EFIKASNA POTROŠNJA GORIVA U CRNOJ GORI

GLOBAL FUEL ECONOMY INITAITIVE

Projekat „Pokretanje programa efikasne potrošnje auto-goriva u Crnoj Gori: radna grupa i polazne osnove i stanovišta“

Projekat pod nazivom „Pokretanje programa efikasne potrošnje auto-goriva u Crnoj Gori: radna grupa, polazne osnove i stanovišta”, ima za cilj da podrži i ojača proces usvajanja standarda i pratećih instrumenata za efikasnu upotrebu auto-goriva, a koji su u skladu sa EU zahtjevima. Učešćem u globalnoj inicijativi Partnerstvo za čista goriva i vozila i uspješnim rješavanjem pitanja čistijih goriva, Crna Gora je u saradnji sa Programom za životnu sredinu Ujedinjenih nacija (UNEP) i kancelarijom REC-a u Crnoj Gori prije nekoliko godina započela proces harmonizacije i transpozicije EU standarda iz oblasti efikasnih goriva i vozila u nacionalno zakonodavstvo i sisteme. Uključivanje Crne Gore u datu inicijativu rezultiralo je zabranom korišćenja i distribuiranja olovnih benzina i izradom Nacionalnog akcionog plana za postepeno poboljšavanje kvaliteta goriva u Crnoj Gori u skladu sa standardima EU, kao i time da je Crna Gora postala član subregionalne radne grupe Jugo-istočne Evrope za goriva i vozila, koju podržava UNEP.

Projekat „Pokretanje programa efikasne potrošnje auto-goriva u Crnoj Gori: radna grupa i polazne osnove i stanovišta“, kroz podršku rada nacionalne projektne radne grupe i analiziranja polaznih osnova u zemlji, će imati za cilj da podstakne intenziviranje rješavanja pitanja efikasne potrošnje auto-goriva u Crnoj Gori, čime se doprinosi smanjenju emisije CO2 u drumskom saobraćaju i stavlja fokus na dalje osnaživanje nacionalnih napora za dostizanje održivog saobraćaja, kroz poboljšanje kvaliteta goriva, usvajanje još čistijih, efikasnijih auto-tehnologija sa aspekta potrošnje goriva.

Projekat „Pokretanje programa efikasne potrošnje auto-goriva u Crnoj Gori: radna grupa, polazne osnove i stanovišta”, implementira Regionalni centar za životnu sredinu za Centralnu i Istočnu Evropu (REC), kancelarija u Crnoj Gori i Program za životnu sredinu Ujedinjenih nacija (UNEP), uz finansijsku podršku Evropske unije i Globalnog fonda za životnu sredinu - GEFa.

Regionalni centar za životnu sredinu za Centralu i Istočnu Evropu (REC), Kancelarija u Crnoj Gori

Bulevar Ivana Crnojevića 16/II, 81000 Podgorica, Crna GoraTel: (382-20) 210-235, Fax: (382-20) 210-236, E-mail: mne.office@rec.org.me,

Website: http://www.rec.org.me/Štampa: AP Print, Podgorica

SADRŽAJ

UVOD

1. ORGANIZACIONO - IMPLEMENTACIONE MJERE ........................................................11

2. CRNA GORA - EFIKASNA POTROŠNJA GORIVA ......................................................... 14

3. NEOPHODNI PODACI ZA ANALITIČKO PRAĆENJE STANJA VOZNOG PARKA .....17NEOPHODNI KORACI DO CILJA - JEDINSTVENE BAZE PODATAKA .............. 19

Korak 1: Postaviti cilj ................................................................................................. 19Korak 2: Sakupljanje podataka o vozilima ...........................................................20Korak 3: Prečišćavanje podataka ...........................................................................21 Korak 4: Strukturiranje baze podataka ..................................................................21Korak 5: Procjena prosječne nacionalne potrošnje goriva ...............................23Korak 6: Izvještaj o potrošnji goriva i emisiji CO2 ..............................................23

4. UPOREDNA PRAKSA - PROJEKAT U KENIJI ............................................................25Ključna je saradnja/partnerstvo .............................................................................25Kontinuirano održavanje baze podataka ..............................................................25Preporučuje se digitalni registar .............................................................................25

5. ZAKLJUČAK ....................................................................................................................26

4 5

Izdavač:Regionalni centar za životnu sredinu za Centralnu i Istočnu Evropu (REC)

Kancelarija u Crnoj Gori

Za izdavača:mr Srna Sudar

direktorica REC kancelarije u Crnoj Gori

Urednica izdanja:dipl. biol. Bojana Miranović

Autor:dipl. ing. maš. Dragan Vukčević

dipl.ing. Tihomir Milatović, prof.dr Danilo Nikolić, prof.dr Vladimir Pajković, dipl.ing. Dušan Vukotić, dipl. ecc. Branislav Janković, mr Olivera Kujundžić,

dipl. inž. met. Sreten Tošić, mr Gordana Đukanović, dip. ing. saob. Nusret Canović, dipl. ing. saob. Miroslav Mašić ,

dipl. pravn. Miodrag Šuškavčević, dipl.ofic.polic. Dragan Klikovac, dipl.prav. Zoran Nikolić

Priprema za štampu:Adil Tuzović

Štampa:AP Print, Podgorica

Tiraž: 700 primjeraka

Sva prava zadržana© 2012 REC Kancelarija u Crnoj Gori

Zabranjena je prodaja i reprodukcija izdanja bez dozvole izdavača

Publikacija izdata u okviru projekta ,,Pokretanje programa efikasne potrošnje auto-goriva u Crnoj Gori” koji sprovodi Regionalni centar

za životnu sredinu za Centralnu i Istočnu Evropu (REC), kancelarija u Crnoj Gori i Program za životnu sredinu Ujedinjenih nacija (UNEP),

uz finansijsku podršku Evropske unije i Globalnog fonda za životnu sredinu - GEFa.

Ovaj dokument je napravljen uz finansijsku podršku Evropske unije i Globalnog fonda za životnu sredinu- GEFa. Stavovi predstavljeni u ovom dokumentu ni na koji način ne mogu se smatrati

zvaničnim mišljenjem Evropske unije i Globalnog fonda za životnu sredinu - GEFa

4 5

UVOD

Zbog čega bi države trebalo da usvoje politike smanjenja potrošnje goriva i standarde izduvnih emisija putničkih i lakih dostavnih vozila?

Šta se podrazumijeva pod izrazom „ekonomična potrošnja goriva kod vozila“?

U ovoj brošuri je dat pregled osnovnih principa i razloga za povećanje ekonomič-nije potrošnje goriva u vozilima, i koristi koje bi Crna Gora imala od toga. Usva-janjem politika i implementiranjem ostalih aktivnosti u ovom pravcu, Crna Gora se aktivno uključuje u Globalnu inicijativu za smanjenje potrošnje goriva (GFEI).

Broj motornih vozila u svijetu je porastao sa pet miliona nakon Drugog svjetskog rata do gotovo jedne milijarde vozila, sa tendencijom porasta na dvije milijarde do 2050. godine. Sa ovim povećanjem broja vozila, očekuje se i porast emisije gasova sa efektom staklene bašte. Globalna inicijativa za smanjenje potrošnje goriva (GFEI) radi u cilju promocije efikasnije potrošnje goriva u vozilima, po preporukama Međuvladinog panela o klimatskim promjenama (IPCC) i G8. Efikasnija vozila će pružiti podršku naporima za ublažavanje klimatskih promjena na nacionalnom i globalnom nivou ukoliko se prosjek potrošnje voznog parka lakih putničkih/dostavnih vozila na globalnom nivou smanji sa trenutnih 8 l/100 km na 4 l/100 km u toku naredne 4 decenije. Ekonomije u razvoju, usljed povećanog trenda porasta broja vozila, treba da odigraju veliku ulogu u ovom smanjenju potrošnje, s obzirom na to da su razvijene ekonomije već na visokom nivou razvoja, te se očekuje da se intenzitet i energetska efikasnost voznog parka u tim zemljama neće značajno mijenjati.

Na osnovu dosadašnjih analiza o postojećim tehnologijama, GFEI (Program Ujedinjenih nacija za zaštitu životne sredine (UNEP), Međunarodna agencija za energetiku (IEA), FIA Fondacija* kao i Međunarodni saobraćajni forum (ITF))partnerske organizacije vjeruju da se mogu postići velike koristi efikasnijom potrošnjom goriva kod lakih putničkih/dostavnih vozila u svijetu, korist koja bi mogla pomoći svakoj državi, a pogotovo državama u razvoju koje bi se pozabavile urgentnim pitanjima vezanim za klimatske promjene, energetsku sigurnost i održivu mobilnost.

* - (The FIA Foundation is an independent UK registered charity which supports an international programme of activities promoting road safety, the environment and sustainable mobility, as well as funding motor sport safety research. )http://www.fiafoundation.org/Pages/homepage.aspx

6 7

GFEI ima za cilj poboljšanje prosječne efikasnosti upotrebe goriva (smanjenje potrošnje goriva po kilometru) od svih motornih vozila na putevima za 50% do 2050. godine, sa privremenim ciljevima - za nova motorna vozila za 30% do 2020. godine i 50% do 2030. godine. Smanjenje prosječne potrošnje goriva u automobilima na globalnom nivou (do ~4l/100 km) za 50% bi smanjilo emisiju CO2 za više od 1 gigatone (Gt) godišnje do 2025. godine i više od 2 Gt do 2050. godine, a rezultat samo u uštedi novca koji se godišnje troši za uvoz nafte iznosi preko 300 USD milijardi 2025. godine i 600 milijardi 2050. godine (na osnovu cijene nafte od USD 100/bbl1), pored smanjenja štetne zagađujuće emisije, uključujući emisiju čađi. (Izvor - http://www.unep.org/transport/gfei/).

Na slici 1 prikazan je dijagram toka emisije GHG (gasova sa efektom staklene baste u svijetu)

Slika 1 - Dijagram toka emisije GHG u svijetu

Agencija za zaštitu životne sredine Crne Gore u saradnji sa italijanskim Ministarstvom zaštite životne sredine, kopna i mora i uz tehničku pomoć italijanske firme „Tehne Consulting“ izradila je inventare emisije gasova

1 - Nominalna cijena nafte na svjetskoj berzi, koja je uvijek izražena u USD i varira u različitim periodima

Saobraćaj 13.5%

Struja i grijanje 24.6%

Drugo sagorijevanje goriva 9.0%

Industrija 10.4%

Trenutne/prolazne emisije 3.9%Industrijski procesi 3.4%

Prenamjena upotrebe zemljišta 18.2%

Poljoprivreda 13.5%

Otpad 3.6%

krajnja upotreba/aktivnost) GasSektor

Drumski 9.9%

Vazdušni 1.6%Željeznički, pomorski i drugi saob. 2.3%

Stambene zgrade 9.9%

Poslovne zgrade 5.4%

Nealocirano sagorijev. goriva 3.5%

Željezo i čelik 3.2%

Hemikalije 4.8%

Cement 3.8%

Krčenje šuma 18.3%Pošumljavanje nepošumlje. predj. - 1.5%Ponovno pošumljavanje - 0.5%Sječa / upravljanje - 2.5%Ostalo - 0.6%

Poljoprovredna zemljišta 6.0%

Stoka i đubrivo 5.1%

Uzgoj riže 1.5%

Deponije 2.0%Otpadne vode drugi otpad 1.6%

Ostala poljoprivreda 0.9%

Upotreba energije u poljoprivredi 1.4%

T&D gubici 1.9%Rudnici uglja 1.4%

Vadjenje nafte/gasa, rafinisinje i prerada 6.3%

Ostala industrija 5.0%

Aluminijum / metali bez gvožđa 1.4%Mašine 1.0%Papir i štampanje 1.0%Hrana i duvan 1.0%

Azotni oksid(N2O) 8%

Metan(CH4) 14%

Ugljen dioksid(CO2) 66%

Dijagram toka emisije GHG u svijetu

ENER

GIJA

6 7

za 2006. i 2009. godinu ispunjavajući obavezu prema Konvenciji o prekograničnom zagađenju vazduha (CRLTAP). Na slici 2 prikazano je učešće pojedinih sektora u emisijama gasova sa efektom staklene bašte - Inventar gasova za 2009. godinu za Crnu Goru.

Slika 2 - Učešće pojedinih sektora u emisijama gasova sa efektom staklene bašte - Inventar gasova za 2009. godinu za Crnu Goru(Izvor - Agencija za zaštitu životne sredine Crne Gore)

Crna Gora u procesu integracija i u oblasti održivog razvoja nastoji da se u okviru svojih mogućnosti uključi u što više globalnih (UN, Svjetska trgovinska organizacija, itd.), evropskih i regionalnih inicijativa u različitim oblastima, pa i u oblasti smanjenja zagađenja životne sredine kroz efikasnije korišćenje energije i upotrebom čistijih izvora energije. Slijedeći težnju za smanjenjem emisije CO2 u saobraćaju, odnosno, postizanje tzv. ,,održivog saobraćaja“, kao i druge države i Crna Gora nastoji da aktivno i kontinuirano primjenjuje globalne politike u ovoj oblasti. Kao što je već ranije naglašeno, GFEI je jedna od globalnih inicijativa i u osnovi počiva na sljedeće četiri međusobno povezane komponente:

Komponenta 1 - čista gorivaKomponenta 2 - čista vozilaKomponenta 3 - čisti puteviKomponenta 4 - eko-vožnja

11. Ostali izvori

10. Poljoprivreda

09. Tretman otpada i odlaganje

08. Ostali mobilni izvori i mašine

07. Drumski saobraćaj

06. Rastvarači i druga upotreba)

05. Vađenje i distribucija fosilnih goriva)

04. Proizvodni procesi

03. Sagorijevanje u prerađevačkoj industriji

02. Ne-industrijska ložišta

01. Sagorijevanje u energiju i industrija pretvaranja materijala u drugi oblik

8 9

Komponenta 1 - Crna Gora je u januaru 2011. godine objavila usvajanje Euro 5 nivoa standarda izduvnih emisija u vazduh za nova vozila* i postala član sub-regionalne Radne grupe za goriva i vozila jugoistočne Evrope, koja je pod pokroviteljstvom UNEP-a. Kao država kandidat za ulazak u Evropsku uniju, Crna Gora je usvajanjem najnovijih evropskih standarda za goriva i vozila dobila priliku da u korak prati inicijative na evropskom nivou za efikasnu potrošnju motornih goriva. Eliminacija olovnih benzina sa tržišta je rezultirala napretkom Crne Gore u oblasti kvaliteta goriva sa 93. na 41. mjesto u svijetu, od 108 država koje se nalaze pod nadzorom.

U skladu sa Zakonom o zaštiti vazduha („Sl. list Crne Gore”, br. 25/10) u promet ili upotrebu stavljaju se goriva ako su u skladu sa propisanim tehničkim zahtjevima, ako je izvršena njihova ocjena usaglašenosti i ako su označeni i prate ih propisane isprave, u skladu sa posebnim propisom.

Na osnovu Uredbe o graničnim vrijednostima sadržaja zagađujućih materija u tečnim gorivima naftnog porijekla („Službeni list CG“, br. 39/10), Ministarstvo održivog razvoja i turizma, na predlog Agencije za zaštitu životne sredine donijelo je Program praćenja kvaliteta tečnih goriva naftnog porijekla, za 2011. godinu. Program obuhvata motorne benzine (BMB 98 i BMB 95) i dizel gorivo.

Program sadrži:

• metodologiju izrade programa;• način uzorkovanja, broj i učestalost uzimanja uzoraka goriva na benzinskim pumpama;• način uzorkovanja, broj i učestalost uzimanja uzoraka dizel goriva na skladi štima;• laboratorijsku analizu uzoraka goriva.

Metodologija izrade Programa utvrđena je standardom MEST EN 14274 – Anex D. Ukupan broj uzoraka određen je na osnovu izbora statističkog modela C u okviru standarda MEST EN 14274 i faktora varijabilnosti kvaliteta goriva na crnogorskom tržištu. Mjesta uzorkovanja određena su statističkom metodom, iz registra benzinskih stanica i skladišta u Crnoj Gori.

U skladu sa standardom MEST EN 14274, uzimanje uzoraka goriva na benzinskim stanicama vrši se u zimskom i ljetnjem periodu (tabela 1). Ljetnji period računa se od 1. maja do 30. septembra, a zimski period od 1. oktobra do 30. aprila.

* u Crnoj Gori su od januara 2011.godine na tržištu dostupni samo bezolovni benzini i niskosumporno dizel-gorivo, što odgovara vozilima izrađenim prema standardu Euro 5

8 9

VRSTA GORIVA

UČESTALOST UZIMANJA UZORAKA U POJEDINOM VREMENSKOM PERIODU

UKUPAN BROJ UZORKOVANJA ZA

CIJELU GODINULjetnji Zimski

BenzinBMB-95 50 50 100BMB-98 50 50 100

Dizel 40 40 80

Tabela 1 - Učestalost uzimanja uzoraka goriva na benzinskim pumpama

U tabeli 2 prikazan je broj uzorkovanja za dizel gorivo na skladištima za oba perioda.

DOBAVLJAČ LJETNJI PERIOD ZIMSKI PERIOD

JUGOPETROL ad/Luka Bar 10 10

UKUPNO 10 10

Tabela 2 - Broj uzorkovanja predviđen za dizel gorivo na skladištima za oba perioda

Realizacija Programa je počela 01. juna 2011. godine i za ljetnji period je završena dana 27. 09. 2011. godine. Na teritoriji Crne Gore je uzeto 137 uzoraka goriva sa benzinskih pumpi (47 uzoraka eurosuper 98, 50 uzoraka eurosuper 95 i 40 uzoraka eurodizela), kao i 10 uzoraka sa skladišta AD Jugopetrol u Luci Bar.

Dosadašnje analize su pokazale da je kvalitet ispitivanog goriva u skladu sa kriterijumima iz Uredbe o graničnim vrijednostima sadržaja zagađujućih materija u tečnim gorivima naftnog porijekla.

Uzorkovanje i analiza goriva predviđenog za zimski period je u toku.

10 11

Da bi Crna Gora ostvarila dalji napredak u ovoj oblasti potrebno je da se još finalno realizuju aktivnosti oko formiranja strateških rezervi i dodatnog uređenja ocjene usaglašenosti tečnih naftnih derivata, čija se realizacija očekuje tokom 2012. godine. Aktivnosti oko formiranja strateških rezervi i ocjene usaglašenosti će biti propisima uređene kroz Uredbu o strateškim rezervama tečnih naftnih derivata (Zakon o energetici) i Pravilnikom o metodama uzorkovanja i ispravama usaglašenosti vezanih za tečne naftne derivate (Zakon o tehničkim zahtjevima za proizvode i ocjenjivanju usaglašenosti i Zakon o zaštiti potrošača).

Komponenta 2 - Jedan od osnovnih ciljeva evropske politike održivog saobraćaja jeste zadovoljavanje ekoloških kriterijuma motornih vozila. Emisija vozila se utvrđuje tokom ispitivanja u laboratorijama, a kvantifikuje se u gramima emitovane materije po pređenom kilometru puta i dodatno za čestice određuje se i broj emitovanih čestica po pređenom kilometru. Standardima se ograničava emisija ugljenmonoksida (CO), ugljovodonika (HC), oksida azota (NOx) i suspendovanih čestica (PM). Početkom 70-ih godina prošlog vijeka u Evropi je počelo sa ograničenjima emisija ovih zagađujućih materija. Od tada pa do danas dozvoljene granice emisija ovih zagađujućih materija su se značajno pooštravale. Ovi standardi se označavaju i sa oznakom ,,Euro“ koga prati broj 1, 2, 3... Što je broj veći, granice emisije su strožije, tj. propis je noviji. Trenutno je na snazi standard izduvne emisije Euro 5. Euro 6 stupa na snagu 2014. godine. Kako bi smanjili emisiju CO2 u oblasti drumskog saobraćaja, Evropski parlament i Savjet su usvojili Uredbu uvodeći ograničenja emisija CO2 za nova vozila. Uredba postavlja ciljnu specifičnu emisiju od 130 grCO2/km do 2015. godine, definisanu kao prosječna vrijednost za flotu novoregistrovanih putničkih automobila u EU. Dugoročni cilj od 95 gr CO2/km je postavljen za 2020. godinu.

Pošto je osnovni preduslov iz komponente 1 ostvaren, slijedi potreba da se čistija goriva na efikasniji način upotrebljavaju (troše) u energetski efikasnijim vozilima na teritoriji Crne Gore. Ovaj nastavak prije svega podrazumijeva efikasniju potrošnju goriva korišćenjem afirmativne akcije usmjerene prema korišćenju energetski efikasnijih vozila, vozila sa alternativnim pogonima (el. struja i hibridni pogon) i gorivima (biodizel, bioetanol, biometan, sl.), informisanje potrošača o potrošnji goriva i emisiji CO2 vozila, boljoj periodičnoj kontroli izduvne emisije vozila, primjeni tehničkih mjera za smanjenje potrošnje goriva, smanjenju poreza na energetski efikasna vozila i dr.

10 11

1. ORGANIZACIONO - IMPLEMENTACIONE MJERE

Pored tehničkih, od velikog značaja su i organizacione mjere sa naglaskom na povećanje stimulativnih mjera i sufinansiranje projekata ekološki održivog saobraćaja.

Evropska komisija je 3. decembra 2010. pokrenula web stranicu kako bi pomogla vlastima i drugim zainteresovanim stranama u izboru najčistijih i energetski najefikasnijih vozila. Portal Čista vozila (Clean Vehicles) će poslužiti kao korisno sredstvo, pošto Direktiva 2009/33/EC o promovisanju čistih i energetski efikasnih vozila zahtijeva da se od 4. decembra 2010. godine pri svakoj kupovini vozila za javni prevoz uzima u obzir njihova potrošnja, emisija CO2 i emisija zagađivača. Novi portal pruža informacije o zakonima vezanim za čista i energetski efikasna vozila na nivou EU i omogućava pristup tehničkim podacima što ga čini najvećom bazom vozila u Evropi.

Povećana zabrinutost zbog sigurnog snabdijevanja energijom, klimatskih promjena i zdravlja ljudi uslovili su prelazak sa fosilnih na alternativna motorna goriva i razvoj novih pogonskih sistema vozila koji mogu da obezbijede dugoročnu održivost.

,,Zelena automobilska inicijativa“, kao dio evropskog ekonomskog plana za oporavak koji je nedavno usvojio Evropski savjet, ima za cilj da podrži razvoj novih i održivih oblika drumskog saobraćaja. Komisija je trenutno podržala tri glavne vrste alternativnih goriva i pogonskih tehnologija koje će se razvijati u periodu do 2020. godine, i to:

- biogoriva, tečna ili gasovita;- vodonik i vozila na gorive ćelije;- električne baterije i hibridna vozila na električni pogon.

12 13

Razvoj ekološke svijesti u državama Evropske unije ogleda se i u uvođenju strožijih ekoloških standarda za proizvodnju, prodaju i registraciju novih vozila.

U državama Evropske unije, Euro 5 standard izduvne emisije je stupio na snagu 1. septembra 2009. godine za odobravanje vozila kategorije M1* (za N1* od 1. septembra 2010. godine), a primjenjuje se od 1. januara 2011. godine za registraciju i prodaju novih tipova vozila kategorije M1 (za N1 od 1. septembra 2012. godine). Euro 6 standard stupa na snagu 1. septembra 2014. godine za odobravanje vozila kategorije M1 (za N1 od 1. septembra 2015. godine), a od 1. januara 2015. godine za registraciju i prodaju novih tipova vozila kategorije M1 (za N1 od 1. septembra 2016. godine).

Euro 5 u odnosu na Euro 4, kod lakih vozila na dizel pogon, ima pet puta manju emisiju čestica (PM) i 28 % manju emisiju oksida azota (NOx). Istovremeno, kod vozila sa oto motorima emisija NOx se smanjila za 25%. Velika novina jeste što se od Euro 5 standarda po prvi put ograničava emisija čestica kod ovih vozila, i dozvoljene granice emisije ovog zagađivača su izjednačene za dizel i oto pogon. Primjenom Euro 6 standarda, dodatno će se smanjiti emisija NOx kod vozila sa dizel pogonom, a istovremeno se uvodi ograničenje broja čestica u izduvima vozila.

U Crnoj Gori je na snazi Odluka o uslovima koje moraju da ispunjavaju korišćena motorna vozila koja se uvoze („Službeni list CG“, br. 44/2007 i 46/2007), na osnovu koje se sprovodi provjera homologacijske podobnosti korišćenih vozila koja se uvoze u Crnu Goru. Korišćena vozila koja se uvoze moraju da ispunjavaju određene bezbjednosno - tehničke uslove i minimum Euro 3 ekološki standard izduvne emisije.

* - M1 (putnička vozila), N1 (laka dostavna vozila do 3.5 tone nosivosti)

12 13

Zbog pravne praznine, odnosno nedefinisanja nadležnog organa državne uprave koji je zadužen za homologaciju vozila, prilikom uvoza novih vozila u Crnu Goru ne postoje ograničenja, odnosno ne sprovodi se postupak provjere homologacijske podobnosti vozila što direktno otvara mogućnost uvoza vozila koja nijesu u skladu sa obaveznim kriterijuma za stavljanje u promet proizvoda u cilju zaštite bezbjednosti, života, zdravlja i sigurnosti ljudi, biljaka i životinja, zaštite životne sredine (Zakon o tehničkim zahtjevima za proizvode i ocjenjivanje usaglašenosti (,,Sl. list CG“, br. 53/11)).

Određivanjem Ministarstva saobraćaja i pomorstva kao nadležnog organa državne uprave za poslove homologacije vozila, na osnovu Uredbe o organizaciji i načinu rada državne uprave (,,Sl. list CG“, br. 7/11 i 40/11), stvoren je preduslov da se uredi pitanje uvoza i stavljanje na tržište vozila u Crnu Goru, a samim tim i obaveze koje nam predstoje ulaskom u EU, odnosno implementacija propisa koji regulišu ovu oblast.

Ministarstvo je u prethodnom periodu koristeći pomoć stručnjaka iz oblasti vozila, a na osnovu programa TAIEX-a i Tehničke pomoći za transportni sektor u organizaciji NTU-a, pripremilo pravni osnov koji će biti sadržan u Zakonu o bezbjednosti saobraćaja na putevima, kao i nacrte propisa koji će urediti oblast homologacije vozila, na način da će se dozvoli uvoz i registracija korišćenih vozila minimum Euro 3, a novih minimum Euro 5 ekološkog standarda.

14 15

2. CRNA GORA – EFIKASNA POTROŠNJA GORIVA

U drumskom saobraćaju, efikasna potrošnja goriva vozila ili voznog parka se računa kao odnos između razdaljine koja je pređena po jedinici potrošenog goriva (npr. km/l) ili, obrnuto, potrošnja goriva po pređenoj razdaljini (npr. l/100 km). Stoga, što je veća razdaljina pređena po jedinici goriva, veća je ušteda goriva. Drugim riječima, što se manje energije potroši da se pređe određena razdaljina, vozilo je efikasnije. Za analitičko praćenje stanja efikasne potrošnje goriva na određenom području (unutrašnje tržište jedne zemlje), potrebno je razmotriti sljedeće aspekte:

• Politika efikasnosti korišćenja goriva – Ovo pitanje se odnosi na strateška dokumenta koja bi svaka država trebalo da donese u cilju smanjenja potrošnje goriva i smanjenja emisije zagađivača. U okviru Strategije razvoja energetike u Crnoj Gori do 2012. godine, ne nalaze se osnovne odrednice koje su neophodne za implementiranje politike efikasnije potrošnje goriva.

• Kapaciteti proizvodnje vozila – Crna Gora nema proizvodnju vozila, te uvozi nova i polovna vozila.

• Uticaj fiskalne politike u cilju podsticaja korišćenja čistijih vozila – Crna Gora nema poresku politiku, niti politiku registracije vozila koja bi donijela olakšice za „ekološki prihvatljivija vozila“.

• Tržište motornih goriva – Na crnogorskom tržištu se nude bezolovni benzini i niskosumporno dizel gorivo.

14 15

Gore navedeni aspekti upućuju na stanje u Crnoj Gori u vezi sa ,,čistim drumskim saobraćajem“. Dok se na crnogorskom tržištu troše goriva kvaliteta prema najnovijim evropskim standardima, nema jasne politike po pitanju ohrabrenja korišćenja energetski efikasnijih vozila.

Uredba o organizaciji i načinu rada državne uprave (,,Sl. list CG“, br. 40/11) i novi Zakon o bezbjednosti saobraćaja na putevima uređuju nadležnosti organa državne uprave (ministarstava) u oblasti prometa i upotrebe vozila:

• Ministarstvo saobraćaja i pomorstva - uvoz i prvo stavljanje motornih vozila na tržište;

• Ministarstvo unutrašnjih poslova i javne uprave - upotreba motornih vozila na tržištu (registracija vozila i inspekcijski nadzor).

Uredbom o organizaciji i načinu rada državne uprave (,,Sl. list CG“, br. 40/11) i Zakonom o tehničkim zahtjevima za proizvode i ocjenu usaglašenosti (,,Sl. list CG“, br. 53/11) uređuju se nadležnosti organa državne uprave u oblasti fiskalne politike i horizontalnih pravila za propisivanje tehničkih zahtjeva za proizvode (pa i vozila) i ocjenjivanje usaglašenosti:

• Ministarstvo finansija - predlaganje propisa vezanih za fiskalnu politiku u oblasti Жuvoza i registracije vozila i vršenje carinske kontrole preko Uprave carina;

• Ministarstvo ekonomije - slobodan protok roba, horizontalno zakonodavstvo Жkoje uključuje između ostalih i vozila.

16 17

Zakonom o zaštiti vazduha propisano je da Agencija za zaštitu životne sredine vodi Inventar emisija gasova sa efektom staklene bašte (koji obuhvata i emisije iz pokretnih izvora).

Slijedeći navedeno, jedna od osnovnih potreba svake države, pa i Crne Gore, je da se kroz racionalni strateški pristup formira komplementaran sistem koji prije svega uključuje sve gore nabrojane organe uprave u sveobuhvatni sistem praćenja prometa vozila u Crnoj Gori. Neophodni preduslovi za ovakav strateški pristup su:

• postojanje centralizovane baze podataka o vozilima;• prihvatanje seta pravilnika o homologaciji vozila2.

Prethodno navedeno je neophodno radi uspostavljanja novog pristupa prometu i upotrebi vozila koji bi počinjao već na Upravi carina, tj. na granici, a nastavio u prodaji vozila (prvo stavljanje na tržište) i upotrebi vozila (registracija vozila). Ovakav pristup dozvolio bi ulazak na tržište i upotrebu samo bezbjednih vozila, a istovremeno ohrabrio uvoz energetski efikasnijih vozila.

Sagledavanje stanja u Crnoj Gori nameće sljedeće pripremne korake u ovom pravcu:

• donošenje zakonodavstva u oblasti homologacije vozila;• izmjena postojećeg pravnog okvira radi definisanja protoka informacija;• jačanje administrativnih kapaciteta u organima uprave;• formiranje jedinstvene baze podataka o vozilima u Crnoj Gori.

Dakle, stanje u Crnoj Gori u oblasti kvaliteta goriva se može nazvati dobrim, dok ono u oblasti vozila tek treba da se pokrene, vezano prije svega za bezbjednost vozila (homologacija vozila), a onda i za analitičko praćenje i subvencioniranje energetski efikasnijih vozila. Svi gore navedeni koraci se mogu raditi paralelno, ali se treba uzeti u obzir pitanje odrzivosti, tj. posljedica ekonomske krize. Sve navedeno dovodi do zakljucka da Crna Gora ni finansijski ni kadrovski ne može izvršiti ovaj dio važnih međunarodnih obaveza bez lobiranja međunarodne pomoći.

2 - Više od 100 pravilnika o homologaciji vozila i djelova usvojenih od strane WP29 (Sekretarijat UN za vozila i goriva) koji su međunarodnim sporazumom obavezujući za Evropsku uniju, članice EU pojedinačno, pa i Crnu Goru kao kontinuenta pomenutog sporazuma iz SFRJ

16 17

3. NEOPHODNI PODACI ZA ANALITIČKO PRAĆENJE STANJA VOZNOG PARKA

Broj novih vozila voznog parka jedne države čine novoproizvedena i novouvezena vozila (uključujući i polovna vozila) i ona ujedno čine novoregi-strovana vozila. Za potrebe ovog praćenja se ne uzimaju u obzir vozila koja se već nalaze u državi, a ponovo se registruju prilikom prodaje.

Na osnovu osnovnih karakteristika vozila može se formirati baza podataka određenih karakteristika novoregistrovanih vozila za datu godinu (npr. 2005). Koristeći ovu bazu podataka, moguće je izračunati prosječnu potrošnju goriva novoregistrovanih vozila u državi za datu godinu.

Standardi potrošnje goriva su uglavnom razvrstani prema kategorizaciji vozila (prema težini, zapremini motora ili veličini vozila). Pošto opšteprihvaćena kategorizacija vozila ne postoji, ipak se donekle mogu preporučiti sljedeće kategorije:

Podjela vozila Primjeri vozila

A: Mini/mikro/mali gradski automobil Najmanji automobili, dužine između 2.50 m do 3.60 m

Citroën C1 Fiat Panda Smart Fortwo

B: Mali kompaktni automobili Malo veće snage nego mini; uglavnom se primjenjuju u urbanim sredinama; dužine između 3.60 m do 4.05 m

Mitsubishi Colt Opel Corsa Suzuki Swift

C: Kompaktni automobili Dužine između 4.05 m - 4.50 m

Mazda 3 Subaru Impreza Volvo S40

D: Porodični automobili Napravljeni za duže razdaljine; transport za 5-6 ljudi; dužine između 4.50 m do 4.80 m

BMW serija 3 Chrysler Sebring Lexus IS

Monovolumeni (laki kombiji) Veličina je približna kao i pod D, ali unutrašnja zapremina je maksi-malno prilagođena većim porodicama

Chevrolet Uplander Ford Galaxy Volkswagen Sharan

Veliki porodični automobili Posjeduju veći prostor za noge; komforan transport za 5-6 ljudi, dužine od 5 m i više

Jaguar XJ

Mercedes-Benz E SUV (Sport Utility Vehicles)/svi terenci Vozila koja mogu biti i kros-kantri vozila sa integralnim prenosnim sistemom nalik jeep-u

Jeep Grand Cherokee Nissan Patrol Toyota Land Cruiser

Tabela 3 – Izvor: http://www.unep.org/transport/gfei/

Bez obzira na broj kategorija vozila koji se odabere, minimum potrebnih informacija za svako vozilo obuhvata:

18 19

• Proizvođač vozila i model;• Godina proizvodnje modela; • Godina prve registracije, ako je različita od godine proizvodnje modela;• Vrsta goriva;• Zapremina motora;• Domaća ili strana proizvodnja (u slučaju Crne Gore, ovaj podatak će se odnositi na stranu proizvodnju, iz razloga što domaća proizvodnja ne postoji);• Novo ili uvezeno polovno vozilo;• Nominalna potrošnja goriva za model i ispitni ciklus vozila. Ovaj podatak

se može pribaviti iz zemlje porijekla vozila ili od proizvođača, kao i ispitivanjem određenog uzorka vozila;

• Broj prodatih vozila po modelu.• Dodatne informacije koje bi bile korisne za unapređenje analize trebalo bi

da sadrže:• Informacije o vozilu / Identifikacioni broj vozila (VIN); • Vrsta goriva (benzin ili dizel);• Vrsta sistema ubrizgavanja;• Oblik karoserije; • Vrsta transmisije i ostali detalji vezani za konfiguraciju vozila; • Trag vozila; • Težina vozila; • Sertifikovani nivo izduvne emisije;• Upotreba vozila (privatno, javno, za iznajmljivanje i sl.); • Cijena vozila.

Polovna vozila koja se uvoze u državu se registruju po prvi put i samim tim su ,,novoregistrovana“. Iako ona nisu stvarno nova, nova su na tržištu te države i samim tim se uzimaju u obzir, pogotovu ako čine značajan dio novoregistrovanih vozila. Treba jasno naznačiti u bazi podataka u okviru novoregistrovanih vozila koja su to registrovana kao nova, a koja kao polovna.

Baza podataka treba da sadrži početnu registraciju svakog pojedinačnog vozila, sa datumom prve registracije, kao i godište modela vozila.

Donja tabela prikazuje dio baze podataka koja: - daje razliku između tipova vozila u zavisnosti od proizvođača i modela;- prikuplja podatke za ona vozila čije su karakteristike potrebne da bi se formirala

jasna slika o prosječnoj potrošnji goriva za datu godinu.

18 19

Proizvođač Model Stanje Tip karoserije

Zapremina motora ccm

Vrsta goriva

Godište modela

Datum regis-trac.

L/100

kmCO2

BMW 316i Polovno Karavan 1596 Benzin 1989 2005 7.5 176

KaravanKaravan

NISSAN SUNNY Nije navedeno Limuzina 1970 Dizel 1998 2005 6.6 177

MITSUBISHI LANCER Polovno Limuzina 1600 Dizel 1998 2005 6.9 185SKODA OCTAVIA Polovno Limuzina 1800 Dizel 2004 2005 7.0 188SKODA OCTAVIA Polovno Limuzina 1800 Dizel 2005 2005 7.0 188TOYOTA COROLLA Novo Karavan 1970 Dizel 1998 2005 7.0 188TOYOTA COROLLA Novo Limuzina 2000 Dizel 1998 2005 7.0 188FORD RANGER Novo VAN 2500 Benzin 2005 2005 8.1 170

HONDA CR-V NULL Karavan 1970 Benzin 1998 2005 9.3 217

Tabela 4 - Izvor: http://www.unep.org/transport/gfei/

NEOPHODNI KORACI DO CILJA – JEDINSTVENE BAZE PODATAKA

U brojnim projektima uspostavljanja ovakve vrste baze podataka u svijetu, iskazani su određeni standardni koraci koje je neophodno preduzeti radi pravilne izgradnje jedinstvene baze podataka koja će obuhvatiti sve neophodne analitičke podatke. Ti koraci su navedeni u sljedećem dijagramu:

Korak 1: Postaviti ciljKorak 2: Sakupljanje podataka o vozilimaKorak 3: Prečišćavanje baze podatakaKorak 4: Strukturiranje baze podatakaKorak 5: Procjena prosječne nacionalne potrošnje gorivaKorak 6: Izvještaj o potrošnji goriva i emisiji CO2

Slika 3 – Izvor: http://www.unep.org/transport/gfei

Korak 1: Postaviti cilj

Postavljanje cilja zavisi prvenstveno od nivoa proizvodnje i distribucije vozila u datoj državi. U slučaju Crne Gore, proizvođača motornih vozila nema, pa je isključena i potreba za zaštitnim mjerama koje su u nekim državama prisutne. Međutim, cilj treba postaviti tako da korespondira i sa društvenom solidarnošću, uticajem na nacionalni GDP, kao i obavezama u oblasti spoljnje trgovine. Nominalni cilj Globalne inicijative za efikasniju potrošnju goriva (GFEI) je smanjenje prosječne potrošnje goriva na približno 4 l/100 km. Navedeni cilj je nominalan i najčešće nije primjenljiv, ali kada se razmisli o stimulativnom

20 21

fiskalnom paketu (posebno za električne automobile i vozila na hibridni pogon), moguće da za Crnu Goru bude i dostižan.

Navedeni cilj je dostižan i po GFEI (http://www.unep.org/transport/gfei/) jer se uštede mogu postići kroz:

- smanjenu potražnju za energijom i uvozom goriva. Smanjenje potrošnje goriva na globalnom nivou može da dovede do uštede prilikom godišnjeg uvoza nafte i naftnih derivata u vrijednosti od preko 300 milijardi dolara u 2025. godini i 600 milijardi u 2050. godini;

- povećanje uštede za potrošače. U mnogim slučajevima, povećani troškovi primjene novih tehnologija u vozilima sa kojima se ostvaruje efikasnija potrošnja goriva, mogu se kompenzovati uštedom u potrošnji goriva u prvih nekoliko godina korišćenja vozila, naročito kod ovako visokih cijena goriva.

Razlozi koji podstiču odlučivanje za smanjenje potrošnje goriva i emisija gasova ,,staklene bašte“ zavise od država i njihovih vlada.

Osnovni ciljevi za izračunavanje potrošnje goriva su: (1) obezbjeđenje osnove za praćenje napretka u potrošnji goriva kroz buduće

nacionalne politike i standarde; (2) obezbjeđenje da ljudi koji kreiraju politiku budu informisani o izboru instru -

me nata politike za smanjenje emisije vozila.

Nivoi podataka o tržištu vozila variraju od države do države. Ali, u principu, podaci u vezi sa registracijom vozila u zemljama u razvoju su rascjepkani i nepotpuni. Dakle, prvi zadatak u razvoju baze podataka u vezi sa potrošnjom goriva jeste izračunavanje prosjeka potrošnje na nivou države, radi dobijanja sveobuhvatne slike o stanju novoregistrovanih vozila u državi za datu godinu. Iz dolje navedenih razloga, to može biti dugotrajan proces.

Korak 2: Sakupljanje podataka o vozilima

Kako bi se ovaj korak mogao završiti, mora se restrukturirati čitav proces registracije vozila u Crnoj Gori. Trenutno se prilikom registracije vozila u Crnoj Gori vodi evidencija jačine, zapremine i namjene vozila, kao i selekcija po pitanju pogonskog goriva (dizel, benzin, TNG, mješavina ili električna energija).

Zapisi o uvozu automobila i/ili registraciji su glavni izvor podataka o uspo-stavljanju osnove za određivanje potrošnje goriva. U Crnoj Gori, postoji više

20 21

organa zaduženih za sakupljanje podataka o vozilima. U sklopu ovog koraka potrebno je digitalizovati jedan centralni registar koji sadrži sve neophodne podatke: od uvoza, preko registracije, do smještanja vozila na otpad ili reciklažu. GFEI metodologija se koristi od 2005. godine, u cilju lakšeg poređenja podataka iz mnogih država. Jednom kada je 2005. godine uspostavljen ovaj sistem, preporučeno je da se isto preračunavanje obavi i 2008. godine, a zatim, pod idealnim uslovima, svake druge godine. Crna Gora bi prema predlogu Zakona o bezbjednosti saobraćaja na putevima koji je na Skupštinskoj proceduri usvajanja, trebalo da formira bazu podataka u toku 2012. godine.

Registracija vozila obuhvata sve vrste vozila - automobile i motocikle, laka dostavna vozila, autobuse i kamione sa bruto težinom od preko 3500 kg. S obzirom na to da je preporučena osnovna godina za GFEI 2005. godina (ovo je u cilju obezbjeđenja usklađivanja globalnog poređenja između država), veoma je važno uspostaviti unos godine prve registracije za sva vozila. Ostale značajne prepreke su u nedostatku podataka o tehnologiji motora.

Korak 3: Prečišćavanje podataka

Ovaj se korak podrazumijeva u zemljama gdje već postoje podaci koji prethode registraciji - kao što su baze podataka vezane za uvoz (legalna homologacija vozila). Prethodno znači da se koriste samo one grupe podataka koje su stvarno upotrebljive za analize trendova.

Sređivanj podataka podrazumijeva uklanjanje grešaka u postojećim podacima o vozilu.

U slučaju Kenije ovo prečišćavanje je uključivalo:• uklanjanje iz baze podataka vozila koja nisu klasifikovana kao laka vozila

(putni čka i laka dostavna vozila);• razdvajanje novoregistrovanih vozila na nova i polovna;• ispravka unijetih pogrešnih podataka, npr. pravopisnih grešaka i sl.;• dodavanje drugih relevantnih podataka, npr. snage motora, tip/vrsta prenosa

snage, konfiguracija osovine i sl., da bi se postigla što veća uporedivost sa bazom podataka GFEI.

Da bi se prevazišli neki od nedostataka, neophodno je definisati tip i format traženih podataka za vozila. Da bi se izgradila sveobuhvatna slika vozila u državi, treba povezati sve involvirane organe koji su uključeni u cjelokupni proces prikupljanja, čišćenja i analiziranja podataka. Ovo omogućava prihvatanje rezultata, pored toga i efikasniji pristup podacima u kasnijim godinama.

22 23

Korak 4: Strukturiranje baze podataka

Rješavanje pitanja novih, odnosno polovnih vozila je takođe važan faktor u razvoju baze podataka. Uvoz polovnih ili korišćenih vozila dominira na crnogorskom tržištu automobila i ne postoji jasna podjela između novoregistrovanih vozila i ponovne registracije, kao i registracije novih u odnosu na polovna vozila koja se registruju po prvi put. Ova razlika je od značaja za uspostavljanje baze podataka i za praćenje promjena tokom vremena.

Vozila koja se ponovo registruju svake godine takođe treba da uđu u zvaničnu bazu podataka, zbog svoje važnosti za definisanje indikatora i izradu inventara gasova. Takođe, u bazi podataka u okviru novih registracija vozila treba da budu razdvojena nova od polovnih.

Baza podataka može da sadrži 24 karakteristike vozila (prema International Energy Agency - IEA) koje bi bilo idealno sakupiti ako su informacije na nacionalnom nivou dostupne. Međutim, nacionalni skup podataka je često manji od ovog broja karakteristika:

1 Tip vozila2 Model3 Proizvođač4 Tip karoserije5 Jednostavniji tip karoserije6 Segment7 Konfiguracija osovine8 Pogonski točkovi9 Cilindri motora

10 Zapremina motora ccm11 CC Kategorija12 Snaga motora kW13 kW klasa14 Snaga motora u konjskim snagama15 Ventili motora16 Tip goriva17 Godište modela18 Broj zupčanika19 Tip prenosa snage20 Turbo21 Bruto težina vozila22 Visina23 Dužina24 Broj sjedišta

Tabela 5 – International Energy Agency (IEA): Okvir podataka za ključne karakteristike (proširena lista)

22 23

Bez obzira na broj kategorija koji se odabere za uključivanje u osnovnu bazu podataka, apsolutni minimum karakteristika potreban za svako vozilo je:

• Proizvođač vozila i model, i ako je moguće ,,konfiguracija“ (ovo je obično označeno od strane proizvođača korišćenjem broja podmodela koji ukazuje na tip transmisije, nivo podešavanja, izbor opreme i sl.);

• Godina proizvodnje modela; • Godina registracije, ako je različita godina za isti model;• Tip goriva;• Zapremina motora;• Domaća ili strana proizvodnja;• Novo ili uvezeno polovno vozilo;• Nominalna potrošnja goriva za model i ispitni ciklus vozila. Ovaj podatak se

može pribaviti iz zemlje porijekla vozila ili od proizvođača, kao i ispitivanjem određenog uzorka vozila;

• Broj prodatih vozila po modelu.

Kada se jednom sačini baza podataka, ona treba da sadrži zapise (vjerovatno nekoliko stotina), koji prikazuju različite proizvođače vozila/modela/konfiguracije koji su registrovani/ prodati u zemlji za dati upis godine (npr. 2005, 2008, itd.). U većini slučajeva podaci o registraciji nemaju ključne karakteristike, kao najvažnije za određivanje potrošnje goriva. Ove i druge karakteristike mogu da se naknadno dodaju u bazu podataka tako što se provjere kod proizvođača vozila.

Ako potrošnja goriva nije uključena u podatke o registraciji za dato vozilo, ono se može naknadno ubaciti u bazu podataka. Potrošnja goriva za vozilo datog proizvođača, model i godinu proizvodnje obično se može preuzeti od proizvođača vozila (na primjer, putem web stranica i direktnih zahtjeva), kao i od raznih međunarodnih udruženja iz ove oblasti industrije.

Korak 5: Procjena prosječne nacionalne potrošnje goriva

Dok potrošnja goriva može da se prikaže u skladu sa različitim ciklusima probnih vožnji, preporučuje se da se za potrebe poređenja, svi dobijeni podaci iz ciklusa probnih vožnji konvertuju u ciklus Novi evropski ciklus (NEDC) vožnji. Faktori konverzije se mogu preuzeti sa: www.theicct.org/info/data/GlobalStdReview_Conversionfactor.xlsx

S obzirom na to da svi podaci o proizvođačima vozila i modelima nisu dostupni, posebno za starija vozila, koriste se podaci o sljedećem najbližem modelu po pretpostavci da postoje minimalne razlike između jedne generacije modela i sljedeće.

24 25

Korak 6: Izvještaj o potrošnji goriva i emisiji CO2

Za izvještaj o potrošnji goriva i emisiji CO2 može da posluži primjer projekta u Keniji koji je za Crnu Goru prihvatljiv zato što je to izvještaj za zemlju koja nema proizvodnju vozila, a ima i skroman životni standard, pa se uvoze uglavnom polovna (korišćena) vozila.

Osnovni pokazatelji iz kenijskih istraživanja ukazuju da je prosječna potrošnja goriva vozila u toj državi za 2005. godini bila 7.69 l/100 km sa odgovarajućom emisijom CO2 od 184.23 gCO2/km. U 2008. godini potrošnja goriva se smanjila na 7.6 l/100 km sa emisijom CO2 od 184,65 g CO/km. Dio ovih rezultata je prikazan u donjoj tabeli:

2005 2008Prosjek (l/100km) 7.69 7.6Dizel 8.67 9.09Benzin 7.52 7.2

Tabela 6 – Potrošnja goriva po godinama i vrsti goriva (GFEI kenijski osnovni pokazatelji, 2011)

Godina Ukupno reg. Nova vozila2005 13,577 3085 (23%)2006 35,749 4333 (12%)2007 53,689 6114 (11%)2008 46,259 11226 (24%)2009 43,649 8554 (20%)

Tabela 7 – Procenat novih vozila registrovanih po godinama (GFEI kenijski osnovni pokazatelji, 2011)

Slika 4 – Registracija prema vrsti goriva (GFEI kenijski osnovni pokazatelji, 2011)

Rezultati istraživanja u Keniji su diskutovani na nacionalnom sastanku, koji je uključio glavne vladine agencije koje su doprinijele stvaranju baze podataka sa svojim podacima. Izvještaj sa tog i sličnih sastanaka, u drugim državama, se mogu naći na:http://www.unep.org/transport/PCFV/PDF/GFEIAfricaSummary_30%20November2010.pdf

Registracija prema vrsti goriva

Dizel

Benzin

24 25

4. UPOREDNA PRAKSA – PROJEKAT U KENIJI

Projekat GFEI u Keniji je veoma sličan po strukturi onom koga je potrebno sprovesti u Crnoj Gori, pa je zato važno imati na umu iskustva iz tog projekta i rezultate koji su postignuti:

Ključna je saradnja/partnerstvo

Saradnja svih subjekata uključenih u ovaj projekat je neophodna kako kratkoročno, prilikom razvijanja baze podataka za potrošnju goriva, tako i dugoročno, vezano za praćenje napretka u racionalizaciji potrošnje goriva tokom vremena. Saradnja može biti uspostavljena između državnih institucija, kao i sa međunarodnim agencijama i civilnim sektorom. Države koje rade na razvoju osnove za potrošnju goriva će vjerovatno imati koristi od uspostavljanja saradnje između državnih organa, kao što su nacionalne institucije za registraciju vozila, kao i sa auto-klubovima ili udruženjima, agencijama za zaštitu životne sredine, i sl. da bi čitav proces imao zvanični pečat koji je potreban radi bržeg procesa prikupljanja podataka.

Kontinuirano održavanje baze podataka

Razvoj baze podataka za potrošnju goriva je zahtjevna i kontinuirana aktivnost, posebno u državama u razvoju i to uglavnom zbog nedostupnosti pojedinih podataka za vozila. Nedostatak informacija, široki izvor dostupnih podataka i veličina baze podataka zahtijevaju pažljivo planiranje i razmatranje tokom raspodjele resursa, osoblja i vremena.

Preporučuje se digitalni registar

Za države koje imaju elektronske sisteme za registraciju vozila, ili digitalni registar, proces preuzimanja podataka o vozilima je mnogo brži i efikasniji. Međutim, digitalne baze podataka nisu bez grešaka i pažljivo treba postupati u rukovanju sa tim podacima, da ne bi došlo do višestrukih grešaka tokom procesa sakupljanja podataka o potrošnji goriva i pri unošenju u bazu podataka. U Keniji slučaj pokazuje da zvanična baza podataka može biti nepotpuna u cilju utvrđivanja osnove za potrošnju goriva, pa je stoga neophodna praksa da se nabave dodatni podaci iz više izvor.

26 27

5. ZAKLJUČAK

Globalna inicijativa za efikasniju potrošnju goriva u vozilima (GFEI) je opšte-prihvaćen proces i to ne samo u razvijenim, nego i u velikom broju zemalja u razvoju (Kenija, Južna Afrika, Mauricijus, Filipini).

Crna Gora se u ovaj proces uključila kroz projekat „Poboljšanje kvaliteta goriva u Crnoj Gori - faza I”3 i uspješno se uvrstila u red uređenih zemalja po kvalitetu goriva (bezolovni benzin, niskosumporni dizel). Nastavak razvoja se prirodno odnosi na efikasniju potrošnju ovih goriva u vozilima koja treba da čine budući vozni park u Crnoj Gori. Ova efikasnost treba da bude rezultat aktivnosti organa uprave i civilnog sektora prema preporukama ove inicijative zasnovanih na:

• donošenju novog zakonodavstva;• obezbjeđenju bezbjednosti vozila na crnogorskim putevima kroz proces pro-

v jere homologacijske podobnosti vozila;• koordinaciji sistema informisanja između različitih organa uprave i civilnog

sektora;• formiranju centralizovane baze podataka;• formiranju državne politike sa afirmativnim akcijama ka energetski efikasnijem

voznom parku.

Da bi se gore navedene aktivnosti izvršile, potrebno je da se pokrene zajednički front svih zainteresovanih strana uz neophodnu podršku međunarodnih organizacija.

3 - Projekat „Poboljšanje kvaliteta goriva u Crnoj Gori-faza I” je implementiro Regionalni centar za zivotnu sredinu za Centralnu i Istocnu Evropu (REC), kancelarija u Crnoj Gori i ProgramUjedinjenih nacija za zaštitu životne sredine (UNEP), u periodu 2008-2009/2010. godine. (http://www.rec.org.me/index.php?option=com_content&task=view&id=30&Itemid=4)

26 27

Partnerstvo za čista goriva i vozila (UNEP)

Partnerstvo za čista goriva i vozila je inicirano i pokrenuto na Svjetskom samitu o održivom razvoju (WSSD), održanom u Johanesburgu, u septembru 2002. god. Inicijativu je pokrenula grupa posvećenih partnera vlada raznih zemalja, međunarodnih organizacija, industrije i nevladinih organizacija (NVO). Ovo globalno partnerstvo ima za cilj da pomogne smanjenje zagađenja vazduha u zemljama u razvoju kroz promovisanje čistih goriva i vozila. U početku će se fokusirati na dva prioritetna područja:

• eliminisanje olova u benzinu i sumpora u dizel gorivima i benzinu i, istovremeno, na• usvajanje čistih tehnologija u auto-sektoru.

Ciljevi Partnerstva

Misija Partnerstva je sljedeća:

• Pomoć zemljama u razvoju za razvoj akcionih planova, kako bi se sprovela globalna inicijativa za eliminaciju olovnog benzina i započelo postupno smanjenje sumpora u dizel gorivima i benzinu, uz istovremeno usvajanje standarda čistih vozila;

• Podsticati razvoj i usvajanje standarda čistih goriva i čistih vozila, pružajući platformu za razmjenu iskustava i uspješnih praksi u razvijenim i zemlja-ma u razvoju, kao i tehničku pomoć;

• Razviti materijale za promociju, edukativne programe i kampanje podi-zanja svijesti, prilagoditi ekonomske i planske instrumente za postizanje čistih goriva i analize vozila na lokalnom nivou i podržati razvoj, primjenu i usklađenost zakona i programa, s početnim fokusom na uvoz nečistog goriva;

• Podsticati ključna partnerstva između vlade, industrije, nevladinih orga-nizacija i drugih zainteresovanih strana unutar jedne zemlje, i između ze-malja, kako bi se olakšala primjena obaveza i standarda čistijih goriva i vozila.

http://www.unep.org/transport/pcfv/

O REC-u Regionalni centar za životnu sredinu za Centralnu i Istočnu Evropu (REC) je nestranačka, nezavisna, neprofitna međunarodna organizacija čija je uloga pružanje pomoći u rješavanju problema u životnoj sredini. REC sprovodi svoju misiju kroz promovisanje saradnje između nevladinih organizacija, vladinih institucija, biznis sektora i drugih partnera u oblasti zaštite životne sredine, kao i pružanjem podrške razmjeni informacija i procesima učešća javnosti u donošenju odluka koje se tiču životne sredine.

REC su 1990. godine osnovale Sjedinjene Američke Države, Evropska komisija i Mađarska. Rad REC-a je danas zasnovan na Povelji koju su potpisale vlade 30 zemalja i Evropska komisija.. Sjedište REC-a je u Sentandreji, u Mađarskoj, a kancelarije se nalaze u 17 zemalja korisnica REC-ovih programa: Albaniji, Bosni i Hercegovini, Bugarskoj, Crnoj Gori, Češkoj, Estoniji, Hrvatskoj, Latviji, Litvaniji, Mađarskoj, Makedoniji, Poljskoj, Rumuniji, Slovačkoj, Sloveniji, Srbiji i Turskoj.

REC aktivno učestvuje u ključnim globalnim, regionalnim i lokalnim procesima i doprinosi očuvanju životne sredine i održivim rješenjima u okviru i izvan granica zemalja u kojima ima svoje kancelarije, prenoseći znanje i iskustvo ostalim zemljama i regionima. Donatori REC-a u nekoliko proteklih godina su Evropska komisija i vlade Albanije, Austrije, Bosne i Hercegovine, Bugarske, BJR Makedonije, Crne Gore, Češke, Finske, Holandije, Italije, Japana, Malte, Mađarske, Norveške, Njemačke, Poljske, Rumunije, Sjedinjenih Američkih Država, Slovačke, Slovenije, Srbije, Španije, Švajcarske, Švedske i Ujedinjenog Kraljevstva, kao i druge međuvladine i privatne institucije.

Cjelokupan sadržaj ove publikacije je autorsko pravo ©2009 Regionalni centar za životnu sredinu za Centralu i Istočnu Evropu (REC),

Kancelarija u Crnoj GoriNiti jedan dio ove publikacije ne smije se umnožavati ili prodavati bez prethodne

pismene dozvole od nosioca autorskih pravaIzdavač:

Regionalni centar za životnu sredinu za Centralu i Istočnu Evropu (REC), Kancelarija u Crnoj Gori

Bulevar Ivana Crnojevića 16/II, 81000 Podgorica, Crna GoraTel: (382-20) 210-235, Fax: (382-20) 210-236, E-mail: mne.office@rec.org.me,

Website: http://www.rec.org.me/Štampa: AP Print, Podgorica