egiturazko kasuaren erkaketa euskaraz
TRANSCRIPT
Egiturazko kasuaren erkaketa euskaraz
Jakintza-arloa: Hizkuntzalaritza
Egilea: BEATRIZ FERNANDEZ FERNANDEZ
Urtea: 1997
Zuzendaria: JON ORTIZ DE URBINA
Unibertsitatea: UPV-EHU
ISBN: 978-84-8438-453-3
Hitzaurrea
Berriro ere argia ikusiko du, 1997an Jon Ortiz de Urbina irakaslearen zuzendaritzapean defendatu nuen doktore tesiak. Horren harira, berrargitalpen honetarako hitzaurrea idatzi behar nuela esan zidatenean, ia halabeharrez, atzerabegirakoa egin behar nuela konturatu nintzen, zer ginen eta nor garen ikustearren besterik ez bada. Doktore tesi honek Minimalismo goiztiarra (Chomsky 1993) izan zuen abiapuntu, eta laurogeita hamarreko hamarkadaren hasiera hartan, zeresan handia eman zuen ergatibotasunari buruzko eztabaidak, nire doktore tesiko eztabaidagai nagusia zenak. Hala, hizkuntza ergatiboen eta akusatiboen arteko aldakortasuna zein parametrok sortzen ote zuen eztabaidatzen zen eta parametro horren ondorioz, nolako kasu konfigurazioak aurki zitezkeen hizkuntza mota batean eta bestean. Ordutik, hamarkada bat eta erdi igaroa den arren, ergatibotasunaren eztabaidak ez du beharbada garai hartako itzala, baina badu oraindik ere bere tokia bai euskal hizkuntzalaritzan bai nazioartekoan, Laka & Fernández (2012) adibide.
Nire doktore tesian beste kapitulu bat dago orduko euskal hizkuntzalaritzan oso gutxi edo ia batere garatu gabeko gai batez, hots, datibo kasuaz. Interesgarria zen erabakitzea teoria hartan zein-nolako erkaketa mekanismoen bitartez zilegizta zitezkeen datibo kasua eta datibo komunztadura. Ez dakit hura izan ote zen hasiera ala ez, baina dudarik gabe, ordutik aurrera, lan eskerga egin du euskal hizkuntzalaritzak gaiaren inguruan, pare bat adibide baino ez ematearren, Elordieta (2001) edo Fernández & Ortiz de Urbina (2010) beste askoren artean. Esan liteke mende berriaren etorrerarekin batera, datiboaren inguruko azterketak lausotu duela ergatibotasunak doktore tesi hau lehenik argitaratu zen garaian zuen xarma hura.
Gaiak gai, doktore tesi honek aldakortasunaz dihardu eta, Gramatika Unibertsala gogoan izan arren, aldakortasuna maite dugunok bere izaeraz eztabaidatzen eta ikertzen jarraitu dugu urte hauetan. Aldakortasunaren inguruko eztabaida, baina, zabalik dago, eta aldakortasun hori, doktore tesi honetan bezala, parametroen bitartez adierazi behar ote den edo ez, parametroak badiren edo ez diren, eta izatekotan nolakoak diren jakitea da gaur egun eztabaidagaia. Aldakortasunaren eremuko ikerketa honetan esanguratsuak dira sintaxilariek hizkeren inguruan egindako lanak, mikrokonparazioaren ikuspuntua erabiltzera eraman dituenak, eta ikuspuntu hori bera erabili dute euskalarietako batzuek zenbait lanetan –ikus adibidez Fernández & Etxepare (2012)–. Bilbon, 2013ko ekainean egingo den Towards a Theory of Syntactic Variation izeneko topaketa da gure hurrengo jomuga.
Euskal sintaxiak egin du bere bidea Patxi Goenagak 1978an Gramatika bideetan edo Jon Ortiz de Urbinak 1989an bere Parameters in the grammar of Basque argitaratu zuenetik. Sintaxilariok izan dugu bai etxean bai kanpoan norengandik ikasi, eta etxean nahiz kanpoan dihardugu gaur egun ere giza hizkuntzetako muineko ezaugarri aldagaitz eta aldakorrak aztertzen. Dabilen harriari ez zaika goroldiorik lotzen.
Beatriz Fernandez, 2013
Aipamenak: Chomsky, Noam (1993) “A minimalist program for linguistic theory.” In Kenneth Hale & Samuel J. Keiser (arg.) The view from Building 20. Cambridge: MIT Press. 1-52. / Elordieta Arantzazu (2001) “Double object constructions and neutral order in Basque.” Verb movement and constituent permutation in Basque. Utrecht: LOT. 49-107. / Fernández Beatriz & Jon Ortiz de Urbina (2010) Datiboa hiztegian. Bilbo: UPV/EHU. / Fernández Beatriz & Ricardo Etxepare (2013) (arg.) Variation in datives. A microcomparative perspective. New York: Oxford University Press. / Goenaga, Patxi (1978) Gramatika bideetan. Donostia: Erein. / Laka Itziar & Beatriz Fernández (2011) (arg.) Accounting for ergativity. Elsevier: Lingua. / Ortiz de Urbina, Jon. 1989. Parameters in the grammar of Basque. Dordrecht: Foris.
Egiturazko kasuaren erkaketa euskaraz
Beatriz Femandez Fernandez
amen to .bal „r,
%1Universidad
Euskal HerrikodeI Pals Vasco
Unibertsitateaservicio editorial
argitalpen zerbitzua
Juankar Alberdi Mart�renari
Aurkibidea
1
Aurkibidea
Eskerrik asko
Laburdurak
7
Hit aurrea
10
1 . KASU TEORIA ETA EGITURAZKO KASUA1 .0 Atarian
11 .1 Kasu sistemak eta subjektua
51 .1 . 1 Kasu flexioa 6
1 . 1 .2 Adit komun tadura 81 .1 .3 Subjektua : AG berdin S
131 .1 .3 .1 Agintera
14
1 .1 .3 .2 Aginte adit en osagarriak
15
1 .1 .3 .3Hasi, amaitu edota saiatu adit en osagarriak 171 .2 Bide idor gurut atuak: ERG berdin NOM
181 .2.1 D eta KMZ funt io buruak, egitura ko kasua eta Guti ia 191 .2.2 Mugimendu Laburrena eta Distant iakidetasuna 27
1 .2.3 Tasunak eta hit hurrenkera 331 .2.4 Nahitae ko Kasuaren Parametroa 43
1 .2 .5 Anafora: AG/S ersus 0 46
2. EZERGATIBOAK, INKORPORAZIOA ETA BURUZ BURUKO KASUA2 .0 Atarian 83
2 .1 E ergatiboak eta inkorpora ioa 852 .1 .1 E akusatiboak s . e ergatiboak 852 .1 .2 E ergatiboak eta inkorpora ioa 952 .1 .3 Inkorpora ioa, kasuaren erkabide 104
2 .2 E ergatiboak euskara 1082 .2 .1 Mint atu erako e ergatiboak 1082.2 .2 Borrokatu erako e ergatiboak 1142.2 .3 Alde egin erako e ergatiboak 119
2 .2 .3 .1 I +egin erako e ergatiboak 1192 .2 .3 .2 IS s. DETS 1212 .2 .3.3 Inkorpora io gabeko e ergatiboak? 1222 .2 .3.4 Egin arina s .egin astuna 126
2.3 Inkorpora ioa euskal e ergatiboetan 1302.4 Ondorioak 134
Oharrak 136
3 . EGITURAZKO DAT, AS AZALA ETA KMZ33 .0 Atarian 1433 .1 Egitura ko DAT euskara 145
3 .1 .1 DAT, m3-tasunak eta predikatu a pisailak 146
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara 2
1 .2 .6 Perpaus jokatugabeak eta PRO 501 .2 .6 .1 [-denbora] NZ ehar galderak euskara 551 .2 .6 .2 NZ- ehar galderak : [-kasua] D eta PRO 57
1 .3 Bide idor kabiratuak : ABS berdin NOM 591 .3 .1 D eta IRGK funt io buruak 601 .3 .2 Bide idor gurut atuak ersus kabiratuak 611 .3 .3 Ergatibotasunaren Parametroa 631 .3 .4 Perpaus jokatugabe iragankor s . iragangait ak 70
1 .4 Ondorioak 73
Oharrak 75
Aurkdbidea
3
4 . ERGATIBOTASUN ERDIBITUA, I-TASUNEN ERKABIDE ERDIBITUA
4 .0 Atarian
187
4 .1 Sistema ergatiboak, sistema erdibituak
190
4 .1 .1 ISen i aera semantikoa
101
4.1 .2 D edota ASP
194
4.1 .3 Perpaus nagusiak ersus mendekoak
199
4 .2 Euskara, sistema erdibitua
200
4.2 .1 Kasu flexioa euskara
201
4 .2 .2 Adit komun tadura euskara
206
4 .3 Erkabide Erdibitua eta AS a alaren baitako I<MZ
214
4 .3 .1 [Espe , I<MZ] eta I-tasunen erkaketa
215
4 .3 .2 AS a ala, mendeko I<MZ eta m- tasun gabeko objektua 219
4 .3 .3 D, [Espe , D] eta ERGren erkaketa 229
4.4 Ondorioak 231
Oharrak
232
Ondorioak 237
Aipu bibliografikoak 239
Hi tegia : euskaraingelesa / ingelesa-euskara
251
3.1 .2 Egitura ko DAT eta Aukerako Kasuaren Parametroa
3 .2 KMZ3, AS a ala eta Distant iakidetasuna
150
153
3.2 .1 AS a ala, Gutxieneko Eremua eta Distant iakidetasuna 154
3.2 .2 Pertsona-Kasuaren Muga 166
3 .3 E akusatiboak, AS a ala eta I<MZ3 170
3 .4 ~3-komun tadura e a eta DAT e kanonikoe 179
3 .5 Ondorioak 181
Oharrak 182
Eskerrik asko
Jon Orti de Urbina, M riam Uribetxebarria, Ja ier Orma abal,
Andolin Egu kit a, Vidal Valmala, I aki Amundarain, It iar Laka, )gone
Zabala, Xabier Artiagoitia, Joseba Lakarra, Koldo Sain , Rikardo
Gome , Joseba Abaitua, Juan Carlos Odrio ola, Jon Franco, Ala ne
Landa, Luismari Larringan, Maitena Etxebarria, Ma Jose
E ei abarrena, Paula Gome , Jose Luis Iturrio , Thomas Smith Stark,
Dori Martine , Isabel Etxebarria, It iar Marquiegui, Vick Olsen .
I aut Ame aga, Xabier Sarasketa, Jon Ame aga, Ma Carmen
Fernande , Edelmiro Fernande , Joseba Bengoetxea, Uxune Iriondo,
Mitxel Sarasketa, Mike� Alberdi, Joseba Zua o, Manu Idarraga, Joxe
Ar allus, Sonia Ortega, Juanmari Fullaondo, Garbi e I<ara atorre,
Felix Al elai, Estibali Bengoetxea, Txetxu Martine , I aki Agirre, It iar
Laresgoiti, Imanol Malaxetxebarria, Jon Otxoante ana .
1
Laburdurak
Laburdurak
ABS/A
A
A-tasun
ADJ
A-egitura
AG
A gune
A' gunea
AS
ASP
ASPGNbbaldin
bi
O-komandoa
DAT/D
D
DET
E
absolutibo
adit
adit tasun
adjektibo
A aleko egitura
predikatu iragankorreko subjektua
argumentu gune
e -argumentu gune
adit sintagma
aspektu
gertaera neurketarako aspektu buru
baldin eta soilik baldin
bi iduna
osagarri-komandoa
datibo
denbora
determinat aile
errol tematiko
7
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
EDERG/EerflEspe~-tasunfFFFLm-tasunak
0 1-tasunak02-tasunak03-tasunakGENhelbIindINESinfINFLirgg/IRGGirgkIRGI<irgn1-tasunISK
I<ASPI<D
kiKIM ZI<M Z 1KMZ21<MZ3
egitura deskribapenergatiboerreflexiboespe ifikat ailekomun tadura tasunfemeninoforma fonetikoforma logikokomun tadura tasunsubjektu komun tadura tasunobjektu komun tadura tasunehar objektu komun tadura tasungenitibohelburui enindikatiboinesiboinfinitiboinflexioiragangait (predikatu)iragankor (predikatu)iragankor (funt io burua)/(predikatu)iraganI en tasuni en sintagmakasuAspektuaren kasuDenboraren kasu
klitikokomun tadurasubjektu komun taduraobjektu komun tadurabigarren objektu komun tadura
8
Laburdurak
9
KONP
konplementat ailem
maskulino0
predikatu iragankorreko objektuaObj
objektuap
pluralP
preposi io / posposi ioPART
partitiboas
singularS
predikatu iragangait eko subjektuaS-egitura
sakoneko egituraSubj
subjektua (S/ AG) ; subjektu guneat
a tarnatop
mint agai8-errol
errol tematiko8-itsua
theta-itsu8 gunea
gune tematiko8'gunea
gune e -tematiko
Hit aurrea
1 1
Hit aurrea
Bi kasu sistema nagusi berei daiteke munduko hi kunt etan :
sistema nominatibo/akusatiboa eta sistema ergatiboa . Sistema
nominatibo/akusatiboetan bi kasu e berdine banat en dira subjektua
eta objektua, nominatiboa eta akusatiboa , hurrene hurren . Baina
sistema ergatiboetan bi kasu dagokio subjektuari, absolutiboa eta
ergatiboa, eta bi kasu hauetarik bat, absolutiboa, alegia, objektuari
ere ego ten aio . Euskara hi kunt a ergatiboa da, eta
ergatibotasuna da, hain u en, tesi honen ikergai nagusia .
Dena den, kasu sistema e berdinengatik ere, gi akiok jakint a
sistema bera dugu jaiot e , gramatikan hatsarre unibertsale adiera
daitekeena, hi kunt en arteko berei kunt a parametroen balioe
eha daitekeelarik: Hatsarre eta Parametroen Teoria da ikerketa
honen esparru teorikoa .
Hi kunt a nom/akusatibo eta ergatiboak diren be ain batean, bi
hipotesi formulatu da Egitarau Minimalistaren baitan . Batean,
ergatiboa markatutako argumentua nominatiboa adiera itakoari
egokit en aio, eta bestean, berri , akusatiboa markatutakoari .
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
12
Lehenak (Chomsk , 1993 ; Bobaljik, 1993, Laka, 1993), predikatu
iragankorreko perpausetan berdint en ditu bi hi kunt ak, predikatu
iragangait eko perpausetan berei i Nahitae ko KasuarenParametroa . Bigarrenak (Le in & Massam, 1984 ; Murasugi, 1992 ;Murasugi, 1994), aldi , predikatu iragankorreko perpausetan
berei ten ditu bi hi kunt ak Ergatibotasunaren Parametroare , eta
predikatu iragangait ekoetan berdint en ditu .
Bi hipotesietarik lehenari jarraikiko nat aio egungo euskalarien
ildoan (Sarasola, 1977 ; Egu kit a, 1986; Orti de Urbina, 1989) .
Nolanahi ere, Bobaljikengandik (1993) berei i eta Chomsk rekin( 1993) edota Lope ekin ( 1995) bat etorriko nai , perpaus
jokatugabeetan Denborak kasu nulua duela dioenean, alegia, PROk
duen kasu bera, predikatu iragankorreko ein iragangait eko
perpausetako subjektuek Denboraren Espe ifikat aile gunean erkatu
behar dutena .
Lehen hipotesiari loturik, Denbora eta Komun tadura buruak
banatuko ditut perpausean, baina subjektu eta objektu
komun tadura burue gain, ehar objektu komun tadura burua ere
e berdinduko dut Inflexioan, Datiboari egitura ko kasua derit adalakoeuskara , Hualdek (1986), Collins & Thrainssonek (1993), Cheng &
Demirdachek (1993) edota Lope & Austinek (1995) be ala .
Hirugarren komun tadura buruaren Espe ifikat aile guneanerkatuko ditu ehar objektuak Datiboa nahi komun tadura tasunak .
Nolanahi ere, Distant iakidetasuna (Chomsk , 1993; 1995) beteko da
baita hirugarren komun tadura burua indart en denean ere .
Horretarako, Adit Sintagma a alaren (Larson, 1988) barruane arriko dut komun tadura buruetarik bat. Eta euskara , ehar
objektua eta Datiboa bera aukerakoa dene , Aukerako KasuarenParametroa e berdinduko dut euskara ehar objektu komun tadurai an e in de aketen hi kunt etatik .
Hit aurrea 1 3
Euskara ein gainont eko hi kunt a ergatiboetan bada, bestalde,Ergatibotasun Erdibitua (Sil erstein, 1977 ; Dixon, 1979, 1994)derit ana, enbait iri pideri egokitu aiona tipologiaren baitan .
Iri pide horietatik bi dira euskara erdibit en dutenak, hau da,predikatuaren i aera semantikoa eta I en Sintagmaren i aera
semantikoa . Lehenaren arabera, predikatu iragangait eko subjektua
predikatu iragankorreko objektua be ala markatu baino, predikatuiragankorreko subjektuaren ant era adiera ten da . Eta bigarren
iri pideari dagokio Erdibiketa u tartu s . askea (Dixon, 1994),einetan kasu sistema ergatiboa den bitartean, komun tadura
sistemak erdibiketa jasaten duen, sistema neutroaren (Comrie, 1981
a) arabera eratu .
Bi iri pide hauen araberako erdibiketa bi hipotesie a alduko dut .
Lehenari dagokionean, predikatu e ergatiboak direne subjektuak
predikatu iragankorrekoak be ala marka de aketeenak,iragankort at joko ditut Egitura Lexiko Erla io koan (Hale & Ke ser,
1993 ; Bobaljik, 1993 ; Laka, 1993), konputa io sisteman iragangait
ala iragankor i an badaite ke ere . Euskara hiru e ergatibo sailbanatuko dut, eta objektua Egitura Lexiko Erla io koan e e e,konputa io sisteman ere objektua inkorporat en dutela proposatukodut . Honelaxe, bada, I ena + egin erako e ergatiboek ere
inkorporat en dute objektua (Uribetxebarria, 1989 a ; Lope & Austin,
1995 ; Martine , 1995) . Eta objektua, predikatuotan eha tugabeadena, eta perpausaren Aktionsart derit anaren arteko lokarria ere
hausnartuko dut, Borer (1993) edota Tenn ren (1992; 1994) ildoan .
Euskarak jasaten duen Erdibiketa u tartu s . askea (Heath, 1976 ;
Trask, 1977 ; Orti de Urbina, 1986 ; Laka, 1988) I en-tasunen
Erkabide Erdibitua derit adana a alduko dut, euskara ,
georgieraren ant era (King, 1994, L le, 1996) kasua eta
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
14
komun tadura tasunak beti Espe ifikat aile gune berean erkatu e indaite keela erakutsi .
Tesiak lau kapituluko eraketa du . Lehen kapituluan, Kasu Teoriaeta egitura ko kasua derit anean, Egitarau Minimalistaren berri
emango dut ergatibotasunaren bi a terbide nagusiak erakutsi .
Perpaus jokatugabeen gaineko hipotesia bertan emango dut, eta
baita euskararen hit hurrenkerarako tasunen tipifika ioa ere .
Bigarren kapituluan, E ergat boak, inkorpora ioa eta buru burukokasua derit anean, e ergatiboak a tertuko ditut, hiru taldetan
sailkatu . Hirugarren kapituluan -Egitura ko Datiboa, Adit SintagmaA ala eta Zehar objektu komun tadura burua-, Datiboa eta eharobjektu komun tadura i ango dut a tergai . Eta a ken kapituluan,
Ergatibotasun Erdibitua, I en tasunen Erka bide Erdibituaderit anean, euskararen komun tadura sistemak jasaten duenerdibiketa deskribatu eta a alduko dut . Lau kapitulu haue a gain,
hi tegia dakart tesiaren amaieran, Minimalismoan euskaradiharduten hi kunt alarient at lanabes eta e tabaidagai i an nahiduena .
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
~
1 . Kasu Teoria eta egitura ko kasua
1 .0 ATARIAN
Kasu sistemen arabera bi hi kunt a mota berei i i an da, batetik,hi kunt a nom/akusatiboak eta bestetik, hi kunt a ergatiboak .Hi kunt a nom/akusatiboetan kasu marka bana dagokie subjektu etaobjektuari : nominatiboa (NOM) predikatu iragankorreko nahiiragangait eko subjektuari eta akusatiboa (AK), berri , predikatuiragankorreko objektuari . Hi kunt a ergatiboetan, bestalde,subjektuari bi kasu dagokio, ergatiboa (ERG) predikatuiragankorretan eta absolutiboa (ABS) predikatu iragangait etan eta
ABS predikatu iragangait eko subjektuari e e e, predikatuiragankorreko objektuari ere e art en aio (Comrie, 1978, 1981 ;Dixon, 1979, 1994) .
Sistema nom/akusatiboetan, orduan, subjektua kasu bakar bate ,alegia, NOM kasua markat en den artean, bi kasu e art en aio
subjektuari sistema ergatiboetan, hau da, ERG eta ABS kasuak .Subjektutasuna NOM argumentuari dagokio sistemanom/akusatiboetan eta sistema ergatiboko ERG argumentua da
2 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
subjektua predikatu iragankorreko perpausetan, hots, ERGargumentua da NOM argumentua bera, baina ABS argumentua ereegot i aio NOM argumentuari predikatu iragangait nahiiragankorreko perpausetan .
Kasu Teoriak bi hipotesiak e arri ditu Minimalismoaren baitan(Chomsk , 1993) baina bietatik lehenari lotuko nat aio (Chomsk ,1993 ; Bobaljik, 1992 b, 1993), sistema ergatiboetako ERGargumentuari baiterit at sistema nom/akusatiboetako NOMargumentua eta halaxe irit i bait aio euskara ere (Sarasola, 1977 ;Rotaetxe, 1978, 1979, Egu kit a, 1986 ; Hualde, 1986 ; Orti deUrbina, 1989) . Gainera, badira sistema nom/akusatibo nahiergatiboetan, kasuak kasu, predikatu iragankorreko subjektua (AG )ein predikatu iragangait ekoa (S) bateratu eta predikatu
iragankorreko objektuetatik (0) berei dit aketen egiturak (Keenan,1976 ; Dixon, 1979, 1994) ; eta halatan, ERG argumentuak NOMargumentuaren ant era jokat en du baita sistema ergatiboetan ere .
Kasu Teoriak e arritako lehen hipotesiak (Chomsk , 1993 ; BobaIik,1992 b, 1993) isomorfikot at jot en ditu sistema nom/akusatibo etaergatiboak predikatu iragankorreko perpausetan . Lehen hipotesi honijarraiki, bi funt io buru berei daiteke perpausean, Denbora (D) etaKomun tadura (KMZ) buruak, eta I en Sintagmek (IS) egitura kokasua nahi komun tadura tasunak, 0-tasunak erkat ekotan, KMZrenEspe ifikat aile (Espe ) gunea iristen dute, sistema nom/akusatibo einergatiboetan bide idor gurut atuak eratu . Predikatu iragankorrekoperpausetan bi KMZ buruak indartuko dira : Adit a (A) KMZ2riadjunktatu eta objektua, IS2, [Espe , I<MZ2] gunera igoko da, ABSedo AK ilegi tatu ; era berean, D I<MZ 1 ri adjunktatutakoan,subjektuak, IS 1 ek, [Espe , KMZ 1 ] gunea iritsiko du ERG edo NOMerkatu .
Kasu Teona eta egitura ko kasua
3
Sistema nom/akusatibo eta ergatiboak, bestalde, predikatuiragangait eko perpausetan berei daite ke Nahitae ko Kasuaren
Parametroa , Perpausotan I<MZ buruetarik bat baino e daindartuko : sistema nom/akusatiboan I<MZ 1 dagoke indarrean etaI<MZ2, indarge, eta horregatik, NOM erkatuko du argumentuak;
sistema ergatiboan, I<MZ2 indartuko da, ordea, eta ABS ilegi tatukodu argumentuak .
Bigarren hipotesiak (Murasugi, 1992, 1994), lehen hipotesiari ait i,predikatu iragangait eko perpausetan derit e isomorfiko bi sistemei,batetik, kasu markatugabeak (ABS eta NOM) bildu eta bestetik, kasumarkatuak (ERG eta Al<) (Le in & Massam, 1984) . Predikatuiragankorreko perpausetan berei ten ditu, alabaina, sistemanom/akusatiboak ergatiboetatik : ISek bide idor gurut atuak erat enditu te sistema nom/akusatiboetan eta bide idor kabiratuak . berri ,sistema ergatiboetan . Ergatibotasunaren Parametroak berei tenditu bi sistemak . Bigarren hipotesia euskal adit aren PasibotasunarenTeoriari (Schuchardt, 1893 ; Lafon, 1943, 1954) lotu dakioke .
Lehen hipotesia onetsi , halabeharre errefusatuko dut bigarrena,ERGri NOM baderit at, e in bainaiteke bat etor Ergatibotasunaren
Parametroak sistema nom/akusatibo eta ergatiboen arteane arritako berei kunt arekin . Era berean, Mugimendu Laburrena
Distant iakidetasunaren arabera (Chomsk , 1993) definitu gero, bi
sistemetan e in era daiteke bide idor gurut aturik baino predikatu
iragankorreko perpausetan . Bera , Murasugik darabilt an Ekonomia
Hatsarreetatik ere aldenduko nai , Chomsk rekin (1993, 1995) batetorririk . A kenik, Murasugik (1992) darabilt an funt io buruak, D etaIragankortasun (IRGK) buruak dira eta buruon Espe guneetanerkat en da egitura ko kasua ; ene aburu , ordea, KMZ burua daberei i behar dena, areago, bi KMZ buru baino, hiru KMZ buruberei iko dut perpausean Hualdek (1986), Collins & Thri inssonek
4 Eg tura ko kasuaren erkaketa euskara .
(1993), Cheng & Demirdachek (1993), Koi umik (1993) edo Lbpe &Austinek (1995) be ala .
E derit at ilegi, halaber, Bobaljikek (1992 b, 1993) perpausjokatugabeetan darabilen a terbideari, Chomsk eta Bobaljikenhipotesia oro har onesten dudan arren . Bobaljiken hipotesiakanaforen jokabidea eta perpaus jokatugabeen eraketa du euskarrieta anaforak jokabide bera du euskara nahi sistemanom/akusatiboetan (Salaburu, 1985 ; Hualde, 1986 ; Orti de Urbina,1989) . Honetan, bada, bat nator Boba jikekin . Baina kontrol egitureidagokienean, [-denbora] NZ- ehar galderetan, PRO bai predikatuiragankorreko bai predikatu iragangait eko subjektua i an daitekeeuskara eta e , Bobaijiken hipotesiak aurresan be ala, ABSargumentua, hau da, predikatu iragangait eko subjektua nahipredikatu iragankorreko objektua . Perpaus jokatugabeetan, orduan,Chomsk ren (1993) ildoan, D funt io buruari [-kasua] irit iko diot,hots, kasu nulua duena eta [-kasua] den PROrekin batera erkade akeena, predikatu iragankor ein iragangait eko subjektuarekin,alegia .
Kapitulu honetan ehar, kasu eta komun tadura sistemakdeskribatu eta adibidee erakutsitakoan -(1 .1 .1) eta (1 .1 .2)-, subjektuai ango dut mint agai (1 .1 .3) atalean . Agintera (1 .1 .3 .1 ), esan edotaagindu aginte adit en osagarri egiturak (1 .1 .3 .2) eta hasi edotaamaitu aspektu adit eta saiatu kontrol adit en osagarri egiturak(1 . 1 .3 .3) a tertuko ditut, predikatu iragankorreko nahiiragangait eko subjektuak bateratu eta objektuetatik berei teko .
Kasu Teoriaren baitan e arritako bi hipotesietara joko dut ondoren .Chomsk (1993) eta Boba jiki ( 1992 b, 1993) lotuko nat aie lehenik(1 .2), perpausean berei ten ditu ten funt io buruak eha tu etaegitura ko kasua definit eko ( 1 .2 . 1 ) . Predikatu iragankorrekoperpausetan ISen gurut at ea da eta e kabirat ea, ordea,
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
5
Mugimendu Laburrena, Distant iakidetasunaren arabera definituerakutsiko dudan be ala (1 .2 .2) . Tasun sendo eta ahulak berei ikoditut ondoren (1 .2 .3), hi kunt atik hi kunt ara aldakorra den hithurrenkera a alt eko, eta euskara behin behipean tipifikatuko ditut Ieta A-tasunak, Ka ne (1994) abiaburu harturik . Nahitae ko KasuarenParametroa formulatuko dut gero (1 .2 .4), sistema nom/akusatiboakergatiboetatik berei i , eta lehen hipotesi honen bi oinarriak, alegia,anaforaren jokabidea (1 .2 .5) eta perpaus jokatugabeak (1 .2 .6)a tertuko ditut a kenik .
Murasugiri ( 1992) jarraituko nat aio ondoren ( 1 .3), bigarrenhipotesia garat eko . Lehenengo eta behin, perpausean berei tendituen funt io buruen berri emango dut ( 1 .3 . 1 ) . Bigarrenik,
Ergatibotasunaren Parametroa berei iko ditut sistemanom/akusatiboak ergatiboetatik (1 .3 .2) eta ( 1 .3 .3) . Eta hirugarreneta a kenik, perpaus jokatugabeetan darabilen a terbideak dakart anara oak i ango ditut hi pide (1 .3 .4) .
1 . 1 . KASU SISTEMAK ETA SUBJEKTUA
Atal honetara dakart at hi kunt etan aurki daite keen bi kasusistema nagusiak, alegia, sistema nom/akusatiboa eta sistemaergatiboa . Argumentuen kasu flexioa a tertuko dut lehenik sistemahauetan (1 . 1 . 1 ) . Komun taduraren arabera ere bi sistemak berei iko
ditut (1 .1 .2) atalean .
6 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
1 . 1 . 1 Kasu flexioa
Sistema ergatiboetan predikatu iragankorreko subjektua ERGmarkat en da eta predikatu iragankorreko objektua ein predikatuiragangait eko subjektua, berri , ABS (Comrie, 1978 ; Dixon, 1979,1994) . (1) taulara dakart sistema ergatiboen eraketa .
(1) Sistema ergatiboa
AG
ERG
S
0
Sistema nom/akusatiboetan predikatu iragankorreko ein predikatuiragangait eko subjektua, NOM adiera i eta AI< markatutakopredikatu iragankorreko objektutik berei ten da . (2) taula sistemanom/akusatiboei dagokie .
(2)
Sistema nom/akusatiboa
AG}
NOMS
0
Al<
Dakusagun bi sistemen kasu flexioa etsenplu bide . MendebalGroenlandiako Inuitera da (3) adibideetakoa (Bittner & Hale, 1992) .(3 .i) perpausean predikatu iragankorreko subjektua ERG markaturikdator eta objektua, berri , ABS , (3 .ii) predikatu iragangait ekoperpauseko subjektua be alaxe . Inuitera hi kunt a ergatiboa da .
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
7
(3)
Anguti-p
puisi
aallaa- -a-agi on-ERG
bale (ABS) tirokatu-inc-irgk-3 01 -302 1
'Gi onak balea tirokatu uen'
ii .
Puisi
ki i- -u-qbale (ABS) hondoratu-irgg-302Balea hondoratu en'
Euskara ere hi kunt a ergatiboa da -(4) adibideetan- . Predikatuiragankorreko perpausean (4 .i), subjektuak ERG dakar -euskara kasumarkatua dena- eta objektuak, bere aldetik, ABS . Predikatuiragangait eko perpausean (4 .ii), gainera, subjektua ABS adiera irikdator, (4 .i) perpauseko objektua be alaxe .
(4)
Nik
i urdea
ikusi
dutni-ERG
i urde-ABS ikusi
302/D-edun-1 0
ii .
I urdea
joan dai urde-ABS
joan 302/D-i an
Ondora (5) dakardan hau miskitoera da (Bittner & Hale, 1992)sistema nom/akusatiboari jarrait en aiona . (5 .i) predikatuiragangait eko perpausean subjektuari NOM e arri aio, predikatu
iragankorreko perpauseko (5 .ii) subjektuari be alaxe. Perpaus berekoobjektuari Al( e arri aio, ordea .
(5)
i .
Waitna ba
sula ba-ra
sab-angi on-det (NOM) crein-det-Al< tirokatu-irgn-3'Gi onak oreina tirokatu uen"
ii .
Sula ba
plap-ancrein-det (NOM)
korritu-irgn-3'Oreinak korritu uen"
8
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
Argumentuen kasu flexioa aint at harturik, bera , bi kasu sistema
nagusi berei daiteke, sistema nom/akusatiboa eta ergatiboa . Sistema
nom/akusatiboan predikatu iragankorreko nahi iragangait eko
subjektuak NOM kasua adiera i eta objektutik, AK , berei ten dira .
Sistema ergatiboan, berri , predikatu iragangait eko subjektu eta
predikatu iragankorreko objektuek bat egiten dute, ABS markaturik
biak, eta predikatu iragankorreko subjektutik, alegia, ERG
argumentutik e berdint en dira .
1 . 1 .2 Adit komun tadura
Sistema nom/akusatibo eta ergatiboa kasu flexioa e e e, adit
komun tadura ere a al daiteke hi kunt etan . Adit ak argumentuen
pertsona, enbaki, genero edota klasearen berri eman die aguke
komun tadura dela bide, alegia, m-tasunak direla bide . Komun tadura
sistemetan pertsona edota enbakiaren berri eman ohi da (Dixon,
1994) .
Kasu flexioan gertat en den be ala, komun tadura sistema
nom/akusatiboa dugu predikatu iragankor nahi iragangait eko
subjektuak berdindu eta predikatu iragankorreko objektutik berei ten
dituena eta ergatiboa, ostera, predikatu iragangait eko subjektua
ein predikatu iragankorreko objektua bateratu eta predikatu
iragankorreko subjektutik e berdint en dituena .
Swahilierak sistema nom/akusatiboa darabil pertsona/ enbaki
komun taduran . Dakusagun, Dixonek (1995) dakart an ondoko
adibideetan (G) .
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
9
(G)
i .
tu-li-anguka
1, -li-erori
'Gu erori ginen'
ii .
m-li-anguka
2m -Ii-erori
'Zuek gu tiak erori ineten'
iii .
m-Ii-tu-ona
20l -1i-1~2-ikusi
'Zuek gu tiek gu ikusi gintu uen'
i .
tu-li-wa-ona
1 11 -li-2 m2-ikusi
'Guk uek gu tiak ikusi intu tegun'
Swahilieraren adibideotan ondoko paradigmari jarraitu aio (7) .
Dixonek adiera ten duene , pluraleko (pl) bigarren pertsonarako (2
pertsona), m-aurri kia darabilte swahiliera , predikatu iragangait eko
ein iragankorreko subjektuetan, (6 .ii) ein (( .iii), eta-wa- arti kia,
predikatu iragankorreko objektua adiera teko . Swahiliera, horta ,
sistema nom/akusatiboari lot en aio. Pluraleko lehen pertsonarako (1
pertsona), bestalde, -tu- darabilte predikatu iragangait eko
subjektua (( .i), predikatu iragankorreko objektua (6 .iii) edota
predikatu iragankorreko subjektua (6 .i ) denean3 .
(7) S/Ag (m 1) 0(02)
gu
uek-gu tiak
tu-
m-
-tu-
-wa-
10
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
Badira, gainera, komun tadura sistema nom/akusatiboa barik,sistema ergatiboa darabilten hi kunt ak, Maiera ukatekoa eta, orohar, maiar hi kunt ak sistema ergatiboari lot en ai kio aditkomun taduran . Maiar hi kunt etan bi morfema sail nagusi darabilte .Lehena [A] saila, J 1-tasunei dagokiena, predikatu iragankorrekosubjektuei ein edukit aileei ego ten aie; bigarrena [B] saila, 02-tasunen adiera garri, predikatu iragankorreko objektuei einpredikatu iragangait eko subjektuei e art en aie (Reifler Bricker,1977, 1981) .
Maiera ukatekoaren ondoko adibideetan (Glen A res, 1991)predikatu iragankorreko perpausean (8 .i) subjektua A saileko-inmorfema -singularreko lehen pertsona (1 s)- komun tat en daadi kian eta objektua B saileko -ec morfema -singularreko bigarrenpertsona (2s)- . (8 .ii) predikatu iragangait ekoan 4 , berri , subjektua -ecmorfema komun tat en da, (8 .i) perpauseko objektua be alaxe. (8 .iii)perpausean, a kenik, -en e arri aio -singularreko lehen pertsona-predikatu iragangait eko subjektuari, (8 .i) predikatu iragankorrekosubjektuari e be ala .
Predikatu iragankorreko perpausak (8 .i) Aspektu (ASP) e burutuadu, k- morfema adiera irik ; predikatu iragangait eko perpausek (8 .ii)eta (8 .iii), berri , ASP burutua 5 .
( 8 )
i .
k-in
w-
il
-ik
-k-1 sm 1
ikusi
-irgk
2s~2'Nik u ikusten aitut'
ii .
h
w en
ECh
lo egin
2sO2'Zuk lo egin enuen'
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
1 1
iii .
h
luub enh jausi 1 S12'Ni jausi nint en'
Mameraren adibideak dira ondokoak (9) . Mamera ere,komun tadura sistema ergatiboa da maiera ukatekoa be alaxe(England, 1983) . Predikatu iragankorreko subjektua A sailekomorfema komun tat en da eta predikatu iragangait eko subjektuanahi predikatu iragankorreko objektua, berri , B sailekoe . (9J) eta(9 .ii) perpausetan t eeq'a fio' adit erroa dugu . Singularreko lehenpertsona n- A saileko morfema komun tat en da predikatuiragankorreko subjektua denean (9 .i) eta chin- B sailekoa , predikatuiragankorreko objektua denean .
(9)
m a
t '-ok
n-t eeq' a-n-airg
2sm2-dir
1 so 1 jo-dir-1 s/2s
'Nik u jo intudan'
ii . m a chin ok t-t eeq' a-n-airg 1 sm2 dir 2s,,-jo-Is/2s
'Zuk ni jo nindu un'
Ondoko adibideetan (10), beet 'paseatu' predikatuiragangait aren erroa dugu . Singularreko lehen pertsona chin-morfema markat en da (10 .1) perpausean, (9 .ii) perpauseko objektuabe ala . Singularreko bigarren pertsona (2s), o morfema adiera tenda (10 .ii) perpausean, (9 .ii) perpauseko predikatu iragankorrekosubjektua, t morfema , e be ala .
(10)
m a
chin beet-airg
I S02 paseatu-1 sot'Nik paseat en nuen'
12
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
ii .
ma
o-beet-airg
2s~2-paseatu-2s~ 2
'Zuk paseat en enuen'
Euskara , halaber, komun tadura sistema ergatiboa da : predikatu
iragangait eko subjektua nahi predikatu iragankorreko objektua
adit erroari erantsitako aurri kie komun tat en da adit ean etapredikatu iragankorreko subjektua, berri , at i kie . Goiko adibideetan
(4), ikusi predikatu iragankorreko perpausean (4 .i), i urdea, ABS
markaturiko argumentua, marka e a edo o marka 6 komun tatu da
>Iedun lagunt ailean eta nik, ERG kasua markaturiko argumentua,bere aldetik, erroaren ondoko -t morfema . Joan predikatu
iragangait eko perpausean (4 .ii), bestalde, o- morfema e a
komun tatu da i urdea argumentua i an lagunt ailearekin, (4 .i)
perpausean be alaxe .
Bada, komun tadura sistema ergatiboa da euskara , mamera
ein maiera ukatekoa eta nom/akusatiboa, berri , swahiliera :
komun tadura sistemak ere berei dit ake hi kunt a nom/akusatibo
eta ergatiboak . Hi kunt a nom/akusatiboetan subjektu eta objektuarikasu marka bana edo 0-tasun -komun tadura tasun- bana badagokieere -NOM/4 1-tasuna predikatu iragankor nahi iragangait eko
subjektuari eta AI</~2-tasuna, predikatu iragankorreko objektuari-,
hi kunt a ergatiboetan bi kasu edo bi 0-tasun dagokie subjektuari,ERG/~1-tasuna predikatu iragankorretan eta ABS/m2-tasuna
predikatu iragangait etan, eta ABS edo m2-tasuna bera da predikatuiragankorreko objektuetakoa .
Ildo honetan, hauxe galde daiteke ea sistema ergatiboko ABSargumentua den sistema nom/akusatiboko NOM argumentua bera
eta ERG, berri , Al<, ala subjektua ERG eta ABS kasue adiera i arren,
ERG argumentua den sistema ergatiboetan NOM argumentuari
Kasu Teona eta egitura ko kasua
13
dagokiona . Eta kasuak kasu, e al dagoen sistema nom/akusatibo ein
ergatiboetan predikatu iragankorreko nahi iragangait eko
subjektuak halabeharre baterat en dituen egiturarik. Honako
galdera hau da ondoko a piatalaren ardat a .
1 . 1 .3 Subjektua: AG berdin S
Gorago nioen be ala, sistema nom/akusatiboetan, predikatu
iragangait eko nahi iragankorreko subjektuek bat egiten dute kasu
ein komun tadura sisteman, predikatu iragankorreko objektuetatik
berei irik. Sistema ergatiboetan, ordea, predikatu iragangait eko
subjektuak eta predikatu iragankorreko objektuak dira bat egiten
dutenak, predikatu iragankorreko subjektuetatik banaturik .
Sistema nom/akusatiboetan, orduan, subjektu/objektu
aurkakotasun gardena dago, eren subjektuak berdin markat en
baitira predikatu iragankor ein iragangait etan eta objektua e
be ala, gainera : kasu marka bana dagokie hi kunt otan
subjektu/objektuei, alegia, NOM, subjektuei eta Al<, objektuei .
Sistema ergatiboek, alabaina, e dute honelako aurkakotasun
morfologiko gardenik, eren batetik, subjektuak bi kasu morfologiko
e berdin erakus baite ake, predikatu iragangait eko subjektuak ABS
eta predikatu iragankorrekoak ERG, eta bestetik, predikatu
iragankorreko objektuak, ABS bera baitarama .
Dixonek (1979), I<eenanek (1976) subjektua eha teko darabilt an
iri pideetatik, subjektuaren unibertsaltasunari lotu eta sistema
nom/akusatibo nahi ergatiboetan predikatu iragankorreko ein
iragangait eko subjektuak baterat en ditu ten egiturak ditu hi pide,
hau da, agintera, aginte adit en osagarri egiturak eta enbait
14
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
aspektu adit eta saiatu kontrol adit enak. Egitura hauek predikatuiragankorreko ERG argumentua predikatu iragangait eko ABSargumentuarekin baterat ea gain, sistema nom/akusatiboko NOMbera dela erakusten dute, ene irit i .
1 .1 .3 . 1 Agintera
Aginteran, hart aileak AG edo S i an behar du, alegia, predikatuiragankorreko nahi iragangait eko subjektua . Aginteran subjektuaAG edota S i atea, subjektuaren egiletasunetik dator (Dixon, 1979,
1994) .
Euskara ere aginteraren hart ailea subjektua da, bai predikatuiragankorrekoa bai iragangait ekoa . Bigarren pertsonareni enordaina gain, hirugarren pertsonarena ere aurki daiteke aditmodu honetan . Dakusagun etsenplu bide . Bigarren pertsonareni enordaina predikatu iragangait eko subjektua da (1 1 .i) perpauseaneta predikatu iragankorrekoa, berri , (1 1 .ii) perpausean
( 1 1 )
i .
Zatoii .
Ekar e a u
Hirugarren pertsonaren i enordaina ere, predikatu iragangait ekosubjektua da (12 .i) perpausean eta iragankorrekoa, aldi , (12 .ii)an .
(12)
Etor bediii .
Bekar
Aginteran, horta , hart ailea S nahi AG i an daiteke : ERGargumentua ere subjektua dela erakus daiteke, bera , agintera bide ,sistema nom/akusatiboko NOM argumentuarekin bateraturik .
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
15
1 .1 .3 .2 Aginte adit en osagarriak
Le inek (1983) kontrol egiturat at jot en ditu aginte adit en, hauda, agindu, esan edota eskatu adit en mendeko perpause erat endirenak . Predikatu hauen mendeko perpausetako kontrolpekoargumentuak, predikatu iragankorreko ERG argumentua alapredikatu iragangait eko ABS argumentua-i an behar du e inbeste ,subjektua, alegia, baina e in du, ordea, objektua i an, hau da,predikatu iragankorreko ABS argumentua .
Predikatuok osagarri jokatu ein jokatugabee lagun daite ke .Osagarri jokatugabeetan, -ko at i kidun nominali a ioa dugu .Ondoko adibideetan (13), esan predikatua ageri da, bi eratakoosagarriekin, jokatua lehena (13 .i) eta jokatugabea bigarrena (13 .ii) .
(13)
i .
Aitak ixil aite en esan duii .
Aitak ixilt eko esan du
Predikatu hauek, gainera, Datibo (DAT) komun tadura erakusde akete aukeran, (14) perpausen erara .
(14)
i .
Aitak ixil aite en esan di uii .
Aitak ixilt eko esan di u
Le inek -ko at i kidun nominali a io osagarriei erreparat en die .Ageriko ISrik a aldu e ean, agindu, esan edota eskatu predikatuenmendeko perpausetako isilpeko argumentua, perpaus nagusikoobjektuak kontrolatutakoa, AG edo S i an daiteke, e , O, ordea . (15 .1)perpausean, (14 .ii) a piatalean nekarrena, S da isilpeko argumentua ;(15 .11) perpausean, berri , AG 7 .
1 6
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
(15)
i .
Aitak ixilt eko esan di u
ii .
Aitak telebista it alt eko esan di u
Egitura hauetan, bestalde, nominali a io osagarriaren subjektuak
e du nahitae isilpean agertu behar, osagarriaren subjektua perpaus
nagusiko objektuaren erreferent iakidea e denean, agerian eman
baitaiteke eta, horregatik, u nominali ioaren subjektua agerian
a alduko aigu (16) perpausean . Horta , e dira e inbeste kontrol
egiturak (Goenaga, 1985) .
(16)
Aitak u ixilt eko esan du
Dixonek (1979) dioene , aginte predikatuak berdin darabilt ate
sistema nom/akusatibo ein ergatiboek, subjektuak berdindu eta
objektuetatik berei i . Ondoko a piatalera (17) dakart adan
ingelesaren perpausetan, order 'agindu' eta tell 'esan' aginte adit ak
ditugu . Perpaus jokatugabearen subjektua S da (17 .i) perpausean eta
AG, berri , (17 .ii) perpausean .
(17)
I
ordered
him
to go
nik agindu berari joan
'Nik berari joateko agindu nion'
ii .
I
told him to bring
the water
nik
esan berari ekarri ura
'Nik berari ura ekart eko esan nion'
Sistematik sistemara, bera , e da berei kunt arik : osagarri
egituretako isilpeko argumentua, perpaus nagusiko objektuak
kontrolatutakoa, S ala AG i an daiteke baina e , aldi , O . Aginte
adit en osagarri egituretan, orduan, aginteran be alaxe, predikatu
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
iragangait eko nahi iragankorreko subjektuak berdint en dira baitasistema ergatiboetan ere, ERG argumentuari subjektutasuna egot i .
1 . 1 .3.3 Hasi, amaitu edota saiatu adit en osagarriak
Hasi, amaitu aspektu adit en edota salatu kontrol adit arenmendeko perpausaren subjektua, AG ein S, perpaus nagusiarensubjektu bera da . Dixonek (1979, 1994) dakar kigu ondokoetsenpluak ingelese (18) .
(18)
I
began
to paint
the wallni
hasi
pintatu
horma'Ni horma pintat en hasi nint en'
ii .
I
began
to laughni
hasi
barre egin'Ni barre egiten hasi nint en'
17
Perpaus hauetan begin 'hasi' A nagusiko perpausaren subjektuaeta paint 'pintatu' edota laugh 'barre egin' predikatuko mendekoperpausen subjektu bera da, l 'ni' argumentua . Mendeko subjektuaAG da (18.i) perpausean eta S (18 .ii), perpausean .
Euskara -n inesibodun nominali a io egiturak dira hasi, amaituedota saiatu adit ekin batera dato kigun osagarri egiturak(Goenaga, 1985) . Adibideetan ikus daitekeene , mendekoperpausaren subjektua eta perpaus nagusiarena subjektu bera da .Isilpeko argumentua AG da (I 9J) eta (19 .ii) perpausetan eta S, (19 .iii)perpausean .
18
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
(19)
i .
Xabier hit egiten hasi daii .
Gara ik txokolatea jaten amaitu duiii .
l aut ibilt en saiat en da
Predikatu hauen osagarri egituretan AG ein S i an daiteke isilpeko
argumentua sistema nom/akusatibo eta ergatiboetan, eta aginteadit en osagarri egiturak e be ala, kontrol egiturak dira
halabeharre . Honenbeste , sistema nom/akusatiboetan ematen densubjektu/objektu aurkakotasun bera da ardat sistema ergatiboetan
ere eta ildo honetan, e dirudi, ERG argumentua NOM argumentutik
berei daitekeenik, Chomsk (1993) eta Bobaljikekin (1992 b, 1993)
bat etorri , erakutsiko dudan be ala (1 .2) 8 .
1 .2 BIDEZIDOR GURUTZATUAK : ERG BERDIN NOM
Dakusagun orain Kasu Teoriak sistema nom/akusatibo etaergatiboak a tert erakoan, darabilt an bi hipotesiak . Lehen
hipotesiari lotuko nat aio (Chomsk , 1993, Bobajik, 1992 b, 1993),
sistema ergatiboetako ERG argumentua, sistema
nom/akusatiboetako NOM argumentuari eta ABS, aldi , AKri
dagokiola erakutsi . Hipotesi honek ERG argumentua sistemanom/akusatiboetako NOM argumentua bera dela irit irik, berari
ego ten dio subjektutasuna predikatu iragankorreko perpausetan
(Sarasola, 1977 ; Rotaetxe, 1978, 1979 ; Egu kit a, 1986 ; Hualde,
1986 ; Orti de Urbina, 1989) .
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
19
1 . 2 . 1 D eta KMZ funt io buruak, egitura ko kasua eta Guti ia
Chomsk (1991, 1993) eta Boba jikek (1992 b, 1993), Pollocken(1989) ildoan, D eta KMZ buruak berei i ditu te Inflexioan (INFL) 9 ,
eta KMZ buruari, halaber, beste bi buru egokitu diote, subjektukomun tadurarako bata, I<MZ 1, eta objektu komun tadurarako,bestea, I<MZ2 10 . Murasugik (1994) ere, Murasugik (1992) e be ala,
bi I<MZ buru darabil perpausean .
Chomsk /Bobaljik hipotesiak, bestalde, bi I<MZ buru bainobanat en e badu ere, eta neuk ere argumentu bat ala bikopredikatue dihardudala, bi KMZ buruok besterik e badarabilt at ere,bada, ene aburu , bigarren objektu edo ehar objektuetarako berei ibeharreko hirugarren I<MZ burua, I<MZ3 alegia . Hiru KMZ burudarabilte, era berean, Hualdek (1986), Collins & ThrNnssonek (1993),Cheng & Demirdachek (1993), I<oi umik (1993) edota Lope &Austinek (1995) .
D eta KMZ, D"eta KMZ" sintagmen buru dira, Adit sintagma(AS), I<MZ2 "ren osagarri eta I<MZ2 " , era berean, Drena . Honakoa(20) dateke, bada, perpausaren funtse ko adiera pena Pollock ( 1989)abiaburu duen Chomsk ri (1991, 1993) jarraiki, EgitarauMinimalistaren baitan 1 1 .
20
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
(20)
(21)
KMZ1"
Espe
KMZ1'
KMZ1
jDS
D
KMZ2"
Espe
KMZ2'
KMZ2 jAS
IS1
A'
A
IS2
AS
IS1
A'
IS2
A
Predikatu iragankorra da goiko adiera penaren oinarri (20) .Predikatu iragankorrak bi argumentu du e inbeste , IS1 (subjektua)eta IS2 (objektua), ASren Espe gunean sortua lehena -barnesubjektuaren hipotesiarekin bat etorririk (Fukui & Speas, 1986 ;
Kuroda, 198 8, Koopman & Sportiche, 1991 ; Kitagawa, 1 994)- etaASren osagarri gunean, bigarrena . (21 )ra dakart berriro ASrenoinarri ko eraketa, euskararen buru-a keneko kokapenarekin .
Bestalde, hi tegian bildutako ale lexikoak konputa io sistemari 1 2egokitu eta ale sailak osat eko X-Barra Teoria balia gaite ke, beronekdakart an hatsarreak baitira sailen eraketarako oinarria 13 . Ale
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
21
lexikoen arteko funtse ko harremanak e art en ditu, halaber, X-Barra
Teoriak, Funtse ko harreman hauek buruari lot en ai kio eta lekuharremanak dira gainera : Espe ifikat aile-buru harremana, ZS Xri
lot en aiona eta buru-osagarri harremana X YSri lot en aiona(22)an .
(22)
i .
XS
(ZS)
X'ii .
X'
(YS)
X
Edota (23)an, uhait bide .
(23)
YS
x
Kasu Teoria X-Barra Teoriak adit era eman dituen harremanprimitiboetan oinarrit ekotan, funtse ko harreman bietatik,Espe /buru harremanean ilegi tatuko da egitura ko kasua : ISek,subjektuak ein objektuak, [Espe , I<MZ] gunean erkatuko duteegitura ko kasua, eta berau e e e, 0-tasunak ere gune horretantxeilegi tatuko ditu te : IS eta KMZ funt io buruaren arteko Espe /buru
harremana da erkaketan oinarri .
I an ere, ale lexikoak flexionaturik dato kigu hi tegitik (Chomsk ,
1993) : a ale lexikoa badugu, ak inflexio tasunak dakart a hi tegitik-hipotesi lexikalistari hertsiro lotu - eta tasunok erkatu eta ilegi tatubehar ditu, eratorpenak Forma Fonetikoa (FF) eta Forma Logikoa(FL) elkarguneekin bat egingo badu 14 .
Gato en (24) adibideetara -(4) a piatalean emanik dagoeneko- .
22
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
(24)
Nik i urdea ikusi dutii .
I urdea joan da
Adibideen a alpenean nioen be ala, (24 .i) predikatu iragankorrekoperpausean bi argumentu dugu, nik batetik, ERG kasua markaturik,eta i urdea bestetik, ABS flexionaturik . Ikusi predikatuiragankorraren emedun lagunt ailea, gainera, aipatu bi argumentuekinkomun taturik dator eta iraganean jokaturik . (24 .ii) joan predikatuiragangait eko perpausean, argumentu bakarra dugu, i urdea, i anlagunt ailea komun taturik . (24 .1) eta (24 .ii) perpausetako IS nahiAk, orduan, inflexio tasunak dakart ate hi tegitik eta eratorpeneanehar erkatu behar ditu te .
ak bere dakart an inflexio tasunak ilegi tat eko, KMZ buruarentasunekin batera erkatu behar ditu [a, I<MZ] konplexuan : arentasunak I<MZren tasunekin erka badaite ke, desagertu egingo diraeta eratorpenak bat egingo du FFrekin ; aren tasunak KMZrentasunekin erkatu e in badira, aldi , tasunek Ahoskatu ondoreniraungo dute eta eratorpenak huts egingo du FFn .
Derit egun I en tasunak (1-tasunak), IS mugiara i eta Espe /buruharremanean erkat en direnei . ISk dakart an m-tasunek KMZburuaren m-tasunekin bat egin behar dute eta kasuak, I<MZ buruariadjunktatutako D eta Aren kasuarekin . Bada, ISk nahi D, A eta KMZburuek dakart ate 1-tasunak eta ISk [Espe , I<MZ] gunea iritsi etajatorri dakart anen erakoak badira D, A eta I<MZ buruenak, (-tasunok erkatu eta desagertuko dira .
(24 .1) perpausean, kasurako, nik ISk ERG kasua eraman behar duDk daraman be ala eta baita KMZ i en m-tasunekin bat egin ere,alegia, singularreko lehen pertsonaren -t morfemak islat en dituen m 1-tasunekin . Eta i urdea ISk Aren ABS kasua e e e, singularreko
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
23
hirugarren pertsonaren o morfema e ak islat en dituen J2-tasunakere erkatu behar ditu I<MZ2rekin batera .
Tasunak, halaber, Adit -tasunak (A-tasunak) i an daite ke, hau da,buruaren mugimenduari lotu eta buru buruko adjunk ioa erkat endirenak . (24 .1) perpausera it uli berriro, ikusi dut A, I<MZ eta D burueiadjunktatu aie, eren ~ 1 /m2-tasunak e e e, [+iragan, -alegia] tasunakere erkatu behar baititu besteak beste .
IS nahi Aren mugimendua edo, oro har, edo ein bururenmugimendua mint atu nai lerro hauetan . Aleen mugimendua,alabaina, e da edonolako mugimendua, Ekonomia Hatsarreeiloturikoa baino : IS ein Arena, mugimendu gutiiatsua da, aleak berenbetebehar morfologikoak aset ekotan mugit en dira jatorri koguneetatik beste guneetara, beren inflexio tasunak erkat ekotan .Guti ia hatsarreak (Chomsk , 1993) mugiara ten ditu IS ein A beraere : e dago mugimendu altruistikorik, hau da, beste aleenbeharretan lagungarririk, nork bere burua aset ekoa baino ] S .
IS nahi Aren mugimendu guti iatsua (24 .i) adibidea erakusdaiteke, 1 nahi A-tasunen erkabidea a aldu . Ikusi predikatuiragankorraren bi argumentuak, nik eta i urdea, kasu nahi 0-tasunemarkaturik dato enak, Kasu Iraga kia urratu e ean, jatorri koguneetatik KMZren Espe guneetara mugituko dira, I-tasunakerkat era . (25)era dakart Kasu Iraga kia, ISk kasua e inbesteerkat era daramat ana .
(25)
Kasu iraga kia
Argumentu orok X kasua erkatuko du nahitae
Aipatu predikatu iragankorreko perpausaren eratorpenerako, biKMZ buruak indarrean dirateke : subjektuak, nik, [Espe , I<MZ 1 ]gunean ilegi tatuko du kasua, alegia, ERG kasua, eta objektuak,
24 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
i urdea, bere aldetik, [Espe , I<MZ2]n ABS kasua . Subjektuari (Subj)
begira die aiogun lehenik (26)an .
(26)KMZ1"
Subj
KMZ1'
[Di,KMZ1]
ASren Espe guneko IS 1 ek -ikus (21)-, alegia, subjektuak, ERG kasua
dakar hi tegitik . D, bere aldetik, ERG kasua ere badakarrena, I<MZ 1buruari adjunktatuko aio ([km I D i I<MZ I], t; ) katea osatu . Halatan,
IS 1 ek [Espe , KMZ i ] iritsirik, ERG erka de ake eta kasua e e e, m-tasunak ere erkatuko ditu gune horretantxe .
Dakusagun orain ASren osagarri guneko IS2, hots, objektua (Obj)
(27 )an .
(27)KMZ2'
O b j j
KMZ2'
[Ai,KMZ2]
DS
ti
AS
Subj
A'
ti
t j
1
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
25
IS2 jatorri ko gunetik [Espe , I<MZ2]ra igoko da, ABS ilegi tat era :Ak, ABS kasua dakarrena, KMZ2 gunea iritsiko du ( [ km 2 Ai I<MZ2],t,) katea osatu eta I<MZ2ren Espe gunean ABS erkatuko du IS2k .Subjektuarekin gertatu be ala, kasua e e e, IS eta Aren arteko m-tasunak ere honelaxe erkatuko ditu objektuak .
Hipotesion euskarria subjektu eta objektu inflexioarensimetrikotasuna da, eren subjektu nahi objektuetan KMZ buruariadjunktatutako buruaren araberako kasua baitugu -I<MZri Dadjunktatu gero, ERG/NOM eta A adjunktatu gero, ordea, ABS/AI<-eta, gainera, I<MZ baita IS eta Aren arteko tartekiri, I<MZ buruarenm-tasunen sorta delarik komun taduraren adiera garri bai subjektuanbai objektuan (Chomsk , 1993) .
(28)ra dakart predikatu iragankorreko edo ein perpausen eredudatekeena sistema ergatibo nahi nom/akusatiboetan, hau da,euskararen (24 .i) edota miskitoeraren (5 .i) perpausak a al dit akeena .Eratorpenean ikus daitekeene , objektua ein subjektua [Espe , I<MZ]guneetara igo dira jatorri ko guneetan a tarna ut i .
26 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
(28)KMZ1"
Subjk
KMZ1'
[Di, KMZ1]
DS
[KMZ2i, D] KMZ2"
Objj KMZ2'
[Ai,KMZ2]
tk
A '
I tiI tj
E dirudi, bera , subjektu ein objektuei kasua ego tean,
berei kunt arik dagoenik, X-Barra Teoriak dakart an funtse ko
harremanetan oinarrit en bagara : Espe /buru harremanari, alegia,
(IS, KMZ) harremanari or aio egitura ko kasuaren erkaketa eta
berau e e e, KMZ buruaren m-tasunen ilegi tat ea ere .
Subjektuaren kasua NOM da sistema nom/akusatiboetan, etaERG, sistema ergatiboetan; eta objektuaren kasua, bestalde, AK,sistema nom/akusatiboetan, eta ABS, sistema ergatiboetan .
Predikatu iragankorreko perpausetan, bada, bai NOM bai ERG,egitura ko kasu bera da, subjektuaren kasua, kasu bietan goragodagoena ; AK eta ABS, halaber, objektuaren kasu beraren bi
erakusgarri dira : sistema nom/akusatiboetatik ergatiboetaraant eman daitekeena berei garritasun morfologiko hutsa da .
Kasu Teoda eta egitura ko kasua
27
1 .2.2 Mugimendu Laburrena eta Distant iakidetasuna
ISk, kasua erkat ekotan [Espe , I<MZ] gunea iristen duela nioengoiko atalean (1 .2 .1 ) . Dakusagun orain ISen mugimenduaren i aera .Kasu Teorian gurut at ea dugu, e , ordea, kabirat ea: ASren barnesubjektuak [Espe , I<MZ2] gurut atuko du, [Espe , KMZ 1 ] iristekotaneta objektuak, halaber, subjektu gunea gurut atu behar du, [Espe ,I<MZ2]ra helt ekotan . Predikatu iragankorreko perpausetan, ISek,bide idor kabiratuak baino, bide idor gurut atuak erat en ditu te .
Ekonomia Hatsarreetan oinarriturik, kabirat ea behar luke KasuTeoriak, e gurut at ea, Gutxieneko Ahalegina (Chomsk , 1995),eratorpenik laburrena baita gramatikala dena . Horregatik, subjektuak[Espe , I<MZ2] gunea gurut atu baino gune horretantxe kabiratubehar luke . Baina Mugimendu Laburrena Distant iakidetasunarenarabera berdefinitu gero, gurut at ea da nahitae koa eta, gainera,bali ko mugimendu bakarra (Chomsk , 1993 ; Bobaljik, 1993) . (29)radakart Mugimendu Laburrenaren defini ioa .
(29)
Mugimendu Laburrenaa eta (3 Gutxieneko Eremu berean badaude, ren
distant iakideak dira
Ildo honetan, Distant iakidetasuna hiru KMZ buru indarreandagoenean ere betet en da, ene aburu - ikus hirugarren kapitulua- .I an ere, hiru I<MZ buru indar daiteke, baldin eta hiru argumentukopredikaturik badago eta Distant iakidetasuna, AS a alaren (Larson,1988) baitako KMZ2 Al en osagarria denean baino e da beteko .
KMZ3ren gaineko hipotesia garat ear, bego honako hau gogoan,alegia, Kasu Teoriak predikatu iragankorreko perpausetan baldin etaDistant iakidetasunari baderit a Mugimendu Laburrenaren ardat a,
28
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
Distant iakidetasuna nahitae beteko dela hiru argumentuko
predikatuetan ere .
Mugimendu Laburrenaren defini ioan (29), bestalde, Gutxieneko
Eremu bereko elementuei irit i diet distant iakide baina, er da
Gutxieneko Eremua?, edo er da Eremua bera? Mendekotasunarilotuko nat aio lehenik (30), Gutxieneko Eremuaren funtsa baita .
(30)
ak (3 menderat en du, aren segmentu 16 gu tiek (3
menderat en badute
Mendekotasunean, bera , aren segmentu gu tiek menderat en
dute (3 eta aren segmenturen batek baino menderat en e badu,
Barrukotasuna dihardugu, orduan (31 ) . Barrukotasunean
oinarrit en da, halaber, Eremuaren defini ioa .
(31)
ak (3 barruan du, aren segmenturen batek (3
menderat en badu .
Dakusagun (32)an . XSk, ZS, WS, X' eta berauek menderat en
duten gu tia menderat en du; ZSk WS barruan du baina e du
menderat en eta Xk, a kenik, H barruan du baina e du menderat en .
(32)xs1
US
XS2
s1
~X.
WS
ZS2 ~X1
YS1
H X2 RS
YS2
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
29
Barrukotasuna a aldu eta (32) a piataleko segmentuetanerakutsirik, gato en orain Eremua definit era (33) .
(33)
aren Eremua :"(a) Gorenakl 7 barruan duen a e besteadabegi mult oa, einak a bere barruan e duen ."
Xren Eremuan, orduan, e da e X e X barruan duen segmenturik .Xren Eremua ondoko segmentuek osat en dute (32) a piatalean : (X)Eremua= {US, ZS, WS, YS, H, RS} .
Defini io hauek islat en duten formali a io mailarengatik ere, e daabiaburua aha tu behar: ISek Mugimendu Laburrena erat enditu te bide idor gurut atuak, eren Gutxieneko Eremuko a eta (i,ren distant iakideak direne , ak 13 gurut a baite ake, jomuga
iritsirik. Gutxieneko Eremua defini de adan (34), a kenik, jomugarensegmentu distant iakideak identifikat ekotan .
(34) Sren Gutxieneko Eremua : Sren K a pimult orik txikiena,einetan Iren enbait (3k bere burua e e e, Sren oroere menderat en duen .
Sren Gutxieneko Eremuko (3k, orduan, bere burua e e e, Srenoro menderat en badu, Xren Gutxieneko Eremua {US, ZS, WS, YS,H} 18 dateke (32) a piatalean eta Hrena, berri , {US, ZS, WS, YS} .
Baina gato en berriro ISren mugimendura (35) . Objektuaksubjektua gurut a de ake [Espe , I<MZ2]ra helt ekotan, eren AI(MZ2ri adjunktatu gero eratu den kateak, hau da, ([km 2 A; KMZ2],t;) kateak duen Gutxieneko Eremua {Espe , Subjektua, Objektua}baita eta, bera , [Espe , KMZ2] eta subjektu guneak objektuarendistant iakideak dira .
30 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
(35)
(36)
Espe
KMZ2'
KMZ2'
[Ai,KMZ2]
KMZ1"
Espe
KMZ1'
AS
Subj
A'.1\
ti
Obj1
1
I an ere, objektua [Espe , KMZ2] gunera mugi daiteke, [Espe ,
KMZ2] eta subjektu guneak, objektu gunearen distant iakideak diren
heinean . Espe gune biok distant iakideak direne , objektuak subjektua
igaro erat en duen bide idor gurut atuak e du Mugimendu
Laburrena urratuko, beti ere objektua [Espe , AS] gunetik igaro eta
[Espe , I<MZ2]ra badoa, hau da, jarraian aurkit en duen Espe
gunera .
Subjektua, halaber, [Espe , KMZ2] igaro eta [Espe , D] gunera igo
liteke, horixe balit bi jomugetan lehena, (36)an be ala .
[Di,KMZ1]
D"
Subj
D'
t i
KMZ2"
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
31
Baina, (37 )an adiera ten dudan erara, [Espe , I<MZ 1 ] guneairitsiko du, hots, [Espe , I<MZ2] igaro eta jarraian dagoen Espegunea . [Espe , KMZ 1 ]rako mugimenduak e du, dena den,Mugimendu Laburrena urratuko, [Espe , D] artean sortu gabekogunea baldin bada . (37) a piatalean, (26) bera, D funt io buruaI<MZ 1 i adjunktaturik osatutako [D KMZ 1 ] buru ani kuna dugu .Subjektua, bere aldetik, [Espe , I<MZ 1 ] gunera igo da, [Espe , KMZ2]igaro ondoko lehen Espe gunera .
(37)KMZ1 -
Subj
KMZ1'
[Di,KMZ1]
jDS
ti
Demagun, alabaina, ASren barne subjektua [Espe , I<MZ2]nkabiratu dela, [Espe , AS] gunean t a tarna ut i . A KMZ2riadjunktatu eratu den katearen Gutxieneko Eremua orduan{subjektua, t, objektua} dukegu eta subjektua eta t a tarnaobjektuaren distant iakideak dirateke . Objektua, horren ondotik,[Espe , I<MZ2]ra igo liteke baina subjektuak gune hau beteko ukeenordurako. [Espe , KMZ2] gunea igaro eta [Espe , D] edo [Espe ,I<MZ 1 ] guneetara igot ea baino e dauka, bera , baina [A KMZ2 D]KMZ 1 i adjunktatutakoan, erat en den katearen (I (T') GutxienekoEremutik kanpo dukegu subjektuaren t a tarna . Objektuak,horregatik, e in gurut a de ake t eta e in irits de ake [Espe , KMZ2]baino .
(38)an ikus daiteke, subjektua [Espe , I<MZ2]n kabiratu denekobali ko hipotesia . Objektuak [Espe , D] edo [Espe , KMZ 1 ] guneak
32
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
iritsita, subjektuaren tk a tarna eratu den KT'ren Gutxieneko
Eremutik at egonik, Distant iakidetasuna urratu eta bali ko
eratorpenak huts egingo du .
(38)KMZ1"
Objj
KMZ1'
1-\[Di, KMZ1]
DS
Objj
D
[KMZ2i, D] KMZ2"
Subjk
KMZ2'
.1\
*
[Ai,KMZ2]1
1
tjII
Bada, predikatu iragankorreko perpausetan, ISek jatorri ko
guneetatik [Espe , I<MZ] guneetara doa ela, e in de akete bide idor
kabiraturik eratu, bide idor gurut atuak baino . Bide idorrak, gainera,
halabeharre gurut atuko dira, gurut at ea baita,
distant iakidetasuna urratu e ean, eman daitekeen mugimendu
bakarra .
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
33
1 .2.3 Tasunak eta hit hurrenkera
I nahi A-tasunak e berdindu ditut (1 .2 . 1) atalean, IS nahi buruenmugimendua a alt erakoan : ISk 1-tasunak erkat ekotan mugit en dira[Espe , I<MZ] guneetara eta A ere, A-tasunak erkat eko guti ia buruburu mugit en da .
IS nahi buruen mugimendu guti iatsu honek hit en hurrenkerajakina dakarkie perpausei eta, halaber, hit en hurrenkera kanonikoahi kunt atik hi kunt ara aldakorra dene , bi eratako tasunak berei idira, hau da, tasun ahulak eta sendoak .
Tasun sendoak kusgarriak dira FFn eta, horta , agerian erkatubehar dira, Ahoskatu aurretik, alegia : eratorpenak FFrekin bat egingobadu, tasun sendoak e du FFn ikusgarria i an behar, tasun sendoakFFko sasiobjektuak direlako . Tasun ahulak, berri , e dira ikusgarriakFFn eta halatan, e kutuan erka daite ke, hau da, Ahoskatu ondoren .Tasun ahulen erkaketan, Lu atu hatsarreari lotuko aio eratorpena :ahal dela, FLraino lu atuko da mugimendua, FLko mugimendua, hauda, e kutuko mugimendua baita merkeena .
E dut hit hurrenkera lu a jarduteko asmorik, e ta euskararenabehin betiko hipotesirik formulat eko ere, baina tasunensendotasunak hi kunt atik hi kunt ara erator de akeen hurrenkeraenbait gogoeta ekarri nahi dut lerro hauetara, euskara sendo ala
ahul ote diren eba teko iri pide i an daitekeelakoan . Dena den,tasunak sendo ala ahulak ote diren ebat i behar da, baldin etaKa neri (1994) jarrait en ba aio .
Gorago nioene , (28)ko eratorpena predikatu iragankorrekoedo ein perpausi dagokio sistema ergatibo nahi nom/akusatiboetan .E nioen, alabaina, eratorpen hark Subjektu (S), Adit (A) Objektu (0)hit hurrenkera ekar e akeenik, hau da, frantsese edota ingelese
34 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
dagoen hurrenkera bera . Eratorpen hura nerabilen, gainera,euskararen (24.i) perpausa a alt eko eta perpaus hartan, S, 0 eta Aeto kigun hurrene hurren, euskara SOA hi kunt a baita (De Rijk,1969) . (28) eratorpenak, orduan, euskararen SOA nahi frantsesedota ingelesaren SAO hurrenkeren berri eman al de akeen galdedaiteke; eta baita frantses eta ingelesa SAO hi kunt ak i anik ere, e indaite keen hit hurrenkera berei . Dakusagun, bada, bi hi kunt ahauen arteko berei kunt a .
Pollockek (1989) dakarkigu frantses eta ingelesa hit hurrenkeraberei teko abiaburua 19 . Pollockek darabilt an datuetatik gato enlehenik (39), not/pas 'e ' e e ko perpausen sailera .
(39)
`John
likes not MarJohn
gustatu e Mar
ii . Jean n'aime pas MarieJean e maite e Marie'Jonek e du Miren maite'
Ingelesaren (39.i) perpausa e gramatikala da, eren ingelese A e inager baitaiteke not e e tapenaren aurretik. Frantsesaren (39 .11)perpausa, aldi , gramatikala da, A pas e e tapenaren aurretikbadator ere . Eta ingelese , perpaus gramatikalik erat ekotan,gainera, not eta A hurrene hurren dato (40) perpausean be ala .
(40) John does not like MarJohn e gustatu Mar'Jonek e du Miren maite'
Aren mugimenduak berei ten ditu, orduan, frantsesaren (39 .ii) etaingelesaren (40) perpausak . Baina gato en urratse urrats . Chomsk(1991, 1993) edota Bobaljik (1993), Pollocki lotu ai kio INFLren
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
35
baitan KMZ eta D buruak berei terakoan -ikus (20)- . Pollockek INFLeta KMZ berei i, eta not/pas e e tapen sintagma (EZ") INFL" etaKMZ"ren artean e arri du 20 . Adberbioa, gainera, Aren e kerretaradago, Pollocki jarraiki, (41 )era dakardan perpausaren egituran . Baliagaite en, bada, (41) egitura , (39 .ii) eta (40) perpausen artekoberei kunt a a alt eko .
(41)INFL"
Espe
INFL'
INFL
not/pas
EZ"
KMZ"
KMZ
AS
Adb
A
Frantsesaren (39 .ii) perpausean Ak INFL iritsi du . eta horregatik,pas e e tapenaren e kerretara dago . Ingelesaren (40) perpausean,ordea, A e da INFLra igo -e agerian bederen- eta, horta , note e tapenaren eskumatara dago .
Emondsen (1978) irit i , frantsese Ak halabeharre igo behar duINFLra eta ingelese , ostera, ha e '*edun' edota be 'i an' Aek bainoe dute INFL iristerik . Alabaina, Chomsk ren aburu , Ak bere A-tasunak e inbeste erkatu behar baditu, halabeharre adjunktatukoaio INFLri bi hi kunt etan, adjunk ioa era e berdinekoa i an arren : Akagerian igo behar du frantsese eta e kutuan, ostera, ingelese .Hona hemen, bada, bi hi kunt en arteko berei kunt a : INFLren A-
36 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
tasunak sendoak dira frantsese -horregatik, agerian erkatu behardira- eta ahulak ingelese , adjunk ioa FLra arte lu atu .
Gato en bigarrenik, bai/e erako bi galderetara (42) . Bietan INFLISren e kerretara dago .
(42)
*Likes
he
Mar ?gustatu
hura Mar
ii . Aime-t-il Marie?maite hura Marie'Hark Miren maite al du?'
(42) perpausek INFLren e kerretarako mugimendua islat en dute,hots, INFLren I<onplementat ailerako (KONP) mugimendua, (43)radakardan modura .
(43)KONP"
Espe
KONP'
KONP INFL"
Espe
INFL'
INFL1
INFLren mugimendua e kerretara erakusten duten biperpausetatik, (42 .ii) baino e da perpaus gramatikala . Pollockekdioene , like Ak, subjektuaren aurretik a alduko bada, hau da, I<ONPiritsiko badu, INFLra mugitu behar du lehenik baina ingelese A
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
37
lexikoak e in daite ke agerian INFLra mugi . Hortik, (42 .i) perpausarene gramatikaltasuna .
Dakart adan gogora a kenik (44), often edo sou ent 'sarri'adberdiodun perpausak .
(44)
John
kisses
often
MarJohn
musukartu sarri Mar
ii . Jean embrasse sou ent MarieJean musukartu sarri Marie'Jeanek Marie sarri musukart en du'
Adberbioa e in mugi daiteke eskumatara eta horregatik, (44 .i)perpausean often Aren eskumatara egotekotan, Ak agerian igobeharko ukeen INFLra, baina mugimendu hori e da ilegi ingelese .(44 .ii) perpausean, ordea, embrasse 'musukartu' A INFLra mugitu daagerian eta sou ent adberbioa, bera , Aren eskumatara dator,e gramatikaltasunik gabe . Areago, frantsese perpaus e gramatikalikeratu e ean (45 .ii), Ak agerian igo behar du INFLra eta ingelese ,berri , A agerian igo e bada ere, perpaus gramatikala da (45 .i) .
(45)
John often
kisses
MarJohn sarri
musukartu Mar
ii .
' Jean sou ent
embrasse
MarieJean sarri
musukartu Marie
Etsenpluok -(39), (42) eta (44)-, Pollockek (1989) berak nahiChomsk k (1991, 1993) a aldu ditu te, tasunen sendotasunarenaraberako berei kunt a e arri ingeles eta frantsesaren artean :KMZren A-tasuna ahula da ingelese eta sendoa frantsese . KMZrenA-tasune , A I<MZ2ri adjunktatuko aio eta adjunk io honen bide
38
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
eratutako [km 2 A I<MZ2] buru ani kuna, I<MZ 1 i . Ingelese , bada,
e kutukoak dirateke buru buruko bi mugimendu hauek ; frantsese ,
aldi , agerikoak, (46)ra dakardan be ala .
(46)KMZ1"
Espe
KMZ1'
KMZ1
KMZren A-tasunai .
frantsese agerianii .
ingelese
e kutuan }
DS
D
KMZ2"1 1-~
Espe
KMZ2'
KMZ2/ \
IS1
A'
1A
IS2
Gainerako tasunetan bi hi kunt ek bat egiten dute . Ingelese ein
frantsese Dren A-tasuna sendoa da . D, bada, agerian adjunktatuko
aio I<MZ 1 i,[km 1
D I<MZ 1 ] buru ani kuna sortu . Ageriko adjunk io
honi lotu , IS 1 agerian igoko da buru ani kunaren Espe gunera eta
bertan erkatuko du Dren 1-tasuna ere, bi hi kunt etan ere sendoa
dena 1 . ( 47) a piatalean ikus daite ke bi mugimendu hauek .
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
39
(47)
Frantsese nahi ingelese :
i.Dren A-tasunaD KMZ1i agerian adjunktatu}
ii.Dren I-tasunaIS1 Espe -era agerian}
KMZ1"
I S 1
KMZ1'
KMZ 1
I an ere,lslapen Hatsarre Zabaldua -(48) a piatalean eha turik-Dren I-tasunaren arabera birformula daiteke (Chomsk , 1993;
Bobaljik, 1993 ; Bobaljik & Carnie, 1992), perpaus orok subjektuai ango badu, tasun hori erkatu behar baita .
(48)
Islapen Hatsarre ZabalduaPerpaus orok subjektua behar du
Ondora (49) dakart at ingeles ein frantsesaren tasunaktaularaturik .
(49)
ingelesa
frantsesa
I<MZ I-tasun
ahula
ahulaA-tasun
ahula
sendoaD
I-tasun
sendoa
sendoaA-tasun
sendoa
sendoa
Frantses eta ingelesa, bada, KMZren A-tasun soila berei daite kebaina euskara ere desberdin daiteke hi kunt a horietatik. Buruaklehenik edo eskumatara e arri gero (Ka ne, 1994) -ikus (20)-,honelaxe tipifika lite ke euskararen tasunak -(50) taula-, frantsesaren
DS
D1
40
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
tasunen aldean . Baina KMZren A-tasunari sendo irit i gero, SOA
hurrenkera e in erator daiteke . Horregatik, tasunak behin behineantipifikaturik ere, euskara buruak a kenean edo eskumatara daudela
ebat iko dut amaieran (Laka, 1989 a) .
Ingelesarekin alderatu gero, bestalde, I<MZren 1-tasunak e e e,
I<MZren A-tasunak ere e berdin de ake euskara ingelesetik, euskarasendoa baita eta ingelese , berri , ahula, (51) a piatalean dakardanbe ala .
(51)
ingelesa
euskara
I<MZ I-tasun
ahula
sendoa 7A-tasun
ahula
sendoaD
I-tasun
sendoa
sendoaA-tasun
sendoa
sendoa
Dakusagun, bada, euskararen tasunak honelaxe tipifikat eak -(50)eta (S 1) taulak- euskal perpausetara dakarren hit hurrenkera . (52)perpausak euskararen hit hurrenkera e markatua dakar(Euskalt aindia, 1987 a) .
(52)
Jonek
Miren
maite
duS
O
A
INFL
(50) frantsesa euskara
I<M Z I-tasun ahula sendoa 7A-tasun sendoa sendoa 22
D I-tasun sendoa sendoaA-tasun sendoa sendoa
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
41
Abia gaite en KMZren A-tasunetik . Tasun honi sendo derit ateuskara , frantsese
be
ala, Ak agerian iristen duelako INFL . Begiradie aiogun berriro (52) perpausari : A eta INFL hurrene
hurren
dato kigu bertan eta hurrenkera irauli
gero, perpausa e
gramatikalada (53)23 .
(53)
`Jonek
Miren
du
maite
A, gainera, perpaus hastapenean a al daiteke bai/e
erako
galderetan (54) -gonbaratu (42) perpausekin- .
(54)
Maite
du
Jonek Miren?
Goiko perpausean INFLk I<ONP iritsi du buru
buru baina A bera
ere INFLra igo da aurretik, eta hori e in gerta daiteke I<MZren A~tasuna sendoa e
bada
. Ondoko perpausean (55) ere, A perpaushastapenean ageri da, A bera galdegaia delarik24 .
(55)
Maite
du
Jonek
Miren
KMZren A-tasuna , bada, ingelesetik berei
daiteke euskara, eta
frantsesarekin berdindu . Dren tasunei dagokienean, bestalde, IslapenHatsarre Zabaldua euskara
ere betet
ekotan, sendo derit et Dren (-tasunei, frantsese
edota ingelese be
ala . Eta Dren A-tasunak eresendo diren heinean, [Espe , D] e in sortuko da euskara
-irlandera
e
be
ala (Bobaljik & Carnie, 1992)- eta Dren adjunk ioa
eratutako
[km
1 D I<MZ 1 ] buru ani
kunaren Espe
gunea iritsiko du ISk, bertan (-
tasunak erkatu
Drekin batera
. Gogora bedi, [Espe , D] sorturik, AShurrenkera erator daitekeela irlandera
baina e euskara e
frantsese
e ingelese e da gune hori sortu behar, hiru hi
kunt etanhurrenkera bera baita, SA alegia .
42
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
Hi pide i an ditudan tasunetan, orduan, e in berei daiteke
euskara frantsesetik eta bada bi hi kunt etan bere itasunik, ordea,eren euskarak OA hurrenkera duen bitartean, frantsesak AO
hurrenkera baitu . ISen mugimendua I<MZren I-tasunari dagokione ,
gainera, tasun horren sendotasunak berak berei i beharko litu ke bi
hi kunt ak eta pentsa liteke frantsese ahula bada, euskara , ordea,
sendoa dela . Alabaina, I<MZren A-tasunari sendo derit adane , alegia,
Ak I<MZ agerian iristen duene , ISk [Espe , I<MZ] agerian iritsirik ere, A
nahitae ageriko da Oren aurretik, eta hori e da euskararen
hurrenkera .
Ildo honetan, euskara buruak e kerretara e arririk, SOA
hurrenkera e in erator de akedane , eskumatara e arriko ditut eta
hurrenkera horrexeri lotuko nat aio aurrerant ean, hau da, burua
a kenik dakarren hurrenkerari . (24 .i) perpausari, bera , (28) baino,
(56) eratorpena egot iko diot-edonola ere, (56) eta (28) eratorpenak
buruaren kokalekuak baino e ditu berei ten- .
(56)KjM~Z1"
Espe
KMZ1'
D" KMZ
KMZ2" D
-Espe
KMZ2'
AS
KMZ2-/
IS1
j~A'
IS2
A
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
43
Aint at i an, buruak eskumatara kokaturik ere, e in daitekeelaI<MZren I-tasuna sendo ala ahula ote den ebat i baina OA hurrenkeraerator daitekeela, ostera . Bego honetan e tabaidagaia .
1 .2.4 Nahitae ko Kasuaren Parametroa
Gato en berriro kasu sistemetara . Predikatu iragankorrekoperpausetan e dut berei kunt arik e arri sistema nom/akusatibo etaergatiboen artean ikus (1 .2 . 1)- . I an ere, bi I<MZ buru indartuko da bisistemetan : ERG edo NOM erkatuko da [Espe , KMZ 1 j gunean etaABS edo Al<, [Espe , I<MZ2] gunean -ikus (28) a piatala- . Bi sistemak,orduan, e in berei daite ke predikatu iragankorreko perpausetanbaina predikatu iragangait ekoetan, aldi , berei i egiten dira .
Gorago (1 .2 . 1) nioen, gainera, Kasu Iraga kiari jarraiki, argumentuorok kasua erkatu behar duela . Bada, predikatu iragangait ekoperpausetan nahitae erkatu beharreko kasuak berei ten ditu bisistemak : Nahitae ko Kasuaren Parametroari lotu (57), NOM dugunahitae ko kasua (X kasua) sistema nom/akusatiboetan eta ABS,ordea, sistema ergatiboetan (Bobalik, 1993) .
(57)
Nahitae ko Kasuaren Parametroai . Sistema nominatibo/akusatiboetan X kasua NOM daii . Sistema ergatiboetan, X kasua ABS da
Predikatu iragangait eko perpausetan, kasu bakarra erkatu behardene , bi I<MZ buruetatik bakarra dukegu indarrean eta bestea,indarge (Chomsk , 1993) . Erkatu beharreko kasua NOM da sistemanom/akusatiboetan eta horregatik, I<MZ 1 dukegu indarrean etaKMZ2, indarge; ABS da, ostera, sistema ergatiboetan eskura dagoenkasua eta, horta , KMZ2 dukegu indarrean eta KMZ 1, indarge25 .
44
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
Gorago sistema ergatiboa erakusteko euskara erabili ditudan (24)
adibideetatik bigarrena (24 .ii) predikatu iragangait eko perpausa da .
(58)ra dakart berriro .
(58)
I urdea joan da
Joan predikatu iragangait eko perpausean IS bakarra26 dago,
alegia, i urdea, eta ABS markaturik dator ; joan predikatuaren i anlagunt ailea, gainera, berarekin komun tatu da m2-tasune . (59)an
dugu (58) perpausaren eratorpena . I<MZ buruetatik KMZ2 dugu
indarrean euskara eta horregatik, I urdea argumentuak, [Espe ,
KMZ2] gunean erkat en ditu ABS nahi ~2-tasunak, alegia, A KMZ2ri
adjunktatu ondoren erka daite keenak .
(59)
(G0)
D"
KMZ2" D
Espe
KMZ2'
1-\AS
KMZ2 =
IS
A
Sistema nom/akusatiboa deskribat erakoan, bestalde,
miskitoeraren adibideak nerabilt an (5)ean .
iragangait eko perpausa dakart berriro (60)ra .
Sula ba
plap-an
orein NOM korritu-irgg
'Oreinak korritu uen"
(5 .ii) predikatu
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
45
Predikatu iragangait eko perpausetan I<MZ buruetatik bakarrajarriko da indarrean eta sistema nom/akusatiboan, ergatiboan ebe ala, I<MZ 1 i ango da indarreko burua . Sula ba 'oreina'argumentuak, orduan, [Espe , I<MZ 1 ]an ilegi tatuko du NOM, DI<MZ 1 i adjunktatu ondoren erka daitekeen kasua, alegia .
Ondora dakart (61) predikatu iragangait eko edo ein perpauseksistema nom/akusatiboan duen eratorpena . A D eta I<MZ 1 iadjunktatuko aie eta ISk, esan be ala, [Espe , I<MZ 1 ] iritsiko du, hauda, indarreko I<MZ buru bakarraren Espe gunea .
(61)KMZ1"
Espe
KMZ1'/ \
KMZ1
D
DS
AS
Sistema ergatiboak, bera , Nahitae ko Kasuaren Parametroaberei daite ke sistema nom/akusatiboetatik : sistema ergatiboetanABS da eskura dugun kasua, I<MZ2 baita indarrean eta I<MZ 1 ,indarge; sistema nom/akusatiboetan, ostera, NOM kasua dugueskura, bi I<MZ buruetatik, I<MZ 1 baita indarrean . Bi sistemek bategiten dute, bestalde, predikatu iragankorreko perpausetan, ERGkasua NOM kasua bera delako eta ERG argumentua, subjektua .Bera , kasuak kasu, subjektu/objektu simetrikotasun e a da ardat apredikatu iragankorreko perpausetan sistema ergatibo nahi
46 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara ,
nom/akusatiboan, anaforaren jokabideak e e e (1 .2 .5), perpaus
jokatugabeek ere (1 .2 .6) erakus de aketen be ala27 .
1 .2.5 Anafora, AG/S ersus 0
Sistema ergatibo nahi nom/akusatiboek predikatu iragankorrekoperpausetan bat egingo badute, subjektu eta objektuen artekoegitura harremanak bat i an behar du bi sistemetan . Anaforaren
jokabidea da argumentuen egitura hierarkikoaren isla bi sistemetan .
I an ere, U tardura Teoriaren A Hatsarrea betet ekotan, anaforak
u tartua i an behar du eta ait indariak u tartua, gainera . Gogora
bite U tardura Teoriaren A Hatsarrea (62 .i) eta U tarduraren
beraren defini ioa (62 .ii) .
(62)
U tardura Teoriai .
A Hatsarrea : Anaforak u tartua i an behar dubere gobernu kategorian
ii .
ak (i u tart en du baldin eta soilik baldin(bbaldin eta)a .
a eta (3 indi eddeak badira
b .
eta ak b o-komandat en badu
Ait indariak, orduan, u tart en duen anafora o-komandatu behar
du, ondora (63) dakardan erara .
(63)
ak (3 o-komandat en du bbaldin etaa menderat en duen lehenbi iko islapennagusiak (3 ere menderat en badu eta
ii .
e ak (3 e (3k a menderat en e badu
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
47
Bobaljikek ( 1993) ingelesaren -self 'bere burua' anafora darabilpredikatu iragankorreko subjektu eta objektuaren artekosimetrikotasunik e a erakusteko . Dakusagun (64) perpausetan .
(64)
Mar
saw
herself / *J
Mar ikusi bere burua'Mark bere burua ikusi uen'
i
*Herself / * i saw
Mar
bere burua ikusi Mar
Lehenik dugun perpausean (64 .i), Mar -k, predikatu iragankorrekosubjektuak, herself anafora, objektua dena, u tartu eta o-komandat en du - j a pindi ea ait indari eta anaforaren artekoerreferent iakidetasuna adiera i da- eta horregatik, perpausgramatikala da . Subjektuak anafora u tartu eta o-komandatu e ean-ikus, perpaus bereko j a pindi ea-, perpaus e gramatikala da .
Bigarren perpausa (64 .ii), bestalde, e gramatikala da, eren Mar -k e baitu herself anafora o-komandat en e ta, ondorio , u tart enere. Predikatu iragankorreko subjektuak objektua u tartu e ik, e in eradaiteke perpaus gramatikalik, U tardura Hatsarreen arabera,anafora e in baitaiteke askea i an . Ingelese , bada, bi argumentuenarteko egitura hierarkikoa e ar daiteke anaforaren bide .
Demagun, bada, Chomsk (1993) eta Boba jikekin (1992 b, 1993)bat etorririk, sistema nom/akusatibo eta ergatiboetan predikatuiragankorreko perpausak isomorfikoak i anik, ERG argumentua NOMargumentua bera dela . Predikatu iragankorreko perpausetakosubjektua, orduan, ERG argumentua dateke sistema ergatiboetaneta berak anafora u tartu eta o-komandatuko du . Anafora, bestalde,e da predikatu iragankorreko objektua baino i ango (Keenan, 1976 ;Anderson, 1976) . Predikatu iragankorreko subjektu eta objektuaren
48
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
arteko simetrikotasunik e a sistema ergatiboetan ere erakus daiteke .
Andersoni (1976) lotuko nat aio, aba era eta abkha eraren 28
bihurkarien berri emateko .
Aba era c- komun tadura marka da anafora bihurkariarenadiera garri eta adit aren hastapenean e art en da (65 .1) .Bihurkarien markarik gabeko perpausetan, hirugarren pertsona[+bi iduna] adiera teko erabilt en den morfema d- da, ordea, (65 .ii)perpausean ikus daitekeen be ala .
(65)
c
-I-
b a
-x-
dbihur -3sf-
ikusi
irgn'Hark (f) bere burua ikusi uen'
ii .
d
-I-
ba
-x-
d3sbi 3sf
ikusi
irgn'Hark (f) hura (m/f) ikusi uen'
Anafora bihurkariak gainera, euskara be alaxe era daite keabkha era , xe 'buru' I . Adit ean hirugarren pertsona bi igabeakomun tat en da egitura hori . Xe I bihurkari egituran ageri da (66)
perpausetan .
(66)
I-xe
-l-b a- t3sf-buru
3s-3sf-ikusi-orain'Hark (f) bere burua ikusten du'
ii .
s-xe
- -ba- t1 s-buru
3s-1 s-ikusi-orain'Nik neure burua ikusten dut'
Euskara , bestalde, e da anaforen jokabidean berei kunt arik, e(bere) burua bihurkarian e elkar anafora elkarkarian (Salaburu,
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
49
1986, Hualde 1986, Orti de Urbina, 1989) . (67 .i) perpausean Jonekait indariak bere burua anafora u tart en du, biakerreferent iakideak baitira, batetik, eta ait indariak anafora o-komandat en baitu, bestetik . Salabururen (67 .ii) perpausa, aldi ,e gramatikala da 29 , eren anafora e baitago u tarturik -anaforae in daiteke ERG argumentua i an- eta, bera , A Hatsarrea (62 .i)urrat en baita .
(67)
i .
Jonek bere burua maite duii .
* Bere buruak e du Jon maite
Elkar anafora elkarkariak bihurkariaren jokabide bera du .Dakusagun (68) perpausetan .
(68)
i .
Umeek elkar maite duteii .
* Elkarrek maite ditu te umeakiii .
* Elkar bi i dira
Hiruretatik lehena baino e da gramatikala, alegia, anaforaait indariak u tarturik dakarrena, eta bertan ERG argumentua daABS argumentua u tart en duena . Gainerako biak e gramatikalakdira : subjektu gunean e in daiteke anaforarik a al, e ERG (68 .ii) eABS (68 .iii), u targabea baita eta askea, bera , U tardura TeoriarenA Hatsarrea urratu , Kasuak kasu, sistema ergatiboa eresubjektu/objektu aurkakotasunean dat a, sistema nom/akusatiboabe alaxe .
50
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
1 .2 .6 Perpaus jokatugabeak eta PRO
Anaforaren jokabidea a terturik, honakoa erakutsi dut, sistema
ergatiboetan ere predikatu iragankorreko subjektu eta objektuen
artean simetrikotasunik e dagoela batetik eta bestetik, predikatu
iragankorreko nahi iragangait eko subjektuek bat egiten dutela
objektuetatik berei i . Perpaus jokatugabeak ere, abiaburu berbere
a al daite ke, ene irit i , atal honetan ehar erakutsiko dudan be ala .
Sistema nom/akusatiboetan perpaus jokatugabeko, hau da,
[-denbora] perpauseko subjektuari, predikatu iragankorreko ein
iragangait ekoari, e in e ar dakioke NOM kasurik eta e in komun ta
daiteke Arekin . [-denbora] perpauseko subjektua PRO dugu, orduan,
kasu nulua duena eta gorago dagoen perpaus nagusiko subjektuaren
erreferent iakidea dena . [-denbora] perpauseko Ori, aldi , kasua e ar
dakioke eta, subjektua e be ala, Arekin komun ta daiteke . Perpaus
jokatuetatik abiatuko nai , perpaus jokatugabeekin gonbarat eko
ondoren . Eta Bobaljiki (1992 b, 1993) lotuko nat aio horretan .
Bobaljiken hipotesiari jarraiki, perpaus jokatuetan, alegia,
[+denbora] perpausetan, subjektu eta objektuek kasua nahi J-
tasunak erka dit akete [Espe , KMZ] gunean . (69) taulara dakart at
sistema nom/akusatiboetako perpaus jokatuetarako formulatu duen
hipotesiaren oinarriak .
(G9)
Perpaus jokatuak [+denbora]
i .
NOM argumentua (AG nahi S)
Kasua
m 1-tasunak
ii .
Ak argumentua (0)
Kasua
m2-tasunak
[+denbora] perpausetan, subjektuak NOM erka bade ake ere,
[-denbora] perpausetan e in de ake e kasurik e ta komun tadurarik
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
51
ere ilegi ta (70 .i) . Objektuak, bere aldetik, [+denbora] ein [-denbora]perpausetan erka dit ake kasua ein m2-tasunak (70 .ii) . (70) taulanikus daite ke perpaus jokatugabeen gaineko hipotesiaren oinarriaksistema nom/akusatiboetan .
(70)
Perpaus jokatugabeak [-denbora]i .
NOM argumentua (AG nahi S)* Kasua
*o 1-tasunakii .
Ak argumentua (0)Kasua
m2-tasunak
Boba jikek, subjektu eta objektu komun tadura duen miskitoerarenetsenpluak darabilt a (G9) eta (70) hipotesiak erakusteko . Horiahemen, [+denbora] perpausak miskitoera . (71 .i) mendekoperpausean ang 'ni' -predikatu iragankorreko subjektua- ein AKkasudun mai ' u' -predikatu iragankorreko objektua- argumentuekberen tasunak ilegi ta dit akete, perpaus hori jokatua delako . (G9 .i)eta (69 .ii) beteko dira orduan, eren NOM argumentuak, AGk, einAK argumentuak, Ok, tasunak erka baitit akete perpaus jokatuan .
(7 1)
i .
Util a
luki-sa
[ ang mai kaik-ri]Util a
uste i an-3s [ni 2s AK ikusi-l irgn]Util ak uste du nik u ikusi aitudala'
ii .
Util a
luki-sa
[ ang wa-ri]Util a
uste i an-2s [ni
joan-1 irgn]'Util ak uste du ni joan nint ela'
Ondokoak (72), berri , perpaus jokatugabeak dira, hau da,[-denbora] perpausak miskitoera . Perpaus jokatugabean maiobjektuak AK kasua erka de ake (72 .i) baina NOM argumentuak e inerka de ake kasurik: e predikatu iragankorreko subjektuak (72 .1) epredikatu iragangait ekoak (72 .ii) .
52
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
(72)
i .
Util a
[mai kaik-aia] want-saUtil a
[2s Al< ikusi-infl] nahi i an-3s'Util ak ikusi nahi aitu'
ii .
Util a
[w-aia] want-saUtil a
(joan-infl] nahi i an-3s'Util ak joan nahi du'
Bobaljikek, [+denboral perpausen I<MZ 1 e be ala, [-denbora]perpausen I<MZ 1 defektibot at jot en du . Ildo honetan, [-denbora]perpausetan NOM kasua eta NOM argumentuarekiko komun tadura
e in ilegi ta daiteke [Espe , I<MZ 1 ] gunean, I<MZ 1 defektiboa delako .
Sistema nom/akusatiboetan, bestalde, [-denbora] perpausei
dagokien I<MZ 1 defektiboa bada, sistema ergatiboetan ere defektiboa
i an behar du, Boba jiken uste : [-denbora] perpausen subjektuari e in
e ar dakioke ERG kasurik e ta 0-1-tasunik ere, [-denborari dagokionI<MZ ]ek e baitu e kasurik e o 1-tasunik ego terik . Predikatu
iragankorreko objektuak, aldi , ABS erka de ake eta J2-tasunak erebai, eren I<MZ2k e baitu murri tasunik jasaten [-denbora]perpausetan .
Honexetan bat nator Bobaljikekin baina e , predikatu
iragangait eko subjektuen gaineko hausnarketan . Bobaljiki jarraiki,
sistema ergatiboetako predikatu iragangait eko subjektuak, sistemanom/akusatiboetakoari ait i, ABS kasua ein ~2-tasunak erka dit ake[Espe , I<MZ2]n eta hori, geroago erakutsiko dudan be ala, e dailegi euskara . Ene aburu , sistema nom/akusatibo eta ergatiboek edute perpaus jokatugabeetan bat egiten bi sistemetan I<MZ 1defektiboa delako soilik, bi sistemetan predikatu iragankor nahiiragangait eko subjektuek kasu nulua besterik erka e in de aketelako
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
53
bai ik . Jarraian dakart at (73) sistema ergatiboetako perpausjokatuetarako darabilen hipotesiaren oinarriak .
(73)
Perpaus jokatuak [+denbora]i .
ERG argumentua (AG)Kasua
0 1-tasunakii .
ABS argumentua (S nahi 0)Kasua
m2-tasunak
Perpaus jokatugabeetarako darabilena, aldi , ondokoa (74) da .(74 .ii) da e tabaidagaia .
(74)
Perpaus jokatugabeak [-denbora]i .
ERG argumentua (AG)* Kasua
* m 1 -tasunakii .
ABS argumentua (S nahi 0)Kasua
m2-tasunak
Bobaljikek, sistema ergatiboetako [-denbora] perpausen gainekohipotesia erakustekotan, inuit ein up ik hi kunt etako -(1)lu modumorfemadun perpaus jokatugabea darabil, Sen kasua aint at hartugabe eta komun tadurari soilik behatu . Dakusagun lehenik (75),mendeko perpausean ERG argumentuarekiko komun tadura aindue eta objektuaren komun tadura aint en denekoa . MendebalGroenlandiako inuiteraren perpausak ditugu (75) a piatalekoak .Niriursui 'hit eman' predikatu nagusiaren mendeko perpauseanJunna ABS argumentua baino e da komun tat en adit ean -gu 3
pertsona singularreko A at i kiaren bide .
54 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
(75)
Miiqqat
[
Junna
ikiu-ssa-Ilu-gu]
ume-ABS [ PRO Junna-ABS lagundu-gero-llu-3sA]
niriursui-pput
hit eman-ind-3pA
'Umeek Junnari lagunduko iotela hit eman uten'
[-denbora] perpaus honetan (75), mendeko adit ak objektuarekiko
komun tadura baino e du aint en, hau da, ABS argumentuarekikoa
eta e , aldi , predikatu iragankorreko subjektuarekikoa, berau PRO
baita . -Ilu modu infinitiboan, bestalde, predikatu iragankorreko
subjektua komun ta e in badaiteke ere 3 0, predikatu iragangait eko
subjektuak m2-tasunak erka dit ake [Espe , I<MZ2] gunean, Ok
be ala3 1 . Hori dela eta, ABS komun tadura ilegi taturik a al dakiguke
mendeko perpausean . Bobaljik (1 992 b)an aurki daiteke Bittnerren
ondorengo etsenplua (76) . N riursui predikatu nagusia dugu berriro
ere eta -Ilu mendeko perpausean, isilpeko argumentua komun taturik
dator adit ean .
(76)
[ Aggi-sa-Ilu-tit ]
niriursui- utit
etorri-gerollu-2sA hit eman-ind-irgg-2A
'Etorriko inela hit eman enuen'
Diodan berriro, Bobaljikek sistema ergatiboko [-denbora]
perpausetarako e arri duen hipotesiaren arabera (74), predikatu
iragangait eko subjektuak kasua nahi 0-tasunak erka dit akeela,
baina datuokin (76) 0-tasunen berri baino e digula ematen . Euskara ,
gainera, predikatu iragankorreko subjektuak e in erka de ake ERG
baina e ta predikatu iragangait eko subjektuak ABS ere : euskara
perpaus jokatugabeetan, I<MZ2 indarrean, Ok tasunak erka dit ake
baina e Sk, ordea . Ildo honetan, Boba jikek perpaus jokatugabee
e arritako hipotesia euskararako arbuiatu eta Chomsk & Lasnik
( 199 1) eta Chomsk rekin ( 1993) bat etorri , D funt io buruari
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
55
[-kasua] 32 irit iko diot, alegia, kasu nulua duena eta [-kasua] duen
argumentu ororekin batera, hots, PROrekin batera erka de akeena .
1 . 2 .6 . 1 [-denbora] NZ ehar galderak euskara
Orti de Urbinak (1 989) kontrol egiturat at jo ditu NZ ehargaldera d enboragabeak . NZ ehar galderak parti ipioa erat en dira
eta beraietan e in ager daiteke kasua markaturiko subjekturik,
parti ipioak e baitu kasua erkat erik. Orti de Urbinaren adibideak
dakart at ondoren (77) eta (78) .
(77)
* Jonek badaki nik er egin
Kasua markaturiko subjekturik e in ager badaiteke, PRO dugu
mendeko perpausaren subjektua, kasu nulua duena, alegia, [-kasua]
den argumentua . PRO predikatu iragangait eko (78 .ii) ein predikatu
iragankorreko subjektua (78J) i an daiteke euskara , ondoko
adibideetan ikus daitekeen be ala .
(78)
Nik; e dakit
[PRO;
nori eman]
ii .
Zuk; e daki u
[PRO;
nora joan]
Lehen perpausa (78 .i) Bobaljiken hipotesiari lot en aio, NZ ehar
galdera denboragabeetako predikatu iragankorreko subjektuak -ERG
argumentuak- e in baite ake e ERG kasurik e m 1-tasunik erka eta
PRO baita, bera . (78 .ii) perpausak, aldi , hipotesia urrat en du,
eren mendeko perpauseko predikatu iragangait eko subjektuak -ABS
argumentuak- ere e in baite ake e ABS kasurik e m2-tasunik ilegi ta :
predikatu iragangait eko subjektua ere PRO da NZ ehar galdera
denboragabeetan . Aint at i an, alabaina, predikatu iragankorreko
56 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
objektuak ABS kasua erka de akeela, (79) perpauseko txalupa
argumentuak be ala .
(79)
Jonek badaki
txalupa nola konpondu
Jonek badaki
[PRO ; txalupa nola konpondu]
Euskara , bera , PRO predikatu iragankorreko nahi
iragangait eko subjektua i an badaiteke, (78) perpausetan erakutsi
dudan be ala, perpaus jokatugabeen gaineko hipotesia (74 .ii)
halabeharre berformulatuko da, eren, KMZ2 indarrean egon arren,
predikatu iragangait eko subjektuak e in baite ake kasu nulua baino
ilegi ta -(80 .1) ersus (80 .11)- .
(80)
Jonek badaki [PRO f noi itsasoratu]
ii .
* Jonek badaki [Patakon noi itsasoratu]
Horregatik, Bobaljikek sistema ergatiboetan perpaus
jokatugabeetarako darabilen (74) hipotesia (81 )ra dakardan erara
baino e in onets daiteke euskara , non predikatu iragangait eko
subjektuak e in de akeen e kasurik e m2-tasunik erka .
(81)
Perpaus jokatugabeak [-denbora]
i .
ERG argumentua (AG)
* Kasua
*m1-tasunak
ii .
ABS argumentua (S)
* Kasua
* 02-tasunak
iii .
ABS argumentua (0)
Kasua
~2-tasunak
Laburbildu , perpaus jokatugabeetan objektuak ABS eta ~2-
tasunak ilegi ta badit ake ere, predikatu iragangait eko subjektuak,
predikatu iragankorrekoak be ala, kasu nulua erka de ake soilik . Eta
au ia, finean, bi argumentuen subjektutasunean dat a . I an ere, Sk
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
1 .2.6.2 NZ ehar galderak: [-kasua] D eta PRO
57
eta AGk [Espe , I<MZ] gune e berdinetara jot en badute, neke a aldaite ke biek amankomunean ditu ten e augarriak, besteak beste,biak kontrolpeko argumentuak i atea perpaus jokatugabeetan .
Bobaljiken hipotesia e in onetsirik, demagun Chomsk & Lasnik(1991) eta Chomsk ri (1993) jarraiki, PROk kasua duela, kasu nulua,hain u en . Euskara PRO predikatu iragankorreko einiragangait eko subjektua i an daiteke NZ ehar galderetan, eta orohar, perpaus jokatugabeei eman dakiekeen a alpena [-denbora]
perpausetan Dk kasu nulua du, hots, [-kasua] da, PRO be alaxe .PROk, [-kasua] tasuna erkat ekotan, [Espe , D] iristen du eta [-kasua]Drekin batera ilegi tat en du bere tasuna -ikus baita Lope (1995)33- .
Predikatu iragankorreko mendeko perpausetan, AGk, PROk, [-
kasua] tasuna erkat en du [Espe , D] gunean eta objektuak, berealdetik, ABS [Espe , I<MZ2]n . Jarraian dakart berriro (79) perpausaeta dagokion eratorpena -(82 .i) eta (82 .ii)-. Predikatu iragankorrekoperpaus jokatugabearen (82 .ii) eratorpenean e nai Bobajikengandikberei iko .
(82)
i .
Jonek badaki txalupa nola konpondu
58
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
D"
PRO1[-kasua]
D
KMZ2" D [-kasual
IS2j
KMZ2'
AS
KMZ2
ti
Baina predikatu iragangait eko NZ ehar galderei dagokienean .
Ene aburu , Sk, PRO hauxe ere, [-kasua] tasuna erkatu behar du
[Espe , D] gunean . (80) a piataleko perpaus iragangait a dakart
ondoren (83 .i), dagokion eratorpenarekin batera (83 .ii) .
(83)
Jonek badaki noi itsasoratu
D"
PRO [-kasua] D'
KMZ2" D [-kasua]
Espe
KMZ2'
t
A
AS
KMZ2
Goiko eratorpena (83 .ii) da Bobaljiken hipotesia urrat en duena .
I an ere, Sk [-kasua] erkatu behar du [Espe , D] gunean, predikatu
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
59
iragankorreko subjektuak be alaxe . I<MZ2 indarrean egonik, bestalde,Sk ABS kasua erka le akeela pentsa liteke, Boba jikek dioen erara, bainadatuek bestelako joera erakusten dute euskara . Ene aburu , sistemanom/akusatibo eta ergatiboetako perpaus jokatugabeen jokaera berada, predikatu iragankor nahi iragangait eko subjektuak, kasu nuluaerkatu , baterat en direlako .
Bada, halere, ene hipotesia onesteko ara orik : (83 .ii) eratorpeneanSk [Espe , I<MZ2] baino [Espe , D] iritsi , e dirudi GutxienekoAhalegina jokatu duenik . Eta Bobaljikek darabilen -llu egituraren berrieman behar bada, gainera, S komun ta daiteke perpausjokatugabeetan, hau da, m2-tasunak erka dit ake [Espe , I<MZ2]gunean, ABS kasua e in erka de akeen arren . Hona hemen, bada,aterabidea : Sk [Espe , I<MZ2] irits de ake 02-tasunak erkatu bertanbaina nahitae igo behar du gero [Espe , D] gunera, beraren nahiDren kasu nulua ilegi tat ekotan .
Euskara , bera , predikatu iragankorreko ein iragangait ekosubjektuak batera daite ke perpaus jokatugabeetan, non PRO orok[Espe , D] iristen duen [-kasua] erkat ekotan .
1 .3 BIDEZIDOR IKABIRATUAI< : ABS BERDIN NOM
Murasugik (1992) D eta Iragankortasuna (IRGI<) funt io buruakberei ten ditu perpausetan (1 .3 .1 ) . Dk kasu markatugabea daramaeta IRGI<k, kasu markatua . Lehen hipotesiari ait i ( 1 .2), predikatuiragankorreko perpausetan berei ten dira sistema nom/akusatiboakergatiboetatik : sistema nom/akusatiboetan bide idor gurut atuakerat en dira eta sistema ergatiboetan, aldi , bide idor kabiratuak(1 .3 .2) . Ergatibotasunaren Parametroan dat a sistema bien artekoberei kunt a ( 1 .3 .3)
60 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
1 .3 . 1 D eta IRGK
Orain arteko lerroetan lotu nat aion hipotesiari jarraiki (Chomsk ,1993 ; Bobaljik, 1993) bi I<MZ buru berei i dut eta I<MZ buruon Espeguneei irit i diet kasua nahi m-tasunak erkat eko gune . Tasun sistemengaineko hipotesietan bada, gainera, perpausa I<MZ burue baino,beste funt io burue eratu eta funt io buruon Espe guneetan kasuaein 0-tasunak ilegi ta daite keelako hipotesirik (Murasugi, 1992 ;
Laka, 1995) .
Murasugik bi funt io burutan erat en du perpausa, alegia, D etaIRGI< buruetan (84) . I<MZ e da funt io buru bere itua : kasua nahi ~-tasunak erkat eko D eta IRGI< buruen Espe guneak darabilt a .
(84)D"
Espe D'
D
IRGK"
Espe
IRGK'
IRGK
A
IS2
Sistema nom/akusatiboetan, Dri NOM kasua dagokio eta NOMmarkaturiko argumentuarekiko komun tadura ; IRGI<ri, aldi , AK
Kasu Teona eta egitura ko kasua
61
kasua eta Al< argumentuarekiko komun tadura . Sistemaergatiboetan, bestalde, Dri ABS dagokio eta IRGI<ri, ERG . Hipotesihoni lotu , bera , Dri egokit en aion kasua kasu markatugabea da-NOM sistema nom/akusatiboetan eta ABS ergatiboetan- eta IRGI<ri,kasu markatua -Al< sistema nom/akusatiboetan eta ERGergatiboetan- .
I an ere, Dk NOM/ABS kasuak daramat a eta, gainera, [+/-denbora] tasunak i an dit ake . IRGKk, bere aldetik, AIVERG kasutasunak ein [+/- iragankor] tasunak erakus dit ake . ISk kasu ein ~-tasune markaturik dato kigu hi tegitik eta Ak [+/- denbora] eta [+/-iragankor] tasune gain, m-tasunak ere badaramat a bere baitan34,
1, 3,2 Bide idor gurut atuak ersus kabiratuak
Sistema nom/akusatibo eta ergatiboen arteko berei kunt a ISenmugimenduak eha turiko bide idorren arabera a al daiteke,Murasugiren aburu : bide idorrak gurut atuak ala kabiratuak i andaite ke predikatu iragankorreko perpausetan .
Bide idorrak gurut atuak dira sistema nom/akusatiboetan :subjektua [Espe , D] gunera mugit en da eta objektua, [Espe ,IRGK]ra . Hona hemen (85), subjektu eta objektuaren mugimenduasistema nom/a kusatiboetan . IS i ek [Espe , IRGI<] gurut atu eta[Espe , D] iristen du . IS2, bere aldetik, subjektu gunea gurut atu eta[Espe , IRGIK) gunera igot en da . Eratorpenak elkarguneetan bategitekotan, gurut at ea da, Murasugiren irit i , bali ko mugimendubakarra sistema nom/akusatiboetan .
62
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
(85)
Bide idor gurut atuak sistema nom/akusatiboetan
D"
Espe D'
D
IRGK"
Espe
IRGK'
IRGK
Sistema ergatiboetan bide idor gurut atuak baino, bide idor
kabiratuak erat en ditu te ISek : objektua [Espe , D]ra igot en da eta
subjektua, [Espe , IRGIgra. (86)an ikus daitekeene , IS] [Espe , IRGK]
gunean kabiratu da eta IS2, bere aldetik, [Espe , D] gunean .
Murasugiren aburu , kabirat ea baino e da ilegi sistema
ergatiboetan .
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
63
(86)
Bide idor kabiratuak sistema ergatiboetan
D"
Espe D'
D
IRGK"
Espe
IRGK'
IRGK
Murasugiren hipotesiaren baitan, bera , gurut at ea e e e,kabirat ea ere ilegi da predikatu iragankorreko perpausetan etahonetan dat a, hain u en ere, sistema nom/akusatibo etaergatiboen arteko berei kunt a . Alabaina, sistema ergatiboetanbide idor kabiratuak eratuko badira, Mugimendu Laburrena e daDistant iakidetasunaren arabera definitu behar . Ondoko ataleradakart at Ergatibotasunaren Parametroaren berri eta Murasugirenhipotesiari loturiko Ekonomia Baldint ak .
1 .3 .3 Ergatibotasunaren Parametroa
Murasugik, dagoeneko esan dudan be ala (1 .3 .2), predikatuiragankorreko perpausetan berei ten ditu sistema nom/akusatiboakergatiboetatik eta parametragarritasuna ISen mugimenduari lot endio Ergatibotasunaren Parametroa dela bide . Ergatibotasunaren
AS
1-\IS1
A'
A
IS21
64 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
Parametroak (87), tasunen sendotasunean oinarrit en denak35 , eta
ISen mugimendua u ent en duten Ekonomia Hatsarreek -Lu atu
hatsarrea, besteren artean- bide idor gurut atu ala kabiratuak
sortara ten ditu te hurrene hurren sistema nom/akusatibo eta
ergatiboetan .
(87)
Ergatibotasunaren ParametroaSistema nom/akusatiboetan, Dren kasu tasuna sendoaSistema ergatiboetan, IRGKren kasu tasuna sendoa36
Chomsk eta Bobaljiken aburu -ikus (1 .2 .2)-, eta baita ene aburuere, predikatu iragankorreko perpausetan, Ekonomia Hatsarreak
urratu e ik, ISek halabeharre gurut atu behar dute . Kabirat erik e
da, baldin eta Mugimendu Laburrena Distant iakidetasunaren
arabera definit en bada . Baina Murasugik espli itat en dituenEkonomia Hatsarreen artean e da Mugimendu Laburrena aipat en
-halaxe balit , e in era liteke bide idor kabiraturik sistema
ergatiboetan-. Honako hauek dira Lu atu hatsarrea gain, e art en
dituen hatsarreak (88) .
(88)
i .
Eskuar dagoen jatorri hurbilena . Eratorpenarenmaila orotan jomuga iritsiko du eskuar dagoen
jatorriko IS hurbilenak
ii .
Tasunik duen jomuga hurbilena . Eratorpenarenmaila orotan jatorriko ISk tasunik duen jomugahurbilena iritsiko du
Ekonomia Hatsarreok, Lu atu hatsarreak eta Ergatibotasunaren
Parametroak bide idor kabiratu ala gurut atuak erat en ditu te
sistemen arabera . Miskitoeraren (5 .1) predikatu iragankorrekoperpaus bera dugu (89 .1), Murasugiren a terbidearekin batera (89 .11) .
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
(89) Waitna ba
Sula bara
sab-angi on-det (NOM) orein-det-AK tirokatu-irgn-3'Gi onak oreina tirokatu uen'
ii .D"
Espe
D'
D
IRGK"[NOM,+d] ~~
Espe
IRGK'
IRGK
jA S
[AK,+irgk]IS1
A'[NOM, f1] 1.- ~
A
IS2[+d, +irgk]
[AK, f2][+fl, +f2]
65
Waitna ba 'gi onak' argumentua NOM kasua eta m-tasunemarkaturik dator ; sula ba-ra 'oreina' argumentua, berri , AK kasuaeta m2-tasune . Sab-an 'tirokatu uen' Ak m 1 eta m2-tasune gain,[+iragankor] [+denbora] tasunak dakart a . D eta IRGK funt ioburuei dagokienean, halaber, NOM kasu tasuna gain, [+iragankor]tasuna darama Dk eta AK gain, [+denbora] tasuna IRGK buruak .
IS 1 ek NOM kasua ein m 1 -tasunak erkat en ditu [Espe , D] gunean,eren Dk NOM bera baitarama eta A buru buruko adjunk io bide1-tasunak helara i baiti kio ISii gune horretara . IS2k, bestalde, AK
kasua nahi m2-tasunak ilegi tat en ditu [Espe , IRGK] iritsi . IRGKburuak AK kasu tasuna darama eta adjunktatu aion Ak, ~ 1-tasunak,IS2k Espe gune horretan erka dit an . (90)an dugu (89) perpausareneratorpena, a aldu den ant era .
66
Egtura ko kasuaren erkaketa euskara .
(90)D"
IS1k
D̂[NOM, fl]
[IRGKi, D]
IRGK"
IS2j[AK, f2]
IRGK'
AS
tk
A'1
[Ai, IRGK]
ti tj
Bada, miskitoera be alako hi kunt etan, ISek bide idor gurut atuak
erat en ditu te predikatu iragankorreko perpausetan . Hi kunt a
ergatiboa den inuitera , bestalde, bide idorrak kabiratuak dira .
Inuiteraren (3) perpausa dakart berriro (91 .i)ra, alean aleko tasunak
emanik (91 .ii) .
(91 )
Anguti-p
puisi
aallaa- -a-a
gi on-ERG bale(ABS) tirokatu-ind-irgk-3, 1 -302 3
'Gi onak balea tirokatu uen'
Kasu Teona eta egitura ko kasua
67
D"
Espe
D
[ABS,+d]
IRGK"
Espe
IRGK'
/ \
IRGK
jAS
[ERG,+irgk]IS1
A'[ERG, f11 ll~
A
IS2[+d, +irgk]
[ABS, f2]1+f1, +f21
Anguti-p argumentuak 'gi onak' ERG kasua eta m I-tasunak
dakart a ; puisi 'balea' argumentuak, bere aldetik, ABS eta m2-
tasunak . A predikatu iragankorra m l eta 0 1-tasune gain,
[+iragankor] eta [+denbora] tasune markaturik d ator . I S 1 ek, ERG
kasua nahi 0 1-tasunak erkat en ditu [Espe , IRGK] gunean . IRGK
buruak ERG kasu tasuna dakar eta buru buru iritsitako Ak, 0 1 -
tasunak. IS2k ABS kasua ein m2-tasunak erkat en ditu [Espe , D]
gunean, Drekin batera, Dk ABS kasu bera baitakar eta Ak D iritsi baitu
a kenik, IS2ri 0 1-tasunak helara irik . (92) dateke (91 .i) perpausaren
eratorpena, Murasugiren a terbidea erabil' gero .
68
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
(92)D"
IS2j
D'
[IRGKi, D]
IRGK"
dIS1k
IRGK'
[Ai, IRGK]
A S
tk1
A
1.- \t i
t j
Murasugiren aburu , inuitera eta, oro har, sistema ergatiboetanbide idor kabiratuak erat en ditu te ISek predikatu iragankorrekoperpausetan . Euskara , alabaina, e in onets daiteke bide idorkabiraturik erat en denik predikatu iragankorreko perpausetan,( 1 .2 .1) eta ( 1 .2 .2) ataletan erakutsi dudan be ala . Areago,Distant iakidetasuna bada Mugimendu Laburrenaren ardat ,bide idor gurut aturik baino e in era daiteke euskara etaDistant iakidetasuna e in urra daiteke, ene aburu , e ta hiru KMZburu indartu denean ere . Bera , I lurasugik darabilt an (88)Ekonomia Hatsarreak e dira egokiak e ta, agian, ErgatibotasunarenParametroa bera ere, euskarari dagokionean, bederen 38 .
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
69
Egitura ko kasuaren erkaketa den be ain batean, KMZ buruaberei irik, subjektu, objektu nahi ehar objektuen I-tasunen erkabideabatera daiteke, ene aburu , kasua I<MZri adjunktat en aion buruakdakarrelarik, Ak ala Dk. Murasugik (1994) berak ere erabili du I<MZburua, sistema nom/akusatibo eta ergatiboak bide idorren araberaberei i arren -bide idor gurut atuak ersus kabiratuak, Murasugiren( 1992) ant era-39 .
Aint at i an, gainera, lehen hipotesia onesteko anaforarenjokabidean ( 1 .2 .5) eta perpaus jokatugabeetan (1 .2 .6) oinarritunai ela, eta bada eresanik Murasugik bi gai hauek darabilt aneanere . Anafora den be ain batean, gorago (1 .2 .5) nioen be ala,ait indariak anafora u tartuko badu, o-komandatu behar du eta,Murasugiren aburu , hi kunt a ergatiboetan o-komandoa e in emandaiteke A aleko egituran (A-egituran) baino, Ahoskatu aurretik,alegia4O . FLn predikatu iragankorreko objektuak [Espe , D] iritsi dueta halatan, subjektuak e du jada o-komandatuko. Chomsk ri (1993)jarraitu , alabaina, U tardura Hatsarreak FLn baino e dira ilegi .
Bestalde, sistema ergatiboetarako darabilen bide idor kabiratuenhipotesia e in erator daiteke predikatu iragankorreko infinitibojokatugaberik . Maiar hi kunt etan, esaterako, kontrol egituretaninfinitibo iragangait ik baino e in ager daiteke eta predikatuiragankorra a alduko bada, gerundio egitura erabili behar da 4 ] .Ondoko atalean (1 .3 .4) berrikusiko dut Murasugik, maiar hi kunt endatue baliatu , perpaus jokatugabeen gainean formulatu duenhipotesia .
70
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara ,
1 .3.4 Perpaus jokatugabe iragankor ersus iragangait ak
Craigi (1977) jarraiki, Jakaltekera subjektu nahi objektuen kontrol
egituretan, predikatu iragangait ik baino e da ageri . Ondokoak (93)
subjektuaren kontrol egiturak dira Jakaltekera . Infinitibo
iragangait eko perpaus jokatugabea (93 .i) gramatikala da eta
infinitibo iragankorrekoa (93 .ii), aldi , e gramatikala .
(93) choche naj [ caNalw-oj ]
gustatu kl-hura m dant atu-oj
Hari dant at ea gustat en aio
ii .
* ch-in
to
[col-o"
hach ]
asp-] sA
joan lagundu-gero
2sA
'Zuri lagunt era noa'
Objektuaren kontrol egituretan ere infinitibo iragangait ik baino e
da (94) .
(94)
xc-ach
w-ipt e
[ munlah-oj ]
asp-2sA
1 sE-behartu Ian egin-oj
'Lan egitera behartu intudan'
ii .
ch-on
s-chej a'
[ wa -oj ]
asp-1 pA
3sE-agindu kl-hura m
lo egin -oj
'Lo egiteko agindu igun'
Jakaltekerako eta, oro har, maiar hi kunt etako infinitibo
iragankorrik e a, e in a al daiteke Bobaljikek sistema ergatiboetan
perpaus jokatugabeetarako darabilen hipotesia (74) : [-denbora] Dri
dagokion KMZ 1 defektiboa dene , predikatu iragankorreko subjektuak
e in de ake kasu nulurik baino erka, baina objektuak ABS erka de ake,
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
ordea . Besterik da Murasugiren sistema eta maiar hi kunt etaninfinitibo iragankorrik e a a alt eko darabilen hipotesia . Murasugirenirit i , perpaus jokatugabeetan, [-denbora] Dk kasu nulua du, alegia,[-kasua] da . ABS argumentua den ISk, Dren Espe gunera igoko balit ,e in le ake ABS kasua erka eta eratorpenak huts egingo luke (95) .
(95)
1-\[ .kasua] D
A S
A
IS
1
71
Goiko eratorpenean (95), ISk ABS tasuna dakar eta [Espe , D]gunean erkatu behar du kasu tasun hori baina Dk e du ABS tasunik,[-kasua] tasuna baino . ISk bere kasu tasuna erkatu e inik, eratorpenakhuts egingo du .
Murasugiren aburu , PRO subjektua duen infinitibo iragankorrike in egon daiteke, bestalde, eren IRGK, [+iragankor] bada, ERGkasua baitu eta e in baite ake [-kasua] den PROrekin kasu tasunikerka, (96) eratorpenean ageri den be ala .
7 2
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
(96)D'-
IS2j
D'
IRGK"
PROk[-kasua]
IRGK'
IRGK
A S[ERG, +irgk] /~
*
tk
A'
tj I
Predikatu iragankorrik egon e in bada ere, predikatu
iragangait eko infinitiboa bai egon daiteke : PRO subjektuak [Espe , D]
gunea iritsi eta bai PROk bai Dk kasu nulua dutene , eratorpenak bat
egingo du elkarguneetan . D [-kasua] bada [Espe , D] gunean,
orduan, e in daiteke PRO baino ager, kasu nulua [-kasua] tasuna,
duen IS, (97) eratorpenean ikus daitekeen be ala .
(97)D"
PRO [-kasua] D'
[-kasua] D
A S
A
t1
Murasugik perpaus jokatugabeen gainean e arritako hipotesiak
a al de ake ergaitik e in egon daitekeen infinitibo iragankorrik maiar
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
7 3
hi kunt etako kontrol egituretan 42 , baina hein batean baino e ditua alt en euskara NZ ehar galderetan eman ditudan datuak (1 .2 .6) .
Dagoeneko esan dudan be ala, Murasugiren irit i , PROsubjektuak [Espe , D] gunea irits de ake infinitibo iragangait etan,eren PRO [-kasua] dene , [-kasua] Drekin erka baite ake bere kasu
tasuna . Hipotesi honek a al dit ake euskara ere predikatuiragangait eko subjektua PRO deneko perpaus jokatugabeak bainae in a al dit ake predikatu iragankorreko subjektua PRO denekoak .Euskara Ag PRO i an badaiteke ere, Ag PRO den perpausae gramatikalt atjot en da Murasugiren sistemaren baitan - ikus (96)eratorpena- .
Bada, Murasugiren (1992) teoria orokorra aipatu ditudan irit iegain -ikus (1 .3 .3)- badira gaian gaiko ara oak, hala nola, perpausjokatugabeen gaineko hipotesiak euskara sor dit akeenak. Diodan,alabaina, Murasugiren teoriak euskara a al e in de akeen arren,agian euskara e be alako hi kunt a ergatiboak a al dit akeela,batetik, eta bestetik, euskal adit aren Pasibotasunaren Teoria(Schuchardt, 1893 edota Lafon, 1943, 1954, besteren artean) 43
berrinterpretat en duela Egitarau Minimalistaren baitan,
1 .4 ONDORIOAK
Sistema nom/akusatibo eta ergatiboak a tert erakoan, bera , bihipotesi nagusi formulatu da I<asu Teoriaren baitan . Lehenakisomorfiko derit e predikatu iragankorreko perpausei sistema bietan,eta ISen gurut at eari derit a bali ko mugimendu bakarra; hipotesihonek, predikatu iragangait eko perpausetan berei ten ditu bisistemak, Nahitae ko Kasuaren Parametroa e arri . Bigarrenak, aldi ,predikatu iragangait eko perpausei derit e isomorfiko eta predikatu
7 4 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara ,
iragankorreko perpausetan e berdint en ditu sistema
nom/akusatiboak ergatiboetatik, Ergatibotasunaren Parametroa
dela bide .
Euskara lehen hipotesiari lot en aio : ISek bide idor gurut atuak
erat en ditu te predikatu iragankorreko perpausetan . Euskara
anafora bihurkari eta elkarkariek sistema nom/akusatiboetan be alaxe
jokat en dute eta baita perpaus jokatugabeek ere, eren euskara
predikatu iragankorreko nahi iragangait eko subjektuek kasu nulua
baino e in erka baite akete perpausotan . Horta , euskara ere,
sistema nom/akusatiboen subjektu/objektu simetrikotasunik e a da
ardat .
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
7 5
OHARRAK
lAdibideetako adi kien a piko oharretan, lehen, bigarren eta hirugarrenpertsona 1, 2, 3 enbakie adiera iko ditut eta jarraian 0 1 eta 02 laburdurakerabiliko ditu a pindi ean argumentuak erkatu behar duen 0-tasunaren, hau da,komun tadura tasunaren berri emateko .
2Swahiliera, Niger-Congoko bantu a pitaldeko hi kunt a .
3Swahilera pluraleko lehen pertsonako -tu- morfema bakarra dago predikatuiragankor eta iragangait eko subjektuetarako nahi predikatu iragankorrekoobjektuetarako, alegia, subjektu nahi objektuetarako . Sistema nom/akusatiboaksubjektuak berdindu e e e, objektutik ere berei i behar baditu, sistema neutroadateke bi subjektuak -AG eta S- nahi objektua -O- baterat en dituen sistema . Eneaburu , euskara sistema ergatiboari loturik ere, sistema neutroari ere jarrait en aiokasu flexioan, laugarren kapituluan erakutsiko dudan be ala .
4 W en 'lo egin' predikatua e ergatiboa da eta horregatik, baita iragankorra ereaurke pen mailaren batetan, alegia, egitura lexiko erla io koan (Hale & Ke ser,1993) . Predikatu e ergatiboak a tergai i an arte -bigarren kapitulua-, iragangaitirit iko diet e ergatibo nahi e akusatiboe; (Perlmutter, 1978, Bur io, 1981, 1986) .
SMaiera ukatekoak eta, oro har, maiar hi kunt ek ASPren arabera erdibit endute komun tadura sistema : ASP e burutua denean, [-burutu], alegia, sistemanom/akusatiboari lot en ai kio eta burutua denean, [+burutu], berri , sistemaergatiboari . Ergatibotasun erdibitua (Sil erstein, 1977, Dixon, 1979, 1994)laugarren kapituluan i ango dut mint agai .
6Euskalt aindiaren ( 1987) aburu , hirugarren pertsona morfema e a edo omorfema ageri da gai kian . Euskalt aindiak, bera , e derit e pertsona marka(Heath, 1976 ; Orti de Urbina , 198(5 ; Albi u, 1994) adi ki hastapeneko d-, - I-, b-morfemei, D marka bai ik (Oregi, 1974, Trask, 197 7, Gome & Sain , 1995) .Neronek, Euskalt aindiarekin bat etorri , marka e a edo o marka hirugarrenpertsonaren adiera garrit at e e e, m-tasunt at ere joko dut, hau da, KMZrenEspe gunean erkatu beharreko tasunt at .
7 lsilpeko argumentua AG edota S i an daitekeene , e O, aldi , aginte adit enmendeko perpausok euskararen akusatbotasun sintakt+koa islat en dutela pentsatui an da (Le in, 1983) . I an ere, euskarari morfologikoki sistema ergatiboa irit iba aio ere, sintaktikoki sistema nom/akusatibot at hartu i an da, kasu einkomun tadura sistemetan e ik, AG eta S batera baitaite ke euskara . Orti deUrbinaren (1986) aburu , berri , iri pide hau e in erabil daiteke euskararenergatibotasun sintaktikoa arbuiat ekotan, eren, Dixonek ( 197 9) artean adiera iuen be ala, era honetako predikatuak berdin baitarabilt ate sintaktikokinom/akusatibo ein ergatibot at hartu diren sistemek .
7 6
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
Aint at i an kasu eta komun tadura erakusgarri dituen ergatibotasuna,ergatibotasun morfologikot at hartu eta ergatibotasun sintaktikotik berei i i an dela(Anderson, 1976, Comrie, 1978 ; Dixon, 1979, 1994) . Autoreon irit i , hi kunt akmorfologikoki ergatiboak i an badaite ke ere, sintaktikoki nom/akusatiboak alaergatiboak i an daite ke . Akusatibotasun sintaktikoa derit atena , AG eta Sberdint en ditu ten egiture dihardute, hau da, ERG argumentua eta predikatuiragangait eko ABS argumentua baterat en ditu ten egiture eta ergatibotasunsintaktikoa , aldi , S eta 0 baterat en ditu tene , ABS egot irik NOMri .
Egungo Kasu Teoriak, alabaina, e du ergatibotasun morfologikoa ergatibotasunsintaktikotik berei ten e ta akusatibotasun morfologikoa akusatibotasun sintaktikotikere . Egun, morfologiari sintaxiaren isla irit irik, e in daiteke bata bestetik berei .Horregatik, sistema ergatiboa derit adana, morfologian e e e, sintaxian ereergatiboa dateke .
BNolanahi ere, ERG argumentua NOM bera dela erakutsi , e da nahitaea alt en AG eta S bateratu eta Oetatik berei ten direnik. Areago, Chomsk etaBoba jikekin bat etorri , AG eta S baino S eta 0 dira perpaus jokatuetan kasua guneberean erkat en dutenak -ikus ( 1 .2) atala- . Subjektu/objektu aurkakotasuna, orduan,Murasugiren ( 1992) ant era a al ne ake, subjektua, AG nahi S, Aren Espegunean sort en dela proposatu . Baina anaforaren jokabidea gain ( 1 .2 .5),perpaus jokatugabeen gaineko hipotesia (1 .2 .6) berdinduko ditut AG eta Sargumentuak, biek Dren Espe gunea iristen dutela erakutsi ,
9D eta KMZ buruak e e e, bestelako funt io buruak ere berei i dira INFLn .Murasugik (1992), kasurako, D eta IREK buruak banatu ditu, Dri kasu subjektiboaegokitu eta IRGK buruari, berri , kasu objektiboa . Lakak ( 1 995), bestalde, D etaASP buruak berei i ditu INFLn .
101<MZ burue dihardudanean, subjektu eta objektu komun tadura buruakberei i arren, e da bien artean inongo berei kunt arik, adjunktat en aienburuaren araberakoa baino : D adjunktat en aion komun tadura burua da I<MZ 1eta A adjunktat en aiona, berri , KMZ2 .
1 1 Egitarau Minimalista islatu doan Hatsar-re eta Parametroen Teoriak (Chomsk& Lasnik, 1991, Chomsk , 1992) hi kunt gaitasuna du a tergai . Hi kuntgaitasuna gi a gogo/burmuinaren atala da . Hasierako egoeran, sistemaamankomuna da gi akiont at ; hi kunt jabekunt aren bide , bestalde,esperient iatik jasotako lehen datu i.;.guistikoe: egokit en aie, barne sistemainkorporatu eta aldaketa periferikoak baino jasan e in dit akeen egoeraegonkorrera heldu . (Chomsk , 1986- b). Barne sistema, aldagait diren hatsarreunibertsale e e e, hi kunt atik hi kunt ara aldakor diren parametroen balioeerat en da .
1 2 Barne hi kunt ak bi atal dauka : hi tegia eta gi a lengoaiaren konputa iosistema . Hi tegiak barne hi kunt a jakin bateko ale lexikoak bilduko ditu hit ontasun idiosinkrasiko gu tiekin batera, hau da, beraien adiera pen fonologiko,kategoria sintaktiko eta tasun semantikoekin a kenik . Konputa io sistemak, bestalde,
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
77
hi tegian bildutako alee baliatu eratorpen eta egitura deskribapenak (EDk)sortara iko ditu
13Chomsk ( 1993) ersus Chomsk ((994), non X-Teoria bera ere eredusinpleago bate orde kat en den .
14Lengoaia eta bestelako sistema kognitiboen arteko elkarguneak biaurke pen maila baino e dira, FF (Forma Fonetikoa) eta FL (Forma Logikoa) .Konputa io sistema Ahoskatu ondoren erdibituko da FF eta FL elkarguneetan, (2)a piatalean erakusten den be ala .
ii .
Ahoskatu
Forma Fonetikoa (FF)
Forma Logikoa (FL)
EDak mailan mailako aurke pen segidak dira eta aurke pen maila linguistikoakaipatu elkarguneak badira, EDak (1, X) dirateke, hau da, FF mailako ~ ein FL mailakoA aurke penek osatutako bikoteak . EDren eratorpenak e arriko ditu elkarguneetakoaurke pen bikoteok, behin hi tegiko aleak hautatutakoan .
Barne sistemak a kenik gabeko EDen saila e arriko du eta EDek e in hobekibeteko ditu te elkargune baldinr ak, Kasu Teoriaren aurke pen baldint akkasurako . Eratorpenak ilegi diren EDei egot i behar ai kie, FF ein FLrekin bategingo badute : eratorpenak FFrekin bat egingo du; baldin eta soilik baldin, 0 ilegibada eta FFn huts egingo du, baldin eta 0 ilegi e bada, eratorpenak FLrekin bategingo du, baldin eta soilik baldin A ilegi bada eta FLn huts egingo du, baldin etaA ilegi e bada (Chomsk , 1993) .
15 Chomsk k ( 1995) darabilt an Ekonomia Harsaeretatik, alegia, Gutx enekoAhalegin, A ken Balabide eta Lu atu hatsarreetatik, bigarrenari lot dakioke Guti ia .Lasnikek ( 1995), bere aldetik, jomugaren beraren beharren araberakomugimendua onesten duEnlightened se/f ser ice hatsarrea dela bide .
16 Segmentu s . kategoria aurkakotasunean, ikus 1,,~I a ( 1985) eta Chomsk(1986 a) .
17 (a) Gorena : a burua bada, "a menderat en duten islapen gorenetantxikiena" . (H) Gorena=(X) Gorena=[XS1, Y.S2] .
18Xren Gutxieneko Eremua, Xren Eremua bera dateke (Chomsk , 1993), baldinRS adjuntat en e ba aio YSri (Hi kunt alarit a Mintegia, Gastei , 1995)
1 9Frantses eta ingelesaren arteko berei kunt a aise ulert eko, Marant ( 1995 )edota Haegeman ( 1 994) irakur daiteke hastapenean .
20E"ren, alegia, E e tapen Sintagmaren jatorri ko guneari dagokionean,aint at i an Pollockek INFL"ren osagarri baderit a ere -baita Ort de Urbinak ( 1993)ere-, Lakak ( 1989 b, 1990) INFLren gainean e arri duela euskara . Lakak, gainera,
78
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
e kerretara dakar e burua, gainerako buruak e be ala eta Orti de Urbinak,berri , eskumatara .
21 Bobaljik & Carniek (1992) Dren A-tasuna berei ten ditu te ingeles etafrantsesa ASO den irlanderatik . Dren A-tasunari ahula derit ate irlandera etahorregatik, D KMZri e kutuan adjunktat en aio eta ISk, bere aldetik, [Espe , D]gunera jot en du bere I-tasuna erkat ekotan . I an ere, ISk bere jatorri ko gunetikmugitu eta [Espe , KMZ 1 ] irits de ake, baldin eta D-ren A-tasuna sendoa badabaina ahula bada, ordea, ISk [Espe , KMZI] iritsi barik, [Espe , D] gunera jot en du .Bera , [Espe , D] gunea da ISk, Drekin batera I-tasuna erkat ekotan, irits le akeenbali ko jomuga . Ondokoak dira hiru hi kunt en tasunak,
iii .
ingelesa
frantsesa
irlandera
KMZ
I-tasun
ahula
ahula
ahulaA-tasun
ahula
sendoa
sendoaD
I-tasun
sendoa
sendoa
sendoaA-tasun
sendoa
sendoa
ahula
Taulan ikus daitekeene , irlandera , KMZren A-tasuna sendoa da frantsesebe ala baina frantses eta ingelesari ait i, Dren A-tasuna ahula . Dagoeneko esandudan be ala, Boba jik F Carnieren aburu , Dren A-tasuna sendoa bada, alegia, DKMZ 1 i agerian adjunktat en ba aio, [Espe , D gunea e in sortuko da eta ISk e iniritsiko du gune hau I-tasunak erkat ekotan . Hori dela eta, D I<MZ ]iadjunktatutakoan, ISk km 1 [D I<MZ 1 ] buru ani kunaren Espe gunean erkatuko du
bere I-tasuna .
Irlandera , orduan, Dren A-tasuna ahula da eta Dk e du bere I<MZ 1 agerianiristerik -Aren buru buruko mugimenduetan e bada-. Alabaina, Dren I-tasunasendoa dene , ISk Ahoskatu aurretik ilegi tatuko du [Espe , D] iritsi . Bobaljik &Carnieren hipotesia e in uler daiteke, hauxe onesten e bada, D KM -7 1 i adjunktadakiokeela, isola daitekeen adjunk ioa bailit an, alegia, Aren buru burukomugimenduetatik, A-i<] 1Z2-D-KP~1Z 1 mugimenduetatik at . Hipotesiak SAO eta ASOhurrenkerak berei badit ake ere, ulergait dirudi Dk KI 1Z I e kutuan iristea, Arenburu buruko mugimenduetan agerian iristen badu . Zailtasunak ailtasun, euskaraS Aren e kerretara dagoene , Dren A-tasunak ere sendo i an behar du eta e dahalabeharre e tabaidatu behar D-KMZ I adjunk ioa Aren gainerakomugimenduetatik berei tea ilegi denent .
22Lakak (1993), Laka ( 1990) abiaburu harturik, ahul derit a KMZren A-tasunari,eren, bere aburu , A e baita Ahoskatu aurretik igot en. Alabaina, ohar bakarreramugat en da aipua -ikus 155 orrialdeko (7) oharra- .
23Ekialdeko euskalkietan, halere, perpausaren osagairen bat galdegaia denean,honelaxe iraul daiteke hurrenkera, lagunt ailea Aren e kerretara a aldu etagaldegaiaren eskumatarako lehen gunea bete (Euskalt aindia, 1987 a) .
24 Orti de Urbinak (1993) Adit a bigarrenik fenomenoaren a pisail derit e Ahastapenean erakusten duten (54) eta (55) perpausei: bien hastapenean
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
7 9
operat aile ixila dukegu, orduan, bai/e galdera operat ailea lehenean etagaldegai operat aile nulua bigarrenean .
25Nahitae ko Kasuaren Parametroa abardura bate berei daiteke Chomsk renformula iotik Bobaljikenera . Lehenak, indarrean dagoen Kl 1Z burua oinarri harturike arriko du nahitae ko kasua . Bigarrenak, berri , nahitae ko kasua dihardu leheniketa honexetik helduko da indarrean dagoen I<MZ burura . Bobaljiken formula ioak,orduan, indarreko kasuetara eraman gait ake, Lakak ( 1995) be ala .
26Predikatu iragangait eko adiera penetan -c59) eta (6I )- IS Aren Espe guneane arriko dut, (58) eta (60) perpausetako predikatuak e ergatiboak direlako . ASrenosagarrian e ar nit akeen, halaber, predikatuak e akusatiboak i an balira(Perlmutter, 1978, Bur io, 1981, 986) . Alabaina, predikatu e akusatibo etae ergatiboak berei i e ean (Borer, 1993), Aren Espe gunean e arri behar da IS, bipredikatuetan . Chomsk ri ( 1994) jarraiki ere, bi predikatuak e in berei daite keoinarrian .
27 Juntadura erabili i an da literaturan, hi kunt a ergatiboetan predikatuiragangait eko subjektu eta predikatu iragankorreko objektuak, alegia, ABSargumentuak batera daite keela erakusteko . Djirbalera , kasurako, juntatutakoargumentuak S eta 0 dira (Dixon, 1 972, 1994, Comrie, 1 978, 1981 ), euskara ,berri , AG eta S (kotaetxe, 1 978, 1979, Hualde, 1986, Orti de Urbina, 1989) . Edut iri pide hau erabiliKO lerrootan .
28Abkha iar hi kunt ak (Ipar Mendebaldeko kaukasiar hi kunt ak) .
29Adit psikologikoetan e ik (Belletti & Ri i, 1 986)
30Murasugik ( 1 992) dio, ordea,-llu egituretan predikatu iragankorreko subjektuaere komun ta daitekeela . E da hau, alabaina, aipatu egituretan esperodaitekeena . Edonola ere, honakoa da e tabaidagaia, predikatu iragangait ekosubjektuak ABS kasua edota f2-tasunak erka dit akeen ala kasu nulua baino e .
3 1 Bobaljikek ( 1993) 65 orrialdean darabilen etsenpluari (36 .i) e dagokiodaraman it ulpena .
32Perpaus jokatugabeetako Dri [-kasua] tasuna egot i , Dk kasu nulua duelaadiera i nahi dut, e Dk kasurik e duela .
33 Lope en (1995) aburu , subjektuak [Espe , D' iritsi behar du halabeharre ,Dk duen kasu tasuna ilegi tatu behar delako (kasu ,7 ;r, - ,kt arera Hondarra) -Lope( 1995) ersus Laka ( 1 993) : predikatu iragangait ak e du kasurik, Lope en uste -.Horregatik, sistema nom/akusatiboetan, subjektua (Espe , D : gunera igot en dalehenik, bertan kasu abstraktua ilegi tatu eta [Espe , I<MZ1,,̂̂ gunera gero, 0-tasunak erkatu -kasu morfologikoa 0-tasunetatik bat da, Lope enent at- . Sistemaergatiboetan, berri , subjektuak [Espe , I<MZ2: iristen du lehenik, 0-tasunakerkat eko eta [Espe , D] ondoren, kasu abstraktua ilegi tat eko . Lope i jarraiki,horixe dukegu euskararen NZ ehar galderetan, einetan subjektuaren NZ
80
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara .
a tarnarik e in ager daitekeen -(i .i) eta (i .ii) ersus (i .iii)-eta subjektuak Dri loturikosubjektu baldint ak bete behar dituen,
i .
i . x !onek badaki nor itsasoratuii . * Jonek badaki marra oa nork harrapatuiii . Jonek badaki er harrapatu
Lope ekin bat nator, NZ ehar galderetan subjektuaren NZ a tarnak, [Espe , D]iristen duela dioenean baina e dut uste kasu morfologikoa kasu abstraktutik berei ibehar denik e ta [Espe , PAZ] eta [Espe , D] guneetan hurrene hurren erkat endirenik ere. Areago, kasu morfologikoa e in daiteke $-tasunt at hartu, ene irit i :kasua KMZri adjunktatutako buruaren araberakoa da eta 0-tasunak KMZ buruaridago kio . Lope en hipotesiak [Espe , C gunea erabilt eari derit at interesgarri, ehipotesiaren beraren garapenari .
341 eta A-tasunak lehen hipotesian be ala ilegi tat en dira bigarren hipotesihonetan ere . 1-tasunak funt io buruen Espe guneetan ilegi tat en dira, hau da, Deta IRGK funt io buruen eta ISen kasu tasunak batetik eta Aren eta ISen 0-tasunakbestetik [Espe , D; edota [Espe , IRGK] guneetan erkat en dira . A-tasunak,bestalde, adjunk io bide ilegi tat en dira A, IRGK ein C buruei adjunktatu .
35Murasugik, Chomsk (1 993) edota Bobaljikek (I 332 b, 1993) be ala, tasunsendo eta ahulak berei ten ditu -ikus ( 1 .2 .3)- tasun sendoak FFko sasiobjektut atdirene , Ahoskatu aurretik erkat en dira eta tasun ahulak, aldi , FLn ilegi tat endira, FLra arte lu a baitaiteke eratorpena .
36predikatu iragangait eko perpausetan, einetan IRGKk [-irgk,'j . tasuna duen,[Espe , D] gunea baino e da kasua erkat eko gune eta bertara igot en da ISsistema nom/akusatibo ein ergatiboetan. Igoera, alabaina, e da aurke pen mailaberean ematen, eren sistema nom/akusatiboetan Ahoskatu aurretik gertat en baitaeta sistema ergatiboetan, ostera, FLan .
37 Adibideetako adi kien a piko oharretan, lehen, bigarren eta hirugarrenpertsona I, 2, 3 enbakie adiera iko ditut eta jarraian ~ I eta ~2 laburdurakerabiliko ditu a pindi ean argumentuak erkatu behar duen m-tasunaren, hau dakomun tadura tasunaren berri emateko .
38Aint at i an, euskara predikatu iragankorreko perpausetan ERG-ABS-Ahurrenkerari jarrait en ba aio ere, ABS-ERG-A hurrenkera ere i an de akeela besteenbait hi kunt a ergatibok . Ergatibotasunaren Parametroak, bada, euskararenhurrenkera a al e ; n de akeen arren, egokiro a al de ake aipatu beste hurrenkera .
39Sistema nom/akusatiboetan I\CM[Espe , ICI ~Z I gunean erkat en da eta N<,[Espe , KMZ2]n, sistema ergatiboetan, berri , ABS erkat en da [Espe , KMZ1]gunean eta ERG, [Espe , KI 1Z2]n .
Kasu Teoria eta egitura ko kasua
81
40Murasugik anafora A-egituran u tart en dela dioenean, Ahoskatu aurretiku tart en dela adiera i nahi du . A-egitura terminua badarabil ere, e ditu Sakonekoegitura (S-egitura) eta A-egitura aurke pen mailak berei ten .
41 Jakaltekera , predikatu iragankorreko infinitibo jokatugaberik e badago ere,aspektu gabeko mendeko perpausean a al daiteke predikatu iragankorra . Erahonetako perpausetan -ikus ( . )-ABS eta ERG komun tat en da adit ean .
x-o-( )-ipt e
naj
i xasp-3sA-3sE-behartu
kl-hura rn
klWiur f
hin
scoh'1 SA
3sElagundu-gero'Hark hura behartu uen ni lagunt era'
Predikatu iragangait a ere a al daiteke aspektu gabeko mendeko perpausotan .Begira dakion komun tadurari . Mendeko predikatua iragangait a bada ere, ERGkomun tat en da argumentua ( i .) . Maiar hi kunt ek mendeko perpausetanerakusten duten ergatibotasun erdibitua da aipatutakoa -ikus laugarren kapitulua-.
i .
xc-ach
w-ipt e
ha-munla iasp-25A
I sE-behartu 2sE-Ian egin'Nik u lan egitera behartu intudan'
42Murasugiren aburu , hi kunt a ergatiboetan -abkha era, djirbalera edotainuitera esaterako- kasu markadun argumentu lexikoak edota komun tadura erakusde aketen predikatu iragankorreko mendeko perpaus jokatuak daude : KasuMarkat e Bere iko perpausak derit e hauei .
Murasugiren hipotesiari lotu , hi kunt a nom/akusatiboetako infinitibojokatuetan, KONPk [+jokatu] tasuna e e e, NOM kasu tasuna ere badu . NOMargumentuak, [-denbora] Drekin tasunik erka e in deakeena, KONPkin batera erkade ake kasua . Kasu Markat e Bere ia infinitibo jokatuaren AG ein Sek NOM erkade akete hi kunt a non/akusatiboetan, NOM argumentua baita [Espe , D] guneairisten duena. Hi kunt a ergatiboetan, bestalde . [-jokatu; KONPkin batera kasuaerka de akeen IS ABS argumentua da, eren [Espe , D' irits de akeen argumentuaS ein 0 i an baitaiteke . Sistema ergatiboetan, bera , Kasu Markat e Bere ia erkadaitekeen kasua ABS da . Infinitibo iragankorrik eman daiteke, bera , baldin eta KasuMarkat e Bere irik badago . Murasugik, honelaxe a alt en du inuiteraren -lluegituran, kasurako .
Murasugik Bobaljikengandik berei i , PRO egiturat at baino, nahitae ko prou tardurat at jot en du -llu egitura : mendeko subjektuak perpaus nagusikosubjektuaren erreferent iakidea i an behar du halabeharre -nahitae ko prou tardurat at jot en du, halaber, djirbaleraren mintagai kateat ea (Dixon, 1972eta 1994)- . Areago, batak ein besteak darabilt aten datuetan e dato bat :Bobaljiken aburu , -Ilu egituran e in daiteke ABS baino aurki -autoreakkomun tadura dihardu- baina PMlurasugiren aburu, -ilu modu egiturak ABSargumentuak e e e, ERG argumentuak ere erakus dit ake . Autore biek
82
Egitura ko kasuare ; erkaketa euskara .
darabilt aten etsenpluak Bittnerri dago kio . f Aurasugik darkart an adibideetan,Bobaljiki ait i, ERG argumentua aurki daiteke -l L : gerundio egituretan, nahi etaobjektua soilik komun tat en den,
ii .
[ilinniartitsisuq qunguju -Iluni
miiggatirakasle-ABS
barre egin -Ilu-4s%', umeak-ABS
gi iar-p-Mit uli-ind-irgk-3sE-3pAIrakasleak barre egine , ikasleengana it uli ei'
ii .
[Juuna-p
milggat
tako-Ilu-git ]Juuna-ERG
umeak-ABS
ikusi-Ilu-3pA
qungujup-p-u-qbarre egin-ind-irgg-3sA'Juunak umeak ikusi , barre egin uen'
Infinitibo jokatuetan, orduan, Kasu Markat e Bere ia dukegu, Murasugiren irit i :KONPk [+jokatu] tas fina gain, ABS kasu tasuna ere badu sistema ergatiboetan . ABSargumentuak, [-denbora] Drekin kasu tasunik erkaa e in de akeena, [+jokatu]KONPkin batera erkatuko du ABS. Kasu Markat e Bere ia , infinitibo iragankorrak ereilegi dira hi kunt a ergatiboetan .
43Euskal Adit aren Pasibotasunaren Teoriaren historia kritikorako, ikus Sarasola(1977) .
E ergat'boak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua
83
2 . E ergatiboak, inkorpora ioa eta buruburuko kasua
2 .0 ATARIAN
Predikatu iragangait en artean, bi sail berei i i an da, predikatue akusatiboa eta e ergatiboa, alegia (Perlmutter, 1978 ; Bur io,198 1, 1986) . Badira, alabaina, e akusatibo nahi e ergatibo erara
ager daite keen predikatuak, Borerek (1993) eratorpenean ehar
berei ten dituena, e akusatiboei interpretapen tetiko eta egilegabeaegokitu eta e ergatiboei, berri , interpretapen e teliko eta egileduna .Boreren a terbidea errefusatu arren, telikotasun eta e telikotasunaberei daite ke euskal predikatuak, borrokatu eta I + egin e ergatiboeiinterpretapen e teliko eta egileduna dagokielarik .
Hale & Ke serren aburu (1993), bestalde, e ergatiboak predikatu
iragankorrak dira egitura lexiko erla io koa derit atenean eta objektuinkorpora ioa jasan de akete sistema ergatiboetan . Autore haueijarraituko nat aie, predikatu e ergatiboak iragankort at hartu ,
84
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
baina beraiek, Bobaljikek ( 1993) edota Lakak (1993) e be ala,
objektuaren inkorpora ioari halabeharre ko irit iko diot baita I + egin
e ergatiboetan ere, Uribetxebarriak (1989 a), Lbpe & Austinek
( 1995) edota Martine ek ( 1996) irit i dieten be ala . Eta
halabeharre ko adjunk ioa diot, objektuak ein predikatuak berak (-
tasun bana erkatu behar baitute buru buru, inkorpora ioa dela bide
(Fernande , 1995) .
Euskal e ergatibo sailek, alabaina, e dute objektua aurke pen
maila berean inkorporat en . Ene aburu , mint atu sailak egitura lexiko
erla io koan inkorporat en duen bitartean, borrokatu ein I + egin
erakoek konputa io sisteman inkorporat en dute objektua . Ondorio ,
mint atu erako e ergatiboa sintaktikoki iragangait a da,
e akusatiboen ant era, eta borrokatu nahi I + egin erako
e ergatiboak, ordea, iragankorrak dira egitura lexiko erla io koan
e e e, konputa io sisteman ere .
Kapituluan ehar, predikatu e ergatiboak a tertu eta tipifikat ea
dut xede . Perlmutterri (1 978) eta Bur iori ( 1981, 1986) lotuko
nat aie lehenik eta Boreri (1 993) ondoren, e akusatibo eta
e ergatiboen arteko berei kunt a e tabaidatu (2 .1 .1 ) . Hale &
Ke serrengana (1993) joko dut hurrengo atalean (2 .1 .2), predikatu
e ergatiboak iragankorrak direla eta objektua inkorpora de aketela
erakustekotan . Buru buruko erkaketa (2 .1 .3) atalean i ango dut
mint agai .
Euskal e ergatiboak saile sail a tertuko ditut gero (2 .2), I + egin
erakoei erreparatu bere iki (2 .2 .3) . Borerekin (1993) bat etorriko
nai , I + egin predikatuetako I eha tugabeak inkorporatu behar
duelako ustean eta Lakari (1993) jarraituko nat aio e ergatiboetako
objektuak ISt at jo (2 .2 .2 .2) . E ergatiboetako egin arina ohiko
predikatu iragankorretako egin astunetik berei iko dut a kenik
(2 .2 .2 .4), Grimshaw & Mesterren (1988) ildoan, Uribetxebarriak
E ergatiboak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua
85
( 1989 b) edota Fernande ek (1994) egin duten be ala . Euskale ergatiboen inkorpora ioari buru ko atal orokorra (2 .3) amaitukodut kapitulua .
2 .1 EZERGATIBOAK, INKORPORAZIOA ETA BURUZ BURUKOERKAKETA
Atarian esan dudan modura, e akusatibo eta e ergatiboaka tertuko ditut atal honetan ehar, horretarako bi ardat nagusierabili , alegia, Borer (1993) eta Hale & I<e ser (1993) . Era berean, (-tasunak [Espe , KMZ] gunean e e e, buru buru ere ilegi tadaite keela erakutsiko dut, inkorpora ioari 1-tasunen erkabide irit i etagero .
2 . 1 . 1 E akusatiboak s . e ergatboak
Bi eratako predikatuak berei i ditut lehen kapituluan ehar :predikatu iragankorrak eta iragangait ak, baina predikatuiragangait en artean ere, beste bi predikatu sail berei i i an da, hauda, e akusatibo eta e ergatiboak (Perlmutter, 1978) .
Predikatu e akusatibo eta e ergatiboen arteko berei kunt akoinarri semantikoa du, Perlmutterren aburu , eta ondoko (1) sailetanbana daite ke .
( 1 )
i .
Borondate ko ekint ak deskribat enditu ten predikatuak : lan egin, jolastu, hit egin,irribarre egin, igeri egin, dant atu, borrokatu, .,
86 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
Komunikat eko erak adiera ten ditu tenak,
hala nola, xuxurlatu, oihu egin, marmar egin,
eta a kenik, animaliek aterat en ditu ten
aratak, aunka egin, kro-kro egin . . .
ii .
Borondaterik gabeko pro esu fisiologikoak
adiera ten ditu tenak : korroskada egin, lo egin,
Ud a egin, negar eg n, urrunga egin-
Predikatu e akusatiboak, halaber, honelaxe (2) sailka daite ke .
(2)
i .
Jasale 8-errola daramaten predikatuak :
erori, labandu, hondoratu eta i o tu, lurrundu . . .
ii .
I ate edo gertaera adiera ten duten
predikatuak :i an edota gertatu .
iii .
Borondaterik gabeko estimulu isurt ea
adiera ten duten predikatuakI : dirdiratu,
arniatu, i eki, usa ndu . . .
Errol tematiko edo B-errolari dagokionean, ISk egile errola ekarri
ohi du predikatu e ergatiboetan, baina abardura askorekin (Le in &
Rapapport, 1995) . Eta ASP ere banatu i an dira bi predikatuak,
e akusatiboari telikotasun eta e egiletasuna egot i eta e ergatiboari,
berri , e telikotasun eta egiletasuna (Van Valin, 1990) .
Bestalde, predikatu e akusatibo eta e ergatiboei 8-errola bana
egot irik ere, iri pide sintaktikoe berei i dira bi predikatu sailak,
Perlmutterren beraren E akusatibotasunaren Hipotesia Z, eta
Bur ioren Orokorpena (1981, 1986) 3 , Gobernu eta U tardura
Teoriaren (Chomsk , 1986) baitan . Aurke pen mailetan S-egitura eta
A-egitura banatu gero, predikatu e akusatiboak objektua i ango du
E ergatboak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua
S-egituran eta predikatu e ergatiboak, berri , subjektua aurke penmaila berean . Edo bestela esanda, predikatu e akusatiboak barneargumentua i ango du eta e ergatiboak, bere aldetik, kanpoargumentua . Bur iok predikatu iragangait en sailkapenerakoerabilitako bi iri pideak dakart at ondoren .
Italieraren arri are 'heldu' eta telefonare 'telefono deitu'predikatu iragangait ak dira ondoko etsenpluetakoak (3) . Arri are,(2 .1) perpauseko predikatua e akusatiboa da ; telefonare, (2 .2)perpausean dena, berri , e ergatiboa . Predikatu iragangait eko biperpausetan, Gio anni argumentuari NOM egot i aio .
(3)
Gio anni
arri a'Gio anni
helt en
da'
ii .
Gio anni
telefona'Gio annik telefono
deit en du'
Predikatu iragangait en arteko homogeneotasunik e a, bipredikatuotako perpausek erakusten ditu ten ondoko berei kunt asintaktikoei behatu ant eman daiteke . Berei kunt a sintaktikoetanlehena, ne- klitikoaren erabilerari dagokio . Arri are predikatue akusatiboko perpausa (4 .i) gramatikala da ; telefonare predikatue ergatiboak, ordea, e du ne- klitikoa onesten eta horregatik, (4 .ii)e gramatikala da .
(4) Ne arri ano moltiberaietatik heldu asko'Beraietatik asko helt en da'
ii,
*Ne telefonano moltiBeraietatik telefono deit en du
askokBeraietatik askok deit en du'
87
8B Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
Ne- klitikoa sakoneko objektuei soilik atxiki dakieke eta e sakoneko
subjektuei . Arri are erako predikatuen argumentua objektua da S-
egituran ; hortik (4 .i) perpausean ne -klitikoa onetsi i ana . Telefonare
predikatuaren argumentua, aldi , subjektua da eta,
e gramatikaltasunik sortu e ik (4 .ii), e in dakioke ne- klitikoa e ar . Ne-klitikoaren erabilerari dagokionean, bera , arri are e akusatiboaren
argumentuak predikatu iragankorreko subjektuaren ant era jokat en
du eta telefonare e ergataboarenak, berri , objektuaren ant era .
Predikatu iragangait ak berei ten dituen bigarren iri pidea essere
'i an' ala a ere 'edun' lagunt aileei dagokie . Arri are predikatu
e akusatiboa essere lagunt ailea jokat en da italiera (5 .i) eta
telefonare predikatu e ergatiboa, aldi , a ere lagunt ailea (S .ii) .
(5)
i .
Gio anni
arri ato
'Gio anni
heldu da'
ii .
Gio anni ha telefonaro
'Gio annik telefono deitu du'
Iragangait sailak, bada, essere/a ere lagunt ailee banat en dira
italiera , e akusatiboak batetik, essere lagunt ailea jokat en direnak
eta e ergatiboak bestetik, a ere lagunt ailea darabiltenak 4 .
Bur iok darabilt an bi iri pideengatik ere, predikatu e akusatibo eta
e ergatibo sailen arteko berei kunt a e da dirudien be ain gardena,
Goreren (1993) aburu . Dakusagun ondoko perpausetan (6) eta (7) .
Italieraren correre 'korritu' predikatua e ergatiboa da ; horregatik,
a ere lagunt ailea jokat en da (6 .i) eta e in onets de ake ne-klitikorik
(6 .ii) .
E ergat'boak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua
(6) i . Gianni ha corsoGianni a ere korritu'Giannik korritu du'
ii .
"Ne
hanno corso/i
dueberaietatik korritu dute
bik
Goiko perpausetako (6) datuak dira, espero be ala, correrepredikatua telefonare predikatu e ergatiboarekin baterat endutenak . Baina begiratu (7) perpausei . Correre predikatua berabada ere, essere lagunt ailea jokaturik dator e akusatiboa bailit an(7 .i) eta e akusatiboko perpausetan soilik e ar daitekeen ne- klitikoaageri da (7 .ii) perpausean, e gramatikaltasunik gabes .
(7) Gianni e corso a casaGianni essere korritu etxera'Giannik etxera korritu du'
ii . Ne sono corsi due a casaberaietatik korritu dute bik etxera'Beraietatik bik etxera korritu dute'
Borerek dioene , correre be alako predikatuak e ergatibo nahie akusatibo erara ageri badaite ke, e in pentsa daiteke predikatuiragangait ak sail batean ala bestean banat en direnik hi tegisarreratik bertatik . Edo bestela esanda, argumentuen islapensintaktikoa predikatuaren hi tegi sarreran eha turik baletor, etabertan predikatu e akusatibo eta e ergatiboen argumentuak gunee berdinetan islatuko balira- objektu gunean eta Aren Espe guneanhurrene hurren-, e in a al liteke correre predikatuaren jokabidealdakorra (6) eta (7) perpausetan .
89
90
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
Honenbeste , predikatu e akusatibo eta e ergatiboen arteko
berei kunt a beste iri pidee a aldu behar da . Boreren a terbideak,
halaber, ondorio semantikoak dakart a . I an ere, gorago aipatududan Van Valinen (1990) ildoan, telikotasun/e telikotasun 6 aurkariei
loturik dator iragangait en berei kunt a : e akusatiboa, telikotasun
eta e egiletasunari eta e ergatiboa, berri , e telikotasun eta
egiletasunari 7 , ( 8) a piatalean dakardan erara (Dowt , 1991) .
(8)
Egiledun, e telikoa : e ergatiboaii .
Egilegabe, telikoa : e akusatiboa
Correre predikatu iragangait eko (7) perpausak diren be ain
batean, a casa 'etxera' Preposi io Sintagmak (PS) teliko bihurtu dupredikatua, sintagma honen bitarte jomuga eha ten baita, eta
pro esuaren jomuga eha tu , ekint a litekeena burut apena
bihurt en baita . Horregatik, e akusatiboen essere lagunt ailea joka
(7 .i) eta ne- klitikoa ager daiteke, burut apena adiera i (7 .ii) .
Bestalde, (6) perpausetan PSrik ageri e dene , e telikoa da
predikatua, e ergatiboa, bera , eta ASP ekint a, (7) perpausetan e
be ala
Telikotasuna dagokio, orduan, jomuga jakina duen pro esuari,
jomuga bera gainditu eta lu a e in daitekeena ; e telikotasuna, aldi ,
a kenik e duen pro esuari, lu atu e e e, bertan behera ut i arren,
bete egiten dena . Gogoan i an, egoera telikoa burut apena dela
finean, alegia, Aktionsart derit anaren arabera, egoera, ekint a eta
lorpenetik berei i dena (Vendler, 1967, Dowt , 1979) . Eta aint at
i an, halaber, perpausaren Aktionsarti dagokione , Ak beste garrant i
duela objektuak berak (Tenn , 1992, 1994; Borer, 1993), Comrieren
(1986) ondoko adibideetan (9) ikus daitekeen be ala .
E ergatiboak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua
91
(9)
i .
John is
singingJohn i an kantatu'John kantat en ari da'
ii .
John is
singing
the
songJohn i an kantatu
det kantua'John kantua kantat en ari da'
Goiko perpausetan (9), einetan sing 'kantatu' A ageri den, (9 .i)e telikoa da baina (9 .ii) telikoa, eren lehenak a kenik edo jomugarik eduen bitartean, bigarrenak a kena baitu objektuan bertan . (9 .ii)perpauseko objektua, gainera, eha tua da, eha tasun horridagokiolarik telikotasunae .
Baina gato en, laburki baino e bada, predikatu iragangait akBoreren a terbidea berei tera . Boreren aburu , argumentuenhierarkia buru funt ioen Espe gune bat ala beste iristean dat a,baina horretarako e darabil KMZ bururik, Chomsk ri (1993) jarraikionetsi dudan be ala, D eta ASP buruak baino 9 . Al< kasua ASPburuari lot en dio eta NOM kasua, Dri . Al< kasua aukerakoa da etabaita ASPren Espe ere; NOM, aldi , nahitae koa .
Jo de agun, Borerekin bat etorririk, ASPren Espe isla daitekeelaeta islatu gero, ISk nahitae iritsi behar duela . ISk, alabaina, e duAl< kasurik erkatuko bertan 10 . Borerek, Tenn ri (1992, 1994) jarraikidioene , IS, gertaera neurketarako ASP (ASPGN ) 1 1 buruaren Espeiritsi , gertaeraren neurt aile bihurtuko da -objektu honi Neurriaderit a Borerek-, eta interpretapen tetikoa eratorriko da, hau da,e akusatiboei lot en aiena . Dakusagun (10) eratorpenean . Gogoani an, ISk ASPren Espe gunea iritsirik ere, defini io e duela kasurikerkat en bertan eta, horta , Dren Espe gunera igo behar duelaondoren NOM erkat ekotan .
92
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
(10)
Interpretapen telikoa : e akusatiboa
Espe
D"
D'
D
Asp" GN
Espe-AK ~~
1Asp
Asp
ASPren Espe islatu e ik, ISk [Espe , DI iristen du, NOM erkatu .
Borerek dioene , Espe islatu gabe, ASP GN buruaren ASP tasunak e
dira indart en eta eratorpenak, orduan, interpretapen e telikoa du,
hots, gertaera neurt en e duena, e ergatiboei dagokiena, hain
u en -(1 1) eratorpena- .
(1 1)
Interpretapen e telikoa : e ergatiboa
D"
Espe
D
E ergatlboak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua
93
Borerek, bada, honelaxe a alt en du iragangait en artekoberei kunt a : e akusatiboetan, ASP GN buruaren Espe guneaislaturik, ISk iristen du, bertan kasua erka e in bade ake ere,e ergatiboetan, Espe gunea islat en e dene , ISk e in ilegi tade ake ASP tasunik. Baina begira dakion kasu erkaketari . Borerenhipotesiarekin bat etorririk, e akusatibo nahi e ergatiboarenargumentuak NOM kasua, alegia, Dren kasua erkat en du [Espe ,D] gunean : predikatu e akusatiboko perpausean, ASP GN buruarenEspe islat en bada ere, ISk bertan kasurik erka e in de akeelako, etapredikatu e ergatibokoan, berri , aipatu gunea islatu e , eta ISk[Espe , D] iritsi behar duelako nahitae .
Alabaina, Bur iok edota Borerek diotenaren kontra, predikatue akusatiboak kasua erka de ake [Espe , ASP] gunean -ikus (Laka,1995)- . Eta Boreren hipotesia onetsi arren, gainera, e in a aldaiteke predikatu e akusatiboek ABS erkat ea sistema ergatiboetan .ISk predikatu e akusatibo nahi e ergatiboko perpausetan [Espe ,D] iristen badu, ERG da bertan erka de akeen kasua, e ABS, erenABS [Espe , ASP] gunean erkat en baita 12 . Sistema ergatiboetan,orduan, predikatu e akusatiboko perpausetan ASP GN buruarenEspe islatu eta bertan ABS erkatu behar luke ISk -Borerek defini iodioenaren kontra i 3- . (12) a piatalera dakart eratorpena .
94 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
(12)D"
Espe
D'
D
Asp" GN
Espe+ABS ~~
Asp
Predikatu e ergatiboko perpausetan, bestalde, ISk ABS erkatubehar balu ere, e in irits le ake predikatu e akusatiboko ISk iristenduen ASPON buruaren Espe , eren orduan, interpretapen telikoa
eratorriko bailit ateke -e akusatiboei dagokiena-, (12) eratorpeneanbe ala . Ildo honetan, e ergatiboen jokabidea ikusirik, e dirudisistema ergatiboetan ASPON buruaren Espe ABS kasuarenerkagunet at har daitekeenik, eta iur aski, kasua ASPGN buruari
baino, ASP buru soilari egot i behar aio -Laka (1995) besteak beste-
Boreren hipotesiak sistema ergatiboe hausnart en dugunoierant un gabeko galderak formula ara ten di kigun arren, euskale akusatibo eta e ergatiboen arteko berei kunt a jorrat ekoabagunea 14 dakarkigu . Dena den, ASP GN burua bera errefusatu
gero, e in eratorriko da perpausen telikotasun edota e telikotasunaBorerek be ala .
Borerek, gainera, e akusatibo nahi e ergatiboei iragangait irit ibadie ere, neronek iragankort at joko ditut e ergatiboak egituralexiko erla io koa derit anean (Hale & Ke ser, 1993), eta objektua
E ergatiboak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua
95
inkorporat en dutela proposatuko dut, Hale & Ke serrekin e e e,Boba jik (1 993) edota Lakarekin (1993) bat etorri . Baina badabesterik . Gorago nioen ant era, Borerek, Tenn ren (1992, 1994)ildoan, objektuari berari egot i dio gertaeraren neurketa . Dena den,objektuaren eha tasuna telikotasuna eratort en den bitartean,(9 .ii) perpausean be ala, objektuaren eha tugabetasunae telikotasuna da eratort en dena .
Honelaxe, bada, ASPren arabera berei daite ke predikatuiragankor soilak alde egin e ergatiboetatik, objektuareneha tasuna interpretapen tetikoa eman dakioke-eta perpausari,
baina 1 + egin e ergatiboen objektuaren eha tugabetasuna ,perpausaren interpretapena e telikoa baita halabeharre .Borrokatu erako e ergatiboei dagokienean, objektu kognatua(Boba jik, 1993 ; Laka, 1993) onesten dutenek interpretapen tetikoadute, objektua ageri gero, eta objektua ageri e ik, e telikoa,geroago erakutsiko dudan erara .
2. 1 .2 E ergatiboak eta inkorpora ioa
Hale & Ke serren ( 1993) aburu , predikatu e ergatiboakpredikatu iragankorrak dira beren egitura lexiko erla io koan .Edo ein buru lexiko maila maila isla daiteke islapen gorenera helduarte: buruak eta beronek i an dit akeen argumentuek, osagarri einespe ifikat aileek, bere egitura lexiko erla io koa osat en dute .Bobaljik (1992 a, 1993) edota Laka (1993), Hale & Ke serri lotuai kie, e ergatiboak egitura lexiko erla io koan iragankort at
hartu , neronek egingo dudan be ala .
Dakusagun etsenpluen bide . Ingelesaren laugh 'barre egin'edota dance 'dant atu' erako predikatuak predikatu iragankorrak
96
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
dira beren egitura lexiko erla io koan, hau da, A" adabegiak A eta
IS2 osagarria besarkat en ditu, (13)an ikus daitekeen be ala .
(13)AS
IS1
A'
IS2
A
Hale & I<e serrek adiera ten dutene , laugh edota dance
e ergatiboak, tetatik eratorritako Ak dira, eta horixe bera ant eman
daiteke euskal e ergatiboetan . Dakusagun enbait euskal e ergatibo
(14) a piatalean .
(14)
barre egin
lan eginberba egin
lo eginborrokatu
mint atu
distiratu
solastatu
hit egin
int egin
letatik eratorritako predikatuak dira (14)koak -(2 .2) atalean saile
sail a tertuko ditut-, eta Ik I + egin erako e ergatiboetan e e e,
borrokatu edo mint atu erakoetan ere ageri ai kigu hastapenean,
barre, berba, hit , lo, borroka, distira, mint o edota solas, besteak
beste .
I + egin e ergatiboei iragankor irit i aie euskara (Le in, 1983 ;
Orti de Urbina, 1986), eta (1 4)ko predikatuak, oro har,
iragankort at har daite ke, laugh edota dance be alaxe : I + egin
erako sailean, egin da hastapenean dagoen A eta mint atu edota
borrokatu sailean, A nulua da, o A, alegia .
E ergatiboak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua
Predikatu e ergatiboak, orduan, iragankorrak dira bainapredikatu iragankorrek e be ala, objektua inkorporat en dute .Inkorpora ioari esker IS2ren burua I . Ari adjunktat en aio, buruburuko mugimendua (Baker, 1988) . (15) eratorpenean, I, IS2ren
burua dena, Ari adjunktatu aio, inkorpora ioaren bide .
(15)AS
IS1
A'
IS2
A
t
I
A
Ingelesaren dance eta laugh e ergatiboetan, esaterako, IS2ren
buru den dance edota laugh I, o Ari inkorporatu aio buru buru,
eta, ene irit i , ( 14) a piataleko e ergatiboek ere, objektu
inkorpora ioa jasan dute, dance edota laugh e ergatiboen
ant era . Mint atu edota barre egin e ergatiboetara jo de agunkasurako . Mint o I, o Ari adjunktatu aio mint atu e ergatiboan,
(1 G) eratorpenean ikus daitekeen be ala .
97
98
(16)
(17)
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
AS
IS1
A'
IS2
A
t
I
A
AS
ISI
A'
mint o
0
Eta barre I egin Ari inkorporatu aio barre egin e ergatiboan
-(17) eratorpena- .
Predikatu e ergatiboek, bera , Perlmutter (1978) edota Bur iori
(1981, 1986) jarraiki, argumentu bakarreko predikatut at hartu
eta iragangait en artean sailkatu badira ere, -ikus (2 .1 .1) atala-,
neronek predikatu iragankor derit et, Hale & Ke serrek (1993) irit i
dieten be ala . Dena den, autore hauek diotene , predikatu
e ergatiboek e dute sistema ergatibo orotan objektua
inkorporat en, eta I + egin erako e ergatiboak inkorpora io gabeko
predikatuak dira beraient at. Boba jik (1992 a, 1993), Laka (1993)
edota (Bittner & Hale (1996) ere bat dato horretan . Neronek,
berri , inkorpora ioa jasan duten predikatut at jot en ditut I + egin
e ergatiboak, Uribetxebarria (1989), Lope & Austin (1995) edota
E ergatiboak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua
Martine ekin (1996) bat etorririk, eta mint atu eta borrokatue ergatiboetan ere, halabeharre koa derit at inkorpora ioari .
Bobaljikek dioene , gainera, e ergatiboak objektua inkorporatuduen sistema ergatiboetan, egitura ko ABS erkat en du ISk-inuitera , kasurako-, eta objektua inkorporatu e dutenetan, aldi ,ERG -hindiera , besteak beste- . Dakargun gogora Nahitae koKasuaren Parametroak (Chomsk , 1993 ; Bobaljik, 1992 b, 1993)sistema nom/akusatibo eta ergatiboen artera dakarrenberei kunt a, eta dakusagun e ergatiboek sistema ergatiboetanduten kasu aldakortasuna .
Predikatu iragangait eko perpausetan I<MZ buru bat baino edela indart en nioen gorago -( 1 .2 .4) atala- : KMZ 1, sistemanom/akusatiboetan eta I<MZ2, ergatiboetan . I<MZ 1 indarturik,predikatu iragangait eko argumentu orok NOM erkat en du,orduan, sistema nom/akusatiboetan -ikus italieraren (3) a piatalekoadibideak- . Eta I<MZ2 indarturik, ABS erkatu behar du predikatuiragangait eko argumentu orok sistema ergatiboetan .
Sistema ergatiboetan, alabaina, bi eredu aurki daiteke : bateanpredikatu iragangait ororen argumentua egitura ko ABSmarkat en da, inuitera esaterako, eta bestean, ABS e e e, ERG ereego ten aio argumentuari (Bobaljik, 1993 ; Laka, 1993), georgierabe alaxe . Dixonen (1979, 1994) aburu , sistema ergatiboapredikatuaren aera semantikoaren arabera erdibitu eta SistemaErgatibo Hedatuari lot en ai kion hi kunt ak lirateke georgierabe alakoak, Orti de Urbinak (1986) euskarari irit i dion be ala .Dixonek dioene , predikatu iragangait eko subjektuak, predikatuiragankorreko objektuak be ala markat en dira sistemaergatiboetan, baina baita predikatu iragankorreko subjektuakbe ala ere, ERG kasua predikatu iragangait etara hedat en delarik .Hi kunt a ergatiboetan aurki daitekeen bigarren eredua, bera ,
99
1 0 0
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
Ergatibotasun Erdibituari (Sil erstein, 1977, Comrie, 1978, 1981 a ;
Dixon, 1979, 1994) lot lekioke 15 .
Dakart agun bi ereduak adibideetara. Inuiteraren (18 .i) eta (18 .ii)
perpausek predikatu e akusatiboa eta e ergatiboa dute hurrene
hurren, eta bietan ABS erkatu du ISk .
(18)
Inuk
ti kit-tu qpertsona-ABS
helduPertsona heldu en'
ii . ilinniaqtitsiji uqaq-tuqirakasle-ABS hit eginIrakasleak hit egin uen'
Gato en orain georgieraren adibideetara ( 19) . Georgiera 1 6
(Harris, 1982) predikatu iragankorreko subjektuari (1 9 .i) e e e,
predikatu e ergatibokoari (1 9 .ii) ere ERG e art en aio,
e gramatikaltasunik gabe; predikatu e akusatibokoari, berri , ABS
(19 .iii) .
(1 9)
Vano-m
gamo arda
d ma
Vano-ERG
3sA-altxatu-3sE anaia ABS
Vanok anaia altxatu uen'
ii .
Ba s -ma
itiraume-ERG
negar egin-3sEUmeak negar egin uen'
iii .
Re o
gamoi arda
Re o-ABS
ha i-3sA
'Re o ha i en'
E ergatiboak, nkorpora ioa eta buru buruko kasua
101
Euskara , halaber, predikatu e ergatiboko ISek egitura ko ABSnahi ERG erka deakete] 7 . Ikus (20) adibideak. Adibideotan,mint atu, borrokatu eta alde egin e ergatiboak darabilt at,e ergatiboen artean berei iko ditudan hiru sailen eredu i andaite keenak . Mint atu predikatuko perpausean (20 .1), ABS erkatudu ISk ; borrokatu eta alde egin predikatuko (20 .ii) eta (20 .111)perpausetan, berri , ERG . Begiratu lagunt aileei : i an darabilgu(20 .1) perpausean, e akusatiboak jokat eko darabilgun bera, hainu en, eta *edun, berri , (20 .ii) eta (20 .ii) perpausetan, hau da,
predikatu iragankorren lagunt ailea .
(20)
i .
I aut euskara
mint atu
daI aut euskara
mint atu
3~2/D-i an
ii .
Herriak
borrokatu
duherri-ERG
borrokatu 302/D-edun-3,
iii .
Ga teak
alde egin
duga te-ERG alde egin
302/D-edun-3, I
I an ere, mint atu, borrokatu eta alde egin e ergatibo sailak ISkerkat en duen egitura ko kasuaren arabera berei i ditut, lehensailean ABS erkat en duten e ergatiboak sailkatu eta bigarren etahirugarrenean, ERG ilegi tat en dutenak. A ken bi sailok, gainera,hastapeneko Aren arabera e berdindu ditut, borrokatu sailean, Ahastapenean nulua -o A- den e ergatibo oro e arri eta alde eginsailean, berri , egin A eraturikoak sailkatu .
Baina gato en ildora . Sistema ergatiboetan KMZ2 indarturik,predikatu iragangait ororen argumentuak egitura ko ABS erkatubehar badu, hauxe pentsa daiteke, e ergatiboak iragankor direlaeta e iragangait , eta enbait sistematan objektua inkorporade aketen bitartean, bestetan e in inkorpora de aketela . Boba jik
1 0 2
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
( 1992 a, 1993) edota Lakaren (1993) aburu , e ergatiboakobjektua inkorporatu badu, ISk egitura ko ABS erkatuko du etaobjektua inkorporatu e badu, berri , ERG . Edo bestela esanda,objektua inkorporatu gero, kasuari dagokionean, bederen,e ergatiboak e akusatiboaren jokabide bera du konputa iosisteman, eta inkorporatu e ik, iragankorrarena . Autoreont at,horta , euskararen I + egin erako e ergatiboak inkorpora iogabekopredikatuak dira .
Neronek ere iragankor derit et e ergatiboei, baina Boba jik (1992a, 1993) eta Lakari (1993) ait i, objektua inkorporatu dutenpredikatut at jot en ditut I + egin erako predikatuak -(2 .2 .3)atalean a tergai- . Areago, predikatu hauek halabeharreinkorporatu dute objektua . Guti ia hatsarreak e e e, a tarnaenpirikoek ere eman die agukete objektu inkorpora ioaren berripredikatuotan . Halere, I + egin predikatuko ISk egitura ko ABSbaino, ERG erkat en du, predikatuok konputa io sisteman ereiragankor direlako .
Borrokatu saileko e ergatiboek, halaber, I + egin sailekoenant era, objektua inkorporat en dute, egitura ko ERG erkat enduten arren . Eta a kenik, mint atu sailekoak diren be ainbatean,inuiteraren e ergatiboek be ala inkorporatu dute objektua -ikus(18 .ii) perpausa-, egitura ko ABS ilegi tat en baitute, e akusatiboakbailiran .
Hale & Ka ser (1992) abiaburu i an duen atala amaitu aurretik,egitura lexiko erla io koa aipatu nahi dut, esparru teorikoadefinit erakoan -ikus lehen kapitulua-, Ahoskatu ondoko FF eta FLelkarguneak baino berei i e ditudalako, eta predikatu e ergatiboakiragankort at joko badira, egitura lexiko erla io koa onetsi behardelako. Neronek print ipio onesten dudan arren -darabildanikergaiarengatik, iurrenik-, Teoria Linguistikoak FF eta FL e beste
E ergatiboak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua
103
aurke pen mailarik behar ote duen hausnartu behar du eta ahaldela, definitu . Eta ahal dela, diot, eren e baitirudi aise definidaitekeenik, Hale & Ke serrengan ( 1993) beraiengan sumadaitekeen be ala 1 8 .
Argumentu egitura sintaxia dela diote autoreok baina konputa iosistematik berei i dute egitura lexiko erla io koa . Alearen hi tegisarrera, halaber, harreman lexiko-gramatikalak adiera ten dituenegitura sintaktikoa da, beraien uste . Gato en bat honetan, baina,demagun, esan be ala, e ergatiboak iragankorrak direla etaobjektua inkorporat en dutela buru buru; inkorpora ioa, orduan,egitura lexiko erla ioa koan ala konputa io sisteman ematen al denargitu behar da .
Hale & Ke serren aburu , e ergatiboek hi tegian inkorporat endute objektua, egitura lexiko erla io koan bertan . Alabaina,inkorpora io lexikoa dirudienak a alean baino e da lexikoaautoreont at, finean predikatuon inkorpora ioa buru burukomugimendua delako . Nolanahi ere, bada dance edota laughe ergatiboen inkorpora ioa konputa io sistematik berei tekoiri piderik : objektua inkorporat en denean, e da funt io buruentartekarit arik .
Ene irit i , e ergatiboek egitura lexiko erla io koan e e e,konputa io sisteman ere inkorpora de akete objektua, etakonputa io sisteman inkorporatu gero, ageriko sintaxian nahie kutukoan . Honelaxe berei daite ke, bada, hiru e ergatibo sailak :mint atu e ergatiboak egitura lexiko erla io koan inkorporat en duobjektua, eta gainerako biek konputa io sisteman : borrokatu sailakAhoskatu aurretik eta alde egin sailak, berri , Ahoskatu ondoren 19 .
Bestalde, mint atu e ergatiboa egitura lexiko erla io koaniragankort at harturik ere, iragangait a da konputa io sistemaren
1 0 4
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
baitan : KMZ buru bakarra indart en da mint atu erakoe ergatiboak daramaten perpausetan 20 . Alde egin sailean, berri ,objektua inkorporaturik ere, egitura ko ERG erkat en da, eta ERGe in erka daiteke bi KMZ buruak indartu e badira . I + egine ergatiboek, horta , iragankorrak dira baita konputa io sistemanere .
Laburbildu , euskal e ergatiboak a tergai, egitura lexikoerla io koa ere banatuko dut, bestela e in bailirateke mint atu eta
borrokatu sailak tipifika eta berei . Alabaina, Ahoskatu aurretik,honelakoxe aurke pen mailarik e arriko bada, hi tegi eta sintaxiarenarteko harremanak era gardenago bate definitu behar ditu TeoriaLinguistikoak .
2.1 .3 Inkorpora ioa, kasuaren erkabide
E ergatiboek objektua inkorporatu gero, objektuarenmugimenduak guti iatsua i an behar du, Teoria Linguistikoarenbaitan (Chomsk , 1993, 1995) Guti iak eragiten baitu edo ein alelexikoren mugimendua . Halatan, objektua betebehar morfologikoakaset ekotan adjunktatu behar aio Ari . Ene aburu , badae ergatiboetan k nahi Ak erkatu beharreko I-tasunik, egitura kokasua edota 0-tasunak e be ala, buru buru ilegi tat en dena, etaI-tasun hori erkat earren adjunktat en aio I Ari .
Inkorpora ioa dateke, bada, ale lexikoak bere betebeharmorfologikoetarako eha ten duen buru buruko mugimendua .Areago, kasua erkatu beharrak mugiara iko du I, Ari adjunktatu :bere dakarren kasu tasuna asetu nahia mugituko da I eta Ariinkorporatuko, Arekin erkatu behar baitu a ken batean kasu tasun
E ergatiboak, lnkorpora ioa eta buru buruko kasua
105
hura . Ik adjunk io bide erkat en duen I-tasun honi buru burukokasua derit at, eta adjunk ioari, bera , buru buruko erkabide .
Inkorpora ioari, bestalde, kasuaren erkabide irit dakiokeobjektua konputa io sisteman inkorporatu denean soilik, hau da,borrokatu nahi alde egin erako e ergatiboetan . Bi sail hauetakoe ergatiboetan -konputa io sisteman iragankor-, IS i k egitura koERG erkat en du, baina ABS erkatuko ukeen, alde aurretikilegi tatu e balu . Horregatik pentsa daiteke objektuak ABS erkatu
duela, baina e Espe /buru harremanean, buru buru baino, alegia,I<MZren tartekarit arik gabe .
Alabaina, kasua asetu beharrak e du I mugiara ten, objektuaegitura lexiko erla io koan inkorporatu duten e ergatiboetan .Mint atu erako e ergatiboetan ISk egitura ko ABS erkat en du, etae dirudi egitura ko ABS ilegi ta daitekeenik, behin buru buruilegi tatu ondoren . Agian, egitura lexiko erla io koa e in lot dakioke
kasu erkaketar12 1 .
Gobernu eta U tardura Teoriak (Chomsk , 1981, 1986) bi kasumota e berdine baliatu en eta bere ko kasuak berei i ituenegitura koetatik . NOM/ERG eta AK/ABS kasuak, alegia,egitura koak, A-egituran e art en iren; bere ko kasuak, ordea, S-egituran . A eta INFL iren egitura ko kasuak e ar it aketen buruak ;bere ko kasuen artean, aldi , Pek e ar it aketen ehar kasuak eta Iedota ADJek, genitiboa . A kenik, bere ko kasuek errol tematiko banaeramaten eta egitura koek, bestalde, itsu-itsuan hart en utenkasua, A edota INFLren arabera i an e aketen errol tematikoaaint at hartu gabe .
Dena den, e dirudi bere ko eta egitura ko kasuak berei i behardirenik Minimalismoaren baitan ere, buru buru ilegi tat en denkasu honi bere ko kasua irit i (Fernande , 1995) . Lehenik eta behin,
1 0 6
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
A-egitura S-egituratik e berdindu beharrik e dagoelako; bigarrenik,buru buruko kasu honek erikusirik e duelako ehar kasu edotagenitiboarekin, eta hirugarrenik, teorikoki, bederen, kasuari erroltematikorik egot i behar e aiolako .
Nolanahi ere, bada, ene aburu , ohiko egitura koa e den kasua,Ik, Ari buru buru adjunktatu , erka de akeena, eta predikatue ergatiboetan, kasurako, objektu inkorpora ioaren bideilegi tat en dena . Objektuak, bestalde, kasua buru buru erkatugero, e du Espe /buru harremanean erkatuko : Ak dakarren kasuakasu bakarra dela esan liteke, kasu hori bi eratara erka daitekeenarren, inkorpora ioa dela bide batetik ala I<MZren bitarte bestetik .ABS kasuari, horta , buru burukoa ala egitura koa irit iko diot,erkabidea ein den aint at harturik .
Buru buruko kasuak, halaber, KMZ burue hausnart eranarama . Egitura ko kasua definit erakoan nioene , KMZren bitarteerka daiteke kasua (Chomsk , 1993,' Bobaljik, 1993) . ISek egitura kokasua ilegi tatuko badute, eratorpenean ehar bat egin behardute Ak nahi Dk dakarten kasu banarekin, baina kasua e in erkadaiteke, A ein D buruak, KMZ buruei adjunktatu eta ISek [Espe ,KMZ] gunea iritsi gabe. Kasua buru buru e art eko, berri , e daI<MZren tartekarit arik, I Ari adjunktatu soilik e ar baitaiteke, eta IAri inkorporatu eta ABS erkatu ondoren, goiko KMZ burua baino eda islatu behar 22 .
Ildo honetan, hauxe galde daiteke, ea erk berei ten dituenpredikatu e ergatiboa eta predikatu iragankor soila, alegia,objektua inkorporat en e duena, edota erk inkorporara ten duen Ie ergatiboetan eta erk irits ara ten dion ISri [Espe , KMZIgainerako iragankorretan . Ene aburu , e ergatibo eta gainont ekoiragankorren arteko berei kunt a objektuaren i aeran dat a :e ergatiboak objektu eha tugabea du, horregatik inkorporatu
E ergatiboak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua
107
behar du e inbeste , eta iragankor soilak, aldi , objektu eha tua,[Espe , KMZ] gunera igo ara ten duena .
Dakusagun adibideetan . (20 .1) perpausean lan egin e ergatiboa
dugu; objektua eha tugabea da eta e darama Determinat ailerik
(DET) . (20 .ii) perpausean, bestalde, egin predikatu iragankorra
dugu, baina lan I eha tua da eta -a DET darama 2 3 .
(20)
Nik lan egin dut
ii .
Nik lana egin dut
Lakak (1993) IS eta Determinat aile Sintagma (DETS) 24
berei kunt a e berdindu ditu e ergatibo eta iragankor soilak,
objektua IS baita predikatu e ergatiboetan (20 .i) eta DETS, berri ,
iragankorretan (20 .ii) -ikus (2 .2 .2 .2) atala-. Lakarekin, oro har, bat
eginik, Boreren (1993) ildoan ere berei daite ke (20) perpausak .
Gorago (2 .1 .1) erakutsi dudan be ala, Borerek predikatuari
e e e, objektuari berari ego ten di kio ASP tasunak, Tenn rekin
( 1992, 1994) bat etorri , eta objektuaren eha tasun edota
eha tugabetasunak ere predikatuaren ASP bera aldara de ake :
objektu eha tuko perpausaren ASP burut apena da eta objektu
eha tugabekoa, berri , ekint a 25 . Objektu eha tugabeak,
gainera, halabeharre inkorporatu behar du . Horregatik, objektu
eha tugabeko perpausak e in i an de ake interpretapen e telikoa
baino . I + egin erako e ergatiboek, orduan, halabeharre objektu
eha tugabea dutenak, interpretapen e telikoa dute, objektu
eha tuko iragankor soilek e be ala, eta ASPri dagokionean, ekint a
adiera ten dute . Goiko perpausei (20) dagokienean, (20 .1) ekint a da
eta (20 .ii), aldi , burut apena .
Bera , objektu eha tugabea Ari inkorporatu behar aio, eta
adjunk io bide erkatuko du kasua ; objektu eha tua, bere aldetik,
1 08
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
[Espe , I<MZ] igoko da, kasua Espe /buru harremanean ilegi tatu .
Buru buru erkat en den kasuari buru burukoa derit at eta
[Espe , I<MZ] gunean ilegi tat en denari, aldi , egitura koa .
2 .2 EZERGATIBOA< EUSKARAZ
Euskara hiru e ergatibo sail berei daiteke, mint atu (2 .2 .1 ),
borrokatu (2 .2 .2) eta alde egin saila (2 .2 .3) . Lehen sailean
argumentua egitura ko ABS markatu eta i an/*edin lagunt ailee
jokat en da predikatua ; bigarren eta hirugarren sailetan, ERG
markat en da subjektua eta predikatu iragankorren lagunt aile
berbere jokat en da predikatua, *edun/e an lagunt ailee , alegia .
Euskara , horta , predikatu e akusatiboak egitura ko ABS erkat en
duen bitartean, e ergatiboak bai egiturra ko ABS bai ERG erka
de ake . Saile sail a tertuko ditut atal honetan ehar .
2.2 . 1 Mint atu erako e ergatiboak
Gorago nioene -(1 .2 .4) eta (2 .1 .2) atalak-, Nahitae ko Kasuaren
Parametroari (Chomsk , 1993 ; Bobaljik, 1993) jarraiki, predikatu
iragangait ororen argumentuak egitura ko ABS erkat en du
sistema ergatiboetan . Euskara , nioen halaber, e akusatibo eta
e ergatiboetatik, lehenak bakarrik lot en ai kio kasu markapen honi .
E ergatiboetatik bada, halere, subjektuari ABS e ar die aiokeen
sailik, hots, mint atu erako saila . (19 .i) perpausa dakart berriro (21)
a piatalera .
(21)
I aut
euskara
mint atu
daI aut-ABS euskara
mint atu
312/D-i an
E ergatiboak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua
Goiko perpausean (21) I aut argumentuak egitura ko ABS eta
f2-tasuna erkatu du [Espe , KMZ2] gunean, eta argumentuak ABS
erkatuko badu, KMZ2 indartu behar da, alegia, sistema ergatiboek
predikatu iragangait eko perpausetan indart en duten KMZ burua .
(21) perpausari (22) eratorpena dagokio .
(22)D"
KMZ2" D
Espe
KMZ2'
AS
KMZ2
IS
A
J
KMZ2 indarturik, ABS da ISk eskura duen kasua, hau da, A
I<MZ2ri adjunktatu ondoren, [Espe , KMZ2] gunean erka
daitekeena . Mint atu saileko e ergatiboak derit et, bera ,e akusatiboak be alaxe, egitura ko ABS erkatu etaian/ledinlagunt ailee jokat en direnei . Predikatuok iragangait ak dira
konputa io sisteman, baina benetan e ergatiboak al diren galde
daiteke . Darabilgun galdera hau ardat .
Predikatu e akusatibo eta e ergatiboei &erro) bana egot i die
Perlmutterrek (1978) -ikus (1)-, eta Le inek (1983) ABS PredikatuenHipotesia adiera i duene , predikatu iragangait ak jasaleargumenturik badu, orduan ABS predikatua da euskara . Hona
hemen (23) Le inen hipotesia .
109
1 1 0
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
(23)
ABS Predikatuen Hipotesia
ABS predikatuak, jasale argumentu bakarreko
predikatuak baino e dira
Gainerako predikatuak e dira ABS predikatuak
Edo Le inek berak emaniko beste era bate adiera irik, egile
argumentu bakarreko predikatua e da ABS predikatua .
Komunikat eko erak adiera ten ditu ten iragangait ak -ikus (4)
a piatala-, bada, e dira ABS predikatuak, bere uste . Le inek
salbuespen bakarra dakar, mint atu predikatua, hain u en ere .
Baina O harcabalek (1992, 1994) dioene , e da mint atu ABS
erako e ergatibo bakarra euskara . O harcabalen aburu , ondoko
predikatuak ere (24), ABS saileko e ergatiboak dira, ekialdeko
euskalkietan, bederen .
(24)
afaldu
gosaldu
askaldu
gudukatu
ba kaldu
hi katu
dostatu
hi ketatu
elekatu
jostatu
elestatu
solastatu
Komunikat e predikatuak dira solastatu, elekatu, elestatu,
hi katu edota hi ketatu ; otordu predikatuak afaldu, askaldu,
ba kaldu, gosaldu; egile argumentua dute, dostatu, jostatu edota
gudukatu predikatuek eta baita honako hauek ere, borrokatu,
mendekatu, oldartu, trabailatu edota jokatu predikatuek . Mint atu
erako saila, horta , e da Le inek erit an be ain urria euskara .
Dakusagun (24) e ergatiboetatik enbait ondoko etsenpluetan (25) .
E ergat'boak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua
1 1 1
(25)
Gaite en joka, gaite en dant a eta dostaii .
Euskara gaite en elestaiii .
Hamar aldi gudukatu nai uen alde
Le inek nahi O harcabalek 6- errolei erreparatu diete, predikatue akusatiboak e ergatiboetatik berei terakoan, eta mint atu saila,iri pide honi dagokionean, egileduna den heinean, e ergatiboa daautoreont at .
O harcabalek dioene , gainera, mint atu erako predikatuok,ERG predikatu erara ager daite ke, beti ere Perlmutterreke arritako e ergatibo sailetakoa bada 26 -ikus (4) a piatala- .Honelaxe, kasurako, solastatu/solas egin parea aurki daiteke, nonsolastatu, mint atu erakoa den, hau da, egitura ko ABS erkatu etai an/"edin lagunt ailee jokat en dena eta solas egin, berri , aldeegin erakoa, alegia, ERG erkatu eta *edun/e an lagunt aileakdarabilt ana . (26) adibideetara dakart at bi predikatuak .
(26)
Saindue solastatu iren lu aii .
Laborant a egin du gehienik solas
Baina solastatu/solas egin pareak pentsara die aguke badelamint atu eta I + egin erako predikatuen artean ASP berei kunt arik .Diodan hau behin behinean, batetik, informat aile i an ditudanhi tunengan 27 mint atu saileko e ergatibo bakarra i an baitut,berbatu, alegia, eta bestetik, sail honetako e ergatiboen ASPe augarriak e akusatiboei egot badaki kieke, e akusatiboak beraiekere ehat -mehat tipifikatu eta a tertu behar baitira euskara ,ga telania , kasurako, egin den ant era (De Miguel, 1992) .
Dena den, behin-behinean baino e bada, hauxe pentsa daiteke,mint atu saileko predikatuek (24) interpretapen telikoa dutela etagainerako e ergatiboek, aldi , interpretapen e telikoa 28 . Edo bestela
1 1 2
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
esanik, mint atu saileko predikatuetan ASP burut apena dela eta
gainont ekoetan, ekint a. Hori horrela balit , predikatu e akusatibo
eta e ergatiboko perpausak bana dit aketen eratorpene berei
liteke lehen saila beste bietatik, baina iri pideak eha tu beharko
lirateke . Dakusagun Dowt k (1979), kasurako, burut apena
ekint atik berei teko darabilen iri pideetarik enbait, non m
predikatua bera den .
Baina bi saileko predikatuak berei teko iri pideek sintaktikoak i an
behar lukete . Berbatu/berba egin predikatuei dagokienean,
esaterako, (28 .i) eta (28 .ii) s . (28 .iii) eta (28 .i ) perpausak ditugu,
einetan berba egin predikatua denbora lu ien edota lu eroiraupen PSekin a al daitekeen bitartean, berbatu predikatua e in
ager daitekeen .
(28)
i .
Denbora lu ien berba egin dogu
ii .
Lu ero berba egin dogu
iii .
Denbora lu ien berbatu nai
i .
'`Lu ero berbatu nai 29
Denbora lu ien edota lu ero PSek iraupena adiera ten dutene ,
e in ager daite ke, gertaera burutua bada -berbatu predikatuko
(27) Iri pidea Ekint a Burut apena
m in an hour,
take an hour to m gai ki ongi
ii . m for an hour entails
at all times in the hour bai e
iii . x is wing entails m has fed bai e
E ergatiboak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua
1 1 3
(28 .iii) eta (28 .i ) perpausak-; gertaera e burutua bada, aldi , bai-berba egin predikatuko (28 .i) eta (28 .ii) perpausak- .
Berriro ere diot mint atu saileko e ergatiboe e in de akedalahipotesia aurresan baino . Nolanahi ere, (24)ko beste enbaitpredikatutan ere aurkako bi era aurki daiteke, hala nola, otordupredikatutan -afaldu, ba kaldumint atu erakoak direnakekialdeko euskalkietan eta borrokatu erakoak, berri ,mendebaldekoetan . Eta borrokatu erakoak diot, eren ERG erkabaite akete eta 'edun/e an lagunt ailee joka, alde egin erakoak ebadira ere . Afaldu predikatuaren bi erak ditugu (29) perpausetan .
(29)
i .
Afaldu enean et an enii .
Bapo afaldu uen
Borrokatu bera edota jokatu predikatuak ere euskalkien araberabanat en dira, otordu predikatuen ant era . Gainont ekoak,ekialdean baino e in aurki daite ke -gudukatu, trabailatu-, edoekialdean ageri dira bate ere -oldartu, dostatu- . Predikatuok,bera , euskalkian euskalkiko bi erak ditu te, baina, beharbada, (28)perpausetako berbatu/berba egin predikatuak be ala berei lite ke,telikotasun/e telikotasunaren arabera edota burut apen/ekint arenarabera . Borerekin ( 1993) bat bagento , eta predikatue ergatiboak ere iragangait at harturik, perpausei interpretapenteliko/e telikoa emango bagenie eratorpene , orduan, mint atusaila e akusatiboa lit ateke .
Nolanahi ere, e ergatiboen artera ekarri dut mint atu saila .Lehenik eta behin, Borerek e be ala, predikatu iragankort at hartududalako egitura lexiko erla io koan, eta bigarrenik, konputa iosisteman iragangait irit i badiot ere, egitura lexiko erla io koanobjektua inkorporatu duelako, ene aburu . Mint atu saileko
1 1 4
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
predikatuak, bada, e in sailka daite ke ohiko e akusatiboen artean,
konputa io sisteman eratorpen bera -ikus (22)- dagokien arren .
Honenbeste , erabaki behar da er iri pide erabili, predikatu jakin
bat e akusatibo ala e ergatibot at hart erakoan . Eratorpene
dagokion interpretapena bada predikatua e augarri tat en duena,
mint atu saila e akusatibot at har daiteke ; iragankor baderit agu
egitura lexiko erla io koan, eta aurke pen maila honetan bertan
objektua inkorporat en duelakoan bagaude, e ergatibo irit
die aiokegu 30 . Neronek bigarren iri pidea darabildane , e ergatibo
derit at mint atu sailari .
2.2 .2 Borrokatu erako e ergatiboak
Gainont eko bi e ergatibo sailek, borrokatu eta alde eginerakoek, e diote Nahitae ko Kasuaren Parametroari (Chomsk ,
1993 ; Bobaljik, 1992 b, 1993 ; Laka, 1993) jarrait en, IS ERG
markat en baita predikatuotan . Ene irit i , borrokatu nahi aldeegin erako e ergatiboak, mint atu erakoak e be ala, predikatu
iragankorrak dira baita konputa io sisteman ere, eta horregatik
erkat en dute ERG kasua euskara 3 1 .
Zenbait autoreren uste -Hale & Ke ser (1993), Bobaljik (1993)
edota Laka (1993 )-, ERG erkatu gero, e ergatiboak e du objektua
inkorporatu . Autore hauei ait i, diodan, kasuak kasu, bi sail
hauetako e ergatiboek ere objektua inkorporatu dutela, eta
sintaktikoki inkorporatu ere, (2 .3) atalean erakutsiko dudan be ala .
Ondoko etsenpluetan (30), borrokatu eta borroka egine ergatiboak ditugu ; bietan herriak argumentuak ERG erkatu du
eta bietan *edun/e an da lagunt ailea, alegia, predikatu
iragankorrek darabilten bera .
Goiko adibideei (30), (31) gainera dakieke, einetan, borrokatue ergatiboa bera dugun, baina mint atu erako predikatua
bailit an : ABS markaturik subjektua eta i an/*edin lagunt ailea
jokaturik .
(31)
i .
Borrokatu nai , preso ere bai
ii .
Bat u borrokatu iren Aurkit eko ordokian
Baina begiratu kasuari : euskara predikatua e ergatiboa denean,
egitura ko ABS e e e (31 ), ERG ere e ar dakioke subjektuari (30),
perpaus e gramatikalik sortu gabe . Areago, euskara ERG erkatuohi du predikatu e ergatiboaren subjektuak. Ildo honetan, Dixonekin
( 1979, 1994) bat etorri gero, predikatuaren i aera semantikoaren
arabera, Ergatibotasun Erdibitua Comrie, 1978, 1981 a ; Dixon,
1979, 1994) sortara de akeen hi kunt a lit ateke euskara, Sistema
Ergatibo Hedatua, hain u en (Orti de Urbina, 1 9e6) -ikus (2 .1 .2)
atala- .
Lakak (1993) borrokatu erako e ergatiboak darabilt anean,
objektua inkorporatu e eta objektu gunean pro duten
predikatut at hartu ditu . Lakak Uribetxebarriarengana ( 1989) jo
dioene borrokatu erako e ergatiboek ageriko objektua erakus
de akete ; alde egin erakoek, aldi , e .
Lakak darabilen e ergatiboa dant atu da . Borrokatu
e ergatiboarekin gertatu be ala -ikus (30) eta (31)-, dant atu
E ergatiboak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua 1 1 s
(30) i .
ii .
Herriakherri-ERG
Herriak
borrokatuborrokatu
borroka egin
du
3,2/D-edun-3, 1
duherri-ERG borroka egin 3~ 2/D-edun-3 01
1 1 6
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
predikatuak ere, subjektuari ABS e arri eta i an/*ed n lagunt ailee
joka daiteke (32 .1) -ekialdeko euskalkietan, bederen-, edo subjektuari
ERG e arri eta *edun/*e an lagunt ailee joka daiteke, egin
predikatua (32 .iii) ein e (32 .11) . Euskalkian euskalkiko banaketa
dugu berriro ere .
(32)
i .
Emakumea dant atu da
ii . Emakumeak dant atu du
iii .
Emakumeak dant a egin du
Hiruretatik (32 .ii) da Lakaren uste objektu gunean pro dakarren
e ergatiboa . Gonbara de agun ageriko objektua duen
perpausarekin (33 .1) . Bata ein bestea gramatikalak dira . Baina
dant a egin e ergatiboak (32 .iii), perpaus e gramatikalik eratu e ik,
e du ageriko objektua erakutsiko (33 .ii) . Nolanahi ere, ageriko
objektua objektu kognatua da, Bobaljikek (1993) dioen be ala .
(33)
i .
Emakumeak dant a hau dant atu du
ii .
* Emakumeak dant a hau dant a egin du
Alabaina, e dirudi borrokatu erako e ergatibo gu tiek ageriko
objektua onets de aketenik. Gato en Lafittek (1980) deponentet at
jot en dituen predikatuetatik (34), borrokatu erako predikatuetara .
(34)
argitu
erreustu
beilatu
iharduki
dirdiratu
irakin
distiratu
iraun 32
dudatu
laboratu
erauntsi
kurritu
Hauetarik enbait -argitu, distiratu eta dirdratu, besteak beste-
estimulu isurt e predikatuak dira, euskara e ergatiboen artean
E ergatiboak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua
1 1 7
sailka daite keenak, Le in (1983), Egu kit a (1986) edota Orti deUrbinak ( 1988) adiera i duten be ala . Eta hauekin batera sailkagenit ake, era berean, mailegatu berri den beste enbait predikatu,hala nola, dimititu, existitu edota funt ionatu (Euskalt aindia, 1987b) . Baina, dagoeneko esan dudan be ala, predikatu hauek e ineraman de akete ageriko objekturik . Dakusagun (35) perpausetan(Addis, 1989) non distiratu predikatuak ageriko objektu kognaturike in eraman de akeen (35 .11) .
(35)
i .
I arrak distiratu duii .
I arrak distira distiratu du
Bera , dant atu predikatuak objektu gunean pro duelapentsaturik ere, e dirudi erreustu, hardoki iraun, korritu, laboratupredikatuek ageriko objekturik erakus de aketenik . Ene aburu , Lakaedota Bobaljiki ait i, e ergatibook ere, egitura lexiko erla io koannahi konputa io sisteman iragankor, objektua inkorporatu egindute, baina, lexikoki barik -mint atu erako e ergatiboen ant era-,sintaktikoki inkorporatu dute objektua .
Bestalde, borrokatu erako e ergatiboek e teliko dirudite 1 + egin
erakoen ant era 33 , baina ageriko objekturik erakutsi gero,perpausak interpretapen tetikoa dute . Gonbara daiteke (36 .1)perpausa, (33 .1) be alako (36 .11) perpausarekin .
(36)
Mitxelek dant atu duu .
Mitxelek tangoa dant atu du
Bi perpausetan dant atu A dugu . Lehenean e da objekturikageri ; bigarrenean, berri , tangoa objektua ageri da . Lehenperpausak interpretapen e telikoa du, pro esuak a kenik e duelako ;bigarrenak, aldi , interpretapen telikoa, objektu eha tuko predikatuiragankorra duen einahi perpausek be ala, objektuak gertaera
1 1 8
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
neurt en duelako (Tenn , 1992, 1994 ; Borer, 1993), hain u en .Dakusagun baita (37) perpausa ere .
(37)
Norbait jo, borrokatu eta arramaskatu de u?
Goiko (37) perpause elkartuan ere, norbait objektuak neurtu dugertaera, horretatik interpretapen tetikoa eratorri delarik borrokatu
predikatuko perpausean . (37) perpausaren ASP, bera , e daekint a, burut apena bai ik -baita (33 .i) eta (36 .ii) perpausena ere- .Dena den, (37)an, (33 .1) perpausean e be ala, objektua e dakognatua, eta badirudi borrokatu adit aren esanahia e dela bera(37) eta (30 .1) perpausetan .
Gonbara daite en, a kenik, (38) perpausak (De Miguel, 1992),einetan correr 'korritu' predikatua ageri den .
(38)
Corri durante horasii .
Corr( los cien metros durante horasiii .
Corri los cien metros en una horai .
`Corri en una hora
De Miguelek Vendler (1967) eta Dowt ren (1979) ildoan dioene ,correr predikatua -baita korritu bera ere-, ekint a da, a kenik edojomugarik e duelako -(38 .1) eta (38 .ii) perpausak-, baina correr loscien metros 'ehun metroak korritu' burut apena da -(38 .iii) eta(38 .i ) perpausak-, ehun metroak korrit en amait en deneanburut en baita pro esua . Behatu (38 .ii) perpausari, objektua ageridene , gertaera burutua da, eta durante horas iraupen sintagmakASP e burutua behar duene , gertaerak iteratiboa i an behar du .Horregatik, hauxe interpretatu behar da (38 .ii) perpausean,ordutan ehar behin eta berriro korritu nituela ehun metroak .
E ergatiboak, nkorpora oa eta buru buruko kasua
Ondorio , borrokatu saileko e ergatiboek ekint a adiera tendutela esan daiteke, objektua ageri e ik, interpretapen e telikoadagokielarik, 1 + egin e ergatbboe be alaxe . Objektua a aldu gero,objektu kognatua nahi bestelakoa, gertaera neurtu edo burutuegiten da, eta interpretapen telikoa eratort en da, objektueha tuko gainerako iragankorretan be ala .
2.2.3 Aude egin erako e ergatiboak
I + egin (2 .2 .3 .1) erako e ergatiboei inkorpora io gabekoe ergatibo derit ete Hale & Ke ser ( 1993) Bobaljik ( 1993) edotaLakak (1993), baina, ene aburu , e ergatibo hauek ere objektuinkorpora ioa jasaten dute -baita Uribetxebarria (1989 a), Lope &Austin (1995) edota Martine en (1996) aburu ere- .
Inkorpora ioa errefusat eko erabili diren iri pideak e tabaidatukoditut (2 .2 .3 .3) atalean, eta Grimshaw & Mesterri (1988) jarraitukonat aie, e ergatiboetan aurkit en den egin predikatua predikatuarint at hart erakoan (2 .2 .3 .4), Uribetxebarriak ( 1986 b) edotaFernande ek (1994) egin duten ant era .
2.2.3 . 1 1 + egin erako e ergatiboak
Euskara alde egin, hau da, I + egin erako e ergatiboak dira sailgu tietan ugarienak . Sail honetako predikatuek, dagoeneko esandudan be ala, ERG e art en diote subjektuari eta "edun/e anlagunt ailee jokat en dira . Ondoren (39) dakart sail honenerakusgarria .
119
120
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
(39)
aharrausi egin
gernu eginalde egin
kale eginbarre egin
lan eginberba egin
lo egindoministiku egin
negar egine tul egin
txi a eginhit egin
int eginhots egin
irri egin
Goiko a piataleko (39) e ergatiboek, ERG e art en diotesubjektuari eta ABS objektuari, ABS Espe /buru harremanean barik,buru buru erkat en den arren . E ergatibo hauetako enbaitek,gainera, ABS e e e, inesiboa (INES) 34 ere marka de aketeobjektua . Dakusagun ondoren, (40) adibideetan . INES erkat en
deneko I + egin e ergatiboetan, objektua ebentiboa da .
(40)
i .
Ga teak
ihes
egin duGa te-ERG ihes-ABS
egin 312/D-edun-30 1
ii .
Ga teak
ihesean
egin duGa te-ERG ihes-INES
egin 3m2/D-edun-301
Eta (40 .ii) be alako kasuak mai ageri dira jatorri ko hi tunengan,hala nola, auskan egin, borrokan egin, dant an egin, narrotan egin
edota olgetan egin predikatuetan .
I + egin e ergatiboak beste bi eratako e ergatiboekin gonbaratugero, badute ertan berei i . Mint atu edota borrokatu erakoe ergatiboek ageriko argumentu bakarra erakusten dute, nahi etaegitura lexiko erla io koan lehena, eta aurke pen maila berean nahikonputa io sisteman bestea predikatu iragankort at jot en ditudan .fide egin erakoek, aldi , agerian dute objektua, egin Arekin bateradatorren I, hain u en ere .
E ergatboak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua
Ageriko objektu honi erreparatu , inkorpora io gabekoiragankort at jo i an dira, alde egin erako e ergatiboak euskara(Hale & Ke ser, 1993 ; Bobaljik, 1992 b, 1993 ; Laka, 1993) . Autorehauei ait i, diodan alde egin erako e ergatiboak ere, inkorpora iobide eratu direla euskara (Uribetxebarria, 1989 ; Fernande ,1993 ; Lope & Austin, 1995 ; Martine , 1996), eta inkorporatutakoobjektua IS dela, hau da, eha tugabeko objektua .
2.2.3.2 IS s . DETS
I + egin erako e ergatiboetako objektuak e du DETrik onart en .DET gabeko objektuko perpausa gramatikala da, baina objektuariDET e arri gero, perpaus e gramatikalak erat en dira . Ondoren(41 ), mugat aile gabeko objektua duen perpausa dugu perpausgramatikal bakarra (41 .1) ; gainerako biak, (41 .ii) eta (41 .iii)perpausak, einetan objektuak mugat ailea daraman,e gramatikalak dira .
(41)
Xabierrek
negar
egin duii .
Xabierrek negarra
egin duiii .
Xabierrek negarrak
egin ditu
Era berean, perpaus e gramatikalik eratu e ean, Iri e in dakiokeerakuslerik e ar. (42 .ii) eta (42 .iii), horta , e gramatikalak dira .
(42)
Ibonek
hit
egin
duii .
* Ibonek
hit
hau
egin duiii .
Ibonek
hit
hauek egin ditu
121
122
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
I + egin erako e ergatiboak inkorpora io gabeko predikatut atharturik ere, egin Arekin batera doan objektuari IS derit a Lakak
( 1993), DETStik berei i . Lakaren aburu , DETSak ASren barnetik[Espe , I<MZ]ra mugit en dira, Espe gunean DET tasunak erkatu ,eta ISk, aldi , ASren baitan iraun eta KMZri lotu gabeko kasua jasode akete bertan .
Ildo honetan, [Espe , KMZ] gunea iritsi erka daitekeen kasuariegitura ko kasua derit adan modura, buru buruko kasua derit at,KMZren tartekarit arik gabe eta Ari adjunktatu erka daitekeenari .
Eta Ik dira kasua buru buru erkat en duten horiek .
I + egin erako e ergatiboen objektua, gainera, eha tugabea dahalabeharre , eta eha tugabea den heinean, interpretapene telikoa dagokie (41 .i) eta (42 .i) perpausei, objektu eha tukopredikatu iragankorrei e be ala . Objektuak e du [Espe , KMZ]iristerik, I eha tugabea delako 35 . Kasua, horta , ASren baitanbaino e in erka daiteke, I Ari adjunktatu , hain u en (Borer, 1993) .
Lakarekin bat etorririk, e ergatiboen objektuari IS baderit at ereeta predikatu iragankorren objektuari, berri , DETS, I + egin erakoe ergatiboek objektua inkorporat en dutelakoan nago, Ieha tugabea halabeharre adjunktatu behar aiolako Ari .
2.2.3.3 lnkorpora io gabeko e ergatiboak?
A de egin erako e ergatiboek objektua inkorporat en e dutelakoadiera garrit at jo i an da, egin Arekin batera datorren Iripartitiboa (PART) e arri ahal i atea (Le in, 1983 ; Orti de Urbina,1986 ; Bobaljik, 1992a, 1993 ; Laka, 1993) . Ondoko etsenpluetan(43), baie ko perpausean objektuak ABS darama (43 .i) ; baina e e ko
E ergatiboak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua
123
perpausetan ABS (43 .ii) ein PART (43 .iii) egot i aio objektuarie gramatikaltasunik sortu gabe .
(43)
i .
Gara ik hit egin duii .
Gara ik e du hit eginiii .
Gara ik e du hit ik egin
Autore hauent at, objektua inkorporatu balit , e in e arekiokeen PARTrik (43 .iii) perpausean . Alabaina, predikatu e ergatibogu tion objektuei e in e ar dakieke PARTrik, perpaus e gramatikaliksortu gabe, (44 .iii) perpausak erakusten duen be ala (Fernande ,1994) .
(44)
Ene lagunak alde egin duii .
Ene lagunak e du alde eginiii .
* Ene lagunak e du alderik egin
Eta hona (45) dakart adan e e ko perpausak eree gramatikalt at jo daite ke .
(45)
i .
E du hotsik eginii .
E du inik eginII .
E du int ik egin
Dena den, objektuari PART egot dakiokeen e e ko perpausa, eginpredikatu astuneko (2 .2 .2 .4) baie ko perpausari dagokio eta e ,predikatu e ergatibokoari (Fernande , 1994) . Dakusagun (46)perpausetan . (46 .i) perpauseko predikatua e da lan egine ergatiboa, egin predikatu astuna baino, eta (46 .ii) perpausa,objektuak PART dakarrena, (46 .i) egin predikatu astunekoperpausaren e e ko perpausa dela pentsa daiteke, predikatue ergatiboarena baino .
124
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
(46)
Amak lana egin duii .
Amak e du lanik egin
Lan egin e ergatiboa da, ordea, (47 .1) perpausera dakardana .
(47 .ii) predikatu e ergatiboko e e ko perpausean, ABS erkatu duobjektuak .
(47)
Amak Ian egin duii .
Amak e du Ian egin
Goiko (43 .iii) eta (44 .iii) adibideetan, bestalde, I + egin erakosailean aurki daitekeen hit egin s . alde egin . simetrikotasun e a isladaiteke . Lehenean, PART e ar dakioke objektuari eta bigarrenean,aldi , e . Hit egin e ergatiboaren objektuari PART e ar badakioke
ere, egin e in har daiteke predikatu astunt at, (46) perpausetanbe ala . Neronek, halere, e in a al de aket aipatu simetrikotasun e aeta alde egin erako sailean e dut a pisailik berei iko: objektua FLn
inkorporat en dute hit egin nahi alde egin predikatuek3G .
Inkorpora io gabeko predikatuaren erakusgarri irit i aio,halaber, alde egin erako e ergatiboak an/lledin lagunt ailee barik,*edura/e an lagunt ailee jokat eari (Le in, 1 983 ; Orti deUrbina, 1986) . Baina borrokatu erako e ergatiboen jokaerarakoere, *edun/e an lagunt aileak darabilt agu, ageriko objekturik,ABS argumenturik, e in aurki daitekeen arren .
Galdegaia, gainera, eta baita NZ hit ak ere, egin predikatuarenaurrean e ar daitekeene (Orti de Urbina, 1986), inkorpora iorik edagoela pentsa daiteke, baina I + egin predikatu ani kunarenaurrean ere e arri ohi da . (48) perpausetan NZ hit a (48 .1) -nork-ein galdegaia -Inautek- (48 .ii) egin predikatuaren aurrean e arri
diren arren, (48 .iii) eta (48 .i ) perpausetan predikatu ani kunarenaurrean kokatu dira biak .
E ergad'boak, inkorpora oa eta buru buruko kasua
(48)
i .
Nork egin uen negar?ii .
I�AUTEI egin uen negar
iii .
Nork negar egin uen?i .
I AUTEI< negar egin uen
Gainera, badira (48 .i) eta (48.ii) perpausen ant era eratu e indaite keen e ergatiboak, alde egin edota in egin esaterako . Aldeegin predikatuko (4 .i) eta (49 .ii) perpausak, (48) perpausak ebe ala, e gramatikalak dira .
(49)
Nork egin uen alde?ii .
ENE LAGUNAK egin uen alde
iii .
Nork alde egin uen?i .
ENE LAGUNAK alde egin uen
Orti de Urbinak (1986) dioene , a kenik, I + egin e ergatiboekobjektua inkorporatuko balute, e ergatiboaren subjektuak ABSkasua erkatuko luke perpaus kausatiboetan, eta e DAT kasua 37predikatu iragankor soileko subjektuak be ala . I an ere, bere irit i ,inkorporaturiko objektuak kasurik behar e duene , benetaninkorpora iorik balego, ABS erkatuko luke, baina ABS erkatu gero,perpausa e gramatikala da (50 .ii) . Dena den, Orti de Urbinak ebe ala, inkorpora ioari buru buruko kasuaren erkabide irit irik,(50 .1) perpausa aise a al daiteke : ABS buru buru erkatu dainkorpora io bide , eta ondorio , DAT dagokio I aut argumentuari .
(50)
Trumoiek I auti negar egin era i dioteii .
' Trumoiek I aut negar egin era i dute
125
126
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
E dirudi, gainera, inkorpora io ukat eko erabat iri pide irmoa
denik, eren e akusatiboak nahi mint atu erako e ergatiboen
subjektuak ere, ABS (51 .i) nahi DAT erka baite ake (51 .ii) .
(51)
I aut
mint ara i
dute
ii
I auti
mint ara i
diote
I + egin erako e ergatiboak inkorpora io gabeko predikatut at
hart eko erabili diren iri pide gu ti hauek, horta , e tabaidagarri 38
dira, bederen, baina bada, gorago (2 .1 .3) esan dudan modura,
objektua inkorporatu dela erakusteko iri pide aski irmorik : I
eha tugabea Ari adjunktatu behar aio kasua erkat ekotan . (3 .3)
atalean garatuko dut a terbidea . Horretara heldu aurretik, halere,
eg n arin eta astunaren arteko aurkakotasuna i ango dut
mint agai, ondoko atalean (2 .2 .3 .4) .
2.2.3 .4 Egin arina s. egin astuna
Alde egin erako e ergatiboetako egin predikatua, Japonieraren
suru Aren ant ekot at jo daiteke : egin, suru be ala e, predikatu
arina da e ergatiboetan, bestelako iragankor soila i an badaiteke
ere, predikatu astuna, alegia (Grimshaw & Mester, 1988 .
Uribet ebarria, 1989 b ; Fernande , 1994) .
Suru tematikoki arina da, eren, IS a pikategori atu eta kasua
e ar die aiokeen arren, e baitio erro) tematikorik e art en . Suru,horta , he urrutseko predikatua da eta ISren burua den I dugu
benetan predikatu : argumentuak dakart ana I bera dugu, eta
Argumentu Lekualdaketa beregana dit ake Ak, erroi markat aile
bihurtu . Suru Aren argumentu egitura, orduan, Iren araberakoa
da .
E ergatiboak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua
127
Japonieraren (52) perpausetan suru predikatu arina dugu . Suru-ren osagarri diren ISk, hanashi 'hit ' eta shuppatsu 'irteera' AK , -omorfema , markaturik dato kigu . Perpaus bietan suru predikatuabadugu ere, argumentu egitura e berdineko perpausak eratu diraISen arabera .
(52) John-wa Mar-ni hanashi-o shitaJohn-Top Mar-DAT hit -AK suru'Johnek Mar ri hit egin ion'
ii .
John-wa Tooku oo-kara shuppatsu-o shitaJohn-Top Tok o-ADL
alde-AK
suru'Johnek Tok otik alde egin uen'
Suru arinarekin batera doan IS tematikoki gardena da eta suruastuna lagunt en duena opakua . I S gardena e in daiteke topikali a,e in daiteke erlatibi a, e du kuantifikat ailerik onart en eta e duerreferent iatasunik . Suru astunarekin batera doan IS opakuak,alderant i ko joera du . Egin arineko IS eta egin astunekoa suru- renIS garden eta opakuaren ant era darabilt agu euskara .
Egin arineko IS gardena da ondoko adibideetakoa (53) . Eginpredikatu arineko alde egin e ergatiboaren IS e in daiteke topikali a,perpaus e gramatikalik sortu gabe (53 .i) . IS garden hori gainera,e in daiteke erlatibi a (53 .ii) perpausak dakarren modura, eta (53 .ii)perpausaren IS gardenak, a kenik, e in erakuts de akekuantifikat ailerik .
(53)
* Alde, e du euskaldunak eginii .
Egin duen aldea . . .ii .
Alde bat egin du
128
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
Dakart adan hauetan (54), ordea, egin astuneko IS opakua da,alegia, murri tasun sintaktikorik e d uena . I S topikali atu denekoperpausa (54 .i) gramatikala da . I S opakua bada, erlatibi a daiteke,(54 .ii) perpausean be ala . (54 .iii) perpausean objektuakkuantifikat ailea darama, perpaus e gramatikalik sortu gabe .Aint at i an, a kenik, (54) perpausetako ISk erreferent iatasunaduela, (50) perpausek e be ala .
(54)
i .
Erretratua, Josebak egin duii .
Egin duen erretratua uri-belt ean dagoiii .
Josebak Xabierri erretratu bat egin dio
Era berean, egin astunt at jo daiteke (55) pe pausekoa, einetanI /Adjektibo (ADJ) sekuent ia ageri den . Honelako e perpausetan enuke esango predikatua deiadar egin (diar egin) e ergatiboa denik,egin astuna bai ik .
(55)
Jonek diar haundi ak eit u
Predikatu arineko perpausetan, horta , egin predikatuak kasuabadu ere, hots, [+I<] bada ere, egitura tematikorik gabekopredikatua da, edo bestela esanda, e du errol tematikorik [-q ]e art eko gaitasunik, (56) adiera penean ikus daitekeen be ala .
E ergatiboak, nkorpora oa eta buru buruko kasua
(56)
A S'
ISI
A'
IS2
A
I
+K
+ 8
egin
+K
8
Argumentu Lekualdaketa , Ak argumentuak beregana dit ake,erro) markat aile bihurtu . ISk, bere aldetik, kasua erkatuko duArekin batera, (57)ra dakardan ant era .
(57)
A S'
IS1
A'
IS2
A
t
I
egin
+8
Grimshaw & Mesterrek diotene , halere, suru predikatuainkorpora io egituretan ere a al daiteke. Edo bestela esanda, surupredikatuak e du nahitae inkorpora io egituretan a aldu beharShooshin 'promo io' ISk e du kasurik inkorpora io egituran (58 .i)eta ISk -o , alegia, Al< morfema, dakarren perpausa (58 .ii) onetsdaiteke ein e .
129
130
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
(58) i . John-wa buchoo-ni shooshin shita
John-top sail-buru promo io suru
'Johnek sailburua i atea lortu uen'
ii .
?? John-wa buchoo-ni shooshin-o shita
John-top
sail-buru
promo io
suru
Dakardan gogora, Bakerri jarraiki (1988 ), inkorpora ioa jasaten
duten objektuek e dutela kasurik -hortik, Grimshaw & Mesterrek
(58 .1) soilik inkorpora iot at hartu i ana- . Neronek, Bakerrek e
be ala, I + egin e ergatiboen objektu inkorpora ioari kasu erkabide
derit at, predikatuotan adjunk ioa FLra arte lu at en den arren .
Bestalde, egin arin s. astun parea I + egin e ergatiboen
e telikotasuna proba daiteke egin astunaren telikotasunarekin
aurkakotasunean . I + egin e ergatiboen objektua eha tugabea da,
gertaera neurt en e duena, eta ASP, horta , ekint a . Baina eginastunak bestelako predikatu iragankorren ant era, objektu
eha tua du, DETS, hain u en, kasua Espe /buru harremanean
ilegi tatu behar duena . Objektu honen bitarte , orduan, gertaera
neurtu egiten da egin astuneko perpausetan, eta eratort en den
ASP, burut apena .
2.3 Inkorpora ioa euskal e ergatiboetan
E ergatiboak a tergai, iragankort at jo ditut egitura le iko
erla io koan eta objektua inkorporat en dutela proposatu dut -ikus
(2 .1 .2) atala-. Era berean, hiru e ergatibo sail berei i dut, mint atu,borrokatu eta alde egin sailak, eta hirurek objektua inkorporat en
badute ere, e dirudi aurke pen maila berean inkorporat en
dutenik39, e ta inkorpora ioak ondorio berberak dakar kienik .
E ergatiboak, nkorpora ioa eta buru buruko kasua
131
Mint atu erako e ergatiboak diren be ain batean, Nahitae koKasuaren Parametroari (Chomsk , 1993 ; Bobaljik, 1993) lot en
ai kio, argumentuak egitura ko ABS erkat en baitu e ergatibohauetan . Bobaljiken irit i , egitura ko ABS erkat en duten
e ergatiboetan inkorpora ioa Ahoskatu aurretik gertatuko en,
besterik eha tu gabe . Ene aburu , inkorpora io le ikoak eratu dumint atu e ergatiboa : objektua hi tegian inkorporatu da, egiturale iko erla io koan bertan, agian . (15) eratorpen bera dakart (59)
a piatalera .
(59)AS
IS1
A'
IS2
A
t
I
A
Objektua egitura le iko erla io koan inkorporaturik, predikatu
e akusatiboen eratorpen berbera du mint atu e ergatiboak,finean, konputa io sisteman iragangait irit baitakioke :
argumentua KMZ2ren Espe gunera igoko da, eta bertan erkatuko
du egitura ko ABS . Mint atu predikatu e ergatiboko perpausareneratorpena dateke (60), (22) bera . Gogoan i an, mint atu erakopredikatuetan, objektua Ari adjunktatu aiola alde aurretik,
e akusatiboetan e be ala .
1 32
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
(60)D"
KMZ2" D
-Espe
KMZ2'
AS
KMZ2
IS
A
Eta goiko eratorpena (60), gainera, mint atu predikatuari
egot dakioke predikatu e akusatiboaren interpretapen bera,
alegia, interpretapen telikoa . I an ere, e ergatiboetarik sailen batek
interpretapen telikorik i atekotan, objektua egitura le iko
erla io koan inkorporatu duten e ergatiboek dukete soilik 4o
Borrokatu eta alde egin erako e ergatiboei, bestalde,
inkorpora iodun predikatut at baderit et ere, objektua e dute
egitura le iko erla io koan inkorporat en, konputa io sisteman
bai ik41 . Bi e ergatiboek egitura le iko erla io koan jasan balute
inkorpora ioa, egitura ko ABS erkatuko uketen eta interpretapen
telikoa egokituko it aiekeen, baina ERG erkat en dute eta
interpretapen e telikoa dagokie . Inkorpora ioak, bera , sintaktikoa
i an behar du predikatu hauetan .
Guti ia hatsarrea (Chomsk , 1993 ; 1995) erabili gero, gainera,
mugimendua e in uler daiteke betebehar morfologikoengaitik e
bada . Ildo honetan, I Ari adjunktatuko aio buru buru erkatu behar
duelako kasua . Baina kasua buru buru erkat en duten objektuak
eha tugabeak dira halabeharre : objektua e inbeste inkorporatu
behar aio Ari .
E ergatiboak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua
Bi sail hauetarako, halaber, mint atu sailerako e be ala, KMZ
buru biak indart en direla pentsa daiteke -a ken batean, predikatuiragankorrak dira baita konputa io sisteman ere-, baina IS2k [Espe ,KMZ2] iristerik e duene , I, eha tugabea dena, halabeharreinkorporat en aio Ari buru buru, ABS ASren baitan ilegi tatu .I S 1 ek, bere aldetik, ERG erkat en du [Espe , KMZ 1 ] gunean . (61 )radakart e ergatiboon eratorpena .
(61)KMZ1"
ERG
KMZZ'
D"
KMZI]
KMZ2'2' DA S
KMZ2
-IS1
A'
IS2
A
ABS
Inkorpora ioa, bada, e da Guti ia bete asmo , Ik jatorri kogunetik Ari adjuntat eko betet en duen buru buruko mugimenduabaino (Fernande , 1995) . Eta objektua kasua erkat ekotaninkorporat en ba aio predikatuari, mailan mailako inkorpora ioadugu borrokatu eta I + egin e ergatiboetan . Agian, borrokatue ergatiboak Ahoskatu aurretik erkat en du kasua eta alde egine ergatiboak, FLn -baita Lope & Austin (1995)- .
133
1 34
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
I an ere, borrokatu e ergatiboak e du ageriko objekturik, baina
egitura le iko erla io koan inkorporatu balu, lehen esan dudan
be ala, egitura ko ABS ilegi tatuko ukeen, e akusatiboen ant era .
Horrek pentsat era narama, e ergatibo hauetan Ahoskatu aurretik
eman dela adjunk ioa, e egitura le iko erla io koan, konputa io
sisteman baino . I + egin e ergatiboak, bere aldetik, objektua
erakusten du ageriko sinta ian, horregatik, inkorpora ioa e da
ematen Ahoskatu aurretik, Ahoskatu ondoren bai ik, alegia, FLn .
2 .4 ONDORIOAK
Kapitulu honetan ehar bi predikatu sail berei i dut
iragangait etan, hau da, e akusatiboa eta e ergatiboa . Nahitae ko
Kasuaren Parametroari jarraiki, predikatu iragangait ororen
argumentuak ABS erkat en du sistema ergatiboetan . Baina badira
predikatu iragangait en markapena erdibit en duten hi kunt ak,
georgiera edota euskara, kasurako, einetan e akusatiboak bakarrik
lot en ai kion parametro honi, e ergatiboek, egitura ko ABS
e e e, ERG ere marka baite akete subjektua .
Predikatu e ergatiboak iragankorrak dira egitura le iko-
erla io koan, baina iragankor soilak e be ala, objektua
inkorporat en dute, maila horretan bertan . Ale le ikoen
mugimendua Guti iari or ba aio, inkorpora ioa erkabidet at har
daiteke : I Ari inkorporat en aio, kasua erkatu behar duelako .
Inkorpora io bide erkatu beharreko kasu honi buru buruko kasua
derit at, objektu eha tugabeak erkatu behar duena, hain u en .
Euskara hiru e ergatibo sail dugu eta hiruretarik, lehena
mint atu erakoa, alegia, ABS sailekoa da; gainerako biak, borrokatu
eta alde egin, ABS-ERG sailekoak ditugu . Inkorpora ioa, maila
E ergatiboak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua
135
e berdinengatik ere, e ergatibo sail gu tietan ematen da : mint atusailak egitura le iko erla io koan inkorporat en du objektua,gainerako biek, konputa io sisteman, I + egin e ergatiboetan
inkorpora ioa FLra arte lu at en delarik .
Bestalde, borrokatu eta I + egin erako e ergatiboen ASP ekint ada eta interpretapen e telikoa eman dakieke . Alde egin erako
e ergatiboko perpausak, esaterako, egin astuneko perpausetatikberei daite ke, bat uk, objektu eha tugabea duten heinean,
e telikoak baitira, eta besteak, einahi predikatu iragankor soilak
be ala, objektu eha tua dutene , tetikoak baitira .
136 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
OHARRAK
1 Borondaterik gabeko estimulu isurt e predikatuok e ergatibot at hartuditu te euskal gramatikalariek (Le in, 1983, Egu kit a, 1986 . Orti de Urbina,1988) .
2E akusatibotasunaren Hipotesiari jarraiki (Perlmutter, 1978), perpausiragangait ek 2-arkua dute hastapenean, objektua, alegia, baina e dute, ordea,1-arkurik : subjektugabeko perpausak dira hastapenean . 1-arkurik e dutenperpausak, hastapenean estratu e akusatiboak duten perpausak dira . Perpause ergatiboek, aldi , hastapenean estratu e ergatboa dute, hau da, I-arkua, etae 2-arkurik, ordea . Erla io ko Gramatikaren terminologia argit earren, diogunpredikatu e akusatiboko perpausek objektua baino e dutela erakustenhastapenean, alegia, subjekturik e dutela hastapenean ; predikatu e ergatiboek,subjektua dute eta e objekturik, ordea .
Hi kunt a gu tietako perpaus ongi eratuek, bestalde, subjektua dutehalabeharre . Horregatik, estratu e akusatiboa duen perpausa e gramatikala da,baldin eta I-A ken Legeari jarrait en e ba aio : 1-A ken Legea , hastapenenestratu e akusatiboa duen perpausak I-era bult at en du eratorritako subjektuasortara i . Edo bestela esanda, perpaus gramatikal orok subjektua behar baduhalabeharre , hastapenetik subjektua erakusten duen predikatu e ergatibokoperpausa gramatikala dateke; eta hastapenean objektua duenak, alegia, predikatue akusatibokoak subjektu gunera bult atu beharko du objektua, 1-A ken Legeabete .
3Predikatu iragangait en arteko berei kunt a Bur ioren Orokorpena formuladaiteke ondora dakardan erara (i .). Kasugabeko objekturik bada, alegia, [-K] denobjektua, erro) tematikorik (8) e aio e arriko subjektu guneari, hau da, [-8] subjektugunea dukegu .
[-9] / [-K ]
Aint at i an, Kasu Iraga kia urratu e ik, argumentu orok kasua behar duela .Predikatu e akusatiboak e du kasua e art eko gaitasunik, Bur ioren uste , etaobjektuak, horta , e in de ake predikatutik kasurikjaso . Objektuak S-egituran duenjatorrian kasua e in jasorik, gune horretatik mugitu eta kasua bereganat ekotan,subjektu gunea iritsiko du A-egituran . Aurke pen maila honetan, S-egituran ebe ala, INFLk e ar die aioke kasua, horrela Kasu Iraga kia bete .
Objektuak S-egituran kasurik jaso e in badu ere, errol tematikoa jaso de akepredikatutik . Teoria Tematikoaren baitan e arritako 8-Iripidearijarraiki, argumentueierrol tematiko bana eta errol tematikoei argumentu bana egokitu behar aie .Objektuak, horta , predikatutik jasotako errol tematikoa gain, e in jasoko du besteerrolik subjektu gunean . Horregatik, subjektu gunea [-8 ] dateke .
Le inen aburu ( 1983), bestalde, sistema nom/akusatiboetan predikatue akusatiboek objektuari kasu objektiborik, hots, AIK kasurik e arri e in badiote ere,besterik da kasu e arketa sistema ergatiboetan : predikatu iragankorreko nahiiragangait ek ABS e ar die aiokete objektuei sistema ergatiboetan . Le inekadiera itakoaren arabera, predikatu e akusatiboak objektuari kasua e arri ahal i ateak
E ergatiboak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua
137
berei iko du euskara sistema nom/akusatiboetatik. Objektuak, bera , S-egituran jasode akeene ABS, e du subjektu gunera mugitu beharrik kasua jasot era: BuriorenOrokorpena hi kunt a nom/akusatiboetan baino e da ilegi .
4 1kus Ka ne (1993) edota Nash (1994) essere/a ere
lagunt aileenhautapenerako .
5Borerek dakart an italieraren adibideak Hoekstra & Malderrengan (1990) aurkidaite ke . E ergatiboek e akusatiboak bailiran jokat en dute adibideotan .Holandera ere bada egitura pasibo e pertsonalean ager daitekeen e akusatiboak,aipatu egituran ohiko iragangait ak e ergatiboak badira ere (Perlmutter, 1978) . Ikusildo berean, iragangait ek hebraiera duten jokabide aldakorra (Borer, 1993) .
6Telikotasun/e telikotasunaren hastapenetarako ikus Comrie (1976) .
7 Dena den, e dirudi banan banako harremana dagoenik egiletasun etae telikotasunaren artean, e ta egilegabetasun eta telikotasunaren artean ere(Le in & Rappaport, 1995) .
8 Gonbaratu (9 .ii) ondoko perpausarekin (ii) . Objektua eha tugabea dene ,perpausa e telikoa da berriro ere .
ii .
John
is
singing
songsJohn i an
kantatu
kantua-pl'John kantuak kantat en ari da'
Ikus baita (25) oharra .
Nolanahi ere, Boreren ASP" Chomsk ren KMZ2""ri dagokio .
I OLakak dioen be ala (1995), Bur ioren Orokorpenak dakart an ondorioenpirikoak Kasu Teoriak berak a al dit ake errol tematikoetara jo gabe eta horregatik,theta-itsua (8-itsua) derit a kasuari .
Burioren Orokorpenak dioene , Ak ISri erro) tematikorik e arriko badio, ISksubjektu gunea iritsi behar du bertan NOM kasua jasot era . Egungo Kasu Teoriarenbaitan kasua indarreko KMZ buruaren arabera erkat en da, errol tematikoa aint athartu gabe. Areago, predikatu e akusatiboak kasua erka de ake eta KMZ buruarentartekarit a erkatuko du .
Lakaren aburu (1993, 1995), bestalde, KMZ burua barak, kasua bera indart enda. Predikatu iragankorreko perpausetan e da hi kunt en artean berei kunt arik,Dren kasua (KD) nahi ASPren kasua (KASP) indart en baitira . Predikatuiragangait eko perpausetan, alabaina, KD indart en da sistema nom/akusatiboetan,NOM ilegi tat en delarik, eta KASP, berri , sistema ergatiboetan, ABS ilegi tatu .Nolanahi ere, indarreko kasua nahi indarreko KMZ burua mint atu , Bur iorenOrokorpena bere datorkigu Kasu Teoriatik, erro) tematikoei erreparatu gabe .
I I Boreren (1 993) ASP burua, Lakarena ( 1995) edota L lerena (1996) ebe ala, Aktionsarti lotu behar aio .
138
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
12Chomsk ( 1993) eta Bobaiik (1993) onetsi gero, KMZ burua tartekari dela,[Espe , D] gunean baino, [Espe , KMZ I ] gunean ilegi tat en da kasua, bainaBorerekin bat etorri , KMZ bururik e darabilena, [Espe , D] gunea da kasuaerkat eko gunea .
Sistema nom/akusatiboetan, bestalde, [Espe , D] gunean NOM erkat en denbitartean, sistema ergatiboetan ERG erkat en da . Ikus , besteak beste, Laka (1 995),non D eta ASP buruak berei i , NOM/ERG [Espe , D] gunean ilegi tat en deneta AIVABS, berri , [Espe , ASP] gunean .
13 1 an ere, Borerek darabilt an bi iri pidee , hau da, [Espe , ASP] islatu alaislatu e eta islatu gero, M gunea i an ala i an e , hiru eratorpen sor daiteke :
iii .
i .
Espe islatu, kasurik erkatu eii
Espe islatu, kasua erkatuiii
Espe islatu e , kasua erkagait
Lehen eratorpena e akusatiboei dagoke (10) a piatalean erakutsi dudan be alaeta hirugarrena, e ergatiboei -(1 1) a piatalean ikusgai- . Bigarren eratorpena da,a kenik, Borerek errefusat en duena baina eratorpen hori da, hain u en,e akusatiboek sistema ergatiboetan behar luketena -ikus (12) a piatala-.
14Aint at i an euskal gramatikalariek predikatu iragangait en gainean egindakohausnarketa Perlmutter (1976) eta Bur iori (1981, 1986) jarraitu aiela. Ikus, besteakbeste, Le in (1983), Egu kit a (1986), Orti de Urbina (1986) edota Rebuschi(1986) .
15 Ikus baita laugarren kapituluko (2) oharra- .
16Bittner & Halek (1996) diotene , georgiera nahi euskara hi kunt a ergatiboaktiboak dira, predikatu e ergatiboaren argumentua, egilea dena, predikatuiragankorreko subjektu/egilea be ala e markat en baita eta predikatue akusatiboaren argumentua, jasalea dena, berri , predikatu iragankorrekoobjektu/jasalea be ala e. Harrisen ( 1981) ildotik, euskarari hi kunt a aktiboa irit idiote baita Le inek (1983), Orti de Urbinak (1987) edota Rebuschik (1986) ere .
1 7Mahajanek (1995) dioene , enbait indieuropear hi kunt atan, predikatue ergatiboek, ABS e e e, ERG ere e ar die aiekete subjektuei. Hindierapredikatua e ergatiboa bada, subjektuari ERG (i .i) nahi ABS e ar dakioke (i .ii),baina predikatua e akusatiboa bada (i .iii), ABS baino e .
i . i .
KuttO-ne
bhokaat akur-ERG
aunka egin-perf-mask-s'T akurrek aunka egin uten'
ii .
Kutte
bhokeet akur aunka egin-perf nask-sT akurrek aunka egin uten'
E ergatiboak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua
139
iii .
Raam (*-ne)
gir g aaRam (* ne)
erori'Ram erori en'
Dena den, e dirudi ERG euskara edota georgiera beste hedat en denikhindieraren e ergatiboetan .
18 E tabaida honetarako, ikus Le ical ersus S ntactic atala, 94-103orrialdeetan .
1 Ildo honetan, esparru murrit agoa du inkorpora ioak Hale & Ke serrent at,niret at baino, eta I + egin sailari espli ituki inkorpora io gabeko e ergatiboabaderit ate, pentsa daiteke mint atu sailean bakarrik onetsiko luketelainkorpora ioa .
20BobalUikek (1992 a, 1993) edota Lakak ( 1993), iragangait direla espli itukie badiote ere, iragangait modura darabilt ate konputa io sistemaren barnean,mint atu erakoen jokabidea duten beste hi kunt etako e ergatiboak .
2 1 Honela e, jakina, e in a al daiteke mint atu erako e ergatiboeninkorpora ioa, gainerako sailetan be ala, baina buru buruko kasua e in a aldurikere, mint atu eta borrokatu erako e ergatiboak berei i behar dira, ene uste . I anere, predikatuotan erkat en diren egitura ko kasue -ABS eta ERG kasuak, hurrenehurren- banat en dira bi sailak eta horrek adiera die aguke konputa io sistemane berdin direla biak-iragangait a bata eta iragankorra bestea- . Bada, mint atu erakoe ergatiboen inkorpora ioa kasua a aldu e in dudan arren, e dut ukatukoinkorpora ioa egitura le iko erla io koan ematen denik e ta gainerakoe ergatiboen inkorpora ioa buru buruko kasua erkatu beharrak dakarrenik .
22Dena den, gorago (2 . 1 .2) nioen be ala, kasua buru buru erka de aketene ergatiboak iragankorrak dira baita konputa io sisteman ere eta, orduan, bi KMZburuak indart en dira . Baina bi KMZ buruak indarrean, bi ISek [Espe , KMZ] gunebana iritsi behar balute ere, bietarik batek baino e du iritsiko, besteak ASren baitanerkatuko baitu kasua, I Ari inkorporatu . Horregatik, alde egin edota borrokatuerako e ergatiboek objektua inkorporat en dutela proposaturik ere, e inerant ungo dut ergatik indart en den bi KMZ buru eta e buru bakarra, bietatikbat e badarabilgu kasua erkat eko .
23Lakak (1993) dagoeneko adiera i duen be ala, (20 .ii) perpauseko DETSeha tua da nahitae baina, oro har, DETSk interpretapen eha tu nahieha tugabea i an de ake, Lakaren ondoko adibideko ( .) artoa DETSk be ala,
. Emakumeak artoa erein du
Eta -a DET ageri e ik, gainera, perpausa e gramatikala da ( i .) .
i . * Emakumeak arto erein du
24Orain arte ISe baino e nai mint atu, oro har, argumentue ihardundudanean baina IS eta DETSk berei iko ditut, e ergatiboak darabilt adanean,e ergatiboen objektua IS baita stricto sensu .
140
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
25Boreren adibideak dira ondokoak . Objektuan behatu : eha tua da lehenperpausean ( ii .i) eta eha tugabea, bigarrenean ( ii .ii) .
ii . i .
Kim
built
the
housesKim
eraiki det
et e-pl'Kimek et eak eraiki ituen'
ii . Kim built housesKim eraiki et e-pllimek et eak eraiki ituen'
Bi perpausetan predikatu bera, build 'eraiki', dagoen arren, objektuak berei tendu bien ASP : lehen perpausa ( ii .i), objektu eha tua dakarrena, burut apena daeta bigarrena ( ii .ii), objektu eha tugabekoa, berri , ekint a . Objektu eha tukoperpausak interpretapen holistikoa du eta objektu eha tugabekoak, berri ,interpretapen e -holistikoa . Predikatuaren ASP, bera , objektuaren i aerasemantikotik erator daiteke .
26Mugimendu predikatuetan, bestalde, ABS e e e ERG predikatuak ere i andaite keen irristatu/ irrist egin, igo/igan predikatuak ere aipagai ditu O arcabalek .Beraiei labandu/laban egin parea gainera dakieke .
27 Eskerrik beroenak eman nahi di kiet Lucia I un a, Trino A koiti, DoritaOt oante ana eta Jon Akarregiri e ergatiboen inguruan eman di kidatendatuengatik. Baita Luismari Larringani ere enbait e ergatiboe egindakoiru kinengatik.
28Ja ier Orma abali eta E ergatiboak, inkorpora oa eta bere ko kasua i enekomintegiko lagunei (Hi kunt alarit a Mintegia, Gastei , 1996-3-22) or dietberei kunt a honeta ohartu i ana .
29Aint at i an baita ondoko perpausa ( iii .) ere, einetan berbatu predikatuadarabilgun eta burut apena adiera ten dela dirudien .
iii . Berbatu gintuna an eta harre gero, kitto
30Orti de Urbinak diostane , gainera, mint atu saila e ergatibot at jo daiteke,aint at hart en bada gainerako e ergatiboen ant era eta e akusatiboak e be ala,egitura e pertsonalean ager daitekeela . Gonbara daite en (i .i) eta (i .ii), egiturae pertsonalean e in ager daitekeen predikatu e akusatiboko (i .iii) perpausarekin .Aint at i an (i .iii) perpausa jaio predikatu e akusatiboko egitura e pertsonalaadiera i nahi dudala .
i . Asko mint atu da horretaii . Asko hit egin da horretaiii .
`Asko jaio da
Egitura e pertsonalei begira, bera , mint atu e ergatiboa da .
E ergatiboak, inkorpora ioa eta buru buruko kasua
141
31 Borrokatu erako e ergatiboen a terbiderako ikus baita Lope & Austin(1995) ere -hirugarren kapituluko (1 1) oharra-.
32 1raun predikatua ( .i) edota Laffitek aipagai e duen sufritu ( .ii) ere,argumentuari ERG e art en dioten e akusatiboak dira, Le inen (1983) aburu .
X . i .
Herriak iraun duii .
Herriak sufritu du
Agian, ERG erkat en duen e akusatibot at jo beharko genuke irakin bera ere,egoera fisikoaren aldaketa adiera ten duten predikatuak e akusatibot at hart enbaitira .
33 Lafittek (1980) dioene , gainera, era honetako e ergatiboek nolabaitekojarraikortasuna adiera ten dute ('Ces erbes marquent en general une certainecontinuit , une certaine insistance', 1 89 orr.), e telikotasuna a al daitekeena .
341nesiboa diot, terminua egokia den deliberatu gabe . INES derit adana objektuebentiboek buru buru erkat en duten kasuaren a pisailt at har daiteke iurrenik,eta hasi edota predikatuetan ere aurki daiteke .
351 eha tugabea diot, eren besterik baita, jakina, DETS eha tugabeak kasuanola erkat en duen a alt ea . E nai ni honeta arituko .
36 Martine ek ( 1996), neronek e be ala,alde egin/ negar egin a pisailakbanat en ditu I + egin erako e ergatiboetan . Martine en irit i , lehen a pisalean, Ie dago sintaktikoki indarturik eta bigarrenean, ordea, bai, eta bi a pisailakinkorpora ioa erat en badira ere, lehenak hi tegian jasaten du inkorpora ioa etabigarrenean, FLn .
Hit egin predikatuari alde egin a pisailekoa irit irik, e gramatikalt atjot en du(40 .iii) perpausa, eren, bere uste , a pisail honetako perpausetan, negar eginerakoetan e be ala, objektuak e in erakuts baite ake PARTrik .
Print ipio I + egin e ergatiboetan bi a pisail berei tea komeni den arren,Martine ek egin duen be ala, ondokoa erant uteke dago . Alde egin a pisailean,objektua le ikoki inkorporatu bada, mint atu predikatuak be ala e inkorporatu aldu objektua , ergatik e da, orduan, egitura ko ABS erkatu? Ene aburu , I + egine ergatiboen artean aurki daitekeen simetrikotasun e arengatik ere, e in pentsadaiteke alde egin a pisailean objektua le ikoki inkorporatu denik . E berdintasunake berdintasun, FLn inkorporat en da objektua bi a pisailetan .
37 Perpaus kausatiboetan, jakina, DAT argumentua da negar egine ergatiboaren subjektua . Perpaus kausatibo ditrantsitiboetan, bestalde,komun tadurarik e duen DATri bere ko kasua irit i diote euskalariek (DeustukoHi kunt alarit a Mintegia, 1989) .
38 1ri pide iri pide eman ditudan datue pentsa daiteke badela inkorpora ioabera justifikat eko, inkorpora io gabeko predikatut at hart eko beste ebident ia .
142
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
39Koldo Sain ek diostane , Chomsk (1995) abiaburu harturik, hau e pentsadaiteke, mint atu erako e ergatiboetan objektua bera adjunktat en aiola Ari,tasunen bat erkat ekotan eta borrokatu eta I + egin e ergatiboetan, ostera, tasunabera dela Ari adjunktat en aiona, objektuak in situ dirauen bitartean .
Chomsk ri (1993) lotu nat aione , e dut tasunen mugimendua aint akot athartu baina Sain en hipotesia onets daiteke, ene irit i . Nolanahi ere, e dut usteeuskal e ergatiboak bestela sailkat era eramango nindukeenik .
40 Kontraesan terminologikoarengatik ere, e ergatiboak defini io e telikoakbaitira, e ergatibo derit et mint atu erako predikatuei, gorago (3 .1 .2) esan dudanant era .
4 1 Gogoan i an, Bobaljiken (1 992a, 1993) aburu , inkorpora ioa gertatudeneko hi kunt etan, subjektuak egitura ko ABS erkat en duela, alegia, Akdakarren kasua eta ERG erkat en duela, ordea, predikatuak objektua inkorporatu eduen hi kunt etan .
Egitura ko DAT, AS a ala eta KMZ3
143
3 . Egitura ko DAT, AS a ala eta KMZ3
3 .0 ATARIAN
INFLren eraketan bi KMZ buru baino e dut berei i perpausarenegituran, bata I<MZ 1, einen Espe gunea iritsirik ERG eta m 1-tasunakilegi ta dit akeen predikatu iragankorreko subjektuak, eta KMZ2
bestea, einen Espe gunean ABS eta m2-tasunak erka dit akeenpredikatu iragankorreko objektuak e e e, predikatu iragangait ekosubjektuak ere (Chomsk , 1993 ; Boba jik, 1993) . Baina, ene aburu ,ehar objektuak DAT kasua eta m3-tasunak erkatuko baditu, KMZrenEspe gunea iritsi behar du . Horregatik, perpausean eharargumenturik ageri gero, I<MZ 1 eta KMZ2 buruak e e e, I<MZ3burua ere indartuko da INFLren baitan (Hualde, 1986 ; Cheng &Demirdache, 1990, Collins & Thrainsson, 1993, Lope & Austin,1995) .
KMZ3 indarturik, bi hipotesi teoriko e berdin proposa daitekeKMZ2ren kokalekua aint at harturik . Lehenean, AStik at e ar daiteke(Cheng & Demirdache, 1990), KMZ2" KMZ3ren osagarri guneankokatu ; bigarrenean, berri , AS a alaren I (Larson, 1988) baitan,
144
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
KMZ2" Al ene osagarri gunean egot i , hain u en (Collins &Thrainsson, 1993 ; I<oi umi, 1993, L6pe & Austin, 1995) . Dena den,bi hipotesietatik, bigarrena baino e da ilegi, Mugimendu LaburrenaDistant iakidetasunaren arabera definitu gero (Chomsk , 1993) .
I an ere, ene aburu , Distant iakidetasuna bete behar da baitaKMZ3 indart en denean ere, ehar objektudun predikatuiragankorreko perpausetan nahi predikatu e akusatibokoetan .
Aint at i an, Distant iakidetasunak berak dakart ala bide idorgurut atuak predikatu iragankorreko perpausetara bai sistemanom/akusatiboetan bai sistema ergatiboetan, subjektua Ekonomia
Hatsarre hone a eratort en delarik . Gogoan i an, halaber, I<MZburuei KMZ 1, I<MZ3 eta KMZ2 irit irik ere, e dela berei kunt arikberaien artean, adjunktat en ai kien D, Al edota A2 buruenarabera baino .
Bestalde, ehar objektua komun tatu gero, objektu u enakhirugarren pertsona i an behar duela eta, predikatu iragankorrekoperpausetan KMZ buruak Tasun Zeha tapenaren Mugari (Murasugi,1994) edota Pertsona-Kasuaren Mugari (Bonet, 1991, 1994) lot enai kiola esan daiteke baita euskara ere .
Hit hurrenkerari dagokionean, Subjektua-Zehar objektua-ObjektuZu ena-Adit a hurrenkera e markatua eratorriko dut eharobjektudun predikatu iragankorreko perpausetan (de Rijk, 1969), etapredikatu iragangait etan bi hurrenkera e berdinduko dut, bata,Zehar Objektua-Subjektua-Adit a eta bestea, Subjektua-ZeharObjektua-Adit a . Bigarren honetan, subjektuak [Espe , I<MZ2jgunera igo eta gero, [Espe , D] gunera igo behar duela suposatu(Zabala, 1995) .
DATri egitura ko kasua baderit at ere, Hualdek (1986), Cheng &Demirdachek ( 1990) edota LOpe & Austinek (1995) be ala e, eta
Egitura ko DAT, AS a ala eta KMZ3
145
[Espe , KMZ] gunean erkatu behar dela badiot ere, e dirudi DATgu tiak egitura koak direnik. Areago, DAT e kanonikot at (Hualde &Orti de Urbina, 1987, Orti de Urbina, 1995) hartu direnak ASrenbaitan ere erka daite keela esango nuke .
Kapitulu honetan ehar, egitura ko kasut at hartuko dut DAT
bera ere, eta m3-tasunekin batera [Espe , KMZ] gunean erkat en
dela proposatuko dut (3 .1) atalean . Horretarako, Aukerako
Kasuaren Parametroa formulatuko dut, DAT aukerako kasut at jo ,
aukeran indar daitekeen KMZ buruari esker ilegi tat en den kasuadelako . (3 .2) atalean I<MZ3 indartu gero, KMZ2 buruaren
kokalekua eman daite keen bi hipotesiak a tertuko ditut predikatu
iragankorreko perpausetan Distant iakidetasuna baliatu . (3 .3)atalean, ehar objektudun predikatu iragangait ak i ango dituta tergai, eta a ken atalean (3 .4) DAT e kanonikoe ihardungo dutlaburki .
3 .1 EGITURAZKO DAT EUSKARAZ
Kasu Teoriaren baitan, Chomsk ( 1993) eta Bobaljiki (1993) lotunat aie, kasua nahi m-tasunak [Espe , KMZ] gunean erkat en direladiotenean . Autore hauen aburu , alabaina, egitura ko bi kasu soilikerka daiteke KMZren Espe gunean, alegia, ERG eta ABS kasuak ; eneirit i , aldi , DAT ere gune horretan bertan ilegi ta daiteke . Ildo
honetan, DATri egitura ko kasua derit at, Hualdek (1986), Cheng &Demirdachek (1990) edota Lope & Austinek (1995) be ala e .
Atal honetan, ehar objektuarekiko komun tadurak erat en
dituen predikatu a pisaile arituko nai lehenik (3 .1 . 1 ), etabigarrenik (3 .1 .2), DAT egitura ko kasut at harturik, AukerakoKasuaren Parametroa formulatuko dut .
1 46
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
3. 1 . 1 DAT O3-tasunak eta predikatu a pisailak
Euskara predikatu iragankorreko subjektuak ERG eta m1-tasunak
erkat en ditu [Espe , I<MZ 1 ] gunean eta predikatu iragangait ekoak
nahi predikatu iragankorreko objektuak ABS eta 02-tasunak [Espe ,
I<MZ2]n . Baina euskara bada beste egitura ko kasurik, alegia, DAT
kasua, ehar objektuak [Espe , I<MZ3] gunean erkatu behar duena
m3-tasunekin batera (Hualde, 1986 ; Cheng & Demirdach, 1990 ;
Lope & Austin, 1995) .
Predikatuak, halaber, e inbeste hautat en ditu ten
argumentuen arabera banatu ditut iragangait eta iragankorren
artean . ABS sailekoak ditugu iragangait ak eta ABS-ERG sailekoak,
iragankorrak, eta euskara A ehar objektuekin ere komun ta
daitekeela aint at harturik, beste bi a pisail gainera dakieke
oinarri ko bi sailei, alegia, ABS-DAT eta ABS-DAT-ERG a pisailak3 .
Euskalt aindiak ( 1987 b) ABS saileko adit oinetan ondoko hiru
a pisailak berei i ditu, alegia, ehar objektua aukeran dutenak, ehar
objektua nahitae daramatenak eta ehar objekturik e in eraman
de aketenak. Dakusagun (1) a piatalean .
(1)
ABS saila
i . ABS-(DAT) : ehar objektua aukeran
ii . ABS-DAT : ehar objektua e inbeste
iii .
ABS : ehar objekturik e in eraman
Eta ABS-ERG saileko adit oinetan ere, beste hiru a pisail
e berdindu du, hots, ehar objektua aukeran dutenak, e inbeste
Egitura ko DAT, AS a ala eta KMZ3
147
daramatenak eta ehar objekturik onart en e dutenak, (2)an ikusdaitekeen ant era .
(2)
ABS-ERG saila
i . ABS-(DAT)-ERG : ehar objektua aukeran
ii . ABS-DAT-ERG : ehar objektua e inbeste
iii .
ABS-ERG : ehar objekturik e in eraman
Halere, ehar objektua aukerakoa i an ohi da eta, ondorio ,gu tietarik ABS-(DAT) eta ABS-(DAT)-ERG a pisailei egokit en ai kie
adit oin gehienak, Euskalt aindiak berak dioen be ala . Baina bi
a pisail hauetako ehar objektua perpausean ageri gero, A
berarekin komun tatu behar da nahitae 4 .
Gato en, bada, ehar objektua aukeran ageri den adibideetara
(3) . Dakart agun ABS sailekoak lehenik.
(3)
Ni
joan nai
Ni-ABS
joan 1 m2-i an
ii .
Ni
Joni
joan nat aioNi-ABS
Joni-DAT
joan 1 02 -i an3,3
Bi perpausetan joan predikatu e akusatiboa dugu . (3 .1 )
perpausean i an lagunt ailea ni predikatu iragangait eko
subjektuarekin komun tatu da m2-tasunak adiera ten dituen n-
morfemaren bide . (3 .ii) perpausean, predikatu iragangait eko
subjektua gain, ni, ehar objektua ere badugu, Joni, DAT
markaturik, eta argumentu honekin ere komun tatu da i an
lagunt ailea m3-tasunak islat en dituen -o morfemaren bide .
Dakusagun orain ABS-ERG saila (4) . Adibide hauetan, idat i
predikatu iragankorra dugu, ehar objektua aukeran i an
148
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
de akeena . Lehen perpausean (4 .i) bi argumentu baino e da ageri,
subjektua, nik, eta objektu u ena, gutuna, baina bigarren
perpausean (4 .ii), subjektu eta objektu u enari, Joni, ehar objektua
gaineratu aie . Edun lagunt ailea, bestalde, hiru argumentuekin
komun tatu da (4 .ii) perpausean .
(4)
i .
Nik
gutuna
idat i dutNi-ERG
gutun-ABS idat i 302/D-edun-1 1
ii .
Nik
Joni
gutuna idat i diot
Ni-ERGJon-DATgut-ABS A 3m2/D-edun3m3-10
Nolanahi ere, badira ehar objkektua halabeharre duten adit
oinak . ABS-DAT a pisailekoak dakart at ondoren (5) .
(5) at iki erion
begitandu iruditu
bururatu jarraiki
damutu laket
ekin
gustatu
Adit oin hauetarik enbait ondoko adibideetan (6) ikus daite ke,
non DAT2 markaturiko ehar objektua gain, berarekin m3-tasunen
bitarte komun tatutako A dugun .
(G)
i .
Hormari at ikit en aion hunt a be ala
ii . Ala damutu ote ai u enekin esposat ea
iii .
Euskara garbi eta alu hori aidala niri laket
Eta DAT halabeharre darabilten ABS-DAT-ERG a pisaileko adit
oinak ditugu (7)an .
Egitura ko DAT, AS a ala eta KMZ3
149
(7)
ekin
eragin
erit i
eutsi
Ondoko adibideetara (8) dakart adanak. Ohar bedi, perpaus
hauetan e dela ABS markaturiko argumenturik, edo bestela esanik,
ERG eta DATdun argumentuak baino e in ager daite keela
perpausotan .
(8)
i .
Ekin, bada, euskarari
ii .
Eragiok, mutil, aurreko danbolinari
iii .
Euskarak eutsi behar dio Euskal Herriari
Bestalde, ehar objektua halabeharre duten (7) a piataleko adit
oinekin batera (9)koak ere sailka genit ake, mendebaldean, bederen,
DATdun ehar objektue baitarabilt agu .
(9) begiratu jarraitu
deitu lagundu
it aron
Euskalt aindiak ( 1987 b) nor (ABS) una duten adit oint at
hartu ditu hauek, perpausean ERG eta DAT hurrene hurren
markaturiko subjektua eta ehar objektua baino e baitira ageri, hau
da, e dago ABSdun argumenturik . Ondora dakart at
Euskalt aindiaren bi adibideak (10) .
(10)
Et era lagundu di ut
ii .
Jakinmine begiratu di u
Laburbildu , predikatu iragangait nahi iragankorren artean,
beste bina a pisail berei daiteke ehar objektua aukerakoa den ala e
aint at harturik. Hala eta gu ti ere, aukerako ehar objektua duten
predikatuak dira ugarienak, iragangait nahi iragankorrak, eta,
150
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
gainera, ehar objektua e inbeste duten predikatu iragankorretane dirudi, errol tematikoari begira, DAT kanonikoak direnik (Hualde &Orti de Urbina, 1987 ; Orti de Urbina, 1995) . Horregatik, aukerakokasua irit iko diot DATri (3 .1 .2), eta aukerakotasunaren araberaa alduko dut predikatu iragankor nahi iragangait etan .
3 . 1 .2 Egitura ko DAT eta Aukerako Kasuaren Parametroa
Kasu Teoriaren baitan, egitura ko kasua irit i diot A eta D KMZriadjunktatutakoan, [Espe , KMZ] gunean erka daitekeenari : predikatuiragankorreko perpausetan bi KMZ buruak indarturik, A KMZ2riadjunktatu eta ABS edo AK erkatuko da [Espe , KMZ2]n eta D KMZ 1adjunktatu ondoren, ERG edo NOM [Espe , KMZ 1 ]n . I an ere, ISekKasu Iraga kia bete e ik, eratorpenak huts egingo du elkarguneetan .Dakusagun Kasu Iraga kia berriro (1 1 ), subjektu eta objektu u eneke e e, ehar objektuek ere bete behar dutena .
(1 1)
Kasu Iraga kiaArgumentu orok X kasua erkatuko du nahitae
Ene aburu , euskara bada, ABS eta ERG kasue gain, besteegitura ko kasurik, DAT kasua, hain u en ere (Hualde, 1986 ; Cheng& Demirdache, 1990, Lope & Austin, 1995) . DAT kasua eharobjektuak e e e, Ak berak ere i an de ake bere 1-tasunen artean, etai ane gero, batak ein besteak erkatuko dute eratorpenean ehar .Areago, perpausa gramatikala i atekotan, halabeharre erkatuko daDAT, eta egitura ko kasua derit adan heinean, [Espe , KMZ] guneanilegi tatuko da, ERG eta ABS kasuak be ala e . Jarraian dakart at
ene hipotesiaren oinarriak (12) .
Egitura ko DAT, AS a ala eta KMZ3
151
(12)
i . DAT ere egitura ko kasuaii . DAT kasua, IS3ren ein Aren I-tasunaiii . DAT [Espe , I<MZ] harremanean erkatu
Bada, alabaina, DAT kasua egitura ko beste bi kasuetatik bereide akeenik, hau da, DAT aukeran a al dakiguke predikatu iragangaitein iragankorretan eta, horta , aukerako kasua da, nahitae ko ABSe be ala . Eta aukerakoa derit at, ehar objektua bera erehauta koa delako . Aint at i an, gainera, m3-tasunak ere hauta koakdirela, edo bestela esanik, Ak e duela beti ehar objektuarekikokomun tadura aint en .
Nolanahi ere, aukerako ehar objektudun predikatu'iragangait etan, alegia, ABS-(DAT) a pisaileko predikatuetan,nahitae ko kasurako KMZ burua gain -euskara I<MZ2 burua-, DATerkat eko beste KMZ buru bat indartuko da, alegia, KMZ3 . DATerkat ekotan, bera , bi KMZ buru indarrean dagoke ABS-(DAT)a pisaileko predikatuetan, (13)an a alt en den erara .
(13)
Nahitae ko kasua : ABSI<MZ2 indarrean
ii .
Aukerako kasua : DATI<MZ3 indarrean/indarge
Eta aukerako ehar objektudun predikatu iragankorretan, hauda, ABS-(DAT)-ERG a pisaileko predikatuetan, bi I<MZ buru barik, hirudukegu indarrean -I<MZ 1, I<MZ2 eta KMZ3 buruak-, KMZ3 eharobjektuari dagokiolarik . Dakargun (14) a piatalera .
152
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
(14)
Nahitae ko kasua : ABS/ERGI<MZ2 indarrean/KMZ 1 indarrean
1
Aukerako kasua : DATI<MZ3 indarrean/indarge
Demagun, bada, DAT egitura ko kasua dela, eta ehar objektuak[Espe , KMZ3] iritsirik erka de akeela Arekin batera . Horretarako, AkABS kasua gain, beste kasu bat i an behar du, hau da, DAT . Baina,Ak egitura ko kasu bakar bat e ote duen galde daiteke, edota bibaldin badu, bietarik ein kasu eta ein [Espe , KMZ] gunetan erkatubehar duen . Ene aburu , Ak egitura ko bi kasu e ar de ake, ABSnahi DAT, baina ABS erkatu e ik, e in erka de ake DAT. Edo bestelaesanik, A KMZ2ri adjunktatu behar aio lehenik, [Espe , KMZ2]gunean ABS ilegi ta daitekeelarik, eta KMZ3ri adjunkta dakiokeondoren, DAT [Espe , I<MZ3]ri helara i .
Bestalde, DAT aukerako kasut at hartu eta ABSri nahitae koabaderit at predikatu iragangait nahi iragankorretan, e diruditeorikoki, bederen, ABS gabeko predikaturik aurki daitekeenik, berae inbeste a aldu behar bait aigu sail ein a pisail bakoit ean . Baina,arestian (3 .1 .1) esan dudan ant era, euskara badago ABS i unaduen ABS-DAT-ERG a pisaileko adit oinik -ikus (7) eta (9)-, nonABSren orde , DAT ageri den . Dena den, geroago (3 .4) a aldukodudan be ala, adit oin hauetako ehar objektuaren DAT e daohikoa, e kanonikoa baino .
Gato en orain parametroetara . Chomsk ri jarraiki (1 993),predikatu iragangait etan bakar-bakarrik berei daite ke hi kunt anom/akusatiboak ergatiboetatik, eta Bobaljiken Nahitae koKasuaren Parametroa (1992 b, 1993) berei i ere (15) : hi kunt anom/akusatiboetan nahitae erkatu beharreko kasua NOM da etaergatiboetan, aldi , ABS .
Egitura ko DAT, AS a ala eta KMZ3
153
(15)
Nahitae ko Kasuaren Parametroai . Hi kunt a nom/akusatiboetan X kasua NOM daii . Hi kunt a ergatiboetan X kasua ABS da
DATren gaineko parametroa , Aukerako Kasuaren Parametroaderit adana , ehar objektuaren egitura ko DAT eta berarekikokomun tadura, hau da, i3-tasunak [Espe , I<MZ] gunean erkatuahal eta erkatu e in duten hi kunt ak berei iko ditut, hau da, eharobjektudun komun tadura i an de aketen hi kunt ak eta i an e inde aketenak. Egitura ko DAT dukegu aukerako I<MZ3 burua indarde aketen hi kunt etan soilik, eta KMZ3k e inbeste indartu behar eduene , aukerako kasut at hartuko dut DAT. Dakusagun (16)a piatalean Aukerako I<asuaren Parametroa, X aukerako kasuadelarik .
(16)
Aukerako Kasuaren ParametroaX kasua DAT, bbaldin eta I<MZ3 indart en bada 5 .
Euskara I<MZ3 indart en bada, bera , ehar objektuak DATerkatuko du [Espe , KMZ3] gunean . Horretarako, Ak ABS kasutasuna e e e, DAT kasu tasuna ere ekarri behar du bere I-tasunenartean, eta behin ABS erkatutakoan, DAT ilegi tatuko du : A I<MZ3riadjunktatu ondoren, ehar objektua Espe gunera mugituko da,bertan DAT kasua ein J3-tasunak erkatu .
3.2 KMZ3, AS AZALA ETA DISTANTZIAKIDETASUNA
DAT egitura ko kasua den heinean, [Espe , KMZ] gunean erkatukobada, I<MZ 1 eta KMZ2 funt io burue gain, I<MZ3 burua ere indartubehar da predikatu iragankorreko perpausetan (Hualde, 1986 ;
154
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
Cheng & Demirdache, 1990), eta I<MZ3 indar daitekeela onetsirik,bali ko bi hipotesi teoriko formula daiteke I<MZ2""ren kokalekua .Lehenean, KMZ2 funt io burua AStik at koka daiteke (Cheng &Demirdache, 1990), eta bigarrenean, AS a alaren (Larson, 1988)baitan (Collins & Thrainsson, 1993; Koi umi, 1993; L6pe & Austin,1995) . Baina Distant iakidetasuna (Chomsk , 1993) hiru I<MZ buruindart en denean ere e in urratuko dene , bigarren hipotesia baino eda ilegi, (3 .2 .1) atalean erakutsiko dudan be ala .
Hiru I<MZ burutako perpausetan, halaber, ehar objektuakomun tatu gero, objektu u enak hirugarren pertsona i an behar
du e inbeste . Ildo honetan, Boneten (1991, 1994) Pertsona-Kasuaren Muga e e e, Murasugiren (1994) Tasun Zeha tapenaren
Muga ere i ango dut mint agai (3 .2 .2) atalean .
3.2 . 1 AS a ala, Gut ieneko Eremua eta Distant iakidetasuna
Chomsk (1993) eta Bobaljiki (1993) lotu nat aie -(1 .2 .2) atala-,
predikatu iragankorreko perpausetan sistema nom/akusatibo nahiergatiboen artean berei kunt arik e dagoela erakusteko: MugimenduLaburrena Distant iakidetasunaren arabera definitu gero, ISkgurut atu egiten dira bi sistemetan . (17 )ra dakart berriroMugimendu Laburrenaren defini ioa .
(17)
Mugimendu Laburrenaa eta (3 Gut ieneko Eremu berean badaude, ren
distant iakideak dira
Mugimendu Laburrena predikatu iragankorreko perpausetansoilik definitu behar da, eren predikatu iragangait eko perpausetanindarrean dagoen buruak berak eha ten baitu ISren jomuga, bai
Egitura ko DAT, AS a ala eta KMZ3
155
I<MZ 1 sistema nom/akusatiboetan bai KMZ2 sistema ergatiboetan .Dakusagun idat i predikatu iragankorreko goiko perpausetan (4) .Jarraian dakart berriro ( 1 8 .i) bietatik lehena, dagokioneratorpenarekin batera (18 .ii) .
18)
i .
Nik
gutuna
idat i dutNi-ERG
gutun-ABS idat i 302/D-edun-1, 1
KjMZ1"
Espe
KMZ1'
ll\D
KMZ
1.- \KMZ2" D
Espe
KMZ2'
AS
KMZ2-
IS2 A
Goiko eratorpenean, A I<MZ2ri adjunktatu aio ( [km 2 A I<MZ2],t1 ) katea osatu , eta gutuna IS2k subjektu gunea gurut atu ahal
i an du [Espe , KMZ2] iritsi eta Mugimendu Laburrena bete : Arenburu buruko mugimenduak sortutako kateak duen Gut ienekoEremua [Espe , KMZ2], Subjektua, Objektua dene , objektuarenjomuga, alegia, [Espe , KMZ2] eta subjektu guneak objektuarendistant iakideak dira ; objektuak, bera , [Espe , KMZ2] irits de ake,jomuga bera eta gurut at en duen subjektu gunea, jatorri koobjektu gunearen distant iakideak direlako .
156
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
Baina predikatu iragankorreko perpausak ehar objektua ere i an
de ake aukeran, (4 .ii) perpausak be ala e . (19)ra dakart berriroperpaus hura .
(19)
Nik
Joni
gutuna idat i diotNi-ERG Jon-DAT gut-ABS A 3,2/D-edun-303-1 01
Begiratu argumentuen hurrenkerari . (19) perpausean, eharargumentudun predikatu iragankorreko perpausetan be ala, ERG-DAT-ABS da argumentuen hurrenkera e markatua (de Rijk, 1969),eta 'm2-D-erroa-3-1', berri , lagunt ailearen morfema hurrenkera .
Goiko perpausa e in erator daiteke Chomsk /Bobaljik hipotesia ,I<MZ 1 eta KMZ2 buruak indarrean, Joni ehar objektuak e in erka
de akeelako e DATrik e ta 3-tasunik ere : nik predikatu iragankorrekosubjektuak ERG ein m 1-tasunak ilegi ta dit ake [Espe , I<MZ 1 ]gunean, eta gutuna objektu u enak, bere aldetik, ABS nahi m2-tasunak [Espe , KMZ2]n, baina ehar objektuak e du irits de akeenEspe gunerik eta, ondorio , e in ilegi ta de ake 1-tasunik . Hori delaeta, (19) perpausa eratort ekotan, KMZ 1 eta KMZ2 burue gain,KMZ3 ere indartu behar da, ehar objektua [Espe , KMZ3]ra igo etaDAT nahi m3-tasunak ilegi tat eko bertan .
Funt io buruak, bada, D, KMZ 1, I<MZ2 eta KMZ3 diratekeperpausean 6 , eta beheko burua KMZ2 delarik, bi hipotesi teorikoplantea daiteke KMZ2"ren kokalekua . Batean, KMZ2 AStik at e ardaiteke, gainerako I<MZ buruak be ala e, eta bestean, AS a alaren(Larson, 1988) mendean . Bi hipotesiak proposatu dira dagoeneko etaCheng & Demirdache (1990) lehenari lotu ai kion bitartean, Collins &ThrNnsson ( 1993), Koi umi (1993) eta L6pe & Austin (1995)bigarrenari jarraitu ai kio. Ondoko (20) a piatalera dakart at bihipotesiak .
Egitura ko DAT, AS a ala eta KMZ3
157
(20)
i .
KMZ2", KMZ3ren osagarriii .
KMZ2", Alen osagarri
Lehenean KMZ2", I<MZ3ren osagarri gunean dukegu, hau da,AStik kanpo, eta bigarrenean, aldi , AS a alaren barneko Alenosagarri gunean . Bietan, alabaina, KMZ2 da beheko KMZ burua .
AS a alean (Larson, 1988), bestalde, ASlek Ai i ila du buru -e-,AS2, osagarri eta subjektua, Espe . AS2k, bere aldetik, A2 du buru,objektu u ena osagarri eta ehar objektua, Espe . (21) a piataleanageri da AS a alaren egitura 8 .
(21)AS1
IS1
A1'
AS2
A 1
IS3
A2
IS2
A 2
Baina, ene aburu , Larsonen AS a alaren baitan KMZ2 funt ioburua ere e ar daiteke, (22)an ikus daitekeen modura .
158
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
(22)AS1
IS1
Al'
KMZ2"
Al
Espe
KMZ2'
AS2
KMZ2
IS3
A2'
IS2
A2
Goiko AS a alean (22) Alen osagarri gunean, AS2 barik (21),KMZ2"" ageri da, beheko KMZ buruaren islapen nagusia, alegia . Etabada, ene ant era, AS a alaren barnean funt io buruak e arri dituen
hi kunt alaririk, Koi umi (1993) edota Tra is (1991, 1992) besteakbeste . Collins & Thriinssonek (1933), halaber, DS e e e, KMZ2"" ereberei i dute AS a alaren mendean, eta beraien ildoan, baita Lope &
Austinek (1995)9 ere . Neronek KMZ2 burua baino e dut e arri ASa alaren baitan, D berei i gabe .
Funt io buruak AS a alaren baitan ere e ar daite keelaonetsitakoan, gato en berriro (20) hipotesietara . Hipotesietariklehena, alegia, KMZ2"" I<MZ3ren osagarri delako hipotesia (20 .1),ondoren (23) ikus daiteke uhait bide . Adiera pen honetan, D"KMZ 1 en osagarri dugu ; KMZ3" ", Drena; KMZ2"" I<MZ3rena eta ASa ala, a kenik, KMZ2rena .
Egitura ko DAT, AS a ala eta KMZ3
(23)KjMZ1"
Espe
KMZ1'
D •'
KMZ1
KMZ3" D
Espe
KMZ3'
KMZ2"
KMZ3
Espe
KMZ2'
AS1
KMZ2
1-- \IS1
A1'
AS2
A 1
IS3
A2'
IS2
A 2
159
Eta jarraian dakart (24) bigarren hipotesia, hau da, KMZ2"" Alenosagarri delakoa (20 .ii) . KMZ2 funt io burua AS a alaren mendeane arri dut, (22)an be ala, gainerako funt io buruak AStik at ut i .Hipotesi honetan, (23)ri ait i, AS] da KMZ3ren osagarri eta KMZ2"",A i ena .
158
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
(22)AS1
ISi
Al'
KMZ2"
Al
Espe
KMZ2'
1-\A S 2
KMZ2
IS3
A2'
IS2
A2
Goiko AS a alean (22) Aien osagarri gunean, AS2 barik (21 ),KMZ2"" ageri da, beheko KMZ buruaren islapen nagusia, alegia . Etabada, ene ant era, AS a alaren barnean funt io buruak e arri dituenhi kunt alaririk, Koi umi (1993) edota Tra is (1991, 1992) besteakbeste. Collins & Thrainssonek (1933), halaber, DS e e e, KMZ2"" ereberei i dute AS a alaren mendean, eta beraien ildoan, baita Lope &Austinek (1995)9 ere . Neronek KMZ2 burua baino e dut e arri ASa alaren baitan, D berei i gabe .
Funt io buruak AS a alaren baitan ere e ar daite keelaonetsitakoan, gato en berriro (20) hipotesietara . Hipotesietariklehena, alegia, KMZ2'" I<MZ3ren osagarri delako hipotesia (20 .i),ondoren (23) ikus daiteke uhait bide . Adiera pen honetan, D"KMZ1en osagarri dugu ; KMZ3'", Drena; KMZ2 " , I<MZ3rena eta ASa ala, a kenik, KMZ2rena .
Egitura ko DAT, AS a ala eta KMZ3
(23)KjMZ1"
Espe
KMZ1'
D
KMZ1
KMZ3" D
Espe
KMZ3'
KMZ2"
KMZ3
KMZ2'Espe
.1\IS2
A 2
159
Eta jarraian dakart (24) bigarren hipotesia, hau da, KMZ2"' Alenosagarri delakoa (20 .ii) . KMZ2 funt io burua AS a alaren mendeane arri dut, (22)an be ala, gainerako funt io buruak AStik at ut i .Hipotesi honetan, (23)ri ait i, ASI da I<MZ3ren osagarri eta KMZ2",A 1 ena .
1 60
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
(24)KjMZ1"/ \
Espe
KM1'
D"
KM1
KMZ3" D
Espe
KMZ3'
AS1
KMZ3
ISI
jA l'
KMZ2" A 1
Espe KMZ2'
AS2
KMZ2
IS3
A2'
IS2
A 2
Bada, KMZ3 indarturik, bi hipotesi proposatu dut I<MZ2""renkokalekua , baina Mugimendu Laburrena Distant iakidetasunarenarabera definitu gero, bietarik (20 .ii) baino e da ilegi . I an ere,ehar objektuak [Espe , I<MZ3] gunea iritsiko badu, ehar
objektuaren jatorriak, gurut at en duen guneak eta jomugak berakdistant iakideak i an behar dute, eta (20 .i) hipotesia e in i andaite ke distant iakideak .
Dakusagun lehenik (20 .1) hipotesia, KMZ2"" KMZ3ren osagarridena, eta (23) adiera penetik sortara daitekeen eratorpena (25) .Eratorpen honetan, ehar objektuak e in erka de ake DAT, iritsibehar duen jomuga, bere jatorriaren distant iakidea e delako .
Egitura ko Da T, AS a ala eta KMZ3
(25)KjMZ1"
Espe
KMZ1'
D • •
KMZ1
KMZ3" D
-Espe
KMZ3'
KMZ2"
KMZ3
_Espe
KMZ2'
AS1
KMZ2
3
IS1
Al'
2
AS2
A 1
IS3
A2'
1
IS2
A2-
4
161
Dakargun goiko eratorpena atale atal . Lehenik (1 mugimendua)A2k Al iritsi du buru buru, eta Al e kategoria i ila dene , A2k eiritsirik, A2 bera dukegu Al gunean . Ondoren A2 I<MZ2ri adjunktatuaio (2 mugimendua), ([km 2 A2 1 KMZ2], t; ) katea eratu , eta kateahonen Gut ieneko Eremua [Espe , KMZ2], [Espe , All, [Espe , A2]eta IS2 dene , objektu u ena [Espe , I<MZ2]ra igo daitekehirugarrenik (3 mugimendua) Distant iakidetasuna urratu gabe .(26)an hiru mugimenduak ditugu ikusgai .
1 6 2
(26)
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
3
KMZ2"
I S 2 j
KMZ2'
AS1
[A2i KMZ2]
IS1
Al'
2
1-\AS2
[A2i e]
IS3
A2'
1
tj
ti
Hiru mugimenduen bide , objektu u enak nahi Ak ABS kasua
erkatu dute. Gato en orain DAT ilegi tat eko bai ehar objektuak bai
Ak berak bete behar duten mugimenduetara . A2 KMZ2ri adjunktatu
sorturiko [A2 KMZ2] buruak KMZ3 iritsiko du ondoren (4
mugimendua), baina ehar objektuak e in irits de ake [Espe , KMZ3]
gunea (*5 mugimendua), eren eratu berri den katearen Gut ieneko
Eremutik kanpo baitukegu [Espe , A2], hau da, ehar objektuaren
jatorria bera, eta Distant iakidetasuna urratu e ik, ehar objektua
e in egon daiteke Gut ieneko Eremutik at . (27)ra dakart at
mugimendu hauek, a ken bi mugimenduok, (26) eratorpeneko
hirurekin batera .
Egitura ko DAT AS a ala eta KMZ3
(27)
*5
KMZ3"
-Espe
KMZ3'
KMZ2"
[KMZ2i KMZ3 -
I S 2
KMZ2'
3 AS1
[A2i KMZ2]
IS1
A1'
2
AS2
1-\IS3
A2
tj
[A2i
ti
4
1
163
Bera , Distant iakidetasuna baldin bada Ekonomia Baldint a,KMZ2"" I<MZ3ren osagarri deneko hipotesia e in erabil daiteke, eharobjektuak [Espe , I<MZ3] gunea iristerik e duelako bera urratu gabe .
Gato en orain (20 .ii) hipotesira -KMZ2"" Alen osagarri-,Distant iakidetasuna urratu e ik, erabiliko dena . Ondora dakartmugimendu mugimendu, (24) adiera pena abiaburu harturik,subjektuak, objektu u enak eta ehar objektuak, alde batetik, eta Akein funt io buruek, bestetik, erat en duten eratorpena (28) .Eratorpen hau, (25) a piatalekoari ait i, ilegi da erkaketarakoematen den mugimendu bakoit ean .
1 64
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
(28)KjMZ1"
Espe
KM1'
D • •
KMZ1---7
KMZ3" D
-Espe
KMZ3'
6
AS1
KMZ3-
ISl/ \jAl'
4
KMZ2" A 1
KMZ2'
3
AS2
KMZ2
-Esne
2
IS3
A2'
1
IS2
A 2
A2 I<MZ2ri adjunktatuko aio lehenik (1 mugimendua), ([km 2 A2 iKMZ2], ti ) katea osatu , eta katea honen Gut ieneko Eremua[Espe , KMZ2], [Espe , A2], IS2 dene , IS2 [Espe , KMZ2] guneraigo daiteke IS3 gurut atu (2 mugimendua), bera, [Espe , I<MZ] etaIS3 distant iakideak direlako .
[A2 I<MZ2] buruak A 1 iritsiko du ondoren (3 mugimendua), bainaAl kategoria i ila dene , [A2 KMZ2] burua bera dukegu e kategoriai ilaren orde . Horregatik, [A2 I<MZ2] burua I<MZ3ri adjunktat enaionean (4 mugimendua), ehar objektua [Espe , I<MZ3] gunera igo
daiteke (5 mugimendua), Distant iakidetasuna urratu gabe 10
Egitura ko DAT, AS a ala eta KMZ3
165
I an ere, buru buruko mugimenduak sort en duen ([ k17i 3 KMZ2 ;KMZ3], ti ) katearen Gut ieneko Eremuan haue ek dirateke, eharobjektuaren jatorria, alegia, [Espe , A2], gurut atu behar duen[Espe , KMZ2] e e e, [Espe , A1] ere, eta baita iritsi behar duenjomuga ere, hau da, [Espe , KMZ3] . Eta laurak Gut ieneko Eremuandauden heinean, ehar objektuaren jatorria beste hiru Espe guneendistant iakidea da . (29)an ikus daite ke bost mugimenduak. Begiradakien (1) eta (3) mugimenduei : [A2 KMZ2] buru ani kuna bi gunee berdinetan ageri da .
(29)
5
KMZ3"
-Espe
KMZ3'
AS1"
[KMZ2i KMZ3]
I S 1
Al'
oKMZ2"
[A2i KMZ2]
-IS2
KMZ2'
1--\
AS2 [A2i KMZ2]
IS33
A2
2tj ti
4
3
1
Horregatik, [A2 KMZ2] burua I<MZ3ri adjunktat en aionean,ohikoa dena baino Espe gune bat gehiago du katearen Gut ienekoEremuak. Halatan, ehar objektua [Espe KMZ3] gunera igo daitekeMugimendu Laburrena bete .
166 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
(28) eratorpenean, a kenik, I<MZ3, D eta I<MZ1 burueiadjunktatutakoan (6 eta 7 mugimenduak), subjektua [Espe , I<MZ 1)gunera igoko da (8 mugimendua) bertan ERG nahi 41-tasunakerkatu .
Laburbildu , I<MZ3 indarrean ehar objektuak MugimenduLaburrena erkatu behar badu I-tasunik, I<MZ2" AS a alean bainoe in e ar daiteke, AS a ala katearen Gut ieneko Eremua ohiko hirugunetatik lau gunetara hedat en delako, ehar objektuaren igoerailegi tatu .
3.2.2 Pertsona-Kasuaren Muga
Aukerako ehar objektua eraman de aketen predikatuiragankorrak i an ditut mint agai goiko atalean, eta arestian erakutsidudan be ala, I<MZ3 indartu gero, AS a alean e arri behar da I<MZburuetarik bat, I<MZ2, alegia . Baina mendeko I<MZ2 buruak,gainont eko bi buruek e be ala, badu bete beharreko muga : bereEspe gunea iristen duen objektu u ena e in i an daiteke hirugarrenpertsona baino . Edo bestela esanik, predikatu iragankorra eharobjektuarekin komun tatu gero, objektu u enak hirugarrenpertsona i an behar du halabeharre . Boneten (1994) adibidea dugu(30) perpausa .
(30)
*Lapurrek uri ni saldu nai ute
Predikatu iragankorreko perpaus honetan, einetan eharobjektua ere komun tatu den, objektu u enak duen pertsona e dahirugarrena, lehena bai ik . Hortik datorkio e gramatikaltasunaperpausari . Eta euskara be alako e kasuak aurki daite ke,esaterako, katalane ere, Boneten beraren adibideak (31) erakusten
Egitura ko DAT, AS a ala eta KMZ3
167
duen erara . Aint at i an katalane i enordain klitikoe adiera ten delakomun tadura .
(31)
*Me li
ha recomanat la sen ora BofillAI<-1 DAT-3 gomendatu DET andre Bofill'Bofill andreak ni gomendatu nau berari'
Ildo honetan, Bonetek (1994) Pertsona-I<asuaren Muga (32)dioene , A ehar objektuarekin komun tatu gero, objektu u enakhirugarren pertsona i an behar du e inbeste , hau da, e in i andaiteke e lehen pertsona e bigarrena I I .
(32)
Pertsona-Kasuaren MugaBaldin DAT, orduan AIUABS-3 pertsona 12
Dakardan Boneten Muga, abardura bate adiera irik (33) .
(33)
Pertsona-Kasuaren MugaBaldin m3-tasunik, orduan m2-tasuna-3 pertsona
Mugaren (33) formula ioa era adiera i nahi dut, eharobjektudun argumentua komun tatu gero, objektu u enakhirugarren pertsona i an behar duela . Boneten formula ioko DAT etaAIUABS kasuen orde , m3 eta 2-tasunak darabilt at (33)an, Muga,bate ere, komun tadurak berak jasaten duelako, e ehar objektuekedota dago kien kasuek . Gonbaratu (34) perpausa (30)perpausarekin .
(34)
?Lapurrek ni saldu naute uri
Goiko perpausean (34) A ehar objektuarekin komun tatu e badaere, edo bestela esanik, m3-tasunik erkatu e badu ere, DATdun eharobjektua ageri da, eta e dirudi (30) be ain e gramatikala denik .
168
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
Agian Pertsona-Kasuaren Muga e e e, ehar objektuak jasande akeen m3-komun tadura galera a al liteke (34) . Nolanahi ere, (33)e da funtse ko formula ioa .
Badirudi, bera , ehar objektua komun tatu gero, objektuu enak hirugarren pertsona i an behar duela, baina bada
salbuespenik, Lei arragarengan, hain u en, eta A kuek (1969) dakaretsenpluetarik enbait (35) bere it ulpenarekin batera . Adi kiotan hiruargumentuak komun taturik ere, objektu u ena bigarren pertsonada (35 .i) perpausean eta lehena (35 .ii) perpausean .
(35)
Redimitu garau kak Jainkoari eure odola'nos has redimido a Dios con tu sagre'
i
Ni hiri libratu naraunak'el que me ha entregado a ti'
Salbuespenak salbuespen, e in uka daiteke euskara predikatuiragankorreko perpausetan Muga betet en denik. Predikatue akusatibokoetan, alabaina, e dirudi Muga indarrean dagoenik .Dakusagun (36) perpausean .
(36)
Hi
niri
etorri
hat aithi-ABS ni-DAT
etorri
2, 2 i an- 1 03
Goiko perpausean (36) niri ehar objektua m3-tasune komun tatubada ere, i an lagunt ailea hi ABS markaturiko argumentuarekinere komun tatu da 42-tasunen bide . Baina badira Muga predikatuiragankor nahi iragangait etan jasaten duten hi kunt a ergatiboak,hegoaldeko tiwera (Rosen, 1990), kasurako. Begiratu (37)perpausari .
Egitura ko DAT, AS a ala eta KMZ3
169
(37)
* . . .wan-ban202
1 m3-etorri-irag'Zu niri etorri int ai kidan'
Predikatu e akusatiboko perpaus honetan (37), (36)an e be ala,ehar objektua komun tatu dene , i2 komun tadura eragot i da,
e gramatikaltasuna sortu .
Boneten Muga, bestalde, INFLrekin harremanetan daudenelementuek jasaten dutene (Bonet, 1991, 1994), Murasugik (1994)Tasun Zeha tapenaren Mugaren a pisailt at hartu du . (38)ra dakartMurasugiren Muga .
( 3 8 )
Tasun Zeha tapenaren Muga
Goiko I<MZ buruaren tasunak beheko I<MZburuarenak baino eha tuagoak i an behar dute alaberaiek be ain eha tuak 13
I an ere, hi kunt a askotan hirugarren pertsona e da lehenedota bigarren pertsona be ain eha tua morfologikoki -e ta I<MZburu bakarra indart en denean ere-, eta hirugarren pertsonakbat utan e du adiera pen morfologikorik -marikopa (Gordon,1986) edota lummiera (Jelinek, 1993), besteak beste- . Bera , KMZ3eta KMZ2 buruetan eha tugabeena behekoa dene , badirudiBoneten Muga Murasugirenaren arabera interpreta daitekeela 14 .
Eta euskara ere, hirugarren pertsonak adiera pen morfologikorik eduene (Oregi, 1974 ; Trask, 1977, Euskalt aindia, 1987 b; Laka,1988 ; Gome & Sain , 1995), Pertsona-kasuaren Muga e e e, TasunZeha tapenarena ere betet en dela esan daiteke .
170
Egitura ko kasuaren erraketa euskara
3 .3 EZAKUSATIBOAK, AS AZALA ETA KMZ3
Euskara e akusatiboak edota mint atu erako e ergatiboak -ikus(2 .2 . 1 )- dira ABS saileko predikatuak, eta gorago (3 . 1 . 1) esan dudanbe ala, beraiek ere i an de akete aukerako ehar objektua . KMZ3burua nerit an DAT nahi 3-tasunak erkat eko I<MZri eta buru horiABS saileko predikatuetan ere indar daiteke aukeran . Indartu e ik,KMZ2 soilik dukegu indarrean eta ABS nahi m2-tasunak egot ikodira, baina indartu gero, DAT ein 43-tasunak ere erkatuko dira .
Gato en adibideetara . (3) predikatu e akusatiboko perpausagenuen . Dakusagun berriro (39 .i), dagokion eratorpenarekin batera(39 .ii) .
(39)
Ni
joan naiNi-ABS
joan 1 m2 -i an
D"
KMZ2" D
-Espe
KMZ2'
IS
A
J
Goiko eratorpenean (39 .ii), einetan KMZ2 burua soilik indartuden, A KMZ2 buruari adjunktatu aio eta horren ondotik, subjektuak[Espe , KMZ2] iritsi du, bertan ABS nahi m2-tasunak ilegi tatu . A,bere aldetik, Dri adjunktatu aio a kenean 15 .
Joan e akusatiboak, halaber, ehar objektua i an de akeaukeran, eta i ane gero, bi KMZ buru indartu behar da, KMZ2 eta
Egitura ko DAT, AS a ala eta KMZ3
171
KMZ3, subjektuak eta ehar objektuak Espe gune bana iristeko .Gato en orain (40) perpausera -(3 .ii) bera- eta beha die aiogunargumentuen hurrenkerari : Subjektua-Zehar Objektua, hau da, ABS-DAT hurrenkerari lotu ai kio bi argumentuak .
(40)
Ni
Joni
joan nat aioNi-ABS
Joni-DAT
joan 1 02-i an-303
Baita mint atu e ergatiboko (41) perpausean ere .
(41)
Ni
Joni
mint atu
nat aioNi-ABS
Joni-DAT
mint atu
1 2 -i an-3,3
Baina bi perpausetan A KMZ2ri adjunktatu behar ba aio leheniketa KMZ3ri ondoren, ehar objektua subjektua bera baino goragohelduko da eta DAT-ABS hurrenkera eratorriko dira bi perpausak(42), alegia, ehar objektudun predikatu iragankorreko perpausetanaurkit en den hurrenkera e markatua bera .
(42)
Joni ni joan nat aioii .
Joni ni mint atu nat aio
Goiko bi perpausak (42), hurrenkera e markatuari dagokionean,e gramatikalak direne , subjektuak [Espe , KMZ2] gunera igo etagero, ehar objektua baino gorago dagoen beste Espe iritsi behardu bi perpausen ABS-DAT hurrenkera eratort eko . Ildo honetan, batnator Zabalarekin (1995), predikatuotan, subjektuak [Espe , KMZ2]gunea iritsi eta gero, [Espe , D] iritsi behar duela dioenean .Zabalaren irit i , subjektuak [Espe , D] gunean erkat en duen (-tasuna [+kontrolat aile] tasuna da, egiletasun edota hierarkiatematikoarekin erikusia i an de akeena 1 6 . Oro har, bada,argumentuaren subjektutasunari egot dakioke [Espe , D] gunerakoigoera (Chomsk , 1993 ; Bobajik, 1993 ; Bobaljik & Carnie, 1992) .
172
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
Bestalde, aukerako KMZ3 indarrean, KMZ2 burua AStik at nahiAS a alaren barnean e ar daiteke, predikatu iragankorretan be ala .
Bada, bi hipotesietatik lehenari lotuko nat aio, (40) eta (41)
perpausei dagokien (43) eratorpenean KMZ2" I<MZ3ren osagarrigunean e arri .
(43)D"
Espe
D'
KMZ3" D
Espe
KMZ3'
KMZ2"
KMZ3
Espe
KMZ2'
AS
KMZ2
IS3
A'
IS2
A
Goiko eratorpenean (43), A I<MZ2ri adjunktatu aio eta IS2[Espe , I<MZ2]ra igo da, bertan ABS nahi m2-tasunak ilegi tatu . AKMZ3ri adjunktatu aio ondoren eta ehar objektuak DAT ein m3-tasunak erkatuko ditu [Espe , I<MZ3]n . Baina, A Driadjunktatutakoan, subjektuak [Espe , D] iritsi du a kenean .
Dena den, badira DAT-ABS hurrenkera e markatuari jarrait enai kion predikatu iragangait ak) 7 . Dakusagun Zabalaren (44)
Egitura ko DAT, AS a ala eta KMZ3
perpausa, (40) edota (41) perpausak e be ala, DAT-ABShurrenkera eratu dena .
(44) Mireni
haurra
erori aioMiren-DAT haur-ABS
mint atu 3®2-i an-3, 3
173
Goiko perpausean, haurra argumentuak [Espe , I<MZ2] guneairitsi ase de ake bere I-tasun oro, jarraian (45) ikus daitekeen erara .(45)an KMZ2" KKMZ3ren osagarri gunean ageri da berriro ere .
(45)D"
KMZ3" D
1-\Espe
KMZ3'
KMZ2"
KMZ3-
Espe\
Espe
KMZ2'
AS
KMZ2
1-\ IS3
A'
AIS2
Mireni ehar objektua, bere aldetik, [Espe , I<MZ3]ra igoko da,haurra bera baino gorago kokatu eta DAT-ABS hurrenkera duenperpaus gramatikala eratorri . Dena den, aint at i an, argumentuakDAT-ABS hurrenkerari loturik ere, adi kian ' 2-erroa-m3' morfemahurrenkera dugula (40) nahi (44) perpausetan, hau da, 02-tasunakerkat en direla lehenik eta m3-tasunak ondoren .
174
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
Bestalde, KMZ2" KMZ3 buruaren osagarri gunean e arri arren,e da Distant iakidetasuna (Chomsk , 1993) urrat en e (45) e ta(43) eratorpenean ere . IS2 I<MZ2ren Espe gunera igo daiteke, AI<MZ2 buruari adjunktatu eta gero osat en den katearenGut ieneko Eremu berean daudelako IS2ren jatorria, gurut at enduen Espe gunea eta baita iristen duen [Espe , I<MZ2] gunea ere .IS3k, bere aldetik, [Espe , KMZ3] gunea irits de ake, [Espe , KMZ2]gunea gurut atu , IS3 bera, gurut at en duen Espe gunea etairisten duena ere, KMZ2 KMZ3ri adjuntatu ondoko katearenGut ieneko Eremu berekoak direlako . I an ere, predikatuiragankorreko perpausen ant era, bi KMZ buru indarreandagoelarik, bide idorrak gurut atu egiten dira .
Baina I<MZ3 indarrean, I<MZ2 AStik at e e e, AS a alaren baitanere e ar daiteke predikatu iragankorretan be ala . Ildo honetan, (46)
eratorpena ere egoki dakioke (40) perpausari . (46)an, (43 )an ebe ala, Al en osagarri gunean ageri da I<MZ2 " .
Egitura ko DAT, AS a ala eta KMZ3
(46)D"
Espe
D'
KMZ3" D
-Espe
KMZ3'
AS1
KMZ3-
EspeEspe
KMZ2" A 1
KMZ2'
A S 2 KMZ2-
IS3
A2'
IS2
A 2
Espe
175
Begiratu subjektuaren eta ehar objektuaren jatorriei AS a alean .Predikatu e akusatiboko subjektua beheko A2ren osagarri guneansortu da, predikatu iragankorreko objektuen ant era, eta eharobjektua, beheko Aren Espe gunean 18 .
Goiko eratorpenean (46), halaber, subjektuak (Espe , KMZ2]gunean ABS nahi Q2-tasunak erkatu eta gero, [Espe , D] iritsi du,ehar objektua igo den [Espe , KMZ3] gunea bera baino gorago
kokatu eta ABS-DAT hurrenkera sortara i .
Eta (44) perpausari (47) eratorpena eman dakioke, nonsubjektuak AS a alean dirauen bere mendeko I<MZ2ren Espe
176
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
gunean, eta ehar objektuak, bere aldetik, AS a ala baino goragodagoen [Espe , KMZ3] iristen duen, DAT-ABS hurrenkera eratorri 19 .
(47)D"
KMZ3" D
-Espe
KMZ3'
AS1
KMZ3-
/Espe
-Al'
"-A 1
- Espe
KMZ2'
AS2 KMZ2-
IS3
A2'
IS2
A 2 -
Bada, predikatu e akusatiboko perpausetan, predikatuiragankorrekoetan e be ala, KMZ3 indartu gero, I<MZ2 burua AStikkanpo kokat ea ilegi da eren, bi buru, alegia, KMZ2 eta I<MZ3buruak indart en badira, e in urra baitaiteke Distant iakidetasuna .Horregatik, e dirudi Ekonomia Hatsarree balia daitekeenik hipotesihau arbuiat eko . Baina bada, ene aburu , KMZ2 burua AS a alarenbaitan e art eko iri piderik. Lehenik eta behin, ehar objektua i ande aketen predikatu iragankor nahi iragangait en gainekohipotesiak batera daite ke, eta bigarrenik, AS a alaren bitarte aisea al daiteke ergatik duen Ak egitura ko bi kasu .
Egitura ko DAT AS a ala eta KMZ3
177
I an ere, Collins & Thrainssonek ( 1993) Objektu Bikoit eko Egiturak
darabilt atenean, gi e 'eman' be alako predikatu ditrantsitiboak bi
burutan berei ten dute, kausatiboa ( KAUS) burua (A]) eta ha e
'edun'/be 'i an' (A2), eta ha e/be A2 buruen arabera bi egitura
e berdin ego ten diete oinarrian . Bata, mendeko ha e A2 duena,
Objektu Bikoit eko Egituretan aurki daiteke, eta bestea, mendeko beA2 duena, berri , Preposi io Sintagma (PS) duten ditrantsitiboetan .
Dakusagun Objektu Bikoit eko Egitura (48 .i) perpausean eta gi epredikatu ditrantsitiboak oinarrian duen egitura (48 .ii) perpaus
honetan .
(48)
John ga e Mar
a letter
John-NOM eman Mar-DAT gutun-AK
'Jonek Marri gutuna eman ion'
KMZ2"
Espe
KMZ2'
KMZ2
A S 2
IS3
A2'
1-\A2
IS2
ha e
Goiko egituran, ha e A2k egitura ko kasuetarik bat e ar
de akeene , mendeko KMZ2 indart en da, objektu u enak [Espe ,
IKMZ2]n AK ilegi ta de akeelarik . Eta PSdun ditrantsitiboa dugu (49 .1)
perpausa, (49 .ii) egiturari dagokiona .
178
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
(49) i . John ga e a letter to MarJohn-NOM eman gutun-AK P-Mar'Jonek Marri gutuna eman ion'
KMZ2"
Espe
KMZ2'
KMZ2
AS2
IS2
A2'
A2
PS
be
Baina egitura honen (49 .ii) oinarrian be ageri dene eta be A2kegitura ko kasurik e ar e in de akeene , ehar objektuak e inerkatuko du kasurik mendeko KMZ2 buruarekin batera, etahorregatik, gorago dagoen KMZ burua iritsi beharko du ondoren .
Collins & Thrainssonen ildoan, aukerako ehar argumentua i ande aketen predikatuei, idat i predikatuari, kasurako, bi buru egotlekioke a burua (Al) batetik eta idat i, edota idat i buruak (A2)bestetik . Idat i, A2 burua oinarrian i ane gero, mendeko KMZ2indartu eta objektu u enak bertan erkatuko luke ABS, ondorenehar objektuak goiko KMZ buruarekin batera DAT erka le akeelarik,baina idat i A2 burua balu oinarrian, mendeko KMZ2 indarge
geldituko lit ateke eta objektu u enak gorago dagoen I<MZ buruairitsiko luke .
Aint at i an Collins & Thrainssonen hipotesiarekin bat etorrihau e a al daitekeela, batetik, Ak ergatik e ar de akeen egitura ko
Egitura ko DAT, AS a ala eta KMZ3
179
bi kasu, eta bestetik, noi indar eta noi indarge daitekeen mendekoI<MZ2 burua . Gu ti honengatik, ene aburu , ABS sailekopredikatuetan I<MZ3 indartu gero, KMZ2 burua e in e ar daiteke ASa alaren mendean baino .
Laburbildu , predikatu e akusatibo nahi mint atu erakoe ergatiboetan, ehar objekturik egonik, I<MZ2 e e e, KMZ3 buruaere indartuko bada, I<MZ2 burua AS a alaren A 1 en osagarri guneane arri behar da predikatu iragankorreko perpausetan be ala e .Predikatu hauek, bestalce, ABS-DAT nahi DAT-ABS hurrenkerae markatuei lot en ai kiene , ABS markaturiko argumentuak[Espe , I<MZ2] e e e, [Espe , D] ere iritsiko du lehenean, etabigarrenean, [Espe , I<MZ2] baino e .
3 .4 m3-KOMUNZTADURARIK EZA ETA DAT EZI<ANONII<OEZ
E nuke DATren inguruko hausnarketa amaitu nahi, 43-komun tadurarik e a aipatu gabe . Kapituluan ehar, DAT egitura kokasut at hartu dut, [Espe , KMZ3] gunean ilegi tatu behar delaproposatu , ehar objektua ere adi kian komun tat en delako 0 3-tasunen bitarte . Baina bada euskara ehar objektua, subjektu etaobjektu u enetik berei ten duenik, alegia, 43-komun taduraurrat eko joera dago, m 1 ein m2-komun tadura sekulan urra e indaitekeen bitartean .
Euskalt aindiak (1985) dioene , -i DAT kasudun IS agerian edagoenean, neke galduko da ehar objektuaren komun tadura,baina erra ago gal daiteke IS agerian egone gero, (50) perpauseankasurako -ikus baita Salaburu ( 1984)- .
180
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
(50)
Beste herrialdekoer eskat en uen orduan
Orti de Urbinaren (1995) aburu , bestalde, mai ago urrat en daf3-komun tadura ekialdeko euskalkietan, mendebaldekoetan baino 20 .
Eta komun tat en e diren ehar objektuak, gainera, e kanonikoak
i an ohi dira, baldin eta errol tematiko prototipikoa helburua edotajasalea bada (Hualde & Orti de Urbina, 1987) . Orti de Urbinak
ondoko hiru a pisailak (51) berei i ditu DAT e kanonikoetan .
(51)
i .
Ekint a DAT (bermatu, ausartu, jo, lothu)
ii .
Zehar DAT (ohartu)
iii .
Kasu b t ia Uarraikl, jarraitu eta begiratu)
Ekint a DAT, lehenik, ekint a adiera ten dutenak ; ehar DAT,bigarrenik, ehar kasuen orde erabilt en dena, Instrumentalarenorde , esaterako ; eta kasu bit ia, hirugarrenik, gala den eharobjektua markat en duena. Ondora (52) dakart bina adibide .
(52)
i .
Ni e nai ausart en lan horriii .
Lot aite lanari lehen bai leheniii .
E da horri ohartui .
Sinesten dut Jainko bati.
Ongi begirat en badugu gure bi i moldearii .
Ene solasari jarraik aite
E dut DAT haue a behin behineko hipotesia aipat eko asmoabaino, egitura ko DATt at jo e daite en . Ene aburu , DAT hauek edira KMZren Espe gunean ilegi tat en, PSren baitan baino .Hualdek (1986) ere, postposi iot at hartu ditu DATok, beraiengobernupeko ISei ehar kasua e art eko gai direnak. Esateke dagokasu hori buru buru ilegi tat en den ala e .
Egitura ko DAT, AS a ala eta KMZ3
181
3 .5 ONDORIOAK
Kapitulu honetan ehar, egitura ko kasua irit i diot DATri .Predikatu iragankorreko nahi iragangait eko perpausetan aukerakoehar objektua ere ager daitekeene , KMZ3 burua ere indar
daitekeela erakutsi dut, DAT eta m3-tasunak [Espe , KMZ3] guneanilegi tat en direlarik . Nolanahi ere, DAT e da nahitae ko kasua,
aukerakoa baino, ehar objektua bera ere aukeran a al daitekeelakoperpausetan .
Bestalde, predikatu iragankorreko perpausetan hiru I<MZ buruakindarrean, buruetarik bat, alegia, KMZ2 AS a alaren mendean e arribehar da, Mugimendu Laburrena Distant iakidetasuna definiturik,bederen . Distant iakidetasuna baliatu e ik, KMZ2 burua ere, AStikat e ar liteke . Predikatu e akusatiboetan e da Distant iakidetasunaurrat en, e ta KMZ2 burua AStik kanpo e arririk ere, a ken batean,bi I<MZ buru baino e e baita indartu behar .
Zehar objektudun predikatu e akusatiboetan, halaber, bihurrenkera e berdin daiteke, bata DAT-ABS, predikatu iragankorrekoperpausei dagokien bera, eta ABS-DAT bestea, bigarren honetan, IS2[Espe , KMZ2] gunera igo ondoren, [Espe , D] gunera jot en duena .
Badirudi, a kenik, [Espe , I<MZ3] gunean e e e, PSren baitan ereilegi ta daitekeela DAT, ehar kasua bailit an, honela e a alt en
delarik ehar objektuen komun tadura galera .
1 82
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
OHARRAK
1 AS a ala (Larson, 1988) nahi AS erdibitua -split VP- (Koi umi, 1993,Murusugi, 1994) mint a badaiteke ere, Larsonen esapidea baino e dut erabilikotesian ehar .
2A1 'lehen adit a' irakur daiteke eta A2, berri , 'bigarren adit a' .
3 ABS, ABS-DAT eta ABS-DAT-ERG darabilt at, oro har, euskalariek hurrenehurren darabilt aten NOR, NOR-NORI edota NOR-NORI- NORK deituren orde .
4 Badira, alabaina, ehar objektua a aldurik ere, m3-tasunak komun tat en ediren perpaus gramatikalak -ikus (3 .4) atala- .
SAukerako Kasuaren Parametroak e ditu hi kunt a nom/akusatiboakergatiboetatik berei ten : hi kunt a nom/akusatiboetan KMZ3 indart en bada, DATerkatuko da hi kunt a ergatiboetan be ala e . Baina Aukerako KasuarenParametroa, Nahitae ko Kasuaren Parametroari (Bobaljik, 1992b, 1993) lotudakioke, eren aukerako KMZ3 indartu eta DAT [Espe , KMZ3] guneanilegi tatuko bada, nahitae ko kasua erkatu behar baita sistema batean nahibestean, alegia, NOM sistema nom/akusatiboan eta ABS ergatiboan .
6Euskalarien artean e dut uste inork INFLn hiru KMZ buru berei i duenik,Hualdek (1986) berak baino lehenago.
7 Lbpe & Austinek (1995), neuk e be ala, KMZ3 derit ate AS a alarenmendeko KMZ buruari eta KMZ2, AS tik at dagoenari, baina [Espe , KMZ3] guneanABS erkat en da eta [Espe , KMZ2]n, berri , DAT. Horta , deiturae berdinarengatik ere, beheren dagoen KMZren Espe gunea da objektu u enakI-tasunak erkat eko iristen duena beraien proposamenean nahi nirean. Gogoani an, KMZ buruak e in berei daite keela adjunktat en ai kien buruen araberabaino .
8Larsonen ( 1988) AS a ala abardura bate berei daiteke egitura honetatik :Larsonek A2ren osagarri gunean dakar ehar objektua eta Espe gunean, berri ,objektu u ena .
9 L6pe & Austinek (1995), predikatu e ergatiboko subjektuei ERG e ardie aieketen sistema ergatiboak ditu te mint agai, euskara edota georgiera,besteak beste . Boba jiken (1993) Nahitae ko Kasuaren Parametroa arbuiatu etaKomun tadura E markatuaren Parametroa proposatu dute, f-tasunak nahitaeerkatu behar direlako hatsarretik abiatu . Aint at i an bedi bi autore hauent atkasua f-tasunetarik bat dela, L6pe ent at ( 1995) be ala. Dakusagun jarraianberaien parametroa .
i . Komun tadura E markatuaren ParametroaKMZ buruetarik bat e markatua da
Egitura ko DAT, AS a ala eta KMZ3
183
Parametro honen bitarte , predikatu iragangait ororen subjektuak I<MZe markatuaren Espe iritsi behar du egitura ko kasua erkat ekotan, baina iritsi e inbalu, eratorpenak e luke huts egingo, beste Espe gune batetara igo bailiteke .
Honela e, bada, hiru eratako hi kunt ak berei i ditu te, Collins & Thrainssonen(1993) perpaus egitura unibertsalt at harturik, alegia, KMZ1, KMZ2 eta KMZ3hi kunt ak. KMZ I hi kunt etan, alegia, nom/akusatiboetan, KMZ 1 da burue markatua, eta horregatik, NOM kasua erkat en du predikatu iragangait ekosubjektuak; KMZ2 hi kunt etan, hots, hi kunt a ergatibo kanonikoetan -inuiterakasurako- KMZ2 da buru e markatua, ABS delarik ilegi tat en den kasua ; a kenik,KMZ3 hi kunt etan, hau da, euskara be alako hi kunt a ergatiboetan KMZ3 daburu e markatua, predikatu iragangait eko subjektuak NOM e e e, ERG ereilegi ta de akeelarik .
Pentsa bedi AS a ala erabili , bi subjektu gune berei de aketela oinarrian,alegia, Al eta A2ren Espe guneak. Beheren dagoen Aren Espe gunean i angodute jatorria predikatu iragankorreko objektuek nahi predikatu e akusatibokosubjektuek, eta KMZ3ren Espe iritsirik, ABS erkatuko dute ; eta goren dagoen ArenEspe gunean sortuko dira, aldi , predikatu iragankorreko eta e ergatibokosubjektuek, gorago dagoen KMZ1 gunera igo eta ERG ilegi tatuko dutenak .
Lope & Austinen ( 1995) hipotesiari benetan interesgarri derit at bereosotasunean, ehar argumentuak egitura ko DAT [Espe , KMZ) gunean erkatu etahorren araberako berei kunt ak a al dit akeelako hi kunt en artean, baina, eneaburu , ERG erka de aketen predikatu e ergatiboen gaineko hipotesiak,e berdintasunengatik ere, nirearekin bat egin de ake Hale & Ke ser (1993),Bobaljik ( 1993) edota Lakaren ( 1993) ildoan, Collins & Thrainsson ( 1993)unibertsalt at hartu gabe . A ken batean, Lope & Austinent at ere, I + egine ergatiboek objektua inkorporat en dute, ingelese ematen den aurke pen mailaberean inkorporat en e duten arren : bi autoreek diotene , I + egin e ergatiboakgeroago inkorporat en dute objektua, ingelese baino . Nolanahi ere,Chomsk /Boba jiken hipotesiaren alternatiba egoki eta osoa da, ene irit i , Lope& Austinena .
1 ORikardo Gome ek ohartara i ninduen honeta , Datiboa i eneko mintegian(Hi kunt alarita Mintegia, Deustu, 1995-2-24) . Eskerrik asko, bada, berari eta baitagainerako mintegikideei ere .
1 1 Bonetek (1994) dioene , Pertsona-Kasuaren Muga euskara edota katalanee e e, georgiera , italiera , ga telera , frantsese , ingelese , grekera modemoa ,arabiera , warlpiriera eta hegoaldeko tiwera ere ageri da .
12Boneten (1994) Pertsona-Kasuaren Muga (32), Boneten (1991 ) *Me lui/lalMuga derit anaren bertsio sendoa da . Jarraian (i .) dakart (1991)koa, biak gonbaradaite en .
184
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
*Me lui/l-Il MugaObjektu u ena eta ehar objektua elkarturik (klitiko nahikomun tadura), bietarik bat hirugarren pertsona bada, objektu u ena i anbehar du
13Murasugik (1994) honela e (ii .) dakarkigu hit e hit Tasun Zeha tapenarenMuga .
ii . Feature Specification Constraint (FSC)The features of a lower Agreement (Agr) must be less specified than, or asequall specified as, the features of a higher Agr
Begira bekio 'lower Agr must be less specified than . . .' dioen gonbara io koperpausari . It ulpenean, lower Agr 'beheko KMZ' gonbaragaia higher Agr 'goikoKMZ' aldatu eta honela e it uli dut gainerakoa, beheko KMZ buruarenak bainoeha tuagoak i an behar dute . Aint at i an, bera , jatorri ko testuaren
formula ioa .
Murasugiren Mugarako, ikus baita laugarren kapituluko (14) oharra, goiko KMZburue , hau da, IU 1Z1 eta KMZ2 burue diharduena . .
1 4Eta Murasugik (1994) dioene , Collins & Thrainssonek (1993) 1-tasunensendotasuna formulatutako 1/11 Muga ere, bere Mugaren arabera interpretadaiteke. Jarraian (i .) ikus daiteke bi autoreena .
iii . 1/11 MugaA-egituran, KMZ3k KMZ2 be ain eha tua i an behar du, bederen,pertsona eta tasunen sendotasunean
I an ere, tasun sendoei eha tu baderit egu eta tasun ahulei, berri ,eha tugabe, Collins & Thrainssonek beraiek irit i dieten be ala, beheko KMZburuarenak dirateke eha tugabeenak .
Gogan i an, Collins & Thrainssonek islandieraren Objektuaren Destokit eadutela a tergai, eta islandiera objektu u enak destokit ea jasaten duen bitartean,ehar objektuak in situ badirau, perpaus e gramatikala erat en dela . EtaObjektuaren Destokit ea Ahoskatu aurretik gerta dadin, KMZ buruaren 1-tasuneksendoak i an behar dutela aint at hart en bada, KMZ2 buruaren tasunek KMZ3buruarenek baino ahulago i an behar dute e inbeste . Ildo honetan, bera , (-tasunen sendotasuna ere a al daiteke Murasugiren Muga .
15Hau e pentsa liteke, halaber, IS [Espe , KMZ2] gunera igo ondoren, [Espe ,D] gunera mugit en dela predikatu e akusatiboko perpausetan, Islapen HatsarreZabaldua bete (Chomsk , 1993 ; Bobaljik, 1993, Bobaljik & Carnie, 1992) -ikus(1 .2 .3) atala- .
1 6Zabalak (1995) dioene , U tarduraren datuak erabil daite ke subjektuak ABS-DAT hurrenkerako perpausetan [Espe , D] gunea iristen duela erakusteko .
Egitura ko DAT, AS a ala eta KMZ3
185
O arGabalek (1990) ere ant eko datuak darabilt a ABS-DAT hurrenkerakoe akusatiboe diharduenean . Gonbaratu (i .) perpausak .
i . i . Haurrak elkarri hurbildu ai kioii .*Elkar haurrei mint atu aie
Goiko (i .i) perpauseko ABS argumentuak DAT anafora u tart en du baina (i .ii)perpauseko DAT argumentuak, aldi , e in u tar de ake ABS anafora .
Zabalak dioene , gainera, kontrol infinitiboa derit enetan, [+kontrolat aile]tasuna i anik, [Espe , D] gunea irits de aketen argumentuak bakarrik i an daite kekontrolatuak, ondoko ( . ) perpausetan ikus daitekeen be ala .
. i . *Semearii aha tu aio [ei Mireni Ameriketara joatea]ii .*Haurrarii aha tu aio [Mireni e erort ea]iii . Mirenii aha tu aio [ei haurrari mint at ea]
Goiko perpausetatik ( .iii) baino e da ilegi, DAT baino gorago dagoen ABSbakarrik i an daitekeelako kontrolatua .
171gone Zabalak eta Juan Karlos Odrio olak ohartara i ninduten honeta .Eskerrik asko, bera , biei .
18 Mint atu e ergatiboko perpausari (41 ), alabaina, (46) eratorpena egotlekioke soilik, subjektua, predikatu e akusatibokoaren ant era, beheko A2ren Espegunean sortuko balit , eren Alen Espe gunean sor tuko balit , e in ilegi tabaile ake ABS, beherago dagoen KMZ2ren Espe gunean .
I Aukerako ehar objektudun predikatu iragangait ei emandako (46) edota(47) eratorpene , halabeharre ko ehar objektudun perpausak ere a al lite ke,nahi eta, orduan, a alt eke geldituko lit atekeen ehar objektuarene inbestekotasuna .
20Nolanahi ere, ehar objektuaren komun tadura galera ehat -mehatdeskribatu behar da, mendebaldeko euskalkietan duen hedapenaren berri i ateko-ikus Amundarain ( 1991 ), alokutiboetarako- .
Ergatibotasun Erdibitua, l-tasunen Erkabide Erdibitua
187
4 . Ergatibotasun Erdibitua, I-tasunenErkabide Erdibitua
4 .0 ATARIAN
Kasu Teoriari (Chomsk , 1993 ; Bobaljik, 1993) jarraiki,argumentuek [Espe , KMZ] gunea iristen dute I-tasunak erkat eko,eta Espe gune horretan bertan erka dit akete kasua nahi m-tasunak . Ildo honetan, euskara sistema ergatiboari lot en aio,predikatu iragangait eko perpausetan I<MZ2 indarturik, bai ABS baim2-tasunak erkat en direlako [Espe , I<MZ2] gunean . Predikatuiragankorreko perpausetan, bestalde, ERG nahi m 1 -tasunakilegi tat en dira [Espe , KMZ 1 ] gunean eta ABS ein m2-tasunak,[Espe , I<MZ2]n, sistema nom/akusatiboetan be ala e .
Baina I-tasunak e in erka daite ke beti Espe gune berean etaorduan, argumentuak bi Espe gunetara jot en du, -tasunakilegi tatu batetik eta kasua bestetik -baita King ( 1994), Lope(1995) edota L le (1996) ere-. Derit agun honi 1-tasunen ErkabideErdibitua, euskara subjektuak jasaten duena predikatu
188
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
iragankorreko perpausetan, baldin eta D Iragan nahi Alegia koa
bada, alegia, D [+iragan] bada, eta subjektua lehen edo bigarrenpertsona den bitartean, objektua hirugarren pertsona bada . Edo
bestela esanik, [+iragan] Dko aurkako [+/-pertsonal tasunetan dat a
I-tasunen erkaketaren erdibiketa . Erkabide erdibituko perpausak dira,
esaterako, nik hura gogoratu nuen, non gogoratu predikatu
iragankorraren D Iragana i atea gain, subjektua lehen pertsona deneta objektua, berri , hirugarrena .
Erkabide Erdibitua jasaten duten adi kiak era e berdinetara a aldu
ditu te euskal gramatikalariek . Antipasibat ea irit i aio (Heath,
1976), eta sistema ergatiboek erakusten duten Ergatibotasun
Erdibituarekin (Sil erstein, 1977 ; Di on, 1979, 1994) ere lotu i an da
(Trask, 1 977 ; Orti de Urbina, 1986), ohiko erdibiketa e badirudi ere
(Trask, 1979 ; Orti de Urbina, 1986) . Ergatiboaren Lekualdaketa
(Laka, 1 988) eman da, a kenik, datuon inguruko a alpenik
garatuena, baina Lakak (1988) e be ala, tasun morfologikoek
sortara ten ditu ten eratorpen sintaktiko bere ituei erreparatuko
diet Erkabide Erdibitua , adi kien baitako morfemen eraketa eta
hurrenkera bera ere, sinta ian isla eta a al daitekeela erakutsi . Era
berean, erdibiketa u tartu s . askeari (Di on, 1994) loturik dator (-
tasunen e ohiko erkabide hau .
1-tasunen erkaketa erdibit en da, halaber, m2-tasunak nahitaeerkatu behar direlako sistema ergatiboetan, baina predikatu
iragangait etan e e e, predikatu iragankorretan ere -baita L le
(1 996)-, eta Erkabide Erdibituko perpausetan predikatu
iragankorreko objektuak, e inbeste hirugarren pertsona denak, ABS
erka bade ake ere, m2-pertsona tasunik erkatu e in duelako [Espe ,
KMZ] gunean .
Ergatibotasun Erdibitua, I-tasunen Erkabide Erdibitua
189
I an ere, hirugarren pertsona, morfema e a edo o morfemaadiera ten den arren (Oregi, 1974 ; Trask, 1977 ; Euskalt aindia,1987 b ; Laka, 1908 ; Gome & Sain , 1995), 02-tasunak ilegi tat enditu ohiko erkabideko perpausetan, nik hura gogorat en dutperpausean, kasurako, baina e in ilegi ta dit ake ErkabideErdibitukoetan . Eta badirudi hirugarren pertsonak m2-tasunak erkadit akeela ageriko D morfemarik badago soilik, hau da, d, -, 1, b- D
morfemarik ageri bada ; D a aldu e ik, Erkabide Erdibitukoperpausetan be ala, hirugarren pertsonak e du m2-tasunik erkat en-dut s . nuen adi kiak Horregatik pentsa daiteke, hirugarrenpertsonak, [-pertsona] denak, Q2-tasunak erkatu behar dituela De markatua denean, alegia, [-iragan] denean soilik, baina Dmarkatua bada, hots, [+iragan] bada, hirugarren pertsonak e duJ2-tasunik erkatu behar, areago e in erka de ake .
Erkabide Erdibituko perpausetarako, ohiko egitura baino(Chomsk , 1993, Bobaljik, 1993), KMZ buruetarik bat AS a alaren(Larson, 1988) mendean e arriko dut, ehar objektudun predikatuiragankor nahi iragangait etarako egin dudan be ala (Collins &Thrainsson, 1993 ; Lope & Austin, 1995) . Baina objektuak,hirugarren pertsona denak, e in erkatuko du ABS baino mendekoKMZ2 buruarekin batera . Objektuak, bera , f-pertsona tasunikilegi tatu e in duene , subjektuak berak erkatuko du m2-pertsona
tasuna . Horretarako, AS a ala baino gorago indartuko den KMZburuaren Espe gunea iritsiko du lehenik, m2-tasuna erkatu bertan,eta Dren Espe gunea bigarrenik, ERG kasua ilegi tat ekotan-Erkabide Erdibituko perpausetan [Espe , D] gunea iritsi beteko daIslapen Hatsarre Zabaldua (Chomsk , 1993 ; Bobaljik, 1993, Boba jik& Carnie, 1992)- . Honela e, bada, subjektuaren 1-tasunen ohikoerkabidea urratuko da, bi Espe gunetan erdibitu , [Espe , KMZ]batetik eta [Espe , D] bestetik.
190
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
Ondokoak dira kapitulu honetan ehar erabiliko ditudan a tergaiak
eta atale ataleko eraketa . Lehenik (4 .1 ), Ergatibotasun Erdibitua
sortara de aketen iri pideak aipatu eta adibidee erakutsiko ditut,
tipologiaren ekarriari lotu (Sil erstein, 1977 ; Comrie, 1978, 1981 a ;
Di on, 1979, 1994) . Bigarrenik (4 .2 .1), euskararen kasu sistema
i ango dut a tergai, sistema ergatiboa e e e, enbakiaren arabera
(Di on, 1994), sistema neutroa (Comrie, 1981 a) ere badela
erakusteko . Komun taduraren berri emango dut ondoren (4 .2 .2),
eta aurkako [+/-pertsona] tasunetan (Ben eniste, 1971) oinarritu ,
sistema ergatiboa urratu eta nom/akusatiboa baino (Trask, 1977 ;
Orti de Urbina, 1986), sistema neutroa erat en dela erakutsiko dut.
Amaieran (4.3 ), sistema ergatiboa urrat en diten adi kien gainean
bere iki, Erkabide Erdibituaren hipotesia e arriko dut .
Hipotesiaren atalkako garapenean, argumentuak kasua eta m-
tasunak beti gune berean e in erka dit akeela erakutsiko dut lehenik
(4.3 .1 ); objektuak AS a alaren mendean ABS erka bade ake ere, m2-
tasunik erka e in de akeela erakutsiko dut bigarrenik, ilegi tatu
gabeko 42-tasuna subjektuak berak erkat en duela proposatu
(4 .3 .2) . Eta hirugarrenik (4 .3 .3) a alduko dudane , subjektuak AS
a ala baino gorago indarturiko KMZren Espe gunea iritsiko du
bertan m2-tasunak erkatu batetik eta [Espe , D] ondoren, ERG
ilegi tatu a kenean .
4 .1 SISTEMA ERGATIBOAK, SISTEMA ERDIBITUAK
Hi kunt a ergatiboak, sistema ergatiboari erabat lotu beharrean,
sistema nom/akusatiboari ere lot en ai kio, Ergatibotasun Erdibitua
erakutsi (Sil erstein, 1977 ; Comrie, 1978, 1981 a; Di on, 1979,
1994) . Horregatik, sistema erdibituak irit dakieke hi kunt a
Ergatibotasun Erdibitua, i-tasunen Erkabide Erdibitua
191
ergatiboei, euskarari derit adan be ala -baita Trask (1977) ; Orti deUrbina (1 986)- .
Euskara enbakiak erdibit en du kasu markapena sistemaergatibo eta sistema neutroen artean (Comrie, 1981 a), etakomun tadura, deskribapen soilean, bederen, sistema ergatiboarie e e, sistema neutroari ere jarrait en aio aurkako [+/-pertsona]tasunetan oinarriturik . Sistema neutroa derit at S, AG eta 0berdint en dituenari, sistema nom/akusatibo edota ergatiboena pisistemat at hartuko dudana .
A alpen mailan, bestalde, Ergatibotasun Erdibitua e , 1-tasunenerkaketa erdibit en duten adi kie mint atu behar da l, alegia,Erkabide Erdibitua , euskararen erdibiketa u tartu s. askea (Di on,1994) darabilgunean . Nolanahi ere, Ergatibotasun Erdibitua irit i
i an dena enbait iri pideri egot i aio, hala nola, ISen i aerasemantikoari, Denbora edota Aspektuari eta Perpaus nagusi s .mendeko perpausei. Dakusagun iri pide iri pide .
4 . 1 . 1 ISen i aera semantkoa
Hi kunt a ergatiboek ISen i aera semantikoaren arabera erdibide akete kasu nahi komun tadura sistema . Sil ersteinen (1 977)aburu -baita Di on (1979, 1994)-, (1) a piatalera dakardanEgiletasun Hierark an lehen pertsonako i enordaina (I) da egileena,bigarren eta hirugarren pertsonako i enordainek jarraiturik .Jasaleenak dira, bestalde, eskuinetatik hasi gero, I arruntbi igabeak, beraien ondotik I arrunt bi idunak eta hurrengoekondoren .
192
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
(1 )
1 lord 2 lord 3 lord I Bere i
I Arrunt[+gi a][+bi idun][-bi idun]
<Egileago
Erdibiketa ISen arabera jasaten duten hi kunt etan, e kerretakoISei sistema nom/akusatiboa e arri ohi aie eta eskuinetakoei, aldi ,
ergatiboa, eta djirbalera da honen erakusgarri (Di on, 197 9, 1994) .
Djirbalera, sistema nom/akusatiboari lot en aio lehen eta bigarren
pertsona i enordainetan, hau da, -o morfema predikatu
iragankorreko ein iragangait eko subjektuetarako s .-na morfema
predikatu iragankorreko objekturako-; gainerakoetan sistema
ergatiboa da, alegia, -ngu morfema predikatu iragankorreko
subjekturako s . -o morfema, predikatu iragangait eko subjekturako
nahi predikatu iragangait eko objekturako. Dakusagun (2)
a pitalean .
(2)
i .
AG
-o
-ngu
-ngu
-ngu
ii .
S
-o
-o
-0
-oiii .
0
-na
-o
-o
-o1/2 lord
3 lord
I Bere I Arrunt
Euskal komun tadura sistemaren eraketa ere iri pide honi lotu
diote Traskek (1977) nahi Orti de Urbinak (198G), erdibiketa lehen
eta bigarren s . hirugarren pertsonen aurkakotasunean oinarrit en
delako . I an ere, lehen eta bigarren pertsonei [+pertsona] irit irik, eta
hirugarren pertsonari, berri , [-pertsona] (Ben eniste, 1971 ),lehen/hirugarren eta bigarren/hirugarren, hau da, aurkako [+/-pertsona] tasunetan dat a komun taduraren erdibiketa predikatuiragankorreko perpausetan : sistema e da pertsona tasun bereko
ISetan erdibit en, e lehen/bigarren e ta hirugarren/hirugarrenaurkarietan erei, (4 .4 .2) atalean erakutsiko dudan be ala . Nolanahi
Ergatibotasun Erdibitua, 1-tasunen Erkabide Erdibitua
1 93
ere, Orti de Urbinak (1986) dioene , Egiletasun Hierarkiarenaraberako erdibiketa argumentuetan beraietan ageri ohi da, ekomun tadura sisteman bertan .
Era berean, erdibiketa u tartu s . askea ere jasaten du euskarak,Di onek (1994) ISren araberako erdibiketaren a pisailt at hart enduena, eren argumentu askeen markapena sistema ergatiboarijarrait en aion bitartean, argumentuok komun tat en ditu tenmorfema u tartuak ergatiboa e den sistema bate erat en baitira .Edo bestela esanda, kasu sistemak S eta 0 berdindu eta AGtikberei ten dituen arren, komun tadura sistemak S eta AG baterat enditu . Georgierak, halaber, era honetako erdibiketa jasaten du AoristoSailean (King, 1994 ; L le, 1996) .
Zenbakiak ere erdibi de ake sistema . Kalaw lagaw aera 4 ,kasurako, (3) taulara dakardan be ala erat en da enbakiarenarabera (Comrie, 1981 a, 1981 b; Di on, 1994) .
(3)
lord
I
I Arrunt
singularra AG s . S s . 0S=AG s . 0 S=O s, AG
dualaAG=S=O
plurala
AG=S=O
AG=S=O
Taulan ikus daitekeene , singularrean pluralean bainoberei garritasun haundiagoa dago kalaw lagaw aera , eta Di onekdioene (1994), oro har, berei garritasun gorena erakusteko joeradute singularreko i enordainek . Arabanerak (Hego-Australia),esaterako, hiru forma e berdin darabil singularreko i enordainetan S,AG eta Orako, baina pluraleko i enordainetan S eta AG berdint en
194
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
dira, Otik berei irik -ikus baita Di on (1980), proto-australierarako- .
Nedjalko ek ( 1979) dioene , bestalde, t ukt iera 5 ergatibotasuna
iraunkor edo erregularragoa da pluralean singularrean baino .
Euskara ere enbakiaren arabera bi sistema berei daiteke,
ergatiboa bata, singularrean ematen dena, S eta AG berdindu eta
Otik berei ten dituena, eta neutroa bestea, pluralean erat en dena,
S, AG eta 0 berdindu (Comrie, 1981 a). Ildo honetan, euskara ere,
aldakortasun haundiagoa dago singularrean pluralean baino, (4 .4 .1 )
atalean erakutsiko dudan be ala .
4.1 .2 D edota ASP
Hi kunt a ergatiboak, halaber, D edota ASPren arabera bana
daite ke sistema e berdinetan, eta D/ASPren araberako erdibiketan,
Iraganekoak e diren adi kiei edota ASP e burutukoei sistema
nom/akusatiboa dagokien bitartean, Iraganekoei edota ASP
burutukoei sistema ergatiboa e arri ohi aie (Di on, 1979, 1994) .
Maiera Yukatekoak (Reifler Bricker, 1977), eta, oro har, maiar
hi kunt ek ASPren arabera erdibit en dute komun tadura sistema :
predikatu iragangait eko subjektuak A saileko i enordainak
darabilt ate ASP e buruturako, hau da, predikatu iragankorreko
subjektuetarako erabilt en diren berberak, eta B sailekoak
darabilt ate, berri , ASP buruturako, predikatu iragankorreko
objektuak komun tat eko i enordainak, alegia . Honela e, bada,
sistema nom/akusatiboa erat en da ASP e burutuan eta ergatiboa,
berri , ASP burutuan . Gorago -(1 .1 .2) atala- esan dudan be ala, A
Saileko morfemak dira maiar hi kunt etan 1-tasunak islat en
ditu tenak eta B Sailekoak, aldi , m2-tasunen isla .
Ergatibotasun Erdibitua, l-tasunen Erkabide Erdibitua
195
Ondora (4) dakart maiera ukatekoaren taal 'etorri' predikatua
ASP e burutuan jokaturik, singularreko lehen, bigarren eta
hirugarren pertsonetarako . A Saileko morfemak dira predikatu
iragangait eko subjektua komun tat en dutenak ASP e burutuan .ASP e burutuari dagokion sistema, bera , nom/akusatiboa da .
(4)
A Saila (m 1 ) : ASP [-burutu]
k in t alk-1 s, 1 -t al
'Ni nator'
ii .
k a t'aal
k-2s 1-t al
'Zu ato '
iii .
k u t al
k-3s 1 -t al
'Hura dator'
T al 'etorri' predikatua bera dakart berriro (5) adi kietara, ASPburutua jokaturik -h morfemak adiera ten du ASP burutua predikatu
iragangait etan-. Adi ki hauetan (5), A Sailekoak baino, B Saileko
morfemak dira predikatu iragangait eko subjektua komun tat en
dutenak . Eta predikatu iragankorreko subjektuak A saileko morfeme
adiera ten direne , sistema ergatiboa erat en da ASP burutuan .
196
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
(5) B Saila ( 2) : ASP [+burutu]
h t al-enh-t al-1 s,2
'Ni etorri nint en'
ii .
h taal-ecJ
h-t al-2sm2
'Zu etorri inen'
iii .
h t al-
h-t al-3s 02
'Hura etorri en'
Lakak (1995) aise a alt en ditu D eta ASPren araberako erdibiketak
kasu sistemetan . Gogan i an, lehenik eta behin, Lakaren (1995)
aburu , hi kunt ak indarreko kasuaren arabera berei ten direla, e
indarreko KMZ buruaren arabera (Chomsk , 1993 ; Bobaljik, 1993) .
Nolanahi ere, predikatu iragangait eko perpausetan banat en dira bi
sistemak: batetik hi kunt a nom/akusatiboak, Dren kasua (I< D/NOM)
indart en dutenak, eta bestetik, hi kunt a ergatiboak, ASPren kasua
(K p/ABS) indart en dutenak 7 .
Aint at i an, bigarrenik, D eta ASPren araberako erdibiketa jasaten
duten hi kunt etan kasuaren eha tapen e berdine a alt en dela
erdibiketa, hau da, indarreko kasua edo kasu tasun ahula , Lakaren
beraren hit etan . Ildo honetan, hindiera , kasurako, non ASP
e burutuko kasu sistema nom/akusatiboa den eta ASP burutukoa,
berri , ergatiboa (Mahajan, 1995), ASP buruaren kasu tasunaren
eha tapena berei daite ke hi kunt a beraren bi sistemak .
Ergatibotasun Erdibitua, I-tasunen Erkabide Erdibitua
197
Lakaren irit i , ASP e burutuak e du indarreko kasu tasunik, kasu
tasun ahula baino, eta horregatik, sistema nom/akusatibo daeratort en dena . ASP burutuak, bere aldetik, indarreko kasua du, eta
kasu hori da predikatu iragangait eko perpausetan erkat en dena,
sistema ergatiboa eratu 8 . Autoreak dioene , georgiera ere Aoristo
Sailak ASP burutua duela pentsatu gero (Holisk , 1981 ; King, 1994),
indarreko kasu tasuna egot dakioke ASPri, horre etik eratorri sail
hartako kasu sistema ergatiboa .
Bestalde, kasua eta m-tasunak berdinduko bagenitu, Lakaren ildo
berean a al gene ake, agian, baita komun tadura sistemaren
erdibiketa ere, maiera ukatekoaren ASP e burutuko (4) adi kietan
ASPk kasu tasun edota m2-tasun ahula duela proposatu eta ASP
burutuko (5) adi kietan, berri , indarreko kasua edota 02-tasuna .Ondorio , sistema nom/akusatiboa eratuko lit ateke ASP e burutuan
(4) eta ergatiboa, aldi , ASP burutuan (5) .
Baina e dirudi kasu eta m-tasunak batera daite keenik beti .Georgiera (King, 1994 ; L le, 1996), kasurako, Aoristo Sailean kasu
sistema ergatiboa den arren, komun tadura sistema nom/akusatiboa
da, hau da, kasuak S eta 0 berdint en dituen bitartean,komun tadurak S eta AG baterat en ditu, erdibiketa u tartu s .askeari (Di on, 1994) lotu . Eta euskara ere komun tadura sistemak
erdibiketa jasaten duen adi kietan, kasu sistema e da erdibit en eta
ergatiboa i aten jarrait en du . Bera , kasua eta m-tasunak e in
batera badaite ke, Lakaren hipotesiak D edota ASPren araberako
erdibiketa a al de ake baina e in erator de ake georgieraren
erdibiketa u tartu s . askea .
Ildo honetan, Lakak ( 1995) e be ala, nahitae koa derit at I<MZ
buruak berei teari, kasua eta 0-tasunak e in erka baitaite ke beti
Espe gune berean . Hori e da, hain u en, Erkabide Erdibitua
198
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
derit adanaren abiaburua, L lek (1996) -eta baita, hein batean,
Kingek ( 1994) ere- georgierarako darabilen bera : argumentuek
beraien 1-tasunen erkabidea erdibi de akete, kasua ilegi tatu batetik
eta 0-tasunak bestetik .
Orain arte D edota ASPren erdibiketa i an dut mint agai, eta
euskararen erdibiketa Dk eragiten ote duen galde daiteke . I an ere,
komun tadura sistemaren erdibiketa aurkako [+/-pertsona] tasunei
e e e, Dri ere egot i aio, sistema e baita erdibit en Iraganean nahi
Alegia koan baino, hau da, [+iragan] Dn baino . Dena den, Traskek
(1979) dioene , e dirudi hi kunt a ergatiboek bi iri pideen araberako
erdibiketarik jasaten dutenik . Eta gainera, euskara D balit
komun tadura erdibituko lukeena, e luke ohi be ala erdibituko,
Iragana edota ASP burutua sistema ergatiboari egokit en aiolako
eta Iraganekoak e diren adi kiak edota ASP e burutukoak, berri ,
sistema nom/akusatiboari -horra hor, maiar hi kunt ak- . Baina
euskara sistema ergatiboa Iraganean bete baino, bertan urrat en
da (Orti de Urbina, 1996, Laka, 1988) .
Horregatik, e diot Dri berari erdibiketa egot iko, baina Dk badu
Erkabide Erdibituarekiko harremana, edo hobe esanda, badu
nolabaiteko lokarria hirugarren pertsonako objektuaren m2-tasunen
ilegi tapenarekin . Hirugarren pertsonak, beste bi pertsonek e
be ala, m2-tasunak erkatu behar ditu nahitae , D e markatua bada,
hau da, predikatu iragankorreko objektua [-pertsona] i anik, D [-
iragan] bada, baina D [+iragan] bada, aldi , objektuak e du 2-
tasunik erkat en, erdibiketa eragine . Dena den, aint at i an,
objektuaren [-pertsona] tasuna subjektuaren [+pertsona] tasunaren
aurkari i an behar duela erdibiketa gerta dadin . Geroago -(4.2 .2) eta
(4 .3 .3) atalak- it uliko nai honetara .
Ergatibotasun Erdibitua, 1-tasunen Erkabide Erdibitua
1 99
4.1 .3 Perpaus nagusiak s, mendekoak
Maiar hi kunt etan, a kenik, dagoeneko aipaturiko ASPren
araberako erdibiketa gain, perpaus nagusi eta mendekoen arteanere erdibit en da markapen sistema . Englandek (1 983) dioene ,mamera sistema ergatiboari loturik ere, denbora ko mendeko
perpausetako argumentu gu tiak f1-tasunak islat en ditu ten Asaileko morfeme komun tat en dira . (6 .i) mendeko perpausarenpoon 'heldu' predikatua iragangait a bada ere, t- hirugarren
pertsonako A saileko morfemak komun tat en du subjektua ; (6 .ii)
predikatu iragankorreko mendeko perpausean, predikatuiragankorreko subjektua nahi objektua A morfeme komun tat endira : objektua, t- morfema eta subjektua, berri , -q- morfema .
(6) n-chi ooq' t-poon k -t uu7prog-3p1 4, negar 3s, 1 -heldu 3p1-ama
'Haiek negarre euden, beren ama heldu enean'
ii .
ok
qo
t aalaj-al
okgero 1 pl42 po ik egon-ahal -ean
t-q-il
u7j
t-e
ool t-e
17t al3s, 1-1 pl ur 1 -ikus
liburu 3s-ed hit
3s-edl tahuakan
'Gu po ik egongo gara, I tahuakaneraren hi tegia
ikusten dugunean'
Ondoko taulara dakart at perpaus nagusi eta mendekoena pistema biak (7) . Perpaus nagusiko adi kien komun tadura sistema
ergatiboari lot en ba aio ere, mendeko perpausetako adi kiena e da,Englanden aburu , sistema nom/akusatiboa, sistema neutroa baino,hau da, predikatu iragankorreko subjektu eta objektua nahi
200
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
predikatu iragangait eko subjektua berdint en dituena, m 1 -tasunakislat en ditu ten A morfeme .
Mendeko perpausetako sistema nom/akusatiboa balit , predikatuiragankorreko objektua, subjektuak e be ala komun tatuko lit ateke .Sistema neutroa da (Comrie, 1981 a), hain u en ere, sistemaergatiboarekin batera aurkit en dena euskararen kasu fle ioan, etabaita, hein batean, komun taduran ere, predikatu iragankor etairagangait eko subjektuak nahi predikatu iragankorreko objektuabilt en ditu-eta . Euskara , bera , sistema ergatiboa e dena, neutroada, sistema ergatibo edota nom/akusatiboaren (Trask 1977 ; Orti deUrbina, 1986) a pisistemat at har daitekeen arren . Euskararen kasunahi komun tadura sistemak ondoko atalean (4 .2) i ango dituta tergai .
4 .2 EUSKARA, SISTEMA ERDIBITUA
Euskara hi kunt a ergatiboa da kasu fle ioan nahi komun tadurasisteman : predikatu iragangait eko perpausetan ISk [Espe , KMZ2]gunea iritsi eta bertan erkat en ditu bere 1-tasunak, hau da, m2-tasunak eta Ak dakarren kasua, ABS kasua, hain u en . Halere,sistema ergatiboa den heinean, sistema erdibitua ere bada(Sil erstein, 1977 ; Comrie, 1978, 1981 a; Di on, 1979, 1994) .
Euskarak enbakiari loturiko erdibiketa jasaten du kasu fle ioan(4 .2 .1) eta bi komun tadura sistema ere berei ten du aurkako
(7) AG 0 SPerpaus nagusia m 1 02 12Mendeko perpausa 01 4) 1 01
Ergatibotasun Erdibitua, 1-tasunen Erkabide Erdibitua
pertsona tasunen arabera, sistema ergatiboa batetik eta sistema
neutroa (Comrie, 1981 a) bestetik . Zenbakiari loturiko sistema
neutroa sistema ergatiboaren a pisistemat at har daiteke eta
komun tadura sisteman erat en dena, berri , sistema
nom/akusatiboaren a pisailt at (Trask, 1977 ; Orti de Urbina, 1986)
(4 .2 .2) . Datuen deskribapenari lotuko nat aio atal honetan ehar .
4.2 . 1 Kasu fle ioa euskara
Euskara , Ergatibotasun Erdibitua hausnartu duten autoreek
(Heath, 1976 ; Trask, 1977, 1979 ; Orti de Urbina, 1986 ; Laka,
1988) komun tadura sistema i an dute mint agai, baina e diote
behatu, ordea, kasu fle ioan ematen den erdibiketari . I an ere,
enbakiaren araberako erdibiketa (Di on, 1979, 1994) aurki daiteke
euskara , eren sistema ergatiboari erabat lotu beharrean, sistema
neutroari ere jarrait en bait aio pluralean, alegia, predikatu
iragankor eta iragangait eko subjektuak nahi predikatu
iragankorreko objektua baterat en dituenari (Comrie, 1981 a) .
lak e e e, i enordainak ere sistema ergatiboari lot en ai kio
euskara . Ondoko perpausetan (8), kasurako, ni i enordaina dugu
etorri predikatu iragangait eko subjektua (8 .1) eta (8 .ii) perpauseko
objektua bera . (8 .ii) perpausean, bestalde, uk i enordaina ageri da,
predikatu iragankorreko subjektua, alegia .
(8)
i .
Ni
etorri
nai
S-ABS etorri 1 0 2-i an
Zuk
ni
ikusi nau uAG-ERG
O-ABS
ikusi 1 1 2-edun-2, 1
201
202
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
Ondokoak dira (9) singularreko lehen, bigarren eta hirugarren
pertsona i enordainak predikatu iragankorreko subjektu, predikatu
iragangait eko subjektu eta, a kenik, predikatu iragankorreko
objektuetarako . Hiru pertsona i enordainak sistema ergatiboaren
arabera eraturik daude .
(9)
AG
Nik
Zuk
Hark
ii .
SNi
Zu
Hura
iii .
01 lord
2 lord
3 lord
Zenbakia plurala bada, ostera, besterik da aurkit en den
a pisistema . Gato en ondoko adibideetara (10) . Ha ek dugu pluraleko
hirugarren pertsona, predikatu iragangait eta iragankorreko
subjektuetan ein predikatu iragankorreko objektuan .
(10)
Haiek
etorri diraS-ABS etorri 3 2/D-i an
ii .
Haiek
haiek
egin ditu teAG-ERG O-ABS egin 3 2/D-pI-edun-pl-3 0
(10 .i) predikatu iragangait eko subjektua nahi (10 .ii) predikatu
iragankorreko subjektu eta objektua haiek i enordaina adiera irik
dato eta hauek eta horiek lehen eta bigarren graduko erakusleetan
ere, forma berbera adiera ten dira hiru argumentuak . Zenbakia
plurala denean, horta , e in berei daite ke hiru argumentuak etasingularreko sistema ergatiboaren arabera baino (9), sistema
neutroaren arabera erat en dira (1 1 ) .
Ergatibotasun Erdibitua, 1-tasunen Erkabide Erdibitua
203
(11)
AG
ii .
S
Hauek
Horiek
Haiek
iii .
0
Pluraleko bigarren pertsonan, halaber, e da forma bakar batbaino hiru argumentuetarako, pluraleko lehen pertsonarako sistemaergatiboa den arren, (12) taulan ikus daitekeen be ala .
(12)
AG
Guk
ii .
S
Zuek
HaiekGu
iii .
01 lord pl
2 lord pl
3 lord pl
Badirudi, orduan, euskara kasu sistema ergatiboa nagusit enbada ere, enbakiari loturiko sistema neutroa aurki daitekeelapluraleko bigarren eta hirugarren pertsona i enordainetan, etasistema neutroa derit at, predikatu iragankorreko nahiiragangait eko subjektuak e e e, predikatu iragankorreko objektuaere berdint en dituelako .
Era berean, pluraleko len fle ioari dagokionean, e dago predikatuiragangait eta iragankorreko subjektuen artean berei kunt arik ebi kaiera e gipu kera . Honetan ere, pluralaren araberako sistemaneutroa eratu da, ( 13) perpausetan be ala .
204
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
(13)
Alabak
etorri diraS-ABS etorri 302/D-i an
ii .
Alabak
baserria
erosi dabe
AG-ERG
O-ABS
erosi 302/D-edun-pl-30 1
Euskara , bera , enbakiak sistema ergatibotik berei daitekeen
sistema neutroa dakar pluraleko (Setara . Honaino datuen
deskribapen soila, baina datuok a aldu ere a alduko badira, honako
galderari erant un behar aio, alegia, enbakiaren araberako
a pisistema neutroko argumentuek, sistema ergatibokoek e be ala
erkat en duten kasua, edo bestela esanik, datuen deskribapen
soilean, sistema neutroa, sistema ergatibo nahi nom/akusatibotik
berei daitekeen arren, estatus teorikorik baduen a alpenean .
Bada, e dirudi sistema neutroak gainerako bi sistemen estatusa
duenik Kasu Teorian, hau da, pluraleko hiru argumentuak
isomorfikoak i anik ere, e dirudi Espe gune berean erkat en direnik
-intui io sistema neutroari irit bailekioke hiru argumentuek kasua
Espe gune berean erkat en dutenari- . Ene irit i , sistema neutroa
sistema ergatibo edo nom/akusatiboaren a pisistema da : pluraleko
sitema neutroa sistema ergatiboaren a pisaila da eta komun tadura
sistemak erat en duena, berri , nom/akusatiboarena . Bestalde,
subjektu eta objektuen arteko aurkakotasuna ere ematen da
a pisistema honetan, komun tadura aint at hartu erakus daitekeen
be ala .
I an ere, predikatu iragankorreko subjektu eta objektuak
isomorfikoak diren arren, era e berdine komun tat en dira adit ean .
Dakusagun ( 14) perpausetan .
Ergatibotasun Erdibitua, l-tasunen Erkabide Erdibitua
205
(14)
Zuek
etorri areteS-ABS etorri 2 02-i an-pl
ii .
Nik
uek
ikusi aitu tetAG-ERG
O-ABS ikusi 202-pI-edun-pl-1 m
iii .
Zuek
baserria
erosi du ueAG-ERG
O-ABS
erosi 3m2/D-edun-pl-3,
Zuek, pluraleko bigarren pertsona i enordaina m2-tasunak islat endituen - pertsona morfema komun tat en da adit ean predikatuiragangait eko subjektua ( 19 .0 nahi predikatu iragankorrekoobjektua denean (1 4 .ii), baina predikatu iragankorreko subjektuadenean (14 .iii), 0 1-tasunak erkat en ditu - u(e) at i kia dela bide .
Kasua eta m-tasunak Espe gune bakarrean ilegi tatuko badira,uek pertsona i enordain bakarra egonik ere, [Espe , KMZ 1 ] gunean
erkatu behar ditu kasua ein m 1-tasunak predikatu iragankorrekosubjektua denean eta [Espe , I<MZ2] gunean, berri , predikatuiragankorreko objektua denean ; eta uek predikatu iragangait ekosubjektuak ere, - aurri kia komun tat en denak, [Espe , I<MZ2]gunean erkatu behar ditu kasua nahi m2-tasunak, predikatuiragankorreko objektuak be ala e .
Dena den, I-tasunak beti Espe gunean berean erka e inbadaite ke, agian e da iri pide aski sendoa, sistema neutrokoargumentuen kasua komun taduraren bide a alt ea . Sinta iamorfologiaren isla bada, gainera, eta euskara e e e, beste sistemaergatiboetan ere honelako e a pisistemak erat en badira pluralean,I<asu Teoriak enbaki tasunen arabera ere eratorpen bere ituak eote dauden hausnartu behar du, eta, agian, I<MZ bera enbaki etapertsona komun tadurarako buruetan berei i ere (Rigau, 1991,
206
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
1995) . Ildo honetan, enbaki tasunen araberako erdibiketa a aldukoe badut ere, ene irit i , aurkako [+/-pertsona] tasunek ErkabideErdibitua sortara ten dute euskara , datuak deskribatutakoan, (4 .3)atalean erakutsiko dudan be ala,
4.2.2 Adit komun tadura euskara
Euskara sistema ergatiboa da baita adit komun taduran ere :predikatu iragankorreko subjektuak 0 1 -tasunak erkat en ditu [Espe ,I<MZ 1 ] gunean eta objektuak, bere aldetik, J2-tasunak [Espe , I<MZ2]gunean, baina predikatu iragangait eko perpausetan, I<MZ2indarrean dagoela, m2-tasunak dira argumentuak erkat en dituenak(Chomsk , 1993 ; Bobaljik, 1993) . Euskara bi pertsona morfemasailek islat en ditu te 0 1 eta m2-tasunak, ( 15) taulara dakardanbe ala 10 .
(15)
m2-tasunak
m 1-tasunakni
n-
-thi
h-
- /-n
gu
g-
-guu/ uek
-
- u
Pertsona morfema haueta gain, pluralgileak ere darabilt agu baipluraleko lehen pertsona morfemarekin batera -goa , esaterako,non g- pertsona morfema gain, - pluralgilea ere darabilgun- baisingularreko eta pluraleko bigarren eta hirugarren pertsonakberei teko ere .
Ergatibotasun Erdibitua, l-tasunen Erkabide Erdibitua
207
Bigarren pertsonari dagokionean, esaterako, ara s . arete edooa s . oa te pareak ditugu, non pluraleko bigarren pertsona -te
pluralgilea berei ten den singularretik, edota dakar u s . dakar uebikotea,-e pluralgilea berei ten dena . Gogoan i an, dena den, oaadi kia singularreko bigarren pertsonari badagokio ere, bere pluraladela, eta horregatik ageri dela - pluralgilea . Singularreko etapluraleko hirugarren pertsonak ere -t a, - , -it-, - ki- pluralgileebanat en ditugu, ondoko bikoteetan be ala, doa s, doa ; dabil s .dabilt a; dut s . ditut; diot s, di kiot,' edota dabil s . dabil ; dots . doda ; deutso s . deutso , bi kaiera -ikus, Euskalt aindia (1987,
b) .
Pertsona morfemek, halaber, predikatu iragankorreko adi kietanerakusten duten hurrenkera kanonikoa honako hau da (1 G),euskalkitik euskalkira aldat en e dena .
(16)
2-erroa4 1 1 1
Predikatu iragangait ekoetan m2-tasunak islat en ditu tenmorfemak ageri ai kigu soil-soilik, predikatu iragangait etan 02-tasunak baino erka e in baitaite ke : Nahitae ko KasuarenParametroari jarraiki (Chomsk , 1993 ; Bobaljik, 1993), ABS dasistema ergatiboetan nahitae erkatu beharreko kasua eta 42-tasunak dira, hain u en ere, ABS ilegi tat en den Espe guneberean erkat en diren I-tasunak . Ondora dakart morfemahurrenkera predikatu iragangait etan (17 ) .
(17)
t2-erroa
I an ere, 2-tasunen erkat eak berebi iko garrant ia du euskararenkomun tadura sistemaren eraketan : euskara , gainerako sistemaergatiboetan be ala e, m2-tasunak nahitae koak dira predikatu
208
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
iragangait eko perpausetan eta, ene aburu , 2-tasunak predikatu
iragankorreko perpausetan ere nahitae ilegi tatu behar dira .
L lek (1996) ere, georgieraren erdibiketa u tartu s . askea (Di on,1994) diharduenean, nahitae koa derit a 0-tasun sailetarik bati, edohobe esanik, KMZ buruetarik bati predikatu iragangait nahiiragankorreko perpausetan . Nolanahi ere, neu e be ala, Murasugiri(1992) lot en aione , NOM eta ABS berdindu batetik eta ERG etaAK bestetik, eta ABS [Espe , KMZ 1 ] ilegi tat en dela uste duene ,KMZ 1 da, bere uste , bi KMZ buruetarik nahitae koa dena georgiera
eta m 1-tasunak, horta , e inbeste ilegi tat en direnak .
Abiaburu teoriko e berdinengatik ere, L lerent at nahi niret at,
ABS kasuarekin batera erkatu ohi diren m-tasunak dira nahitae koakpredikatu iragangait ein iragankorreko perpausetan, hau da, J2-tasunak derit edanak. Hori e da, gainera, Erkabide Erdibituahipotesiaren gakoa, eren m2-tasunak erkatu e ik, e in erkatuko baita11 -tasunik .
(18)
i .
m2-tasunak nahitae koak sistema ergatiboetanii .
02-tasunak erkatu e ik, e in 0 1-tasunik ilegi ta
Areago, predikatu iragankorreko objektuak m2-tasunik ilegi ta e inbade ake, subjektuak berak erkatuko du 02-tasuna 12 .
(19)
Ok m2-tasunik erkatu e ik, AGk berak erkatuko
Eta hirugarren pertsona da, hain u en ere, m2-tasunik ilegi ta
e in de akeena Erkabide Erdibituko perpausetan, (4 .3) ataleanerakutsiko dudan be ala . Hirugarren pertsonak, bestalde, e duageriko marka morfologikorik, hau da morfemarik e a -o morfema -adiera ten da, lehen edota bigarren pertsona e be ala -ikus (15)
Ergatibotasun Erdibitua, I-tasunen Erkabide Erdibitua
209
a piatala- . Horta , perpaus jokatuko adi kien hastapenean ageri
diren d, , b- ein 1- morfemak e dira pertsona markak, enbait
euskalarik irit i dieten modura (Heath, 1976 ; Orti de Urbina, 1986 ;
Albi u, 1994), D markak bai ik (Oregi, 1974 ; Trask, 1977 ;
Euskalt aindia, 1987 b; Laka, 1988; Gome & Sain , 1995) .
Euskararen komun tadura, bestalde, [+/-iragan] D tasunen
(Albi u, 1994) arabera erat en da i 3, Orainean, alegia, D [-iragan]
tasuna eha ten denean sistema ergatiboa baita, baina Iragan eta
Alegia koan, hots, Dk [+iragan] tasuna duenean, sistema ergatiboa
urrat en da . Orainean sistema ergatiboari lotuagatik ere, Iragan
nahi Alegia koan, predikatu iragankorreko subjektua lehen edo
bigarren pertsona bada eta objektua, berri , hirugarren pertsona,
sistema neutroa da erat en da, hau da, predikatu iragankorreko
nahi iragangait eko subjektuak eta predikatu iragankorreko
objektua berdin komun tat en dituena . Euskara , bada, Dren
[+iragan] tasuna baino e in aurki daiteke sistema neutrorik, baina
sistemaren erdibiketa aurkako [+/-pertsona] tasunetan dat a, ene
uste , (20) a piatalean ikus daitekeen erara .
(20)
Sistema neutroa
D [+iragan] :
Iragan nahi Alegia koa
ii .
Aurkako [+/-pertsona] tasunak :
Lehen/bigarren s . hirugarrena
Euskara sistema ergatiboari jarrait en aio, orduan, predikatu
iragankorreko subjektua eta objektua [+/-pertsona] tasuna e in
berei daite keenean, hau da, einahi dela subjektuaren pertsona
tasuna, [+pertsona] edo [-pertsona] tasuna, objektuak ere pertsona
tasun bera badu, e da urratuko sistema ergatiboa . (21) a piataleko
210
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
predikatu iragankorreko perpausetan, (21 .ii) eta (21 .iii), perpausetan
subjektuak nahi objektuak [+pertsona] dute . D Oraina dugu perpaus
hauetan baina Iragan nahi Alegia koan sistema berari jarrait en
aio .
(21)
i .
Ni
Euskal Herritik
joan nai
ni-ABS
Euskal Herri-ABLT joan 1 0 2-i an
ii .
Zuk
ni
gogoratu nau u
u-ERG
ni-ABS
gogoratu 1 02-edun-20 1
iii .
Nik
u
gogoratu aitut
ni-ERG
u-ABS
gogoratu 202-edun-1 01
Singularreko lehen pertsona dugun perpausotan (21 ), n-
morfemak, 12 tasuna adiera ten duenak, predikatu iragangait eko
subjektua (21 .i) ein predikatu iragankorreko objektua (21 .ii)
komun tat en du, eta -t morfemak, m 1-tasunari dagokionak, bere
aldetik, predikatu iragankorreko subjektua (21 .iii) . (22) taulara
dakart at hiru argumentuak -e kerretara- dago kien morfema eta m-
tasunekin batera -eskuinetara- .
Goiko a piataleko (22) taulak sistema ergatiboa adiera ten du,
predikatu iragangait eko subjektua nahi predikatu iragankorreko
(22) AG [+pertsona]/O [+pertsonal
S (ABS) n-(12)
ii . 0 (ABS) n-(42)
iii . AG (ERG) -t ( 1 )
Ergatibotasun Erdibitua, I-tasunen Erkabide Erdibitua
211
objektua berdindu eta predikatu iragankorreko subjektutik berei ten
dituelako . Baina predikatu iragankorreko subjektuaren pertsona
tasuna [+pertsona] bada eta objektuarena, berri , [-pertsona],
sistema ergatiboa urrat en da Iragan ein Alegia koan, hau da,
[+iragan] Dko adi kietan . Dakusagun (23) perpausetan .
(23)
Ni
Euskal Herritik
joan
nint en
ni-ABS Euskal Herri-ABLT joan
1 2 -i an
ii .
Hark
ni
gogoratu ninduen
hura-ERG
ni-ABS
gogoratu 1 02-edun-3, 1
iii .
Nik
hura
gogoratu
nuen
ni-ERG hura-ABS gogoratu
1 2-edun
Goiko (23 .iii) perpausean, einetan subjektua [+pertsona] den eta
objektua, bere aldetik, [-pertsona], predikatu iragankorreko
subjektua i anik ere, n- morfema komun tatu da singularreko lehen
pertsona, eta bai predikatu iragangait eko subjektua (23 .i) bai
predikatu iragankorreko objektua (23 .ii) denean, n- morfema
berbera komun tatu da adit ean Ondora (24) dakart at datuok
taularaturik .
(24) AG [+pertsona]/O [-pertsona]
S (ABS) n- 2)
ii . 0 (ABS) n- 2)
iii . AG (ERG) n-(02)
212
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
Dagoeneko esan dudan be ala (4 .1), sistema nom/akusatiboa irit i
aio goikoari (Trask, 1977 ; Orti de Urbina, 1986), predikatu
iragangait eko subjektua (24 .i) eta predikatu iragankorreko subjektua
(24 .iii) baterat en dituelako, baina sistema nom/akusatiboak bi
argumentu horiek berdindu e e e, predikatu iragankorreko objektutik
berei i behar ditu . Horregatik derit at sistema neutroa, hiru
argumentuak berdint en dituena, alegia . Nolanahi ere, sistema
nom/akusatiboaren a pisistemat at har daiteke 1 4 , predikatu
iragangait eko nahi iragankorreko subjektuak baterat en dituelako,
baina e ohiko erkabidea eratorri behar da (23 .iii) perpausa .
Laburbildu , pertsona tasun bereko subjektu eta objektuek sistema
ergatiboa erat en duten arren, predikatu iragankorreko subjektua
[+pertsona] bada eta predikatu iragankorreko objektua, aldi , [-
pertsona], sistema ergatiboa urratu eta sistema neutroari lot en
aio komun tadura Iragan nahi Alegia koan, (25) a piatalean ikus
daitekeen erara .
(25)
i .
AG [+pertsona]/ 0 [+pertsona]
Sistema ergatiboa (AG s . S = O)
ii .
AG [+pertsona]/ 0 [-pertsona]
Sistema neutroa (AG = S = O )
Eta deskribapen soilean sistema neutroa derit adan horretan,
(23 .iii) erako perpausak dira e tabaidagai, Antipasibat ea 15 (Heath,
1976) edota Ergatiboaren Lekualdaketa (Laka, 1988) a tertu
direnak, eta Ergatibotasun Erdibituaren ildoan (Trask, 1977 ; Orti de
Urbina, 1986), 1-tasunen Erkabide Erdibitua a alduko ditudanak .
Amaitu aurretik, gato en, laburki baino e bada, Lakaren (1988)
Ergatiboaren Lekualdaketa iru kint era . Lakak dioene , adi kiak
Ergatibotasun Erdibitua, I-tasunen Erkabide Erdibitua
213
ondoko hiru baldint ak bete gero, alegia, e kutuko ABS -o ABS-i ane gero, lehenik, ageriko ERG bigarrenik, eta ageriko funt ioburua, hirugarrenik, ERG komun tadura, ABS gunean a alt en da .Ergatiboaren Lekualdaketa, bera , morfema bat gune hutseramugit ea da, mugimendu hori ageriko funt io buruek, hau da, -n eta-ke buruek ilegi tat en dutelarik .
Ergatiboaren Lekualdaketa , bada, nuen (23 .iii) adi kia a aldaiteke, dut adi kian e be ala, -n ageriko funt io buruak ERGmorfema leku aldara i duelako, baina Gome & Sain ek (1995)dagoeneko ohartara i duten be ala, de aket erako adi kietako -kefunt io buruak ERG leku aldara i behar lukeen arren, e du ne ake&nadi kiaren ant era mugiara ten . Horregatik, e dirudi ERGrenlekualdaketa Moduari egot dakiokeenik, Dri baino . ErgatiboarenLekualdaketak, halaber, e in a al dit ake banu erako adi kiak, nonageriko funt io bururik e badago ere, ERG leku aldat en den .
Lakaren irit i , bestalde, Ergatiboaren Lekualdaketa e damugimendu sintaktikoa ; areago, buru mugimendua, fonologikokieratorri -ERG, iritsi behar duen gunea hutsik badago bakarrikmugit en da, funt io burua agerian delarik- eta A-egituratik FFrabitartean kokat en da . Baina, ene aburu , Lakak ERGrenmugimendua derit ana KMZri berari eta Dren [+Iragan] tasunari oraio, eta konputa io sisteman bertan gertat en da adjunk ioa .Nolanahi ere, e nuke esango ERG leku mugit en denik, ErkabideErdibituaren esparruan, predikatu iragankorreko subjektuak 42-tasunak erkat en dituela bai ik, hau da, objektuak ohiko erkabideanilegi tatuko litu keen berberak . Dakusagun, bada, ene hipotesia .
214
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
4 .3 ERKABIDE ERDIBITUA ETA AS AZALAREN MENDEKO KMZ
Orain arte euskararen kasu eta komun tadura sistema i an dut
a tergai . Euskara , erakutsi dudan be ala, Iragan nahi Alegia koan
subjektua lehen edota bigarren pertsona bada, hirugarren
pertsonako objektuak e du 02-tasunik erkat en, eta subjektuak,
bera , ohikoak ai kion m 1-tasunak baino, 02-tasunak ilegi tat en
ditu .
Ohikoa e den erkabide hau e in erator daiteke Chomsk (1993)
eta Bobaljiken (1993) hipotesia , lehenik eta behin, objektuak ABS
kasua erkat en badu ere, 2-pertsona tasunik ilegi tat en e
duelako, eta bigarrenik, subjektuak, ERG ilegi taturik ere, objektuari
egot i gabeko 42-pertsona tasuna erkat en duelako . Subjektuak,
bestalde, bi Espe gune iritsi behar du, [Espe , KMZ] gunea 2-
tasunak erkat eko eta [Espe , D] ERG ilegi tat ekotan . Subjektuaren
1-tasunen erkabidea, bera , erdibitu egiten da bi Espe gunetan (King,
1994 ; L le, 1996) .
Erkabide Erdibituko perpausetarako, bi KMZ buruko egitura
proposatuko dut, baina bietarik bat AS a alaren (Larson, 1988)
mendean e arriko dut (Collins & Thrainsson, 1993 ; Lbpe & Austin,
1995), beste funt io buruak e arri diren be ala (Tra is, 1991, 1992) .
Mendeko KMZ buru honen Espe gunea da objektuak iritsiko duena,
bertan ABS kasua erkatu soilik . Subjektuak, bere aldetik, objektuak
ilegi tatu gabeko 2-pertsona tasuna jasoko du AS a ala baino
gorago indartuko den bigarren KMZ buruaren Espe gunean . Eta
Dren Espe gunera joko du a kenik, bertan ERG kasua ilegi tatu eta
Islapen Hatsarre Zabaldua bete (Chomsk , 1993 ; Bobaljik, 1993 ;
Bobajik & Carnie, 1992) .
Atal honetan ehar, m2-tasunak eta ERG Espe gune berean e in
erka daite keela erakutsiko dut lehenik (4 .3 .1 ) . Ondoren (4 .3 .2),
Ergatibotasun Erdibitua, 1-tasunen Erkab de Erdibitua
hirugarren pertsonaren [-pertsona] eta Dren [+/-iragan] tasunen
arteko harremana hausnartu eta Erkabide Erdibituko perpausen
egitura emango dut . A.maieran (4 .3 .3) subjektuari dagokionean
a tertuko dut D, [Espe , D] ere ERG kasua ilegi tat eko gunet at
hartu .
4.3 . 1 [Espe , KMZ] eta 1-tasunen erkaketa
Kasu Teoriak (Chomsk , 1993, Bobaljik, 1993) dioene -ikus (1 .2)
atala-, argumentuek [Espe , KMZ] gunea iristen dute 1-tasunak
erkat eko eta Espe gune horretant e erkat en ditu te kasua nahi m-tasunak, (26) a piatalean ikus daitekeen erara .
(26)KMZ"
[Kasu, f]
KMZ'
KMZ
215
Kasua A edota D buruei dagokiene eta -tasunak, berri , I<MZ
buruari, A edota D KMZ buru banari adjunktatu ilegi ta daite ke (-
tasunok I<MZren Espe gunean .
Euskara, bestalde, sistema ergatiboa da, predikatu iragangait eko
perpausetan I<MZ2 indarturik, argumentuak [Espe , KMZ2] gunea
iritsi behar duelako halabeharre . Honela e, bada, argumentuak ABS
ilegi tat en du, hau da, A I<MZ2ri adjunktaturik ilegi ta daitekeen
kasua . Baina argumentuak kasua e e e, gunean guneko 0-tasunak
ere erkatu behar ditu mugimendu guti iatsu bakoit ean : sistema
216
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
ergatiboetan ABS nahitae ko kasua den be ala e, m2-tasunak dirapredikatu iragangait eko perpausetan nahitae erkat en direnak 1 6
eta sistema nom/akusatiboetan, aldi , m 1-tasunak .
Era berean, predikatu iragankorreko perpausetan, einetansistema nom/akusatiboa eta ergatiboa e in berei daite keen, bi KMZburuak indarrean daudelarik, subjektuak ERG/NOM ein 0 1-tasunakerkat en ditu [Espe , KMZ 1 ] gunean eta objektuak, bere aldetik,ABS/AK ein m2-tasunak [Espe , I<MZ2]n . Dakusagun (27) eta (28)a piataletan . A KMZ2ri adjunktatu ondoren, ABS nahi 02-tasunakilegi tatuko dira KMZ2ren Espe gunean. Dakusagun (27)an .
(27)
(28)
KMZ2'
[ABS, f2]
KMZ2'
AS
[Ai,KMZ2]
IS1
A'
IS2
ti
KMZ1"
[ERG, fl] KMZ1'
D^ [Di,KMZl]
ti
Eta D KMZ 1 i adjunktaturik, ERG eta 0 1-tasunak KMZ l en Espegunean (28) .
Ergatibotasun Erdibitua, 1-tasunen Erkabide Erdibitua
Euskara , gorago (4 .2) nioen be ala, bi komun taduramorfemetatik lehenak 02-tasuna islat en du eta bigarrenak, m 1-tasuna, eta predikatu iragankorreko perpausetan bi morfemekkomun tat en ditu te subjektua eta objektua . Areago, biargumentuak adi kian komun tatu e ik, perpausa e gramatikala da .Gato en, bada, (29) perpausetara (21) a piataleko berberetara .
(29)
i .
Ni
Euskal Herritik
joan naini-ABS
Euskal Herri-ABLT joan 1 m 2-i an
ii .
Zuk
ni
gogoratu nau uu-ERG
ni-ABS
gogoratu 1 m2-edun-2 m 1
iii .
Nik
u
gogoratu aitutni-ERG
u-ABS
gogoratu 202-edun-1, 1
Perpausotan bi morfemek adiera ten dute singularreko lehenpertsona, n- eta -t morfemek . Demagun n- morfema, m2-tasunaridagokiona, [Espe , KMZ2] gunean erkat en dela ABSrekin batera,predikatu iragangait eko subjektua (29 .i) nahi predikatuiragankorreko objektua (29 .ii) denean . Demagun, halaber, -tmorfema, alegia, 4) 1-tasunaren adiera garri morfologikoa nahi ERG[Espe , KMZ 1 ] gunean erkat en direla, singularreko lehen pertsonapredikatu iragankorreko subjektua denean (29 .iii) . Espe gune berada, diodan berriro, kasua ein m-tasuna ilegi tat en diren gunea .Datu hauek (30) a piatalera dakart at taularaturik .
(30)
S/O ABS
m2-tasunak
[Espe , KMZ2]ii .
AG
ERG 0 1-tasunak
[Espe , KMZ 1 ]
217
218
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
E dirudi, alabaina, kasua nahi -tasunak beti gune berean erkadaite keenik -ikus baita L le (1996), eta hein batean, King (1994) etaL6pe (1995) 17 ere-. Jo de agun orain (23) perpausetara, (31 )anberriro emanik .
(31)
Ni
Euskal Herritik
joan
nint enni-ABS Euskal Herri-ABLT joan
1 02-i an
ii .
Hark
ni
gogoratu ninduenhura-ERG
ni-ABS
gogoratu 1 2-edun-301
iii .
Nik
hura
gogoratu
nuenni-ERG hura-ABS gogoratu
1, 2-edun
Adibide hauek erakusten dutene , singularreko lehen pertsona,predikatu iragangait eko subjektua (31 .i) ein predikatuiragankorreko objektua denean (31 .ii), ABS markatu eta n-morfema komun tat en da adit ean, baina predikatu iragankorrekosubjektua denean (31 .iii), ERG e arririk ere, n- morfema berberakomun tat en da adi kian . Eta e dirudi ERG eta m2-tasunaadiera ten duen n- morfema gune berean erka daite keenik. Edobestela esanda, ABS kasua nahi n- morfemak islat en duen m2-tasuna [Espe , I<MZ2] gunean erkat en bada eta ERG kasua nahi -tmorfemak adiera ten duen m1 -tasuna [Espe , I<MZ1] gunean (32 .i),orduan, n- morfema komun tat en den ERG argumentuak e in erkadit ake kasua eta m2-tasunak gune berean (32 .ii). Dakusagun (32)anformulaturik .
(32)
AG
ERG m 1-tasunak [Espe , I<MZ1 ]ii .
' AG ERG m2-tasunak [Espe , I<MZ1]
Edo (33)an uhait aren bide .
Ergatibotasun Erdibitua, I-tasunen Erkabide Erdibitua
(33)KMZ1"
*[ERG, f2] KMZ1'
DS
[Di,KMZ1]
ti
219
Bada, predikatu iragankorreko subjektuak gune berean e in erkabadit ake ERG kasua eta m2-tasuna, bi Espe gunetan erdibituko du (-tasunen erkaketa, 2-tasuna ilegi tatu batetik eta ERG bestetik,
(33 .iii) perpausean be ala e . Erkabide Erdibitua derit at honi .
4.3.2 AS a ala, mendeko KMZ eta 0-tasun gabeko objektua
Erkabide Erdibituko perpausetan predikatu iragankorreko
subjektuak kasua eta m-tasuna gune berean erka e in dit akeela
erakutsi dut dagoeneko 18 . Argumentu horrek, gainera, ohikoak
ai kion 1-tasunak baino, sistema ergatiboetan nahitae erkatu
beharreko 02-tasunak ilegi tat en ditu . IIdo honetan, honakoa galde
daiteke, ea ergaitik erkat en duen predikatu iragankorreko
subjektuak, objektuak ordurako erkatu beharko ukeen m-tasuna .Bada, ene aburu , Erkabide Erdibituko perpausetan objektuak 2-pertsona tasunik erkat en e duelako .
I an ere, predikatu iragankorreko objektuak, ohiko erkabideko
perpausetan (Chomsk , 1993 ; Bobaljik, 1993), [Espe , I<MZ2]n
erkat en ditu ABS nahi m2-tasunak, eta m2-tasunak ilegi taturik,subjektuak m 1-tasunak erka dit ake . Baina Erkabide Erdibituko
220
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
perpausetan objektuak i2-tasunik erkat en e duela 19 pentsa
daiteke, batetik, m2-tasunak islat en ditu ten morfemak subjektuari
dago kiolako, e objektuari, eta bestetik, objektuak berak erkatu
balitu, subjektuak erkatuko e itu keelako . Aint at i an, tasun
berberak, 42-tasunak kasu honetan, birritan e in erka daite keela,
I<MZren Espe bera e in irits baite akete bi argumentu e berdinek .
(34)ra dakart m-tasunen erkaketarako bi baldint ak .
(34)
i .
Objektuak m2-tasunak erkatu gero,
subjektuak m 1-tasunak erkat en ditu
ii .
Objektuak m2-tasunik erkatu e ik,
subjektuak m2-tasunak erkat en ditu
Lehen baldint a (34 .1) betet ekotan, ohiko erkabideari lot en ai kio
predikatu iragankorreko perpausak, baina objektuak m2-tasunik
erkatu e ik (34 .ii), subjektuaren 1-tasunen erkaketa erdibitu egiten da .
Dena den, objektuak 0-tasunik erkatu duen ala e bakarrik jakin
daiteke subjektuaren tasunei behatu , hirugarren pertsonak marka
morfologikorik e duelako e ta m2-tasunak erkat en dituenean ere .
Jo de agun, bera , Erkabide Erdibituko perpausetan objektuak 02-
tasunik erkat en e duela . Horretarako, batetik subjektua eta
objektua aurkako [+/-pertsonal tasuna berei i behar dira, eta
bestetik objektua eta D ere aurkako balioe eha tu behar dira .
Dakusagun iri pide iri pide .
Erkabide Erdibituko perpausetan, predikatu iragankorreko
subjektuak lehen edo bigarren pertsona i an behar du eta objektuak,
bere aldetik, hirugarren pertsona, alegia, subjektua eta objektua
aurkako [+/-pertsona] tasune (Ben eniste, 1971) berei i behar dira,
subjektuak 1-tasunak erdibi dit an . Ildo honetan, Erkabide Erdibituak
Ergatibotasun Erdibitua, I-tasunen Erkabide Erdibitua
221
Ergatibotasun Erdibituan (Sil erstein, 1977 ; Comrie, 1978, 1981 a ;Di on, 1979, 1994) du euskarri, argumentuen beraien aurkako
tasunek sortara ten dutelako, eta Erdibiketa u tartu s . askeari(Di on, 1994) lotu dakioke, perpaus berberetan kasu sistema
ergatiboa den arren, komun tadura sistema neutroa delako .
(35)
Erkabide Erdibitua/Ergatibotasun Erd bituaLehen edo bigarren pertsona [+pertsonal
s . hirugarren pertsona [-pertsona]
Baina subjektu eta objektuen arteko aurkakotasun honeta gain,
Dk [+iragan] tasuna i an behar du, erdibiketa Iragan nahi
Alegia koan baino e baita gertat en, eta objektuak, dagoeneko esan
dudan be ala, [-pertsona], hau da, hirugarren pertsona . Gogoan
i an hirugarren pertsona morfema e a edo o morfema adiera ten
dela euskara (Oregi, 1974 ; Trask, 1977 ; Euskalt aindia, 1987 b ;Laka, 1988 ; Gome & Sain , 1995) . Baina morfema e a adiera ten
den arren, hirugarren pertsonak m2-tasunak erka dit ake, hala nola,
(36,1) perpausean .
(36) Nik
hura
gogoratu dutni-ERG hura-ABS gogoratu 3, 2/D-edun-1,2
Nik
hura
gogoratu
ni-ERG hura-ABS gogoratu
nuen
1 2-edun
Lehen perpausean (36 .i), hura objektuak, o morfema adiera idenak edun lagunt ailearen hastapenean, J2-tasuna erkatu du,
bestela, nik subjektuak e in ilegi tatuko bait ukeen -t morfemakadiera ten duen 41-tasuna . Bigarren perpausean (36 .ii), berri ,edun lagunt ailea bera badarabilgu ere, argumentu bakarrarekin
komun tatu da, subjektuarekin, alegia, eta m2-tasuna erkatu du n-
222
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
morfema. Alabaina, subjektuak m 1-tasuna ilegi tatuko ukeen, -tmorfema , objektuak ordurako 02-tasunik erkatu balu . Bigarrenperpausean, bera , objektuak ABS kasua ilegi tatu badu ere, e du0-tasunik erkatu . Ildo honetan, (36 .i) perpausa Chomsk /Bobaljikhipotesia erator daitekeen bitartean, (36 .ii) perpausa e aioerkabide horri egokit en, eta Erkabide Erdibituaren hipotesiaeratorri behar da .
Bestalde, morfemarik e a edo o morfema bada hirugarrenpertsonaren adiera garri morfologikoa, inoi -tasunik erkat en eduela pentsa liteke, baina, orduan, e in a al liteke (36.i) eta (36 .ii)perpausen arteko berei kunt a . Ene aburu , bi perpaus horienberei kunt a m2-tasunen ilegi tapenean dat a : lehenean objektuakerkatu ditu, subjektuak bere aldetik, m 1 -tasunak ilegi tatu dituelarik;bigarrenean, aldi , objektuak erkatu e dituene , eta sistemaergatiboan m2-tasun saila nahitae koa dene , subjektuak berakilegi tatu ditu .Horta , Erkabide Erdibituko perpausetan subjektua eta objektua
aurkako [+/-pertsona] tasuna berei irik, objektuak e du m2-tasunikerkat en . Baina bada besterik, objektua eta D ere aurkako balioeeha tu behar dira . I an ere, hirugarren pertsonak 02-tasunik
erkat ekotan, D ageriko d-, , b- ein /-morfeme (Oregi, 1974 ; Trask,1977 ; Euskalt aindia, 1987 b, Laka, 1988, Gome & Sain , 1995)adiera i behar da adi kian . Dakusagun hirugarren pertsona [+/-iragan] eta [+/-alegia] tasunen (Albi u, 1994) araberako ondokoadi kietan (37) . Euskara batua eta bi kaiera eman dira adi kiak .Dena den, f-pertsona tasunen ilegi tapenari dagokionean, e daberei kunt a nabarmenik euskalkitik euskalkira, e morfemetanberaietan, e ta morfema hurrenkeran ere (Mit elena, 1981 ; Laka,1988) .
Ergatibotasun Erdibitua, I-tasunen Erkabide Erdibitua
(37)
ORAINA
[-iragan]
dut/dot; du/dau
ii .
IRAGANA
[+iragan, -alegia]
nuen/ neban; uen/eban
iii .
ALEGIAZKOA [+iragan, +alegia]
banu/baneu; balu/baleu
223
Goiko a piataleko Orain, Iragan eta Alegia koan hurrene hurren
ageri diren dut/dau, uen/eban, balu/baleu pareetan hirugarren s,
hirugarren pertsonak ditugu . Adi ki hauetan [+/-pertsona]aurkakotasunik e dagoene , ohiko erkabidea erator daite kegu tiak. Beraietan objektuak 2-tasunak erkatu eta D d- morfema
adiera i da Orainean, - modema Iraganean eta I- morfemaAlegia koan . Eban dugu salbuespen bakarra, non D morfemarik ageri
e den arren, objektuak m2-tasunak erkatu dituela pentsa daitekeen .
Era berean, lehen s . hirugarren pertsona aurkakotasuna eratu
diren adi kietan, dut/dot bikotea dugu Orainean, ohiko erkabidea
erator daitekeena hau ere, [+/-pertsona] aurkakotasunarengatik ere,
D [-iragan] delako . Baina Iraganeko nuen/neban eta Alegia ko
banu/baneu pareetan, aurkako [+/-pertsona] tasune gain, D
[+iragan] ere bada, eta beraietan e dirudi objektuak m2-tasunik
erkatu duenik, subjektua n- morfema ageri baita adi kien
hastapenean -datuok erakusten dutene bi kaiera ere ematen da (-tasunen erdibiketa- . Adi ki hauetan objektuak m2-tasunik erkatu e eta
D morfemarik e da ageri adi kiaren hastapenean .
Gonbara daite ke orain (36) perpausak. Lehenean (36 .i), einetan
hirugarren pertsonako objektuak m2-tasunak erkatu dituen, D d-morfema ageri da adi kiaren hastapenean, baina bigarrenean
224
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
(36.ii), objektuak e du m2-tasunik erkatu eta hastapenean d- Dmorfema ere e da a alt en adi kian20 . Orduan, lehen/bigarren s .hirugarren pertsonen aurkakotasuna gain, Dren beraren [+/-iragan] tasunak ere eragiten du erdibiketa -(38) taulan ikus daite ketasunok- .
(38)
i .
AG [+pertsona] s . 0 [-pertsona] etaORAINA [-iragan]
ii .
AG [+pertsona] s . 0 [-pertsona] etaIRAGANA/ALEGIAZKOA [+iragan]
Zeren Dren tasunari or bait aio hirugarren pertsonaren 42-tasunen erkaketa : D [+iragan] i ane gero, hirugarren pertsonakoobjektuak e du m2-tasunik erkatu behar ; D [-iragan] i ane gero,berri , m2-tasunak erkatu behar ditu . Dren [iragan] tasunak [-] balioabadu, D e markatua dela esan daiteke eta baita objektua bera ere,[pertsona] tasunean [-] balioa duelako . Lehen/bigarren s. hirugarrenpertsonen aurkakotasunean, objektuak nahitae erkatu behar ditu42-tasunak D e markatuan, alegia, Orainean, objektuak 02-tasunikerkatuko e balu, Dk e in adiera baile ake hirugarren pertsonarik .Baina D markatua denean, hau da, Iragan nahi Alegia koan,objektuak e du i2-tasuna nahitae erkatu behar, D markatuak beredakarrelako hirugarren pertsonaren berri . Edo bestela esanda,baldin eta subjektua lehen/bigarren pertsona bada, bere datorkiguhirugarren pertsona D markatutik2 i .
Laburbildu , euskarak Iragan nahi Alegia koan jasaten duenerdibiketa u tartu s . askea eta honi dagokion subjektuaren 1-tasunenErkabide Erdibitua, lehen/bigarren s . hirugarren pertsonen tasunenaurkakotasunari or aio batetik, eta hirugarren pertsonaren eta
Ergatibotasun Erdibitua, l-tasunen Erkabide Erdibitua
Dren tasunen balioei bestetik . Eta Erdibiketa ohikoa e den ondoko(39) perpaus egitura erator daiteke .
(39)D"
Espe
D'
KMZ"
D
Espe
KMZ'
AS1
KMZ
IS1[+perts] Al'
KMZ2"
Al
/ \Espe
KMZ2'
A S 2
KMZ2
IS2
[ -perts] A 2
225
Goiko perpaus egituran (39), bi KMZ buru berei i dut eta Dburua bera ere, baina KMZ buruetarik bat, AS a alaren (Larson,1988) mendean e arri dut (Collins & Thrainsson, 1993 ; Lope &Austin, 1995)22 . Honela e, bada, Dren osagarri gunean duguKMZ"", A 1 en osagarri gunean KMZ2"" eta KMZ2renean, AS2 . Bi KMZburu e berdindu dut, batetik, Erkabide Erdibituko perpausakiragankorrak direlako eta, horta , [Espe , KMZ] gune bana eskurabehar dutelako subjektuak eta objektuak ; eta bestetik, objektuakpertsona komun tadurarik e badu ere, hau da, i2-pertsona tasunik
226
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
ilegi tat en e badu ere, enbaki komun tadura i an de akeelako :
objektua pluraleko hirugarren pertsona bada, enbaki bide
komun tat en da adi kian . Dakusagun ondoko adibidean (40) .
(40)
Nik
haiek
aha tu
nituenni-ERG haiek-ABS
aha tu
lo2-3plo1-edun
Goiko adibidean (40), objektua -it- pluralgilea komun tatu da
adi kian, horregatik, pertsona tasunik erkat en e badu ere, 42-
enbaki tasunak erkatu behar ditu [Espe , KMZ] guneren batetan .
Dena den, enbaki morfemek, gainerako fle io morfemek e be ala,
euskalkian euskalkiko hurrenkera e berdina dela eta -Bonbara
daite en, kasurako, nituen/neba an adi kiak-, hau e pentsa daiteke,
0-tasunak beraiek ere pertsona eta enbaki tasunetan banatu eta
KMZ buru e berdinei esker ilegi tat en direla (Rigau, 1991, 1995) .
Bi KMZ buru e berdindurik ere, biak dira A adjunktatutako buruak,KMZ2 lehena A l adjunktatu aiona eta KMZ derit adana bigarrena,
A2k iritsi duena . Eta e dago D adjunktat en aion KMZ 1 bururik,
eren 1-tasunik e baita erkat en Erkabide Erdibituko perpausetan .
Subjektuak $2-pertsona tasunak erkat en dituene , eta objektuak,
bere aldetik, m2- enbaki tasunak, bi KMZ buruek D bera baino
beherago egon behar dute oinarri ko egituran . Bi buruetarik bat,
gainera, AS a alaren mendean egot i dut, (41 ) a piatalean ikus
daitekeen be ala .
Ergatibotasun Erdibitua, I-tasunen Erkabide Erdibitua
227
(41)AS1
IS1
A1'
KMZ2" Al
Espe
KMZ2'
A S 2
KMZ2
ll\IS2
A2
Egitura bera nerabilen ehar objektudun perpausetan KMZ3burua indarturik, KMZ2 burua e art eko -ikus hirugarren kapitulua-,eren Distant iakidetasuna (Chomsk , 1993) dela eta, e bainerit enilegi KMZ2 burua AS a aletik kanpo e art eari .
Gato en, bada, eratorpena bera ikustera . Gogoan i anerdibiketaren funtsa [+1-pertsona] aurkakotasuna dela, baina Dmarkatuari dagokiola, objektuak AS a alaren mendeko KMZburuarekin batera 2-pertsona tasunik erkatu beharrik e i atea .
228
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
(42)D"
-[ERG]
D
KMZ"
D
[+f2]
KMZ'
AS1
KMZ
-IS1[+perts] Al'
KMZ2"
-[ABS / -f]
KMZ2'
-IS2 [ -perts] A 2
Al
Goiko eratorpenean, objektuak AS a alaren mendeko I<MZ2ren
Espe gunea iritsirik, ABS erka de ake baina e du m2-pertsona tasunik
erkat en D markatua delako . Objektuak ilegi tatu gabeko m2-pertsona tasuna subjektuak berak erkatu du ondoren AS a ala bera
baino gorago indarturiko I<MZren Espe gunean . Subjektuak,
bestalde, badu artean ilegi tatu gabeko tasunik, kasua, alegia, eta
honetan dat a, hain u en ere, 1-tasunen Erkabide Erdibitua, eren
subjektuak [Espe , KMZ] iritsi eta m2-tasunak erkatu ondoren, [Espe ,
D] gunea iritsi baitu ERG ilegi tat ekotan .
E ohiko eratorpen honetan, A bi I<MZ bururi adjunktatu aio, m2-
pertsona tasunak nahitae koak direne , objektuak erkatu e ik,
Ergatibotasun Erdibitua, l-tasunen Erkabide Erdibitua 229
subjektuak berak erkatu behar dituelako Arekin batera . Horregatik,bada, objektuak eta subjektuak bi [Espe , I<MZ] gunetan ditu teeskura 02-pertsona tasunak, batak nahi besteak ilegi tat eko .Dakusagun a ken urratsa, subjektuak m2-pertsona tasunakilegi tatu ondoren, [Espe , D] gunera ematen duena .
4.3.4 D, [Espe , D] eta ERGren erkaketa
Goiko atalean 02-pertsona tasune ihardun dut, objektuakilegi tatu gabeko tasuna subjektuak berak erka de akeela erakutsi .Horretarako AS a alaren gaineko I<MZ buruaren Espe iritsi du (42)eratorpenean . Baina f2-tasunak erkatu ondoren, subjektuak badubestelako I-tasunik, ERG kasua, alegia, Drekin batera erkatu beharduena . Aint at i an, objektuak AS a alaren baitan ABS kasuaerkat en duela, hots, Aren kasua, baina e m2-tasunik, etasubjektuak, bera , [Espe , I<MZ] gunean e in erka de akeela m2-tasunik baino .
Subjektuak, orduan, kasua behar du, [Espe , I<MZ] iritsirik ere, e inase baitit ake bere 1-tasun gu tiak. Horregatik, hain u en, erdibit endu erkaketa, eta [Espe , I<MZ]ra igo ondoren, [Espe , D] iristen du,bertan Dren kasua, alegia, ERG ilegi tatu . (43) a piatalera dakartsubjektuari dagokion erkabidea, bi Espe gunetan erdibitu dena .
230
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
(43)D"
AS1
KMZ
-IS1[+perts]
Al'
Al
Goiko eratorpenean subjektua, AS 1 en Espe gunean sortu denak,I(MZren Espe iritsi eta bertan ilegi tatu du 2-pertsona tasuna .
Baina Dren Espe gunera igo da ondoren, ERG erkatu bertan . I anere, subjektuak Dren 1-tasuna erkatu behar du, Islapen Hatsarre
Zabaldua bete (Chomsk , 1993, Bobaijik, 1993, Bobaljik & Carnie,1992) . (43) a piatalera dakart berriro aipatu hatsarrea .
(43)
Islapen Hatsarre Zabaldua
Perpaus orok subjektua behar du
Subjektua [Espe , D) gunera igoko e balit Dren 1-tasuna, sendoadena, ilegi tatu gabe geldituko lit ateke eta eratorpenak hutsegingo luke . 1-tasunen erdibiketak, bera , hau e erakus de ake, ERGkasua KMZ buruaren Espe gunean e e e, Dren Espe gunean ereerka daitekeela .
Ergatibotasun Erdibitua, l-tasunen Erkabide Erdibitua
231
Laburbildu , sistema ergatiboa urrat en duten perpausetan, hauda Erkabide Erdibituko perpausetan e in pentsa daitekeargumentuen kasua eta 0-tasunak gune berean erkat en direnik :subjektuak bi Espe gunetara jo beharra du I-tasunak erkat era,lehenik 4-tasuna erka dit akeen gunera eta bigarrenik, ERG kasuailegi ta de akeenera .
4.4 ONDORIOAK
Euskara sistema erdibitua da . Bi eratako erdibiketak jasan dit ake,bata kasu sisteman enbakiari dagokiona eta bestea komun tadurasisteman pertsona tasunen aurkakotasunean oinarrit en dena .Pertsona tasun aurkariei or aien erdibiketa u tartu s . askea erakoada, eren komun tadurak berak baino e baitu jasaten, kasu sistemakergatiboa i aten dirauelarik . Sistema ergatiboarekin batera a alt enden a pisistema neutroa da, predikatu iragankorreko nahiiragangait eko subjektuak e e e, predikatu iragankorreko objektuaere berdint en dituelako .
Erdibiketa u tartu s . askea, I-tasunen Erkabide Erdibitua a aldaiteke, non predikatu iragankorreko subjektuak bi Espe gunetanerdibit en dituen I-tasunak, batetik [Espe , KMZ] eta bestetik [Espe ,D] gunean . Subjektuak e luke erkabidea erdibituko, objektuak m2-pertsona tasuna ilegi tatu balu, baina D markatutik beredatorrene hirugarren pertsona, beronek e ohi du erkatu m2-pertsona tasunik Iragan ein Alegia koan . Eta m2-tasun sailanahitae koa dene sistema ergatiboetan, subjektuak berakbereganat en du objektuak ilegi tatu e duen tasuna . [Espe , D]gunea iritsirik, a kenik, Dren I-tasun sendoa ilegi tat en dusubjektuak .
232
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
OHARRAK
1 E dirudi, oro har, Ergatibotasun Erdibitua mint at ea ilegi denik,aurreteorikoki e bada -ikus baita (2) oharra- . I an ere, euskal komun tadurasisteman, ISen i aera semantikoari egot i aion erdibiketa, ene uste , ISk kasua eta0- tasunak Espe gune berean ilegi tatu e inik, bi Espe gune e berdinetanerkat ea baino e da. Dena den, Ergatibotasun Erdibitua dihardute egun baitaMinimalismoaren esparruko gramatikalariek ere .
2 Haueta gain, predikatuaren i aera semantikoa ere aipatu i an daErgatibotasun Erdibitua sortara de aketen iri pideen artean -ikus baita bigarrenkapitulua-. Predikatu iragangait eko subjektua predikatu iragankorreko subjektuabe ala markat en duenari Sistema Ergatibo Hedatua derit a Di onek, etahonela e irit i dio Orti de Urbinak (1986) euskarari .
Orti de Urbinarekin bat etor ninteke, baldin eta predikatu e ergatibo oroiragangait at joko banu (Perlmutter, 1978 ; Bur io, 1981, 1986), e en euskaraenbait e ergatibok-I + egin erakoek, kasurako-, e akusatiboek e be ala, ERG erka
baite akete. Baina, ene aburu , ERG erkat en duten e ergatiboak e dirairagangait konputa io sisteman, iragankor baino, edo bestela esanda, ABSerkat en duten e ergatiboak bai ik e dira iragangait konputa io sisteman-mint atu erakoak-. Horregatik, e dirudi sistema ergatibo hedatue mint adaitekeenik e ta esan ere predikatuaren i aera semantikoak Ergatibotasun Erdibituaerakar de akeenik. Ene irit i , e ergatiboak konputa io sistemaren baitaniragangait ala iragankor i atean dat a kasu berei kunt a, bigarren kapituluanerakutsi dudan be ala .
Nolanahi ere, ikus Di on ( 1994), sistema erdibitua -lakotera, dakoterarendialektoa, siou hi kunt a familia- sistema isurkorra derit anetik -tso a tushera, ipar-ekialdeko kaukasiar hi kunt a (Holisk , 1987) banat eko .
31kus Jelinek (1993), iri pide honen araberako erdibiketarako lummiera (StraitsSalish ) .
4Kalaw lagaw aera, Australia eta Ginea Berria arteko Torres Itsasartekomendebaldeko hi kunt a .
5T ukt iera, Siberiako Ipar-ekialdeko hi kunt a .
6Maiar SAO hi kunt etatik t eltalera, tojolabalera eta i ilera dira D edota ASPrenaraberako bikoi tasunik erakusten e dutenak. Predikatu iragangait ek B sailekoi enordainak darabilt ate einahi dela D edota ASP .
7 1kus lehen kapituluko (24) oharra eta bigarren kapituluko (7)a eta (8)a .
8Nolanahi ere, Lakarengan ( 1995) ASP e burutuak indarreko kasu tasunik ebadu, e in uler daiteke ein den ASP e burutuko perpausetan predikatuiragankorreko objektuari ego ten aion kasua . Bestalde, ASP e burutuak kasu
Ergatibotasun Erdibitua, 1-tasunen Erkabide Erdibitua
233
tasun ahula duela dioenean, badirudi hau e esan nahi duela, kasu tasunaindarge dagoela, neu lotu nat aion hipotesian (Chomsk , 1993 . Bobajik, 1993)KMZ burua egon daitekeen be ala . Baina kasua indarge badago, orduan,predikatu iragankorreko objektuak e in erka de ake kasurik ASP e burutukoperpausetan .
Gogoan i an, halaber, tasun ahul edota sendoak erabili ditudanean -ikus(1 .2 .3) atala-, hit hurrenkera nuela a tergai, eta agerian -Ahoskatu aurretik- etae kutuan -FLn- hurrene hurren erkatu beharreko tasune niharduela Pollock(1989) edota Chomsk ren (1993) ildoan . Horta , e dakit ilegi den ahul hit aerabilt ea hit hurrenkeraren esparrutik kanpo, ilegi bada, argitu behar dabigarren esanahia, Lakaren a alpenean, kasurako, ea tasun ahula indarge dagoentasuna den ala e .
9Georgiera (Harris, 1981) eta, oro har, kart eliar hi kunt etan (Vamling,Tchantouria & Lomtad e, 1994), D/ASP Sailen araberako sistemak daude, etaAoristo Saila da sistema ergatiboari lot en aiona .
10Euskara $3-tasunak islat en dituen morfema saila ere badugu erroari itsatsirik- 4 3-tasunen erkaketarako, ikus hirugarren kapitulua- . 1-tasunak islat en dituen sailbera da, singularreko eta pluraleko hirugarren pertsonarako o barik, -o morfemaeta -e pluralgilea baditu ere .
1 Aint at i an adi kiaren morfemen hurrenkera ere tasunen gunean gunekoerkaketari loturik datorrela, eta horregatik, m2erroa-m 1 hurrenkera bada predikatuiragankorrek erakusten dutena, 2 -tasunak, m 1-tasunak baino lehen erkatukodira, beheko KMZ buruaren Espe gunean, alegia . Zehar argumentuarekinkomun tat en diren adi kien morfema hurrenkera ikus (3 .2 .1) eta (3 .3) atalak .
12Predikatu iragankorreko subjektuak 02-tasunak erkaturik ere, objektuak m-tasunik ilegi tat en e duene , e da Murasugiren (1994) Tasun Zeha tapenarenMuga urratuko . Murasugik Tasun Zeha tapenaren Muga dioene goiko KMZburuaren tasunak beheko KMZ buruaren tasunak baino eha tuagoak i an behardute ala beraiek be ain eha tuak, eta Erkabide Erdibituko perpausetan ere, goikoKMZ buruari dago kio 0-tasunik eha tuenak, beheko KMZ buruak, AS a alarenbaitakoak, e in erka baite ake 0-tasunik ikus (4 .3 .2) a piatala- .
Murasugiren Muga hau e a al daiteke, ergatik dagoen ageriko subjektu etaobjektu komun tadura duen hi kunt arik, eta e kutuko subjektu nahi objektukomun tadura duenik, baita subjektu komun tadura soilik duen hi kunt arik, etaa kenik, ergatik e in egon daitekeen ageriko objektu komun tadura eta e kutukosubjektu komun tadura duen hi kunt arik . Ildo honetan, Erkabide Erdibitukoperpausetan, Muga urrat en dela irudi le ake, ageriko m2-tasunak egonik ere,ageriko m 1-tasunik e dagoelako, baina 2-tasunak e dira, ohi be ala, objektukomun tadura tasunak, subjektu komun tadura tasunak bai ik. Bera , ErkabideErdibitua ere, ohiko erkabidea be ala e, Tasun Zeha tapenaren Mugari lot enaio .
13Euskalt aindiak (1987 b), neronek edota Albi uk (1994) e be ala, [+/-orain]eta [+/-iragan] tasunak darabilt a Oraina, Iragana eta Alegia koa e augarri tat eko .
234 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
Orainari [+orain, -iragan] tasunak ego ten di kio, Iraganari, [-orain, +iragan] etaAJegia koari, a kenik, [-orain, -iragan] .
14Rikardo Gome ek diostane , sistema neutrot at jo liteke, baldin eta (27 .iii) ereohiko erkabidea eratu eta predikatu iragankorreko subjektua, predikatuiragangait ekoa eta predikatu iragankorreko objektua be ala e komun tatuko balit ,baina, bere irit i , (27 .iii) Erkabide Erdibitukoa dene , adi ki e berdina da eta,ondorio , e in sailka daiteke gainerako biekin batera (27 .1) eta (27 .ii), hirurek sistemaneutroa erat en dutela ebat eko .
Dena den, sistema ergatiboa e den hori sistema neutroa dela e in ebatsbadaiteke, e in onetsiko da sistema nom/akusatiboa denik, a ken batean, predikatuiragangait eko nahi iragankorreko subjektuak berdint en direla diotenek, ErkabideErdibituko adi kiari ere erreparat en diotelako, aint at hartu gabe, gainera,predikatu iragankorreko objektutik berei ten den ala e .
Bihoa nire esker ona, bide bate , Rikarco Gome i eta Sistema ergatiboak,sistema erdibituak mintegiko (Hi kunt alarit a Mintegia, Deustu, 1996-3-8)gainont eko lagunei orduan egin i kidaten iru kinengatik .
I SHeathen (1976) aburu , euskara Iragan nahi Alegia koan, hau da,[+Iragan] idikietan adit ak antipasibat ea jasaten du, e en singularreko hirugarrenpertsona adi kitik e abatu -Heathek hastapeneko d- morfemari pertsona morfemaderit a- eta lehen edota bigarren pertsona komun tat en duen ERG at i kia NOMaurrki ki bihurt en baita .
Heathek dioene , halaber, antipasibat ea [+Iragan] adi kietan gertat en da,baldin eta predikatu iragankorreko subjektua lehen edo bigarren pertsona bada etaobjektua, bere aldetik, hirugarren pertsona . Nolanahi ere, antipasibat ea e dapro edura sintaktikoa predikatu iragankorreko subjektuak nahi objektuakperpausean iraun eta predikatua *edun /"e an lagunt ailee jokat en delako .
1 6Nahitae ko Kasuaren Parametroa Bobalikengan (1993) formulaturik dagoenerak pentsara die aguke ABS kasua baino e dela nahitae koa sistemaergatiboetan . Alabaina, ABS kasua e e e, 02 tasunak ere e inbeste erkat en dirasistema ergatiboetan . Chomsk k (1993) formulat en duen era i an daiteke, eneaburu , egokiagoa, indarrean dagoen KMZ buruaren berri emanik, kasu nahi -tasunen berri ematen delako .
1 7 E dut uste Lope engan (1995) ohiko erkabide eta Erkabide Erdibitukoperpausak berei daite keenik, bigarrenean $-tasunak eta kasua Espe gunee berdinetan ilegi tat en direla esane , e en berak bet banat en baitu 1-tasunenerkaketa . Gogoan i an, Lbpe en aburu , predikatu iragangait eko perpausetansubjektuak [Espe , D] halabeharre iritsi behar duela kasu abstraktua ilegi tat ekoeta sistemen arabera, [Espe , KMZ2] ala [Espe , KMZ 1 ] guneak ere, m- tasunak -kasumorfologikoa bera ere-erkat eko-ikus lehen kapituluko (32) oharra-.
Nolanahi ere, Lbpe ek georgieraren Aoristo Saileko datuak (King, 1994)darabilt anean ondokoa dio, subjektu komun tadura Dren kasu abstraktuarenahoskat ea dela eta ABS, bere aldetik, Arekin erkatutako 4-tasunen isla . Abiaburu
Ergatibotasun Erdibitua, l-tasunen Erkabide Erdibitua
235
hau onetsirik ere, e dakit L6pe ek argiro garat en duen hipotesia . Bereeskui kribuko (19) eratorpena bera ere predikatu e akusatiboko perpausari aldagokio? Honela e bada, nola a al daiteke ISk bi [Espe , KMZ] gune iristea, ABS[Espe , KMZ2] gunean erkatu batetik, eta [Espe , D] gunean kasu abstraktuailegi tatu ondoren, [Espe , KMZ I ] gunean I-tasunak ilegi tatu bestetik?
Areago, nola a al daiteke bi KMZ buru indarturik egotea predikatu iragangait ekoperpausa bada? Agian, predikatu iragankorreko perpausa da (19), baina, honelabada, problemarik ere e aio falta, argumentu bakar baten mugimendua bainoe in a al baitaiteke (19) eratorpena . Ara oak ara o, L6pe engan ere, m-tasunaketa kasua Espe gune berean halabeharre erkatu behar e direla erakuts daiteke,georgiera darabilenean .
1 BL leren aburu ( 1996), georgiera e subjektuak e objektuak e ditu (-tasunak Espe gune berean erkat en Aoristo Saileko perpausetan . L lek, bi KMZburu eta D burue gain, ASP burua ere berei ten du georgiera , euskara ebe ala, Aoristo Saila ASP bana baitaiteke Orain/Gero Sailetatik, eta Aoristoan bainoe baita ageri kasu fle io eta komun taduraren arteko erdibiketa . Aoristo Sailekopredikatu iragankorreko perpausetan, esaterako, subjektuak [Espe , ASP] iritsiko duERG erkat eko eta [Espe , KMZ I ] ondoren, m 1-tasunak erkat eko. Objektua,bestalde, [Espe , KMZ2] gunera igoko da e kutuan eta [Espe , D] gunera gero,ABS erkatu bertan. Aint at i an, gorago esan dudan be ala, L le Murasugiri(1992) jarrait en aione , Dren kasua ABS/NOM dela eta Arena, berri , ERG/AK .
Ene aburu , euskara predikatu iragankorreko subjektuak baino e ditu I-tasunkerdibit en, objektuak [Espe , KMZ2] iritsirik ere, ABS erka bade ake ere, $2-tasunikerkatu e in duelako Erkabide Erdibituko perpausetan .
1 9Objektuak 42-tasunik erkat en e duela diodanean, pertsona tasune ari naieta e enbaki tasune , objektua plurala bada, adi kiak enbaki komun taduraaindu behar duelako .
20Bada, hirugarren pertsonak 02-tasuna erkatu bakoit ean, D d, -, b- ein (-morfeme adiera ten bada, hau e pentsa daiteke, beraiek D morfemak barik(Oregi, 1974, Trask, 1977 . Euskalt aindia, 1987 b, Laka, 1988, Gome & Sain ,1995), objektuak Dren arabera erka de akeen 2-tasun beraren marka morfologikoe berdinak direla, alegia, pertsona morfemak (Heath, 1976, Orti de Urbina, 1986 ;Albi u, 1994) . Hipotesia erabat e in ba terturik ere, (36) perpausen artekoberei kunt a eharkako ebident ie a al daiteke, subjektuak erkat en dituen 4)-tasunei behatu .
21 Dena den, D markatuan bada hirugarren pertsonako objektuak 4) 2-pertsonatasuna erkatu dueneko adi kirik, doten, kasurako, Oraineko dot adi kianbe alako e erkabidea eratu dena, e Erkabide Erdibitua Iraganeko nebanadi kiaren ant era -ikus E ei abarrena ( 1996) jabekunt a pro esurako-. Etahirugarren pertsonako objektuak 4)2-pertsona tasuna erkatu du baitaio un/eutsa un adi kiak erat eko ere, Iraganeko ehar objektudun perpaus
iragankorretan . Beraietan, enion/ euntsan adi kietan e be ala, e da ErkabideErdibiturik .
236
Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
22KMZ buru orok defini io m-tasunik ilegi ta bade ake baina objektuakErkabide Erdibituko perpausetan 0-tasunik e in erka bade ake, objektuak, agian, edu [Espe , KMZ]rik iristen, beste funt io bururen baten Espe gunea bai ik, [Espe ,D] kasurako, non ABS kasua ilegi ta de akeen, baina e , m-tasunik, ordea . A Sa alaren mendean, KMZ e beste funt io bururik berei i dute Tra isek (1991,1992) edota Collins & Thrainssonek (1993) .
Ondorioak
237
Ondorioak
Tesi honetan ehar erakutsi dudane , predikatu iragankorrekoperpausetan ISek bide idor gurut atuak eha ten ditu te sistemanom/akusatibo eta ergatiboetan, Mugimendu LaburrenaDistant iakidetasunaren arabera definitu behar baita . Eta euskara ,hiru I<MZ buruak indarrean, Distant iakidetasuna urratu e ik, I<MZ2burua AS a alaren mendean baino e in e ar daiteke .
Predikatu e ergatiboak, bestalde, iragankorrak dira Egitura Le ikoErla io koan, baina objektua maila honetan bertan inkorporat endutene , mint atu sailekoak iragangait ak dira konputa io sisteman,predikatu e akusatiboen eratorpen bera dagokielarik . Borrokatu eta I+ egin e ergatiboak, aldi , Egitura Le iko Erla io koan e e e,konputa io sisteman ere iragankorrak dira, baina sistema honetanbertan inkorporat en dute objektua, beronek nahi Ak berak 1-tasunbana ilegi tatu behar dutelako buru buru . Bi sail hauek ekint aadiera ten dute, eta interpretapen e telikoa dagokie; bitartean,mint atu sailari, agian, interpretapen tetikoa edota burut apenaegokitu behar aie, e akusatiboen ant era .
238 Eg tura ko kasuaren erkaketa euskara
A kenik, erdibiketa u tartu s . askea I-tasunen ErkabideErdibituaren arabera a aldu dut, ISk I-tasunak ohi e be ala erkadit akeela erakutsi , m-tasunak KMZ buruetarik baten Espe guneanilegi tatu batetik, eta kasua Dren Espe gunean bestetik . Erdibiketa
lehen/bigarren s . hirugarren pertsonen aurkakotasunean ematen daeuskara , D Iragan ein Alegia koa denean . Dren [+iragan] tasuna ,
hain u en ere, objektuak e du m-tasunik ilegi tat en, subjektuakberak dakart alarik, ohiko erkabidean objektuari dago kionak, 4 2-tasunak halabeharre erkatu behar baitira sistema ergatiboetan .
Aipu bibliografikoak
239
Aipu bibliografikoak
ADDIS, K . (1989) . "Basque is not ergati el", Cornell Uni ersit ,eskui kribua
ALBIZU, Pablo (1 994) . Ergati e displacement re isited: adistributi e morpholog approach, Hi kunt alarit a Mintegia,Deustu, 1994-4-1 .
AMUNDARAIN, I aki (199 1 ) . "Ormai tegiko euskara : alokutiboa",EHU/UPV, eskui kribua .
AZKUE, Resurreccion Maria de (1969) . Morfologia asca, Bilbo, LaGran Enciclopedia Vasca .
ANDERSON, S . R . (1974) . "On the s nta of ergati e languages",PICL 1 1, 2, 73-77 .
- (1976). "On the notion of subject in ergati e languages", Ch . N .Li (arg .), 1-23 .
BAKER, Mark (1 988) . Incorporation. A theor of grammaticalfunction changing, Chicago, The Uni ersit of Chicago Press .
BELLETTI, Adriana (1987) . "Los inacusati os como asignadores decaso", Violeta, Demonte & Marina, Fernande Lagunilla (arg .)Sinta is de las lenguas romanicas, Madrid, El Arquero, 167-230 .
240 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
- & Luigi, RIZZI (1986) . "Ps chological erbs and Th-Theor ",
Natural language and linguistic theor 6, 291-352 .BENVENISTE, Emile (1971) . "Estructura de las relaciones de
persona en el erbo", Problemas de l ngulstica general I, Me ico, S .XXI, 99-117 .
BITTNER, Maria & Ken HALE (1 992) . "Ergati it ", RutgersUni ersit eta MIT, eskui kribua . Argitarat ear : "Ergati it : toward atheor of a heterogeneous class", LI 27,4,
_ (1996) "The structural determination of case and agreement", Ll27, 1,1-68 .
BOBALJIK, Jonathan D . (1992 a) "Notes on ergati e unergati es",eskui kribua .
-(1992 b) . "E3 : Ergati it , econom and the e tended projectionprinciple", eskui kribua .
- (1993) . "On ergati it and ergati e unergati es", Colin Phillips(arg . ) . Papers on Case & Agreement /l. MITWPL 19, 45-88 .
_ & Andrew H . Carnie (1992) . "A minimalist approach to someproblems of Irish word order" . Argitarat ear : Proceedings of the 12thHar ard Celtic Colloquium .
BONET, EulNia (1991) . Morpholog after s nta : pronominal cliticsin Romance, MIT (Mass .), Doctoral dissertation .
_ (1994). "The person-case constraint : a morphological approach",Heidi Harle & Colin Phillips (arg .) The morpholog -s nta connection,MITWPL 22,33-52 .
BORER, Hagit (1993) . "The projection of arguments", Elena E .Benedicto & Jeffre T. Runner (arg .) . Functional projections, Uni ersitof Massachusetts Ocassional Papers 17, Amherst, GLSA, UMASS, 19-47
BRICKER, Victoria R . (1 977) . Pronominal inflection in the ma anlanguages, Occasional paper l, New Orleans, Middle AmericanResearch Institute, Tulane Uni ersit .
BURZIO, Luigi (1986) . Italian s nta : a go ernment and bindingapproach, Dordrecht, Reidel .
Aipu bibliografikoak
241
CHENG, Lisa Lai Shen & Hamida DEMIRDACHE (1993) . "E ternalArguments in Basque", J . I . Hualde & J . Orti de Urbina (arg .)Generati e studies in basque linguistics, Amsterdam/Philadelphia,John Benjamins .
CHOMSKY, Noam (1981 ) . Lectures on Go ernment and Binding,MIT Press, Cambridge (Mass .) .
_ (1986 a) . Barriers, Cambridge (Mass .), MIT Press ._ (1986 b) . Knowledge of language : its nature, origins and use,
New York, Praeger ._ (1991 ) . "Algunas notas sobre la economia de la deri aciOn la
representacion", AS-1U XXV-3, 659-696, 1991 .- (1993). "A minimalist program for Linguistic Theor ", K. Hale & J .
Ke ser (arg .) . The iew from Building 20 . Essa s in Linguistics in honorof S l ain Bromberger, Current studies in linguistics series 24,Cambridge (Mass .), MIT, 1993 .
_ (1994) . "Bare phrase structure", MIT Occasional papers inlinguistics 5, Cambridge (Mass .) .
-(1995) . The minimalist program, Cambridge (Mass .), MIT Press ._ & Howard LASNII< (1991 ) . Principles and Parameters Theor .
Argitarat ear : J . Jacobs, A . on Stechow & T. Vennemann (arg .)S nta : An international handbook of contemporar research, Berlin,Walter de Gru ter .
COLLINS, Chris & Hoskuldur THRAINSSON (1993) . "Object shift indouble object constructions and the theor of case", Colin Phillips(arg .) . Papers on Case & Agreement/l, MITWPL 19, 131-174 .
COMRIE, Bernard (1976) . Aspect, Cambridge, CambridgeUni ersit Press .
_ (1978). "Ergati it ", W. Lehmann (arg), 329-394 ._ (1981 a) . Uni ersales del lenguaje tipologia lingulstica, Madrid,
Gredos, 1988 ._ (198 1 b). "Ergati it and grammatical relations in Kalaw Lagaw
Ya (Saibai dialect)", AJL, 1, 1-42 .
242 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
CRAIG, Colette (1977) . The structure of Jacaltec, Austin, Uni ersitof Te as Press .
DEUSTUKO HIZKUNTZALARITZA MINTEGIA (1989). "Inkorpora ioaperpaus kausatiboetan", Pello Salaburu (arg .), Sinta i teoria etaeuskara, VII . Udako ikastaroak Donostian, Donostia, EHUkoArgitarapen Zerbit ua, 87-1 19,
DIXON, R . M . W . (1972) . The D irbal language of NorthQueensland, Cambridge Studies in linguistics 9, Cambridge,Cambridge Uni ersit Press .
_(1976) (arg .) Grammatical categories in Australian languages,Linguistic series 22, Canberra, Australian Institute of AboriginalStudies .
_(I 979). "Ergati it ", Language 55, 59-138 ._(1980) . The languages of Australia, Cambridge, Cambridge
Uni ersit Press .- (1994) . Ergati it , Cambridge, Cambridge Uni ersit Press .DOWTY, D . R . (1979) . Word meaning and Montague grammar,
Dordrecht, Reidel ._ ( 1991 ) . "Thematic proto-roles and argument selection",
Language 67, 547-619 .EGUZKITZA, Andolin (1986) . Topics on the s nta of Basque and
Romance, Indiana, Indiana Uni . Linguistics Club .EMONDS, Joseph (1978) . "The erbal comple V'-V in French", Ll
9, 151-75 .
ENGLAND, Nora (1983) . "Ergati it in Mamean (Ma an)languages, IJAL 49, 1, 1-19 .
EUSKALTZAINDIA (1985) . Euskal gramatika. Lehen urratsak l,Iru ea, Dpto . de EducaciOn Cultura de la Comunidad Foral deNa arra, Institucion Principe de Viana & Euskalt aindia .
_ (1987 a) . Euskal gramatika . Lehen urratsak I (eranskina), Bilbo,Euskalt aindia .
(1987 b) . Euskal gramatika . Lehen urratsak ii, Bilbo,Euskalt aindia .
Aipu bibliografikoak
243
EZEIZABARRENA, Maria Jose (1996) . Adquisic 6n de la morfologiaerbal en euskera castellano por ni os bilingues, EHU/UPVko
Argitarapen Zerbit ua .FERNANDEZ, Beatri (1 993) . "Sobre la naturale a de los
predicados inergati os del tipo sustanti o + predicado 'egin' eneuskara, Func 6n 13-14, Me iko, Uni ersidad de Guadalajara,Departamento de Estudios en Lenguas Indigenas .
_ (1994) . "Los predicados inergati os en euskara : predicados deestructura nombre+ erbo 'egin"', I Congres de Lingu stica General,Uni ersitat de Valencia .
_ (1995) . "Teoria del caso casos gramaticales en euskara",Interlingu st ca . Resum de les comunicac ons presentades a la VllTrobada de I' Associaci6 de -lo es Linguistas, 3, Barcelona, Uni ersitatAut6noma de Barcelona, 35-40 .
FUKUI, Nakoi & Margaret SPEAS (1 986) . "Specifiers andprojections", MITWPL 8, 128-172 .GOENAGA (1985) . "ComplementaciOn nominali aci6n en
euskara", AS-1U XIX-2, 493-570 .GOMEZ, Ricardo & Koldo SAINZ (1995), "On the origin of the finite
forms of the basque erb", J . I Hualde, J . A . Lakarra & R. L . Trask(arg .) Towards a histor of the Basque language,Amsterdam/Philadelphia, John Benjamins, 235-274 .GORDON, L nn (1986) . Maricopa morpholog and s nta ,
Berkele , Uni ersit of California Press .GRIMSHAW, Jane & Armin MESTER (1988) . "Light erbs and theta-
marking, Ll 19,2, 205-232 .HAEGEMAN, Liliane (1 994) . Introduction to Go ernment &
Binding Theor , Cambridge (Mass .), Cambridge Uni ersit Press .HALE, Ken (1981) . On the position of Warlpiri in a t polog of the
base, Bloomington, Indiana Uni ersit Linguistics Club .& S . J . KEYSER ( 1993) . "On argument structure and the le ical
e pression of s ntactic relations", K . Hale & S . J . Ke ser (arg .)The iew
244 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
from Building 20. Essa s in Linguistics in honor of S l ain Bromberger,Current studies in linguistics series 24, MIT .
HARRIS, Alice C . (1981 ) . Georgian s nta . A stud in relationalgrammar, Cambridge, Cambridge Uni ersit Press .
HEATH, Jeffre (1976) . "Antipassi i ation : a functional t polog ",
Thompson et al. (arg .) BLS 2, Uni . of California, Berkele , 202-21 1 .
HOEKSTRA, T. & J . MOLDER (1990) . "Unergati es as copular
erbs", The linguistic re iew 7, 1-79 .
HOLISKY, Dee Ann (1981) . "Aspect theor and georgian aspect",
S nta and Semantics, 14, 127-144 .
_(1987) . "The case of the intransiti e subject in Tso a Tush
(Batsbi)", Lingua 71,103-132 .
HUALDE, J . I . (1986). "Case-assignment in Basque", ASJU XXII,313-330 .
JELINEI<, Eloise (1993) . "Ergati e 'splits' and argument t pe" .
Jonathan D . Bobaljik & Colin Phillips (arg .) Papers on case andagreement l, MITWPL 18, 15-42 .
JOHNS, Adana (1992) . "Deri ing ergati it ", LI 23,1,57-87 .
I<AYNE, Richard S . (1993). "Toward a modular theor of au iliar
selection", Studia Linguistica 47 (1), 3-31 .
- (1994) . The antis mmetr of S nta , Cambridge (Mass .), MIT
Press .
KEENAN, Edward L . (1976) . "Towards a uni ersal definition of
subject", Ch . N . Li (arg), 303-333 .
KING, Trac Hollowa (1994). "Spec AGR and case : E idence from
Georgian", Heidi Harle & Colin Phillips (arg .) The morpholog -s ntaconnection, MITWPL 22, 91-1 10 .
KITAGAWA, Yoshihisa (1994) . Subjects in Japanese and English,New York, Garland .
KOIZUMI, Masatoshi (1993) . "Object agreement phrases and the
split VP h pothesis", Jonathan D . Bobaljik & Colin Phillips (arg .) Paperson Case and agreement l, MITWPL 18, 99-148 .
Aipu bibliografikoak
245
KOOPMAN, Hilda & Dominique, SPORTICHE (1991) "The positionof subjects", Lingua 85, 21 1-258 .
KURODA, S. Y . (1988) . "Whether we agree or not : a comparati es nta of English and Japanese", Linguisticae In estigationes 12, 1-47 .
LAFITTE, Pierre (1962) . Grammaire basque (Na arro-Labourdinlitt raire), Donostia, Elkar .
LAFON, Renb (1943) . Le s st me du erbe Basque au XVIe si cle,Elkar, Donostia, 1980 .
_ (1954) . "Comportement s ntactique, structure et diath se duerbe basque", Bulletin de la Soci t de Linguistique de Paris, 50, 1,190-220 .
LAKA, It iar ( 1988) . "Configurational heads in inflectionalmorpholog : the structure of the inflected forms in Basque", AS-1UXXII-2, 343-365 .
- (1989 a) "Buru mugimendua eta bere propietateak", PelloSalaburu (arg .), Sinta i teoria eta euskara, VII . Udako ikastaroakDonostian, Donostia, EHUko Argitarapen Zerbit ua, 55-72 .
- (1989 b) "E e tapena euskara ", Pello Salaburu (arg .), Sinta iteoria eta euskara, VII . Udako ikastaroak Donostian, Donostia,EHUko Argitarapen Zerbit ua, 73-85 .
_ (1990) . Negation in s nta . on the nature of functionalcategories and projections . MIT doctoral dissertation, Cambridge(Mass .), MIT\X/PL .
- (1993). "Unergati es that assign ergati e, unaccusati es thatassign accusati e", Jonathan D . Bobaljik & Colin Phillips (arg .) Paperson case and agreement i, MIT PL 18, 149-172 .
_ (1995) . "Thetablind case : Bur io's generali ation and its image inthe mirror" . Argitarat ear : E . Reuland (arg .) Workshop on Bur io'sgenerali ation .
LARSON, Richard I< . (1988) . "On the double object construction", Ll19,3, 335-391 .
246 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
LASNII<, Howard (1994) . "Case and e pleti es re isited : on Greed
and other human failings", Uni ersit of Connecticut, eskui kribua .
LEVIN, Beth (1983) . On the nature of ergati it , Cambridge
(Mass .), MIT .
_ & D . MASSAM (1985) . "Surface ergati it : case/theta relation
ree amined", NELS 15, 286-301 .
_ & M . RAPPAPORT (1995) . Unaccusati it . At the S nta -Le ical
Semantics Interface, Cambridge (Mass .), MIT .
LI, Ch . N . & S . A. THOMPSON (1976) . "Subject and topic : a new
t polog of language", Ch . N . Li (arg .) Subject and topic, New York,
Academic Press, 457-490 .LYLE, James (1996) . "Split ergati it and NP-mo ement" .
Argitarat ear : Proceedings of WCCFL XIV.LOPEZ, Luis (1995) . "Case parameters and split ergati it ", V
Colloquium on Generati e Grammar, A Coru a .
& Jennifer AUSTIN (1995) . "Nominati e, absoluti e and dati e
languages, Cornell Uni ersit (Ithaca) NY, eskui kribua .MAHAJAN, Anoop K . (1995) . "Uni ersal grammar and the t polog
of ergati e languages" . Argitarat ear : A . Ale iadu & T. A. Hall (arg .),
John Benjamins .MARANTZ, P . (1984) . On the nature of gramatical relations,
Cambridge (Mass .), MIT Press .
_ (1995) . "A reader's guide to 'A minimalist program for linguistic
theor "' . Gert Webelhuth (arg .), The principles and parameters
approach to s ntactic theor: a s nopsis, Cambridge (Mass .) Basil
Blackwell .MARTINEZ, Arant a (1996) . S ntactic e idence in fa or of degrees
of incorporation in [N + egin] constructions, Deustuko
Hi kunt alarit a Mintegia .MIGUEL de, Elena (1992) . El aspecto en la sinta is del espa ol.,
Perfecti idad e impersonalidad, Madrid, Ediciones de la Uni ersidad
Autbnoma de Madrid .
Aipu bibliografikoak
247
MITXELENA, Koldo (1981 ) . "Lengua comun dialectos ascos",ASJU XV, 289-313 .
MURASUGI, I<umiko (1992), Crossing and nested paths : NPmo ement in accusati e and ergati e languages, MIT doctoraldissertation, Cambridge (Mass .), MITWPL .
_ ( 1994). "A constraint of the feature specification of Agr", HeidiHarle & Colin Phillips (arg .) . The morpholog -s nta connection,MITWPL 22, 131-152 .
MAY, Robert (1985) . Logical form : Its structure and deri ation,Cambridge (Mass .), MIT Press .
NASH, Lea (1994) . "On BE and HAVE in Georgian", Heidi Harle &Colin Phillips (arg .) The morpholog -s nta connection, MITWPL 22,153-171 .
NEDJALKOV, V. P . (1979) . "Degrees of ergati it in Chuckchee", F .Plank (arg .), 241-262 .
OREGI, Josu (1974) . "Euskal adit a enbait gogoeta", FLV 17,265-283 .
ORTIZ DE URBINA, Jon (1986) . Parameters in the grammar ofBasque, Dordrecht, Foris, 1988 .
( 1987) . "Kasu e arketa eta ergatibitatea euskara ", PelloSalaburu (arg), Sinta i ara oak, VI Udako ikastaroak Donostian,Donostia, EHUko Argitarapen Zerbit ua .
_ (1995) . "Datibo komun taduraren gainean", Ricardo Gome &Joseba A . Lakarra (arg .) Euskal Dialektologiako Kongresua (Donostia,1991ko irailak, 2-6) . JUEFMUG XXVIII,579-588 .OYHARCABAL, Be at (1 990) . "Structural and inherent case-
marking : Ergaccusati it in Basque", Joseba A. Lakarra & Jon Orti deUrbina (arg .) (1992), S ntactic theor and basque s nta , Donostia,309-342 .
- (1994) . "Contribution de la comparaison t pologique uneanal se des rapports erg ati ite-(in)transiti ite en Basque", Le basqueet la comparaison linguistique, Congres de Ba onne, 27 et 28septembre 1994, eskui kribua .
248 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
PERLMUTTER, Da id M . (1978) . "Impersonal passi es and theunaccusati e h pothesis", J . J . Jaeger & A . C . Woodbur (arg .) BLS4, 157-189 .
PLANK, Frans (arg .) (1979) . Ergati it : towards a theor ofgrammatical relations, New York, Academic Press .
POLLOCK, J . Y. (1989) . "Verb mo ement, UG and the structure ofIP", LI 20-3, 365-424 .
REBUSCHI, Georges (1986) . "Sujeto, ergati idad (no-)configuracionalidad ; lugar del euskara en la tipologia generati e",
Pat i Goenaga (arg,)Euskal sinta iaren enbait ara o, DonostiakoUdako IV . Ikastaroak, Bilbo, EHUko Argitarapen Zerbit ua .
RIGAU, Gemma (1991) . "On the funcional properties of Agr",Catalan Working Papers in Linguistics, Bellaterra, UAB, 235-260 .
_ (1995) . "Esser/ha er alternation in catalan locati e sentences",eskui kribua .
RIJI< R . de (1969) . "Is Basque an SOV language", FLV I, 319-351 .
ROTAETXE, Karmele (1978 a) . "Lingiaistica-16gica : la construcci6nergati a asca", Re ista espa ola de L nguistica 8, 431-445 .
- (1978 b) . Estudio estructural del euskara de Ondarroa,Durango, Leopoldo Zuga a .
ROSEN, Carol (1990) . "Rethinking Southern Tiwa : the geometr ofa triple agreement language", Language 66-4, 669-713 .
SALABURU, Pello (1984) . Arau fonologikoak. Hi kunt teoria etaBa tango euskalkia. Fonetika eta Fonologia (II), Bilbo, EHU/UPVkoArgitarapen Zerbit ua .
_ (1986) . "U tarduraren Teoria", Pat i Goenaga (arg .) . Euskalsinta iaren enbait ara o, Bilbo, EHU/UPVko Argitarapen Zerbit ua,
59-94 ._ (1991 ) . "Euskara hi kunt a ergatiboa ote?", Euskalt aindia (arg .) .
Iker 3, 417-433 .
SARASOLA, Ibon (1977). "Sobre la biparticiOn inicial en el analisis enconstitu entes", ASJU XI, 51-90 .
Aipu bibliografikoak
249
SILVERSTEIN, Michael (1976) . "Hierarch of features andergati it ", R . M . W . Di on (arg .) Grammatical categories inAustralian languages, Linguistics series 22, Canberra, AustralianInstitute of Aboriginal Studies, 1 1 2-1 7 1 .
SCHUCHARDT, Hugo (1893) . "Sobre la formacion de las fle ionesde relaciOn del erbo asco", Boletn de la Real Sociedad Vascongadade Amigos del Pa/s, 215-337 .
TENNY, C . (1992) . "The aspectual interface h pothesis", I . Sag & A .S abolcsi (arg .) Le ical matters, CSLI Lecture notes, Stanford, CA .
_ (1994) . Aspectual roles, Dordrecht, Kiuwer Academic Publishers .TRASK, R . L . (1977) . "Historical s nta and basque erbal
morpholog : two h potheses", W . A. Douglas, R . Etulain & W . H .Jacobsen (arg .) Anglo-american constributions to basque studies .Essa s in honor of Jon Bilbao, Reno, Uni . of Ne ada .
(1979) . "On the origins of ergati it "", Frans Plank (arg . )Ergati it , New York, Academic Press .
TRAVIS, Lisa (1991) . "Deri ed objects, inner aspect and thestructure of VP", Mcgill Uni ersit , eskui kribua .
_ (1992). "Inner aspect and the structure of VP", Mcgill Uni ersit ,eskui kribua .
URIBE-ETXEBARRIA, M riam (1989 a) . "On noun incorporation inBasque and some of its consequences in the phrase structure",Uni ersit of Connecticut, eskui kribua .
_ (1989 b) "Argument transfer s . Predication : a speculati e triparound the structure of IP in Basque" , Uni ersit of Connecticut,eskui kribua .
VAMLING, Karina, R. TCHANTOURIA & A . LOMTADZE (1994) . TheKart elian languages, Eurot p Third Plenar Conference, March1994 .VAN VALIN ( 1990) . "Semantic parameters of split intransiti e",
Language 66, 221-260 .VENDLER, Z . (1 967) . Linguistics in Philosoph , Ithaca (New York),
Cornell Uni ersit Press .
250 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
ZABALA, Igone (1995) . Infiniti os, tiempo ergati idad ", Quinto
Coloqu o de Gramatica Generati a, A Coru a .
Hi tegia . ingelesa-euskara-ingelesa
251
Hi tegia : ingeles-euskara
accomplishment
burut apen
acti e
indarrean
adjoin
adjunktatu
adjunct
adjunktu
adjunction
adjunk io
altruistic
altruistiko
antecedent
ait indari
antipassi e
antipasibat e
arra
sail
atelic
e teliko
252 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
atelicit
bare
binding
bound
bound s . free split
binar branching
branching
c (constituent -command
chain
check
checking domain
clause
Closest A ailable Source
Closest Featured Target
coinde ation
coinde ed
e telikotasun
soil
u tardura
u tartu
erdibiketa u tartu s . aske
adarre tat e bitar
adarre tat e
o(osagai) komando
katea
erkatu
erkaketa eremu
perpaus
Eskuar dagoen Jatorri Hurbilena
Tasunik duen Jomuga Hurbilena
indi ekidetasun
indi ekide
Hi tegia : ingelesa-euskara-ingelesa
complement
complement domain
computational s stem
constituent
contain
con erge
crash
cross
crossing paths
deri ation
domain
domain
Double Object Constructions
econom principles
empt categor
Empt Categor Principle
equi-distant
osagarri
osagarri eremu
konputa io sistema
osagai
barruan i an
bat egin
huts egin
gurut atu
bide idor gurut atu
eratorpen
mendean i an
eremu
Objektu Bikoit eko Egiturak
ekonomia hatsarreak
kategoria isil
I<ategoria Isilen Hatsarrea
distant iakide
253
254 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
equi-distance
Ergati e Displacement
Ergati e Parameter
E tended Projection Principle
E ceptional Case Marking
e pansion
feature
Feature Specification Constraint
fewest step
filter
finite clause
fluid s stem
form chain
functional head
go ern
go ernment
distant iakidetasun
Ergatiboaren Lekualdaketa
Ergatibotasunaren Parametroa
Islapen Hatsarre Zabaldua
Kasu E arketa Bere ia
hedapen
tasun
Tasun Zeha tapenaren Muga
urrats gut ien
iraga ki
perpaus jokatu
sistema isurkor
katea osatu
funt io buru
gobernatu
gobernu
Hi tegia : ingelesa-euskara-ingelesa
go ernor
Greed
greed
head
hea erb
ill-formed FF/LF object
inert
inherent case
interface le el
Last Resort
Least Effort
le ical head
license
light erb
linguistic e pression
ma imal projection
minimalist program
gobernat aile
Guti ia
guti iatsu
buru
adit astun
FF/FL sasiobjektu
indarge
bere ko kasua
elkargune
A ken Baliabidea
Gut ieneko Ahalegina
buru le iko
ilegi tatu
adit arin
adiera pen linguistiko
islapen goren
egitarau minimalista
255
256 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
minimal domain
minimal projection
mo ement
nested paths
nest
nested paths
non-finite clause perpaus
Obligator Case Parameter
oblique case
object shift
output / output condition
parameter
parameteri ation
performance s stem
position
principle
gut ieneko eremu
islapen behere
mugimendu
bide idor kabiratu
kabiratu
bide idor kabiratu
perpaus jokatugabe
Nahitae ko Kasuaren Paramtr .
ehar kasu
objektuaren destokit e
irteera/irteera baldint a
parametro
parametragarritasuna
ariketa sistema
gune
hatsarre
Hi tegia : ingelesa-euskara-ingelesa
Procrastinate
project
projection
quirk case
raise
raising
representation
residue
rule
sentence
set
Shortest Mo e
source
specifier
Spell out
split
split ergati it
Lu atu
islatu
islapen
kasu bit i
igo
igoera
aurke pen
ondar eremu
arau
perpaus
mult o
Mugimendu Laburrena
jatorri
espe ifikat aile
Ahoskatu
erdibiketa, erdibitu
ergatibotasun erdibitu
257
258 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
split s stem
strong feature
structural case
structural description
subset
target
telic
telicit
trace
Unmarked AGR Parameter
iolate
VP-shell
isible
weak feature
well-formed FF/LF object
sistema erdibitu
tasun sendo
egitura ko kasu
egitura deskribapen
a pimult o
jomuga
teliko
telikotasun
a tarna
I<MZ E markatuaren Parametro
urratu
AS a al
ikusgarri
tasun ahul
FF/FL objektu
Hi tegia : ingelesa-euskara-ingelesa
Hi tegia : euskara-ingelesa
adabegi
adarre tat e
adarre tat e bitar
adiera pen linguistiko
adit astun
adit arin
adjunktatu
adjunktu
adjunk io
Ahoskatu
ait indari
node
branching
binar branching
linguistic e pression
hea erb
light erb
adjoin
adjunct
adjunction
Spell out
antecedent
259
260 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
altruistiko
arau
ariketa sistema
AS a al
aurke pen
A ken Baliabidea
a pimult o
a tarna
barruan i an
bat egin
bere ko kasu
bide idor gurut atu
bide idor kabiratu
buru
buru le iko
burut apen
altruistic
rule
performance s stem
VP-shell
representation
Last Resort
subset
trace
contain
con erge
inherent case
crossing paths
nested paths
head
le ical head
accomplishment
Hi tegia : ingelesa-euskara-ingelesa
distant iakide
distant iakidetasun
egitarau minimalists
egitura ko kasu
egitura deskribapen
elkargune
eratorpen
erdibiketa
erdibiketa u tartu s . aske
erdibitu
eremu
Ergatiboaren Lekualdaketa
ergatibotasun erdibitu
erkaketa eremu
erkatu
equi-distant
equi-distance
minimalist program
structural case
structural description
interface
deri ation
split
bound s . free split
split
domain
Ergati e Displacement
split ergati it
checking domain
check
261
262 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
Eskuar dagoen Jatorri Hurbilena
Closest A ailable Source
espe ifikat aile
e teliko
e telikotasun
FF/FL objektu
FF/FL sasiobjektu
funt io buru
gobernatu
gobernu
gobernat aile
gune
gurut at e
Guti ia
guti iatsu
Gut ieneko Ahalegina
gut ieneko eremu
specifier
atelic
atelicit
well-formed FF/LF object
ill-formed FF/LF object
functional head
go ern
go ernment
go ernor
position
crossing
Greed
greed
Least Effort
minimal domain
Hi tegia : ingelesa-euskara-ingelesa
hatsarre
hedapen
helmuga
huts egin
igo
igoera
ikusgarri
indarge
indarrean
indi ekide
indi ekidetasun
iraga ki
irteera baldint a
islapen
islapen behere
islapen goren
principle
e pansion
target
crash
raise
raising
isible
inert
acti e
coinde ed
coinde ation
filter
output condition
projection
minimal projection
ma imal projection
263
264 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
Islapen Hatsarre Zabaldua
islatu
kabirat e
kasu bit i
katea
katea osatu
Kasu Iraga kia
kategoria isil
Kategoria Isilen Hatsarrea
Kasu Markat e Bere ia
konputa io sistema
Lu atu
mendean i an
mugimendu
Mugimendu Laburrena
E tended Projection Principle
project
nesting
quirk case
chain
form chain
Case Filter
empt categor
Empt Categor Principle
E ceptional Case Marking
KMZ E markatuaren Parametroa Unmarked AGR Parameter
computational s stem
Procrastinate
domain
mo ement
Shortest Mo e
Hi tegia : ingelesa-euskara-ingelesa
mult o
Nahitae ko Kasuaren Parametroa Obligator Case Parameter
objektuaren destokit e
Objektu Bikoit eko Egiturak
ondar eremu
osagai
o(osagai)-komando
osagarri
osagarri eremu
parametro
parametragarritasun
perpaus
perpaus
perpaus jokatugabe
perpaus jokatu
set
object shift
Double Object Constructions
residue
constituent
c (constituent)-command
complement
complement domain
parameter
parameteri ation
clause
sentence
non-finite clause
finite clause
265
266 Egitura ko kasuaren erkaketa euskara
sail
sistema erdibitu
sistema isurkor
soil
tasun
tasun ahul
Tasun Zeha tapenaren Muga
Tasunik duen Jomuga Hurbilena
tasun sendo
teliko
telikotasun
urratu
urrats gut ien
u tardura
u tartu
ehar kasu
ilegi tatu
arra
split s stem
fluid s stem
bare
feature
weak feature
Feature specification Constraint
Closest Featured Target
strong feature
telic
telicit
iolate
fewest step
binding
bound
oblique case
license