2

Στόχος:

Ο Ν. Ροδόπης να καταστεί μέχρι

το 2015 μια περιοχή διαρκούς

και βιώσιμης ανάπτυξης, με

κοινωνική συνοχή και διαρκή

βελτίωση του επίπεδου

διαβίωσης των κατοίκων της.

3

Ερευνητική Ομάδα:

Επιστημονικός Υπεύθυνος Γεώργιος Χατζηκωνσταντίνου, Καθηγητής Οικονομικής Θεωρίας στο Δ.Π.Θ.

Ι. Ομάδα Οικονομολόγων 1. Νικόλαος Βαρσακέλης, Αναπληρωτής Καθηγητής Βιομηχανικής Πολιτικής στο Α.Π.Θ. και Επισκέπτης Καθηγητής στο Δ.Π.Θ.

2. Κωνσταντίνος Αξαρλόγλου, Επίκουρος Καθηγητής Βιομηχανικής Πολιτικής και Ξένων Άμεσων Επενδύσεων του Δ.Π.Θ.

3. Παντελής Σκλιάς, Επίκουρος Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας του Δ.Π.Θ.

4. Ευάγγελος Δρυμπέτας, Επίκουρος Καθηγητής Οικονομικής Δυναμικής και Συγκριτικής Οικονομικών Συστημάτων του Δ.Π.Θ.

5. Ηρακλής Γωνιάδης, Συμβασιούχος Καθηγητής Marketing και Επιχειρηματικότητας στο Δ.Π.Θ.- Σύμβουλος Επιχειρήσεων

6. Γιάννης Γιαννίτσιος, Οικονομολόγος-Σύμβουλος Επενδύσεων-Ειδικός στη Διαχείριση Προγραμμάτων Ερευνητικού ή Εφαρμοσμένου Περιεχομένου.

ΙΙ. Ομάδα Γεωργοοικονομολόγων 7. Βασίλειος Μάνος, Καθηγητής Γεωργικής Οικονομίας και Επιχειρησιακός Σύμβουλος στο Α.Π.Θ.

8. Θ. Μπουρνάρης, Επιστημονικός Συνεργάτης 9. Ν. Χατζηνικολάου, Επιστημονικός Συνεργάτης

10. Φ. Κιομουρτζή, Επιστημονικός Συνεργάτης ΙΙΙ. Ομάδα Κοινωνιολόγων

11. Ζήσης Παπαδημητρίου, Καθηγητής Γενικής Κοινωνιολογίας στο Α.Π.Θ. και Εοισκέπτης Καθηγητής στο Δ.Π.Θ.

ΙV.Ομάδα Πολεοδομίας - Χωροταξίας ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ

12. Αθηνα Γιαννακού, Αρχιτέκτων Μηχ.-Δρ. Χωροτάκτης-Πολεοδόμος

13. Αναστασία Τασοπούλου, Μηχ. Χωροταξίας, Πολεοδομίας & Περιφερ. Ανάπτυξης

14. Δημοσθένης Εππας, Μηχ. Χωροταξίας, Πολεοδομίας & Περιφερ. Ανάπτυξης

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ Αλεξανδρος –Φαίδων Λαγόπουλος, Καθηγητής Πολεοδομίας

Τμήματος Αρχιτεκτόνων Α.Π.θ

4

Εκπρόσωποι των παρακάτω φορέων συμμετείχαν με ιδέες και προτάσεις στην διαδικασία εκπόνησης του Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης του Νομού Ροδόπης. ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΡΟΔΟΠΗΣ ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΡΟΔΟΠΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΩΝ

ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΡΟΔΟΠΗΣ - ΕΒΡΟΥ

ΤΡΑΠΕΖΑ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΔΗΜΟΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ EUROBANK ΔΗΜΟΣ ΣΩΣΤΗ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΔΗΜΟΣ ΣΑΠΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΟΡΦΕΑΣ ΔΗΜΟΣ ΙΑΣΜΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΣ

ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΩΝ. Ν.ΡΟΔΟΠΗΣ

ΔΗΜΟΣ Ν. ΣΙΔΗΡΟΧΩΡΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΔΗΜΟΣ ΦΙΛΛΥΡΑΣ ΕΓΝΑΤΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ ΔΗΜΟΣ ΜΑΡΩΝΕΙΑΣ ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΔΗΜΟΣ ΑΙΓΕΙΡΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΔΗΜΟΣ ΑΡΡΙΑΝΩΝ ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΑΜΑΞΑΔΩΝ ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΘΡΑΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΚΕΧΡΟΥ ΕΝΩΣΗ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ

ΘΡΑΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΟΡΓΑΝΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΙΣΤΕΩΣ ΒΟΥΛΕΥΤΕΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΕΕ ΘΡΑΚΗΣ ΚΕΝΤΡΟ ΠΛΗΡΩΦΟΡΗΣΗΣ

ΝΕΩΝ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ

ΣΥΛΛΟΓΟΣ "ΠΕΡΠΑΤΩ"

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΒΙΟΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ

ΔΟΝΑ

ΕΝΩΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ

ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ

ΔΕΠΑΚ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΡΟΔΟΠΗΣ

ΕΡΓΑΤΟΫΠΑΛΛΗΛΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΝΩΣΗ ΞΕΝΟΔΟΧΩΝ ΘΡΑΚΗΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΩΝ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ

Επίσης δεκάδες συμπολίτες που συμμετείχαν στις ημερίδες και στην ιδεοκαταιγίδα βοήθησαν σημαντικά στην ολοκλήρωση αυτού του σχεδίου.

5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΤΕΥΧΟΣ A. ΕΥΡΕΙΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ (executive summary) ΠΡΟΛΟΓΟΣ του Επιστημονικού Υπευθύνου Καθηγητή Γεωργίου Χατζηκωνσταντίνου

Σελ. 11

ΕΥΡΕΙΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σελ. 19 ΤΕΥΧΟΣ Β. ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΜΕΡΟΣ A. ΕΙΣΑΓΩΓΉ-ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

1. ΟΙ ΝΈΕΣ ΠΡΟΚΛΉΣΕΙΣ 2. ΜΟΝΤΕΛΟ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ 3. ΤΟ «ΔΙΑΜΆΝΤΙ ΤΟΥ PORTER»

Σελ. 2 Σελ.3 Σελ.5 Σελ.7

ΜΕΡΟΣ B.ΤΟ ΣΗΜΕΡΙΝΟ «ΔΙΑΜΑΝΤΙ» ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ

1.1. Η Γενική Οικονομική Κατάσταση 1. 2. Κλαδική Ανάλυση

Σελ.13 Σελ.13 Σελ.17

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ 2.1 Παραγωγική Εξειδίκευση 2.2. Όγκος και Δομή της Παραγωγικής

Δραστηριότητας στο νομό Ροδόπης 2.3. Παραγωγικότητα 2.4. Τουρισμός

2.4.1 Διανυκτερεύσεις (Ημεδαπών–Αλλοδαπών) 2.4.2 Αριθμός Αφίξεων (Ημεδαπών– Αλλοδαπών)

2.5 Διεθνές Εμπόριο

Σελ.35 Σελ.35 Σελ.39 Σελ.40 Σελ.45 Σελ.47 Σελ.48 Σελ.51

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ 3.1. Κύριες Χρήσεις Αγροτικής Γης 3.2. Διάρθρωση Πρωτογενούς Παραγωγής

3.2.1. Φυτική Παραγωγή 3.2.2. Ζωική Παραγωγή 3.2.3. Δασική Έκταση

3.2.4. Αλιεία 3.3. Υποστήριξη Πρωτογενούς Τομέα

3.3.1. Απασχολούμενοι στον Πρωτογενή Τομεά 3.3.2. Μηχανολογικός Εξοπλισμός 3.3.3. Άρδευση - Αρδευτικά Δίκτυα

3.4 Επενδυτικές Δραστηριότητες και Ενισχύσεις στον Πρωτογενή Τομέα

3.5. Προβλήματα στον Πρωτογενή Τομέα 3.6. Οικονομικά Αποτελέσματα

3.6.1. Δείκτες παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας

3.7. Τιμές των κυριότερων γεωργικών προϊόντων και ακαθάριστη πρόσοδος

Σελ.54 Σελ.54 Σελ.56 Σελ.56 Σελ.63 Σελ.65 Σελ.66 Σελ.67 Σελ.67 Σελ.68 Σελ.69 Σελ.70 Σελ.73 Σελ.77 Σελ.77 Σελ.83

6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΙΝΟΥ ΔΙΑΜΑΝΤΙΟΥ ΤΗΣ ΡΟΔΟΠΗΣ

4.1. Παραγωγικοί πόροι 4.1.1. Ανθρώπινο δυναμικό 4.1.2. Γνωσιολογικοί πόροι 4.1.3.Υποδομές 4.1.4. Χρηματοοικονομικοί πόροι 4.1.5. Φυσικό και Οικολογικό περιβάλλον

4.2 Συνθήκες Ζήτησης 4.3 Επιχειρησιακά Συμπλέγματα (clusters) 4.4. Δομή και ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων της περιοχής 4.5. Εξωγενείς παράγοντες

4.5.1 Κρατική Πολιτική 4.5.2. Ευρωπαϊκή Πολιτική 4.5.3.Αμεσες Ξένες επενδύσεις (ΑΞΕ)

ΣΥΝΟΨΗ: ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΟΥ ΔΙΑΜΑΝΤΙΟΥ

Σελ.87 Σελ.87 Σελ.88 Σελ.89 Σελ.92 Σελ.92 Σελ.93 Σελ.97 Σελ.99 Σελ.100 Σελ.101 Σελ.101 Σελ.103 Σελ.104 Σελ.106

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ

5.1. Δημογραφική ανάλυση 5.1.1. Πληθυσμός – Εξελίξεις, τάσεις και γεωγραφική κατανομή 5.1.2. Η γεωγραφική φυσιογνωμία των βασικών δημογραφικών χαρακτηριστικών

5.2. Γεωγραφική κατανομή της απασχόλησης 5.2.1. Απασχόληση κατά τομέα οικονομίας 5.2.2. Απασχόληση κατά κλάδο οικονομίας

5.3. Κοινωνικο-οικονομική ανάλυση 5.3.1. Απασχόληση κατά θέση στο επάγγελμα 5.3.2. Επίπεδο εκπαίδευσης

5.4. Δίκτυο οικισμών και γενική διάρθρωση χρήσεων γης 5.4.1. Υφιστάμενη διάρθρωση του οικιστικού δικτύου 5.4.2. Ιεραρχία οικισμών βάσει του σχεδιασμού 5.4.3. Διάρθρωση και ιεραρχία των μεταφορικών αξόνων

Σελ.108 Σελ.108 Σελ.108 Σελ.116 Σελ.123 Σελ.123 Σελ.134 Σελ.143 Σελ.143 Σελ.144 Σελ.148 Σελ.148 Σελ.149 Σελ.150

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ

6.1. Δημογραφική ανάλυση 6.1.1. Πληθυσμός – Εξελίξεις, τάσεις και γεωγραφική κατανομή 6.1.2. Η γεωγραφική φυσιογνωμία των βασικών δημογραφικών χαρακτηριστικών

6.2. Γεωγραφική κατανομή της απασχόλησης

Σελ.153 Σελ.153 Σελ.153 Σελ.163 Σελ.167

7

6.2.1. Απασχόληση κατά τομέα οικονομίας 6.2.2. Απασχόληση κατά κλάδο οικονομίας

6.3. Κοινωνικο-οικονομική ανάλυση 6.3.1. Απασχόληση κατά θέση στο επάγγελμα 6.3.2. Επίπεδο εκπαίδευσης

6.4 Υπάρχουσες Πολεοδομικές και Χωροταξικές Προτάσεις

6.4.1. Σχέδιο Ανάπτυξης 2000-2006, Περιφερειακό Σκέλος 6.4.2. Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (απόφαση Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ με αρ. 29310/21-7-2003, ΦΕΚ 1471 Β’/9-10-2003) 6.4.3. ΠΕΡΠΟ Ν. Ροδόπης 6.4.4. Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο Κομοτηνής 6.4.5. Κοινοτική Πρωτοβουλία URBAN. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «ΚΟΜΟΤΗΝΗ ΒΙΩΣΙΜΗ ΠΟΛΗ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ 2001-2006»

6.5. Γενική διάρθρωση των χρήσεων εδάφους 6.6. Γενική πολεοδομική οργάνωση της Κομοτηνής

6.6.1. Χαρακτηριστικά του Σχεδίου Πόλης 6.6.2. Χωρική κατανομή των κεντρικών χρήσεων 6.6.3. Ζώνες και θέσεις εξειδικευμένων χρήσεων 6.6.4. Συγκοινωνιακοί σταθμοί 6.6.5. Οργάνωση και ιεραρχία οδικού δικτύου – πεζών 6.6.6. Χαρακτηριστικά της κατοικίας

Σελ.167 Σελ.174 Σελ.179 Σελ.179 Σελ.182 Σελ.185 Σελ.185 Σελ.187 Σελ.190 Σελ.191 Σελ.193 Σελ.195 Σελ.196 Σελ.196 Σελ.196 Σελ.198 Σελ.198 Σελ.199 Σελ.199

8

ΤΕΥΧΟΣ Γ. ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ – FORESIGHT- ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ

1.1. Εισαγωγή 1.2. Η Ευρώπη στο Μέλλον

1.2.1. Μακροπρόθεσμες εξελίξεις στη ζήτηση 1.2.2. Ο τομέας των υπηρεσιών 1.1.3. Επικοινωνίες και μεταφορές

1.3. Αλλαγές στην Κοινή Αγροτική Πολιτική 1.3.1. Βασικές δραστηριότητες πρωτογενούς παραγωγής - βασικά γεωργικά προϊόντα (βαμβάκι, καπνός κλπ.) – Η νέα ΚΑΠ 1.3.2. Βαμβάκι 1.3.3.Σκληρός σίτος 1.3.4. Καπνός 1.3.5. Ελαιόλαδο 1.3.6. Γαλακτοκομικά προϊόντα 1.3.7. Αιγοπρόβατα 1.3.8. Βόειο κρέας 1.3.9. Επιπτώσεις από την νέα ΚΑΠ

1.4. Ροδόπη, Περιοχή Παραγωγής Προϊόντων Χαμηλής Τεχνολογίας 1.5. Ημερίδα – Καταιγίδα Ιδεών (BRAINSTORMING)

1.5.1. Ποιο είναι το μέλλον των προϊόντων στα οποία μέχρι σήμερα είναι εξειδικευμένός ο Νομός Ροδόπης; 1.5.2. Αγορές –Στόχοι 1.5.3. Ποια είναι τα πέντε προϊόντα του νομού που έχουν μέλλον

1.5. Συνεντεύξεις με ειδικούς (experts) 1.5.1. Γενικές τάσεις της ελληνικής και της διεθνούς αγοράς. 1.5.2. Διαφαινόμενες ευκαιρίες για τα ελληνικά προϊόντα. 1.5.3. Στρατηγική και διαδικασίες για την εκμετάλλευση των ευκαιριών.

Σελ.2 Σελ.2 Σελ.4 Σελ.6 Σελ.9 Σελ.10 Σελ.12 Σελ.12 Σελ.12 Σελ.13 Σελ.13 Σελ.14 Σελ.14 Σελ.15 Σελ.15 Σελ.16 Σελ.18 Σελ.20 Σελ.20 Σελ.23 Σελ.26 Σελ.30 Σελ.31 Σελ.33 Σελ.34

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ- ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2.1.Εισαγωγή 2.2. Αναπτυξιακοί Άξονες του Νομού Ροδόπης

1ος Άξονας: Διαρκής και βιώσιμη ανάπτυξη. 2ος Άξονας: Διατομεακή ανάπτυξη. 3ος Άξονας: Αξιοποίηση των στατικών και

δυναμικών συγκριτικών πλεονεκτημάτων.

4ος Άξονας: Ένταξη στη δυναμική του εθνικού και διεθνούς περιβάλλοντος.

5ος Άξονας: Διαμόρφωση πολιτικής για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων.

6ος Άξονας: Αναγνώριση και αποδοχή κατευθύνσεων εμπλεκόμενων

Σελ.37 Σελ.37 Σελ.40 Σελ.40 Σελ.40 Σελ.41 Σελ.41 Σελ.42

9

φορέων και του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου

2.2. To Core Competence του Νομού Ροδόπης

Σελ.42 Σελ.43

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ - ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

3.1. Η πολιτική για την αγροτική ανάπτυξη κατά την περίοδο 2007 – 2013 3.2. Στόχοι της νέας πολιτικής για την αγροτική ανάπτυξη 3.3. Μέτρα της πολιτικής για την αγροτική ανάπτυξη

3.3.1. Μέτρα για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του τομέα της γεωργίας και της δασοκομίας (άξονας 1) 3.3.2. Μέτρα για τη βελτίωση του περιβάλλοντος και της υπαίθρου (άξονας 2) 3.3.3.Μέτρα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής στις αγροτικές περιοχές και για ενθάρρυνση της διαφοροποίησης της οικονομικής δραστηριότητας (άξονας 1) 3.3.4.Leader (άξονας 4)

3.4. Εναλλακτικές καλλιέργειες 3.4.1. Τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά. 3.4.2. Ενεργειακές Καλλιέργειες- Βιοκαύσιμα 4.2.3. Άλλες καλλιέργειες

3.5. Βιολογική γεωργία – Βιολογική κτηνοτροφία 3.5.1.Η Βιολογική Γεωργία στην Ελλάδα 3.5.2.Καναλια Εμπορίας, Δυνατότητες Διάθεσης των Βιολογικών Προϊόντων 3.5.3. Προϋποθέσεις Περιοχής για την Εφαρμογή Βιολογικής και Άλλης Εναλλακτικής Μορφής Γεωργίας 3.5.4. Βιολογική Κτηνοτροφία

3.4. Αναδιάρθρωση καλλιεργειών

Σελ.45 Σελ.45 Σελ.46 Σελ.46 Σελ.46 Σελ.50 Σελ.53 Σελ.54 Σελ.55 Σελ.55 Σελ.59 Σελ.69 Σελ.70 Σελ.74 Σελ.76 Σελ.78 Σελ.79 Σελ.83

10

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4.ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΚΑΙ ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ 4.1. Εισαγωγή 4.2. Οι Σημερινοί Κλάδοι 4.3. Ενέργεια - Βιοκαύσιμα

4.3.1. Η Παγκόσμια Αγορά για Βιοκαύσιμα 4.3.2. Η Αγορά Βιοκαυσίμων στην Ελλάδα 4.3.3. Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας

4.4. Τρόφιμα – Ποτά- Υγιεινή Διατροφή - Βιολογικά Προϊόντα

4.4.1 Οι Τάσεις για Προϊόντα «Υγείας και Ευεξίας» στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ 4.4.2 Νέα Προϊόντα για την Υγιεινή Διατροφή 4.4.3. Η Ελληνική Αγορά 4.4.4. Τμηματοποίηση της Ελληνικής Αγοράς 4.4.5. Κανάλια Διανομής και Βιολογικά Προϊόντα 4.4.6. Βιολογικά Προϊόντα στην Ελληνική Αγορά

4.5. Υποστηρικτικές Υπηρεσίες 4.6. Ενίσχυση Επιχειρηματικότητας 4.7. Μεταφορικές υποδομές 4.8. Διαμόρφωση πολιτικής για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων. 4.9. Ε-Επιχειρείν

Σελ.85 Σελ.85 Σελ.85 Σελ.87 Σελ.87 Σελ.92 Σελ.94 Σελ.96 Σελ.97 Σελ.98 Σελ.99 Σελ.103 Σελ.106 Σελ.108 Σελ.117 Σελ.118 Σελ.119 Σελ.120 Σελ.122

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 55..11.. ΕΕξξεελλίίξξεειιςς σσττηηνν ΕΕυυρρωωππααϊϊκκήή ΤΤοουυρριισσττιικκήή ΒΒιιοομμηηχχααννίίαα 5.2. Φυσικό Περιβάλλον του Νομού Ροδόπης

5.2.1.Θαλάσσιο Μέτωπο - Παραλιακές Περιοχές 5.2.2. Προστατευόμενες Περιοχές 5.2.3. Οικοτουριστικό Απόθεμα

5.3. Γνωσιολογικός Τουρισμός 5.3.1. Αρχαιολογικοί χώροι 5.3.2 Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης 5.3.3. Διεθνές Φεστιβάλ Κομοτηνής (Δ.Φ.Κ.)-Πολιτισμικό Κέντρο

5.4. Ναυταθλητικός Τουρισμός 5.5. Ορεινός – Περιπατητικός Τουρισμός 5.6. Τουρισμός Υγείας και Τρίτης Ηλικίας 5.7. Αγροτουρισμός

5.7.1. Σκοποί Του Αγροτουρισμού 5.7.2. Ο Αγροτουρισμός στην Ελλάδα 5.7.3. Η Ποικιλία των Δραστηριοτήτων του Αγροτουρισμού

Σελ.128 Σελ.128 Σελ.131 Σελ.132 Σελ.132 Σελ.133 Σελ.134 Σελ.134 Σελ.138 Σελ.139 Σελ.140 Σελ.141 Σελ.142 Σελ.143 Σελ.144 Σελ.145 Σελ.145

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΤΟ ΝΕΟ ΔΙΑΜΑΝΤΙ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ 6.1. Παραγωγικοί Πόροι-Ανθρώπινοι Πόροι 6.2. Ζήτηση 6.3. Επιχειρηματικά Συμπλέγματα 6.4. Δομή και στρατηγικές των τοπικών

επιχειρήσεων 6.5. Κεντρική Κυβέρνηση - Τοπική Αυτοδιοίκηση

Σελ.153 Σελ.153 Σελ.158 Σελ.159 Σελ.159 Σελ.159

11

ΤΕΥΧΟΣ Δ. ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ- ACTION PLAN

1. Εισαγωγή 2. Προτεινόμενες Πολιτικές

2.1 Εκπαιδευτική Πολιτική –Κατάρτιση 2.2. Περιβαλλοντική Πολιτική 2.3. Πολιτική Ανάπτυξης Επιχειρηματικότητας

3. Στοχευμένες Πολιτικές 3.1.Αγροτική Πολιτική 3.2. Αγροτουρισμός 3.3. Ανάπτυξη Συμπλέγματος Μαρώνειας 3.4. Πολιτική Προσέλκυσης Επενδύσεων 3.5. Χωροταξική πολιτική 3.6. Πολεοδομική Πολιτική

4. Προτεινόμενα Έργα 4.1. Εκπόνηση - Ολοκλήρωση μελετών χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού 4.2. Δημιουργία Γεωργικής Σχολής 4.3. Δημιουργία Θερμοκοιτίδας spin off

επιχειρήσεων 4.4. Επιχειρηματικό Κέντρο 4.5. Έργα Ναυταθλητισμού 4.6. Ανάπτυξη Ορεινών Διαδρομών 4.7. Ινστιτούτο Ερευνών και Μελετών 4.8. Κέντρο Διαβαλκανικής Επιστημονικής

Συνεργασίας 4.9. Μοναστικό Κέντρο Παπικίου 4.10. Διεθνές Φεστιβάλ Κομοτηνής 4.11. Αθλητικό Κέντρο Ορεινής Ροδόπης 4.12. Κέντρο Αποκατάστασης ΑΜΕΑ 4.13. Οικιστική Ανάπτυξη Πετρωτών 4.14. Μετατροπή Βιοτεχνικού Πάρκου Σαπών 4.15. Σιδηροδρομική Σύνδεση με ΒΙΠΕ –

Εμπορευματικό Κέντρο 5. Πλαίσιο αναπτυξιακών κατευθύνσεων και προτεραιοτήτων Nομού Ροδόπης στον Αγροτικό Τομέα

5.1 Προτάσεις τοπικών φορέων 5.1.1. Γενικές προτάσεις φορέων 5.1.2. Προτάσεις Δήμων

5.2 Καθορισμός Στόχων και Στρατηγικής Ανάπτυξης του Πρωτογενή Τομέα 5.3 Άξονες Παρέμβασης - Καθορισμός Προτεραιοτήτων και Αξόνων Ανάπτυξης του Αγροτικού Τομέα

Άξονας 1: Αρδεύσεις – Διαχείριση Υδάτινων πόρων

Σελ.4 Σελ.4 Σελ.4 Σελ.5 Σελ.5 Σελ.6 Σελ.6 Σελ.6 Σελ.6 Σελ.6 Σελ.7 Σελ.8 Σελ.8 Σελ.9 Σελ.10 Σελ.10 Σελ.10 Σελ.11 Σελ.11 Σελ.11 Σελ.11 Σελ.12 Σελ.12 Σελ.12 Σελ.13 Σελ.13 Σελ.13 Σελ.14 Σελ.14 Σελ.15 Σελ.15 Σελ.16 Σελ.19 Σελ.21

12

Άξονας 2: Αναδιάρθρωση και Ανάπτυξη Εναλλακτικών Καλλιεργειών – Διάθεση Προϊόντων Άξονας 3: Ανάπτυξη Εναλλακτικών Δραστηριοτήτων στον Πρωτογενή Τομέα Άξονας 4: Αγροτικές Υποδομές – Αξιοποίηση Πόρων

5.4. Πήγες Χρηματοδότησης 5.5. Κανονιστικό πλαίσιο

Σελ.22 Σελ.28 Σελ.29 Σελ.32 Σελ.35

13

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Του Καθηγητή Γεωργίου Χατζηκωνσταντίνου Επιστημονικού Υπεύθυνου του Ερευνητικού

Σχεδίου Στρατηγικής Ανάπτυξης του Νομού Ροδόπης

Η Ερευνητική ομάδα η οποία συστήθηκε προκειμένου να εργασθεί με στόχο την Επεξεργασία Σχεδίου Στρατηγικής Ανάπτυξης του Νομού Ροδόπης, έχει την τιμή και τη χαρά να παρουσιάσει το τελικό επιστημονικό κείμενο της δουλειάς της.

Οι φορείς, που όπως είναι γνωστό, είχαν την πρωτοβουλία και υπογράφουν την Προγραμματική Συμφωνία του Ερευνητικού Σχεδίου Στρατηγικής Ανάπτυξης του Νομού Ροδόπης είναι οι εξής:

1. ΥΠΕΡΝΟΜΑΡΧΙΑ ΡΟΔΟΠΗΣ-ΕΒΡΟΥ 2. ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΡΟΔΟΠΗΣ 3. ΤΟΠΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΔΗΜΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ 4. ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΡΟΔΟΠΗΣ 5. ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΡΕΥΝΩΝ ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ

ΘΡΑΚΗΣ Οι φορείς αυτοί αποδέχτηκαν και υποστήριξαν το σκεπτικό

ό,τι μπροστά στις νέες εθνικές, ευρωπαϊκές και παγκόσμιες εξελίξεις μία έρευνα και επεξεργασία Σχεδίου Στρατηγικής Ανάπτυξης του Νομού Ροδόπης, είναι απαραίτητη και ικανή να χρησιμεύσει ως σημείο αναφοράς, πληροφόρησης και στήριξης για την λήψη μελλοντικών πολιτικών αποφάσεων, εκ μέρους των Αρχόντων της Αυτοδιοίκησης του Νομού. Θεωρήθηκε ότι η ύπαρξη ενός τέτοιου εργαλείου είναι απαραίτητη για τα επόμενα δέκα έως και δεκαπέντε χρόνια, καθώς οι εξελίξεις είναι ραγδαίες και οι ανακατατάξεις σημαντικές, σε τέτοιο σημείο ώστε να προϋποτίθεται επιστημονική στήριξη, προγραμματισμός και συνέπεια, τόσο στις αναλαμβανόμενες πρωτοβουλίες, όσο και στη σύλληψη και κατανόηση μιας αναπτυξιακής φιλοσοφίας που θα περιβάλλει και θα αιτιολογεί τις πρωτοβουλίες αυτές.

Αναμφίβολα, οι έχοντες την ιδέα της εκπόνησης του Σχεδίου φορείς, έχουν απολύτως κατανοήσει, συνειδητοποιήσει και συζητήσει σε βάθος την αναγκαιότητα ύπαρξης μιας Επιστημονικής Έρευνας, που δεν θα αποδυναμωθεί με την ολοκλήρωσή της, αλλά θα χρησιμοποιηθεί σε επίπεδο λήψης αποφάσεων για την Πρόοδο του Νομού Ροδόπης και το καλό της Κοινωνίας στο μέλλον.

Η γνώση των παραπάνω εκ μέρους της Ερευνητικής Ομάδας, ώθησε τα Μέλη της να σκεφτούν στην Κατεύθυνση Παρουσίασης ενός Δυναμικού Κειμένου, που δε θα περιοριζόταν στην απλή περιγραφή της υπάρχουσας κατάστασης, ούτε στην απλή

14

επεξεργασία στατιστικών στοιχείων ή στη διατύπωση συμπερασμάτων που θα προέκυπταν από την επεξεργασία αυτή. Η Ερευνητική Ομάδα επιχείρησε να παρουσιάσει μία εξελικτικού και δυναμικού περιεχομένου προβληματική, που να περιλαμβάνει τις ήδη πραγματοποιηθείσες και τις αναμενόμενες να πραγματοποιηθούν μεταλλαγές, σε ένα χώρο με ενδιαφέρουσες ιδιαιτερότητες και σε μία περιοχή κομβικής σημασίας για την Ν.Α. Ευρώπη και τα Βαλκάνια.

Η Ερευνητική Ομάδα απαρτίζεται από Επιστήμονες Οικονομολόγους, Κοινωνιολόγους, Μηχανικούς-Χωροτάκτες-Πολεοδόμους και Ειδικούς Επιστήμονες ή Τεχνικούς των διαδικασιών της αγοράς και των επιχειρήσεων. Η Ερευνητική αυτή ομάδα, καλύπτοντας ουσιαστικά ολόκληρο σχεδόν το φάσμα των ενδιαφερόντων του εγχειρήματος, εργάσθηκε με συνέπεια και με αίσθημα ευθύνης, με στόχο την παράδοση μίας ερευνητικής, στρατηγικού περιεχομένου, προσπάθειας-πρότασης, αναπτυξιακού ενδιαφέροντος και σημασίας, κορυφαίας για το μέλλον του Νομού Ροδόπης. Σε σειρά συναντήσεων και ανάδειξης προβληματισμών η Ομάδα Έρευνας συζήτησε τη φιλοσοφία του Στρατηγικού Σχεδιασμού. Η φιλοσοφία που θα υιοθετούσε και την οποία τελικά υιοθέτησε θα ήταν εκ των πραγμάτων ανάγλυφη στα τελικά συμπεράσματα και στις τελικές προτάσεις. Οι συζητήσεις αυτές ήταν για τον λόγο αυτό ιδιαίτερα σημαντικές.

Έτσι, κατά τρόπο επιγραμματικό, θα ήθελα να εκφράσω τους βασικούς άξονες της φιλοσοφίας αυτής που διέπουν το Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης του Νομού Ροδόπης. Οι βασικοί αυτοί άξονες προβληματισμού που διατρέχουν όλες τις φάσεις της Στρατηγικής Πρότασης είναι οι εξής:

1. Η Ομάδα Έρευνας αποφάσισε και υιοθέτησε την άποψη ότι το Στρατηγικό Σχέδιο για την Ανάπτυξη του Νομού Ροδόπης δεν θα πρέπει να διακρίνεται από Ελιτισμό, αλλά να διαθέτει συμμετοχικό πνεύμα και χαρακτήρα. Σε καμία περίπτωση το Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης δεν θα έπρεπε να δίδει την αίσθηση ότι πρόκειται για έρευνα μίας δεκαμελούς ομάδας Καθηγητών, που θα ενεφανίζετο άνωθεν ως κάποια μορφή ελιτίστικου περιεχομένου αποκαλυφθείσας αλήθειας. Στην εξυπηρέτηση της φιλοσοφίας του άξονα αυτού, η Ομάδα εργασίας στράφηκε με ενδιαφέρον και ζήτησε να αφουγκρασθεί, να σκεφτεί, να καταγράψει και να διατυπώσει τις σκέψεις, τις προτάσεις, τις ανησυχίες, τους προβληματισμούς, τις ιδέες και τις εμπειρίες της Τοπικής Κοινωνίας και των φορέων της. Με τον τρόπο αυτό θα εκινείτο το ενδιαφέρον όλων των Τοπικών Παραγόντων του Νομού σε όλα τα επίπεδα και θα εδίδετο το αίσθημα ότι ουδείς είναι αμέτοχος στον επιδιωκόμενο στρατηγικό αναπτυξιακό σχεδιασμό. Η ανταπόκριση δεν υπήρξε ούτε μικρή ούτε ευκαταφρόνητη. Πολλοί υπήρξαν εκείνοι που ευχαρίστως προσέτρεξαν να ακούσουν και να ακουσθούν, γεμίζοντας με πληροφορίες και ιδέες τους Ερευνητές

15

και διαμορφώνοντας μία άτυπη δεξαμενή γνώσης δίπλα στους υπεύθυνους της επιστημονικής επεξεργασίας των δεδομένων. Ο πρώτος αυτός άξονας του Στρατηγικού Σχεδίου υπήρξε καρποφόρος, έδωσε την αίσθηση της συμμετοχής στην οραματιζόμενη προοπτική και δημιούργησε πνεύμα συνεργασίας και δημοκρατικής αντιμετώπισης των προβλημάτων του μέλλοντος, αλλά και του παρόντος. Η Κοινωνία και οι φορείς του Νομού ανταποκρίθηκαν. Έτσι αποφεύχθηκε ο Ελιτισμός, τονώθηκε το ενδιαφέρον και εκμηδενίσθηκε η πιθανότητα παράδοσης μίας τελικής πρότασης που να διατηρεί τα χαρακτηριστικά, γνωστών ίσως σε όλους, περιπτώσεων απλών αντιγραφών και προσαρμογών, οι οποίες συνήθως καταλήγουν αχρησιμοποίητες στα ράφια κάποιων δημοσίων υπηρεσιών με τελικό αποτέλεσμα την απόλυτη λησμονιά.

2. Η Ομάδα Εργασίας αποφάσισε και υιοθέτησε την άποψη μίας διαφοροποιημένης και ουσιαστικής ακολουθητέας γραμμής σε ότι αφορά τον τελικό στόχο της επιλεγείσας πορείας. Πιστεύοντας στον δυναμικό χαρακτήρα της Έρευνας απέρριψε την συνήθη λογική του «ξεκινάμε από τη μελέτη του που είμαστε για να φτάσουμε στο που πάμε». Αντέστρεψε και επανατοποθέτησε τη λογική σε Δυναμική βάση. Και ακολούθησε το διαφορετικό σκεπτικό, τη διαφορετική φιλοσοφία του «πού θέλουμε και μπορούμε να φτάσουμε και πώς θα φτάσουμε εκεί». Με τον τρόπο αυτό τα πάντα άλλαξαν. Η καταγραφή της πραγματικότητας θα ήταν πάντοτε απαραίτητη και θα γινόταν, όπως και έγινε ήδη άλλωστε, καθώς θα αποτελούσε τη βάση των προβληματισμών και των απαραίτητων συγκρίσεων. Το σκεπτικό, όμως, δε θα ήταν πια το «πού πάμε», αλλά «το πού μπορούμε και πού θέλουμε να πάμε». Τούτο, δε, θα συνοδεύονταν από την διατύπωση προτάσεων, σκιαγράφηση υλοποιήσιμων στόχων, διερεύνηση τρόπων χρηματοδότησης και υλοποίησης των προτεινόμενων για την επόμενη δεκαετία ή και τη δεκαπενταετία ακόμη. Το Στατικό υποκαταστάθηκε έτσι από το Δυναμικό και οι οραματισμοί ανοίγουν νέους δρόμους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι υπάρχουν σημεία ή χώροι οι οποίοι δεν έχουν επαρκώς διερευνηθεί. Η πολυπλοκότητα ενός νομού που διαθέτει εγγενείς ιδιαιτερότητες παντός είδους, όπως αυτός του Νομού Ροδόπης, προδιαθέτει για ελλείψεις και σχετικά κενά στη διατύπωση των προτάσεων και στον προσδιορισμό των στόχων. Εντούτοις, η Ομάδα των Ερευνητών θεωρεί ότι η διαρκής επαφή και συζήτηση, τόσο με τους φορείς των ποικίλων χώρων δραστηριότητας, όσο και με τις Υπηρεσίες των διαφόρων βαθμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, προσέφερε τελικώς το ποθητό αποτέλεσμα ολοκλήρωσης ενός Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης με τις λιγότερες κατά το δυνατό ελλείψεις. Ας μη λησμονούμε, άλλωστε, ότι επί χρόνια πολλά, τόσο η Υπερνομαρχία, όσο και η Νομαρχία, αλλά και η ΤΕΔΚ, οι Δήμοι και οι Κοινότητες, δεν υπήρξαν άπρακτοι. Διαθέτουν και

16

απόψεις και προτάσεις για το μέλλον του Νομού και των περιοχών τους. Η ύπαρξη καθημερινών προβλημάτων που τίθενται προς επίλυση, οι πολιτικές ανάπτυξης που κατά καιρούς υιοθετήθηκαν, τα οράματα των Τοπικών Αρχόντων, προδιέθεσαν τα μέλη της Ερευνητικής Ομάδας για την αντιμετώπιση πιθανών αντιθέσεων και γιατί όχι, αντιρρήσεων. Τούτο δεν είναι καθόλου κακό και ίσως μάλιστα να είναι εποικοδομητικό στην κατεύθυνση της ωριμότερης λήψης αποφάσεων. Η ανά χείρας Έρευνα, έχοντας υιοθετήσει συγκεκριμένη φιλοσοφία, μεθοδολογία και επιστημονική προσέγγιση μίας πραγματικότητας που απαιτεί ορθολογική και αποτελεσματική διαχείριση, δε θα παύσει ποτέ να είναι αυτό το οποίο πραγματικά είναι. Δηλαδή η επιστημονική άποψη για Στρατηγικό Αναπτυξιακό Σχεδιασμό μίας Ομάδας Ερευνητών που συζήτησαν τα προβλήματα, επεξεργάσθηκαν τα δεδομένα, οραματίστηκαν το μέλλον, στο πλαίσιο των εν εξελίξει μεταλλαγών, και προσέφεραν την τελική άποψή τους ως εργαλείο στα χέρια των πολιτικά υπευθύνων, στους οποίους τελικά ανήκουν οι ευθύνες για τη λήψη των σημαντικών αποφάσεων και για την εκτέλεση των αποφάσεων αυτών.

3. Η Ομάδα Εργασίας αποφάσισε και υιοθέτησε την άποψη, ότι η προσέγγιση του Στρατηγικού –Αναπτυξιακού Σχεδιασμού, σε ότι τουλάχιστον αφορά την Οικονομία, πρέπει να στηρίζεται στη διερεύνηση της ζήτησης κυρίως, των τρόπων με τους οποίους αυτή πρόκειται να εξελιχθεί, των τάσεων τις οποίες παρουσιάζει, τόσο τοπικά, όσο και σε διεθνές επίπεδο. Η μελέτη των πραγματικών παραγωγικών δυνατοτήτων του Νομού, η ανταγωνιστική του θέση στην αγορά προϊόντος, το επίπεδο και η προοπτική της παραγωγικότητας και της βελτίωσης των οικονομικών δεικτών που τον χαρακτηρίζουν, κατεύθυναν την Ομάδα Εργασίας στο να σκεφτεί τους τρόπους με τους οποίους η τοπική κοινωνία και οι παραγωγοί της θα μπορέσουν να εκμεταλλευτούν τα οποιαδήποτε συγκριτικά τους πλεονεκτήματα, προκειμένου να βελτιώσουν την οικονομική τους θέση, τόσο σε επίπεδο εθνικό, όσο και σε επίπεδο περιφερειακό.

Υπό το πρίσμα των ανωτέρω τριών αξόνων και με επίγνωση των ιδιαιτεροτήτων του Νομού Ροδόπης, έχοντας δε πλήρως κατανοήσει τα γεωγραφικά πλεονεκτήματα του Νομού, αλλά και τις προοπτικές που αυτός παρουσιάζει, οι Ερευνητές του Στρατηγικού Σχεδιασμού υιοθέτησαν το υπόδειγμα του εθνικού ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, γνωστό ως «Διαμάντι του M. Porter”, προκειμένου να καταγράψουν τη σημερινή κατάσταση, να αποτυπώσουν τις μελλοντικές τάσεις, να αναπτύξουν τη στρατηγική αρχιτεκτονική και να παρουσιάσουν τα σχέδια δράσης και της μόχλευσης των πόρων (action plan and resources leverage), ως εργαλεία πολιτικής για την επίτευξη των στρατηγικών στόχων.

17

Σημειώνω ότι ιδιαίτερη σημασία δόθηκε, πέραν της μεταποίησης και των βιομηχανικών κλάδων που αναδεικνύονται στην περιοχή, στον Αγροτικό Τομέα, στον Τουρισμό και στον Τομέα των Υπηρεσιών με στόχο την συνεχή αύξηση της προστιθέμενης αξίας, στο πλαίσιο μίας χώρας και μίας Ευρώπης, που όλο και περισσότερο επικεντρώνει το ενδιαφέρον στην ποιότητα και στην καινοτομία. Με υπαρκτούς, κατά κύριο λόγο, τους βασικούς και γενικούς, κατά Porter, παραγωγικούς πόρους, ο Νομός Ροδόπης επιβάλλεται να στραφεί στην αναζήτηση και καλλιέργεια εξειδικευμένων και εξελιγμένων, κατά Porter, παραγωγικών πόρων και μέσω Συμπλεγμάτων(clusters) και βελτίωσης των ανταγωνιστικών του δυνατοτήτων, να επιχειρήσει το άλμα προς το μέλλον, μη λησμονώντας την Ευρωπαϊκή πολιτική και την ανάγκη για προσέλκυση υγειών και φιλικών προς το φυσικό περιβάλλον επενδύσεων.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αναλύσεις για τις εξελίξεις στην παγκόσμια ζήτηση και κατανάλωση που σταδιακά οδηγούν στην έμφαση στην ποιότητα, στην αποϋλοποίηση, στη γνώση, στη φροντίδα, στην προσωποποίηση των αγαθών και των υπηρεσιών, αλλά και στη φιλικότητα προς το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον. Ο Νομός Ροδόπης δεν μπορεί πλέον να επικαλείται την απομόνωση προς δικαιολογία των σχετικά χαμηλών επιδόσεών του. Τα σύγχρονα μεταφορικά και επικοινωνιακά μέσα, οι επαναστατικές τεχνολογίες των καιρών, επιτρέπουν την ανάπτυξη μιας Στρατηγικής Εξωστρέφειας που αποτελεί και ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον. Ο τόπος είναι γεωγραφικά σημαντικός, σταυροδρόμι μεταξύ ανατολής και δύσης, βορρά και νότου. Οι αποστάσεις σταδιακά εκμηδενίζονται και οι ενεργειακές ροές ευνοούν την περιοχή. Οι σωστές επιλογές και αποφάσεις σε τουριστικό επίπεδο μπορούν να οδηγήσουν στην ανάπτυξη μορφών διασκέδασης και διακοπών, που να απαλλάξουν την κοινωνία από το συνεχές άγχος ενός ανταγωνισμού με άλλες περιοχές, που παρουσιάζουν συγκριτικά πλεονεκτήματα δύσκολο να αντιμετωπισθούν. Είναι στις ιδιαιτερότητες που πρέπει να στραφεί το ενδιαφέρον. Και ο Πολιτισμός της περιοχής, η πολυπολιτισμικότητά της, είναι δυνατό να αποτελέσει την ατμομηχανή ποιοτικών διαφοροποιήσεων που θα αυξήσουν την ελκυστικότητα της σε όλα γενικώς τα επίπεδα.

4. Οι συντάξαντες την παρούσα ερευνητική εργασία δεν λησμόνησαν ποτέ ότι ο Νομός Ροδόπης και η πρωτεύουσα του Κομοτηνή υπήρξε στο παρελθόν και είναι σήμερα, πρέπει δε να αποτελεί και στο μέλλον, το Διοικητικό Κέντρο της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, κυρίως δε της Θρακικής γης. Το Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης, που στα χέρια σας έχετε, προϋποθέτει πέραν άλλων σημαντικών, τα οποία έχω ήδη αναφέρει, και την συνέχιση της Διοικητικής αυτής ιδιαιτερότητας, που αναμφίβολα διευκολύνει τη λήψη

18

αποφάσεων και ελαττώνει την ύπαρξη γραφειοκρατικών εμποδίων. Η διοικητική αποτελεσματικότητα θα αποτελέσει στο μέλλον ένα μεγάλο πλεονέκτημα για την ανάπτυξη του νομού, που μέσα από αναπόφευκτες συνέργιες θα συμπαρασύρει προς την ίδια κατεύθυνση τους όμορους νομούς και ολόκληρη την ευρύτερη περιοχή.

5. Τέλος, πρέπει να σημειωθεί και ιδιαιτέρως να προσεχθεί το εξής: Το Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης έχει Στρατηγικό Χαρακτήρα. Τούτο είναι ιδιαιτέρως σημαντικό, πρέπει να γίνει απολύτως κατανοητό και να μη λησμονείται ποτέ, προκειμένου να αποφευχθούν παρερμηνείες ή ανεδαφικές απαιτήσεις. Ένα Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης οφείλει να προσφέρει κατευθύνσεις, να εξάπτει τη φαντασία, να ανοίγει δρόμους, να αναδεικνύει δυνατότητες πρωτοβουλιών και να προσφέρει συνολικό προσανατολισμό, στο πλαίσιο μιας αναπτυξιακής φιλοσοφίας. Το Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης του Νομού Ροδόπης δεν εκφράζει την υποκειμενική άποψη της ομάδας εργασίας που το συνέταξε. Έγινε για τον Νομό Ροδόπης και για κανέναν άλλον, με την υιοθέτηση συγκεκριμένου επιστημονικού υποδείγματος, το οποίο επελέγη με προσοχή μεταξύ άλλων, προκειμένου να εξυπηρετήσει τις οικονομικές, κοινωνικές, γεωγραφικές, πληθυσμιακές και χωροταξικές ιδιαιτερότητες του νομού. Είναι δια του τρόπου αυτού που η έρευνα κατέληξε και στο σημαντικότατο συμπέρασμα για το ποια πρέπει να είναι στο μέλλον η επωνυμία – ταυτότητα (Brand Name) του νομού: ΡΟΔΟΠΗ, Η ΓΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ. Όλα οδηγούσαν στην επωνυμία αυτή, η οποία, κατά τρόπο απόλυτα συνειδητό, προτείνεται πλέον ως χαρακτηριστικό core competence και ορατός στόχος.

Το Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης αναδεικνύει και επιτρέπει να διαφανεί μια τεράστια ποικιλία δυνατοτήτων που απαιτούν την εκπόνηση μεγάλου αριθμού επιμέρους μελετών εφαρμογής. Οι εξειδικεύσεις αυτές προϋποθέτουν αποδοχή του πνεύματος του Στρατηγικού Σχεδίου από τους εκάστοτε τοπικούς άρχοντες και βέβαια βαθύτατη συζήτηση και προσπάθεια πειθούς με την κεντρική εξουσία. Οι κατευθύνσεις, οι δρόμοι, οι προσανατολισμοί που επιστημονικά προέκυψαν είναι νομίζω σαφείς. Στο μέτρο που ο προτεινόμενος σχεδιασμός και το μακροχρόνιο όραμα που τον διέπει γίνει αποδεκτός, τότε πλήθος μελετών εφαρμογής εξειδικευμένου χαρακτήρα θα αναδυθούν με στόχο την υλοποίηση του οράματος και την προστασία του πρωτότυπου, νομίζω, αυτού εγχειρήματος για τον Ελληνικό χώρο.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η απόλυτη τελειότητα είναι ανέφικτος ανθρώπινος στόχος. Βεβαιώνω εντούτοις, ως επιστημονικός υπεύθυνος του έργου αυτού, ότι αυτοί που το αναλάβαμε εργασθήκαμε με ζήλο, αίσθημα ευθύνης, ευαισθησία, συνέπεια και αξιοπρέπεια. Ξέραμε από την αρχή ότι εκ του

19

αποτελέσματος της δουλειάς θα κριθούμε, κύρια στην συνείδηση της τοπικής κοινωνίας, την οποία όλοι ανεξαιρέτως βαθύτατα σεβασθήκαμε και σεβόμαστε. Για όλους υπήρξε συνείδηση το γεγονός ότι στο Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης παίζεται το μέλλον και η ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Και δεν παραλείπω να σημειώσω ότι στο εγχείρημα διαγνώσαμε όλοι μας μια ακόμη ευκαιρία για την πολυπόθητη δυνατή προσέγγιση Πανεπιστημίου και Κοινωνίας.

Η Ομάδα Εργασίας ολοκλήρωσε το έργο της τον Σεπτέμβριο του έτους 2006 και κατέθεσε το τελικό, πλήρως επεξεργασμένο, κείμενο της αναμένοντας την κριτική, τις παρατηρήσεις και τους προβληματισμούς. Η επιτροπή παρακολούθησης θα κάνει και αυτή το έργο της όπως η Προγραμματική Συμφωνία το απαιτεί. Οι προβλεπόμενες διαδικασίες θα τελειώσουν. Ελπίδα όλων μας είναι ότι το Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης του Νομού Ροδόπης θα είναι στο μέλλον χρήσιμο εργαλείο στη λήψη αποφάσεων, προσφέροντας διεξόδους στα αδιέξοδα, καθώς διαθέτει φιλοσοφία, φαντασία, μέθοδο και προοπτική. Είναι σχέδιο για μια τοπική κοινωνία του μέλλοντος με συνολική αναπτυξιακή σύλληψη προς συγκεκριμένη, επιστημονικά προκύψασα, κατεύθυνση.

Ο τύπος, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και το τελικό μεγάλο συνέδριο που πρόκειται να ακολουθήσει, θα δώσουν την ευκαιρία για διάχυση των ιδεών, των στόχων και των στρατηγικών κατευθύνσεων. Θα υπάρξουν πιθανώς και αντιπαραθέσεις. Είναι όμως και δι’ αυτών που βελτιώνονται οι καταστάσεις. Είναι ζήτημα πειθούς και διαμόρφωσης κοινής πίστης. Όταν τούτο επιτευχθεί, τότε η Ανάπτυξη θα είναι γεγονός και το μέλλον περισσότερο ορατό. Σε κάποια στιγμή θα έλθει η ώρα των αποφάσεων υπό το πρίσμα μιας επιδιωκόμενης να διαμορφωθεί συνολικής στρατηγικής αντίληψης για το μέλλον του τόπου. Μια τέτοια αντίληψη είμεθα υπερήφανοι που σας προσφέρουμε σήμερα.

Επιθυμώ να ευχαριστήσω τους συναδέλφους μου. Τους Καθηγητές και Συμβασιούχους Καθηγητές του Τμήματος Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων και Ανάπτυξης του ΔΠΘ που έλαβαν μέρος και μόχθησαν στην προσπάθεια αυτή. Τους Καθηγητές του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, τους αγαπητούς αυτούς φίλους που δούλεψαν σκληρά αγνοώντας τις αποστάσεις. Τους Ειδικούς Επιστήμονες και Συνεργάτες που προσέφεραν τη γνώση και την εμπειρία τους για την τελική ολοκλήρωση της αναληφθείσας υποχρέωσης. Θεωρώ ότι έπραξαν το καλύτερο, μέσα σε ένα πνεύμα ομάδας που σεβάσθηκε την εξυπηρέτηση του τελικού στόχου και ελαχιστοποίησε τις υποκειμενικές αντιλήψεις, δίχως να αποστεί των πιστεύω της. Όλοι αυτοί οι Συνάδελφοι και Συνεργάτες αφουγκράσθηκαν την τοπική κοινωνία, συνομίλησαν με αυτήν και ουδέν το λογικό απέρριψαν. Τους ευχαριστώ όλους εκ

20

βάθους καρδιάς και ελπίζω ότι θα είναι κοντά μας και πάλι στο μέλλον.

Τόσο εγώ προσωπικά, όσο και δι’ εμού όλοι αυτοί οι αγαπητοί επιστήμονες- συνεργάτες, εκφράζουμε τις ευχαριστίες μας στους τοπικούς άρχοντες του Νομού Ροδόπης και τους Φορείς τους που μας εμπιστεύθηκαν το έργο αυτό. Ο κ. Υπερνομάρχης Ροδόπης και Έβρου, ο κ. Νομάρχης Ροδόπης, ο κ. Πρόεδρος της ΤΕΔΚ, ο κ. Διευθύνων της Αναπτυξιακής Εταιρίας Ροδόπης και ο κ. Πρύτανης του ΔΠΘ, ας γίνουν εδώ δέκτες των ευχαριστιών μας. Όλοι εμείς, που συντάξαμε το ανά χείρας Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης, ελπίζουμε ότι θα γίνουμε δέκτες της ικανοποίησης τους και ότι η αξιολόγηση της δουλειάς μας θα αποτελέσει ίσως πρόκριμα για άλλες συνεργασίες στο μέλλον.

Ευχαριστούμε επίσης την τοπική κοινωνία, τους επιμέρους φορείς των δραστηριοτήτων της, τους Δημάρχους, τους Προέδρους Κοινοτήτων, τους Προέδρους των Οργανισμών και των Συνεταιρισμών, αλλά και τους μεμονωμένους πολίτες που με ενδιαφέρον έσκυψαν επάνω μας κι αγκάλιασαν την προσπάθεια μας. Ελπίζουμε ότι δεν διαψεύσαμε την εμπιστοσύνη τους, ότι δεν σπαταλήσαμε άνευ λόγου τον πολύτιμο χρόνο τους και ότι η παρούσα εργασία θα τους ικανοποιήσει.

Υπεύθυνα τους προσφέρουμε επιστημονικά τεκμηριωμένες και επεξεργασμένες κατευθύνσεις, διόδους και προσανατολισμούς. Οι τοπικοί άρχοντες θα αποφασίσουν για την χρησιμότητα και λειτουργικότητα των πορισμάτων μας.

Τέλος επιθυμώ να ευχαριστήσω όλα εκείνα τα στελέχη της διοικητικής μηχανής, που κατά καιρούς προσπάθησαν να δώσουν λύσεις και να ανιχνεύσουν διεξόδους σε όλα τα γραφειοκρατικά εμπόδια που στην πορεία ανέκυψαν. Χωρίς αυτούς θα ήμασταν δέσμιοι ανεπιθύμητων εμπλοκών που πάντοτε θα υπάρχουν στον πολύπλοκο κόσμο που ζούμε. Και βέβαια οφείλω να εκφράσω τις ευχαριστίες μου προς την Επιτροπή Παρακολούθησης και τον Πρόεδρο της που στις διάφορες φάσεις του έργου συνέβαλε με τις παρατηρήσεις και τις επισημάνσεις για την αποφυγή λαθών, αλλά και προσεγγίσεις που διέφευγαν της οπτικής μας. Η γνώση τους για την τοπική πραγματικότητα και η εμπειρία τους για την πεπατημένη συνέβαλε τα μέγιστα στην ολοκλήρωση του Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης που με ικανοποίηση παραδίδουμε.

Ας μας επιτραπεί να πιστεύουμε, έστω και πιθανώς λανθασμένα, ότι το Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης του Νομού Ροδόπης που επιχειρήσαμε διαθέτει μια ενδιαφέρουσα πρωτοτυπία.

Κομοτηνή Σεπτέμβριος 2006 Καθηγητής Γεώργιος Χατζηκωνσταντίνου Επιστημονικός Υπεύθυνος

21

ΕΥΡΕΙΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ 1. Καταγραφή της υπάρχουσας παραγωγικής δραστηριότητας Νομού Ροδόπης 1.1. Η Γενική Οικονομική Κατάσταση Το μερίδιο του νομού στο συνολικό εθνικό ΑΕΠ μειώθηκε κατά μια ποσοστιαία μονάδα κατά την εικοσιπενταετία 1970-1994. Η μείωση δεν ήταν συνεχής, αλλά υπήρξε μία ανάκαμψη στην περίοδο 1975-85, η οποία θα μπορούσε να αποδοθεί στους νόμους περί κίνητρων για την περιφερειακή ανάπτυξη, που υιοθετήθηκαν στην δεκαετία αυτή. Στη συνέχεια το μερίδιο του νομού ακολούθησε πτωτική πορεία, με αποτέλεσμα να μειωθεί κατά δύο ποσοστιαίες μονάδες περίπου (από 7.8% το 1985 σε 6% το 1994).

Στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1990, δηλαδή από το 1995 μέχρι το 2002, το μερίδιο ανακάμπτει σχετικά και αυξάνει κατά 0.6%. Aυτή η αύξηση του μεριδίου μπορεί να αποδοθεί κυρίως σε δύο κλάδους, τις μεταφορές και επικοινωνίες και τις κατασκευές, δηλαδή, σε κλάδους οι οποίοι στηρίχθηκαν σε μεγάλο βαθμό στις εισροές κονδυλίων από την ΕΕ.

Το μερίδιο του νομαρχιακού ΑΕΠ στο περιφερειακό της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης ακολουθεί συνεχή πτωτική πορεία στην εικοσιπενταετία 1970-1994, με αποτέλεσμα να μειωθεί κατά πέντε ποσοστιαίες μονάδες, από 18% σε 13%. Η μείωση αυτή συντελέσθηκε κατά την περίοδο 1970-1985. Κατά την επόμενη περίοδο, 1995-2002, το νομαρχιακό μερίδιο της Ροδόπης αυξάνει και φθάνει στο ανώτερο επίπεδο το 2000, με ποσοστό 16% περίπου.

Το ΑΕΠ του νομού αυξήθηκε κατά 44%, ενώ το εθνικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 46%, μεταξύ 1995 και 2002, σύμφωνα με τα σύγχρονα δεδομένα της Eurostat. Η απόκλιση αυτή γίνεται επίσης εμφανής εάν συγκρίνουμε το ΑΕΠ εκφρασμένο σε ισοδυναμία αγοραστικής δύναμης. Σε αυτή την περίπτωση το ΑΕΠ του νομού αυξήθηκε κατά 38.8%, ενώ της χώρας αυξήθηκε κατά 41.2%. Εάν δε λάβουμε υπόψη ότι κατά την περίοδο αυτή αυξήθηκε το ανθρώπινο δυναμικό του νομού, λόγω του επαναπατρισμού των ομογενών από την πρώην Σοβιετική Ένωση, η πραγματική αύξηση του βιοτικού επιπέδου, όπως αυτή μετράται από το κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι μικρότερη.

Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ του Nομού Ροδόπης αυξήθηκε κατά 33% σε σταθερές τιμές, κατά την περίοδο επισκόπησης. Συνεπώς η διαφορά του 11% μεταξύ της αύξησης του συνολικού

22

νομαρχιακού ΑΕΠ (44%) και του κατά κεφαλήν ΑΕΠ (33%), οφείλεται στην αύξηση του ανθρώπινου δυναμικού του νομού. Το ίδιο περίπου αποτέλεσμα προκύπτει και εάν συγκρίνουμε την αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε ισοδυναμία αγοραστικής δύναμης, 29%, με την αύξηση του συνολικού, 38.8%. Aυτή η διαφορά, καθώς και η πιο μεγάλη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου της χώρας, μπορούμε να δεχθούμε ότι η παραγωγικότητα αυξήθηκε πιο γρήγορα στη χώρα από ότι στον Νομό Ροδόπης. Η αύξηση της παραγωγικότητας οφείλεται στην τεχνολογική πρόοδο (τόσο υλική, όσο και σε επίπεδο ανθρώπινου κεφαλαίου), η οποία προφανώς ήταν περισσότερο γοργή στο σύνολο της χώρας παρά στον Νομό Ροδόπης. Η αργή πρόοδος ερμηνεύεται και από το γενικό μορφωτικό επίπεδο του νομού όπως θα δούμε και στην ανάλυση των παραγόντων του διαμαντιού.

1.2.Κλαδική Ανάλυση

Από την ανάλυση προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα ως προς την παραγωγική διάρθρωση του νομού Ροδόπης στα τέλη της δεκαετίας του 1980:

• Οι επιχειρήσεις στο νομό Ροδόπης κατά μέσο όρο είναι μικρότερες, είτε σε αριθμό εργαζόμενων, είτε σε πωλήσεις, σε σχέση με τους ανάλογους κλάδους στο σύνολο της χώρας.

• Η μικρή κλίμακα παραγωγής των παραγωγικών μονάδων του Νομού Ροδόπης εμποδίζει τις επιχειρήσεις να εκμεταλλευτούν τις αποδόσεις κλίμακας, έτσι ώστε να κάνουν οικονομίες κλίμακας και να μειώσουν το κόστος παραγωγής.

• Το σύνολο καταστημάτων αντιστοιχεί στο 0,73% του συνόλου της χώρας, ενώ η αντίστοιχη απασχόληση στο 0,56%.

• H παραγωγική εξειδίκευση του νομού συγκεντρώνεται σε κλάδους της ελαφράς βιομηχανίας και σε ορισμένους κλάδους υπηρεσιών, στους οποίους η συμβολή του δημόσιου τομέα είναι σημαντική.

• Μερικοί από αυτούς τους κλάδους χαρακτηρίζονται ως κλάδοι παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών τα οποία είναι διεθνώς εμπορεύσιμα, όπως πχ. τα πλαστικά, τα γουναρικά , τα τρόφιμα και ποτά κλπ. Αντίθετα κλάδοι όπως κατασκευές, η υγεία και κοινωνική μέριμνα, το χονδρικό εμπόριο είναι κλάδοι μη – εμπορεύσιμων, διεθνώς, αγαθών και υπηρεσιών.

23

Η παραγωγή των μη – εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών, βραχυπρόθεσμα προστατεύει από τον ανταγωνισμό στις διεθνείς αγορές και εξασφαλίζει κέρδη από την εκμετάλλευση της εσωτερικής και κυρίως τοπικής αγοράς. Μακροπρόθεσμα όμως η ύπαρξη αυτών των κερδών θα προκαλέσει την είσοδο νέων επιχειρήσεων από άλλες χώρες ή και άλλες περιοχές της χώρας στην αγορά της Ροδόπης. Συνέπεια αυτής της εισόδου θα είναι η έξοδος όσων τοπικών επιχειρήσεων δεν είναι ανταγωνιστικές και απλώς πραγματοποιούν κέρδη λόγω της έλλειψης ανταγωνισμού.

Όσον αφορά τα εμπορεύσιμα αγαθά και υπηρεσίες, ο Nομός Ροδόπης εξειδικεύεται παραγωγικά σε κλάδους που χαρακτηρίζονται παραδοσιακοί ή χαμηλής τεχνολογίας (low-tech industries).

Αντίθετα στους κλάδους υψηλής παραγωγικής εξειδίκευσης δεν βρίσκουμε ούτε ένα κλάδο που να ανήκει στους κλάδους υψηλής τεχνολογίας. Θα πρέπει να σημειώσουμε, όμως, ότι η παραγωγική εξειδίκευση σε παραδοσιακούς κλάδους δεν είναι κακή επιλογή. Η συνεχής αναζήτηση καινοτομιών και στους παραδοσιακούς κλάδους εξασφαλίζει διεθνή ανταγωνιστικότητα.

Αρκετοί κλάδοι, στους οποίους ο νομός παρουσιάζει συσσώρευση, χαρακτηρίζονται από χαμηλή προστιθέμενη αξία. Λόγω λοιπόν της χαμηλής προστιθέμενης αξίας τα δημιουργούμενα εισοδήματα είναι εξίσου χαμηλά.

Τέλος, ο νομός παρουσιάζει διαχρονικά συρρίκνωση της παραγωγικής του εξειδίκευσης σε τομείς των υπηρεσιών που παρουσιάζουν ενδεχομένως υψηλή εισοδηματική ελαστικότητα ζήτησης.

1.3. Παραγωγικότητα

Η παραγωγικότητα είναι το αίτιο της αποτελεσματικότητας και κατά συνέπεια της δυνατότητας των επιχειρήσεων να ανταγωνισθούν στις αγορές. Οι πωλήσεις ανά εργαζόμενο είναι μεγαλύτερες στον Νομό Ροδόπης από ότι στο σύνολο της χώρας σε μόλις τρεις κλάδους (κατεργασία δέρματος, κατασκευή μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού, εκπαίδευση).

Είναι χαρακτηριστικό, ότι ενώ ο Νομός Ροδόπης παρουσιάζει παραγωγική εξειδίκευση σε ορισμένους κλάδους, η παραγωγικότητα αυτών των κλάδων είναι μικρότερη από το σύνολο της χώρας. Σε αυτή την περίπτωση, το παραγωγικό μέλλον δεν μπορεί να θεωρηθεί θετικό εάν συνεχισθεί αυτή η τάση.

24

1.4.Πρωτογενής Τομέας

Ο Νομός Ροδόπης μπορεί να χαρακτηριστεί, όσον αφορά τον πρωτογενή τομέα, ως γεωργικός νομός. Η μορφή κατοχής της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης που υπερτερεί είναι η ιδιόκτητη.

Η χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση φτάνει στα 750.105 στρέμματα και το σύνολο σχεδόν της γεωργικής έκτασης (94,3%) χρησιμοποιείται για την καλλιέργεια ετήσιων φυτών και βιομηχανικών φυτών. Κυρίαρχο ρόλο στις ετήσιες καλλιέργειες έχουν τα βιομηχανικά φυτά χρησιμοποιώντας το 45,3% των χρησιμοποιούμενων γεωργικών εκτάσεων. Στην κατηγορία των βιομηχανικών φυτών πρωτεύουσα σημασία έχει το βαμβάκι και ο καπνός ο οποίος καλλιεργείται στις ημιορεινές κυρίως περιοχές του νομού. Μικρότερα ποσοστά εκτάσεων χρησιμοποιούνται για τα υπόλοιπα βιομηχανικά φυτά όπως ο ηλίανθος. Εκτροφή βοοειδών και προβατοειδών συναντάμε σε όλες σχεδόν τις περιοχές του νομού, ενώ η αιγοτροφεία δεν συναντάται σε όλους τους δήμους. Τέλος, Ο κλάδος της χοιροτροφίας φαίνεται να αποτελεί αποκλειστικότητα για τον Δήμο Κομοτηνής.

1.4.1. Προβλήματα του Πρωτογενούς τομέα

Στον πρωτογενή τομέα του Νομού Ροδόπης καταγράφηκαν ορισμένα ουσιαστικά προβλήματα, που αποτελούν τροχοπέδη στην αναπτυξιακή του πορεία:

1. Σε πολλές περιοχές του νομού παρουσιάζεται το πρόβλημα του μικρού γεωργικού κλήρου, αλλά και του πολυτεμαχισμού των γεωργικών εκμεταλλεύσεων.

2. Από την άλλη πλευρά, οι νέες συνθήκες ανταγωνισμού στο διεθνές εμπόριο αγροτικών προϊόντων, αλλά και η πρόσφατη αναθεώρηση της ΚΑΠ.

3. Σημαντικά προβλήματα παρουσιάζονται επίσης και με την διάθεση των αγροτικών προϊόντων.

4. Επικρατούν προβλήματα με την έλλειψη ορθής διαχείρισης των υδάτινων πόρων, εξαιτίας της έλλειψης αρδευτικών δικτύων και αρδευτικών έργων.

5. Προβλήματα υφαλμύρωσης των υδάτων, ιδιαίτερα στις παράκτιες περιοχές, εξαιτίας των αλόγιστων ιδιωτικών αρδευτικών γεωτρήσεων.

6. Προβλήματα έλλειψης βοσκοτόπων, έλλειψης αγροτικών δρόμων, αλλά και οργανωμένων κτηνοτροφικών πάρκων τα οποία θα τηρούν κανόνες υγιεινής

25

1.5. Ανάλυση Παραγόντων του σημερινού Διαμαντιού της Ροδόπης

Ο νομός διαθέτει βασικούς ανθρώπινους πόρους, δηλαδή ανειδίκευτο και χαμηλής ειδίκευσης ανθρώπινο δυναμικό. Η ύπαρξη αυτού του ανθρώπινου δυναμικού έχει συντελέσει σε σημαντικό βαθμό και στην παραγωγική διάρθρωση του νομού.

Βασικός πυλώνας των γνωσιολογικών πόρων στο νομό είναι το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (ΔΠΘ).

Ο πολιτισμός είναι ο δεύτερος πυλώνας γνωσιολογικών πόρων. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε συνεχείς αξιολογήσεις για την επιλογή του τόπου εγκατάστασης παραγωγικών δραστηριοτήτων, μεταξύ των συντελεστών που αναλύονται είναι και η ύπαρξη πολιτιστικού περιβάλλοντος υψηλής ποιοτικής στάθμης.

Ένας τρίτος πυλώνας γνωσιολογικών πόρων είναι το στελεχιακό δυναμικό των ενόπλων δυνάμεων που είναι εγκατεστημένο στο νομό.

Οι διαθέσιμοι χρηματοοικονομικοί πόροι της Ροδόπης έχουν αυξηθεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες, κυρίως λόγω της ένταξης της χώρας στην ΕΕ. Τα διαρθρωτικά ταμεία, το ΕΚΤ και οι άλλοι χρηματοδοτικοί φορείς έχουν προσφέρει στην περιοχή αρκετούς πόρους. Παράλληλα, λόγω της ένταξης της χώρας στην ΟΝΕ τα επιτόκια έχουν μειωθεί σημαντικά, περιορίζοντας έτσι και το κόστος δανεισμού. Τέλος, οι επιχειρήσεις της περιοχής έχουν τη δυνατότητα δανεισμού και άλλων χρηματοδοτικών εργαλείων από τις χρηματαγορές της ΕΕ.

Το φυσικό περιβάλλον, με την κρατούσα αναπτυξιακή προσέγγιση, θεωρείται ως ανασταλτικός παράγοντας στην οικονομική ανάπτυξη του Νομού Ροδόπης. Η επικρατούσα αντίληψη είναι ότι το περιβάλλον αποτελεί πόρο. Αποτέλεσμα αυτής της αντίληψης η υποβάθμιση του με την κακή χρήση γης και την υπερεκμετάλλευση της γης και των υδάτινων πόρων. Συνέπειες:

• Η κακή «πολεοδομία» της πόλης της Κομοτηνής με τις άσχημες κυκλοφοριακές συνθήκες

• Η υφαλμύρωση των υπόγειων υδάτων από την υπερεκμετάλλευση των υδάτινων πόρων και τη γης. Το επόμενο στάδιο θα είναι η μετατροπή τω εύφορων πεδινών χωραφιών σε έρημο.

• Δημιουργία παραγωγικών μονάδων πρωτογενούς ή δευτερογενούς παραγωγής χωρίς σχεδιασμό. Οι κατά αυτόν τον τρόπο δημιουργούμενες αρνητικές

26

εξωτερικότητες εμποδίζουν την ανάπτυξη παραγωγής υψηλής προστιθέμενης αξίας και παραγωγικότητας.

Η πολιτική όμως των προηγούμενων δεκαετιών στην οροσειρά της Ροδόπης και η εφαρμογή της συνθήκης Ramsar βοήθησαν ώστε σε μεγάλο μέρος της έκτασης του νομού να διατηρηθεί το φυσικό περιβάλλον, σε σχετικά υψηλό επίπεδο. Παράλληλα, η ιδιοκτησία του κράτους και μεγάλων κοινωνικών φορέων όπως η εκκλησία και ο στρατός, επιτρέπει την δυνατότητα μιας καλύτερης πολεοδομικής και χωροταξικής διαχείρισης στο μέλλον.

Είναι εμφανές από την προηγηθείσα ανάλυση ότι από τον Νόμο Ροδόπης λείπουν οι προχωρημένοι και εξελιγμένοι γνωσιολογικοί πόροι. Ακόμη και το Δ.Π.Θ. δεν προσφέρει στην περιοχή ανθρώπινο δυναμικό μορφωμένο και εξοπλισμένο με τεχνολογίες αιχμής. Αποτέλεσμα αυτής της αδυναμίας είναι η συσσώρευση επιχειρήσεων και παραγωγικών δραστηριοτήτων χαμηλής προστιθέμενης αξίας, χαμηλής παραγωγικότητας, χαμηλού εισοδήματος και χαμηλού βιοτικού επιπέδου.

Εξετάζοντας την παραγωγική διάθρωση του νομού Ροδόπης διαπιστώνουμε ότι δεν υπάρχουν επιχειρηματικά συμπλέγματα σε κανέναν από τους κλάδους στους οποίους δημιουργήθηκε παραγωγική συσσώρευση. Δηλαδή, δεν μπορεί να αναγνωρισθεί η ύπαρξη σχετικών και υποβοηθητικών βιομηχανιών στην περιοχή.

Όλοι οι παραγωγικοί κλάδοι κυριαρχούνται από μικρές επιχειρήσεις, οικογενειακού κυρίως χαρακτήρα. Λίγες είναι μεγάλες επιχειρήσεις και αυτές όμως διατηρούν οικογενειακό χαρακτήρα. Στον αγροτικό τομέα ο κλήρος επίσης είναι μικρός. Από τη άλλη μεριά οι πληθυσμιακές ιδιαιτερότητες μεταφράζονται και σε ιδιαιτερότητες σε σχέση με την επιχειρηματικότητα.

Τέλος, η μεγάλη γραφειοκρατία αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την έλλειψη δυναμικού επιχειρηματικού αποθέματος στον νομό της Ροδόπης.

Το ελληνικό κράτος, μέσω της κρατικής πολιτικής, συνδιαμόρφωσε σε πολύ μεγάλο βαθμό την παραγωγική εικόνα του νομού Ροδόπης.

Οι υψηλοί ρυθμοί πληθωρισμού και τα υψηλά επιτόκια δημιούργησαν κλίμα αβεβαιότητας ως προς την ανάληψη επενδυτικού κινδύνου, ενώ οι προσπάθειες για τη σταθεροποίηση της οικονομίας ήταν βραχυπρόθεσμες και εξ αυτού του λόγω αναποτελεσματικές. Η περιφερειακή πολιτική, που εφάρμοσε η ελληνική πολιτεία, είχε ως στόχο τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης στην περιφέρεια και όχι μόνο. Η επιδότηση και επιχορήγηση σχεδίων γινόταν με βασικό κριτήριο τις δημιουργούμενες θέσεις απασχόλησης. Αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής ήταν η δημιουργία επιχειρηματικών μονάδων σε κλάδους

27

παραδοσιακούς και εντάσεως εργασίας, πχ κλωστοϋφαντουργία. Η εκπαιδευτική πολιτική επηρέασε την παραγωγική δομή του νομού μέσω της δημιουργίας και ανάπτυξης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και την αποτυχία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης να αναπτύξουν το μορφωτικό επίπεδο των κατοίκων του νομού. Η αμυντική πολιτική της χώρας διαμόρφωσε σε σημαντικό μέρος του νομού τη χρήση γης. Τέλος η τουριστική πολιτική της χώρας κατά τις προηγούμενες δεκαετίας στόχευε κυρίως στην ανάπτυξη του θαλάσσια τουρισμού με έμφαση σε νομούς με πολλές παραλίες όπως οι Κυκλάδες, η Κρήτη, η Χαλκιδική κτλ. Ο Νομός Ροδόπης δεν εντάχθηκε ποτέ στην τουριστική πολιτική της χώρας.

Η είσοδος της χώρας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα το 1981 συνετέλεσε, σταδιακά, στη διαμόρφωση του παραγωγικού δυναμικού του Νομού Ροδόπης. Χαρακτηριστική επίδραση αποτελεί η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ). Η παραγωγική δομή του πρωτογενούς τομές του νομού Ροδόπης οφείλεται σχεδόν στο σύνολο στην εφαρμογή της ΚΑΠ. Η δεύτερη πολιτική που επηρέασε το νομό είναι η πολιτική για τη δημιουργία της ενιαίας αγοράς που οδήγησε και οδηγεί στην ένταση και τον ανταγωνισμό στο εσωτερικό και στην ευρωπαϊκή αγορά. Η ενιαία αγορά όμως προσφέρει και ευκαιρίες για την οικονομία του νομού καθώς προσφέρει ελεύθερη πρόσβαση στις αγορές της Ευρώπης για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που παράγονται στο νομό. Η τρίτη πολιτική της Ε.Ε. είναι η πολιτική της συνοχής, που υιοθετήθηκε για την υποβοήθηση της εσωτερικής αγοράς. Η δεκαετία του 1990 χαρακτηρίζεται από μεγάλες εισροές πόρων προς την περιφέρεια για την κατασκευή έργων και την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού με στόχο την επιτάχυνση της πραγματικής σύγκλισης. Η τέταρτη πολιτική της Ε.Ε. αναφέρεται στις σχέσεις με τον υπόλοιπο κόσμο και ιδιαίτερα με διεθνείς οργανισμούς που καθορίζουν τις οικονομικές σχέσεις μεταξύ των κρατών, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ), πρώην GATT. Δύο βασικές συμφωνίες που επηρέασαν την παραγωγική εξειδίκευση του νομού ήταν η Πολυινική Συμφωνία και η Συμφωνία για την προστασία της αγροτικής παραγωγής στις αναπτυγμένες χώρες.

Ακολουθώντας το παράδειγμα της χώρας οι ΑΞΕ δεν επένδυσαν στο νομό Ροδόπης. Η έλλειψη αυτή είναι περισσότερο από εμφανής.

28

2. Το Μέλλον του Νομού Ροδόπης

Γενικότερα μπορούμε να σημειώσουμε ότι η Ευρωπαϊκή οικονομία κινείται προς την προσφορά αγαθών και υπηρεσιών εξειδικευμένου χαρακτήρα (customized products) σε καταναλωτές υψηλού επιπέδου (highly demanding customer). Η προτεινόμενη στρατηγική έγκειται στην παραγωγή μεγαλύτερου εύρους προϊόντων στηριγμένης στα άυλα περιουσιακά στοιχεία (intangible assets), με την ενσωμάτωση μερών υψηλής τεχνολογίας σε προϊόντα και υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας.

Οι εξής παράγοντες θα καθορίσουν τη μελλοντική επιτυχία των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στους κλάδους που είναι εξειδικευμένος ο Νομός Ροδόπης:

• Υιοθέτηση τεχνολογιών στηριγμένων στη γνώση

• Μετατόπιση του ενδιαφέροντος από τα υλικά στα άυλα στοιχεία του ενεργητικού:

-Κεφάλαιο Έρευνας και Ανάπτυξης

-Ανθρώπινο Κεφάλαιο

-Σχεδιασμός

-Προστασία πνευματικών δικαιωμάτων

-Επωνυμία

-Ονομασία προελεύσεως

Οι κλάδοι όπως χημικά, μηχανολογικός και ηλεκτρολογικός εξοπλισμός καθορίζουν την πορεία τους με βάση την τεχνολογία (technology-driven).

Κλωστοϋφαντουργία, ένδυση, προϊόντα δέρματος και τρόφιμα θα συνεχίσουν να έχουν πολύ θετικό μέλλον και θα παίξουν σημαντικό ρόλο στο μεσοπρόθεσμο διάστημα, στηριζόμενα όμως σε υψηλά ποιοτικά πρότυπα και στην μακροχρόνια παράδοση.

Ενσωμάτωση μέρους υψηλής τεχνολογίας σε παραδοσιακούς κλάδους χαμηλής τεχνολογίας. Αυτό προϋποθέτει την ύπαρξη ανθρώπινου κεφαλαίου υψηλής ειδίκευσης, ικανό να ενσωματώσει αυτά τα υψηλής τεχνολογίας μέρη.Η ανάδειξη του περιβαλλοντικών βιομηχανιών και υπηρεσιών. Ο κλάδος των κατασκευών θα δεχθεί μία πολύ σημαντική ώθηση από την υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών, όπως πχ πληροφορική τεχνολογία. Η αγροτική παραγωγή θα υποστεί τη σημαντική επίδραση των εξελίξεων στη βιοτεχνολογία.

Η ζήτηση της ΕΕ αντιστοιχεί στο 80% των προϊόντων και υπηρεσιών που παράγονται στην Ευρώπη. Τόσο η ιδιωτική, όσο και

29

η δημόσια ζήτηση επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό την εγχώρια παραγωγή. Εάν εξετάσουμε τις μελλοντικές αλλαγές στην ζήτηση που θα οφείλονται στην αύξηση της αγοραστικής δύναμης των Ευρωπαίων, τις μεταβολές στον τρόπο ζωής (life style), τις κοινωνικές αλλαγές που συντελούνται και τις δημογραφικές εξελίξεις, τότε θα μπορέσουμε να διαπιστώσουμε τις τάσεις της Ευρωπαϊκής ζήτησης, ιδιωτικής και δημόσιας. Η καταναλωτική ζήτηση είναι αυτή που θα καθορίσει το μέλλον της Ευρωπαϊκής παραγωγής και κατά συνέπεια της παραγωγής του Νομού Ροδόπης.

Αναφέρουμε ορισμένες τάσεις σε σχέση με τη ζήτηση:Το μερίδιο των τροφίμων θα μειώνεται, οι δαπάνες για κατοικία θα αυξάνονται, οι δαπάνες για υγεία και κοινωνική φροντίδα θα αυξάνονται συνεχώς, οι δαπάνες για τις μεταφορές και επικοινωνίες θα συνεχίσουν να αυξάνουν.

Πέραν όμως από αυτές τις γενικές τάσεις έχουν αναγνωριστεί έξι (6) περιοχές ανάπτυξης της ζήτησης:

1. Κατανάλωση με έμφαση στην ποιότητα

2. Περισσότερες υπηρεσίες και αποϋλοποίηση

3. Κατανάλωση της γνώσης

4. Κατανάλωση των μεγαλύτερων ηλικιών

5. Προσωποποίηση των αγαθών και υπηρεσιών

6. Κατανάλωση φιλική προς το περιβάλλον

Υπάρχει πολύ μεγάλος σκεπτικισμός για το πώς θα αναπτυχθεί ο τομέας των υπηρεσιών, καθώς απαιτεί υψηλής εξειδίκευσης ανθρώπινο κεφάλαιο. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, οι παρακάτω παράγοντες καθορίζουν τις εξελίξεις στον τομέα των υπηρεσιών:

• Οι επιχειρήσεις θα στραφούν προς το outsourcing δραστηριοτήτων που προηγουμένως πραγματοποιούσαν στο εσωτερικό τους.

• Αυξανόμενος αριθμός μικρότερων παραγωγικών μονάδων που χρησιμοποιούν εξωτερικές υπηρεσίες για να συμπληρώσουν τους εσωτερικούς δικούς τους πόρους.

• Η εξειδίκευση και αυξανόμενος καταμερισμός της εργασίας σε αρκετές περιοχές

• Η ανάγκη για αυξανόμενη ευελιξία μέσα στις επιχειρήσεις

• Η ανάπτυξη της οικονομίας στηριγμένης σε γνώση

30

Οι εξελίξεις στις επικοινωνίες και μεταφορές φαίνεται να δημιουργούν ένα νέο δυναμικό περιβάλλον, το οποίο μπορεί να άρει σε σημαντικό βαθμό την απομόνωση στην οποία έχει καταδικαστεί ο νομός Ροδόπης τα τελευταία πενήντα χρόνια. Η νέα πληροφορική τεχνολογία μειώνει την απόσταση μεταξύ κέντρου και περιφέρειας (πχ Ευρωπαϊκό κέντρο, Γερμανία, Βέλγιο κτλ και Ροδόπη). Ταυτόχρονα η μετατροπή των εταιριών σε αξιακές αλυσίδες προσφέρει στο Νομό Ροδόπης νέες ευκαιρίες για την αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων στατικών και δυναμικών, όχι σε κλάδους μεγάλους, αλλά σε τριψήφιους και τετραψήφιους.

Ειδικότερα για τα προϊόντα του πρωτογενούς τομέα σημειώνουμε ότι η αναθεώρηση της ΚΑΠ και η Διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναμένεται να επιδράσουν σημαντικά στην γεωργία και στις γεωργικές αγορές στα επόμενα χρόνια. Τα καίρια σημεία της νεάς ΚΑΠ συνοψίζονται σε 3 λέξεις – κλειδιά:

• αποσύνδεση,

• διαφοροποίηση και

• πολλαπλή συμμόρφωση.

Ιδιαίτερα στον Νομό Ροδόπης, οι επιδράσεις αναμένεται να είναι πολύ σημαντικές, αφού όπως είδαμε και στα προηγούμενα κεφάλαια, κύριες δραστηριότητες του πρωτογενούς τομέα του νομού αποτελούν καλλιέργειες, στις οποίες η νέα ΚΑΠ θα έχει άμεσες και πολύ σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις.

Οι κλάδοι των χημικών και πετρελαϊκών προϊόντων, των πλαστικών, μηχανολογικού και ηλεκτρολογικού εξοπλισμού και χαρτιού, αναμένεται να γνωρίσουν θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, τόσο της παραγωγής, όσο και της παραγωγικότητας, στην παγκόσμια οικονομία. Παράλληλα όμως, αυξάνει ο ανταγωνισμός από τις επιχειρήσεις που είναι εγκατεστημένες στις χώρες της Ασίας και στις αναδυόμενες οικονομίες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Τέλος, η αύξηση του μεγέθους της μέσης επιχείρησης καθίσταται αναγκαία προκειμένου να υπάρξουν οικονομίες κλίμακας. Οι τοπικές επιχειρήσεις για να απολαύσουν αυτήν την ανάπτυξη και να αντιμετωπίσουν τον ανταγωνισμό θα πρέπει να εκσυγχρονισθούν. Ο εκσυγχρονισμός θα αφορά:

Στην εισαγωγή νέων προϊόντων, ενώ ειδικά για τα χημικά και πλαστικά η φιλικότητα προς το περιβάλλον θα καθίσταται όσο περνούν τα χρόνια και πλέον απαραίτητη

Νέες τεχνολογίες, τόσο στον μηχανολογικό εξοπλισμό, όσο και στην οργάνωση.

31

Με την δημιουργία cluster να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα του μικρού μεγέθους και να καταφέρουν να εκμεταλλευθούν τις οικονομίες κλίμακας • Ο κλάδος των φαρμακευτικών προϊόντων ταιριάζει απόλυτα με τον στρατηγικό άξονα του στρατηγικού σχεδίου για παραγωγές φιλικές με το περιβάλλον. Οι κλάδοι της κλωστοϋφαντουργίας, της ένδυσης και των προϊόντων δέρματος έχουν επιδείξει ισχυρή εξαγωγική εξειδίκευση στο εμπόριο μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ. Από την άλλη μεριά, όμως, παρουσιάζεται σημαντικό εμπορικό έλλειμμα στο εμπόριο με τον υπόλοιπο κόσμο. Συνεπώς κρίνεται αναγκαία:

η αναπροσαρμογή της στρατηγικής προς προϊόντα ποιοτικά διαφοροποιημένα και, εάν είναι δυνατόν, οικολογικά, με σύγχρονες μεθόδους παραγωγής.

Η δημιουργία και παροχή ειδικών κινήτρων εκσυγχρονισμού,

Η ανάπτυξη υπηρεσιών για την μεταφορά τεχνολογίας, αλλά και ανάπτυξης νέων αγορών. Η δραματική αύξηση της τιμής του πετρελαίου έχει στρέψει το ενδιαφέρον των κυβερνήσεων, των επιστημόνων και των επιχειρηματιών σε ήπιες και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας για να καλυφθεί σε πρώτη φάση τουλάχιστον μέρος του ενεργειακού ισοζυγίου με προοπτική για μεγαλύτερη κάλυψη του ισοζυγίου αυτού μελλοντικά. Η ανάπτυξη της παραγωγής βιοκαυσίμων είναι ραγδαία τα τελευταία χρόνια και πλέον τα βιοκαύσιμα καλύπτουν περίπου το 15% της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας (2005). Αυτές οι αυξητικές τάσεις στην ζήτηση για βιοκαύσιμα έχουν προσελκύσει πολλούς επενδυτές (venture capitalists) στο να επενδύσουν μεγάλα ποσά σε επιχειρήσεις που ασχολούνται με τα βιοκαύσιμα και άλλες εναλλακτικές πηγές ενέργειας. Αυτή η δραματική αύξηση των επενδύσεων σε επιχειρηματικές δραστηριότητες, που σχετίζονται με την παραγωγή βιοκαυσίμων, έχει οδηγήσει στην δραματική αύξηση του αριθμού των μονάδων παραγωγής βιοκαυσίμων στις ΗΠΑ. Όλα αυτά βέβαια είναι αποτέλεσμα της σημαντικής κερδοφορίας που παρουσιάζει η παραγωγή βιοκαύσιμου τα τελευταία χρόνια. Στην Ελλάδα έχει ήδη ψηφιστεί σχετικός νόμος για την ανάπτυξη των βιοκαυσίμων (ν. 3423/2005, «Εισαγωγή στην Ελληνική Αγορά των Βιοκαυσίμων και των Άλλων Ανανεώσιμων Καυσίμων») και έχει δρομολογηθεί η ίδρυση βιομηχανικών μονάδων οι οποίες θα παράγουν βιοκαύσιμα. Την ίδια στιγμή οι κοινοτικές οδηγίες υποχρεώνουν τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. να υποκαταστήσουν με βιοκάυσιμα το 6% του συνόλου των συμβατικών καυσίμων μέχρι το 2010. Τέλος, λόγω των υψηλών αποδόσεων που έχουν

32

ορισμένα ενεργειακά φυτά, τα κέρδη από τις καλλιέργειες αυτές προβλέπεται να φθάνουν ετησίως στα 10.000 ευρώ το στρέμμα. Θεωρούμε λοιπόν ότι: • με την κατάλληλη επιμόρφωση το υπάρχον δυναμικό του πρωτογενούς τομέα του Νομού Ροδόπης μπορεί να στραφεί προς την παραγωγή της πρώτης ύλης για βιοκαύσιμα, αυξάνοντας έτσι σημαντικά τα εισοδήματά του • Η δημιουργία μονάδας παραγωγής βιοντίζελ στον Νομό Ροδόπης συνάδει με το brand name του νομού. Παράλληλα όμως προς την παραγωγή βιοκαυσίμων, πρέπει να διερευνηθεί η δυνατότητα εκμετάλλευσης και των υπόλοιπων εναλλακτικών μορφών ενέργειας: Α. Η μελέτη της συνολικής αιολικής ικανότητας του Νομού για την πιθανή εγκατάσταση νέων αιολικών πάρκων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Β. Ταυτόχρονα, η εκμετάλλευση της ηλιακής ενέργειαςη καταγραφή της δυνατότητας των υδάτινων πόρων να παράγουν ηλεκτρική ενέργεια με την δημιουργία μικρών φραγμάτων θα πρέπει να αποτελέσει σημαντική προτεραιότητα. Η ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας τα τελευταία 15 χρόνια συνεπάγεται και βελτίωση του βιοτικού επίπεδου εκατομμυρίων καταναλωτών, που συνοδεύεται, εκτός των άλλων, από την ανάπτυξη της τάσης για έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής. Στα πλαίσια αυτά παρατηρείται η γρήγορη ανάπτυξη της τάσης για «υγιεινή» διατροφή και γενικότερα για προϊόντα που δεν επιβαρύνουν την υγεία των καταναλωτών. Η πλειοψηφία των επιχειρήσεων τροφίμων έχουν ήδη διαγνώσει την τάση αυτή και ανταποκρίνονται άμεσα με την δημιουργία νέων προϊόντα που τα κατατάσσουν στο χαρτοφυλάκιο προϊόντων που παγκοσμίως είναι γνωστό ως “health and wellness”, «υγεία και ευεξία». Για παράδειγμα, τα supermarket στην Μ. Βρετανία διαπιστώνουν δραματική αύξηση των πωλήσεών τους σε προϊόντα που θεωρείται ότι βελτιώνουν την λειτουργία του εγκεφάλου. Τέλος, οι πωλήσεις των βιολογικών προϊόντων αντιστοιχούν στο 1% των πωλήσεων τροφίμων στις ΗΠΑ και προβλέπεται να αυξάνουν κατά 10% κάθε χρόνο. Την ίδια στιγμή παρατηρείται είσοδος στην αγορά νέων προϊόντων που κατατάσσονται στην κατηγορία της υγιεινής διατροφής και απευθύνονται σε καταναλωτές οι οποίοι ενδιαφέρονται για υγιεινή διατροφή. Συνεπώς, φαίνεται ότι υπάρχει σημαντική τάση και μεταξύ των καταναλωτών στην Ελλάδα, αφενός μεν για έναν υγιεινότερο τρόπο ζωής, αφετέρου δε η τάση αυτή φαίνεται ιδιαίτερα σημαντική στις γυναίκες παρά στους άνδρες καταναλωτές.

33

Η σημαντική είσοδος των βιολογικών προϊόντων στις διατροφικές συνήθειες των καταναλωτών αποδεικνύεται περίτρανα από την σημαντική αύξηση της δραστηριότητας τμημάτων της διανομής των προϊόντων, που εξειδικεύονται στην παραγωγή και διακίνηση των προϊόντων. Το μέλλον του κλάδου των τροφίμων και ποτών, πρωτογενούς και δευτερογενούς, όπως φάνηκε βρίσκεται στην παραγωγή και διάθεση προϊόντων υψηλής υγιεινής αξίας. Ο αντίστοιχος κλάδος στον Νομό Ροδόπης θεωρούμε ότι μπορεί να επιτύχει υψηλή ανταγωνιστικότητα εάν στραφεί μακροπρόθεσμα προς την παραγωγή αυτού του τύπου των προϊόντων τα οποία αφενός μεν έχουν υψηλή εισοδηματική ελαστικότητα και αφετέρου χαμηλή ελαστικότητα ως προς την τιμή. Η υψηλή εισοδηματική ελαστικότητα εξασφαλίσει συνεχώς αυξανόμενες πωλήσεις και εισοδήματα αλλά και θέσεις εργασίας για τις επόμενες δεκαετίες. Η χαμηλή ελαστικότητα ως προς την τιμή εξασφαλίζει τουλάχιστον για το προβλεπτό μέλλον καλές τιμές και δυνατότητα άσκησης επιθετικής τιμολογιακής πολιτικής εκ μέρους των επιχειρήσεων. Παράλληλα όμως, με την καθετοποίηση της παραγωγής, μέσω της συνέργιας πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα, θα πρέπει να επεκταθεί η καθετοποίηση προς τα πάνω, δηλαδή στον τριτογενή τομέα. Τέλος, η δημιουργία υπηρεσίας πιστοποίησης της ποιότητας, υγιεινής, οικολογικής παραγωγής κλπ, που θα δίνει το σήμα «brand name» του νομού θα πρέπει να γίνει πρώτη προτεραιότητα μετά την υιοθέτηση του στρατηγικού σχεδίου. Η ανάπτυξη επιχειρηματικού κλάδου μεταφοράς τεχνογνωσίας και υποστήριξης των τοπικών επιχειρήσεων σε θέματα ανταγωνιστικότητας και εκσυγχρονισμού θεωρούμε ότι αποτελεί σημαντική συνιστώσα της ανάπτυξης, τόσο των λειτουργουσών επιχειρήσεων, όσο και αυτών που πρόκειται να δημιουργηθούν στο μέλλον. Όλες αυτές οι επιχειρήσεις του τριτογενούς τομέα, οι οποίες μπορούν να χαρακτηρισθούν ως υψηλής προστιθέμενης αξίας, είναι απαραίτητο να εγκατασταθούν σε υποδομές υψηλού επιπέδου. Κρίνεται λοιπόν αναγκαία η χωροθέτηση και δημιουργία ενός Επιχειρηματικού Κέντρου στο οποίο θα υπάρχουν όλες οι σύγχρονες υποδομές (δικτύωση, τηλεπικοινωνίες, χώροι στάθμευσης κλπ). Η δημιουργία Ινστιτούτου ή Κέντρου Οικονομικών Ερευνών και Μελετών το οποίο θα έχει σαν στόχο την παρακολούθηση της οικονομικής πορείας του Νομού Ροδόπης, της χώρας, της Βαλκανικής περιοχής, αλλά και της παγκόσμιας οικονομίας προκειμένου να παρέχει την αναγκαία πληροφόρηση στις επιχειρήσεις, φορείς και αρχές του Νομούς προκειμένου να σχεδιάσουν την πολιτική τους.

34

Για την ανανέωση και ανάπτυξη της οικονομίας του Νομού Ροδόπης θα πρέπει να ενισχυθεί η διαδικασία του start up νέων επιχειρήσεων. Θεωρούμε ότι δύο μηχανισμοί θα πρέπει να δημιουργηθούν στο νομό. • η δημιουργία Θερμοκοιτίδας για την φιλοξενία νεοδημιουργούμενων επιχειρήσεων στα πρώτα στάδια της ζωής τους. • Για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας προτείνεται η καθιέρωση ετήσιου πανελλήνιου διαγωνισμού επιχειρηματικής ιδέας συνοδευόμενης από επιχειρηματικό σχέδιο. Η χρηματοδότηση των σχεδίων σε πρώτο βήμα μπορεί να γίνει από το Ταμείο Νέας Οικονομίας. Στη συνέχεια με την εμπειρία που θα έχει αποκτηθεί να εξευρεθούν πρόσθετοι πόροι από τραπεζικά ή μη Venture Capital, τόσο του εσωτερικού, όσο και του εξωτερικού. Ο εκσυγχρονισμός του σιδηροδρομικού δικτύου θεωρείται σημαντικός παράγοντας για την ανάπτυξη των μεταφορών του Νομού Ροδόπης. Πέραν όμως του εκσυγχρονισμού που αφορά βέβαια όλη την χώρα ειδικά για τον Νομό θα πρέπει να κατασκευασθεί η επέκταση της σιδηροδρομικής γραμμής μέχρι την βιομηχανική περιοχή της Κομοτηνής και η δημιουργία εμπορευματικού κέντρου του ΟΣΕ στην συγκεκριμένη περιοχή με όλες τις αναγκαίες υποδομές στην βιομηχανική περιοχή. Οι ξένες επενδύσεις μπορούν να συνεισφέρουν σημαντικά στη διαμόρφωση του μελλοντικού «διαμαντιού» της Ροδόπης. Η πολιτική αυτή όμως θα πρέπει να είναι στοχευμένη. Δηλαδή, μετά από την αναγνώριση των διεθνών τάσεων, όπως έχει καταγραφεί και την παραγωγική εξειδίκευση σε σε συγκεκριμένους κλάδους, η πολιτική πρέπει να στοχεύει στην προσέλκυση συγκεκριμένων επιχειρήσεων που ανήκουν σε αυτούς έτσι ώστε να δημιουργηθούν αποτελέσματα συσσώρευσης. Οι δημόσιοι φορείς του Νομούς Ροδόπης πρέπει να προχωρήσουν σε μελέτη εφαρμογής δημιουργίας του Κέντρου Προσέλκυσης και Υποστήριξης Επενδύσεων. Από την άλλη μεριά θεωρούμε ότι η ενσωμάτωση των αγορών σε μια ενιαία παγκόσμια αγορά αποτελεί σημαντική ευκαιρία για τα προϊόντα του Νομού Ροδόπης μιας και έτσι θα απευθύνονται πλέον σε εκατομμύρια καταναλωτές. Βέβαια η επικοινωνία των προϊόντων του νομού σε παγκόσμιο επίπεδο απαιτεί τεράστιους χρηματοδοτικούς πόρους που είναι σίγουρα πολύ δύσκολο να εξασφαλιστούν. Όμως, η δραματική ανάπτυξη της χρήσης του διαδίκτυου σε παγκόσμιο επίπεδο αποτελεί μοναδική ευκαιρία για την αποτελεσματική και με σχετικά χαμηλό κόστος προώθηση των παραγωγικών δραστηριοτήτων του νομού.

35

Οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί του νομού Ροδόπης μπορούν να αποκτήσουν παρουσία στο διαδίκτυο με την δημιουργία σχετικού διαδικτυακού τόπου τον οποίο θα χρησιμοποιούν είτε ως μηχανισμό εταιρικής παρουσίασης είτε ως μηχανισμό προώθησης των πωλήσεών τους μέσα από το διαδίκτυο. Βέβαια, η παρουσία της επιχείρησης στο διαδίκτυο μέσω της δημιουργίας και διαχειρίσεις σχετικής ιστοσελίδας βασίζεται σε δύο αναγκαίες συνθήκες: στην ύπαρξη σχετικής τεχνογνωσίας στην επιχείρηση και ταυτόχρονα στην ακραιφνώς πελατοκεντρική φιλοσοφία της. Όπως διαπιστώθηκε και στην καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης, ο Νομός Ροδόπης δεν αποτέλεσε σημαντικό προορισμό τουρισμού, είτε εσωτερικού, είτε εξωτερικού. Η πρώτη παρατήρηση, που θα πρέπει να κατατεθεί, είναι ότι ο Νομός Ροδόπης δεν είναι δυνατόν να αναπτύξει υψηλής ποιότητας θερινό θαλάσσιο τουρισμό, καθώς αφενός μεν η τουριστική περίοδος είναι σχετικά μικρή και αφετέρου η εικόνα των παραλίων του νομού δεν μπορεί να συγκριθεί με την εικόνα πχ. των νησιών του Αιγαίου. Η μη ανάπτυξη του θερινού θαλάσσιου τουρισμού δεν πρέπει να ερμηνευθεί σε καμία περίπτωση ως μη δυνατότητα του νομού για ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, και μάλιστα υψηλής προστιθέμενης αξίας. Η ανάπτυξη του τουρισμού θα πρέπει να είναι εστιασμένη σε ειδικές ομάδες πληθυσμού (target groups). Το φυσικό περιβάλλον του Νομού Ροδόπης χαρακτηρίζεται από δύο μεγάλα μέτωπα. Το θαλάσσιο μέτωπο και το μέτωπο της οροσειράς της Ροδόπης. Ο Νομός Ροδόπης διαθέτει συγκριτικά πλεονεκτήματα για την ανάπτυξη γνωσιολογικού τουρισμού, δηλαδή για φιλοξενία ανθρώπων που έρχονται στο νομό για να πλουτίσουν το γνωσιολογικό τους υπόβαθρο. Στο νομό υπάρχουν πολλοί αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία, από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι τη νεώτερη εποχή, που αποτελούν πόλους τουριστικού ενδιαφέροντος Θεωρούμε ότι η τουριστική εκμετάλλευση του παρελθόντος μπορεί να ξεκινήσει με μοχλούς δύο σημαντικούς χώρους, την περιοχή της Μαρώνειας για την αρχαία ιστορία του νομού και το Παπίκιο όρος για την βυζαντινή και μεταβυζαντινή. Η περιοχή της Μαρώνειας συνδέεται, σύμφωνα με τον μύθο, με τον Οδυσσέα, ο οποίος επιστρέφοντας από την Τροία, κυρίευσε την πόλη Ίσμαρο. Επειδή η τουριστική αξία της Μαρώνειας, αυτής καθ’ εαυτής, είναι μικρή, συγκριτικά πάντα με άλλους αρχαιολογικούς χώρους της χώρας και άλλων χωρών, θα πρέπει να «πουληθεί» τουριστικά η σύνδεσή με τον Οδυσσέα και τον Πολύφημο από τα μυαλό Θεωρούμε λοιπόν ως πρώτη προτεραιότητα την ολοκλήρωση του «συμπλέγματος Μαρώνεια» με την ανάπτυξη υπηρεσιών μάρκετινγκ και διαφήμισης που θα μεταβάλλουν κατά

36

αρχήν την εικόνα (image) και την τοποθέτηση του νομού στο μυαλό των Ελλήνων και αφετέρου θα δημιουργήσει εικόνα για το νομό στο μυαλό των ξένων. Εκτός νομού είναι ελάχιστα γνωστό ό,τι στο Παπίκιο όρος αναπτύχθηκε κατά την Βυζαντινή περίοδο ένα από τα σημαντικότερα μοναστικά κέντρα του Βυζαντίου. Το μοναστικό κέντρο του Παπίκιου όρους αποτελεί μαζί με την Μαρώνεια τους δυνάμει σημαντικότερους τουριστικούς πόλους του νομού. Με την βοήθεια τη αρχαιολογικής υπηρεσίας και των αρμόδιων επιστημόνων να αναγνωρισθεί το σημαντικότερο μοναστήρι του Παπικίου. Η αναστήλωση μερική ή και ολική με σύγχρονες προσθήκες και στη συνέχεια η αναβίωση του ως ζωντανού μοναστηριού, με την πνευματική καθοδήγηση της Μητρόπολης, θα αποτελέσει, κατά την άποψη μας, σημαντικό θρησκευτικό και πνευματικό κέντρο, το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει πόλο έλξης προσκυνητών. Οι προσκυνητές θα δώσουν ζωή στα χωριά του Παπικίου όρους. ‘Ένα δεύτερο συγκριτικό πλεονέκτημα που διαθέτει ο νομός Ροδόπης για την ανάπτυξη γνωσιολογικού τουρισμού, είναι οι σχολές του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου. Η συμμετοχή των μελών ΔΕΠ σε διεθνείς επιστημονικές ενώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την πρόσκληση μεγάλων διεθνών και παγκόσμιων συνεδρίων, τα όποια θα δημιουργήσουν σημαντική οικονομική δραστηριότητα στην περιοχή. Η δημιουργία καλοκαιρινών σχολείων (summer schools) μπορεί να αποτελέσει την συνέχεια των χειμερινών μαθημάτων, προσελκύοντας φοιτητές και διδάσκοντες από όλο τον κόσμο. Τέλος, με την καθοδήγηση και συνεισφορά του ΔΠΘ μπορεί να δημιουργηθεί επιστημονικό κέντρο διαβαλκανικής συνεργασίας προκειμένου να αποτελέσει η Κομοτηνή κέντρο επιστημονικών επαφών, έρευνας και εκπαίδευσης. Η ανάπτυξη όμως του γνωσιολογικού τουρισμού δεν πρέπει να στηριχθεί μόνο στην παράδοση, αλλά και στην σύγχρονη δημιουργία. θεωρούμε ότι θα πρέπει να καταβληθεί κάθε προσπάθεια όσον αφορά την δημιουργία υποδομών ανθρωπίνων και φυσικών ώστε να καταστεί η πρωτεύουσα του νομού πολιτιστικό κέντρο υψηλών απαιτήσεων. Η αγορά του πολιτισμικού τουρισμού είναι ταχέως αναπτυσσόμενη και θα αναπτυχθεί ακόμη περισσότερο κατά την επόμενη δεκαπενταετία, όπως είδαμε στις τάσεις της παγκόσμιας ζήτησης. Η κομβική θέση του Νομού Ροδόπης μεταξύ Ανατολής και Δύσης μπορεί να προσφέρει ένα σημαντικό πλεονέκτημα και να τοποθετηθεί το Διεθνές Φεστιβάλ Κομοτηνής στην παγκόσμια αγορά των πολιτιστικών φεστιβάλ. Οι ερευνητές θεωρούν ότι ο χαρακτήρας του Δ.Φ.Κ. και το brand name θα πρέπει να πηγάζουν από την θέση του Νομού:

37

Η Ανατολή Συναντά την Δύση East meets West.

Το Δ.Φ.Κ. θα πρέπει να ξεκινήσει με στόχο να καταστεί διεθνές πολιτισμικό γεγονός αντάξιο των μεγάλων περιφερειακών φεστιβάλ που αναφέραμε παραπάνω. Απαιτείται λοιπόν η ολοκλήρωση και λειτουργία Μεγάρου Μουσικής και Τεχνών διεθνών προδιαγραφών. Στόχος είναι το οικοδόμημα να αποτελέσει στόχο προσέλκυσης επισκεπτών. Τέλος, ο προσφερόμενος πολιτισμός υψηλού επιπέδου θα αποτελέσει και εισροή για τις υπόλοιπες παραγωγικές δραστηριότητες. Θεωρούμε ότι ο Νομός Ροδόπης θα πρέπει να μπει στην ατζέντα των διεθνών επιχειρήσεων. Η θάλασσα του νομού θεωρείται πλούσια σε αλιεύματα και συνεπώς μπορεί να αναπτυχθεί ο αλιευτικός τουρισμός, τόσο ο επιφανειακός, όσο και ο υποβρύχιος. Παράλληλα, μπορεί να αναπτυχθεί και ο υποβρύχιος τουρισμός για παρατήρηση. Με την κατάλληλη εκπαίδευση οι επαγγελματίες της περιοχής μπορούν να αναπτύξουν συμπληρωματική δραστηριότητα προς την αλιευτική τους, οδηγώντας ή και μεταφέροντας με τα σκάφη τους ερασιτέχνες αλιείς και δύτες. Το Φανάρι είναι ευρέως γνωστό για τα αλιεύματα του και μπορεί να αποτελέσει κέντρο ανάπτυξης του αλιευτικού τουρισμού. Ως υποδομή θα μπορούσαμε να προτείνουμε και τη δημιουργία τεχνικού υφάλου στην περιοχή ώστε να υπάρξει συγκέντρωση αλιευμάτων. Η ανάπτυξη της ιστιοπλοΐας με τη δημιουργία καταφυγίου σκαφών στη Μαρώνεια ή στο Φανάρι μπορεί να αποτελέσει το δεύτερο πυλώνα του θαλάσσιου τουρισμού. Ο νομός διαθέτει ένα από τα ωραιότερα βουνά και δάση της Ευρώπης. Η προσφορά δραστηριότητας στον ορεινό όγκο της Ροδόπης θα προσελκύσει χιλιάδες επισκέπτες από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Το άνοιγμα των αρχαίων μονοπατιών που συνδέουν τη νότια Ροδόπη με τη βόρεια αποτελεί μία διακρατική πρόκληση για την Ελλάδα και τη Βουλγαρία, προκειμένου από κοινού να εκμεταλλευθούν την αγορά του ορειβατικού –περιπατητικού τουρισμού. Παράλληλα το άνοιγμα του Ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε6 θα αποτελέσει ακόμη ένα πόλο έλξης περιπατητών. Αθλητές όλων των αθλημάτων που θέλουν να προετοιμασθούν σε καθαρό περιβάλλον. Η αγορά αυτή είναι πολύ μεγάλη, καθώς αναφερόμαστε όχι μόνο στην Ελληνική, αλλά και στην διεθνή αγορά. Για τη ανάπτυξη του αθλητικού τουρισμού θα κατασκευαστεί μεγάλο αθλητικό κέντρο υψηλών προδιαγραφών στον ορεινό όγκο της Ροδόπης. Η ομάδα του πληθυσμού που θα γνωρίσει μεγάλη αύξηση στις επόμενες δεκαετίες είναι αυτή της τρίτης ηλικίας. Ταυτόχρονα, καθώς οι κοινωνίες γίνονται πιο πολύπλοκες, θα συνεχισθεί η

38

αυξητική τάση του μεριδίου του πληθυσμού που έχει μικρές ή μεγάλες αναπηρίες. Η αγορά αυτών των δύο κατηγορικών πληθυσμού είναι τεράστια και στην Ευρώπη και πολύ περισσότερο στην Ελλάδα παραμένει ανεκμετάλλευτη. Η ανάπτυξη, λοιπόν, τουρισμού για τη φιλοξενία των ανθρώπων της τρίτης ηλικίας και την αποκατάσταση των ανθρώπων με αναπηρίες, μπορεί ίσως να αποτελέσει μία σημαντικότατη πηγή εισοδήματος. Τα μεγάλα πλεονεκτήματα του θεραπευτικού τουρισμού είναι ότι η ζήτηση αυτών των υπηρεσιών διαρκεί όλο το χρόνο. Η γήρανση του πληθυσμού της Ευρώπης (και άλλων περιοχών πχ. Ιαπωνία) οδηγεί στην μεγέθυνση της ομάδας πληθυσμού της τρίτης ηλικίας. Ένα σημαντικό ποσοστό αυτής της ομάδα διαθέτει υψηλό εισόδημα και εξασφαλίζει υψηλό επίπεδο. Χιλιάδες πλέον συνταξιούχοι τη Β. Ευρώπης έχουν αγοράσει δεύτερη κατοικία, σε μεγάλο ποσοστό σε χώρα της Μεσογείου, και διαμένουν τον μισό χρόνο. Η χωροθέτηση ενός προγράμματος οικιστικής ανάπτυξης για την προσέλκυση για εγκατάσταση ατόμων τρίτης ηλικίας, θεωρούμε ότι θα συνεισφέρει σημαντικά στην τοπική αλλά και στην ευρύτερη ανάπτυξη του νομού. Αγροτουρισμός ή αγροτικός τουρισμός ή αγροτουρισμός είναι η ανάπτυξη επιχειρηματικών τουριστικών δραστηριοτήτων μικρής κλίμακας σε χώρο μη αστικό, δηλαδή τον αγροτικό χώρο, από ανθρώπους ή φορείς της τοπικής κοινωνίας με σκοπό τη μείωση της ανεργίας ή την εξασφάλιση συμπληρωματικών εισοδημάτων στον αγροτικό κόσμο. Απώτερος στόχος είναι η συγκράτηση του αγροτικού πληθυσμού και η αποφυγή μεταναστευτικών ρευμάτων με παράλληλη αξιοποίηση του φυσικού και πολιτιστικού πλούτου των αγροτικών περιοχών. Ο αγροτικός τουρισμός μπορεί ν’ αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης της υπαίθρου, δεδομένου ότι σύμφωνα με τις νέες εξελίξεις, το μέλλον των αγροτικών περιοχών και ιδιαίτερα των ορεινών και μειονεκτικών εξαρτάται πλέον από την ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων στο δευτερογενή και τριτογενή τομέα, μεταξύ των οποίων ο αγροτικός τουρισμός κατέχει εξέχουσα θέση. Όποια μορφή κι αν έχουν οι αγροτουριστικές εκμεταλλεύσεις (ιδιωτικές ή συνεταιριστικές) το βασικό χαρακτηριστικό στο οποίο πρέπει να βασίζονται είναι ο τοπικός χαρακτήρας των προσφερόμενων προϊόντων και υπηρεσιών και η υψηλή ποιότητα τους.

Οι αναπτυξιακές κατευθύνσεις και οι προτεραιότητες του Νομού Ροδόπης στον Αγροτικό Τομέα θα πρέπει να έχουν ως βασικούς άξονες την αύξηση της παραγωγικότητας, την αύξηση της ανταγωνιστικότητας, τη διεύρυνση των αγορών, την ενίσχυση της διαφοροποίησης, την προώθηση των νέων τεχνολογιών, την προώθηση της επιχειρηματικότητας, την προσέλκυση νέων

39

αγροτών και τη δημιουργία κατάλληλου υποστηρικτικού περιβάλλοντος.

Παράλληλα όμως θα πρέπει να κινούνται σε ένα πλαίσιο αναδιάρθρωσης καλλιεργειών, διαφοροποίησης της παραγωγής καπνού και βαμβακιού, προώθησης συμπληρωματικών - εναλλακτικών οικονομικών δραστηριοτήτων, καλύτερης διαχείρισης υδατικών πόρων, προσανατολισμού προς την αγορά, Διείσδυσης σε νέες αγορές, Επενδύσεων και ανάπτυξης της μεταποιητικής δραστηριότητας.

Η νέα ΚΓΠ, εξασφαλίζοντας πρακτικά ένα ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα στους κατοίκους της υπαίθρου έως το 2013, δημιουργεί κατ' αρχήν τις απαραίτητες συνθήκες οικονομικής ασφάλειας, προκειμένου οι έλληνες αγρότες να έχουν μια ομαλή μετάβαση από ένα καθεστώς ισχυρού προστατευτισμού, που ισχύει σήμερα, στο καθεστώς του ελεύθερου ανταγωνισμού από το 2013 και μετά. Η στήριξη του αγροτικού εισοδήματος για τα επόμενα 8 χρόνια, μέσω της λεγόμενης αποδέσμευσης των επιδοτήσεων από το ύψος της παραγωγής, συνιστά επί της ουσίας μια ευκαιρία για τον αγροτικό πληθυσμό ώστε να αξιοποιήσει το διάστημα που έχουμε μπροστά μας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο για τη σύνδεση της αγροτικής παραγωγής με την αγορά.

Η Στρατηγική Ανάπτυξης του πρωτογενή τομέα του Νομού Ροδόπης πρέπει να υπακούει στην γενικότερη πολιτική για την αγροτική ανάπτυξη της χώρας για την προγραμματική περίοδο 2007-2013 και να στοχεύει στη:

α. Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της γεωργίας και της δασοκομίας με την παροχή στήριξης για αναδιάρθρωση, ανάπτυξη και καινοτομία,

β. Βελτίωση του περιβάλλοντος και της υπαίθρου, με την παροχή στήριξης για τη διαχείριση της γης,

γ. Βελτίωση της ποιότητας ζωής στις αγροτικές περιοχές και ενθάρρυνση της διαφοροποίησης της οικονομικής δραστηριότητας.

Άξονας 1: Αρδεύσεις – Διαχείριση Υδάτινων πόρων

Κρίνεται απαραίτητη μια συνολική μελέτη διαχείρισης των υδάτων του νομού (περιορισμός της σπατάλης, ανάπτυξη υποδομών κτλ.) με τη δημιουργία των απαραίτητων προϋποθέσεων για τη συνεργασία μεταξύ των φορέων για την εξοικονόμηση υδάτων.

Άξονας 2: Αναδιάρθρωση και Ανάπτυξη Εναλλακτικών Καλλιεργειών – Διάθεση Προϊόντων

Όπως καταγράφηκε στην παρουσίαση της υφιστάμενης κατάστασης οι κύριες αροτραίες καλλιέργειες του νομού (βαμβάκι, καπνός, σιτηρά) αναμένεται τα επόμενα χρόνια να αντιμετωπίσουν

40

ουσιαστικά προβλήματα. Κρίνεται λοιπόν απαραίτητη η μελέτη αναδιάρθρωσης και ανάπτυξης εναλλακτικών καλλιεργειών, όπως τα αρωματικά φυτά, τα ενεργειακά φυτά και τα βιολογικά προϊόντα ή και η στροφή στη ζωική παραγωγή.

Η συστηματική καλλιέργεια και η εμπορική παραγωγή των αρωματικών φυτών έχει ελπιδοφόρο μέλλον κάτω από ορισμένες συνθήκες. Η σταθεροποίηση των τιμών και των καναλιών διανομής και διάθεσης, όπως συνέβη μ’ άλλα προϊόντα, θα ενθαρρύνει την παραγωγή. Η οργάνωση και κοινή δράση των παραγωγών σε συνεταιρισμούς και ομάδες παραγωγών μπορεί να συντελέσει στην επίτευξη του παραπάνω επιθυμητού στόχου.

Προτείνεται η σύσταση και λειτουργία μονάδας επεξεργασίας αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών.

Η χώρα μας δαπανά κάθε χρόνο υπέρογκα ποσά για την εισαγωγή πετρελαίου και χαρτιού. Ακόμα και ένα μικρό μέρος των αναγκών μας αν παραχθεί από εγχώρια γεωργικά προϊόντα, το όφελος θα είναι πολλαπλό και τεράστιο. Η πολιτεία και οι φορείς (τόσο της έρευνας, όσο και της επιχειρηματικής δραστηριότητας) θα πρέπει να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις ώστε η Ελλάδα να είναι αυτή τη φορά από τις πρώτες χώρες που θα εφαρμόσει τις νέες αυτές τεχνολογίες.

Το Πιλοτικό Κέντρο Βιολογικής και άλλων Εναλλακτικών Μορφών Γεωργίας, θα έχει τη συνολική ευθύνη για την ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας, καθώς και της ολοκληρωμένης και ορθής γεωργικής πρακτικής, την τεχνική υποστήριξη των καλλιεργητών, όπως και την ανάπτυξη ενός κυκλώματος αγοράς μέσω του οποίου θα διατίθενται τα βιολογικά προϊόντα.

Στο νομό υπάρχουν μεγάλες δυνατότητες ανάπτυξης της αλιείας μέσω ιχθυοκαλλιεργειών, τόσο θαλασσίων, όσο και στις υπάρχουσες λιμνοθάλασσες. Κρίνεται λοιπόν απαραίτητη η ανάπτυξη των απαραίτητων υποδομών που θα οδηγήσουν τους αγρότες σε αυτούς τους τομείς με την οργάνωση κτηνοτροφικών πάρκων, ανάπτυξη νέων τεχνικών, προσδιορισμό των βοσκοτόπων και ανάπτυξη της βιολογικής κτηνοτροφίας.

Η έλλειψη πληροφόρησης και ενημέρωσης, που πολλές φορές οδηγεί σε μεγάλη αβεβαιότητα τους παραγωγούς της περιοχής, μπορεί να αντιμετωπιστεί με τη δημιουργία ενός Κέντρου Συμβουλών του Αγρότη, το οποίο θα αναλάβει την πολύ σημαντική δράση της ενημέρωσης, της εκπαίδεύσης, αλλά και της καθοδήγησης του αγρότη.

Στην ανεπτυγμένη γεωργία οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις έχουν μετατραπεί σε μικρές αγροεπιχειρήσεις. Η γεωργία στηρίζεται περισσότερο στην επιστήμη, στρέφεται στην καινοτομία και εγκαταλείπει την παράδοση. Είναι απαραίτητο λοιπόν οι αγρότες να

41

ενημερώνονται για τις επιχειρηματικές πρωτοβουλίες που μπορούν να αναλάβουν, καθώς και για τις στρατηγικές που μπορούν να ακολουθήσουν σχετικά με την εμπορία και τη διάθεση των αγροτικών τους προϊόντων.

Η δημιουργία ενός φορέα στον Νομό Ροδόπης για τη στήριξη επιχειρηματικών πρωτοβουλιών, διάθεσης και εμπορίας αγροτικών προϊόντων θα μπορούσε να συμβάλει άμεσα προς την κατεύθυνση αυτή και γι’ αυτό προτείνεται η δημιουργία του.

Άξονας 3: Ανάπτυξη Εναλλακτικών Δραστηριοτήτων στον Πρωτογενή Τομέα

Μια σημαντική πρόταση για την ανάπτυξη του πρωτογενή τομέα του Νομού Ροδόπης είναι η ανάπτυξη αγροτουριστικών δραστηριοτήτων. Από τη μια το φυσικό περιβάλλον που συνδυάζει τον αναξιοποίητο ορεινό όγκο, τις λιμνοθάλασσες της περιοχής, αλλά και τους υγροβιότοπους και την παράκτια ζώνη και από την άλλη η πλούσια πολιτιστική και θρησκευτική ποικιλομορφία, σε συνδυασμό με την εμπειρία από την πρώτη δημιουργία του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισμού στην Μαρώνεια, μπορούν να βοηθήσουν σ’ αυτή την κατεύθυνση.

Άξονας 4: Αγροτικές Υποδομές – Αξιοποίηση Πόρων

Ένα ακόμη από τα προβλήματα που αναδείχθηκαν είναι και αυτό του πολυτεμαχισμού, αλλά και του μικρού γεωργικού κλήρου. Παρόλο που σε πολλές περιοχές του νομού έχουν προχωρήσει οι αναδασμοί υπάρχουν περιοχές που κρίνεται απαραίτητη η συνέχιση των αναδασμών.

Η αξιοποίηση των διαθέσιμων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας θα συμβάλλει στην αύξηση της απασχόλησης με την εξασφάλιση εργασίας και την συγκράτηση των αγροτικών πληθυσμών στις περιθωριακές και τις άλλες γεωργικές περιοχές του Νομού.

3. Το νέο Διαμάντι του Νομού Ροδόπης

Όπως αναλύθηκε διεξοδικά στα προηγούμενα κεφάλαια αυτού του μέρους του Στρατηγικού Σχεδιασμού για τον Νομό Ροδόπης, στρατηγικός στόχος προτείνεται η εκμετάλλευση ως core competence του νομού η υγεία και η οικολογία. Στηριγμένος ο Νομός Ροδόπης στην Οικολογία θα επικεντρωθεί σε κλάδους παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών που στηρίζονται στο φυσικό περιβάλλον. Είναι βεβαιωμένο από τα στατιστικά στοιχεία ότι αυτοί οι κλάδοι είναι αρκετά υψηλής προστιθέμενης αξίας και με την υιοθέτηση σύγχρονων μεθόδων παραγωγής να εξασφαλιστεί η συνεχής αύξηση της παραγωγικότητας και του εισοδήματος. Για την μετάβαση όμως προς την εκμετάλλευση του core competence του νομού θα πρέπει να σχεδιασθεί το νέο διαμάντι

42

που θα υποστηρίξει την ανάπτυξη των σχετικών κλάδων. Ο ακριβής σχεδιασμός του νέους διαμαντιού του Νομού Ροδόπης παρουσιάζεται στο action plan. Σε αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζεται μια σύνοψη. 3.1. Παραγωγικοί Πόροι Όπως συζητήσαμε και στην παρουσίαση του σημερινού διαμαντιού οι παραγωγικοί πόροι του Νομού Ροδόπης χαρακτηρίζονται ως Ειδικότερα, έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού. Η ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού θα αφορά όλο το φάσμα των ανθρώπων του νομού, αγρότες, εργαζόμενους, επιχειρηματίες. Θεωρούμε ότι τα επόμενα χρόνια, μέσω του Δ’ ΚΠΣ θα πρέπει να πραγματοποιηθεί μια πραγματική γνωσιολογική επανάσταση στον Νομό Ροδόπης. Η εξειδίκευση βέβαια των ανθρώπινων πόρων θα πρέπει να στραφεί προς την κατεύθυνση του Στρατηγικού Στόχου. Ιδιαίτερη αναφορά όμως πρέπει να γίνει στις πληθυσμιακές ιδιαιτερότητες. Ένα από τα πλέον σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η Θράκη γενικά και ο Νομός Ροδόπης ειδικότερα είναι η δημογραφική αιμορραγία που υφίσταται η περιοχή, καθώς αδυνατεί να συγκρατήσει τους κατοίκους της, λόγω έλλειψης επαγγελματικών προοπτικών και δυνατοτήτων απασχόλησης. Ιδιαίτερα έντονο είναι το πρόβλημα στα Δημοτικά Διαμερίσματα της υπαίθρου, τα οποία κυριολεκτικά αποψιλώνονται πληθυσμιακά, λόγω της εγκατάλειψής τους από το νεανικό πληθυσμό, ο οποίος μετακινείται προς την πρωτεύουσα του Νομού ή σε όμορα Δημοτικά Διαμερίσματα. Η έλλειψη νέων ανθρώπων στα Δημοτικά Διαμερίσματα της υπαίθρου με ιδιαίτερα γερασμένο πληθυσμό, καθιστά αντικειμενικά αλυσιτελή τα προτεινόμενα μέτρα αναπτυξιακού χαρακτήρα, γεγονός που επηρεάζει αρνητικά το επενδυτικό κλίμα. Ενόψει του γεγονότος ότι οι κάτοικοι στις αγροτικές περιοχές του Νομού Ροδόπης ασχολούνται κυρίως με τη μονοκαλλιέργεια καπνού, το μέλλον του οποίου είναι δυσοίωνο και δεν παρέχει προοπτικές επαγγελματικής αποκατάστασης, ιδιαίτερα για τους νέους, επιβάλλεται, μεσοπρόθεσμα, η αναζήτηση εναλλακτικών καλλιεργειών, καθώς και η δημιουργία των απαραίτητων υποδομών για την ανάπτυξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, κυρίως στο χώρο της μεταποίησης αγροτικών προϊόντων, αλλά και του τουρισμού. Εμπόδιο στην οικονομική ανάπτυξη της υπαίθρου αποτελεί επίσης το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο της μουσουλμανικής μειονότητας, η κινητικότητα της οποίας υπολείπεται κατά πολύ αυτής του χριστιανικού πληθυσμού. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, παρουσιάζει υψηλά ποσοστά αναλφαβητισμού, ιδιαίτερα μεταξύ των γυναικών. Ως εκ τούτου, η επίτευξη μορφωτικής και κοινωνικής ομοιογένειας

43

μεταξύ των πληθυσμών θεωρείται, κατά κοινή ομολογία, παράγοντας εκ των ων ουκ άνευ προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα αναπτυξιακά προβλήματα της περιοχής. Οι θρησκευτικές και πολιτιστικές ιδιαιτερότητες των μουσουλμανικών πληθυσμών επιβάλλουν τη λειτουργία τηλεοπτικού σταθμού με προγράμματα προσαρμοσμένα στις ανάγκες της μειονότητας, με στόχο την άρση της απομόνωσής της και την ουσιαστική βελτίωση της επικοινωνίας μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων. Είναι ανάγκη να ενσωματωθούν στην κυρίαρχη τοπική κουλτούρα του χριστιανικού πληθυσμού βασικά πολιτιστικά στοιχεία της μειονότητας, μακριά από υστερόβουλες πολιτικές εκμετάλλευσης, πρακτική που θα ενισχύσει την αυτοσυνείδησή της ως Ελλήνων πολιτών μουσουλμανικού θρησκεύματος. Επείγει, με άλλα λόγια, η ένταξη της μουσουλμανικής μειονότητας στις διαδικασίες της ανάπτυξης με κύριο άξονα τη δημιουργία ευκαιριών κοινωνικής κινητικότητας και με στόχο την ενσωμάτωσή της στο οικονομικό κύκλωμα της περιοχής, ώστε να μην λειτουργεί σε παράλληλο κύκλωμα, όπως συμβαίνει ακόμη σε μεγάλο βαθμό σήμερα, γεγονός που εμποδίζει την εφαρμογή ολοκληρωμένων προγραμμάτων οικονομικής ανάπτυξης. Στο πνεύμα της αναπτυξιακής πρότασης απαιτείται επίσης η ενσωμάτωση των παλιννοστούντων ομογενών στην αγορά εργασίας με βάση το εκπαιδευτικό τους επίπεδο, την επαγγελματική τους εξειδίκευση και τις διάφορες δεξιότητές τους προσόντα που παραμένουν ακόμη σε σημαντικό βαθμό ανεκμετάλλευτα. Α) Η αντιμετώπιση των προβλημάτων που ταλανίζουν τις αγροτικές περιοχές του Νομού καθιστά απαραίτητη τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων όπως : -Αναβάθμιση της βασικής και μέσης εκπαίδευσης, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη βαθμιαία ενσωμάτωση των παιδιών της μουσουλμανικής μειονότητας, τα οποία, ως γνωστόν εγκαταλείπουν σε μεγάλο βαθμό πρόωρα το σχολείο -Ειδική εκπαίδευση όλων ανεξαιρέτως των νέων, χριστιανών και μουσουλμάνων, σε ό,τι αφορά κυρίως τις νέες καλλιέργειες. Συμπληρωματικά με την προτεινόμενη ίδρυση Γεωργικής Σχολής θα μπορούσε να λειτουργήσει ένα κέντρο Αγροτικής Ανάπτυξης. -Κατασκευή αθλητικών εγκαταστάσεων (γηπέδων ποδοσφαίρου και μπάσκετ, αθλοπαιδιών κλπ.) στους Δήμους και τις Κοινότητες του Νομού, προκειμένου να παραμείνουν οι νέοι στις περιοχές τους. -Ανέγερση Πολιτιστικών Κέντρων στους μεγάλους κυρίως Δήμους, με στόχο την πολιτιστική όσμωση Μουσουλμάνων και Χριστιανών. -Κατασκευή Παιδικών Χαρών και Βρεφονηπιακών Σταθμών που θα ανακουφίσουν τις γυναίκες και θα τις επιτρέψουν να ασχοληθούν τόσο με την εργασία τους όσο και μετά κοινά, εξέλιξη που θα μπορούσε να συμβάλει τα μέγιστα στη χειραφέτηση των

44

γυναικών της υπαίθρου, ιδιαίτερα των γυναικών της μουσουλμανικής μειονότητας. -Συμμετοχή των Δήμων και Κοινοτήτων σε εκθέσεις, διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων κοινού ενδιαφέροντος, τόσο για τον χριστιανικό, όσο και για τον μουσουλμανικό πληθυσμό με τη βοήθεια της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και έκδοση εντύπων για την προβολή των δραστηριοτήτων των Δήμων και με στόχο την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και τέλος, -Βελτίωση του οδικού δικτύου και γενικά των μέσων μεταφοράς, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη μετακίνηση των μαθητών από το χώρο κατοικίας στο σχολείο και τανάπαλιν. Γενικά, η εξασφάλιση κατάλληλα εκπαιδευμένου ανθρώπινου δυναμικού, πάνω στο οποίο θα μπορέσει να στηριχθεί η αναπτυξιακή πορεία του Νομού, απαιτεί τον επανακαθορισμό των ειδικοτήτων που προσφέρουν τα Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης, σε συνεργασία με τον ΟΑΕΔ, σε επίπεδο μεταγυμνασιακής και μεταλυκειακής εκπαίδευσης, καθώς και Τεχνικής Επαγγελματικής Σχολής. Η επαγγελματική εκπαίδευση θα πρέπει να εξελιχθεί με τον καιρό σε δια βίου εκπαίδευση-κατάρτιση, προκειμένου να μπορούν οι εργαζόμενοι να ανταποκρίνονται καλύτερα στις διακυμάνσεις της αγοράς εργασίας, έχοντας εξασφαλίσει μεγαλύτερες δυνατότητες επαγγελματικής ευελιξίας. Η υλοποίηση προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης θα συμβάλει επίσης στην ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας, στη ενίσχυση της προσαρμοστικότητας εργαζομένων και επιχειρήσεων, στην προώθηση των ίσων ευκαιριών και γενικά στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας του ανθρώπινου δυναμικού και φυσικά της ποιότητας και συνακόλουθα της ανταγωνιστικότητας των προϊόντων των επιχειρήσεων. Β)Ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι εξελίξεις που σημειώνονται στην Κομοτηνή, την πρωτεύουσα του Νομού Ροδόπης. Καθώς η αστικοποίηση του πληθυσμού συνεχίζεται με γοργούς ρυθμούς, η πόλη της Κομοτηνής αλλάζει πρόσωπο. Συνεχίζει ωστόσο να φέρνει έντονα τα σημάδια του παρελθόντος, όπως οι πρόχειρες φτωχικές κατοικίες και ο δαιδαλώδης πολεοδομικός ιστός των μουσουλμανικών συνοικιών, το αυστηρό Ιπποδάμειο σύστημα, με το οποίο κτίστηκαν οι προσφυγικές κατοικίες τη δεκαετία του ΄20, το ιδιαίτερα προβληματικό, από οικιστική και κοινωνική άποψη, σχέδιο του 1933, με βάση την τότε επικρατούσα πολεοδομική άποψη του Γερμανικού Ορθολογισμού, το οποίο δεν επέτρεπε την απαραίτητη ύπαρξη αρκετών κοινωφελών και δημόσιων χώρων, γεγονός που επηρεάζει ακόμη και σήμερα αρνητικά την καθημερινή επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων. Στα προβλήματα που κληροδότησε το προπολεμικό παρελθόν στην πόλη, θα πρέπει να προστεθούν οι αρνητικές συνέπειες της

45

αυθαίρετης δόμησης των περασμένων τριάντα ετών, κυρίως στα ανατολικά της πόλης, καθώς και το σύστημα της ανεξέλεγκτης αντιπαροχής από το 1970 και εντεύθεν. Η άρση των περιοριστικών μέτρων σε βάρος της μειονότητας είχε σαν αποτέλεσμα να αυξηθούν κατακόρυφα από το 1992 και μετά οι οικοδομικές άδειες σε μουσουλμάνους πολίτες. Σήμερα η πόλη της Κομοτηνής παρουσιάζει μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα, η οποία επηρεάζει, καθώς ήταν φυσικό, τα δεδομένα συμβίωσης των διαφόρων κοινωνικών ομάδων. Στη θέση των χαμηλών μουσουλμανικών σπιτιών με τα ευτελή υλικά και τις μάνδρες που εμπόδιζαν την επικοινωνία με το έξω κόσμο και κρατούσαν ιδιαίτερα τις γυναίκες δέσμιες συντηρητικών κοινωνικών κανόνων, κτίζονται σήμερα σύγχρονες πολυκατοικίες που ενισχύουν αναγκαστικά τις κοινωνικές σχέσεις μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων. Η οργάνωση των κοινωνικών σχέσεων στην πόλη της Κομοτηνής με βάση τα νέα οικιστικά δεδομένα θα οδηγήσει στη σταδιακή κατάργηση των στερεοτύπων και προκαταλήψεων εντεύθεν κακείθεν που ταλανίζουν τις τοπικές κοινωνίες του Νομού Ροδόπης και θα συμβάλει αναμφίβολα στην αλλαγή της εικόνας του «’Αλλου» στη συνείδηση τόσο των Χριστιανών όσο και των Μουσουλμάνων. Αξίζει να σημειωθεί, ότι η ανάπτυξη των σχέσεων μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών ομάδων θα ενισχύονταν ιδιαίτερα με την ίδρυση Πολιτιστικού Κέντρου πολλαπλών χρήσεων στην πόλη της Κομοτηνής, με σκοπό την καλλιέργεια και προβολή όλων εκείνων των πολιτιστικών στοιχείων που θα αναδείξουν και θα δικαιώσουν τον κατεξοχήν πολυπολιτισμικό χαρακτήρα του Νομού. Τέλος, στόχος των παραπάνω σκέψεων και προτάσεων είναι η ανάδειξη της επωνυμίας του Νομού Ροδόπης στο πνεύμα της αειφόρου ανάπτυξης με σεβασμό στον άνθρωπο και το περιβάλλον. Το φυσικό περιβάλλον που θα παίξει τον κύριο λόγο στην ανάπτυξη του Νομού Ροδόπης σε πολλά σημεία είναι σε άριστη κατάσταση, σε άλλες περιοχές όμως έχει υποστεί επιδείνωση (υφαλμύρωση). Βασική πολιτική θα πρέπει να αποτελέσει η διατήρηση και βελτίωση του περιβάλλοντος του Νομού. Η περιβαλλοντική πολιτική και η καρδιά αυτής που είναι η πολιτική χρήσης γης θα πρέπει να αποτελέσει την ναυαρχίδα της αναπτυξιακής πολιτικής. Αμέσως μετά την υιοθέτηση του στρατηγικού σχεδίου θα πρέπει να γίνει επιστημονική χωροθέτηση των χρήσεων γης, ώστε να εξυπηρετηθούν οι αναπτυξιακοί στόχοι του σχεδίου και να υπάρξει μια μακροπρόθεσμη διαρκής αύξηση του εισοδήματος Οι δράσεις που θα προταθούν στο action plan στοχεύουν, τόσο στην διατήρηση όσο και σε βελτίωση του περιβάλλοντος εκεί που έχει υποστεί επιδείνωση (πχ κτηνοτροφία). Οι μεταφορικές υποδομές, όσον αφορά το οδικό δίκτυο, θα μπορούσαν πλέον να χαρακτηρισθούν ως καλές μετά από την

46

κατασκευή της Εγνατίας. Κρίνεται όμως αναγκαία η ολοκλήρωση της κάθετης σύνδεσης με την Βουλγαρία. Σημαντικό πρόβλημα όμως συνεχίζει να υπάρχει με την σιδηροδρομική σύνδεση, τόσο την εμπορευματική, όσο και την επιβατική, του νομού με την υπόλοιπη χώρα και το εξωτερικό. Το πρόβλημα αυτό βέβαια δεν είναι αποκλειστικό του νομού αλλά όλης της χώρας. Ο ΟΣΕ δεν ανέπτυξε τις εμπορευματικές μεταφορές με αποτέλεσμα το μεταφορικό κόστος να είναι υψηλό για λόγους που αναφέραμε προηγουμένως. Οι γνωσιολογικοί πόροι μπορούν να βελτιωθούν σημαντικά και σε αυτό το σημείο ο ρόλος που καλείται να παίξει το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης είναι κρίσιμος. Θεωρούμε ότι το ΔΠΘ ήλθε ή ώρα να ξεφύγει από τις «ασθένειες τις παιδικής και εφηβικής ηλικίας» και να ενηλικιωθεί ώστε να παίξει τον στρατηγικό ρόλο που του πρέπει. Οι προτάσεις για την αύξηση του πολιτισμικού αποθέματος μέσω της δημιουργίας Μεγάρου Μουσικής και Τεχνών και του Διεθνούς Φεστιβάλ Κομοτηνής στοχεύουν επίσης στην αύξηση των γνωσιολογικών πόρων. Η Εκκλησία μπορεί επίσης να παίξει εποικοδομητικό ρόλο στην αύξηση του γνωσιολογικού αποθέματος του Νομού 3.2. Ζήτηση Βασική παράμετρος των προτάσεων της ερευνητικής ομάδας ήταν οι διαμορφούμενες τάσεις της ζήτησης. Η ζήτηση για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που θα παράγει ο Νομός Ροδόπης στα πλαίσια του νέου διαμαντιού είναι η διεθνής και η ελληνική. Όπως σημειώσαμε με έμφαση η ζήτηση ακολουθεί πλέον ποιοτικά πρότυπα με έμφαση στα προσωποποιημένα προϊόντα και υπηρεσίες. Η κατεύθυνση της υγείας και ευεξίας (health and wellness) που έχει διαπιστωθεί ως κατεύθυνση της ζήτησης αφορά πλέον και υψηλού επιπέδου και απαιτητικούς καταναλωτές. Η εισοδηματική ελαστικότητα είναι αρκετά υψηλή, γεγονός που εξασφαλίζει συνεχή αύξηση της ζήτησης για την περίοδο του σχεδιασμού. Ταυτόχρονα, καθώς οι αγορές στόχοι όπως αυτές έχουν επιλεγεί, αποτελούν και μοντέλα συμπεριφοράς και για υπόλοιπες αγορές, με αποτέλεσμα την συνεχή διεύρυνση του όγκου των αγορών παγκοσμίως. Θα πρέπει να τονίσουμε αυτό που διαπιστώνει η διεθνής εμπειρική βιβλιογραφία, ότι οι καταναλωτικές τάσεις της αγοράς των ΗΠΑ αποτελούν προάγγελο των τάσεων στην Ευρώπη, την Ελλάδα και τον υπόλοιπο κόσμο. Καθώς λοιπόν η καταναλωτική τάση για προϊόντα υγείας και ευεξίας, για προϊόντα και υπηρεσίες που απευθύνονται στην Τρίτη ηλικία αυξάνουν, αναμένουμε την ενίσχυση της ήδη υπάρχουσας τάσεις, τόσο στην Ευρώπη, όσο και στην Ελλάδα.

47

3.3. Συμπλέγματα (Clusters) Κατά την παρουσίαση της παρόντος διαμαντιού του Νομού Ροδόπης καταγράφηκε η έλλειψη επιχειρηματικών συμπλεγμάτων. Η εκμετάλλευση του core competence του Νομού απαιτεί την δημιουργία συμπλεγμάτων, έτσι ώστε να υπάρξουν αλληλοσυμπληρώσεις, τόσο κάθετου, όσο και οριζόντιου χαρακτήρα. Το στρατηγικό σχέδιο του Νομού Ροδόπης στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην δημιουργία συμπλεγμάτων. Η αδυναμία δημιουργίας συμπλεγμάτων δεν θα επιτρέψει την εκμετάλλευση συνεργιών και συνεπώς δεν θα μπορέσει ο Νομός να εκμεταλλευθεί πλήρως το core competence του. Ιδιαίτερη έμφαση όμως θα πρέπει να δοθεί στην δημιουργία καθέτων συμπλεγμάτων, ώστε να αυξηθεί η προστιθέμενη άξία στον Νομό Ροδόπης. Χαρακτηριστικό σύμπλεγμα θα μπορούσε να υπάρξει στον αγροτουριστικό τομέα. Για την επιτυχία ενός αγροτουριστικού συμπλέγματος αναγκαία είναι η ύπαρξη προϊόντων τοπικού χαρακτήρα. Η δημιουργία εργαστηρίων για την παραγωγή τοπικών ποικιλιών για αγροτικά προϊόντα μπορεί να αποτελέσει την βάση του συμπλέγματος. Στη συνέχεια οι μονάδες αγροτουρισμού, τα τουριστικά γραφεία, οι μεταφορικές εταιρείες κλπ θα αποτελούν μέλη του συμπλέγματος. 6.4. Δομή και στρατηγικές των τοπικών επιχειρήσεων Κατά την καταγραφή του υπάρχοντος διαμαντιού του Νομού Ροδόπης διαπιστώθηκε έλλειμμα ανταγωνιστικού πνεύματος και μικρό γενικά μέγεθος των επιχειρηματικών μονάδων του Νομού, σε συνδυασμό με τον οικογενειακό χαρακτήρα της διοίκησης. Αν και σε αρκετές περιπτώσεις το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων θεωρείται ως μειονέκτημα, το ίδιο αυτό μέγεθος μπορεί να αποτελέσει σημαντικό πλεονέκτημα, καθώς η μικρή επιχείρηση μπορεί να διακριθεί για την ευελιξία της. Συνεπώς το μικρό μέγεθος των επιχειρηματικών μονάδων του Νομού Ροδόπης διευκολύνει την μετάβαση από το σημερινό διαμάντι στο μελλοντικό και σε όλους τους κλάδους. Το κόστος μετάβασης από την παλιά μορφή οργάνωσης στην νέα δεν θα είναι τόσο σημαντικό σε σχέση με το να άλλαζαν επιχειρήσεις μεγάλου μεγέθους. Για να συμβεί όμως αυτή η μετάβαση πρέπει να το επιχειρηματικό δυναμικό να εκπαιδευθεί. Το βασικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο επιχειρηματικός τομέας σε όλους τους κλάδους είναι το έλλειμμα του ανταγωνιστικού πνεύματος. Θεωρούμε ότι σημαντικό στοιχείο της μόχλευσης πρέπει να αποτελέσει η εμφύσηση του ανταγωνιστικού πνεύματος. Οι

48

επιχειρήσεις θα πρέπει να αντιληφθούν ότι στις διεθνείς αγορές διεξάγεται «πόλεμος» και η επίδειξη αδυναμίας αναγκαστικά θα καταδικάσει την επιχείρηση σε μαρασμό. Το προτεινόμενο να δημιουργηθεί Ινστιτούτο ή Κέντρο Ερευνών, το οποίο μεταξύ άλλων θα έχει ως στόχο και την υψηλού επιπέδου εκπαίδευση των επιχειρηματιών και στελεχών του Νομού, για παράδειγμα σε θέματα στρατηγικού χαρακτήρα, διείσδυσης σε αγορές, διαχείριση κινδύνου, κλπ. 6.5. Κεντρική Κυβέρνηση - Τοπική Αυτοδιοίκηση Το σημερινό διαμάντι του Νομού Ροδόπης είναι και αποτέλεσμα των πολιτικών που άσκησε η κεντρική κυβέρνηση και η τοπική αυτοδιοίκηση κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, όπως δείξαμε και στο πρώτο μέρος. Η αλλαγή του παραγωγικού διαμαντιού του Νομού Ροδόπης, για την επίτευξη του στόχου που έχει τεθεί, στα πλαίσια του στρατηγικού σχεδιασμού, απαιτεί και τις απαραίτητες παρεμβάσεις και πολιτικές εκ μέρους της κεντρικής κυβέρνησης και της τοπικής αυτοδιοίκησης. Ορισμένες από τις δράσεις που οδηγούν στο νέο διαμάντι αφορούν την κεντρική κυβέρνηση. Για παράδειγμα οι ανάπτυξη του σιδηροδρομικού δικτύου, οι κάθετες συνδέσεις της Εγνατίας, το νομοθετικό πλαίσιο, οι νόμοι περί κινήτρων για προσέλκυση επενδύσεων, η γραφειοκρατία για την δημιουργία νέων επιχειρήσεων. Η νομαρχιακή και τοπική αυτοδιοίκηση επίσης καθορίζουν σε κάποιο βαθμό, μικρότερο βέβαια σε σχέση με την κεντρική κυβέρνηση το περιβάλλον που θα κλιθούν να αξιοποιήσουν οι επιχειρήσεις. Ορισμένες πολιτικές και δράσεις, όπως χωροταξία, προστασία περιβάλλοντος, πολεοδόμηση, υπηρεσίες κλπ, αποτελούν αρμοδιότητα και θα πρέπει να αξιοποιηθούν προς όφελος της επίτευξης του στρατηγικού στόχου που έχει τεθεί. Όμως η νομαρχιακή και τοπική αυτοδιοίκηση μπορούν να αναλάβουν και να εφαρμόσουν και συγκεκριμένες ενεργητικές μικροοικονομικές πολιτικές, μετά βέβαια από κατάλληλο σχεδιασμό και έρευνα καθώς και δημιουργίας υποδομής, για προσέλκυση για παράδειγμα διεθνών επενδύσεων, για παροχή κινήτρων μέσω της ανάληψης της εκπαίδευσης του νέου προσωπικού, κλπ. Παράλληλα, αρκετές από τις ανθρωπογενείς υποδομές που προτείνονται για την επίτευξη του στρατηγικού στόχου, μπορούν να δημιουργηθούν από την αυτοδιοίκηση. Για παράδειγμα τα αλιευτικά και μαρίνες μπορούν να ενταχθούν είτε στα ΠΕΠ, είτε στα επιχειρησιακά προγράμματα. Με την χρησιμοποίηση του νομού για τις συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα μπορεί να γίνει ή

49

επένδυση για την ανάπτυξη του κέντρου αποκατάστασης και του αθλητικού κέντρου. Θα πρέπει να τονίσουμε, με την μεγαλύτερη δυνατή έμφαση, ότι τα επόμενα έργα και δράσεις που θα ενταχθούν στο ΠΕΠ και στα αντίστοιχα επιχειρησιακά προγράμματα των υπουργείων, θα πρέπει να στηρίζονται στο στρατηγικό σχέδιο διότι βρίσκονται σε συνέργια μεταξύ τους. Άμεση προτεραιότητα είναι να πραγματοποιηθούν οι αντίστοιχες μελέτες εφαρμογής ώστε να αποκτήσουν και τον χαρακτήρα της ωριμότητας.