egzersİzler, koruyucu, tedavİ edİcİ ve muayene …yaygın evre: 1-5 yıl kadar sürer. yıllara...

ONKOLOJĠ

HAFTA

4

KANSER

HEDEFLER

Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

1. Kanseri tanımlayabilmesi

2. Kansere neden olan faktörleri söyleyebilmesi

3. Kanser epidemiyolojisini bilmesi ve Türkiye’ de en sık

görülen kanser çeşitlerini söyleyebilmesi

4. Tümör değişim ve yaşam siklusunu bilmesi

5. Kanser hücresinin özelliklerini bilmesi

6. Tümör gelişim teorilerini bilmesi

7. Kanserin evrelerini bilmesi

8. Kanserin metastaz yollarını söyleyebilmesi

9. Kanserin tehlike belirtilerini söyleyebilmesi

10. Tümörlerin evrelendirilmesi ve isimlendirilmesini bilmesi

11. Kanserde risk faktörlerini bilmesi

12. Kanserden korunma önlemlerini söyleyebilmesi

13. Kanserde tanı yöntemleri ve tümör belirleyicilerini bilmesi

14. Kanserde uygulanan tedavi yöntemleri ve etkilerini bilmesi

15. Kemoterapik ilaçlar hazırlanırken dikkat edilmesi gereken

kuralları bilmesi

16. Kemoterapik İlaç dökülmesi durumunda önerilen önlemler

17. Radyoterapi alan hasta ve ailesi, taburcu olurken

bilgilendirilmesi gereken konuları bilmesi

18. Kanser hastalarında görülen semptomları bilmesi

19. Kanser hastalarında görülen semptomlara yönelik

hemşirelik girişimlerini bilmesi

20. Kanser hastalarında görülen semptomlara yönelik

hemşirelik girişimlerinin amacını bilmesi

KANSER

Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

ĠÇĠNDEKĠLER 1- Kanser

2- Kanser etyoloji

3- Kanser epidemiyolojisi

4- Tümör hücresinin değişimi ve yaşam siklusu

5- Kanser hücresinin özellikleri

6- Kanserde metastaz mekanizması

7- Kanserin tehlike belirtileri

8- Tümörlerin evrelendirilmesi

9- Tümörlerin isimlendirilmesi

10- Kanserde risk faktörleri

11- Kanserden korunma

12- Kanserde tanı yöntemleri

13- Kanser tedavi yöntemleri

14- Kemoterapi

15- Radyoterapi

16- Cerrahi tedavi

17- Biyoterapi

18- Kanser hastalarında semptom kontrolü

KANSER


GĠRĠġ

Kanser çağımızın en korkutucu hastalıklarından birisidir. Tedavi edilmediği

durumlarda ölümle sonuçlanmaktadır.

Özellikle gelişmiş ülkelerde çok yaygın olan ve her üç kişiden birinde görülen

kanser tek bir hastalığın adı değildir. Çeşitli dokularda gelişen 200 den çok hastalık

kanser adı altında toplanır. Bu hastalıkların ortak özelliği aşırı biçimde kontrolsüz

çoğalan hücrelerin diğer dokulara yayılmasıdır.

Kanser erken teşhis edildiğinde tedavi edilme oranları çok yükselmektedir. Bu

nedenle özellikle kanserin oluşumunu engellemek için halkın korunma yöntemleri ve

erken teşhis için kanserin erken belirtileri konusunda eğitimlerinin yapılması çok

önemlidir. Burada eğitici rolü nedeniyle hemşirelere büyük görev düşmektedir. Ayrıca

kanser tanısı konduktan sonra hastanın eğitimi, rehabilitasyonu, semptom kontrolü,

komplikasyonların erken tanısı ve izlem hemşirenin koruma görevlerindendir.

KANSER ETYOLOJĠ

Tütün: Tüm kanserlerin %30'undan sorumludur. Her beş kanser ölümünden

birisi tütün ilişkilidir. Her yıl 1.4 milyon kişi tütünle ilişkili kanserlerden ölmektedir.

Dünya genelinde erkeklerdeki akciğer kanserlerin %80'i, kadınlardaki akciğer

kanserlerinin yarıdan çoğu tütünle ilişkilidir. Ülkemizde kanser ölümlerinin erkeklerde

%40'ı, kadınlarda %8'i akciğer kanseri nedeniyledir. Tütün sadece sigara değildir, Pipo,

Nargile, Tütün çiğnenmesi v.b'de aynı şekilde zararlıdır.

Tütüne bağlı kanser ölümleri

• Soluk borusu, bronş, akciğer kanserlerinin %71'i

• Gırtlak kanserlerinin %59'u

• Üst solunum/sindirim yolları kanserlerinin %59'u

• Mesane kanserlerinin %27'si

• Böbrek kanserlerinin %26'sı

• Pankreas kanserlerinin %21'i

KANSER


• Lösemilerin %12'si

• Karaciğer kanserlerinin %11'i

• Rahim ağzı kanserlerinin %3'ü TÜTÜN KULLANIMI NEDENİYLEDİR!!!!!!!

Alkol: Alkol bir karsinojen değildir ancak özellikle sigara içenlerde mokozanın

aktif karsinojenlere geçirgenliğini artırarak üst solunum sisteminde, özafagusta ve

karaciğerde kansere yol açabilir. Alkolik siroz, hastaları hepatosellüler kansere

yatkınlaştırır. Kanser mortalitesine % 3 katkısı vardır. Günde 1-2 kadeh içmek bile

meme, kolon ve rektum kanserinin oluşumuna katkıda bulunabilir.

Ġyonizan radyasyon: İyonizan radyasyon, atom bombasına maruz kalan

populasyonda, ankilozan spondilit tedavisi için radyoterapi alan hastalarda ve

güvenlik önlemlerinin alınmasından önceki dönemlerde radyologlarda görülen lösemi

gelişiminde etyolojik faktör olarak iyi bilinmektedir.

Çevresel faktörler

a. Asbestozla ilişkili kanserler: Akciğer, plevra ve abdominal peritonun kanserleri

b. Ultraviyole radyasyonu (UV-B): Melanoma, skuamoz ve bazal hücreli deri

kanserleri

c. Elektromanyetik alanlar: Malignite gelişimi ile arasındaki ilişki net değildir.

Yüksek gerilim hatları altında çalışan işçiler glioma gelişimi açısından daha

risklidir.

Diyetsel alıĢkanlıklar: Kanser ölümlerine %20-70 katkıda bulunmaktadır.

- Yağ: meme, kolon

- Yüksek kalori alımı: meme, endometrium, prostat, kolon ve safra kesesi

- Hayvansal protein: Meme, endometrium ve kolon

- Tuzlu, tütsülenmiş veya kömürde ızgara yapılmış besinler: Özafagus ve mide

- Nitrat ve nitrit katkılar: İnce barsak

- Selenyum: Düşük düzeyde selenyum kolon ve rektum

- Beta karoten: Sigara içenlerde akciğer kanseri riskini artırır.

Virüsler: Kanserlerin %15’ inden sorumludur.

- HTLV-1 (Human T cell Leukemia virus type I): Erişkin tip hücreli lösemi

KANSER


- HBV (Hepatit B virüsü): Hepatoselüler karsinoma

- HCV (Hepatit C virüsü): Hepatoselüler karsinoma

- EBV ( Ebstein- Barr Virüs): Burkit lenfoma, Nazofarengeal kanser

- HPV (Human papillomavirüs): Servikal ve genital kanserler

- HIV: Kaposi sarkomu, Non-Hodgkin lenfoma

KANSER EPĠDEMĠYOLOJĠSĠ

Kanser her yaş grubunu etkilemesine karşın, çoğu kanserler 65 yaş üstü bireylerde

oluşur. Erkeklerde kadınlardan daha yüksek oranda görülür. Aynı zamanda

endüstrileşmiş toplumlarda görülme sıklığı daha fazladır. Kanserin görülme sıklığı ve

ölüm oranları, sıklıkla ekonomik faktörler, eğitim, sağlık bakımındaki engellerden

etkilenmektedir. Amerika Birleşik Devletlerinde kansere bağlı ölümler

kardiyovasküler hastalıklardan sonra ikinci sırada yer almaktadır. Türkiye de ise

durum yine aynıdır.

Türkiye’ de kanser türlerinin görülme sıklığı

Sağlık bakanlığı kanser savaş dairesi verilerine 2004-2006 yıllarında görülen kanser

olguları Tablo 1-2 de verilmiştir.

Tablo1. Türkiye’ de 2004-2006 yıllarında erkelerde görülen kanser olguları

YerleĢim yeri Olgu sayısı

Trakea, Bronş, Akciğer 11177

Prostat 4522

Mesane 3390

Kolorektal 2888

Mide 2460

Larinks 1596

Non-hodgkin lenfoma 1082

Beyin, sinir sistemi 901

Böbrek 761

Pankreas 767

Tüm kanserler 41438

Tablo2. Türkiye’ de 2004-2006 yıllarında kadınlarda görülen kanser olguları

KANSER


YerleĢim yeri Olgu sayısı

Meme 6597

Kolorektal 2186

Tiroid 1744

Uterus Kopusu 1373

Trekea, Bronş, akciğer 1380

Mide 1318

Over 1054

Uterus serviksi 844

Non-Hodgkin lenfoma 824

Beyin, sinir sistemi 714

Tüm kanserler 27709

TÜMÖR HÜCRESĠNĠN DEĞĠġĠMĠ VE YAġAM SĠKLUSU

Hem normal hem de malign hücrelerde gelişim süreci beş evrededir:

1- G0 dinlenme fazı: Hücreler geçici olarak hücre siklusunun dışındadır ve diğer

tüm hücresel aktiviteleri devam eder. Ancak bölünmezler.

2- G1 Mitoz sonrası aĢama: Hücre üremenin aktif fazına gire. DNA sentezi için

gerekli enzimler üretilir ve RNA sentezi meydana gelir.

3- S, Sentez aĢaması: Hücresel bölünmeye hazırlık olarak DNA üretilir.

4- G2 Mitoz öncesi veya sentez sonrası aĢama: Ek protein ve RNA sentezi oluşur

ve mitoz bölünmeye hazırlık tamamlanır.

5- M, mitoz fazı: Hücre bölünmesi meydana gelir. Bölünme fazı profaz, metafaz,

anafaz ve telefaz bölümlerinden oluşur. İki yeni hücre oluşur. Bu iki yeni hücre

yaşam döngüsüne girer yada kemoterapiye dirençli olarak G0 aşamasında

dinlenmeye çekilir.

Kanser hücresi ile normal hücre siklusları benzerdir. En önemli fark kanser

hücrelerinde prolifersyonu frenleyen mekanizmaların bulunmaması ve organizmayı

ölüme götüren duraksız bir proliferasyon içinde olmasıdır.

KANSER HÜCRESĠNĠN ÖZELLĠKLERĠ

KANSER


- Sınırsız üreme

- Toksik ve proteolitik enzimler salgılama

- Fagositoz

- Kohezyon (tutunma) azlığı

- İmplantasyon (ekilim)

- Motilite

- Zarı spesifik tümör antijenini içerir

Tümör geliĢimine iliĢkin teoriler:

a) Skipper kuralları: İlk teoriye göre tüm hücrelerin bölünmesi, dinlenme fazına

girmemesi ve hücre sayısının katlanması ile aşırı çoğalan hücrelerden oluşan

tümör sembolik bir büyüme ile karakterizedir. Dinlenme fazında olan hücrelere

sahip tümörlerde bu teori sadece çoğalan hücrelerin bölünmesi için uygulanabilir.

İkinci kuralda tümörde tedavi sırasında yok edilen hücrelerin yüzdesi sabittir.

b) Gompertzian büyüme: Çoğalan tümörler, çoğalmayan tümörlerden oldukça farklı

şekilde davranır. Bazı hücre gruplarının çoğalması durmuş, bazıları ölmüş ve

bazıları sürekli olarak çoğalmaktadır. Sonuç olarak bir grup artıyor başka grup

azalıyor. Bu teori hemen hemen tüm tümörlerin büyümesini yansıtmaktadır.

c) Norton-Simon Hipotezi: Yüksek oksijen ve besin desteğinden dolayı küçük

hücrelerin en büyük bölünmeye sahip olduğunu vurgulayarak ek olarak

gompertzian teoriyi açıklamaktadır.

KANSER EVRELERĠ

OluĢum evresi: 15-30 yıl kadar sürer

Sınırlı evre: 5-10 yıl kadar sürer.

Yayılım evresi: 1-5 yıl kadar sürer

Yaygın evre: 1-5 yıl kadar sürer.

Yıllara varan bu süreçten dolayı kanser bir kronik hastalıktır.

KANSERDE METASTAZ MEKANĠZMASI

Kanser hücrelerinin yayılımında lenf ve kan yolu ile tümör hücrelerine kan desteği

sağlayan bir mekanizma olan anjiogenezis önemli role sahiptir.

KANSER


Lenf yoluyla metastaz: Metastaz mekanizmasının en yaygın şeklidir. Tümör embolisi,

lenfatik sıvıyla nakledilen intertsiyel sıvı yoluyla lenf yoluna girer. Malig hücreler aynı

zamanda invasyonla lenf damarlarına penetre olabilir. Malign hücreler lenf dolaşımına

girdikten sonra ya lenf düğümlerine yerleşir yada lenfatik ve venöz dolaşım arasına girer.

- Meme tümörleri sıklıkla bu yolla aksiler, klavikular ve torasik lenf kanallarına

metastaz yaparlar.

Kan yoluyla metastaz: Doğrudan kan akımına karışan malign hücrelerin kan yoluyla

yayılmasıdır. Hücrenin lizis ve fagositoz yeteneği ile doğrudan dolaşım sistemine

geçişi yada lenfatiko-hemik şantın venöz sisteme doğru açılması ve venöz sisteme

karışması ile gerçekleşir.

Anjiogenezis: Kanser hücresi beslenme gereksinimini karşılamak için yeni kapiller

oluşturma yeteneğine sahiptir. Damar yoluyla tümör embolisi sistemik dolaşıma

girebilir ve daha uzak alanlara taşınır. Uzak alanların mikro dolaşımında oluşan

büyük tümör embolileri ilave metastazları da oluşturabilir.

KANSERDE TEHLĠKE BELĠRTĠLERĠ

- Barsak ve mesane alışkanlıklarında değişme

- İyileşmeyen yaralar

- Olağan dışı kanama yada akıntı

- Vücudun herhangi bir yerinde görülen şişlikler

- Sindirim yada yutma güçlüğü

- Siğil ve benlerdeki değişme

- İnatçı öksürük, hırıltılı yada ses kısıklığı

- Ağrı ve ateş

TÜMÖRLERĠN EVRELENDĠRĠLMESĠ

T: Tümörün büyüklüğünü gösterir.

Tx: Primer tümör değerlendirilememiştir.

T0: Primer tümör bulgusu yoktur.

T1-2-3-4: Tümörün artan boyutu ve lokal yayılımı ifade eder.

N: Bölgesel lenf bezi katılımını gösterir.

NX: Değerlendirilememiş lenf bezini ifade eder.

KANSER


M: Uzak metastazı gösterir.

MX: Metastaz değerlendirilmesi yapılamamıştır.

MO: metastaz yoktur.

M1-2-3-4: Uzak metastaz durumunu ifade eder.

TÜMÖRLERĠN ĠSĠMLENDĠRĠLMESĠ

Tablo3. Doku tipine göre tümörün sınıflandırılması

Tümörler ve hücre/Doku tipleri Bening Malign

Epitelyum Dokusu

-Cilt, mukoz membran

-Bezler

Papillom

Polip adenoma

Squamoz hücreli karsinom

Bağ dokusu

-Fibröz doku

-Yağ dokusu

-Kıkırdak

-Kemik

Fibroma

Lipom

Kondrom

Osteom

Fibrosarkoma

Liposarkom

Kondrosarkom

Osteosarkom

Kas dokusu

- Düz kaslar

- Çizgili kaslar

Miyom

Rabdomiyom

Miyosarkom

Rabdomiyosarkomm

Endotelyal doku

- Kan damarları

- Lenf damarları

- Lenf dokusu

Hemanjiyom

Lenfanjiyom

---------

Hemanjiyosarkom

Lenfanjiyosarkom

Lenfosarkoma

Ewing’s sarkomu

Sinir Dokusu

- Glial doku

- Meningsler

- Ganglion hücreleri

Glioma

Meningiom

Ganglionöroma

Glioblastoma, astrositoma

Embriyonel karsinoma

Teratokarsinoma, sarkoma

Nöroblastoma

KANSER


HANGĠ KANSERDE HANGĠ DURUMLAR RĠSK FAKTÖRÜDÜR?

KOLON-REKTUM:

-Rektal polip öyküsü, 40 yaş üzeri, ailede polip öyküsü, şişmanlık, ülseratif kolit- chron

hastalığı, liften fakir diyet

MEME KANSERĠ: Kitle veya meme başı akıntısı, yakın akraba veya ailede meme

kanseri öyküsünün bulunması, 35 yaş üzeri özellikle 50 yaş ve sonrası, yağdan zengin

diyet, erken menarş ve menapoz, çocuk doğurmamış olmak, ilk çocuğu 30 yaş üzerinde

doğurmak

AKCĠĞER KANSERĠ: Sigara, 15 yaşından önce sigaraya başlamak, mesleki nedenlerle

aspesdoza maruz kalmak, 50 yaş ve üzerinde olmak

UTERUS – ENDOMETRĠUM- SERVĠKS KANSERĠ: Anormal kanama veya akıntı,

geç (55 yaş üstü) menopoz, diyabet, hipertansiyon, obezite, 35 yaş üzerinde olmak, çocuk

doğurmamak, çok eşli cinsel yaşam

CĠLT KANSERĠ: Uzun süre güneşe maruz kalmak, açık renk tenliler, doğuştan ben

yada melanomu olanlar, kömür veya katran ile çalışıyor olmak, doğuştan ben yada

melanom olması, ailede melanoma öyküsü

ORAL KANSER: Aşırı sigara ve alkol tüketme, akıntı, kötü ağız hijyeni, dudakların

aşırı güneşe maruz kalması

MĠDE KANSERĠ: Ailede bulunması, turşu, salamura tüketmek

PROSTAT: 50 yaş üstü olmak, mesleki nedenlerle kadmiyumla çalışmak

KANSERDEN KORUNMA

- Sigara ve alkolü bırakmak

- Şişmanlamaktan kaçınmak

- İş yerlerinde sağlık ve güvenlik kurallarına dikkat etmek

- Fazla güneşlenmekten kaçınmak

- Yağlı gıdalardan kaçınmak

- Lif içeren taze meyve ve sebzeleri bol tüketmek

- Kadınları 3 yılda bir servikal smear testi yaptırması

- Kadınları her ay düzenli olarak meme muayenesi yaptırması

- İki haftadan fazla bir süre sağlıktaki açıklanamayan değişiklikler olduğunda

doktora baş vurmak

KANSER


- 40 yaştan sonra kolon ve rektum muayenesi yaptırmak

- Genel sağlık ve diş kontrolü yaptırmak

Kanserden korunmada hemĢirenin rolü:

1. Birincil korunma: Sağlık eğitimi yapılır ve gerekli önlemler alınır. Bu eğitim;

sigara, alkol, mesleki temas, radyasyon, güneş ışığı, beslenme, cinsel sağlık ve

kişisel hijyen içeriklidir.

2. Ġkincil korunma: tüm toplum ve yüksek risk altında olanlara tarama

programlarının (testler, muayeneler, sitolojik incelemeler, kan ve idrar tahlilleri)

uygulanmasını içerir.

3. Üçüncül koruma: Kanser tanısı konduktan sonra hastanın eğitimi,

rehabilitasyonu, semptom kontrolü, komplikasyonların erken tanısı ve izlem

hemşirenin üçüncü koruma görevlerindendir.

KANSERDE TANI YÖNTEMLERĠ

A. Görüntüleme yöntemleri

1. Direk grafiler

a) Röntgen

b) Mamografi

c) Baryum grafileri

d) İntravenöz pyelografi (IVP)

2. Ultrasonagrafi

3. Bilgisayarlı Tomografi (BT)

4. Magnetik Rezonans Görüntüleme (MRG)

5. Endoskopik incelemeler

a) Bronkoskopi

b) Üst gastrointestinal endoskopi

c) Kolonoskopi

d) Rektoskopi

6. Nükleer tıp uygulamaları

a) Pozitron Emisyon Tomografi (PET)

KANSER


b) Sintigafi

B. Diğer yöntemler

1. Biyopsi

2. Sitoloji

C. Tümör belirleyicileri

CEA: GİS, akciğer, meme kanseri

FP: Primer karaciğer ve testis tümörleri

HCG: Koriyokarsinom, testisin embriyonel karsinomu

CA15-3: Meme kanseri

CA 19-9: Pankreas başı adeno kanseri

CA 125: Over kanseri

CA 549: Meme kanseri

CA 50: GİS, endometriyum, meme, prostat, pankreas, mesane kanseri

PSA: Prostat kanseri

TPA Tissue: Mesane ve bronş karsinomu

SCC: Serviks uteri, akciğer ve baş boyun bölgesinin skuamöz hücreli tümörleri

Eritropoetin: Böbrek tümörü

Neopterin: Malign hematolojik hastalıklar

Melanin: Malign melanom

Kalsitonin: Medüller tiroid karsinomu

KANSER TEDAVĠ YÖNTEMLERĠ

1. KEMOTERAPĠ

Kanser kemoterapisi hematopoetik sistem malignensileri ve bölgesel yada uzak

metastazı olan solid tümörler için bir tedavi seçeneğidir. Kemoterapi kanser tedavisinde,

neoplastik hastalığın sürecini yavaşlatmak, geriletmek ya da durdurmak amacıyla

antineoplastik ilaç kullanımını içermektedir.

Kanser kemoterapisinde hastalarının tedavisinde tam yanıt elde etmek, kanserin tam

olarak tedavi edilemeyeceği durumlarda yaşam kalitesini arttırmak ve yaşam süresini

uzatmak için ve hastalığın tedavisi yada kontrol altına alınmasının olanaksız olduğu

durumlarda hastanın rahatlığını sağlamak amaçlanmaktadır.

KANSER


Kemoterapötik ajanlar

1- Alkilleyici ajanlar: Hücrenin çoğalmasını önleme, hücresel DNA ile kimyasal

etkileşime girerek etki eden ilaçlardır. Hücre siklusuna özel değildir. DNA

yenilenmesi için gerekli enzimatik değişiklikleri inhibe eder.

2- Antimetabolitler: Gerekli metabolitlerin kimyasal yapısını taklit ederek DNA ve

RNA sentezini bozan ajanlardandır.

3- Antrasiklinler: Hem antimikrobiyal hem de sitotoksik etkinliğe sahiptirler. En

yaygın kullanılan kemoterapötik ajandır. Çok yüksek kümülatif dozlarda kalp kası

hasarı etkisi nedeniyle doz sınırlaması gerektirir.

4- Bitki alkoloidleri ve doğal ürünler: Bu grup ilaçlar hücrenin ‘M’ evresini

etkiler.

5- Platin Ġçeren BileĢikleri: Cisplatin klinikte kullanılan anti-kanser ajanların

sınıflamasında en fazla aktif olan ve ilk bulunan ajanlardır.

6- Hormonlar ve hormon antagonistleri: tümörün köken aldığı ve büyüdüğü

çevreyi değiştirerek bazı tipteki tümörlerin tedavisinde kullanılmaktadır. Önce

çevre değiştirmekle, tümör büyümesi bozulmakta ve ölümle sonuçlanmaktadır.

Kemoterapi yaklaĢımları

1. Tek ajan kemoterapi

2. Kombine kemoterapi: Tümöre karşı ek yada sinerjik etki elde edebilmek için

birden fazla ilacın birlikte kullanımıdır.

3. Bölgesel kemoterapi: Sistemik toksisiteyi azaltmak için karaciğer, mesane,

periton boşluğu, plevra gibi tümör bölgesine özel kemoterapiyi yüksek dozda

verme yöntemidir.

4. Destekleyici tedavi (Nötropeni için G-CSF) yada toksisiteyi azaltmak için antidot

(lökoverin ile birlikte yüksek doz methotrexate) ile birlikte yüksek doz

kemoterapi uygulamasıdır.

Kemoterapinin kontrendikasyonları

- Enfeksiyon

- Cerrahi

- Böbrek ve Karaciğer Fonksiyon Bozuklukları

KANSER


- Yakın Zamanda Radyoterapi Almış Hasta

- Gebelik

- Kemik İliği Depresyonu

Kemoterapik ilaçların yan etkileri

1- Acil ve erken dönem yan etkiler

2- Orta süreli yan etkile

3- Geç dönem yan etkiler

1- Acil ve erken dönem yan etkiler

- Allerjik Reaksiyon

- Kardiyak Aritmi

- Aşırı Kusmalar

- Enjeksiyon Yerinde Ağrı ve Kızarıklık

- Ateş

- İdrarın Kırmızı Renkte Gelmesi

- Fotosensitivite

- Ekstravazasyon

2- Orta süreli yan etkiler

- Kemik İliği Depresyonu

- Bulantı- Kusma

- İştahsızlık

- Diyare ve Konstipasyon

- Stomatit

- Yorgunluk-Halsizlik:

- Alopesi (Saç Dökülmesi)

- Kaşıntı

- Emosyonel Değişiklikler

3- Geç dönem yan etkiler

- Kardiyak Etki

- Gonodal Etki

- Nörolojik Etki

- Pulmoner Etki

KANSER


- Renal Etki

Kemoterapik ilaçlar hazırlanırken dikkat edilmesi gereken kurallar

1- İlaç hazırlığı Sınıf 2 Tip B biyolojik güvenlik kabini ya da sınıf 3 kabinde

olmalıdır. Bu kabinler içindeki havayı dışarı verdiklerinden çalışan kişiyi

koruyucu olmaları nedeniyle önerilmektedir.

2- Kabin çalışma yüzeyi plastik tabanlı emici bir kağıt ile kaplanmalıdır.

3- İlacı hazırlayacak personel koruyucu tipte, disposible uzun kollu gömlek

giymelidir. İyi koruma için önlükler geçirgen olmayan (ketensiz) kumaştan,

önü kapalı ve manşetli olmalıdır.

4- Koruyucu olarak pudrasız, latex cerrahi eldiven kullanılmalıdır.

5- Eldivenler 10 dak dan fazla süre kullanılmamalı, yenisi ile değiştirilmelidir.

Yapılan bir çalışmada latex eldivenlerin 10 dak dan fazla kullanımda geçirgen

olduğu tespit edilmiştir.

6- Koruyucu eldivenler ilaç uygulama alanı dışında kesinlikle kullanılmamalı

7- Yaralanma ve aerosol oluşumunu önlemek için ampuller yüzden uzak ve steril

alkollü spançla sarılarak kırılmalıdır.

8- Ampuller açılacağı zaman, yavaşça aşağıya doğru sallayarak ucunda ilacın

kalmaması sağlanmalıdır.

9- IV sete enjektör ile ilaç uygulandığında enjektörü setten çıkarırken, alkolle

ıslatılmış steril bir pamuk ya da gaza tampondan yararlanılmalıdır.

10- İlaçlar sulandırılırken çözücü solüsyon flakonun bir kenarından iğnenin ucu

ilaca değdirilmeden ve flakonun içinde havanın pistonu geri itmesine izin

verilmeden yavaşça enjekte edilmelidir.

11- Enjektördeki hava iğne flakonun içindeyken çıkarılmalıdır.

12- Kullanılmış iğne ve enjektörler bükülmeden, kırılmadan, kapağı kapatılmadan

delinmez kutuya atılmalıdır.

13- Fazla ilaç varsa mutlaka flakonun içinde bırakılmalıdır.

14- İlaç, enjektör veya mayi şişelerine bulaşmışsa temizlenmelidir.

15- İlaçların üzerine tarih, saat ve ilacın ismi yazılmalıdır.

16- İlaç hazırlanan yer % 70’ lik alkol ile temizlenmelidir.

17- İlaçlar oral yolla verilecekse elle tutulmamalıdır.

KANSER


18- İlaç hazırlanan odada herhangi bir şey yiyip, içilmemeli, sigara içilmemeli,

ciklet çiğnenmemeli

19- İlaç hazırlayan kişi ruj sürmemeli

20- Gıda maddeleri ile antineoplastik ilaçlar aynı dolapta bulunmamalıdır.

21- Eldivenler çıkarıldıktan sonra eller çok iyi yıkanmalıdır.

22- Hasta atıklarıyla temastan sonra kirli ellerle ağıza dokunulmamalıdır.

23- İM verilecekse geri sızmasını önlemek için ‘ Z ‘ tekniği ile yapılmalıdır.

24- Bu konuda tüm personel uyarılmalıdır.

Ġlaç dökülmesi durumunda önerilen önlemler;

25- Eldiven, gözlük, cilt veya göze sıçradığında;

26- Derhal eldiven çıkarılmalı

27- Etkilenen cilt alanı sabun ve su ile yıkanmalı, kimyasal temizleyicilerden

kaçınılmalıdır.

28- Göz temasında en az 5 dk su veya izotonik göz yıkama solüsyonu ile

yıkanmalıdır.

Küçük saçılmaların temizlenmesi;

29- Kabin dışına olan 5 ml veya 5 gr’ dan küçük saçılmalar hemen önlük, çift

latex eldiven giyilerek ve koruyucu gözlük takılarak temizlenmelidir.

Büyük saçılmaların temizlenmesi;

30- 5 ml veya 5 gr’ dan büyük saçılmalarda alan absorban çarşaf veya pedler,

saçılan ajan toz ise nemli havlularla silerek ajanın yayılımı engellenmeli,

aeroseol yayılımı kontrol altına alınmalıdır.

31- Saçılma bölgesine giriş çıkış engellenmelidir.

RADYOTERAPĠ

Kanserli hastalarda radyasyonun tedavi amaçlı kullanıldığı bir yöntemdir.

Radyasyon ışın anlamına gelmektedir ve madde içindeki atomlarda bulunan ve transfer

edilebilen enerjidir. Radyasyonun doz birimi olarak RAD yada uluslar arası birim

sistemine göre Gray=Gy kullanılmaktadır.

Gy=100 RAD

KANSER


Radyasyonda 3 tip ışın vardır: Alfa, Beta, Gama ( İnsan organizmasına giriciliği en fazla

olan ışındır.)

Radyoterapinin amacı; çevre sağlam dokuya en az zararla, dikkatlice ölçülmüş radyasyon

dozunun, belirlenmiş tümöre verilmesidir. Bu sayede en az morbidite ile tümör

eredikasyonu, yüksek hayat kalitesi, uzamı sağ kalım süresi, ağrı gibi pek çok

semptomun önlenebilmesi ve organ fonksiyonlarının korunması sağlanmaktadır.

Radyoterapinin çeĢitleri

Küratif Radyoterapi; Hastalığın tamamen yok edilmesinin mümkün olduğu durumlarda

uygulanır. Kür amacıyla tek başına kullanım

Kombine Radyoterapi; Cerrahi operasyon ve kemoterapi ile birlikte kullanım

Palyatif Radyoterapi; Amaç hastalığın belirtilerini hafifletmek, acılarını dindirmek,

rahatlatmak ve yaşam kalitesini arttırmaktır.

Radyasyon tedavisi için birkaç teknik kullanılmaktadır. Klinikte temel olarak RT,

teleterapi ve brakiterapi olmak üzere iki farklı şekilde uygulanır:

DıĢ radyasyon tedavisi (Teleterapi): Hastaya belli uzaklıktan radyoterapinin

uygulanmasıdır. Hastanın ve hastalığın durumuna göre planlanan tedavi Cobalt-60 veya

Lineer Akseleratör cihazları ile hastaya dışarıdan yüksek enerjide radyasyon uygulanır.

Cobalt-60 cihazları radyasyon kazası riski yüksek olduğundan kullanımdan kaldırılmaya

başlanmıştır. Günümüzde en sık kullanılan cihazlar yüksek enerjili X ışın dalgaları

kullanan linear hızlandırıcılardır. Bunlar;

- Daha derin dokuları etkiler.

- Normal dokulara daha az radyasyon verir.

- Kemik dokunun radyasyonu absobsiyonunu azaltır.

- Cilt toksisitesini azaltır.

Verilecek radyasyon miktarı tümörün tipine, büyüklüğüne ve derinliğine göre

değişir. Hastanın alması gereken doz seanslara bölünerek uygulanır.

Ġnternal Radyasyon Tedavisi (Brakiterapi): Brakiterapi, tümöral dokuya veya tümör

alanına, radyoaktif maddelerin kısa mesafeden uygulanmasıdır. Radyoaktif materyal

(iğneler, tüpler, teller, çekirdekler) direkt olarak tümör içine (interstisiyel brakiterapi),

tümörün bulunduğu kavite ya da lümen içine (intrakaviter brakiterapi) ya da tümör

yüzeyine (kontakt tedavi) yerleştirilerek uygulanır.

KANSER


Günümüzde radyasyon tedavisi;

- Hücresel büyümeyi durdurmak için

- Hodgkin hastalığında lokalize baş ve boyun kanserinde

- Uterus ve serviks kanserinde

- Lokal nodal metastaz varsa

- Beyin ve spinal korda metastaz varsa

- Lösemik infiltrasyonu önlemek için proflaktik olarak uygulanır.

Radyasyonun organizma üzerindeki istenmeyen etkiler

1- Organik Etkiler

2- Genetik Etkiler

1-Organik Etkiler

A-Lokal Akut Etkiler

- Deri hasarı, eritem, saç dökülmesi, deri veya derideki doku nekrozu.

- Geçici veya sürekli kısırlık

- Sindirim sistemi fonksiyonlarında azalma veya anormallik

- Kan yapıcı dokuların fonksiyonlarında azalma veya anormallik

- Sinir sistemi fonksiyonlarında anormallik.

B-Yaygın Akut Etkiler

- Saç dökülmesi

- İştahsızlık

- Boğaz iltihapları

- Diyare

C-GecikmiĢ Etkiler

- Ülser veya kanserle sonuçlanan kronik deri yıkımı

- Yara izleri

- Katarakt

- Akciğer kanseri

- Kemik tümörü

- Aplastik anemi ve lösemidir.

KANSER


D- Olası GecikmiĢ Olaylar

- Hayat süresinin kısalması veya vaktinden önce yaşlanma

- Tümör oluşma ihtimalinin artması

Radyoterapi alan hasta ve ailesi, taburcu olurken Ģu konularda bilgilendirilmelidir:

1- İşaretli olan bölgenin temizliğinde sadece suyun kullanılması

2- O bölgeye deodorant, losyon, ilaç, parfüm, pudra ve krem gibi

uygulamaların yapılmaması

3- Bölgedeki işaretin çıkarılmaya çalışılmaması ve kuru tutulması

4- Uygulama bölgesindeki cildin gözlenmesi ve ciddi bir değişiklik

belirlendiğinde doktora bilgi verilmesi

5- Tedavi bölgesini keselenmemesi, ovulmaması, traş edilmemesi, traş

gerekli ise sadece elektrikli makine kullanılması,

6- Tedavi bölgesine sıcak yada soğuk ve elektrikli battaniye uygulanmaması,

7- Tedavi bölgesindeki giysilerin yumuşak, sıkı olmayan ve pamukludan

yapılmış cinsten olması

8- O bölge üzerine uzun süre yatılmaması

9- Tedavi bölgesini tedavi süresince ve tedaviden sonra 1 yıl süre ile

güneşten korunması, tedavi kesildikten sonra cilt için en az 15 faktörlü

güneş kremi kullanılması

10- Hastanın çok dinlenmesi ve dengeli bir diyet alması, bulantı varsa hemen

tedavi edilmesi sağlanmalıdır.

11- İç radyasyon alan hastanın gerekli görülürse vücut artıklarının özel bir

kapta saklanması ve tuvaletini ayırılması

12- Eksternal radyasyon alna hastanın etrafına radyasyon veremeyeceği

konusunda hasta ve yakınlarının bilgilendirilmesi

13- Taburcu olduktan sonra herhangi bir sorunu olduğunda hemen doktor yada

hemşiresini arayabileceği anlatılmalıdır.

KANSER


CERRAHĠ TEDAVĠ

Günümüzde lokalize tümörü olan hastaların üçte birinde kullanılan tedavi yöntemidir.

Kanser hastalarında cerrahi tedavi ilkeleri:

1. Yavaş büyüyen ve lokal olarak sınırlı tümörler cerrahi için en uygun tümörlerdir.

2. Tümör ile birlikte çevresindeki normal doku çıkarılırken işlevsel ve fiziksel

bütünlüğün korunması göz önünde bulundurulmalıdır.

3. Cerrahiye karar verilmeden önce yeterli evreleme yapılmış olmalıdır.

4. Cerrahiye bağlı olası işlev bozukluğu ve derecesi hastaya açıklanmalı ve hasta

tarafından kabul edilebilir olmalıdır.

5. Primer kanserin başlangıçta cerrahi olarak çıkarılmasıyla elde edilen başarı,

tekrarlamış hastalığın ikincil olarak çıkarılmasına göre daha yüksektir.

Cerrahi tipleri ve sınıflandırılması

A. Cerrahi geniĢlik:

1. Lokal eksizyon: Kanserin az miktarda normal doku ile çıkarılmasıdır.

2. GeniĢ eksizyon: Kanserin yayılma olasılığı olan ana lenf nodülleri ve

çevresindeki doku ile birlikte çıkarılmasıdır.

B. Elektro-cerrahi: Hücrede hasra meydana getirmek için elektriğin kullanımıdır.

C. Kriyocerrahi: Likid nitrojen dokuyu dondurarak hücreyi yok etmede kullanılır.

Aşırı soğuk uygulayarak dokularda nekroz etkisi oluşturması, hücre içi ve dışı

sıvıların donması sonucu elektrolit konsantrasyonunun toksik değerlere ulaşması

ile geriye dönüşsüz hücre yıkımlarının oluşması esasına dayanır.

D. Lazer cerrahisi: Fotodinamik tedavi (PDT) nin kullanılmasıdır. Işığa

hassalaştırıcı madde tüm hücrelere emilir. Kanser hücrelerinde daha uzun kalır.

Kimyasal madde ışığı emer ve aktif oksijen üreterek kanser hücrelerini öldürür.

E. Laparaskopik rezeksiyon

F. Endoskopi

BĠYOTERAPĠ

Biyolojik kaynaklardan elde edilen veya biyolojik yanıtı etkileme özelliğine sahip

ajanları kullanarak yapılan tedavi şeklidir. Bağışıklık sisteminin uyarılası esasına

dayandığı içinde immunoterapi de denmektedir.

KANSER


Biyoterapinin gerekçesi;

Bağışıklık sistemi kanserli hücreleri normal hücrelerden ayırt edebilir ve kanserli

hücreleri yok edebilir. Normal bir hücrenin malign bir hücreye dönüşümü yaşam

boyu bir dizi genetik mutasyonu içerir. Hücre farklılaştıkça yüzeyleri üzerinde protein

üretirler; bağışıklık sistemi bunları kendinden yabancı olarak tanımlayabilir;

savunmada bir immün yanıt oluşturabilir. Bağışıklık sistemi işlevi bozulmuş yada

kanserli hücreleri yabancı olarak ayırt edemeyen kişilerde kanser gelişir.

Biyoterapi ajanlarının sınıflandırılması

1. Sitokinler: Diğer hücrelerin işlevlerini etkileyebilen hücreler tarafından salınan

proteinlere verilen genel addır. İnterferonlar, interlökinler, hematopoetik büyüme

faktörleri, tümör nekrotizan faktör…

2. Monoklonal antikorlar: hücrenin tek bir klonundan üretilen yüksek düzeyde

özel antikorlardır. Anti-CD20 (Mabthera), Anti-HER (Herceptin), Anti-CD33

(Mylotarg), Alemtuzumad (Campath), Cetuximab (Erbitux), Bevacizumab

(Avastin)….

3. Effektör Hücreler: Ferez yolula yada cerrahi olarak tümörden çıkarılan immun

hücreler vücut dışında geliştirilerek İV yolla tekrar hastaya verilir.

4. Ġmmunomodulatörler: İmmun sistemi uyaran spesifik olmayan ajanlardır.

5. Retinoidler: A vitamini türevidir.

KANSER HASTALARINDA SEMPTOM KONTROLÜ

Kanserli Hastaya Uygulanacak Genel Hemşirelik Girişimleri

- Doku bütünlüğünü korumak

- Beslenmeyi desteklemek

- Hasta ve aile eğitimi

- Beden bilinci ve özgüven eksikliğine yönelik danışmanlık yapmak

- Semptomları İzlemek

Alopesi

Cilt Değişikliği

Ağrı

Yorgunluk

KANSER


Stomatit

Disfaji

Diyare

Ateş

Kanama

Bulantı

Kusma

Kabızlık

- Semptomları kontrol altında tutmaya yönelik danışmanlık yapmak

- Onkolojik aciller konusunda gereken gözlem, izlem, uygulama ve eğitim

programlarını yürütmek

- Son dönem kanser hastalarında, yaslı kanser hastalarında, terminal evrenin

getirdiği sorunlarla bas etmede yardımcı olmak

SEMPTOMLAR VE HEMġĠRELĠK GĠRĠġĠMLERĠ

1.KEMĠK ĠLĠĞĠ BASKILANMASI

Kemoterapi kök hücrelere zarar vererek kemik iliğinin eritrositleri, nötrofilleri ve

trombositleri yenileme yeteneğini azaltır. Nötropeniye bağlı enfeksiyona yatkınlık,

trombositopeniye bağlı kanamaya eğilim, anemiye bağlı yorgunluk görülür.

1.A. LÖKOPENĠ/NÖTROPENĠ

Normal lökosit sayısı; 4000-10.000/ mm³

Lökopeni; lökosit sayısının 3000 / mm³ altına düşmesidir.

Normal Nötrofil sayısı; 2500-6000/ mm³

YaĢam süresi: 12 saat (Enfeksiyon durumunda 2-4 saat)

Nötropeni: Mutlak nötrofil sayısının 1500/mm3 ün altında olmasıdır. Mutlak nötrofil

sayısı kişinin enfeksiyonla savaşma gücünü gösteren en önemli belirleyicidir.

- MNS (Mutlak nötrofil sayısı) 1000-1500 /mm³ olduğunda minimal düzeyde

- MNS 500-1000 /mm³ orta düzeyde

- MNS 500 /mm³ altına düştüğünde ise ciddi düzeyde enfeksiyon riski vardır.

Risk Faktörleri

KANSER


- İleri yaş

- Karaciğer ve böbrek yetmezliği

- Kemik iliğinde tümör tutulumu

- Yetersiz beslenme

- Önceden uygulanan kemoterapi

- Antibiyotik, antifungal, allopurinolün eş zamanlı kullanımı

- Omurganın aşağı kısmı ve pelvise radyoterapi uygulanması

- Özellikle total vücut ışınlanması

Amaç; Enfeksiyon belirti bulgularını gözlemlemek ve erken belirlemek, hastanın

enfeksiyon ile ilgili risk faktörlerini bilmesi ve enfeksiyonlardan korunmak için uygun

önlemleri aldığını göstermesidir.

HemĢirelik GiriĢimleri

- Mümkünse hasta tek kişilik odaya alınmalı

- Hastada enfeksiyon belirtilerini gözlemlemek

- Enfeksiyonun en sık görüldüğü bölgeleri gözlemlemek

- İdrar, kan, tüm kateter ve şüpheli enfeksiyon kaynaklarından kültür gönderilmeli

- Hastaya kullanılan tüm araç ve gereçler antibakteriyel solüsyonlarla temizlenmeli

- Hastaya yapılan tüm işlemlerde aseptik teknik kullanılmalı

- Son günlerde canlı aşı yaptıran insanlar uzak durmalı

- Akvaryum temizliği dahil, hayvan atıklarından uzak durmalı

- Hastalara bulaşıcı hastalığı olan kişilerle iletişimden kaçınması söylenmeli

- Hasta ile iletişimde olan kişiler hastaya dokunmadan ellerini yıkaması konusunda

bilgilendirilmeli

- Yeterli uyuması sağlanmalı

- Cilt ve mukozaları irritasyonlardan korunmalı

- Yeterli ve dengeli beslenmesi sağlanmalı

- Hastada ileri derecede lökopeni olduğunda m.o. lardan arındırılmış gıdaların

verilmesine özen gösterilmeli

- Çiğ sebze, meyve, çiğ yumurta, süt ve ürünlerinin verilmesinden kaçınılmalı

- Öksürme ve derin solunum egzersizleri hastaya öğretilmeli

- Kateterizasyon, lavman, rektal derece ve tampon uygulaması önlenmeli

KANSER


- İstenmeyen vücut kıllarının temizliğinde sadece elektrikli traş makinası

kullanılmalı

1.B. TROMBOSĠTOPENĠ

Trombositler; 150000-400000 /mm³

YaĢam süresi; 10 gün (Ort: 7 gün)

< 100.000 / mm³ Hafif Kanama Riski vardır: KT yada RT dozu azaltılabilir yada

ertelenebilir.

< 50.000 / mm³ Orta Derecede Kanama Riski vardır: Koruyucu önlemler alınmalıdır.

< 20.000 / mm³ Şiddetli Kanama Riski vardır: Hasta kendiliğinden kanayabilir. Kafa

içi

kanama yönünden dikkat edilmelidir. Düzenli trombosit transfüzyonları yapılmalıdır.

Trombositopeni görülme sıklığı;

- Verilen ilacın trombositopeni oluşturma riski

- İlacın dozu

- Kullanılan diğer tedaviler

- Hastanın primer hastalığı

Risk faktörleri

-Kemik iliğinin daha fazla bulunduğu kemiklere radyoterapi uygulanması

-Hemotolojik toksisite riski yüksek ilaçların kullanılması

-Hastalığın kemik iliğine infiltre olması

-DIC

-Yüksek ateş

-Trombosit yapısını etkileyen ilaç kullanımı

Amaç; Kanama belirti bulgularını gözlemlemek ve erken belirlemek, travmaya bağlı

kanamayı önlemek, kanamayı değerlendirmek ve kontrolünü sağlamaktır.


- Hastalar sık sık kanama belirtileri yönünden gözlenmeli,

- İdrar hematüri yönünden gözlenmeli,

- Sık sık göz dibi muayenesi yapılmalı,

- İntramüsküler enjeksiyonlardan kaçınılmalı

- Mümkün olduğunca IV yol tercih edilmeli

KANSER


- Sert diş fırçalarından kaçınılmalı

- Hastalar travmalardan korunmalı

- Hastalar yatakta hareket ederken defekasyon sırasında ve ağır objeleri kaldırırken

valsalva manevrasından kaçınmalı

- Tansiyonun yükselmesi önlenmeli sistolik kan basıncı 140 mmHg ‘ nın altında

tutulmalı

- Trombosit agregasyonunu değiştirdikleri için nonsteroid antiinflamatuarların ve

aspirin içeren ilaçların kullanımı engellenmeli

- Konstipasyonu önlemek için dışkı yumuşatıcı ve laksatifler kullanılmalı

- Rektal ısı ölçümü ve suppozituar kullanımından kaçınılmalı

- İnvaziv girişim yapıldıysa eğer, sonrasında bası uygulanmalı, hematomu önlemek

için bası bantları kullanılmalı, eğer gerekiyorsa soğuk uygulama yapılmalı

- Cinsel ilişkiden önce su içerikli kayganlaştırıcı kullanılması

- Trombosit sayısı 50000/mm3 ‘ ün altında olan hastaların cinsel ilişkide kaçınması

söylenmeli

- Erkek hastalar traş olurken jilet yerine traş makinesi kullanması konusunda

eğitilmeli

- Burun temizliğinin travmatik olmamasına dikkat etmek

- Ağız bakımı için yumuşak materyal kullanmasını önermek

- Vazodilatasyon yapacağı için alkollü içkileri yasaklamak

- -Hasta ve ailesi hematemez, melena, diş eti kanması, hematüri, yeni oluşan peteşi

ve ekimozlar, bilinç durumunda değişiklikler olursa sağlık ekibine hemen haber

vermesi gerektiği konusunda eğitilmelidir.

1.C. ANEMĠ

Kanser hastalarında anemi eritropoetin üretiminin azalması, eritropoetin

duyarlılığının azalması, eritrositlerin kanama ile kaybedilmesi ve eritropoezde gerekli

elemanların diyetle yetersiz alınması nedeniyle ortaya çıkmaktadır.

Risk faktörleri

- Yaş (İleri yaş)

- Yetersiz beslenme

KANSER


- Tedaviye başlarken hemoglobin düzeyinin düşük olması (Hg:10-12 g/dl)

- Tümör tipi

- Tedavi rejimi ve dozu

- Kemik iliği tutulumu

- Önceden uygulanmış radyoterapi

Amaç; Anemi belirti bulgularını gözlemek, anemiyi erken belirlemek ve gerekli

tedbirleri almaktır.

HemĢirelik giriĢimleri

- Anemi belirtilerini gözlemlemek

- Ortostatik hipotansiyon baş dönmesi varsa, özellikle yatarken ve kalkarken yavaş

hareket etmesini söylemek,

- Halsizlik ve dispneyi gözlemek, gerekirse oksijen tedavisi yapmak,

- Eğer halsizliği varsa enerji toplaması için hastayı dinlenmeye teşvik etmek

- Hemoglobin ve hematokriti düzenli aralıklarla kontrol etmek

- Kan saturasyonu %90 ının altında veya hastada semptomlar varsa oksijen tedavisi

uygulamak

- Bilgi eksikliği varsa anemi belirtileri konusunda bilgilendirmek

- İsteme göre demir preparatları vermek, eritrosit tranfüzyonu yapmak

- İsteme göre eritropoetin uygulama

2. BULANTI - KUSMA

Akut Bulantı-Kusma: Kemoterapi verildikten sonraki 24 saat içinde meydana gelir.

Kusmanın en şiddetli fazını oluşturur.

GecikmiĢ Bulantı-Kusma: Kemoterapiden sonra 18-24 saat içinde başlar ve 72-90 saat

sürer. En çok sisplatin ve karboplatine cevap olarak gelişir.

Beklenti Bulantı-Kusması: Oluşumunda daha önce yaşanmış olaylar, kokular, insanlar

ve yerler vardır. Pavlov’ un klasik şartlanma tepkisiyle açıklanabilen önceki

kemoterapilerde zayıf şekilde kontrol altına alınmış bulantı kusma yaşayan hastalarda

ortaya çıkar. Kemoterapinin uygulandığı ortamın yaratabileceği anksiyete de bulantıya

neden olabilir.

Risk Faktörleri

KANSER


- Cinsiyet ( Kadın olmak)

- Yaş (Genç olmak)

- Narkotik ve antibiyotiklerle eş zamanlı tedaviler

- Anksiyete

- Ağrı

- Beklentiler

- Önceki deneyimler

- Dehidratasyon

- Kemoterapiye bağlı olmayan bulantı kusma hikayesi

- Tedavi sırasındaki tat duyusundaki değişiklikler

Bulantı Kusmaya ĠliĢkin Olası Komplikasyonlar

- Tedaviye uyumsuzluk

- Tedaviyi engelleme

- Dehidratasyon

- Antineoplastik toksisiteyi arttırma

- Metabolik bozukluklar

- Anoreksi ve kilo kaybı

Amaç; Hastanın sıvı ve elektrolit dengesini sürdürmek, yeterli beslenmesini sağlamak,

oral mukozayı korumak ve bulantının azaldığını ifade etmesidir.


- Bulantı ve kusmanın şekli ve oluş biçimi açısından hastayı tanılamak

- Çıkartılan miktarı, içerik, renk açısından değerlendirerek kaydetmek

- Dehidratasyon belirtileri açısından hastayı gözlemlemek

- Antiemetik ilaçları en az yarım saat önce vermek

- Ağız bakımının sık verilmesini, protez varsa tedavi sırasında çıkartılmasını

sağlamak,

- Bulantı ve kusma sırasında ağızdan nefes almanın faydalarını anlatmak,

- Vücut ağırlığı, aldığı çıkardığı sıvı miktarını değerlendirmek

- Fiziksel çevrenin temiz ve kokusuz, hasta giysilerinin rahat olmasına özen

göstermek

KANSER


- Kemoterapi uygulamasının rahat bir pozisyonda yapılmasını sağlamak

- Tedaviden 15-20 dakika önce sessiz bir yere yatmasını sağlamak

- Öğünlerin azar azar sık sık alınmasını ve iyice çiğnenmesini ve öğünlerde sıvı

alımından kaçınılmasını, tatlı, kızartma, baharatlı, yağlı gıdalardan kaçınılmasını

önermek ve kompleks karbonhidratların yararlı olabileceği konusunda bilgi

vermek

- Yiyeceklerin özellikle kuru gıdalardan seçilmesine dikkat etmek

- Yemekten sonra dinlenmesi ve yavaş aktiviteler yapmasını önermek

- Hasta bulantı-kusma 24 saatten fazla sürer veya yeterli sıvı alımı alamazsa bu

durumu sağlık ekibine bildirmesi ve geç bulantıyı önlemek için evde antiemetik

tedavisini 48-72 saat sürdürmesi gerektiği konusunda bilgilendirilmelidir.

3.ANOREKSĠYA

Anoreksiya iştah kaybı olup besin alımında azalma ile birlikte çeşitli fizyolojik ve

psikolojik etmenleri içeren karmaşık bir süreçtir.

Görülme sıklığı; İlaca, doza, uygulama planına, tedavinin yan etkilerine ve denel fiziksel

duruma göre değişir.

Kötü beslenen hastalarda; tedaviye yanıtta bozulma, bakım giderlerinde artma ve

mortalite - morbidite hızlarında artma görülmektedir. Kanserli hastaların %20 si primer

tanıdan çok beslenme problemlerinden kaybedilmektedir. Bu nedenle Malnütrisyon

yönünden riskli hastalar geri dönüşümü mümkün olmayan problemler meydana gelmeden

önce tanımlanmalıdır.

HemĢirelik giriĢimleri

- Yüksek kalori, protein ve vitamin yönünden zengin beslenmenin önemini

hastaya/aileye açıklamak ve besin alımına teşvik etmek

- Hastayı her gün aynı saatte, aynı kıyafet ile aynı tartıda tartmak ve kilo kaybı olup

olmadığını takip etmek

- Yetersiz sıvı ve besin alımına neden olan faktörleri azaltmak/ortadan kaldırmak

- Yemeklerden önce ve sonra ağız bakımı vermek ve oral hijyeni sürdürmek

- Hastanın sıvı alımını arttırmak

- Hastanın odasını temiz tutmak ve kötü kokuları uzaklaştırmak

KANSER


- Çok tatlı ve yağlı yiyecekleri diyetinden çıkarmak

- Gaz yapan yiyeceklerden uzak durmak

- Hastanın yiyecek seçimine katılımını ve hoşlandığı besinleri almasını sağlamak

- Hekim istemine göre antiemetikleri uygulamak

- Hekim istemine göre parenteral sıvılar, elektrolitler ve gıda maddelerini

uygulamak,

- Hasta yiyecekleri tolere edemiyorsa istemde belirtildiği şekilde total parenteral

beslenmeye başlamak

- Hekim istemine göre iştah arttıran ajanlar (megestrol acetate) uygulamak

4.KONSTĠPASYON

Kanserli hastalarda konstipasyon gelişme nedenleri şunlardır:

- Tümörlerin eksternal basısı veya internal tıkanıklığı

- Bağırsak innervasyonunu kontrol eden T-8 ve L-3 seviyelerine spinal kord basısı

- Sinir yollarının cerrahi olarak kesilmesi

- Pelvik radyasyon

- Asidin yaptığı baskı

- Hipokalemi, Hiperkalsemi

- Dehidratasyon

- Diyet değişiklikleri, diyetle yetersiz lif yüklemesi

- Fiziksel aktivitede azalma

- Emosyonel sıkıntı, depresyon

- Narkotikler

- Kalsiyum ve alüminyum içeren antiasitler, diüretikler

- Antidepresanlar, tranklizanlar ve sedatifler

Risk Faktörleri

- Gastrointestinal sistemdeki tümöre bağlı barsak obstrüksiyon

- Opoid uygulamasına bağlı peristaltizmin azalması

- Hareket azalması

- Sıvı ve elektrolit dengesizliği

- Posalı gıda alımının azalması

KANSER


- İlerlemiş yaş

- Başka ilaç kullanımı

Amaç; Hastanın normal sıklıkta ve kıvamda gaita yapması, defekasyonda ağrısının

olmaması, laksatif lavman ya da supozituvara gereksiniminin azalmasıdır.


- Eliminasyon miktarı, sıklığı ve defakasyon zamanı dahil ederek eliminasyon şekli

değerlendirilmeli

- Sıvı ve lif alımına odaklanarak hastanın beslenme alışkanlığı değerlendirilmeli

- Hareketlilik ve aktivite değerlendirilmeli

- Hastanın laksatif ve müshil kullanımı belirlenmeli

- Bağırsak fonksiyonlarını kolaylaştırmak için gereksinime göre müshil uygulamak

- Fiziksel aktivite arttırılmalı veya pasif egzersizler yaptırılmalı

- Diyetinde liften zengin yiyecekleri miktarının arttırılması

- Peynir konstipasyonu arttırdığı için verilmemeli

- Hastanın günde en az 8-10 bardak su içmesi sağlanmalı

5.DĠYARE

Kemoterapi gastrointestinal mıkozadaki vilus ve mikrovilus gibi hızlı çoğalan

hücreleri etkiler. Genellikle diyareye neden olan ilaçlar antimetobolitlerdir.

Risk Faktörleri

- Barsak lümeninde hasra neden olan kombine kemoterapi

- Pelvise uygulanan radyoterapi

- Diyareye neden eş zamanlı tedaviler

- Nötropenik sepsis

- Beslenme terapileri, antiemetik tedavi

Amaç; Hastada diyarenin önlenmesi, yeterli ve dengeli bir beslenme ile vücudun

gereksinimlerinin karşılanması, sıvı elektrolit dengesinin normal seviyede olması,

hastanın normal kilonun sürdürülmesinin sağlanmasıdır.


- Dışkılama sayısı, miktarı ve kıvamı

- Potasyum ve diğer elektrolit ihtiyacı yerine konmalı

KANSER


- Dışkılama sıklığı, miktarı ve peristaltik hareketleri azaltmak için antidiyaretik

tedavi uygulanmalı

- Bağırsakların dinlenmesini sağlamak için posasız, yüksek proteinli, yüksek

kalorili diyet hakkında hasta bilgilendirilmeli

- Bağırsakları tahriş eden gıdalar diyetten çıkarılmalı

- Sıvı dengesini sağlamak için 6-8 bardak su içmesi için hasta cesaretlendirilmeli

- Diyare şiddetlenirse sıvı diyet uygulanmalı

- Besinler oda ısısında sunulmalı

- Laktoz intoleransı var ise süt ürünleri ve çikolata yememesi hakkında hasta

bilgilendirilmeli

- Güçsüzlük ve yorgunluk gibi hipokalemi ile bağdaştırılan semptomlar hakkında

hasta bilgilendirilmeli

- Şiddetli diyare olan hastalara aktiviteyi azaltması önerilmeli

- Hastaya her defekasyondan sonra rektal bölgeyi yumuşak sabun ve su ile

temizlemesi önerilmeli

- Yumuşatıcı kremler ek koruma sağlayabilir. Ilık su banyoları rahatlama

sağlayabilir.

6.STOMATĠT

Direk olarak oral mukozanın hızlı çoğalan epitel hücreleri üzerinde sitotoksik etkisi

ve indirek olarak ta kemik iliği baskılanması nedeniyle oluşur.

Klinik Belirtileri; ağız içinde yanma, sıcak baharatlı, asidik yiyeceklere karşı hassasiyet,

ağız mukoza derisinin dökülmesi, ülserasyon, kanama, ağrı inflamasyon ve tükrük

üretiminde azalma bakteriyel, fungal ve viral enfeksiyonlar, yemek yemede konuşmada

ve yutkunmada giderek güçleşme vardır.

Risk Faktörleri

- Eş zamanlı baş ve boyun lokalize ışınlanma

- Total vücut ışınlanması

- Kötü ağız hijyeni

- Yaşlı hastalar veya 20 yaş altında olanlar

- Alkol ve tütün kullanımı hikayesi olanlar

KANSER


- Kötü beslenme durumu

- Nasofarengial kanseri olanlar

- Lösemili hastalarda ağız boşluğu/diş eti kapillerine lökositlerin infiltrasyonu

- Mükoz membranı değiştiren ilaç ve tedaviler

- Herpes simpleks virüsü seropozitif hikayesi

- Böbrek veya karaciğer yetersizlikleri

Amaç; Oral mukozada ağrının ve enfeksiyonun görülmemesidir.


- Stomatit gelişimi için yüksek riskli hastalar tanımlanır.

- Oral kaviteyi her gün kırmızılık, beyazlık, sarılık yönünden kontrol edip

değerlendirmek,

- Hastaya uygun ağız bakımını öğretmek

- Hastaya ölü dokuların uzaklaştırılması ve rahatlamayı sağlamak için oral ajanların

kullanımı için teşvik edilmeli

- Mukozayı tahriş ettiğinden %25 in üzerinde alkol içeren gargaralar

kullanılmamalı

- Ciddi nötropeni gelişme olasılığı olan hastalara isteme göre profilaktik olarak

antifungal ve antiviral ajanlar uygulanmalı

- Lezyon yoksa: 4 saatte bir yumuşak diş fırçası ile dişleri fırçalamak, mukostatin

ve betadin ile gargara yapmak

- Lezyon varsa; 2 saatte bir hidrojen peroksit solüsyonu, ardından serum fizyolojik

ile ağız bakımı yapmak ve dudakları vazelin ve E vitaminli preperatlar ile

yumuşatmak

- Hastanın öğünlerden önce ve sonra ağız bakımını yapmasını sağlamak,

- Sıvı dengesini sürdürmek,

- Sıcak yiyeceklerden kaçınarak, yumuşak, protein ve vitamin yönünden zengin

yiyecekler önermek,

- Asitli, tuzlu, baharatlı besinlerden kaçınılmasını önermek

- Alkol ve sigara kullanılmamasını önermek

- Diş protezlerinin uygun olup olmadığının değerlendirilmesini, rahatsız ediyorsa

takılmaması gerektiğini öğütlemek

KANSER


- Yumuşak diş fırçası kullanılmasını önermek

- Eğer ağızda kanama varsa bunu önlemek için hastaya ağzına küçük bir buz

parçası almasını önermek,

- Ağrı için doktor istemine göre lokal aneljezik kullanılmasını önermek

7.AĞRI

Kanserin kendisine, tanı işlemlerine ve tedavisine bağlı olarak gelişen ağrı kanser

ağrısı olarak tanımlanır. Kanser tedavisi hastaların %15-25 inde ağrıya yol açmaktadır.

Kanser hastalarında en sık görülen ve korkulan semptomdur. Kanser ağrısı günlük

aktivitelerini, duygusal yaşamı motivasyonu, aile ve yakınları ile etkileşimi ve genel

yaşam kalitesini olumsuz etkileyen en önemli problemdir.

Kanser hastalarında; mukozit, kortikosteroidlere bağlı perineal rahatsızlık, ağrılı

periferal nöropati, baş ağrısı, yaygın kemik ağrısı, atralji, anjinal göğüs ağrısı, sitotoksik

infüzyon bölgesinde ağrı görülmektedir.

Amaç: Ağrı düzeyini tolere edebilecek düzeye getirilmesini sağlamak, hastanın

ağrısının azaldığını veya yok olduğunu ifade etmesidir.


- Ağrının tedavisi için önce değerlendirilmesi gerekir.

- Ağrının yeri, niteliği, şiddeti ve başlamasını etkileyen faktörler (öfke, depresyon,

uykusuzluk, anksiyete) değerlendirilmeli

- Ağrı sırasında gözlenen davranışlar ve baş etme biçimleri değerlendirilmeli

- Ağrı tedavisini uygulamak

o 1. Basamak: Hafif-orta ağrılar için narkotik olmayan analjezikler ±

adjuvan tedavi (aspirin, parasetomol)

o 2. Basamak: Orta şiddetli ağrılar için zayıf narkotikler + nonopoid ±

adjuvan tedavi (dihidrokodein, demoral, tolvin)

o 3.Basamak: Şiddetli ağrılar için güçlü narkotikler + nonopoid ilaçlar ±

adjuvan tedavi (morfin)

KANSER


- Ağrı kontrolünde nonfarmakolojik uygulamak (pozisyon değiştirmek, masaj,

sıcak uygulama, ılık banyolar, çevrenin sakin ve sessiz olmasını sağlamak,

gevşeme tekniklerini öğretmek, radyo televizyon, okuma, müzik dinleme ve hayal

kurma)

8.YORGUNLUK

Kanser hastalarında yorgunluk %70-100 oranında görülmektedir. Kemoterapi alan

hastalarda bu oranın % 80-100 oranındadır.

Kansere Bağlı Yorgunluğun Nedenleri veya Olası Yatkınlık Yaratan Nedenler

A. Medikal /Fiziksel Durumlar

1-Altta Yatan Hastalığın Kendisi Ġle ĠliĢkili

- Tümörün derecesi

- Hastalığın cinsi

2- Hastalığın tedavisi ile iliĢkili

- Kemoterapi

- Radyoterapi

- Cerrahi

3.EĢ Zamanlı Sistemik Hastalıklar

- Anemi

- Enfeksiyon

- Pulmoner hastalıklar

- Karaciğer, kalp, böbrek yetmezliği

- Malnütrisyon

- Nöromüsküler bozukluklar

- Dehidratasyon veya elektrolit bozuklukları

4- Uyku Bozuklukları

5- Hareketsizlik ve Egzersiz Azlığı

6- Kronik Ağrı

B. Psikososyal Faktörler

- Anksiyete bozukluğu

- Depresyon bozukluğu

- Stres

KANSER


- Çevresel etkenler

Amaç; Bireyin yasadığı yorgunluğun nedenlerini ve özelliklerini tanımlamak, tanımlanan

semptomun kontrolünü sağlamak, bireyin fiziksel, mental ve sosyal aktivitelerinin

dengeli şekilde devamını sağlamak ve öz bakım gücünü arttırmaktır.


- Yorgunluğun belirti ve bulgularını tanımak ve dikkate almak

- Hastaya yorgunluğun, kemoterapi, radyasyon tedavisinin beklenen ve geçici bir

yan etkisi olduğunu öğretmek

- Günlük yaşamın aktivitelerine yardımcı olmak

- Günlük aktivitelerinde önceliklerinin belirlenmesine yardım etmek (vazgeçilebilir

aktiviteler, temel olan aktiviteler)

- Alışılmış dinlenme ve uyku düzenlerini korumak

- Hastanın yorulduğu zaman dinlenmesini sağlamak, gece en az 7-8 saat uyumasını

ve gündüz uyku periyotları oluşturulmasını sağlamak

- Aktiviteler arasında bir öncelik belirlemek; çok aşırı ve erken yüklemelerden

kaçınmak

- Alışılmış yaşam biçimi kalıplarını mümkün olduğunca korumak, aktiviteleri

enerji düzeyine göre ayarlamak

- Tek basına sürdürebileceği ya da başkalarına bırakabileceği isleri tanımlamasına

yardım etmek

- Gün içerisinde enerjisini en yüksek hissettiği dönemlerde islerini planlaması

sağlamak

- Enerjiyi koruma teknikleri hakkında hasta bilinçlendirmek

- Protein, vitamin ve demirden zengin yiyecekleri yemesini sağlamak,

- Ağrıyı önlemek ve en aza indirmek

- Hekimin önerisi ile eritrosit süspansiyonu vermek

- Bir kontrendikasyon yoksa günde en az 3000 ml sıvı içerek hücresel artık

ürünlerin atılmasını sağlamak,

- Stresle etkili baş etme yöntemlerini öğrenmesine yardım etmek

KANSER


9.ALOPESĠ

Kemoterapi ilaçlarının çoğu farklı düzeyde alopesi ye neden olmaktadır. Geçici

bir yan etkidir. Genellikle dökülme ilk saçlarda başlar. Tedavinin ilerlemesiyle tüm vücut

kıllarında belli oranlarda azalma olur. Kaybedilen saç ve kılların uzaması yavaşta olsa

tedavi esnasında başlar.

Asıl uzama kemoterapi tedavisinin bitimi ile başlar. Alopesinin derecesi; ilacın dozuna,

yarılanma süresine, uzun süreli infüzyon kullanımına ve kombine tedavi kullanımına

bağlı olarak değişir.

Risk Faktörleri

1- Uygulanan İlaç

2- Yüksek doz kemoterapi

3-Diğer tıbbi durumlar (Hipotiroidi, Yaşlılık)

4- Kemoterapötik olmayan ilaçlar (Propanol hydrochloride, Heparin sodyum, Lithium

carbonate, Prednisone ve Vitamin A)

5- Tedavi öncesi saçın durumu

6- Beslenme durumu

7- Başa eş zamanlı radyoterapi

Süre; Saç Kaybı ilaç uygulamasını takiben ortalama 2 hafta sonra başlar. Saç

foliküllerinin anagen fazı 3 ay devam ettiğinden saçın tekrar çıkması kemoterapi bitimini

takiben 3-5 ay alabilir.

Amaç; Hastanın vücudundaki bu önemli değişikliği kabullenmesini sağlamak,

oluşabilecek bu yan etkiyi en aza indirmektir.


- Teorik olarak kafa derisinin dolaşımını azaltmak için kullanılan araçlar dolaşan

tümör hücrelerine koruyucu etki sağladığından kemoterapinin etkinliğini azaltır.

- Metastaz riskini arttırdığından kafa derisi hipotermisi önerilmez.

- FDA 1990 da buz başlıklarını satıştan kaldırdı.

- Vitamin E kullanımı etkili değil

- Hastayı saç kaybının başlama zamanı ve tekrar çıkma süresi hakkında

bilgilendirmek

KANSER


- Hastaya saç kaybı olacağı, ancak tedavi bitiminden sonra yeniden çıkacağını

açıklamak

- Saçların çıkarken yapı ve renk yönünden farklılık olabileceğine ilişkin hastayı

uyarmak,

- Hastaları şapka, eşarp, bone, peruk gibi değişik materyaller konusunda

bilgilendirmek,

- Kemoterapiden önce saçlarını kısaltmasını önermek,

- Kalan saçlar için sık şampuan uygulamamak ve yumuşak fırça kullanmak

- Saç kaybı arttıkça, kalan saçları traş ettirebileceği konusunda öneride bulunmak

- Kafa derisini güneşi bloke eden ajanlarla, şapkalarla sıcak ve soğuktan korumak

- Aile üyeleriyle beklenen fiziksel değişiklikleri görüşerek hastanın nasıl

kabulleneceği konusunda aile üyelerine tavsiyelerde bulunularak manevi destek

sağlamak

10.UYKU SORUNLARI

Kanser hastalarında uykuya dalmada güçlük yaşama, uyku kalitesi ve sürecinde

bozulma,

kesintili uyuma, uyanmada güçlük yaşama, uyuduğu halde dinlenmemiş hissetme ve

gündüz

uyuma gibi uyku sorunları ortaya çıkmaktadır.

Kanser hastalarında sıklıkla ağrı, yorgunluk, endişelenme, anksiyete, depresyon, stres,

bulantı ve kusmaya bağlı uyku sorunları ortaya çıkmaktadır.

Amaç: Sebep olan etkenleri azaltmak yada ortadan kaldırmak ve uyku kalitesini

arttırmaktır.


- Hastanın normal zamandaki uyku alışkanlıklarını belirlemek

- Hastanın uyanmasına neden olan, uymasını engelleyen ya da kalitesini bozan

etkenleri belirlemek

- Uyumama nedenine yönelik düzenlemeler ve davranış değişiklikleri için hasta ile

işbirliği yapmak

- Çevrede sessizliğin sağlanması

KANSER


- Alarm seslerinin azaltılması

- Işıkların hastanın istediği şekilde ayarlanması

- Hafif tonda müzik ya da monoton sesler dinleme

- Hastanın üzerinin örtülmesi

- Yatmadan önce kafeinli içecekler içmemesi, sıvı almaması

- İlaç saatleri ve ilaç rejiminin düzenlenmesinin sağlanması

- Yatmadan önce idrarını yapması

- Tedavi saatlerini mümkün olduğunca uykuyu bölmeyecek şekilde planlanma

- Hastaya gün içinde uyku sınırlaması yapmak,

- Gevşeme teknikleri hakkında hasta ve ailesini eğitmek,

- Hekim istemine göre ilaçlar vermek ve ilaçların etki ve yan etkilerini

gözlemlemek

KANSER


ÖZET

Kanser hücrelerin anormal, kontrolsüz büyümesi ve yayılması ve normal dokuyu

istila etmesi ile karakterize bir grup hastalıktır. Tedavi edilmediği zaman ölümle

sonuçlanır. Kanser oluşum süreci hücre düzeyinde başlayan bir olaydır.

Kanser her yaş grubunu etkilemesine karşın, çoğu kanserler 65 yaş üstü

bireylerde oluşur. Erkeklerde kadınlardan daha yüksek oranda görülür. Aynı zamanda

endüstrileşmiş toplumlarda görülme sıklığı daha fazladır. Kanserin sıklık ve

yaygınlığının bilinmesi, kanserin nedenlerine ve alınacak önlemlere büyük ölçüde yarar

sağlamaktadır. Kanser oluşumunda yaşam alışkanlıkları (sigara, diyet gibi) ve çevresel

faktörler etkili olmaktadır.

Çeşitli evrelerini bulunması ve yıllara varan bu süreçten dolayı kanser bir kronik

hastalık olarak kabul edilmektedir.

Kanser hastalarına önerilen tedavi seçenekleri, kanserin tipine göre gerçekçi ve

başarılabilecek amaçlara temellenir. Kanserin başlıca tedavi yöntemleri; cerrahi,

radyoterapi ve kemoterapidir. Bu tedavilerinin amaçları; malign hastalığı tamamen yok

etmek, sağ kalım süresini uzatmak, kanser hücresinin büyümesini/kontrolü sağlamak ve

hastalıkla ilgili semptomları gidermektir.

Kanser hastaları hem hastalığın kendisinden hem de uygulanan tedavilere bağlı

olarak çeşitli semptomlar yaşamaktadır. Bu semptomları ortadan kaldırmak veya

azaltmak için uygulanacak genel hemşirelik girişimleri; doku bütünlüğünü korumak,

beslenmeyi desteklemek, hasta ve aile eğitimi, beden bilinci ve özgüven eksikliğine

yönelik danışmanlık yapmak, semptomları izlemek, semptomları kontrol altında tutmaya

yönelik danışmanlık yapmak, onkolojik aciller konusunda gereken gözlem, izlem,

uygulama ve eğitim programlarını yürütmek ve son dönem kanser hastalarında- yaşlı

kanser hastalarında, terminal evrenin getirdiği sorunlarla baş etmede yardımcı olmaktır.

KANSER


ALIġTIRMALAR

1. Kanserde neden biyoterapi tedavisi yapılır?

Cevap: Bağışıklık sistemi kanserli hücreleri normal hücrelerden ayırt edebilir ve

kanserli hücreleri yok edebilir. Normal bir hücrenin malign bir hücreye dönüşümü

yaşam boyu bir dizi genetik mutasyonu içerir. Hücre farklılaştıkça yüzeyleri üzerinde

protein üretirler; bağışıklık sistemi bunları kendinden yabancı olarak tanımlayabilir;

savunmada bir immün yanıt oluşturabilir. Bağışıklık sistemi işlevi bozulmuş yada

kanserli hücreleri yabancı olarak ayırt edemeyen kişilerde kanser gelişir.

2. Kanserde trombositopeni riskini artıran faktörler nelerdir?

Cevap: Risk faktörleri

-Kemik iliğinin daha fazla bulunduğu kemiklere radyoterapi uygulanması

-Hemotolojik toksisite riski yüksek ilaçların kullanılması

-Hastalığın kemik iliğine infiltre olması

-DIC

-Yüksek ateş

-Trombosit yapısını etkileyen ilaç kullanımı

3. Meme kanseri için risk faktörleri nelerdir?

Cevap: Kitle veya meme başı akıntısı, yakın akraba veya ailede meme kanseri

öyküsünün bulunması, 35 yaş üzeri özellikle 50 yaş ve sonrası, yağdan zengin

diyet, erken menarş ve menapoz, çocuk doğurmamış olmak, ilk çocuğu 30 yaş

üzerinde doğurmak

4. Kanserli hastada uygulanacak genel hemşirelik girişimleri nelerdir?

Cevap: Doku bütünlüğünü korumak, beslenmeyi desteklemek, hasta ve aile eğitimi,

beden bilinci ve özgüven eksikliğine yönelik danışmanlık yapmak, semptomları

izlemek, semptomları kontrol altında tutmaya yönelik danışmanlık yapmak,

onkolojik aciller konusunda gereken gözlem, izlem, uygulama ve eğitim

KANSER


programlarını yürütmek ve son dönem kanser hastalarında- yaşlı kanser hastalarında,

terminal evrenin getirdiği sorunlarla baş etmede yardımcı olmaktır.

DEĞERLENDĠRME SORULARI

1. AĢağıdakilerden hangisi radyoterapi tedavisi alan hasta ve ailesinin taburcu

eğitiminde yer almamalıdır?

A. İşaretli olan bölgenin temizliğinde sadece suyun kullanılması

B. Bölgedeki işaretin çıkarılmaya çalışılmaması ve kuru tutulması

C. Tedavi bölgesini keselenmemesi, ovulmaması, traş edilmemesi

D. Tedavi bölgesinin kanlanması arttırmak için sıcak uygulama yapılması

E. Tedavi bölgesinin üzerine uzun süre yatılmaması

2. AĢağıdakilerden hangisi kemoterapik ilaçlar hazırlanırken dikkat edilmesi

gereken kurallardan değildir ?

A. İlacı hazırlayacak personel koruyucu tipte, disposible uzun kollu gömlek, eldiven,

maske ve koruyucu gözlük kullanmalıdır.

B. İlaçlar sulandırılırken çözücü solüsyon flakonun bir kenarından iğnenin ucu ilaca

değdirilmeden yavaşça enjekte edilmelidir.

C. Fazla ilaç varsa asla flakonun içinde bırakılmamalıdır.

D. İlaçlar oral yolla verilecekse elle tutulmamalıdır.

E. İM verilecekse geri sızmasını önlemek için ‘Z’ tekniği ile yapılmalıdır.

CEVAPLAR

1. D

2. C

KANSER


YARARLANILAN KAYNAKLAR

1. Sağlık bankalığı Kanserle savaş Dairesi Başkanlığı. 2004-2006 yılları Türkiye Kanser

insidansı. http://www.kanser.gov.tr/folders/file/8iL-2006-SON.pdf

2. Onkoloji Hemşireliği Derneği IV. Kemoterapi Hemşireliği Kursu Notları. 30 Ekim -03

Kasım 2006 Ankara

3. Karadakovan A, Eti Aslan F. Onkoloji. İn: Dahili ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım.

Adana 2010

4. Akdemir N, Birol L. Kanser ve Hemşirelik Bakımı. İn: İç hastalıkları ve hemşirelik ve

bakımı. Ankara 2005

5. Manavoğlu O. Klinik Onkoloji El Kitabı. Palme yayıncılık Ankara 2004

6. TC. Sağlık Bakanlığı Dr. Abdurrahman Yurtaslan Ankara Onkoloji Eğitim Araştırma

Hastanesi. Onkolojik hastalıklar ve hemşirelik bakımı. Ankara 2005.

7. Can G. Kanser Kemoterapisi Rehberi. Ed: Durna Z, Aydıner A. Nobel Tıp Kitabevleri

2003

8. Gemici C, Mayadağlı A, Parlak C. Radyasyon onkolojisi tedavi kararları. Nobel Tıp

Kitabevleri 2004

9. Karadeniz G. Onkoloji Hemşireliği. İn: İç hastalıkları hemşireliğinde teoriden

uygulamaya temel yaklaşımlar. Göktuğ yayıncılık Ankara 2008.

10. Karadakovan A. Kemoterapi hemşireliği. Saray Tıp Kitabevleri, İzmir 1997

11. Karakoç T. Kanser Hastalarında Yorgunluk ve Hemşirelik Bakımı Fırat Sağlık

Hizmetleri Dergisi, Cilt:3, Sayı:8 (2008)

12. Ünsar S, Fındık ÜY, Kurt S, Özcan H. Kanserli hastalarda evde bakım ve semptom

kontrolü. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:2, Sayı:5 (2007)

13. Dalgıç G, Karadağ A. Kuzu N. Kemoterapiye bağlı gelişen stomatitte hemşirelik

bakımı C. Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 1998, 2 (2) 53

http://www.kanser.gov.tr/folders/file/8iL-2006-SON.pdf

KANSER


ÖNERĠLEN KAYNAKLAR

1. Onat H. Mandel Molinas N. Kanser hastasına Yaklaşım. Nobel Tıp Kitabevleri,

2002

2. Usta S. Kanser tedavisinde 110 yöntem. Gelecek Atölyesi yayıncılık 2005

3. Usta Yeşilbalkan Ö. Kemoterapi hasta ve ailelerine yönelik rehber. Meta Basım

Matbaacılık hizmetleri. İzmir 2006

egzersİzler, koruyucu, tedavİ edİcİ ve muayene …yaygın evre: 1-5 yıl kadar sürer. yıllara...

Documents