eğitim psikolojisi - pegem.net · ama akıllı çocuk sınıfına dışarıdan kestirme bir yol...

EğitimPsikolojisi

EditörDoç. Dr. Şerife IŞIK

YazarlarYRD. DOÇ. Didem AYDOĞAN

ARŞ. GÖR. NAZİFE ÜZBE ATALAYDoç. Dr. Mehmet KANDEMİR

Doç. Dr. Aslı TAYLIDoç. Dr. Ahmet Ragıp ÖZPOLATYrd. Doç. Dr. İsa Yücel İŞGÖR

Yrd. Doç. Dr. Dilek GENÇTANIRIMYrd. Doç. Dr. M. Ertuğrul UÇAR

Doç. Dr. Tahsin İLHANYrd. Doç. Dr. Ramin ALİYEVYrd. Doç. Dr. Özlem TAGAY

Yrd. Doç. Dr. Alper ÇUHADAROĞLUYrd. Doç. Dr. Mehmet PALANCI

Editör: Doç. Dr. Şerife IŞIK

EĞİTİM PSİKOLOJİSİ

ISBN 978-605-364-573-3DOI 10.14527/9786053645733

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2017, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye ait-tir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elekt-ronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan ki-taplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulun-ca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çev-rimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda fark-lı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Aralık 2013, Ankara5. Baskı: Eylül 2017, Ankara

Yayın-Proje: Özlem SağlamDizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kuşcuoğlu

Kapak Tasarım: Pegem Akademi

Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]

ÖN SÖZ

Bir küçücük oğlancık bir gün okula başlamış. Pek mi pek akıllıymış. Okulu da pek büyükmüş. Ama akıllı çocuk sınıfına dışarıdan kestirme bir yol bulmuş. Buna çok sevinmiş. Artık okul ona kocaman görünmüyormuş.

Bir zaman sonra bir sabah öğretmen demiş ki: “Bugün resim yapacağız.” “Ne güzel” demiş çocuk. Resim yapmasını çok severmiş. Her türlüsünü de yaparmış: aslanlar, kaplanlar, tavuklar, inekler, trenler, gemiler... Mum boyalarını çıkarmış ve çizmeye başlamış. Ama öğretmen “Durun” demiş “Henüz başlamayın!” ve herkes hazır olana kadar beklemiş. “Şimdi” demiş öğretmen, “Çiçek çizmesini öğreneceğiz.” “İyi” demiş çocuk. Çiçek çizmeyi çok severmiş ve pek güzellerini yapma-ya başlamış pembe, mavi, portakal mum boyalarıyla. Ama öğretmen “Durun” demiş. “Size nasıl yapılacağını göstereceğim.” Yeşil saplı kırmızı bir çiçek çizmiş. “İşte” demiş öğretmen. “Şimdi baş-layabilirsiniz.” Küçük çocuk bir öğretmeninin resmine bakmış, bir de kendininkine. Kendininkini daha bir sevmiş. Ama bunu söylememiş. Kağıdını çevirip öğretmeninki gibi yeşil saplı kırmızı bir çiçek çizmiş.

Bir başka gün küçük çocuk dışarıdan sınıfa açılan kapıyı tam bir başına açmayı başardığında şöyle demiş öğretmen: “Bugün çamurdan bir şey yapacağız.” “Ne iyi” demiş çocuk. Çamurla oyna-mayı çok severmiş. Her şeyi yapabilirmiş onunla: yılanlar, kardan adamlar, filler, fareler, arabalar, kamyonlar... Başlamış çamuru yoğurup sıkıştırmaya. Ama öğretmen demiş: “Durun! Daha başla-mayın!” ve beklemiş hazır olmasını herkesin. “Şimdi” demiş öğretmen. “Bir çanak yapacağız.” “Gü-zel” demiş çocuk. Çanak yapmasını severmiş ve başlamış yapmaya boy boy, şekil şekil çanakları. Ama öğretmen “Durun” demiş: “Size nasıl yapılacağını göstereceğim.” ve de göstermiş herkese bir büyük çanağın nasıl yapılacağını. “İşte” demiş öğretmen “Artık başlayabilirsiniz.” Küçük çocuk bir öğretmenin çanağına bakmış bir de kendininkine. Kendininkini daha bir sevmiş ama bunu söyle-yememiş. Topağını yuvarlayıp yeniden yapmış öğretmeninki gibi derin bir çanak. Çok geçmeden küçük çocuk öğrenmiş beklemeyi, izlemeyi, ve her şeyi öğretmen gibi yapmayı. Ve çok geçmeden başlamış kendiliğinden hiçbir şey yapmamaya.

Ama birdenbire taşınıvermişler başka bir eve, başka bir şehre ve çocuk gitmiş başka bir okula. Bu okul daha da büyükmüş öbüründen. Kestirme yolu da yokmuş dışarıdan. Büyük basamakları çıkmak ve uzun koridorlardan geçmek gerekmiş sınıfa kadar ve daha ilk gün demiş ki öğretmen: “Şimdi resim yapacağız.” “Güzel” demiş çocuk ve beklemiş öğretmenin ne yapacağını söylemesini. Ancak öğretmen bir şey söylemeden başlamış dolaşmaya. Küçük çocuğa gelince durmuş ve sormuş: “Resim yapmak istemiyor musun?” “İstiyorum” demiş çocuk “Ne yapacağız?”. “Ne istersen”, demiş öğretmen. “İstediğim renk mi?” diye sormuş çocuk. “İstediğin renk” demiş öğretmen. “Herkes aynı resmi yaparsa ve aynı renkleri kullanırsa kimin neyi yaptığını ve neyin ne olduğunu nasıl anlarım ben?”. “Bilmem”, demiş çocuk ve başlamış çizmeye, yeşil saplı kırmızı bir çiçeği...

(http://www.dehacocuk.com.tr)

Helen Buckley

Bir çocuğun hayal etmeyi, denemeyi, cesareti, yaşamı ve yaşamayı öğrenmesi; mut-lu, problemlerini çözebilen, kendisine yetebilen, duyarlı kişiler olarak yetişmesi ancak onu gerçekten tanıyan ve özelliklerini koşulsuz kabul ederek ona yaklaşan ebeveyni ve öğret-menleri ile mümkündür. Çocuğun yeteneklerini, sınırlarını, neyi yapıp neyi yapamayacağını bilmek, eğitimi ve ona yapılacak yardımları kolaylaştıracaktır. Elinizdeki bu kitap gelişim psikolojisi ve öğrenme psikolojisi alanında geniş bir kuramsal bilgi sunmanın yanı sıra ço-cukların çeşitli gelişim dönemlerinde hangi özellikleri kazandıkları ve ne tür davranışları nasıl öğrendikleri konusunda farklı bakış açısı geliştirmeniz amacıyla hazırlanmıştır.

YÖK’ün Eğitim Psikolojisi dersi için belirlemiş olduğu ders içeriğine tamamen uygun olan bu kitap gerek görsel gerekse dil ve içerik açısından hedef kitlenin ihtiyaç ve düzeyi-ne göre hazırlanmıştır. Kitapta her bölümün başına kazanımlar ve akış şeması konulmuş, bölüm sonlarında ise okuyucuların edindikleri bilgileri sınayabilecekleri değerlendirme so-rularına, edinilen bilgilerin günlük yaşamla ilişkisini sorgulamaya yönelik uygulamalara, ek okuma kaynaklarına ve konuyla ilişkili film önerilerine yer verilmiştir. Bu açıdan bakıldığın-da kitap bir yeniliği de içermektedir. Ayrıca kitap, her bir bölümün powerpoint sunumunun ve kitapta yer alan konularla ilgili videoların yer aldığı web sitesi ile desteklenmiştir.

Bu kitap için teşekkür etmek istediğim kişiler var...

Öncelikle bir yıllık bir çalışmanın ürünü olan bu kitabın bölümlerini yazan ve yazma sürecinin her aşamasında özverili ve titiz davranan birbirinden değerli akademisyen arka-daşlarıma çok teşekkür ederim. Acil başlığı ile gelen maillerimde, panik şekilde yazdığım bitmek tükenmek bilmeyen sorularımı hemen cevaplamaya özen gösterdiler, önerileri ile kitabın şekillenmesinde büyük katkıları oldu.

Bu kitabın yazımı için beni teşvik eden, kitabın gerek yapılandırma gerekse yazım ve yayın sürecinde ihtiyaç duyduğum her şeye hemen ulaşmamı sağlayan ve güler yüzünü hiç esirgemeyen Servet Sarıkaya’ya, kitabın hazırlanmasında ve yayınlanmasında emeği geçen tüm Pegem Yayınevi çalışanlarına çok teşekkür ederim.

Sevgili öğrencilerime çok teşekkür ederim. Sahip olduğum bilgiyi kullanma ve bildik-lerimi sorgulama şansı verdiler. Bana yaşattıkları deneyimleri hiçbir yerde edinemezdim.

Son olarak bu kitabı okuyan sizlere sonsuz teşekkürler...

Doç. Dr. Şerife Işık Ankara, 2015

BÖLÜM YAZARLARI

BÖLÜM 01 Bilim ve Psikoloji Yrd. Doç. Dr. Didem AYDOĞAN

BÖLÜM 02 Gelişimle İlgili Temel Kavramlar Yrd. Doç. Dr. Didem AYDOĞAN

BÖLÜM 03 Fiziksel Gelişim Arş. Gör. Nazife ÜZBE ATALAY

BÖLÜM 04 Bilişsel Gelişim Doç. Dr. Mehmet KANDEMİR

BÖLÜM 05 Kişilik Gelişimi Doç. Dr. Şerife IŞIK

BÖLÜM 06 Ahlak Gelişimi Doç. Dr. Aslı TAYLI

BÖLÜM 07 Diğer Gelişim Alanları Doç. Dr. Ahmet R. ÖZPOLAT, Yrd. Doç. Dr. İsa Yücel İŞGÖR

BÖLÜM 08 Bireysel Farklılıklar Doç. Dr. Dilek GENÇTANIRIM

BÖLÜM 09 Öğrenme Psikolojisi ile İlgili Temel Kavramlar Yrd. Doç. Dr. M. Ertuğrul UÇAR

BÖLÜM 10 Klasik (Tepkisel) Koşullanma ve Bitişiklik Kuramları Doç. Dr. Tahsin İLHAN

BÖLÜM 11 Bağlaşım Kuramı (Araçsal Koşullanma) Yrd. Doç. Dr. M. Ertuğrul UÇAR

BÖLÜM 12 Edimsel (Operant) Koşullanma Doç. Dr. Şerife IŞIK

BÖLÜM 13 Sosyal Bilişsel Öğrenme Yrd. Doç. Dr. Ramin ALİYEV

BÖLÜM 14 Gestalt Kuramı Yrd. Doç. Dr. Özlem TAGAY

BÖLÜM 15 Bilgiyi İşleme Kuramı Yrd. Doç. Dr. Alper ÇUHADAROĞLU

BÖLÜM 16 Özel Gereksinimli Çocuklar Yrd. Doç. Dr. Mehmet PALANCI

İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ ................................................................................................................................... iii

BÖLÜM YAZARLARI ................................................................................................................v

BÖLÜM 01 Bilim ve Psikoloji

BİLİM NEDİR? ..........................................................................................................................5

Bilimin İşlevleri .........................................................................................................................6

Bilimin Özellikleri Nelerdir? .....................................................................................................7

Bilimde Psikoloji ........................................................................................................................8

MODERN PSİKOLOJİ TARİHİNDE DÜŞÜNCE EKOLLERİ ...................................................8

PSİKOLOJİDE ÇAĞDAŞ YAKLAŞIMLAR ............................................................................. 10

Psikoanalitik Yaklaşım ........................................................................................................... 10

Davranışçı Yaklaşım ............................................................................................................... 11

Bilişsel Yaklaşım ..................................................................................................................... 11

Hümanist Yaklaşım ................................................................................................................ 11

Nörobiyolojik Yaklaşım .......................................................................................................... 11

PSİKOLOJİDE SPESİFİK ALANLAR ..................................................................................... 12

EĞİTİM PSİKOLOJİSİ ........................................................................................................... 13

ARAŞTIRMA VE EĞİTİM PSİKOLOJİSİ............................................................................... 15

Betimsel Yöntem .................................................................................................................... 15

Deneysel Yöntemler ............................................................................................................... 17

BÖLÜM ÖZETİ ....................................................................................................................... 18

BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR .................................................................................. 19

KİTAP ÖNERİLERİ ................................................................................................................. 19

FİLM ÖNERİLERİ .................................................................................................................. 19

KAYNAKÇA ............................................................................................................................ 21

DEĞERLENDİRME SORULARI ............................................................................................. 22

BÖLÜM 02 Gelişimle İlgili Temel Kavramlar

GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR ........................................................................... 28

Yaş ........................................................................................................................................... 28

Dönem .................................................................................................................................... 29

Büyüme ................................................................................................................................... 29

Olgunlaşma ............................................................................................................................ 30

Gelişim/Gelişme ..................................................................................................................... 30

Değişim/Değişme ....................................................................................................................31

Hazırbulunuşluk ..................................................................................................................... 31

Kritik dönem .......................................................................................................................... 31

Tarihsel zaman ....................................................................................................................... 31

Bölük/Kuşak ............................................................................................................................32

Öğrenme ................................................................................................................................. 32

GELİŞİMİN TEMEL İLKELERİ .............................................................................................. 32

GELİŞİME DÖNEM, ALAN VE GÖREVLERİ AÇISINDAN BAKIŞ ...................................... 33

GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL SORULAR ................................................................................. 36

Kalıtım ve Çevre ..................................................................................................................... 36

Gelişimde Şu Anki ve Geçmişte Geçirilen Yaşantıların Önemi ............................................ 36

GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE ARAŞTIRMA VE ARAŞTIRMA DESENLERİ......................... 37

Boylamsal Desen .................................................................................................................... 37

Kesitsel Desen ........................................................................................................................ 37

Sıralı Desen ............................................................................................................................. 38

BÖLÜM ÖZETİ ....................................................................................................................... 39


KİTAP ÖNERİLERİ ................................................................................................................. 40

FİLM ÖNERİLERİ .................................................................................................................. 40

KAYNAKÇA ............................................................................................................................ 41


BÖLÜM 03 Fiziksel Gelişim

FİZİKSEL GELİŞİM VE AŞAMALARI ................................................................................... 50

DOĞUM ÖNCESİ DÖNEM .................................................................................................... 52

Zigot Dönemi (Hücre-Dölüt) ................................................................................................. 52

Embriyo Dönemi .................................................................................................................... 53

Fetüs Dönemi ......................................................................................................................... 53

BEBEKLİK DÖNEMİ (0-3 YAŞ) ............................................................................................. 58

OKUL ÖNCESİ DÖNEM (3-6 YAŞ) ....................................................................................... 66

ERİL DÖNEM (OKUL ÇAĞI) (7-12 YAŞ) .............................................................................. 69

ERGENLİK DÖNEMİ (12-20 YAŞ) ........................................................................................ 72

BÖLÜM ÖZETİ ....................................................................................................................... 82


KİTAP ÖNERİLERİ ................................................................................................................. 83

FİLM ÖNERİLERİ .................................................................................................................. 84

KAYNAKÇA ............................................................................................................................ 85


BÖLÜM 04 Bilişsel Gelişim

PIAGET VE BİLİŞSEL GELİŞİM............................................................................................. 93

Bilişsel Gelişim Kuramına İlişkin Temel Kavramlar ............................................................. 94

Bilişsel Gelişimi Etkileyen Faktörler ..................................................................................... 97

PİAGET’İN BİLİŞSEL GELİŞİM DÖNEMLERİ .................................................................... 99

1. Duyusal Motor Evre (0-2 Yaş) ........................................................................................... 99

2. İşlem Öncesi Evre (2-7 Yaş) ............................................................................................. 105

3. İşlem (Somut İşlemler) Evresi (7-11 yaş) ........................................................................ 112

4. Soyut İşlemler Evresi (11 yaş ve sonrası) ........................................................................ 115

Piaget’in Kuramının Eğitime Yansımaları .......................................................................... 119

VYGOTSKY VE BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI .................................................................... 121

Lev Semyonoviç VYGOTSKY (1896-1934) ......................................................................... 121

Kavram Gelişimi ................................................................................................................... 124

Vygotsky’nin Kuramının Eğitime Yansımaları ................................................................... 124

Piaget ve Vygotsky’nin Değerlendirilmesi .......................................................................... 125

DİL GELİŞİMİ ....................................................................................................................... 127

DİL GELİŞİM KURAMLARI................................................................................................. 128

Davranışçı Kuram ................................................................................................................. 129

Sosyal Öğrenme Kuramı ...................................................................................................... 129

Bilişsel Kuram....................................................................................................................... 130

Etkileşim Kuramı ................................................................................................................. 130

DİL GELİŞİM EVRELERİ ..................................................................................................... 131

BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 135

BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR ................................................................................ 136

KİTAP ÖNERİLERİ ................................................................................................................137

FİLM ÖNERİLERİ .................................................................................................................138

KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 139

DEĞERLENDİRME SORULARI ........................................................................................... 144

BÖLÜM 05 Kişilik Gelişimi

Kişilik .................................................................................................................................... 152

Mizaç (Huy) .......................................................................................................................... 152

Karakter ................................................................................................................................ 153

Benlik .................................................................................................................................... 153

PSİKANALİTİK KURAM ...................................................................................................... 155

Sigismund Scholomo Freud (1856-1939) ........................................................................... 155

Topografik Model: Buzdağı Yaklaşımı ................................................................................. 156

Yapısal Model ....................................................................................................................... 157

Psikoseksüel Gelişim Kuramı .............................................................................................. 160

Oedipus Kompleksi .............................................................................................................. 161

PSİKOSOSYAL GELİŞİM KURAMI ..................................................................................... 163

Erik Homburger Erikson (1902-1994) ............................................................................... 163

BAĞLANMA KURAMI ......................................................................................................... 168

İNSANCIL YAKLAŞIM ......................................................................................................... 170

Fenomenolojik Benlik Kuramı ............................................................................................. 170

Carl Ransom Rogers (1902-1987) ....................................................................................... 170

İhtiyaçlar Hiyerarşisi ............................................................................................................ 172

Abraham Harold Maslow (1908-1970) ............................................................................... 172

BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 176


KİTAP ÖNERİLERİ ............................................................................................................... 177

FİLM ÖNERİLERİ ................................................................................................................ 177

KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 180


BÖLÜM 06

Ahlak Gelişimi

AHLAK GELİŞİMİ İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR ........................................................ 190

AHLAKİ GELİŞİM KURAMLARI ......................................................................................... 193

Psikanalitik Kuram ............................................................................................................... 194

Sosyal Öğrenme Kuramı ...................................................................................................... 195

Bilişsel Ahlaki Gelişim Kuramları ........................................................................................ 195

Lawrence Kohlberg (1927–1987) ........................................................................................ 198

Kohlberg’in Ahlaki Gelişim Evreleri .................................................................................... 200

Ahlak Gelişiminde Güncel Kuramlar /Açıklamalar ............................................................ 209

AHLAK EĞİTİMİ .................................................................................................................. 212

BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 218


KİTAP ÖNERİLERİ ............................................................................................................... 219

FİLM ÖNERİLERİ ................................................................................................................ 219

KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 220


BÖLÜM 07 Diğer Gelişim Alanları

OYUN GELİŞİMİ .................................................................................................................. 231

Klasik Oyun Teorileri ........................................................................................................... 234

Dinamik Oyun Teorileri ....................................................................................................... 236

Parten’in Sosyal Oyun Sınıflandırması ............................................................................... 239

MİZAH GELİŞİMİ ................................................................................................................ 240

Psikanalitik Teori ................................................................................................................. 241

Uyuşmazlık Teorileri .............................................................................................................242

Üstünlük Teorileri ................................................................................................................ 242

Paul McGhee ve Mizah Gelişimi .......................................................................................... 243

Oyunun Terapötik Olarak Kullanımı ...................................................................................246

CİNSEL GELİŞİM ................................................................................................................. 250

Temel Kavramlar .................................................................................................................. 251

GELİŞİM DÖNEMLERİ AÇISINDAN CİNSEL GELİŞİM ................................................... 254

Doğum Öncesi Dönemde Cinsel Gelişim ............................................................................ 254

Bebeklik Döneminde Cinsel Gelişim (0 – 2 Yaş) ................................................................. 255

Erken Çocukluk Döneminde Cinsel Gelişim (2 – 6 Yaş) ............................................................................................................................. 256

Çocukluk Döneminde Cinsel Gelişim (6 – 12 Yaş) ............................................................. 257

Ergenlik Döneminde Cinsel Gelişim (12 – 18 Yaş) ............................................................. 257

CİNSEL GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER .................................................................... 258

Aile ........................................................................................................................................ 258

Kültür .................................................................................................................................... 261

Medya ................................................................................................................................... 262

SAĞLIKLI BİR CİNSEL GELİŞİM İÇİN TEMEL ÖNERİLER .............................................. 265

BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 266


FİLM ÖNERİLERİ ................................................................................................................ 269

KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 269


BÖLÜM 08 Bireysel Farklılıklar

9 Yaşındaki Profesör ............................................................................................................ 279

EKOLOJİK GÖRÜŞ .............................................................................................................. 279

Ekolojik Görüş ...................................................................................................................... 280

Ekolojik Görüş ve Gelişim .................................................................................................... 284

CİNSİYET VE TOPLUMSAL CİNSİYET ROLLERİ .............................................................. 285

ZEKÂ ..................................................................................................................................... 287

YETENEK ............................................................................................................................. 290

YARATICILIK........................................................................................................................ 291

ÖĞRENME STİLLERİ .......................................................................................................... 292

DENETİM ODAĞI ................................................................................................................ 294

İLGİ ....................................................................................................................................... 296

İlgi Alanları ........................................................................................................................... 296

DOĞUM SIRASI ................................................................................................................... 297

İÇE DÖNÜKLÜK-DIŞA DÖNÜKLÜK .................................................................................. 298

MOTİVASYON ..................................................................................................................... 299

Meta Motivasyon ................................................................................................................. 300

ANNE-BABA TUTUMLARI .................................................................................................. 300

ÖZEL AİLELER ..................................................................................................................... 301

BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 305


KİTAP ÖNERİLERİ ............................................................................................................... 307

FİLM ÖNERİLERİ ................................................................................................................ 307

KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 308


BÖLÜM 09 Öğrenme Psikolojisi ile İlgili Temel Kavramlar

Ne Kadar Çok Deneyim O Kadar Çok Beyin Hücresi! ........................................................ 317

ÖĞRENME İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR ................................................................... 317

Eğitim ................................................................................................................................... 317

Öğretim ................................................................................................................................ 318

Öğrenme ............................................................................................................................... 318

Öğrenme Türleri ................................................................................................................... 320

DAVRANIŞ VE DAVRANIŞ TÜRLERİ ................................................................................. 322

Kaynağına Göre Davranış Türleri ........................................................................................ 323

Niteliğine Göre Davranışlar ................................................................................................. 326

ALIŞMA VE DUYARLILAŞMA ............................................................................................. 328

ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER .............................................................................329

ÖĞRENENLE İLGİLİ FAKTÖRLER ..................................................................................... 329

ÖĞRENME YÖNTEMİ İLE İLGİLİ FAKTÖRLER ............................................................... 333

ÖĞRENME MALZEMESİYLE İLGİLİ FAKTÖRLER .......................................................... 335

BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 337


KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 338


BÖLÜM 10 Klasik (Tepkisel) Koşullanma ve Bitişiklik Kuramları

KLASİK (TEPKİSEL) KOŞULLANMA ................................................................................. 349

Klasik Koşullanmayı Etkileyen Faktörler............................................................................ 352

Klasik Koşullanma İlkeleri ................................................................................................... 356

Klasik Koşullanmanın Eğitim Açısından Sonuçları ........................................................... 364

BİTİŞİKLİK KURAMLARI.................................................................................................... 364

John. B. Watson (1878-1858) ............................................................................................. 365

Watson’ın Öğrenmeye Bakışı .............................................................................................. 365

Watson’ın Kuramına Yapılan Eleştiriler .............................................................................. 368

Edwin. R. Guthrie (1886-1959) ........................................................................................... 368

Guthrie’nin Öğrenme Yaklaşımı .......................................................................................... 368

Alışkanlıkları Yok Etme Yöntemleri ................................................................................... 369

BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 372


KİTAP ÖNERİLERİ ............................................................................................................... 374

FİLM ÖNERİLERİ ................................................................................................................ 374

KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 375


BÖLÜM 11 Bağlaşım Kuramı (Araçsal Koşullanma)

DENEME YANILMA YOLU İLE ÖĞRENME ....................................................................... 385

ÖĞRENME KANUNLARI .................................................................................................... 386

İKİNCİL YASALAR ............................................................................................................... 389

THORNDİKE’IN ZEKÂ ANLAYIŞI ...................................................................................... 391

BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 393


FİLM ÖNERİLERİ ................................................................................................................ 394

KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 395


BÖLÜM 12 Edimsel (Operant) Koşullanma

Edimsel Koşullanma Süreci ................................................................................................. 404

EDİMSEL KOŞULLANMANIN TEMEL İLKELERİ ............................................................. 405

PEKİŞTİREÇ ......................................................................................................................... 405

PEKİŞTİRME ........................................................................................................................ 407

CEZA ..................................................................................................................................... 408

PEKİŞTİRME TARİFELERİ .................................................................................................. 411

Sürekli Pekiştirme ................................................................................................................ 411

Sabit Oranlı Pekiştirme ........................................................................................................ 411

Değişken Oranlı Pekiştirme ................................................................................................. 412

Sabit Aralıklı Pekiştirme ...................................................................................................... 412

Değişken Aralıklı Pekiştirme ............................................................................................... 412

BİÇİMLENDİRME / ŞEKİLLENDİRME .............................................................................. 414

SÖNME ................................................................................................................................. 414

PREMACK İLKESİ (AYRIMLI OLASILIK İLKESİ) .............................................................. 415

SİMGESEL ÖDÜLLE PEKİŞTİRME ..................................................................................... 416

MOLA VERME (ARA VERME) ........................................................................................... 416

BATIL DAVRANIŞ ................................................................................................................ 417

KAÇMA / KAÇINMA KOŞULLANMASI ............................................................................. 418

GENELLEME ........................................................................................................................ 418

AYIRT ETME......................................................................................................................... 419

SKİNNER’IN İLGİNÇ BULUŞLARI ...................................................................................... 421

BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 423


FİLM ÖNERİLERİ ................................................................................................................ 425

KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 426


BÖLÜM 13 Sosyal Bilişsel Öğrenme

SOSYAL BİLİŞSEL ÖĞRENME ............................................................................................ 437

KURAMIN TEMEL KAVRAMLARI ..................................................................................... 438

Dolaylı Pekiştirme ................................................................................................................ 438

Dolaylı Güdü ......................................................................................................................... 438

Dolaylı Ceza .......................................................................................................................... 438

Dolaylı Duygu ....................................................................................................................... 439

MODELDEN ÖĞRENME ..................................................................................................... 439

SOSYAL ÖĞRENME KURAMININ DAYANDIĞI TEMEL İLKELER .................................. 442

GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENME SÜREÇLERİ ................................................................... 445

KURAMIN EĞİTİMDE UYGULANMASI VE ÖĞRETMENLERE ÖNERİLER ................... 449

BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 451

FİLM ÖNERİLERİ ................................................................................................................ 452

KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 452


BÖLÜM 14 Gestalt Kuramı

GESTALT KURAMININ ORTAYA ÇIKIŞI ............................................................................ 464

GESTALT KURAMINDA ALGILAMA VE ALGISAL ÖRGÜTLEME YASALARI ................. 464

GESTALT PSİKOLOJİSİNİN ÖĞRENMEYE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLARI ................. 467

Yaşantı Bellek İzi Unutma ................................................................................................... 468

İçgörüsel (Kavrama Yoluyla) Öğrenme ............................................................................... 468

Üretici Düşünme .................................................................................................................. 469

Gizil (Örtük) Farkına Varmadan Öğrenme ......................................................................... 469

Alan Kuramı ......................................................................................................................... 470

GESTALT KURAMININ EĞİTİME YANSIMASI ................................................................. 470

BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 472


FİLM ÖNERİLERİ ................................................................................................................ 473

KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 474


BÖLÜM 15 Bilgiyi İşleme Kuramı

“Sihirli Sayı 7 Değil 4 Olabilir” ............................................................................................ 481

BİLGİYİ İŞLEME KURAMI .................................................................................................. 481

BELLEK TÜRLERİ ................................................................................................................ 483

BİLİŞSEL SÜREÇLER ........................................................................................................... 489

BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 500


FİLM ÖNERİLERİ ................................................................................................................ 501

KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 501


BÖLÜM 16

Özel Gereksinimli Çocuklar

Minik Türk Mars Yolunda .................................................................................................... 509

BİREYSEL FARKLILIKLAR VE ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUKLAR ................................ 509

Bireysel Farklılıkların Nedenleri ......................................................................................... 510

ÖZEL EĞİTİM VE ÖZEL EĞİTİME GEREKSİNİM DUYMA .............................................. 514

ZİHİNSEL YETERSİZLİK ..................................................................................................... 516

İŞİTME ENGELLİLER .......................................................................................................... 518

KONUŞMA ENGELLİLER .................................................................................................... 519

DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU (DEHB) .................................... 520

ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ ....................................................................................................... 522

OTİZM .................................................................................................................................. 524

GÖRME ENGELLİ ÖĞRENCİLER ....................................................................................... 526

FİZİKSEL ENGELLİ ÖĞRENCİLER ..................................................................................... 526

SÜREGELEN HASTALIĞI OLAN ÇOCUKLAR ................................................................... 527

ÜSTÜN ZEKÂLI VE YETENEKLİ ÇOCUKLAR ................................................................... 527

BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 533


KİTAP ÖNERİLERİ ............................................................................................................... 534

FİLM ÖNERİLERİ ................................................................................................................ 534

KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 536


İndeks ................................................................................................................................... 541

Yazarlar Hakkında .................................................................................................................545

egitimpsikolojisi.kitabi.gen.tr

Bilim ve Psikoloji

Bölüm

01

KAZANIMLARBu üniteyi tamamladığınızda aşağıdaki hedeflere ulaşmanız beklenmektedir:

- Bilimin ne olduğunu anlayabilme

- Bilimin özelliklerini tanımlayabilme

- Psikoloji tarihindeki düşünce ekollerini ve psikolojideki spesifik alanları bilme

- Eğitim ile psikoloji arasındaki ilişkiyi açıklayabilme

Bilim, iyi zamanlarda servet, kötü zamanlarda

bir sığınak ve iyi bir yol göstericidir. Aristoteles

EĞİTİM PSİKOLOJİSİ2 BÖLÜM 01 _ Bilim ve Psikoloji

B‹L‹M

Bilimin ‹fllevleri

Bilimin Özellikleri

Bilimde Psikoloji

Psikolojide Ça¤dafl Yaklafl›mlar

Psikoanalitik Yaklafl›m

Davran›flç› Yaklafl›m

Biliflsel Yaklafl›m

Hümanistik Yaklafl›m

Nörobiyolojik Yaklafl›m

Psikolojide Spesifik Alanlar

E¤itim Psikolojisi

Araflt›rma ve E¤itim Psikolojisi

Betimsel Yöntem

Deneysel Yöntem

EĞİTİM PSİKOLOJİSİ BÖLÜM 01 _ Bilim ve Psikoloji 3

İlk Bilim Kadını: Hypatia

Bilim kadınlarının ilki, yaşamı günümüzde belgelenen Hypatia’dır. Yazılarının çoğu kayıptır ama bilim adamları tarafından bu yazılara yapılan birtakım göndermeler vardır. Hypatia (370-415) Mısır, İskenderiye’de doğmuştur. Hypatia, güzelliğinin yanı sıra bilgeliğiyle de herkesin hayranlığını kazanmış olan tarihin bilinen ilk kadın matematikçisidir. O zamanların üniversitesi kabul edilen İskenderiye’deki Museion’da felsefe, matematik ve astronomi dersleri vermiştir. Platon ve Aristoteles’in tanıtılmasında dersleri etkili olmuştur. Tam olarak onun felsefesi bilinmemekle birlikte, daha az metafizik içerikli bir Yeni Platonculuk olduğu varsayılmaktadır. Zamanının iktidar

ilişkilerinde ve politikada yeri olduğu sanılmaktadır ve etkili bir kişi olması nedeniyle bazı entrikaların kurbanı olduğu düşünülmektedir.

İtaat edip vaftiz olmadığı gerekçesiyle büyücü olmakla suçlanıp yeni yeni güçlenen ve diğer unsurları zor kullanarak saf dışı bırakan Hristiyanlar tarafından acımasızca taşlanarak katledilmiştir. Etleri ve kemikleri sokaklarda sürüklenmiş ve daha sonra yakılmıştır. Hypatia’nın hayatı 2009 yapımı Agora adlı filmde Oscar ödüllü yıldız Rachel Weisz tarafından başarıyla canlandırılmıştır.

Hypatia, daha çok eleştiri ve yorum türünde eserler kaleme almıştır. Çalışmalarını Euclid ve Ptolemy üzerinde yoğunlaştırmıştır. Felsefe, din literatürü ve dönemin matematik bilginlerinin uğraş alanı olan gizemcilik konularına ilgi duymuş; felsefe, matematik, gök bilim dersleri vermiştir. Hesychius’un rivayetine göre İskenderiyeli Diophantus’un Arithmetica’sına 13 ciltlik bir şerh, Pergelı Apollonius’un Konikler’ine ve Ptolemy’nin Matematik Kanon’una şerhler yazmıştır fakat bu eserler günümüze dek ulaşmamıştır. Eserlerinin günümüze dek ulaşmamasında, Hristiyan düşünce açısından dinsizlikle suçlanmış olmasının büyük payı olduğu ileri sürülür. Zaten ölümünden sonra, çalıştığı kütüphane yıkılmış ve kitaplar yakılmıştır. Hypatia ile ilgili olarak günümüze dek ulaşan tek eser, öğrencisi Kyreneli Synesios’un (bu öğrencisinin gök bilim araştırmalarında kullanılan usturlab adlı alet ile ilgili çalışmaları vardır) yazdığı mektuplardır. Bu mektuplarda Synesios, ona duyduğu hayranlığı ve bilimsel çalışmalarına duyduğu saygıyı bildirmektedir (http://www.msxlabs.org/forum/felsefe-ww/190895-hypatia.html).

EĞİTİM PSİKOLOJİSİ4 BÖLÜM 01 _ Bilim ve Psikoloji

ÜNLÜ BİLİM ADAMLARI

Bitki ve hayvan örneklerinin sınıflandırılmasını ileri süren modern müze kolleksiyonculuğu kavramını ilk ortaya atandır.

Jean-Baptiste de Lamarck

Evrensel çekim kanunu ve güneşin yapısını bulmuştur.

Sir Issac Newton

İlk motorlu uçağı yapan kardeşlerdir.

Wright Kardeşler

Matematiksel terimleri tanımlama ve astronomi alanında duyarlı gözlemlerin yapılmasıyla ilgilenmiştir.

İbni Sina

Ters kare yasasını bulmuştur.

Charles Augustin de Coulomb

Atom bombasını bulmuştur.

Albert Einstein

İlgisini hareket üzerine yoğunlaştırmıştır.

Galileo Galilei

Omurgasız hayvanlar biyolojisinin en önemli yapıtların birini yayınlamıştır.

Charles Darwin

Fizik konusunda en büyük katkısı “boşluğu” kabul etmemesidir.

Farabi

Atomun yapısı üzerindeki çalışmaları ve atomun saçtığı ışın araştırmaları ile tanınır.

Niels Bohr

Farklı atom ve molekülleri ayrıştırmak için yöntem geliştirmiştir.

Sir Joseph John Thomson

Dünyanın kutuplardan hafifce basık olduğunu bulan ilk bilim adamıdır.

Anders Celsius

Mikropların kendiliğinden üremesi diye bir şeyin söz konusu olmadığını bulmuştur.

Louis Pasteur

Elektrik ampulü icat etmiştir.

Thomas Edison

Atomun parçalarından nötronu bulmuştur.

James Chadwick

Kendi ellerini kullanarak bir elementi diğer elemente dönüştüren ilk insandır.

Ernest Rutheford

Bilim adamları ile ilginç bilgiler için web sitemizi ziyaret ediniz.

EĞİTİM PSİKOLOJİSİ BÖLÜM 01 _ Bilim ve Psikoloji 5

BİLİM NEDİR?

Günlük olağan yaşantımızı devam ettirirken çevremizde neler olup bittiğini anlamaya çalışırız. Hep bir merak duygusuyla beraber du-rumları ya da olayları ele alır, gerçek doğru bilgiye ulaşmak için çaba gösteririz. Karşılaştığımız problemlerin çözümünde kendimize göre yöntemler bulmaya çalışırız. Bu bilgiye ulaşma yollarında kimi zaman önceki deneyimlerimizi işin içine katarız ya da büyükannemizin ya da dedelerimizden öğrendiklerimizle durumu açıklamaya ya da çözmeye girişiriz. Bunlar yetersiz kaldığı zaman daha profesyonel çözümleme-ler içerisine gireriz. Problemlere güvenilir çözümlerin bulunabilmesi, her şeyden önce “doğru” kararların alınabilmesine, doğru kararların alınabilmesi ise “doğru” bilgilerin kullanılabilmesine bağlıdır.1 Burada devreye “bilim” girmektedir.

Bilim “bilmek istiyorum” ile başlar...İnsanoğlu varoluşundan bu yana doğa-da olup bitenleri bilmek istemiştir.

İşte, bilimin asıl uğraş alanı doğadır. Ancak doğa olayları yalnızca fiziksel olguları değil, sosyolojik, psikolojik, ekonomik, kültürel vb. bilgi alanlarının hepsini kapsar.

Bilim akademisyenler tarafından yapılan bir büyüdür...

Bireyin bilgiye ulaşma kaynakları dört şekilde açıklanabilir : (1) ön-ceki uygulamalar (gelenekler / emsal), (2) otorite figürleri, (3) kişinin kendi deneyimleri ve (4) bilimdir. Çoğu problemlerin çözümü eski uy-gulamalara dayanır. Geçmiştekinden daha iyi bir beklentisi olmayan birisi için, bu yolu izlemek daha kolaydır. Otorite figürü, belli konu-larda karar verme yetkisi ya da yeterliği olduğu kabul edilen kişi ya da kurumdur. Yönetsel hiyerarşi, yaşlılık, uzmanlık, bilgelik, kuvvet-lik, din duygusu ve çeşitli inançlar, belli kişi ya da kurumların otorite figürü olarak benimsenmesini sağlayabilir. Diğer bir çözüm yöntemi ise kişisel deneyimlerdir. Bireysel yaşantılar da sınırlı olacağından her zaman yeterli olamayabilir. Bilime dayalı problem çözmenin en belir-gin özelliği, çözümün genel, güvenilir ve insanlarca bilinen en geçerli verilere dayalı olmasıdır. Bu yaklaşımda temel bilgi, tüm insanlığın or-tak ürünü olan bilimdir. Bu bilgi ise, ortaklaşa benimsenen ölçütlere göre, gözlenebilir verilerden elde edilir2. Bilim evreni tanımak, gerçeği bulmaktır. Bilim evreni, toplumu ve insanı araştırma konusu yapan

eğitim psikolojisi - pegem.net · ama akıllı çocuk sınıfına dışarıdan kestirme bir yol...

Documents