rhi je, 1900.


Pra te ći Mo rri so vu do ktri nu do ki da nja po dje le na li je pu i pri mi je nje nu umje tno st, kao i za go va ra nja po -v ra tku ma nu alnog ra da či ja re vi ta li za ci ja mo že oda gna ti mo ra lni pad au stro uga rskog dru štva, Kli mtpra ćen ne ko li ci nom umje tni ka iz ra zli či tih di sci pli na na pu šta Aka de mi ju.

Godine 1897. se ute me lju je be čka se ce si ja, po zna ta i kao Uni ja au stri jskih umje tni ka75 ko ja, ia ko bezspe ci fič nog pra te ćeg osni va čkog pro gra ma, inte gri ra ši ro ku le pe zu umje tni ka i uno si ta las svje ži ne ure tro gra dnu i sta gni ra ju ću au stri jsku ku ltu rnu sce nu.76

Kao da je su đe no ko ntro ve rznom Gu sta vu Kli mtu da po ve de se ce si oni ste iz vo de će au stri jske umje -t ni čke aso ci ja ci je jer se u nje go vom opu su pre po zna je sav na go mi la ni re vo lt pro tiv usta lje nog i sva ki -da šnjeg. U fo ku su Kli mto vih mo ti va su že ne iz ra zli či tih sta le ža u ko mfo rnim i je dno sta vnim no šnja ma,ko je to li ko odu da ra ju od ta da šnjih uskih ko rze ta i tra di ci ona lnih mo de la.

75 Op.aut.:Originalno ime na njemačkomglasi Vereiningung Bildender KünstlerÖsterreichs, dok sam naziv secesijapotiče od latinskog secessio plebis,odnosno, događaja iz 5 stoljeća p.n.e.koji opisuje povlačenje plebejaca iz an-tičkog Rima na obližnje brdo Aventineprotestujući zbog oduzimanja njihovihpolitičkih prava od strane vladajućihpatricija.

76 U svom prvom pismu Akademiji, sece-sionisti obrazlažu: „Kao što je Odborsvjestan, grupa umjetnika unutar asoci-jacije već godinama pokušava da iskažesvoje umjetničke poglede. Ova viđenjakulminiraju priznavanjem nužnosti do-vođenja umjetničkog bečkog života umnogo življi kontakt sa kontinuiranim ra -zvojem umjetnosti u inozemstvu, kao ipostavljanjem izložbi na čisto umjetničkastopala, oslobođena bilo kakvih komerci-jalnih razmatranja, i na taj način buđenjainteresa širih krugova za čistim moder-nim pogledom na umjetnost; na kraju,poticanjem veće brige za umjetnost uzvaničnim krugovima.; Umjetnost u Beču1898-1918, Peter Vergo Phaidon PressLimited, Oxford, Drugo izdanje, 1986.

151

Sli ka 215. Kli mt Gu stav: “Be etho ve nov friz“, 1902.


NAPOMENA


ART DE CO U SJE DI NJE NIM AME RI ČKIM DRŽA VA MA

„Gdje je Art No uve au bio te žak, slo žen i na trpan, Art De co je či st i po tpun. Li ni je Art De coa se ne ko vi tla ju kao u ce ntru vrtlo ga;

ako su za kri vlje ne, one su po ste pe ne i pro či šće ne, pra te ći fi ni luk; ako su ispra vlje ne, one su pra ve kao ra vna lo.“

Arie van de Le mme

Evro pska ari sto kra ti ja i emi gra nti pre no se Art De co na no vi ko nti ne nt gdjega umje tni ci, arhi te kti i di za jne ri „ame ri ka ni zi ra ju“ pre vo de ći ga u se ri jskopro du ci ra nu este ti ku, si mbol pro gre sa i mo de rno sti. Art De co po sta jeorga nskim di je lom na ci ona lnog ide nti te ta ko ji ula zi u sva ku dru štve nu po -ru, oso bi to u Ho llywo od, na jmo ćni ji fi lmski me dij. Kroz fi lmsku indu stri juovaj de ko ra ti vni stil do se že do tad ne vi đe nu pro mo ci ju i eta bli ra se u estet -sku pa ra di gmu lu ksu za, gla mu ra i ma so vne po pu la rno sti.

Arhi te kto nska „eksplo zi ja“ u vi du obla ko de ra pre kri va Ame ri ku, a spe ci -fič ni vo ka bu lar Art De coa je utkan u vi so ke to rnje ve „Chrysler Bu ildi nga“ i„Ro cke fe ller Ce nte ra“. Si lu ete ovih obla ko de ra iz New Yo rka po sta ju si m -bo li ma te hno lo škog pro gre sa, gra di te ljskog „ame ri čkog sna“ u ko jem jeapso lu tno sve mo gu će i ostva ri vo.

Sli ka 279. Ta ylor Ho ra ce: Po ster “The Ro yal Ma il Li ne to New Yo rk“, 1920-1925.


„Chrysler Bu ildi ng“, arhi te kte Wi lli ama van Ale na (1883-1954.), na jre pre ze nta ti vni ji je pri mjer no vogsti la u ko jem arhi te kto nski ama lgam če li čne ko nstru kci je, fa sa dne ope ke i za vršne ste pe na ste kru neod ne hrđa ju ćeg če li ka tvo ri fa sci na ntnu fo rmu tada{njeg na jvi šeg obje kta na svi je tu.102 Po je di ni fa sa -dni orna men ti si mbo li zi ra ju „Chrysle ro vu“ mo ćnu au to mo bi lsku indu stri ju ko ji, uz impo za ntnu pa ra bo -li čnu ste pe na stu kru nu i dra ma ti čni ve rti ka li zam, da ju obje ktu sna žni sa kra lni pri zvuk.

U ente ri je ru ula znog ho la „Chrysle ra“ pre ovla da va lu ksu zni si enski po dni me rmer i zi dni crve ni ma ro -ka nski me rmer sa inko rpo ri ra nom inve nti vno ri je še nom zi dnom ra svje tom i stro pnim mu ra lom sli ka -ra Edwa rda Tru mbu lla.

Gra de se i spe kta ku la rni te atri, kao „Ra dio Ci ty Mu sic Ha ll“, ko ji ma te ri ja li za ci jom i fo rmom Art De coaiska zu ju opti mi zam i entu zi ja zam mla de ame ri čke na ci je.

196

102 Op.aut.: Titulu najvišeg objekta„Chrysler Building“ je zadržao samo 11mjeseci, nakon čega primat preuzima„Empire State Building“, novi Art Decoizdanak.

Sli ke 280. i 281. Alen van Wi lli am: „Chrysler Bu ildi ng“ i ente ri jer ula znog ho la, New Yo rk, 1928-1930.


Sli ka 282. De skey Do na ld: Ente ri jer te atra „Ra dio Ci ty Mu sic Ha ll“, New Yo rk, 1932.


Mno ga evro pska umje tni čka emi gra ntska ime na, pre va sho dno be čki stva ra oci Pa ul Fra nkl, Fre de ri ckKi esler i Jo se ph Urban, na sta vlja ju sa ente ri je rskim i di za jne rskim anga žma nom na no vom ko nti ne ntu.

Pa ul Fra nkl (1878-1958.) tra nspo ni ra arhi te ktu ru obla ko de ra u di za jn na mje šta ja, pri če mu stva ra ose -bu jni orto go na lni stil, sa ka ra kte ri sti čnim pra vo uga onim ge ome tri jskim obli ci ma ko ji se ste pe na sto ni -žu u je di nstve nu ve rti ka lnu fo rmu.

Na kon 1925. di na mi čni svi jet ka pi ta li zma je otvo rio pu te ve di se mi na ci je Art De coa ko ji mu nje vi to pre -s ka če na ci ona lne, ku ltu rne i du ho vne gra ni ce. Dok se u Fra ncu skoj apli ci ra ju ri je tki i sku po cje ni ma -te ri ja li, sja jan de kor i pre te nci ozne inkru sta ci je, ame ri čka inte rpre ta ci ja sti la je ma nje ra sko šna ipo zi ci oni ra na u skro mni je okvi re.

Te hno lo ška opse si ja, brzi na, bro do gra dnja, au to mo bi lska i avi oi ndu stri ja po sta ju ka ta li za to rom svje-žih di za jne rskih ide ja u vi du ae ro di na mi čkih fo rmi i inko rpo ri ra nih orna me na ta na zva nih „brzimli ni ja ma“.

198

Sli ka 283. Fra nkl Pa ul:„Obla ko de rski“ di za jn, 1927.

Sli ka 284. Fo rd Edsel i Gre go rie Eu ge ne: „Mo del 40“, 1934.


NAPOMENA


222

INDEX IME NA

AAlen van William – 194 Aalto Alvar – 7 Ashbee Robert Charles –43,151,156,213

BBadovici Jean – 187 Beardsley Aubrey – 55,57 Behrens Peter –75,130,138,139, 141-146,207,208,213 Bing Siegfried – 80, 180 Blake William – 78 Bradley Will – 52 Braque Georges – 184 Bugatti Carlo – 113,115,117,213Burn-Jones Edward – 35

CCezanne Paul – 184 Chareau Pierre – 191 Colman Samuel – 178 Crane Walter – 32,42,43,47,76,85,213Cranston Kaherine – 62

DDali Salvador – 129 Darby Abraham – 25 D'aronco Raimondo – 114 Darwin Charles – 81,202 Deskey Donald – 195 Dickens Charles – 27 Dresser Christopher – 27 Duchamp-Villon Raymond – 186 Dunand Jean – 190 Dupas Jean – 190

EEckmann Otto – 131 Ehmcke Fritz Hellmut – 138 Eiffel Gustave – 138 Einstein Albert – 69,130

FFischer Theodor – 139 Ford Edsel – 196 Ford Henry – 198 Frankl Paul – 196 Freud Sigmund – 9

GGalle Emile – 101,108,109,112 Gaudi Antoni – 5,13,76,119-129,202,208,212,213Giedion Sigfried – 5,89,91Gilbreth Lilian i Frank – 25 Godwin William Edward – 53,54,57,206 Goethe von Wolfgang Johann – 47Gregorie Eugene – 196 Gropius Walter –30,135,140,141,145,146Gruber Jacques – 112 Guimard Hector – 60,82,105-108, 132,200-202,208,212

HHillier Bevis - 183Hoffmann Josef – 40,77,155-167,169,200,206,208 Hokusai Katsushiko – 78,79 Horta Victor – 12,60,81,83,85-90, 95,96,98,106,200,202,204,212

Hugo Victor – 27 Hunt Richard Morris – 45,46

KKant Immanuel – 201 Kiesler Frederick – 196 Kirk Terry – 113 Klimt Gustav – 147,149,150Kohn Jakob – 155Kohn Josef – 155 Kokoschka Oscar – 150 Koloman Moser – 153,155-159, 162,163,167-169,206,208 Kotera Jan – 155 Kovačić Viktor – 155

LLauro Agostino – 114 Lalique Rene – 109 Le Corbusier - Jeanneret-GrisCharles-Édouard – 73,146,155,175,190,192Lemme van de Arie - 193Leroi-Gourhan Andre – 20 Lichtenstein Roy – 198 Loewy Raymond – 199 Loos Adolf – 141,155,170-175,207,213 Ludwig Ernst – 137

MMacdonald Margaret – 60,64,67 Mackintosh Rennie Charles –58,60-68,150,151,157,158,161,205,206,212,213 Mackmurdo Arthur – 78


223

MacNair Herbert – 67 MacNair Frances – 67 Majorelle Louis – 109,111 Mare Andre – 186 Marx Karl – 19,27,28,32Melnikov Konstantin – 190,192Meyer Adolf – 134,141 Michelangelo di Lodovico Buona-rroti Simoni - 66Mies van der Rohe Ludwig –134,146 Mollino Carlo – 117 Mondrian Piet – 164 Morris William – 9,10,15,30,32-49, 60,76,82,91,95,98,120,139,149,156,158,177,200-203,206,208, 211,213Mucha Alfons – 103 Muthesius Hermann –138.142,146,200,207,213Müller Johannes – 135

OOlbrich Maria Joseph –137,138,151-153,200,208 Owen Jones – 33,34,54

PPanek Carlo – 102 Panton Verner – 214 Patout Pierre – 190 Paul Bruno – 134-136 Pawson John – 68 Paxton Joseph – 70,71 Perret Auguste – 184,185 Pevsner Nikolaus – 5,30,40,41,66,82,155Piano Renzo – 202

Picasso Pablo – 166 Planck Max – 130 Plečnik Joža – 155 Prouve Victor – 109,112 Pryor Robert – 180 Pugin Augustus – 9,29,30,32,38,41,201,211

RRiemerschmid Richard – 132,133,138,140 Rietveld Gerrit – 164 Roentgen Wilhelm – 130 Rossetti Gabriele Dante – 57 Ruhlmann Jacques-Emile –16,187-190 Ruskin John – 9,27,29-32,38,41-43,49,57,91,120,139,156,201,211

SSauvage Henry – 110,111 Schiele Egon – 150 Schimdt Karl – 135 Sejranović Bekim – 200Sennett Richard – 201 Serruier-Bovy Gustave –85,98,99,200,202 Silvestrin Claudio – 68 Siza Alvaro – 68 Stickley Gustav – 40,48,49,51 Stoclet Adolphe – 161 Sue Louis – 186

TTassel Emile – 186 Taylor Horace – 193 Tesla Nikola – 9 Tiffany Comfort Louis –

109,177-182 Thonet Michael – 72-74,155,172 Trumbull Edward – 194

UUrban Joseph – 196

VValerí i Pupurull Salvador – 118 Vallin Eugene – 11 Van de Lemme Arie – 193 Van de Velde Henry – 16,80,83,85,91-98,138-143,200,208,213Van Gogh Vincent – 81 Venturi Robert – 66 Viollet-le-Duc Eugene-Emmanuel– 102 Voysey Charles – 41,42,213

WWäerndorfer Fritz – 157 Wagner Richard – 5 Wagner Otto – 14,60,145,147,153-156,208Warholl Andy – 198 Watt James – 25 Webb Philip – 5,9,10,34-40,163,203Wheeler Candace – 178 Whistler James – 55,56 Wilde Oscar – 53,55,57 Willson Fred – 197 Wren Christopher – 77 Wright Lloyd Frank – 51,67,138,206

ZZevi Bruno – 5,66


224


225

BI BLI OGRA FI JA

- Acke rl Isa be lla, Vi ena Mo de rni sm 1890-1910., Fe de ral Press Se rvi ce, Beč, 1999.

- Ba hr He rma nn, Bi ldu ng: Essa ys, Insel-Ve rlag, Le ipzig, 1901.

- Ba ynes Ken, Di za jn:Mo de li pro mje na, Lo ughbo ro ugh De si gn Press Ltd, She pshed, Le ice ste rshi re,2013.

- Che ckla nd Oli ve, Ja pan and Bri ta in After 1859: Cre ati ng Cu ltu ral Bri dges, Ro utle dge, Lo ndon, 2003.

- Co le Da vid, The Art and Archi te ctu re of C.F.A Vo ysey: Engli sh Pi one er Mo de rni st Archi te ct and De -si gner, The Ima ges Pu bli shi ng, Mu lgra ve, 2015.

- Co le man D. Bri an, Hi sto ric Arts & Cra fts Ho mes of Gre at Bri ta in, Gi bbs Smi th, La yton, 2005.

- Co lqu ho un Alan, Mo de rn Archi te ctu re, Oxfo rd Uni ve rsi ty Press, New Yo rk, 2002.

- Cu ito Au ro ra i Mo ntes Cri sti na, Co mple te Wo rks: Ga udi, Lo ft Pu bli ca ti ons, Ba rce lo na, 2002.

- Indu stri al De si gn Re ader, Go rman Ca rma, Allwo rth Press, New Yo rk, 2003.

- Cra ne Wa lter, The Cla ims of De co ra ti ve Art, La wre nce and Bu llen, Lo ndon, 1892.

- Cra ne Wa lter, Wi lli am Mo rris to Whi stler, G. Be ll & So ns, Lo ndon, 1911.

- De si gn Di sco urse, Hi sto ry, The ory, Cri ti ci sm, The Uni ve rsi ty of Chi ca go Press, ure dnik Ma rgo lin Vic -tor, Chi ca go, 1989.

- Die Fo rm, VII, Ve rlag He rma nn Be cke ndo rf, Be rlin, 1932.

- Encyclo pe dia of Inte ri or De si gn, ure dni ca Ba nham Jo anna, Ro utle dge, Lo ndon, 2015.

- Fo rd He nry, Ma chi ne ry, the New Me ssi ah, Fay Le one Fa uro te, Fo rum, New Yo rk, 1928.

- Fre yd Si gmu nd, Ci vi li za ti on and Its Di sco nte nts, 1929., Chryso ma Asso ci ates Ltd, Ayle sbu ry, 2005.

- Gi edi on Si gfri ed, Spa ce, Ti me, and Archi te ctu re, Ha rva rd Uni ve rsi ty Press, Ca mbri dge, 1959.

- Gra phic De si gn Hi sto ry, ure dni ci He ller Ste ven i Ba lla nce Ge orge tte, Allwo rth Press, New Yo rk, 2001.

- Gu ffey E. Eli za be th, Re tro: The Cu ltu re of Re vi val, Re akti on Bo oks Ltd, Lo ndon, 2006.

- Ha rrod Owen Wi lli am, Bru no Pa ul: The Li fe and Wo rk of a Pra gma tic Mo de rni st, Axel Me nges,2005.


- Ha uffe Tho mas, De si gn: A Co nci se Hi sto ry, La ure nce Ki ng Pu bli shi ng, Lo ndon, 1998.

- Hi ll Ro se ma ry, Pu gin, Go d's archi te ct, The Gu ardi ana, Lo ndon, 2012.

- Hi lli er Be vis, Art De co of the 20s and 30s, Stu dio Vi sta. Lo ndon, 1968.

- Ho ffma nn Jo sef, Mo ser Ko lo man, Ka ta log mit Arbe itspro gra mm der Wi ener We rksta tte, Beč, 1905.

- Jo nes Owen, Gra ma ti ka orna me nta, Day & Son, Li nco ln's Inn Fi elds, Lo ndon, 1856.

- Kru ft Ha no-Wa lter, Isto ri ja arhi te kto nske te ori je, Pri nce ton Archi te ctu ral Press, New Yo rk, 1994.

- Le roi-Go urhan Andre, Le Ge ste et la pa ro le, Albin Mi chel, Pa riz, 1964.

- Lo os Ado lf, Orna me nt i zlo čin, Mla do st, Za greb, 1952.

- Mo rris Wi lli am, Co lle cted Wo rks, XXII, Lo ndon, 1914.

- Mo rris Wi lli am, Co lle cted Wo rks, ure dni ca Mo rris May, Ro utle dge, 1992.

- Mu the si us He rma nn, Ja hrbuch des De utschen We rkbu ndes, Je na, 1912.

- Mu the si us He rma nn, Style-Archi te ctu re and Bu ildi ng-Art: Tra nsfo rma ti ons of Archi te ctu re in the Ni -ne te enth Ce ntu ry and Its Pre se nt Co ndi ti on, The Ge tty Ce nter, Sa nta Mo ni ca, 1994.

- No blet de Jo ce lyn, Po kret i še star, Go lden Ma rke ti ng, Za greb, 1999.

- Otto Wa gner: Re fle cti ons on the Ra ime nt of Mo de rni ty, ure dnik Ma llgra ve Ha rry, The Ge tty Ce nterfor Hi sto ry of Art and Hu ma ni ti es, Sa nta Mo ni ca, 1988.

- Pe vsner Ni ko la us, Ri cha rds Ma ude Ja mes, The Anti-ra ti ona li sts, Archi te ctu ral Press, Lo ndon, 1973.

- Pe vsner Ni ko la us, Pi oni ri mo de rnog obli ko va nja: Od Mo rri sa do Gro pi usa, Gra fi čki za vod Hrva tske,Za greb, 1990.

- Pi le Jo hn, A Hi sto ry of Inte ri or De si gn, La ure nce Ki ng Pu bli shi ng, Lo ndon, 2005.

- Pu gin W.N. Au gu stus, Co ntra sts, Lo ndon, ori gi na lno izda nje 1836. i do pu nje no 1841.

- Ra izman Da vid, Hi sto ry of Mo de rn De si gn: Gra phi cs and Pro du cts si nce Indu stri al Re vo lu ti on, Lau -re nce Ki ng Pu bli shi ng, Lo ndon, 2003.

- Ri cha rds Ma ude Ja mes, Who ’s Who in Archi te ctu re: From 1400. to Pre se nt Day, He nry Ho lt & Co,New Yo rk, 1977.

- Ri oux de Ma illou Pe dro, The De co ra ti ve Art of To day, The The ory of De co ra ti ve Art, An Anttho lo gyof Eu ro pe an and Ame ri can Wri ti ngs, 1750-1940.,Ya le Uni ve rsi ty Press, New Ha ven and Lo ndon,2000.

226


227

- Ro del P. Ke vin, Bi nzen Jo na than, Arts&Cra fts fu rni tu re: From Cla ssic to Co nte mpo ra ry, The Ta untonPress, Ne wto wn, 2003.

- Ru skin Jo hn, The Two Pa ths: Be ing Le ctu res on Art and its Appli ca ti on to De co ra ti on and Ma nu -fac tu re, 1859., G. Allen, Su nnysi de, 1884.

- Sche le uni ng Sa rah, Mo de rne: Fa shi oni ng the Fre nch Inte ri or, Pri nce ton Archi te ctu ral Press, NewYo rk, 2008.

- Se mbach Kla us-Ju rgen, Art No uve au, Ta schen, 1994.

- Se nne tt Ri cha rd, The Cra ftsman,Ya le Uni ve rsi ty Press, New Ha ven & Lo ndon, 2008.

- She ldon Roy, Are ns Egmo nt, Co nsu mer Engi ne eri ng: A New Te chni que for Pro spe ri ty, Ha rper andBro the rs, New Yo rk, 1932.

- Si lve rman L. De bo ra, Art No uve au in Fin-de-si ecle Fra nce: Po li ti cs, Psycho lo gy and Style, Uni ve r -si ty of Ca li fo rnia Press, Be rke ley and Los Ange les, 1992.

- So urces of Re gi ona li sm in the Ni ne te enth Ce ntu ry, ure dni ci Sa ntvo ort van Li nda, Ma eyer de Jan &Ve rscha ffel Tom, Le uven Uni ve rsi ty Press, Le uven, 2008.

- Sre dnji vi jek, ure dni ce Ba nham Jo anna i Ha rris Je nni fer, Ma nche ster Uni ve rsi ty Press, Ma nche ster,1984.

- Ta mes Ri cha rd, Wi lli am Mo rris, Shi re Pu bli ca ti ons, Lo ndon, 1972.

- The Indu stri al De si gn Re ader, ure dni ca Ca rma Go rman, Allwo rth Press, New Yo rk, 2003.

- Umje tno st u Be ču 1898-1918., Pe ter Ve rgo Pha idon Press Li mi ted, Oxfo rd, Dru go izda nje, 1986.

- Van de Ve lde He nry, A Cha pter on the De si gn and Co nstru cti on of Mo de rn Fu rni tu re, Pan, Be rlin,1897.

- Wa tkin Da vid, A Hi sto ry of We ste rn Archi te ctu re, La ure nce Ki ng Pu bli shi ng, Lo ndon, 2005.

- We ston Ri cha rd, Pla ns, Se cti ons and Ele va ti ons: Key Bu ildi ngs of the Twe nti eth Ce ntu ry, La ure nceKi ng Pu bli shi ng, Lo ndon, 2004.

- Ze vi Bru no, Po vi je st mo de rne arhi te ktu re I, Go lden Ma rke ti ng-Te hni čka knji ga, Za greb, 2006.


NAPOMENA


eko knjiga final za stampariju layout 1...erdin salihović „povijest enterijera i dizajna...

Documents