STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË TURIZMIT NË KOMUNËN E TETOVËS

2017-2022

TETOVË, 2017

1

Ekipi i ekspertëve:

Prof. Dr. Naume Marinoski

Doc. Dr. Mislim Zendeli

Prof. Dr. Ivanka Nestoroska

Mr. Mihael Risteski

Lekturoi:

Xhevat Halili

Porositësi:

Komuna e Tetovës

Kryetarja e Komunës:

Teuta Arifi

Koordinatore:

Nial Memeti

Anëtarët e trupit koordinues: Fatmir Saiti , Mirushe Abdurahimi, Darko Bogdanoski, Vizllim Qamili, Idzir Shaqiri

2

ABSTRAKT

Turizmi në komunën e Tetovës në programet dhe dokumentet e miratuara të planifikuara, është konstatuar si një nga veprimtaritë me prioritet. Në bazë të asaj se në kuptimin e qëndrueshëm turizmi mundet ti aktivizojë potencialet në mënyrë relativisht të mjaftueshme, dhe ta përshpejtojë zhvillimin e përgjithshëm në komunë, ai duhet të paraqet interes themelor jo vetëm në kornizat globale por edhe për mjediset e vogla lokale. Qasja metodologjike do të mundësojë përcaktimin e potencialit sipas vëllimit, strukturës dhe dinamikës, shfrytëzim më i qëlluar i pozitës hapësinore, resurset natyrore dhe kulturore dhe raportet e ndërsjella të cilat shfaqen në këtë tërësi administrative. Kushtet e përgjithshme paraqesin korniza në të cilën mundet të zhvillohet kjo veprimtari në mënyrë optimale. Vlerë të posaçme paraqesin lidhjet komunikuese sepse avancimi i tyre është parakusht për rregullimin e hapësirës së qëllimit turistik, nxitjen e cilësisë së resurseve receptive (pranuese), krijimin e prodhimeve turistike dhe qasje në tregun turistik. Mundësitë zhvillimore janë bazë për parashikimin, kualifikimin e tyre dhe miratimin e planit aksional në sferën e turizmit.

Kjo strategji qartë dhe pa dyshim e përcakton misionin e komunës në sferën e turizmit, si kategori funksionale në vetë administratën lokale. Po ashtu, ajo e përcakton vizionin zhvillimor për turizmin nëpërmjet prizmit të objektivave themelore dhe specifike të cilat duhet ti artikulojë. Nëpërmjet përcaktimit të aktiviteteve definohen parametrat funksional të përmirësimit të gjendjes. Ky dokument duhet ta reflektojë rëndësinë e turizmit në zhvillimin e komunës së Tetovës. Aktivitetet kanë të bëjnë me trajtimin e resurseve, kushtet e përgjithshme, implikimet financiare, karakteristikat e mundësive për avancimin e kërkesës turistike, potencialet njerëzore, produktet turistike, aktivitete promovuese dhe parashikimi i mundësive të ardhshme zhvillimore. Në kontekst në planifikimit, Strategjia i përfshinë prioritetin, karakteristikat përmbajtjesore dhe kornizën kohore, aproksimacionet në lidhje me buxhetin për realizimi, zgjedhjen e shfrytëzuesve, duke u mundësuar aktivitete dhe partneritet, indikatorët e suksesit dhe monitorim të realizimit të parashikimeve strategjike.

Fjalët kyçe: strategjia, turizëm, aktivitet, zhvillim i qëndrueshëm

3

HYRJE

Komuna e Tetovës paraqet një nga tërësitë më tërheqëse administrative në Rajonin Plano të Pollogut si rezultat i vlerave të shprehura nga karakteri natyrore dhe kulturore, kushtet e krijuara infrastrukturore dhe suprastrukturore dhe para se gjithash politika pozitive zhvillimore në aspektin e zhvillimit ekonomik lokal. Kjo pasuri paraqet bazë që komuna të ndërmerr një nga vendet lider në mesin komunave më të njohura në Maqedoni. Njohja ka të bëjë me strukturën heterogjene të resurseve. Në këtë kontekst qëndron njohuria se bëhet fjalë për një nga komunat më dinamike në pikëpamje të qasjes në drejtim të aktiviteteve të biznesit, si kategori e përgjithshme ekonomike dhe posaçërisht në sferën e turizmit dhe tregtisë. Kjo dinamikë ka të bëjë me tendencën e shfrytëzimit të potencialeve që janë në dispozicion në komunë. Komuna ka një mision të definuar qartë. Pikëpamjet kah zhvillimi i turizmit duhet të ndahen me para supozimet zhvillimore si bazë për qasjen vizionare. Në më shumë dokumente të cilët kanë të bëjnë me zhvillimin në Komunën e Tetovës, turizmi është vënë si veprimtari me prioritet, sepse bëhet fjalë për punë komplekse dhe mundësi zhvillimore heterogjene. Valorizimi turistik i hapësirës, përmirësimi permanent i komunikimit, qasjes së ofertës turistike kah kërkesa turistike, zhvillimi i resurseve njerëzore dhe diferencimi i produkteve të veçanta turistike si formë selektive zhvillimore, paraqesin bazë pasqyruese në këtë drejtim.

Kjo qasje nënkupton përforcimin e caqeve zhvillimore si bazë e përcaktimit strategjik. Ata do të kontribuojnë që të vijë deri te rezultatet të cilat do të mundësojnë që turizmi ta përforcojë vendin e tij në kuadër të zhvillimit socio-ekonomik në komunë. Rezultatet e arritura do të jenë të orientuara kah interaksioni i brendshëm zhvillimor në lokalitete të veçanta dhe biznes sektori, si dhe mjedisi i ngushtë dhe më i gjerë. Nën mjedisin e ngushtë nënkuptohet ndikimi se si kategoria inter aksionale që ka të bëjë me vetë komunën, kurse më gjerësisht ka të bëjë me Rajonin e Pollogut dhe marrëdhëniet me rajonet fqinje dhe shtetet. Zhvillimi dinamik i turizmit në komunën e Tetovës nënkupton perceptimin përmes analizës themelore të gjendjes, mundësive dhe perspektivat e segmenteve të cilat i takojnë kësaj tërësie hapësinore administrative. Në këtë mënyrë, turizmi si nxitës i zhvillimit të përgjithshëm socio-ekonomik kontribuon që të afirmohen përfitimet jo vetëm të raporteve të cilat janë në lidhje të drejtpërdrejtë me turizmin, por edhe ato të cilat në një farë mënyre paraqesin pjesëmarrësit në këtë pikëpamje. Kjo do të thotë se raportet komunale, ndër-komunale, rajonale dhe ndërkombëtare të turizmit në komunën e Tetovës kanë rëndësi kruciale në strukturën e GDP. Për këtë, shumë me rëndësi është që të qasemi kah komponentët e qëndrueshme strukturore në diferencimin e indikatorëve zhvillimor. Këta tregues është e nevojshme që të kenë ndikim primar në përcaktimin e karakteristikave të turizmit në komunë. Indikatorët do të paraqesin bazë për sjelljen e vlerësimeve të cilat do të përdoren në hulumtimet primare. Këto lloj hulumtime kanë të bëjnë me qëndrimet dhe mendimet e njohësve të mundësive si përfaqësues eminent të palëve të hasura aty. Në funksion të marrjes së rezultateve të qëndrueshme në këtë proces të studimit strukturor,

4

janë vendosur bazat për krijimin e komponentëve të planit aksional. Po ashtu, në këtë mënyrë do të vijë deri te sublimimi i rezultateve si shtresa për material të sistematizuar dhe sintetizuar, i cili do ta pasqyrojë strategjinë zhvillimore të turizmit në komunën e Tetovës. Miratimi i Strategjisë në mënyrë përmbajtjesore i përfshinë prioritetet, modelet e realizmit, korniza kohore, vendosja e koordinimit vertikal dhe horizontal të të gjitha niveleve dhe modeleve të monitorimit për implementimin e këtij dokumenti, në drejtim të pranimit të rezultateve të fituara nga hulumtimi, i cili i përfshinë strategjinë e përgjithshme zhvillimore. Strategjia kujdes të veçantë i kushton promovimit të saj dhe prezantimit të rezultateve kryesore në këtë dokument planifikues me rëndësi strategjike për zhvillimin e turizmit në komunën e Tetovës. Zhvillimi i turizmit në komunën e Tetovës përfshinë pjesëmarrës të ndryshëm si kategori komplekse, jo vetëm në suaza të tërësisë administrative, por edhe të gjithë pjesëmarrësit tjerë në rajonin e Pollogut. Ky dokument paraqet bazë për hulumtuesit e posaçëm dhe projektet aplikuese të cilët mundet të realizohen.

1. METODOLOGJIA PËR PËRPUNIMIN E STRATEGJISË PËR ZHVILLIMTË TURIZMIT NË KOMUNËN E TETOVËS

Që të mundet të miratohet ky dokument nga ana e vetëqeverisjes lokale në komunën e Tetovës është e domosdoshme që të aplikohet metodologjia e qëndrueshme hulumtuese. Ajo duhet t’i përfshijë format dhe përmbajtjet të cilat i përgjigjen nevojave të kësaj tërësie hapësinore dhe në atë drejtim të kenë karakter të pranueshëm dhe përgjegjës. Në përpunimin e Strategjisë për zhvillim të turizmit në komunën e Tetovës hulumtimi i përfshinë këta komponentë:

I. Pasqyra dhe analiza kritike të literaturës, dokumentet planifikuese, strategjike dhe dokumentet tjera të miratuara që kanë të bëjnë me zhvillimin e komunës së Tetovës, dhe në këtë pikëpamje si një nga aktivitetet themelore dhe grumbullimi i këtij dokumentacioni dhe analiza e saj. Këta material duhet të mundësojnë perceptimin e nivelit të realizimit në parashikimet e përforcuara zhvillimore në komunën e Tetovës. Shtrirja e këtyre dokumenteve lejon që të përcaktuar vendi potencialit turistik, hotelier – potencialeve hoteliere dhe resurseve të Tetovës dhe vendbanimeve në zhvillimin e përgjithshëm socio-ekonomik. Pasi bëhet fjalë për më shumë plane ose dokumente të analiza e tregon realizimin e cilës do që është e parashikuar në këtë drejtim.

II. Hulumtimi në funksion të përpilimit të Strategjisë për zhvillim të turizmit në komunën e Tetovës mbështetet në treguesit sekondar me çka janë shfrytëzuar indikatorët relevant të cilët janë publikuar nga ana e Entit për statistikë të republikës së

5

Maqedonisë në sferën e kësaj veprimtarie, si dhe treguesit të cilët janë të pranishme në buletinet, raportet dhe publikimet tjera të nivelit rajonal, nacional dhe lokal.

III. Përkundër studimeve sekondare, është e domosdoshme që të kryhet involvim ose qasje e cila do të mundësojë shqyrtimin e qëndrimeve dhe mendimeve të njohësve të mundësive të cilët në fakt janë përfaqësues eminent në palët e interesuara. Në këtë kontekst përdoret metoda e intervistës. Grumbullimi it ë dhënave përmes kësaj qasej hulumtuese realizohet në punëtoritë organizative. Në bazë të të dhënave të fituara nga rezultatet e grumbulluara mundësohet shqyrtimi i problemeve aktuale në këtë sferë në komunën e Tetovës.

IV. Rezultate e fituara primare dhe sekondare mundësojnë qasje analitike në shqyrtimin e problemeve. Në këtë kuptim, i shfrytëzojmë qasjet analitike të cilat përfshijnë kryqëzimin e të dhënave. Ndaj të dhënave statistikore janë kryer analiza statistikore me përdorimin e teknikave të ndryshme si: analiza deskriptive, analiza e variacionit, analiza e serive kohore, analiza e indeksit dhe parashikimit të vlerave të ardhshme. Që të mundet të shqyrtohen problemet në formën e tyre dhe të mundet të zbulohen mundësitë për përmirësimi e gjendjes hulumtim i aplikoi SËOT analizat për sistemet e caktuara zhvillimore të mjedisit..

V. Në bazë të dukurive të konstatuara dhe marrëdhëniet në sferën e zhvillimit të turizmit, si dhe sipas rezultateve nga analizat vjen deri te definomi i misionit dhe vizioni i Strategjisë. Kjo qasje analitike preliminare mundëson që të konstatohen caqet e përgjithshme dhe të veçanta në zhvillimin e turizmit në këtë hapësirë.

VI. Në funksion të klasifikimit të resurseve turistike në komunën e Tetovës dhe krijimi i hartave të tyre dhe përcaktimi i vlerave, respektivisht prioriteti i kultivimit të vlerave të pozitës hapësinore dhe lidhjeve komunikuese, resurset natyrore dhe antropogjenë, kushtet e përgjithshme, resurset receptive, format të seleksionuara të turizmit dhe implikimet financiare.

VII. Realizimi i objektivave të forta strategjike në lidhjen e ngushtë të kultivimit të raporteve në tregut turistik dhe krijimin e politikave për qasje në planin nacional dhe ndërkombëtar. Kjo do të thotë se përkundër mundësive të shqyrtuara për krijimin e ofertës turistike dhe prodhimet e veçanta turistike, është e domosdoshme edhe kultivimi i kërkesës turistike. Kështu do të mundet të konstatohen prioritetet e tregut turistik në bazë të asaj që do të definohet dhe format e kanalet e qasjes në kushtet e caktuara kohore dhe hapësinore.

VIII. Krijimi i planit aksional nënkupton planifikimin e masave dhe aktiviteteve me definimin e resurseve për realizimin e tyre. Në planin aksional janë të përfshira komponentë të cilat janë relevante që të realizohen objektivat e parashikuara. Në të janë përcaktuar prioritetet: ata përfshijnë përmbajtje të cilat kanë karakter të mundësive operative për përdorim. Që të realizohen objektivat parësore është e domosdoshme që të bëhet

6

analiza dhe të përcaktohen aktivitetet të cilat duhet të ndërmerren që të mund të vijë deri te zhvillimi optimal i prioriteteve, respektivisht përdorimin e potencialeve. Në drejtim të ndërmarrjes së përgjegjësive për realizimin e zhvillimit të prioriteve, hulumtimi përfshiu konstatimin e bartësve të cilët do të jenë të obliguar për këtë realizimin, partner dhe mbështetës në gjithë procesin. Modelet e realizimit janë shumë të rëndësishëm dhe ekipi hulumtues kujdes të veçantë i ka kushtuar posaçërisht këtij segmenti me atë që i ka përcaktuar format dhe përmbajtjet të cilat do të jenë në funksion të avancimit të rajonit në tërësi dhe raporteve infra rajonale. Definimi i kornizës kohore si element përmbajtës në planin aksional është i domosdoshëm sepse në bazë të kohëzgjatjes së aktiviteteve do të krijohet buxhet si dhe optimum i aktiviteteve të realizuara. Hulumtimi duhet që si kornizë e Planit Aksional t’i caktojë indikatorët për sukses të cilat janë fryt i realizimit të objektivave afatgjate dhe specifike.

IX. Perceptimet e sintetizuara mundësojnë përpunimin e Strategjisë së hartuar si dokument preliminar. Në bazë të qasjeve kritike vjen deri te dokumenti final i Strategjisë dhe prezantimi i saj publik.

2. REZULTATET E MBLEDHURA NGA PASQYRA E LITERATURËS, DOKUMENTET PROGRAMORE DHE PLANET, STRATEGJI DHE STUDIME TË KOMUNËS SË TETOVËS

Rezultatet e mbledhura nga pasqyra e literaturës dhe dokumentet planifikuese, strategji dhe studime të komunës së Tetovës duhet të mundësojnë analizën për atë se sa problemet, dukuritë dhe raportet janë trajtuar në opinion dhe në cilën mënyrë janë prezantuar në dokumentacionin. Në këtë pikëpamje nevojitet që të ri analizohet literature e cila përfshin turizmin në komunën e Tetovës, masat e ndërmarra në sferën e planifikimit dhe qasjet strategjike.

Revizioni i literaturës

Përpilimi i Strategjisë së zhvillimit të turizmit mbështetet në literaturën profesionale në sferën e turizmit dhe zhvillimit hapësinor, në të cilën komuna e Tetovës, lokalitetet, objektet dhe kornizat e saja dhe kushtet e analizuara paraqesin pikën kryesore në kuptimin teorik ( Mali Sharr shprehje turistike gjeografike në pjesën e popullit (1969), Kodra e Diellit (1974), Gjeografia turistike në Republikën e Maqedonisë (2001), rajonet turistike në Maqedoni (1974), pasqyra turistike (1998). Zhvillim i karakteristikave aktuale në turizmin në rajonin e Pollogut (Sharr) (2004). Në këtë literaturë janë dhënë pasqyrimet e treguesve më të rëndësishëm për zhvillimin e turizmit në këtë hapësirë dhe mjedisin përreth. Në plan të parë janë shqyrtuar resurset natyrore dhe antropogjenë si komponentë atraktive, karakteristikat komunikuese, shënimet demografike, zhvillimi socio ekonomik dhe përcaktim i tyre hapësinor. Ky material jep bazë të mjaftueshme që të mundet të orientohemi kah përcaktimi preliminar i dukurive dhe raporteve në sferën ë turizmit në komunë.

7

Planifikimi dhe dokumentet programore

Nga dokumentet e planifikimit vendin e vet në aktivitetet hulumtuese e kanë këta: program për zhvillim të Rajonit Planifikues të Pollogut 2009-2013 përfshin disa predispozita të cilat janë të rëndësishme për zhvillimin e turizmit. Në atë vend të rëndësishëm zë turizmi në komunën e Tetovës. Janë propozuar disa programe të cilët e dimensionojë periudhën e zhvillimit kohor dhe ndarjet e mundshme për zhvillim financiar.

Programi përfshin turizmin përmes një analize të konsumit turistik në prioritetet për zhvillim. Programi qartë e përcakton vendin e turizmit në prioritetet zhvillimore. Në qëllimet afatmesëm

1: Mbështetje dhe zhvillim të ndërmarrësisë, konkurrencës dhe inovacionit të MMSP te indikatorët për arritjen e kësaj mase janë të orientuara investimet në turizëm dhe në rritjen e numrit të bujtjeve të turistëve vendorë e të huaj. Shfrytëzimi i potencialeve të mjediseve rurale nëpërmjet zhvillimit të turizmit rural si dhe mbështetja për trajnimet e popullatës rurale dhe aktivitetet për turizëm rural, paraqesin prioritete me realizimin e të cilave do të përmirësohen kushtet e jetesës në këto mjedise. Me qëllimin 3 afatmesëm të propozuar të Programit, në të cilin planifikohet përmirësimi i cilësisë së objekteve sportive – rekreative, pritet të arrihet një vëllim i shtuar i vizitave turistike, për shkak të pasurimit të përmbajtjes sportive – rekreative. Forcimi i kapaciteteve institucionale për zhvillimin e turizmit në komuna, nxitja e aplikimeve për fondet e zhvillimit të turizmit, forcimi i aktiviteteve promotive dhe alokimi i mjeteve për promovim si dhe përparimi i aktiviteteve të klasterit, duhet të mundësojnë forcimin e kapaciteteve për zhvillimin e turizmit. Masat që janë përfshirë në këtë program gjithashtu parashohin nevojën e zhvillimit të infrastrukturës dhe kapaciteteve hoteliere – akomoduese, përmirësim të infrastrukturës turistike dhe suprastrukturës, nxitje e partneritetit publiko-privat në turizëm, investimi në kapacitetet hoteliere – akomoduese dhe përgatitje e dokumentacionit urbanistik për turizëm. Vëllimi i këtillë i masave ka indikacione të përcaktimit të turizmit në sektorët e rëndësishëm, që mund të kontribuojnë në përmirësimin e zhvillimit socio- ekonomik të rajonit.

Aktivitetet operative përfshijnë edhe Programin për zhvillim të turizmit të RM për 2016, e miratuar nga qeveria e RM. Ajo në pjesën e mundësive për zhvillim të turizmit parasheh edhe edukimin dhe trajnimin në turizmin dhe shërbimet të cilat përfshijnë përdorimin e mjeteve nga IPA fondet e BE. Ky aktivitet edhe pse përfunduar në 2016 duhet që të implementohet në mënyrë permanente në komunën e Tetovës si aktivitet e cila do të mundësojë avancimin e proceseve profesionale në zhvillimin e turizmit në komunë. Komuna e Tetovës në këtë drejtim duhet ti nxis nevojat e veta në periudhën e ardhshme. Programi parasheh edhe forma tjera për avancimin e turizmit në kuadër të së cilës vend do ët gjejë komuna e Tetovës. Këto masa duhet të jenë pjesë përbërëse e qasjes strategjike. Komuna e Tetovës si komunë dinamike në të cilën jeta ekonomike dhe shoqërore regjistrojnë procese intensive e orientuar kah avancimi i përhershëm i aktiviteteve ma,ore. Kjo ka të bëjë edhe me dhënien e ideve dhe solucioneve në sferën e turizmit në kuadër të planifikimit hapësinor

8

dhe urbanistik. Një pjesë e madhe e këtyre çështjeve janë realizuar në Tetovë si mjedis urban. Është e domosdoshme në fushën e turizmit në këtë pjesë të vijë deri te avancimi sepse vetëm në këtë mënyrë mundet të tejkalohen problemet në funksionimin e brendshëm. Analiza e planeve tregon se ekziston bazë solide që të zbatohet plani hapësinor në Republikën e Maqedonisë në vetë komunën. Megjithatë, plani i përgjithshëm urbanistik duhet të zgjerohet në mjediset rurale dhe në atë kahe është e domosdoshme që të sillen plane të përgjithshme urbanistike të cilat në fushën e turizmit do të realizohen përmes përcaktimit të lokaliteteve dhe objekteve të veçanta në këtë fushë. Kjo strategji duhet të jep rekomandime për nivelet zhvillimore të objekteve dhe lokaliteteve në parashikimet planifikuese të komunës. Me atë duhet të vijë deri te zhvillimi integral hapësinor dhe përdorimin optimal të resurseve si kategori hapësinore.

2.3. Strategjitë dhe studimet

Në Strategjinë e Zhvillimit Rural të komunës së Tetovës të vitit 2017-2022, turizmi ka një pozicion dominues, sepse ai është nxitësi kryesor i proceseve të zhvillimit të barabartë. Për shkak të sajë, ajo është pranuar si një nga dokumentet kryesore që ndihmojnë për arritjen e një qasje të qëndrueshme strategjike të turizmit ë këtë komunë. Turizmi është trajtuar në disa kapituj të një mënyrë të qëndrueshme dhe është një qëllim strategjik për zhvillim komunal.

Në këtë dokument në kuadër të analizës së ashtuquajtur “PESTLE”, turizmi gjen vendin e vet në formën rurale si një komponent i faktorëve ekonomikë që kontribuojnë në zhvillimin e komunës. Prandaj kjo pjesë e Strategjisë është e arsyeshme dhe e trajtuar në zhvillimin e përgjithshëm të turizmit.

Nga Strategjia mund të përdoren të dhënat themelore për komunën e Tetovës, rezultatet e fituara nga analiza e PESTLE, ndarja e zonave rurale ka për qëllim zhvillimin e turizmit rural në mënyrë që këto vërejtje mund të gjejnë vend në strategjinë e zhvillimit të turizmit.

Në kontekstin e burimeve që duhet të shfrytëzohen në Fushën e turizmit, si oferte etnografike dhe ofertë e lidhur me krijimin e Produkteve Të veçanta zejtarisë turistike Të përpunuara në këtë Strategji ofron në bazë të mjaftueshme për trajtim të rëndësishëm . Është e rëndësishme për të mbështetur krijimin e Klubit Rural për zeje tradicionale të paraparë në këtë kontekst . Në kuadër të kësaj, turizmi rural i parasheh këto format e mëposhtme: Turizmi në familjet rurale, gjueti, peshkim, eko-turizmit, turizëm sportiv-rekreativ, turizëm rezidencial (shtëpi pushimi), turizëm edukativ, gastronomik dhe etno-gastronomik, turizmit në pjesët e mbrojtura të natyrës dhe turizmit kulturor. Duhet pranuar përkushtimin strategjik të komunës për të mbështetur promovimin e turizmit. Qarkullimi Turistik i përpunuar në këtë strategji duhet të plotësohet me tregues më të fundit dhe ta përcjellë dinamikën në periudhën dhjetëvjeçare të zhvillimit.

9

Në dokument është e dukshme nevoja e krijimit të turizmit rural në komunën e cila është e kapshme dhe është e pranueshme dhe e cila duhet të zbatohet për turizmin në komunën e Tetovës në përgjithësi.

Dokumenti mbulon përmirësimin e infrastrukturës rrugore dhe sinjalizimit, rindërtimin e teleferikut dhe teleferikëve të skijimit, ndërtimin e shtigjeve për këmbësorët dhe të shtigjeve për biçikleta, shtigjet e alpinizmit dhe sinjalizimi i tyre, elektrifikimi, sigurimi i qasjes së ujit të pastër për pije, objekteve të turizmit social, objekteve për manifestimet kulturore, palestrat për të rinjtë dhe rekreacion (fushat sportive, ndërtimi i terreneve të vogla sportive ) rregullim urban i objekteve publike në zonat rurale me ngritjen e pajisjeve urbane (stola, kosha, ndërtimin alpinetumeve1 etj.). Aktivitete e ndërmarra në fushën e mbrojtjes së mjedisit jetësorë, menaxhimi me ujërat e mbetur, përmirësimi i biodiversitetit dhe zvogëlimi i efektiv të ndryshimeve klimatike të cilat qëndrojnë në këtë dokument dhe na mundësojnë që ti pranojmë si një komponent në parashikimet strategjike .Në këtë botëkuptim është shumë e rëndësishme shfrytëzimi i burimeve të rinovueshme të energjisë për shkak se kështu të shënuara nuk kanë të bëjnë vetëm me zhvillimin rural por edhe me turizmin .

Studimi për zhvillimin e turizmit në rajonin Sharrit -Epi Centar2 është një ndër dokumentet më relevante të cilat do të mund të shërbejnë në strukturimin e qëllimeve strategjike nga sfera e turizmit në komunën e Tetovës .Rrjedh nga kjo sepse rajoni i Sharrit si një tërësi territoriale e përfshinë komunën e Tetovës kurse sipas burimeve potenciale ka një kuptim dominues.

Për shkak të sajë, shumica e komponentëve të këtij studimi mundësojnë miratimin e konkluzioneve të qëndrueshme. Pranimi i vizionit për dominim në këtë rajon si një destinacion malorë në republikën e Maqedonisë ka një karakter të qëndrueshëm në mënyrë që ajo merret parasysh në përcaktimin e objektivave të strategjisë për zhvillimin e turizmit në komunën e Tetovës.

Analiza e vendit dhe roli i rajonit të Sharrit, në masë të madhe mund të pranohet si përmbajtje në parashikimin e komponentëve strategjike të komunës së Tetovës. Dokumenti ka një qasje të suksesshme në shqyrtimin e marrëdhënieve të deritanishme në fushën e zhvillimit të turizmit, por me gjithë atë në analizën e qarkullimit të turizmit më shumë theks i jepet rajonit të Pollogut dhe Republikës së Maqedonisë sepse në hapësirat malore të malit Sharr dhe komunës së Tetovës ku ajo i takon.

Për shkak të sajë strategjia e zhvillimit të turizmit në komunën e Tetovës në kë5të kontekst do ta përcaktoj vet vendin e sajë dhe jo burimin e dokumenteve .Theksi që i jepet promocionit dhe marketingut është një bazë e rëndësishme në përcaktimin e objektivave të kësaj strategjie,por ata më së shumti kanë të bëjnë më shumë në nivelin nacionale se sa në 1 Alpinetum paraqet mënyrën e veçantë të hapësirave të gjelbërta të lira në të cilat kombinohen grupacione të ndryshme të bimëve: ato me lule, barishte dekorative dhe shkurre dekoruese, bashkë me shkëmbinj natyror mes të cilëve bimët gjejnë vend për rritje dhe zhvillim.2 http://www.skijanje.rs/assets/publikacije/PDF-fajlovi/Strategija-za-turizam-na-Sarplanina.pdf

10

nivelin lokal. Qasja e analizës të burimeve njerëzore është i qëndrueshëm dhe mund të inkorporohet në dokumentin strategjik.

Potenciali turistik i rajonit të Maleve të Sharrit i parashikuar në këtë dokument ku janë të dizajnuar mirë dhe duhet të merren parasysh. Në kuadër të vlerësimit të tyre janë të pranueshme mënyrat e shfrytëzimit t ë burimeve . Analiza e kapaciteteve hoteliere paraqet bazën e përforcimit dhe të rishikimin e burimeve potenciale.

Vendi i komunës së Tetovës në kuadër të komunave tjera në republikë është një bazë e parashikimeve të përmirësimeve dhe përfshirjeve tjera në të ardhmen . Gjithashtu në këtë kontekst duhet të pranohen dhe krijimi i tregjeve turistike në këtë komunë, dhe jo vetëm në republikën e Maqedonisë por edhe jashtë saj.

Vendi i komunës së Tetovës në kuadër të komunave tjera të Republikës duhet të pranohet dhe përcaktohet në parashikimet e ardhshme në drejtim të përmirësimeve. Po ashtu në këtë kontekst duhet të përcaktohet dhe të pranohet tregu turistik i kësaj komune jo vetëm brenda Republikës së Maqedonisë por dhe jashtë saj.

Zbulimet kryesore janë marrë parasysh në përcaktimin e prioriteteve në zhvillimin e turizmit në komunën e Tetovës për shkak se ato koincidojnë me bazën e burimeve në rajonin e maleve të Sharit, kurse në masë më të madhe ka të bëjë me komunën e Tetovës. Të gjitha rekomandimet e përfshira në dokument, si një material i sublimuar, duhet të merren parasysh gjatë përcaktimit të prioriteteve dhe krijimin e një plani të veprimit.

Vend të rëndësishëm në krijimin e strategjisë për zhvillimin e turizmit në Tetovë duhet të marrë bashkëpunimit ndërkufitar që përfshihen në këtë studim. Kjo rrjedh nga që shumica e projekteve janë të mbështetura nga institucionet donatore ndërkombëtare. Projektet e parapara për llojet e identifikuara të turizmit paraqesin nevojën për përfshirjen e Strategjisë.

Strategjia Kombëtare për Turizmin e Republikës së Maqedonisë, 2016-2021

Strategjia Kombëtare për Turizmin e Republikës së Maqedonisë, 2016-2021 paraqet një kornizë të aktiviteteve të veprimit. Në renditjen e atraksioneve turistike Trip advisor, si një renditje në vlerësimin e burimeve nuk është aspak relevante sepse jep qëndrime selektive të vizitorëve në destinacione të caktuara. Xhamia e Pashës në Tetovë është dyta në listën e të tjerëve. Këtu janë lënë disa nga vlerat tjera të komunës.

3. ANALIZA E GJENDJES SË TURIZMIT NË KOMUNËN E TETOVËS

11

Analiza e gjendjes i përfshinë parametrat që kanë karakter konstant dhe dinamik. Ajo i referohet vendit dhe rolit që në këtë moment e ka turizmi në komunën e Tetovës në aspektin e tregueseve hapësinorë potencialeve turistike si bazë burimore, vëllim, strukturë dhe dinamikë e veprimtarisë turistike dhe hoteliere-turistike, organizimi dhe rregullimi i veprimtarisë, niveli i mbrojtjes së mjedisit jetësorë dhe përfshirja e tij në aktivitetet turistike, qarkullimin turistikë me theks të veçantë të receptivit të hapësirës, tregje të caktuara turistike, dhe karakteristikat e produkteve turistike si pjesë e ofertës turistike.

3.1 Marrëdhëniet hapësinore.

Komuna e Tetovës paraqet qendër administrative në rajonin e Pollogut . Komuna e Tetovës përfshinë territorin prej 262 km2. Ajo përfshinë qytetin e Tetovës, vendbanimin Kodra e diellit si dhe 19 fshatra: Bozofcë, Brodec, Xhepçishtë, Falishë, Gajre, Xhermë, Reçicë e Madhe, Jedoarcë, Llacë, Lisec, Reçicë e Vogël, Otunjë, Poroj, Saraqinë, Sellcë, Setole, Shipkovicë, Vicë dhe Veshallë.

Hapësira e komunës si burim mbi të cilën bazohet zhvillimi turistik e përfshinë vendin në korniza nacionale dhe ndërkombëtare. Ato kanë karakter të përcaktimit të aspektit dimensional. Karakteri ndërkombëtarë komunës përbëhet nga marrëdhëniet ndërkufitare me Kosovën, pozita e këtillë në periudhën e deritanishme nuk është e shfrytëzuar sa duhet dhe që hap mundësi për një intensifikim të bashkëpunimit. Kjo veçmas ka të bëj me bashkëpunimin e komunave të Prizrenit dhe Shtërpcës, si komuna më të afërta në këto korniza . Marrëdhënie të caktuara komunikimi janë krijuar në planin e mundësive për programe dy palëshe në fushën e turizmit si p.sh; politikat e lidhura me shfrytëzimin e fondeve Evropiane . Por këto fonde nuk janë shfrytëzuar sa duhet . Në anën e Kosovës Mali Sharr është shpallur Park Nacional . Kjo kontribuon në krijimin e politikave turistike dhe pjesëmarrjen në tregjet turistike për t u shënuar si ambient me standarde të larat të mbrojtjes, dhe në këtë drejtim të shfrytëzimit të produkteve turistike. Gjithashtu jo mjaftueshëm janë shfrytëzuar mundësitë e turneve turistike dy palësh dhe organizimi i ndërsjellë i hapësirës në formën e rregullimit dhe sinjalizimit . Me rrëndësi të veçantë është transparenca dhe funksionimi kufirit me Kosovën, sepse kjo është në funksion të qarkullimit dinamik të popullatës. Por duhet të konstatohet s e komuna nuk ka vend kalime kufitare prandaj shfrytëzohen vendkalimet Jazhincë dhe Bllacë që i takojnë hapësirës më tët gjerë. Nëpërmjet tyre kontrollohet qarkullimi i mallrave, udhëtarëve dhe turistëve . Kjo është në mundësi që vizitorët nga Kosova të gravitojnë në këtë komunë. Në favor të përparimit të lëvizjes së qarkullimit turistik janë udhëtimet për vizita tek të afërmit dhe miqtë si dhe obligimet afariste dhe profesionale.

Duke pasur parasysh se ka një përqendrim të lartë të popullsisë, se ajo është një zonë më e madhe urbane dhe se është qendër administrative e komunës së Tetovës ka një rol kryesor hyrës në zhvillimin e përgjithshëm socio-ekonomike në rajonin planifikues të Pollogut. Komuna e Tetovës është karakteristikë edhe në atë që posedon potencial të burimeve

12

dominuese për zhvillimin ne turizmit ashtu që posedon kushte për forma të ndryshme selektive të turizmit. Në kuptim hapësinorë ajo kufizohet me komunat ; Bogovinjë, Brvenicë, Zhelinë, Tearcë dhe Jegunovcë (fotografia 1). Këto komuna konsiderohen për mjedise rurale ashtu që në bashkëpunimin ndërkomunal, turizmi rural paraqet bazën për punë. Në vetë komunën e Tetovës ekzistojnë gjithashtu lagje rurale ( fotografia 1), e cila kushtëzonte që të planifikohet dhe ky segment i zhvillimit turistik.

Fotografia nr. 1 Pozita hapësinore e komunës së Tetovës.

Burimi : File:Tetovo Municipality.svg,mk.wikipedia.org/wiki/Општина_Тетово#/media/File:Tetovo_Municipality.svg

Si një kategori dinamike në përcaktimin e gjendjes të hapësirës duhet të merren parasysh qasja e komunikimit si vlera të cilat paraqesin si elemente të zhvillimit relevant.

Qasja e komunës është përcaktuar me konfigurimin relievit e cila mundëson trashimin e komunikacionit rrugor. Në kornizat ndërkombëtare ajo është në kontekst të kushteve të caktuar të vendkalimeve kufitare në funksion të zhvillimit turistik. Por në këtë kuptim afërsia e aeroportit Aleksandri I Madh në Shkup e përmirëson gjendjen përmes të cilit realizohet komunikacioni ajrorë . Afërsia e këtij aeroporti është një ndër qasjet më të rëndësishme të burimeve të komunikacionit e cila është në një funksion drejtpërdrejtë në zhvillimin e turizmit.

13

Pellgu i Pollogut dhe shtrirja e lumit Vardar paraqesin hapësirë në të cilën shtrihet korridori i 8 ose E-871 dhe hekurudha Shkup-Tetovë-Gostivar-Kërçovë.

Analiza e situatave e komunikacionit dëshmon se kalimi i krijuar për mes rrugës ajrore është i mire, sidomos në aspektin e ekzistimit të fluturimeve me buxhet të ulët që mundësojnë të shpërngulurit nga komuna e Tetovës dhe miqtë e tyre madje edhe turistë të qëndrojnë në këtë hapësirë për çmime relativisht më të ultë, Në aspektin e komunikimit rrugorë nevojitet përparimi I drejtimit rrugorë ndërmjet Tetovës dhe Gostivarit. Komunikimi me komunikacion hekurudhorë është modest e që ka të bëjë me situatën relativisht të vjetruar të pajisjeve dh infrastrukturës në këtë kontekst inferioriteti ka të bëjë me shpejtësinë e vogël me Shkupin si hapësirë kryesore e shpërndarjes së turizmit në komunën e Tetovës. Vështirësitë rrugore deri në Kërçovë gjithashtu duke e pasur parasysh që si faktorë inferioriteti në komunikim në këtë karakter.

Komunikimi rajonal është relativisht i mirë por është e domosdoshme mirëmbajtja e tij e vazhdueshme dhe riaftësimi ndaj cilësisë së komunikimit me lokalitetet dhe objektet turistike. Komuna e Tetovës në fushën e komunikimit si problem më të ndërlikuara e ka rregullimin infrastrukturorë të rrugëve dhe ambienteve të parkingut . Prandaj duhet konstatuar s e zhvillimi i turizmit në këtë komunë mund të përparohet vetëm me zgjidhjen këtyre problemeve të përfshira në sferën komunale.

Shtrirja hapësinore e komunës së Tetovës mund të shqyrtohet edhe në kuptimin funksional nëpërmjet të qenurit transitor, kontaktueshmërisë dhe polivalencës si gjurmë funksionale të pozitës turistike –gjeografike.

Kushtet e mira të qasjes dhe të komunikimit në formë transitive që në masë të madhe janë të pranishme në komunë, jo vetëm që mund të jetë në funksion të formave interselektive të turizmit por edhe faktorë t zhvillimit të turizmit transitiv. Në këtë kuptim lokalitet dhe objektet e korridoreve të komunikacionit paraqesin burime të rëndësishme. Pra nëpërmjet kësaj hapësire realizohet kalimi transit drejt rajonit të Ohri dhe Prespës si lokalitet më rëndësishme turistike në Republikën e Maqedonisë. Dhe në drejtim të R. Shqipërisë, që me bregdetin e sajë tërheq një numër të madh turistësh vendorë dhe të huaj.

Pozita që mundëson qasje në aspektin turistik në komunën e Tetovë nuk ka të bëjë edhe me pozitën e sajë në Rajonin Planifikues të Pollogut dhe kufizimi i saj me rajonet që e rrethojnë .

Komuna e Tetovës karakterizohet me një pozitë të shprehur polivalente turistike –të pozitës gjeografike. Përmbajtja e vlerave natyrore dhe kulturore dhe lidhshmëria e tyre e ndërsjellë mundëson krijimin e prodhimeve turistike që përmbajnë komponentë të kombinuara të pasurisë së komunës, dhe atë që e përmban rrethina e sajë. Kjo do të thotë se polivalenca përfshinë përmbajtje të kombinuara turistike që janë të pranishme në rajone të tjera të shtetit dhe jashtë tij, Shembull tipik të polivalencës së përfshirë në krijimin e turneve malore me përmbajtje kulturore.

14

3.1.1 Cilësia e lidhjeve të komunikacionit

Cilësia e lidhjeve të komunikacionit është njëri ndër faktorët më të rëndësishëm në përparimin e zhvillimit turistik. Kjo nënkupton se përmirësimi i cilësisë së lidhjeve të komunikacionit është në proporcion të drejtë me nxitjen e veprimtarive të lidhura me turizmin . Prandaj është tepër e rëndësishme që vazhdimisht të bëhet analizë e gjendjeve në lidhjen e komunikacionit dhe vazhdimisht të bëhet përparimi i saj.

Cilësia e rrjetit rrugorë

Cilësia e rrjetit rrugorë paraqet njërin nga faktorët kryesorë të zhvillimit të turizmit në komunë. Si pasqyrë krahasuese e situatave, respektivisht si indikatorë i pjesëmarrjes së komunës në marrëdhënie komunikuese, janë dhënë parametrat e R. Maqedonisë,Rajonit të Pollogut dhe Tetovës në këtë fushë nisur nga ajo se ky lloj i komunikacionit është dinamik.

Tabela nr. 1. Rrjeti lokal rrugorë në km.

Hapësirat

2015

Gjithsejtë

Gjithsejtë në %

Asfalt dhe pllak

a beto

ni

Pjesëmarrje në %

Makakdam

Pjesëmarrje në %

Tokësore

Pjesëmarrje në % Të

pa prer

a

Pjesëmarrje në %

Republika e

Maqedonisë

9570 100% 5023 52,49% 727 7,6% 2536 26.5% 1284 13,42%

Plani regjional i Pollogut

1520 100% 1006 66,18% 144 14,31% 220 14,47% 150* 9,87%

Komuna

Tetovë 239 100% 180 75,31% 2 0,84% 47 19,67% 10 4,18%*Për komunën e Bërvenicës dhe të Gostivarit nuk ka qasje të informacioneve.Burimi; Përvjetori statistikorë i RM 2015 ESHS i RM

Nga pasqyra tabelore vërehet s e komuna e Tetovës ka një pjesëmarrje më ët lartë mesatare të rrjetit rrugorë të karakterit me asfalt dhe katrorë beton nga pjesëmarrja në rajonin planifikues të Pollogut dhe në R. Maqedonisë. Kjo do të thotë se cilësia e rrjetit rrugorë është më e lartë në Tetovë krahasuar me hapësirat më të gjera të rajonit dhe në shtet . Kjo gjendje tregon se turizmi ka një bazë të mirë për zhvillim dimenzional të cilësisë së komunikacionit. Pjesëmarrja e rrjetit rrugor Makadam është modeste që e vërteton qëndrimin paraprak lidhur me cilësinë e rrjetit të rrugëve lokale . Por ekziston mundësi e përmirësimit të këtij komunikimi para se të bëhet ristrukturimi i rrugëve tokësore (pjesëmarrja nga 19, 67 % përballë pjesëmarrjes prej 14,46% në rajonin planifikues të Pollogut). Kjo duhet të mundësojë transformimin ose në rrugë të asfaltuara ose të shfrytëzohen si shtigje turistike rekreative . Me këtë do të ritet cilësia e rrjetit rrugorë në nivel më tët lartë .Pjesëmarrja e rrugëve t pandara është modeste, ashtu që shfrytëzimi i

15

tyre mund të jetë në funksion të formimit të shtigjeve që do të shkojnë në favor të zhvillimi të turizmit.

Cilësia e mjeteve transportuese

Cilësia e mjeteve transportuese në komunikacionin rrugorë të komunës mundë ta vëzhgojmë nga pozita e transportit publik në linja të rregullta dhe transportit turistik të specializuar. Kjo qasje rezulton nga fakti që edhe njëra edhe forma tjetër janë të kyçura në përmirësimin e komunikimit . Në fushën e transportit publik linjorë mangësitë kanë të bëjnë me parkun vozitës relativisht të vjetruar. Ky park mbetet pas në raport merë tendencat bashkëkohore të kësaj fushe. Mjetet e komunikacionit që shfrytëzohen me destinim dhe jashtë linjave kanë një cilësi relativisht më të mire por, edhe në këtë aspekt ka mundësi të bëhen përmirësime . Kjo sidomos ka të bëjë me fushën e zbatimit të standardeve Evropiane në transportin e turistëve.

Sinjalizimi dhe furnizimi i transportit publik ka hapësirë për tu përparuar, kjo veçmas ka të bëj me vendosjen e mini-stacioneve të transporti publik, parkimi publik, garazheve dhe shënimi i kohës së nisjes dhe arritjes së mjeteve të transportit .Mungesa e hapësirës së parkingut dhe garazheve publike paraqesin problemin komunal universal të komunës, por kjo gjithashtu shprehet edhe tek arritja e turistëve me mjetet transportuese individuale. Pra turistët ballafaqohen me problemin e sigurimit të automjeteve gjatë kohës së qëndrimit të tyre .

Cilësia e rrjetit hekurudhor

Cilësia e rrjetit hekurudhorë në komunën e Tetovës paraqet faktorin që për momentin nuk ka rol të rëndësishëm, por që mund ta nxisë zhvillimin e turizmit . Hekurudhat ekzistuese për krah kushteve të tjera të pavolitshme ballafaqohen edhe m e gjendjen e vështirë të furnizimit teknik. Kjo shprehet në transportin e turistëve, udhëtarëve d he mallrave . veçmas duhet të theksohet s e për shkak t ë kësaj turistët në numër të vogël e shfrytëzojnë këtë lloj komunikacioni .

Cilësia e mjeteve të komunikacionit në komunë është relativisht në nivel të ulët . kjo rezulton nga gjendja e përgjithshme e cilësisë në nivelin e R. Së Maqedonisë, e që shprehet qartë edhe në komunë .Kjo sidomos ka të bëjë me lokomotivat dhe vagonët në komunikacionin hekurudhor.

16

Tabela nr. 2- Qarkullimi i udhëtarëve në stacionet hekurudhore në komunat e zgjedhura

2010 2011 2012 2013 2014

Stacionet hekurudhore –gjithsej 92 97 99 97 97Manastir 6 5 5 5 5Gjevgjeli 6 6 6 6 6Gostivar 5 5 5 5 5Кërçovë 5 5 5 5 5Кoçanë 3 3 3 3 3Kumanovë 6 7 7 6 6Negotinë 6 6 6 6 6Prilep 7 7 7 7 7Shkup 21 21 23 22 22Shën Nikollë 1 1 1 1 1Shtip 4 4 4 4 4Tetovë 6 6 6 6 6Veles 16 21 21 21 21Udhëtarë që kanë udhëtuar në njëmijë –gjithsej 1 489 1 408 1 000 842 791Manastir 81 86 54 37 44Gjevgjeli 56 50 35 25 23Gostivar 38 35 20 16 14Kërçovë 71 65 46 30 27Koçan 35 15 5 3 3Kumanovë 12 10 6 6 4Negotinë 34 31 22 14 9Prilep 149 156 103 83 88Shkup 476 440 307 276 257Shën Nikollë 3 3 1 1 1Shtip 33 24 7 3 5Tetovë 16 16 10 8 7Veles. 485 477 384 340 309

1) Janë të përfshira vetëm stacionet të cilat kanë pasur qarkullim të njerëzve apo mallraveBurim; Vjetari statistikor i RM-së 2015 –ESHSM

Nga pasqyra tabelore shihet se në Tetovë ka numër të ngjashëm të stacioneve hekurudhore me komunat tjera përveç Shkupit, duke pasur parasysh se në Kryeqytet në kuptimin hapësinorë përfshihet meritorë më i gjerë . Kjo bën me dije për një analizë reprezentative të komunave të zgjedhura. Mund të konstatohet s numri i udhëtarëve tregon për karakteristika modeste t shfrytëzimit ë transportit hekurudhorë . Pra qarkullim më të vogël shënojnë komunat në pjesën lindore të R. Maqedonisë dhe Kumanova, por për skaj kësaj strukture, brengos fakti që gjatë 5 viteve të kaluara është shënuar një rënie rapide e numrit të udhëtarëve, që dëshmon për probleme evidente të këtij transporti .

Duhet të konstatohet se transporti hekurudhorë karakterizohet me gjendje të përgjithshme inferiore. S’do mend se kjo dëshmon për një trend të zvogëluar të shfrytëzimit ë komunikacionit hekurudhorë në turizëm .Vitalizmi në këtë planë mund t ë jetë rrethanë pozitive në funksion të dinamizmit të qarkullimit turistik.

\

17

3.1.2 Infrastruktura komunikative dhe informatike

Infrastruktura komunikative dhe informatike është një faktorë I rëndësishëm për zhvillimin e turizmit, sepse qasja bashkëkohore as që është e mundur pa këto resurse Përfaqësimi I tyre është dhënë në tabelën nr. 3

Tabela nr. 3 – Interneti dhe provajderi komunikativ që ofrojnë shërbime në komunën e Tetovës

Nr. Rend. Internet provajderi Lloji i lidhjes1. Telekomi I Maqedonisë Rrjeti i telekomunikimeve dhe në pjesë optike

2. One\Vip Interneti dhe telefoni 3. Neotel/Sistemi Neon

TetovëWimax, internet

4. Sun Wireless (Anic-Sistemi)

Wi Fi, transmetim pa tel

5. Master kompjutersPajisje kompjuterike dhe Harduer -Tregti, Sisteme kompjuterike Internet kafe, riparime e servisime të kompjuterëve, instalimi e dizajnimi i rrjeteve kompjuterike

6. TET NET PROPajisje kompjuterike dhe Harduer -Tregti, Sisteme kompjuterike Internet kafe, riparime e servisime të kompjuterëve, instalimi e dizajnimi i rrjeteve kompjuterike

Burimi: Libri i artë i Maqedonisë

Në komunën e Tetovës më shumë provajderë internet dhe komunikimi ofrojnë shërbimet e tyre ato janë dhënë si provajderë internet dhe modele të lidhjes s ë internetit .

Tabela e mësipërme tregon s e provajderët mundësojnë rrjetin integral telekomunikues në komunë që në kushte bashkëkohore të komunikimit është domosdoshme për zhvillimin e turizmit, Komuna I shfrytëzon këto shërbime në mënyrën që vetë të etablohet në kuadër të rrjedhave turistike në shtet dhe jashtë tij ti promovojë vlerat turistike dhe ti mundësojë popullatës dhe ofrueseve të shërbimeve qasje më të lehtë tek informacionet on-line rezervime dhe shërbime të tjera komunikative.

Kapacitetet hoteliere–turistike në komunën e Tetovës kanë një mbulesë të mire komunikimi dhe nivel të lartë të procesit të komunikimit . Është karakteristike që cilësia e shërbimeve nuk është e njëjtë në mjediset rurale të komunës krahasuar me pjesën urbane. Kjo marrëdhënie duhet të ndryshohet dhe të krijohet një sistem, stabil në interes të përparimit të cilësisë së jetës dhe vizitave në këto hapësira .

Në komunë nuk është krijuar sistem i koncesionimit me furnizime të detyrueshme të hapësirës për plotësimin e nevojave të klientëve me ofertën informatike –komunkative .Përvojat e këtilla janë krijuar në koncensionimin, bie fjala në plazhet e bregut të liqenit të Ohrit interneti pa pagesë nëpërmjet vendeve wifi-hotspot dëshmon për solucione përparuese në furnizimin e hapësirës kjo është një nga rrethanat pozitive që kontribuon në përparimin e turizmit. Mund të konstatohet s e bëhet fjalë për shembull të suksesshëm që duhet të shfrytëzohet edhe në oferta të ngjashme turistike në kuadër të komunës.

18

SWOT 3-ANALIZË E POZITËS HAPËSINORE

FUQITË DOBËSITË MUNDËSITË RREZIQET

−Qasje e turistëve nga Shqipëria, Kosova dhe Serbia

−Afërsia e aeroportit ndërkombëtar “Aleksandri i madh”

−mungesa e vendkalimit kufitar drejtë Kosovës

−lidhshmëria linjore me aeroportin

−mbulesa e dobët me transport hekurudhor

−marrëveshjet bilaterale për qarkullim të lirë të popullatës me formalitete kufitare

−zgjerimi i koncesionimit dhe përfshirjes linjore për lidhje me aeroportin

−Rikonstruktimi i hek. dhe modernizimi i mjeteve të komunikacionit nga ana e shtetit

−Procese të parealizuara për t’u afruar në UE dhe integrimet euroatllantike si dhe moskuptime të ndërshtetërore mungesa e interesit për transport linjor drejtë aeroportit

−Kufizimi i mjeteve buxhetore me destinim

−Transit drejtë korridorit 8

−ndërtimi i pamjaftueshëm i kapaciteteve transite

−mungesa e punkteve informative – promovuese dhe panove reklamuese

−furnizimi infrastrukturor relativisht i dobët dhe i vjetruar i komunikacionit hekurudhor

−mungesa e teleferikut nga qyteti i Tetovës drejtë Kodrës së Diellit

− nxitja e koncesionimit në planin vendor dhe ndërkombëtar

−kyçje në realizimin e strategjive për aktivitete promovuese të turizmit në Republikën e Maqedonisë

−Modernizimi i hekurudhave nga ana e shtetit

−partneriteti publiko-privat për rikonstruktimin e teleferikut

−mosplotësimi i planeve të parapara dhe strategjive të institucioneve shtetërore në aspektin e tranzivitetit në Republikën e Maqedonisë

−niveli tejet i ulët i aktiviteteve investuese në modernizimin e komunikacionit hekurudhor në shtet

−interesimi jo i mjaftueshëm për investime nga ana e investitorëve vendor e të huaj

−Polivalenca dhe kontaktimi i Tetovës me planin e rrethimit vendor dhe ndërkombëtar

−Shfrytëzimi i pamjaftueshëm i vlerave natyrore dhe kulturore turistike për krijimin e paketave turistike ndërkomunale dhe ndërkombëtare

−Inicimi i bashkëpunimit ndërkomunal dhe ndërkombëtar në sferën e turizmit

−Interesi i pamjaftueshëm i bashkëpunimit të komunave në rajon

−Shpërndarja hapësinore e mjediseve rurale

−Lidhshmëria e pakënaqshme e komunikacionit në mjediset rurale me Tetovën si qendër urbane

−-sinjalizimi i pamjaftueshëm i mjediseve rurale si komplekse turistike

−shfrytëzimi i fondeve para pranuese dhe fondeve të zhvillimit rural

−përparimi i çështjes së komunikimit

−Realizimi i pamjaftueshëm i programeve të parapara për zhvillim të barabartë rajonal dhe lidhshmëri komunikative

−Komunikimi informativ si mbulesë e komunës

−Mungesa e sistemit të koncesionimit me furnizim të detyrueshëm të hapësirës me ofertë informative -

−kyçje e operatorëve të ri në mbulimin e rrjetit

−Përcjellje e pamjaftueshme e sofistikuar në teknologjitë informatike

3 SWOT metodë që përdoret gjatë përpilimit të strategjisë. Shkurtesë nga fjalët anglisht Strengths / fuqite ;

Weaknesses/dobesite; Oportunities/ mundësitë dhe Threats/ rreziqet

19

komunikative

3.2 Baza atraktive e zhvillimit ë turizmit

Baza atraktive e zhvillimit ë turizmit në komunë Tetovës përfshinë diapazonin e kulturave dhe burimeve natyrore .Ato duhet të definohen në bazë të kyçjes së tyre në ofertën turistike. Kyçja përcaktohet si pjesë e përfaqësimit të përgjithshëm në pjesëmarrjen e tregut turistik dhe në mënyrë selektive nënprodhime të caktuara turistike .

3.2.1 Aktraktivitetet natyrore

Prania e aktiviteteve turistike natyrore është tregues i rëndësishëm i mundësive turistike në komunë . Ato janë të ndara si pasuri gjeomorfologjie, klimatike, hidrografie, hidrologjike dhe biogjeografike .

Vlerat turistike gjeomorfologjike janë shprehje e konfiguracionit të terrenit . Ato kanë karakter shumë dimensional pasi që duhet ndarë pjesët pellgore të Pollogut dhe strukturën malore të Malit Sharr si makro-reliev .Struktura e makro-relievit është heterogjene dhe paraqet bazë të volitshme për kyçjen në zhvillimin e turizmit . Pozitë dominonte merr një pjesë e hapësirës malore Mali Sharr me majën e Titos (2747m ), që vlerësohet si e dyta majë më e lartë në R. Maqedonisë .

Përkrah kësaj në kuadër të majave të larta është edhe Luboteni (2498) vetë Mali Sharr paraqet malin më të rëndësishëm për zhvillimin e turizmit malor në R. Maqedonisë . Majat e larta si Maja e Titos dhe Luboteni janë më tët përshtatshme për ngritjen e vikend shtëpizave pasi që kanë pamje të shpërndarë . Pamja nga Maja e Titos arrin madje edhe deri Osogovë- në lindje, në Luboten-verilindje, Kopaonik –veri, dhe Munellë- në perëndim . Denivelizimi i për-gjithshëm i shtigjeve të skijimit në malin Sharr është 35.000 m. 30 shtigje kanë denivelizimi prej 1000 m në pjesën e malit Sharr gjendet qendra dimërore Kodra e Diellit ku janë të lotuara terrenet më të mira për aktivitete sportive dimërore . Këto kapacitete nuk janë të shfrytëzuara sa duhet . Si shtigje më të gjata mund të përmenden nga kjo maje drejt Jellakut dhe Vakëfit në pjesët veriore të Majës së Titos kah Leshnica dhe Maja e burimit të Shkumbinit, në lokalitetin Brustovec nga maja e Zezë drejtë ultësirës së lumit Vejaçka dhe në Luboten për rreth staneve të Rogaçevës . Në këtë hapësirë janë të pranishme terrenet të përshtatshme për alpinizëm që shfaqen nga majat më të larta si dhe të ndarë shkëmbinjtë gëlqerorë në lartësi prej 150 -600 m me prerje të përshtatshme për teren të aktiviteteve alpiniste (shkëmbi i Xhinibegut, Ropokut, shkëmbi i Leshkës, shkëmbi i Mesëm ) .

Mjaftë tërheqëse për vizita janë ambientet e Malit Sharr ku janë të pranishme format glaciale, përveç vetive estetike dhe të kuriozitete .Relievi glacial posedon karakteristika edukative . Ai është i përfaqësuar në lartësitë mbi 2200 m. Guralecët shfaqen në pjesën e

20

burimit të Shkumbinit, në pjesën e ultësirës të lumit të Leshnicës, kazanit,dhe shkallëzimit nën majat e Karanikollës, Majes së Titos, Brustovecit dhe vende tjera . Qarku i Xhini Begut është njëri ndër më atraktivët në këtë hapësirë. Përskaj qarqeve shfaqen edhe dallgë në mesin e të cilëve mund të veçohet dallga e pjesë së burimit të Shkumbinit nën qarkun Xhini beg . Segmentet e tij janë të larta deri më 80 m këto forma përveç aktiviteteve rekreative duhet të shfrytëzohen edhe për aktivitet edukative (Shkolla në natyrë, ekskursione, vizita shkencore etj.). Komuna duhet të bëjë Sinjalizimin dhe rregullimin e hapësirës para rariteteve natyrore si bie fjala guri monolit në Kodër të Diellit .

Vlerat klimatologjike shkojnë në favor të zhvillimit të turizmit në komunë. Në mënyrë të përgjithshme mund të diferencohen dy lloje të klimave: malore dhe ultësinore. Lloji malor lidhet me malin Sharr. Kjo veçohet me verëra të freskëta dhe dimra të butë. Temperaturat mujore mesatare gjatë periudhës nga qershori e deri në shtator në Kodër të Diellit qarkullojnë ndërmjet 10-13 ⁰С që do të thotë se ekzistojnë mundësi freskuese për vizita e që nuk është shfrytëzuar në masat e duhur. Kjo është baza e krijimit të prodhimeve turistike për aktivitete verore – rekreative malore. Si sferë e veçantë duhet të merret Shkupi në të cilin në këtë periudhë temperaturat mesatare mujore arrijnë 23 ⁰С në korrik dhe gusht, kurse temperaturat ekstreme madje më të larta se 40 ⁰С.

Në periudhën verore në hapësirën ultësinore të Tetovës temperaturat arrijnë vlera deri 22 ⁰С që determinon kushte të volitshme e të përshtatshme për vizita. Të reshurat mungojnë gjatë periudhës verore e që pozitivisht shprehet ndaj mundësive të aktiviteteve malore. Në pjesën dimërore të vitit të reshurat kryesisht janë të dëborës, ashtu që mbulesa e borës në pjesët më të larta mbetet në periudhën më të madhe të vitit. Mbetja mesatare e shtresës së borës është rreth 200 ditë në vit. Kjo mundëson një sezon relativisht të gjatë turistike dimërore ku zhvillohen aktivitetet e skijimit. Në hapësirën drejtë Tetovës, Mali Sharr është më i ndriçuar me diell, mal që paraqet një vlerë të veçantë turistike. Mbetja vjetore e shkëlqimit të diellit në Kodër të Diellit është 2.330 orë në vit. Kohëzgjatja e shkëlqimit diellor ka karakteristika të volitshme për rrezitje dhe qëndrim të këndshëm në natyrë. Është karakteristike mungesa e mjegullës në Kodër të Diellit. Numri i ditëve me mjegull është vetëm 4-8 në janar dhe shkurt dhe vetëm një ditë në gusht. Për dallim nga këto situata në Kodër të Diellit, moti në Tetovë është me mjegull siç është edhe në pjesën më të madhe të Maqedonisë. Mjegulla mesatare është 6 të dhjetave kurse gjatë dimrit në dhjetor – janar kjo rritet madje deri 7,6 të dhjetat. Parametrat e ngjashëm ka edhe në Shkup si hapësirë e rëndësishme turistike për Tetovën. Si paralele në Kodër të Diellit ky parametër është 4,8 të dhjetat në nivelin vjetor, respektivisht 5,2 të dhjetat në janar. Kjo i shpreh përparësitë që janë në dispozicion të vizitorëve në Kodër të Diellit gjatë gjithë vitit.

Numri i ditëve me borë është 135, ashtu që ndaj parametrit të kohëzgjatjes së shtresës së borës, sezoni i skijimit përcaktohet nga dhjetori deri në mars. Ky tregues nuk është shfrytëzuar në mënyrë optimale.

21

Në kuptimin shëndetësor – rekreativ komuna e Tetovës si dhe Kodra e Diellit, komponentë e saj malore kanë norma më të volitshme për zhvillimin e aktiviteteve rekreative. Në këtë kuptim rëndësi të veçantë ka lagështia relative e ajrit e që ka vlera optimale. Ajo në Tetovë brenda vitit ka nivelin 73% dhe në Kodër të Diellit 73%. Gjatë muajve të verës ato lëvizin nga 64%-71%. Erërat malore janë në funksion të freskimit gjatë periudhës së verës dhe kanë rëndësi për pastrimin e ndotjes së madhe të ajrit në ultësirë.

Vlerat hidrologjike janë të përfshira përmes grykave, lumit Shkumbin dhe rrjedhave të tij, liqenet glaciale dhe ujërat minerale. Ambient më atraktiv paraqet burimi i lumit të Kamjanit. Ky burim vlerësohet si më i madhi në malin Sharr. Me një sasi prej rreth100 I/sek. Rregullimi i këtij lokaliteti për nevojat e turizmit duhet të jetë faktorë i rëndësishëm i zhvillimit. Shkumbini i takon rrjedhës së Vardarit dhe paraqet arterien kryesore hidrologjike të komunës së Tetovës. Gjatësia e tij është afër 37km dhe sipas këtij parametri ofron mundësi të mjaftueshme për rregullimin e hapësirave të këmbësorëve dhe shëtitoreve. Në periudhën e deritanishme kjo shkaktonte probleme që nevojitet të tejkalohen. Në funksion të turizmit nuk është rregulluar shtrati i lumit e as shëtitorja, zona e këmbësorëve dhe zona e çiklizmit malor. Në aspektin e zhvillimit të turizmit malor nuk janë diferencuar lokalitete për rekreacion dhe sportin e peshkimit. Lumi Reçica, i Porojit dhe Vejaçka janë lumenj tipik malor me përrenjtë dhe ujëvare të shumta.

Liqenet glaciale paraqesin raritet në mjedisin gjeografik. Pasi që gjeneza e tyre është e lidhur me kushte specifike morfologjike dhe klimatogjene. Prandaj njëra nga cilësitë më të rëndësishme të liqeneve glaciale është kurioziteti i tyre, atraktiviteti turistik – motivues (liqeni i vogël dhe i madh i Karanikollës etj. (njohësit e rrethanave). Lokacioni i liqeneve glaciale gjendet rreth 2000 m. Cilësia themelore atraktive është bukuria e tyre që lidhet me ngjyrën e ujit dhe rrethinat e tij. Këto vlera janë të përshtatshme për trasimin e shtigjeve, organizimin e kampingjeve për logorim si dhe për aktivitete artistike e fotografuese. (shoqatat e malorëve). Gjithashtu ofrojmë mundësi për aktivitete edukative. Cilësitë termominerale të burimit Hisar temperatura e të cilit është 20,50С edhe pse bëhet fjalë për hipotermi tipike me kursim prej 10 000 hl/24h mund të paraqes parakushte për zhvillimin e turizmit balnear në komunën e Tetovës. Kësaj për shtati i shkon lokacioni në pellgun e lumit Shkumbin, ajri i pastër dhe pyllëzimi i terrenit. Gjithashtu në këtë drejtim edhe tradita e kësaj banje e njohur si Banja e Tetovës.

Vlerat biogjeografike turistike të komunës së Tetovës si vlerë turistike me interes kanë t bëjnë me florën dhe faunën. Nën ndikimin e klimës kontinentale dhe kontaktin me ndikimet mediterane janë të përfshira një numër i konsiderueshëm i llojeve të vegjetacionit. Në strukturën e pyjeve mbisundojnë ato gjetherënëse ku dominojnë ahu dhe dushku. Pyjet gjylpanore marrin pjesë me vëllim më të vogël. Pasuria pyjore paraqet mundësi të jashtëzakonshme për qëndrimin e turistëve në shpatet malore. Koloriti i alpeve floristike është i pranishëm me rreth 1500 lloje. Ato janë të përshtatshëm për aktivitete rekreative pasi që mundësojnë qëndrim të këndshëm. Shfrytëzim i tyre duhet të përfshijë sinjalizimin

22

dhe organizimin e hapësirës. Në pjesën më të madhe kapacitetet nuk janë shfrytëzuar sa duhet e as në mënyrën përkatëse. Në kuadër të sipërfaqes pyjore janë të pranishme kuriozitete të llojit të endemikeve dhe relikteve që kanë rëndësi edukative dhe bazë kulturore. Lloji dominues në këtë kuptim janë pyjet ahore që janë në kombinim me pishat. Por ato nuk janë shfrytëzuar në mënyrë përkatëse. Përveç kësaj e pranishme është edhe Pisha. Në këtë hapësirë paraqitet edhe minukë si endemitë i rajonit të epërm të Shkumbinit. Në këtë pjesë ekziston edhe një kolorit i bredhit të bardhë, të zi dhe llojeve të tjerë të druve. Kullotat janë të pasura me vegjetacion kullose me mundësi të jashtëzakonshme për shëtitje dhe piknikë si dhe për aktivitete të ndryshme turistike. Nga bimët e ultë të formave floristike ka mundësi të zhvillohet turizmi verbal. Në këtë kuptim potenciale kanë të bëjnë me çajin e malit, lincura, trëndofili alpin, salepi dhe trumza. Këto lloje kanë edhe cilësi gastronome sepse janë të përshtatshme për shfrytëzim si pije apo si përbërje për përgatitjen e likereve.

Nga frytet që duhet turistët ti valorizojnë si brend i posaçëm janë qershizat, manaferrat, dredhëzat, kulumbria etj., pasuria e koloritit të florës është e karakterit dekorativ si për enterierë ashtu edhe për ambiente eksterierë. Kjo duhet të shfrytëzohet si komponentë promovuese.

Bota shtazore në komunë është shumë e pasur. Ajo karakterizohet me përfaqësim në kuadër të gjithë rajonit planifikues të Pollogut. Atë e përbëjnë insektet, ujëtokësorët, zogjtë dhe sisorët të shprehur si kategori komplekse dhe heterogjene. Biodiverziteti i pasur i faunës nuk është shfrytëzuar sa duhet.

Nisur nga ky përfaqësim paraqitje të rralla dhe endemike së bashku me pasurinë floristike paraqesin bazën për shpalljen e Malit Sharr si park kombëtar nga ana e R. Maqedonisë. Shpallja e mbrojtjes së rangut më të lartë si dhe diferencimi i zonave të veçanta dhe llojeve të mbrojtjes paraqesin bazën e eko turizmit. Kjo ka karakter rekreativ dhe edukativ. Prandaj është e nevojshme të ndahen dhe furnizohen qendrat e vizitorëve.

Lidhur me zhvillimin e turizmit të peshkimit nevojitet caktimi i lokacioneve për këtë destinim. Turizmi i peshkimit nënkupton rregullimin e shtratit të lumit Shkumbin dhe caktimin e lokaliteteve për aktivitete dhe gara në peshkim.

Turizmi i gjuetisë bazën e tij e gjen në pasurinë e kafshëve të egra. Në grupin e katër bazave më të rëndësishme dhe më atraktive në R.të Maqedonisë bën pjesë edhe Leshnica e Tetovës me të cilën ekonomizon NP “Pyjet e Maqedonisë”. Përveç përparimit infrastrukturës është e domosdoshme ngritja e promovimit në nivel më të lartë ku edhe komuna duhet të jep kontributin e saj. Komuna e Tetovës i takon rajonit të Pollogut për ekonomizim – gjueti. Vet rajoni Tetovë në kuadër të rajonit ekonomik të gjuetisë i përfshinë rajonet e gjuetisë të kafshëve të egra: vendi i gjuetisë nr. 1 “Jellovjan”, vendi i gjuetisë nr. 2 “Leshnica”, vendi i gjuetisë nr. 3 “Vica”, vendi i gjuetisë nr. 4 “Luboten”, vendi i gjuetisë nr. 5 “Sallarevë”, ”, nr. vendi i gjuetisë 5/a “Luboten” dhe vendi i gjuetisë nr. 6 “Brezno”. Si vendi i gjuetisë të kafshëve të vogla të egra në komunën e Tetovës përfshihen: vendi i gjuetisë nr.6 “Miletinë”, :

23

vendi i gjuetisë nr.7 “Zherovjan”, : vendi i gjuetisë nr.8 “Grupçin”, : vendi i gjuetisë nr.9 “Trebosh”, : vendi i gjuetisë nr.10 “Jançishtë”, : vendi i gjuetisë nr.11 “Orashë”.

Rajoni i Tetovës ka edhe një vend gjuetie që është përcaktuar si vend shtetëror gjuetie për kafshë të egra të mëdha. Ky është vendi i gjuetisë Leshnica.

Vëzhgimi i zogjve dhe gjuetisë me kamerë janë forma që kanë ndikim të drejtpërdrejtë në zhvillimin e turizmit, prandaj duhet të rregullohen dhe furnizohen lokacione për këtë destinim. Mungon sinjalizimi, rregullimi i parterit dhe furnizimi me teleskop.

Si mjaft i njohur ndër kafshë në këtë rajon njihet qeni i Sharrit. Mundësitë e kyçjes së tij në ofertën turistike janë në organizimin e ekspozitave rinologjike nga ana e komunës dhe motivim në promovimin e aktiviteteve që duhet të shfrytëzohen.

SWOT – ANALIZA E VLERAVE NATYRORE TURISTIKE

FUQITË DOBËSITË MUNDËSITË RREZIQET

−llojllojshmëria gjeomorfologjike

−majat e larta të përshtatshme për vendosjen e pikave të vrojtimit dhe alpinizmit

−Kapaciteti relativisht i madh i shtigjeve të skijimit në Malin Sharr me denivelizim të rëndësishëm

−Prania e formave glaciale

−rregullimi dhe furnizimi i dobët i formave gjeomorfologjike

−qasje jo e mjaftueshme funksionale në male

−sinjalizim i pamjaftueshëm i formave gjeomorfologjike

−shfrytëzimi i fondeve për rregullimin dhe furnizimin e hapësirës

−mjete të disponueshme për zhvillim rural e të barabartë në RM

−shfrytëzimi i mjeteve nga programet ndërkombëtare IPA, IPARD dhe programe të tjera të EU dhe KB

−mundësi të definuara jo të plota me trashëgimi natyrore

−udhëzim i pamjaftueshëm për aplikim në marrjen e mjeteve nga fondet për rregullim dhe furnizim

−kushtet e volitshme klimatike

−informimi i dobët mbi vlerat klimatike

−krijimi i prodhimeve turistike për tregun vendor dhe ndërkombëtar me përmbajtje shëndetësore - rekreative

−dukuri të fatkeqësive kohore

−begatia e vlerave hidrologjike

−shfrytëzimi i pamjaftueshëm i liqeneve glaciale, banjës dhe lumenjve

−rregullimi i zonave rekreative, shëtitoreve dhe shtigjeve të këmbësorëve

−begatia e botës bimore dhe shtazore

−kyçje e pamjaftueshme në ofertën turistike

−krijimi i prodhimeve turistike me përmbajtje pikniku, edukative dhe aktivitete herbale turistike

−pakrahasimi i natura 2000

−tërësitë e mbrojtura hapësinore dhe objektet

−vlerat natyrore unikate e të rralla

−mbrojtje e pamjaftueshme e tërësive hapësinore përreth Kodrës së Diellit

−

−baza solide ekologjike −përfaqësimi i pamjaftueshëm i përmbajtjeve

−organizimi i aktiviteteve për ngritjen e vetëdijes ekologjike në turizëm

24

ekologjike në ofertën turistike

3.2.2 Atraktivitetet kulturore

Komuna e Tetovës karakterizohet me përfaqësim të shprehur të burimeve dhe potencialeve kulturore. Trashëgimia e përgjithshme e këtij karakteri duhet të diferencohet si atraktivitet kulturor – historik, atraktivitet etnografik dhe atraktivitet manifestiv. Numri i llojllojshmërisë së atraktiviteteve kulturore është fryt i të kaluarës së trashëgimisë së pasur historike në këto hapësira si dhe kreativiteti aktual dhe invencioni, që këtu veçmas vjen në shprehje.

Atraktivitetet kulturore – historike si dukuri dhe marrëdhënie e tërheqin interesin e turistëve nëpërmjet pasurisë së llojllojshme autoktone kulturore – historike, që së bashku me atraktivitetet natyrore ndërlidhen dhe paraqesin tërësi komplekse turistike. Këto atraktivitete karakterizohen si për nga shumësia ashtu edhe për nga llojllojshmëria e të grupuara në këtë mënyrë: lokalitet arkeologjike, kisha dhe manastire, përmendore të kulturës të besimit islam, përmendore të kulturës në formë bezistaneve, hamameve, haneve, karvan sarajeve, përmendoreve të kulturës në formë të arkitekturës së vjetër të qytetit dhe komplekse të ndara qytetare të vjetra dhe shtëpi, përmendore dhe shenjë përkujtimore të historisë më të re të Republikës së Maqedonisë, institucione të fushës së kulturës.

Në lokalitetin Hisar banja është zbuluar amfora e periudhës Dardane. Ajo duhet të simbolizojë kontekstin historik gjatë rregullimit të këtij kompleksi dhe ët shpaloset në formë të kopjes në vend të dukshëm.

Menada e Tetovës është shembulli më reprezentativ i arkeologjisë së këtij rrethi që vijon nga shekulli VI para erës së re respektivisht në vitet 520-530. Bëhet fjalë për skulpturë të rrallë arkaike që simbolizon qytetin si bebëza arkeologjike. Në hapësirën ku është gjetur duhet nxirët shenjë përkujtimore e Menadës dhe të rregullohet hapësira me prezantim dominues të këtij artë fakti.

Kalaja e Tetovës apo Hisari gjenden në majën e Balltepes mbi Tetovë. Ajo përfaqëson kalanë dhe lokalitetin e rëndësishëm arkeologjik të periudhës së shekullit të mesëm. Nevojitet rregullimi i këtij lokaliteti me ekspozimin e artefakteve nga fragmentet e zbuluara sepse paraqet përmbajtje komplekse që është e rëndësishme për t’u vizituar. Komuna duhet të restaurojë këtë kompleks, ta sinjalizojë dhe të sigurojë qasje më të përshtatshme. Në aktivitetet promovuese Kalaja duhet të merr vendin përkatës.

Nga pasura e manastireve dhe kishave, sinjalizimi, rregullimi dhe promovimi i ambientit përreth meritojnë: kompleksi Shën Gjeorgjia në f.R. e Vogël, e cila kishë paraqet

25

përmendoren e kulturës së shekullit XIV. Kisha Rozhdestvo e Bogorodicës në f.Setolë, që daton nga shekulli XIX, kisha në pjesën e vjetër të Tetovës Shën Kirili dhe Metodi si njëra nga faltoret më të bukura ortodokse në rajonin e Pollogut., kisha Shën Nikolla në lagjen e qytetit Kolltuk që daton nga shekulli XIV, kisha Shën Bogorodica dhe Manastiri Shën Naum në Kodrën e Diellit që edhe pse ndërtim i ri ka konfiguracionin dhe çështjen unikate të saj.

Tetova karakterizohet me fond relativisht të madh të xhamive që i takojnë periudhave të ndryshme. Si ilustrim janë këto objekte në komunë: Xhamia e Epërme, Xhamia në Drenovec, Eski Xhamia, Xhamia Gam-gam, Xhamia Muaremçe, Xhamia e Pashës, e Vjetër, Saat xhamia, Tabhane xhamia, Xhamia e re – Teqe, Xhamia Arabati-Teqe, Xhamia e Re, Xhamia në lagjen Dereboj, xhamia në f.Bozovcë, Xhamia në f.Brodec, Xhamia në f. Vicë, Xhamia në f.Veshallë, Xhamia në f.Gajre, Xhamia në f.R. e Madhe, Xhamia në f/ Gjermë, Xhamia në f.Llacë, Xhamia në f.Lisec, Xhamia në f.R. e Vogël, Xhamia në f.Otunjë, Xhamia në f.Poroj, Xhamia në f.Saraqinë, Xhamia në f. Sellcë, Xhamia në f. Setole, Xhamia f.Falishë, Xhamia në f.Xhepçishtë, Xhamia në f.Shipkovicë, Teqja e Shipkovicës (harta e objekteve fetare në RM, komisioni për marrëdhënie bashkësitë fetare dhe grupet religjioze).

Komuna duhet të sigurojë qasjen dhe promovim të këtyre objekteve në funksion të zhvillimit të turizmit fetar, kurse në bashkëpunim me Myftininë kompetente. Si objekte të rëndësisë së veçantë për zhvillimin e turizmit në Tetovë duhet të veçohen Xhamia e Pashës e cila daton nga shekulli 19 (15) dhe Arabati Baba Teqe ose Sersem Ali Baba e shekullit 18. Fillimisht Xhamia e Pashës është ndërtuar në vitin 1495 si faltore islame, e rikonstruktuar nga shekulli XVI e deri në fund të shekullit XVII, kur edhe është djegur deri në themel nga zjarri i madh që ka përfshirë qytetin. Është e rrethuar me mure mural të ulët me performansa katrori të përpunuara me një rrjet jashtëzakonisht të dizajnuar e të bëra nga druri. Numri i madh i ornamenteve të pikturave, rrezatimi dhe teknikat e përdorura të piktorëve, paraqesin një gjë të rallë dhe vepër të jashtëzakonshme të arkitekturës islame. Arabeskat e shndritshme të pasqyruara në çiltra dhe rrezet dridhëse paraqesin me të vërtetë një dekor të fuqishëm tërheqës. Xhamia si nga brenda ashtu edhe nga jashtë është e larme me ngjyra të ndryshme dhe sipas tyre ka ar emrin e saj. Ato janë vepër e mjeshtërve me përvojë nga Dibra, të cilët përveç se e kanë pikturuar, njëkohësisht e kanë dekoruar edhe Rabati-Baba Teqe të dervishëve si dhe disa shtëpi private të pahasë.

Në vitin 1538, Ali Dedë Sersem ka filluar me ndërtimin e kompleksit Teqe, që ka vazhduar deri në vitin 1548. Ky ndërtim (faltore bektashiane), më vonë është riemërtuar në Arabati Teqe, që do të thotë vend i shenjtë ose faltore. Kompleksi i objekteve është karakteristikë për faktin se ato janë të integruar në një tërësi unikate të harmonizuar. Në objektet e kompleksit ka dekorime të ndryshme, ornamente, relieve, vitrina, strehë etj., duke i dhënë pamje orientale këtij kompleksi. Objektet përveç numrit të madh të zbukurimeve janë të pasuruar me numër të madh të mbishkrimesh me përmbajtje të ndryshme. Forma arkitektonike e çdo objekti paraqet veçanti të të dhënave të veprës së caktuar, kurse me karakteristikat e saj vinë në shprehje pullazet e objekteve, shtyllat, oxhaqet, radhitja e

26

objekteve, koloriti i fasadave, harmonizimi me kompozimin e detaleve dhe veçori të tjera të vlerës kulturore.

Promovimi i tyre mund të ndikojë edhe promovim të Tetovës si komunë me trashëgimi të pasur.

Ura e gurit në Tetovë që është rrënuar nga vërshimet e vitit 1979 dhe Saat kulla e shekullit 16 duhet të riparohen. Në këtë mënyrë ato do jenë dëshmitare të një vazhdimësii të rëndësishëm të trashëgimisë kulturore të kësaj komune.

Banja e vjetër turke apo Hamami i Tetovës që është ndërtuar në fund të shekullit 15 është riparuar dhe destinuar si galeri nacionale, institucion artistik në Tetovë. Ky objekt duhet të promovohet si qendër kulturore për organizimin e vizitave dhe aktiviteteve edukative. (shkolla të pikturës, kurse, stërvitje).

Muzeu i rrethit të Tetovës paraqet bazën e eksponateve të muzeut që i përfshinë arte aktet e hapësirës tetovare. Promovimi i këtij muzeu mund të valorizohet si pjesë e turizmit kulturor dhe aktiviteteve edukative të gjeneratave të reja. ( të organizohen ekspozita të kostumeve popullore).

Kultura e gjallë në komunën e Tetovës zhvillohet para së gjithash në Shtëpinë e kulturës ku prezantohen format teatrale, ngjarje kulturore në të cilat aktivisht marrin pjesë shoqëritë kulturore – artistike Xheladin Zeqiri, Ilo Antevski Smok, Jeni hajat, dhe Pralipe.

Etnografia në komunën e Tetovës është ruajtur pjesërisht. Kjo sidomos ka të bëjë me enterierin shtëpive që e pasqyrojnë dekorin nëpërmjet formave të gdhendjeve të cektë e të thella si dhe nëpërmjet zejeve tradicionale (vorbëtari, thurje, lidhje, gërshetim, kujunxhi, qepje, gdhendje, vejte qilimash dhe zeje të tjera), dhe gastronomia (receta tradicionale të ushqimit dhe pijeve dhe përgatitja e tyre). Duke pasur parasysh se klasifikimi nacional nuk parasheh regjistrimin e zejeve tradicionale nevojitet inicimi i procedurës së regjistrimit të tyre, me çka do të mundësohet jo vetëm kontrolli i përfaqësimit të këtyre zejeve por edhe marrja e aktiviteteve për ruajtjen e tyre (psh. shkollat dhe punëtoritë kreative për zeje të vjetra). Momentalisht më të përfaqësuara nga zejet tradicionale janë artizanalet vendore që i punojnë femrat.

Komuna duhet të organizojë trajnime për zejet e harruara me qëllim të ringjalljes së këtyre formave të kreativitetit popullor, të cilat prodhime mund t’i blejnë turistët si suvënire me vlerë të veçantë. Gjithashtu organizimi i punëtorive mund të jetë në formë të pjesëmarrjes aktive të turistëve gjatë përpunimit. Kjo është baza e përcaktimit të ditëve të kreativitetit si pjesë e ofertës turistike. Organizimi i manifestimeve në formë festivalesh në komunë do të ishin ngjarje të veçanta me përmbajtje kulturore. Aktivitete të ngjashme duhet të vazhdojnë lidhur me ofertat gastronomike si psh. me specialitetet e kaçamakut, bongurit, groshës së Tetovës si një identitet gastronomik në mënyra të ndryshme, pastërmaja, kolpitet, fli, qengji i pjekur i Sharrit, sup prej orizi, turlitavë, nazlifatmë, sheqerpare etj.

27

Nuk guxon që të lehet mënyra tradicionale e të jetuarit, nga kjo hapësirë lidhur me veshjen dhe opingave (veshja kombëtare), këngët dhe vallet të cilat e përcjellin trashëgiminë etnografike. Komuna duhet të organizojë revy me sfilat mode me veshje kombëtare, këngë dhe valle dhe folklori në përgjithësi, defile dhe manifestime (nga strategjia për ngjarjet dhe tradita të numërohen po qe se ka. Për këtë qëllim është e nevojshme që komuna të bëjë një kalendar të ngjarjeve duke pasur parasysh klasifikimin e cila e nënkupton ngjarjen nga sfera e kulturës artit muzikor, arti figurativ, sfilatat,takimet tradicionale të vjetra qytetare dhe takime rurale, mbrëmje me përmbajtje të ndryshme të cilat mund të kenë karakter territorial – lokal, fetare, sportive, ekonomike dhe manifestime shkencore. Komuna duhet të marrë pjesë në organizimin dhe subvencionimin si dhe në bashkëfinancimin.

Ambientet rurale në komunën e Tetovës karakterizohen në aktivitetet e fermerëve dhe blegtorëve. Potenciali i këtyre aktiviteteve duhet të rrjetëzohet përmes kyçjes së aktiviteteve dhe prodhimit të ofertave turistike rurale. Përparimi i kësaj sfere duhet të veprojë në këto fusha: krijimin e rrjetit të amvisërisë – shërbimeve hoteliere në mjediset rurale, ngritja e ndërgjegjes mbi kuptimin e turizmit rural përmes organizimit të tribunave dhe punëtorive nga kjo sferë, trajnime dhe edukime në kuadër të arsimimit jo formal për specializimin dhe cicëron të mjediseve rurale. Krijimi i shtigjeve tematike ( si psh. gastronomi, eko-shtigje dhe të ngjashme). si dhe promovimi i aktiviteteve për zhvillimin e turizmit rural.

SWOT ANALIZA E VLERAVE KULUTURORE TURISTIKE

FUQITË DOBËSITË MUNDËSITË RREZIQET

−trashëgimia kulturore e shënuar

−procesi i papërfunduar i valorizimit të trashëgimisë kulturore

−përfshirja jo e plotë në ofertën turistike

−struktura relativisht e mirë e resurseve njerëzore në fushën e kulturës

−ekzistimi i interesit të lartë të palëve për zhvillimin e turizmit kulturor

−qasja më e mirë dhe promovimi i trashëgimisë kulturore në funksion të turizmit kulturor dhe fetar

−përfshirja jo e mjaftueshme e resurseve kulturore në mbrojtjen ligjore të shtetit

−interesi i dobët i tur operatorëve të huaj për përfshirjen e përmbajtjeve të reja kulturore në provime turistike

−regjistri i vlerave kulturore në rajonin planifikues të Pollogut për zhvillimin rural turistik

−mosekzistimi i menaxhimit – planet për menaxhimin e trashëgimisë kulturore

−mungesa e brendimit të resurseve të njohura kulturore në funksion të turizmit

−promovimi ndërkombëtarë dhe prezantimi i trashëgiminë kulturore të komunës së Tetovës

−shfrytëzimi i fondeve nikoqire dhe ndërkombëtare

−përzierja e institucioneve integruese për menaxhmentin e lokaliteteve

−zbatimi i dobët i rregullativës ligjore për paraqitjen e artefakteve të gjetura gjatë ndërhyrjeve ndërtimore

−ekzistimi i trashëgimisë kulturore lëvizëse

−-ekzistimi i rrjetit të dobët të prodhuesve të suvenirëve

−komunikimi interkulturor polivalent dhe shkëmbimet

−trajnimet, shkollat dhe

−një numër mjaft i vogël i njohësve të praktikimit të zejeve tradicionale

28

−zejet tradicionale−gastronomia

−promovimi jo i mjaftueshëm i zejeve tradicionale

−përfshirja jo e mjaftueshme e gastronomisë tradicionale në ofertën e gastronomisë

−kalendari vjetor i manifestimeve në komunë

kolonitë për zejet tradicionale dhe të harruara

−organizimi i garave në gastronomi për hajet tradicionale me karakter nacional dhe ndërkombëtar

−organizimi i kostumeve popullore, këngëve dhe lojërave dhe folklori në tërësi, defile dhe manifestime

−informimi i dobët për vlerat e trashëgimisë qarkulluese, zejtarisë dhe gastronomisë në mjedisin nikoqir dhe ndërkombëtar

− mjediset rurale në komunën e Tetovës me aktivitet bujqësorë të bujqësisë dhe blegtorisë

− përfshirja më e dobët dhe informimit të popullatës vitale e cila mund të merret me turizmit rural

−mungesa e traditës për dhënien e shërbimeve hoteliere në amvisëritë rurale

−mungesa e sistemit dhe kategorizimit të objekteve për dhënien e shërbimeve hoteliere në amvisëri

−mosekzistimi i udhërrëfyesve turistikë në mjediset rurale

−sinjalizim i dobët, dukshmëria dhe rregullshmëria e shtigjeve tematike në mjediset rurale

−rrjetëzimi i mjediseve rurale përmes përfshirjes së aktiviteteve dhe prodhimeve në ofertat turistike, krijimi i rrjetit të amvisërive – dhënësve të shërbimeve hoteliere në mjediset rurale

−kategorizimi i sistemit të objekteve në amvisëritë

−organizimi i tribunave dhe punëtorive për ngritjen e vetëdijes me rëndësi në turizmin rural

−trajnimi i urdhërëfyesve turistikë nga mjediset rurale

−krijim i shtigjeve tematike (p.sh.gastronomike, ekoshtigjet dhe të ngjashme) dhe aktivitetet promovuese të mundësive për zhvillimin e turizmit rural

−shfrytëzimi i pamjaftueshëm i mjeteve të programeve nikoqire dhe ndërkombëtare dhe fondeve për zhvillimin rural dhe turistik

−mosekzistimi i programeve në nivel shtetëror për udhëzues të specializuar në mjediset rurale

−mungesa e rregullativës ligjore për animatorët turistik në mjediset rurale

3.3 Gjendja e strukturës organizative e Komunës së Tetovës që lidhet me turizmin

Kushtet shoqërore paraqesin kornizën në të cilën potencialet turistike të Komunës mund të aktivizohen në mënyrë që të mundësohet që veprimtaria turistike-hoteliere e restorantore të ketë karakter të qëndrueshëm. Kjo duhet të jetë në funksion të zhvillimit të papengueshëm të burimeve të ndryshme. Në këtë drejtim regullativa do tʼi përfshijë kushtet normative, shfrytëzimin e subvencioneve, kredive, huazimet, partneritetet e përbashkëta privato-publike, IPARD e IPA fondet si fonde të arritshme të BE-së dhe lehtësimet tatimore si përbërës të rëndësishëm të kësaj sfere. Në komunë ka një strukturë të qëndrueshme organizative. Aty janë të përcaktuar sektorë veprimi në sfera të ndryshme. Me vetë faktin se turizmi paraqet një kategori shumë -faktorësh e shumë -funksional dhe si rrjedhojë mund të konstatohet se ekziston interesi i shprehur aspektesh të ndryshme.

Në sektorin për informim dhe mbështetje të Kryetarit aktivitetet koordinuese të kryetarit e përfshijnë edhe rëndësinë domethënëse si njëra ndër përcaktimet bartëse për zhvillim. Kryetari i komunës është i përkushtuar që tʼi vë në shërbim përfitimet nga zhvillimi i

29

turizmit, prandaj lypset që aktivitetet të bashkërenditen me qëllim që të ketë qasje te dukuritë dhe marrëdhëniet në këtë sferë. Nga ana tjetër Sektori e informon opinionin dhe i vë në përdorim teknologjitë bashkëkohore për të treguar e për të spikatur domethënien e peshën që ka turizmi në sferën e shfrytëzimit të informatave dhe teknologjive informatike. Kur e kemi parasysh faktin se turizmi nuk mund të jetë kategori e lokalizuar dhe e kufizuar atëherë dihet qartë se i kushtohet vëmendje në aspektin ndër-komunal si dhe në planin ndërkombëtar, pra aktivizimi i sektorit civil.

Në suazat e sektorit për çështje normative, juridike dhe administrative, me njësitë e veta, e përcjellë veprimtarinë ligjore e normativo-juridike në nivele të ndryshme duke i harmonizuar aktet e veta me ato që kanë karakter ligjvënës. Përveç kësaj merr pjesë në mbrojtjen juridike të subjekteve që janë të përfshirë në domenin e turizmit.. Mirëpo, meqë bëhet fjalë për njësi kreative, kjo është në gjendje tʼi artikulojë dëshirat dhe propozimet të cilat në fushën e turizmit mund të kenë më tepër mundësi për përparimin e këtyre marrëdhënieve. Shi për këtë, ky sektor ka raport të vazhdueshëm për realizimin e politikave lokale në kontekst të ligjvënies, si dhe në përparimin e raporteve normative e juridike jo vetëm në nivelin vendor por edhe në nivel të vendit.

Sektori për financa është njëri ndër më madhorët në strukturat organizuese në komunë kur kemi parasysh faktin se tok me segmentet tjera në kontrollimin dhe koordinimin buxhetor, apo thënë më drejtë në pagesën, prandaj ka edhe qasje në trajtimin e turizmit kur shikohet në këtë kontekst, pra, është në lidhje të drejtpërdrejtë me mbledhjen e tatimeve dhe donacioneve nga fusha e turizmit e veçmas në krijimin dhe shfrytëzimin e taksës turistike. Sektori për financa këto mjete i drejton te mjetet që do të ndihmojnë në përparimin e veprimtarisë turistike në mënyrë efikase dhe në përdorimin dhe qëllimin e tyre.

Zhvillimi i turizmit është ngushtë i lidhur me urbanizmin, veprimtaritë komunale dhe me mbrojtjen e përparimin e mjedisit jetësor me vetë faktin që në suazat e faktorëve pranues, vend dominues zë pikërisht rregullimi dhe pajisja e lokaliteteve turistike si dhe e objekteve të cilat janë në lidhje paralele me hotelieri-restorantërinë. Që të mund të mbrohet cilado lloj qasje zhvillimore dhe trajtim i turizmit është e domosdoshme sjellja e zgjidhjeve të planifikuara me të cilat do të dimensionohet lokacioni infrastrukturor i përcaktuar si dhe mënyra e rregullimit dhe e pajisjes së hapësirës.

Në kontekstin e mbrojtjes së ambientit jetësor, turizmi në komunë ka një përqasje aktive sepse pikërisht hapësirat e mbrojtura dhe kujdesi ndaj tyre duhet të jenë themelet e zhvillimit të eko-turizmit në kuptimin e shfrytëzimit si tërheqje dëfrimi dhe si lidhje simbioze me rrethin që edhe kjo është bazë e zhvillimit të qëndrueshëm të turizmit. Prandaj në këtë drejtim me rëndësi parësore është roli që ka Njësia për veprimtari komunale sepse pastërtia dhe higjiena e hapësirës në përmasa komunale paraqet segmentin më përmbajtjesor i cili mund ta afirmojë turizmin si faktor në përparimin e mjedisit jetësor. Ky sektor, pra, ka rëndësi dhe është me peshë në krijimin e programeve të cilat turizmi mund tʼi shfrytëzoj me sukses.

30

Komunikacioni për turizmin ka rol të dyfishtë. Kjo ka domethënie komunikimi por edhe domethënie pranueshmërie. Komponenti zhvillimor i komunikacionit ngërthen në vete të gjitha aktivitetet që ndërmerren në këtë vazhdë andaj edhe mund të jenë madje edhe bazë e zhvillimit të turizmit. Sektori gjurmon dhe spikat probleme që lidhen me dendshmërinë e funksionalitetin e komunikacionit dhe me kushtet e parkimit. Turizmi, thjeshtë, nuk mund të bëhet barrë strukturimi andaj si rrjedhim të bëhet element i zmadhimit a rritjes së problemeve, përkundrazi ky duhet të bëhet faktor i harmonizimit. Shi për këtë ndërmarrjet e veprimet nga ky sektor paraqesin natyrshëm rëndësi të madhe sepse ato mundësojnë të sigurohet rrethanë e volitshme edhe sa i përket dinamikës së lëvizshmërisë së komunikacionit ashtu edhe sigurisë së automjeteve në çështjen e hapësirës së parkimit. Në këtë kontekst rëndësi të madhe ka përparimi i sinjalizimit për të cilin angazhohet sektori sepse turizmi është në varësi të drejtpërdrejt me sigurimin e shenjëzimit dhe vizualizimit. Krijimi i politikave të turizmit kur është fjala për vënien në punë të komponentës shfrytëzim i energjisë siç është ndërtimi i skiliftëve dhe teleferikëve paraqet bazë për proceset e punës së këtij sektori. Këto politika paraqesin element të drejtpërdrejt nxitës për zhvillimin e turizmit, sepse janë ndihmë e energjisë interaktive e ekologjike si fuqi në mbarështrimin hapësinor.

Komuna është faktor aktiv në sinergjetikën e veprimtarive publike me turizmin. Pra, komuna paraqet faktorin e rëndësishëm për përparimin e arsimimit, kulturës, sportit dhe mbrojtjes sociale, shëndetësore si dhe mbrojtjes së fëmijëve. Të gjithë këta përbërës zënë vend të rëndësishëm në krijimin e politikave të turizmit dhe andaj përqasja e tyre aktive është me rëndësi parësore të drejtohen te dimensionimi strategjik për zhvillimin e turizmit. Kështu, do të mundësohet edhe këmbimi i dijeve në fushën e arsimit, ngritja e nivelit të kulturës dhe sportit si dhe të veprimtarive që lidhen me veprimin e ndërsjellë të tyre në mënyrë që të jenë pjesë e përparimit të veprimtarive turistike. Turizmi për nga vokacioni dhe natyra e tij përveç komponentëve të tjera e përmban edhe elementin social dhe shëndetësor-rekreativ si dimension të rëndësishëm, ndërsa në domenin e mbrojtjes së fëmijëve mundëson ngritjen e nivelit duke shtuar pjesëmarrjen e kategorive të rrezikuara në këtë veprimtari.

Turizmi paraqet veprimtari rregullative në të cilën legjislacioni bëhet me peshë të rëndësishme sepse, turizmi pra, nuk mund të zhvillohet në mungesën e aktiviteteve të cilat kanë karakter të eliminimit të fenomeneve dhe proceseve negative. Prandaj, inspekcioni si komponent kryesor në Sektorin e inspektimeve ka rëndësi të madhe e cila del si rrjedhojë e nevojës për ekzistimin e mbikëqyrjes dhe vëzhgimit të veprimtarive të turizmit pa të cilat ky i fundit nuk mund të zhvillohet. Shi për këtë është e rëndësishme që të vihet në spikamë roli i inspektimit si element përbërës për turizmin.

Sektori për zhvillim ekonomik vendor në përbërjen e të cilit janë njësia vendore e zhvillimit ekonomik dhe njësia për zhvillim dhe promovim të turizmit që paraqesin element përbërës të turizmit dhe kështu duhet të kenë rol dominues në realizimin e qëllimeve të parapara në planin strategjik. Ky sektor pra vepron si strukturë e cila përfshinë organizimin në suaza

31

komunale. Kështu, ky sektor i artikulon veprimet e të gjitha elementeve përbërëse të turizmit. Ai ka detyrë tʼi mbikëqyr të gjitha aktivitetet që ndërmerren në këtë plan dhe nxit e mbështet hartimin e dokumenteve strategjike, studimeve, planet zhvillimore turistike dhe programet. Këtu fjala është për njërën nga hallkat kryesore në drejtë udhëheqjen e aktiviteteve në fushën e turizmit në komunë.

Në komunë nuk ka Këshill për turizëm si trup këshillëdhënës i cili mund të jep ide për zhvillimin e veprimtarisë. Roli i tij nuk është me domethënie të realizimit por ka domethënie për krijimin e aktiviteteve turistike. Sipas këtij kuptimi, pra, duhet të saktësohet vendi të cilin përveç strukturave komunale e ka edhe sektorin civil për ekonomi. Struktura organizative duhet tʼi dallojë palët e interesuara dhe t’u mundësojë atyre të marrin pjesë në krijimin e politikave të turizmit në komunë.

Suazat e kushteve komunale e përbëjnë strukturën organizative të turizmit dhe veprimtarive hoteliere-restorantore dhe në këtë drejtim rëndësi të veçantë ka përparimi i tyre duke përfshirë edhe palët e interesuara.

3.4 Gjendja e rregullativës normative në Komunën e Tetovës

Sfera e fushës së turizmit në Komunën e Tetovës duhet të harmonizohet në aspektin normativ me zgjidhjet ligjore si dhe me udhërrëfimet e BE-së. Zgjidhjet ligjore paraqesin kornizë për rregullimin e marrëdhënieve të turizmit në të gjitha nivelet. Kjo do të thotë se përcjellja dhe vëzhgimi i akteve normative në nivelin më të lartë ka karakter urdhërues. Ndryshimet e shpeshta ligjore janë të lidhura me nevojat dhe praktikën e dëshmuar në mënyre që Komuna të merr rolin aktiv të vepruesit në domenin e hotelieri-restorantërisë. Aktet ligjore më domethënëse të cilat komuna duhet t’i përcjellë dhe ndaj të cilëve duhet aftësuar me qëllim që të mbërrihet zhvillimi i dëshirueshëm i turizmit janë : ligji për veprimtaritë turistike, ligji për veprimtari hotelieri-restorantëri dhe ligji për taksa për qëndrim të përkohshëm, ligji për auto-kampe, ligji për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore, ligji për mjedisin jetësor, ligji për mbrojtjen e natyrës, ligji për administrimin e mbeturinave, ligji për cilësinë e ajrit të ambientit, ligji për ujërat, ligji për zhvillimin rural dhe ligji për zhvillimin e zonave turistike. Qëllimet kryesore që duan të arrihen me këto ligje janë zhvillimi më i shpejtë i veprimtarive të përmendura, tërheqja e kapitalit vendor dhe të huaj, shtimi i elementit konkurrues dhe rritja e punësimit në sferën e hotelerisë-restorantërisë. Komuna në suaza të përcjelljes të marrëdhënieve normative është në gjendje t’i çojë përpara veprimtarisë në sferat që vijojnë :

− që të sillen ndryshime dhe plotësime në Statutin e komunës dhe në këto baza të harmonizohen me përcaktimet normative nga domeni i turizmit dhe hotelerisë-restorantërisë ;

− që t’i strukturoj shërbimet ose personin përgjegjës në suazat e ZHEV (zhvillimi ekonomik vendor) me specifikime të ingerencave të veçanta në domenin e turizmit ;

32

− të formojë një trup përkatës, d.m.th. Këshill për turizëm në Komunën e Tetovës, në të cilin do të hyjnë përveç strukturave komunale edhe përfaqësues nga bashkësitë e biznesit në domenin e turizmit dhe hotelerisë-restorantërisë pranë Odës Ekonomike të Maqedonisë veri-perëndimore, Qendra për zhvillim të regjionit malor të Pollogut, institucionet e arsimit të lartë dhe të mesëm dhe sektori civil.

− formimi i qendrës informative të turizmit (QIT)

− sjellja e vendimit për pjesëmarrje në aktivitetet e sistemit grumbullues nga domeni i turizmit dhe nxitja e formës së pjesëmarrjes së partneritetit privat-publik

− sjellja e vendimeve me të cilat do të sugjeroj marrëdhënie kreative në organizimin dhe planifikimin e turizmit në nivel të shtetit, inicim i bashkëpunimit ndërkomunal dhe ndërajonal në domenin e turizmit

− sjellja e vendimeve për pjesëmarrje në projekte ndërkombëtare bilaterale dhe multilaterale, në domenin e turizmit në funksion të zhvillimit të turizmit në komunë

SWOT ANALIZA E STRUKTURËS ORGANIZATIVE DHE RREGULLATIVËS NORMATIVE NË KOMUNËN E TETOVËS

FUQITË DOBËSITË MUNDËSITË RREZIQET

−Interesimi i lartë te kryetari i komunës dhe palët e interesuara për zhvillimin e turizmit në komunë

−Struktura organizative e vërtetuar në komunë nën sektorët në të cilët zë vend turizmi

−Strukturimi jo i plotë i dokumenteve me karakter planifikues dhe strategjik

−Qasja e pjesshme në planifikimin e zhvillimit e turizmit

−Kooperimi i dobët i palëve të interesuara në domenin e turizmit

−Hartimi i dokumenteve për zhvillimin e komunës në domenin e turizmit

−Anëtarësimi në asociacionet në domenin e turizmit

−Formimi i trupit përkatës për mbështetje të turizmit në domene të ndryshme

−Jo harmonizimi i dokumenteve strategjike në bazën vertikale në nivel të shtetit

−Sektori për zhvillim ekonomik vendor me njësinë për zhvillim dhe promovim të turizmit

−Njësia ndarëse për drejtime dhe aktivitete të ndryshme zhvillimore në turizëm

−Sistematizimi dhe ndjekja e vizitueshmërisë, qëndrimit dhe harxhimit turistik

−Përparimi i njësisë së turizmit përmes sistematizimit të aktiviteteve punuese

−Mbështetja financiare

−Sjellja e vendimeve strategjike në sferën e turizmit dhe hotelieri-restorantëri

−Evidentimi jo i plotë i realizuar dhe kategorizimi i njësive për vendosje

−Hartimi i Regjistrit të shërbim dhënësve dhe rrjetë lidhja e tyre

−Mosharmonizimi i mjaftueshëm me standardizimin për cilësinë e shërbimeve në planin ndërkombëtar

−Dokumentacioni i sjellë i planifikimit hapësinor (planet

−Realizimi jo i plotë i vendimeve të parapara

−Sigurimi infrastrukturës për realizimin e kushteve të lokacioneve

−Dukuritë e ndërtimeve të egra

33

hapësinore PUGJ, PUD)

−Kushte të volitshme për zhvillimin e turizmit të bazuar në subvencione në kredi dhe huazime, beneficione dhe lehtësime në taksëpagesa

−Shfrytëzimi i pamjaftueshëm i lehtësimeve për zhvillimin e turizmit

−Informimi dhe përgatitja e pamjaftueshme për shfrytëzimin e fondeve

−Organizimi i fushatave dhe tribunave për subjektet e interesuara për dobitë për shfrytëzimin e lehtësimeve për zhvillim të turizmit

−Shfrytëzimi i programeve të reja zhvillimore nga Qeveria dhe donatorët ndërkombëtarë

−Kufizimi i fondeve

−Përqasje aktive ndaj partneritetit privato-publik(PPP)

−Ndërmarrësi e dobët ndaj PPP-së nga ana e palëve të interesuara

−Fushatat e sforcuara për përfitimet nga PPP-ja dhe shpallja e ftesave

−Identifikimi i mundshëm i ngjarjeve të paparashikuara

−Gatishmëria e hapur e komunës për projekte ndërkomunale dhe ndërkombëtare për zhvillimin e turizmit

−Mungesa e planit pët pjesëmarrje në projekte ndërkomunale dhe ndërkombëtare për zhvillimin e turizmit

−Shfrytëzimi i mjeteve nga IPARD, IPA, Qendrës për zhvillim regjional të regjionit të planifikuar të Pollogut, dhe fondeve të tjera

−Shfrytëzimi jo adekuat i mjeteve të fituara përmes programeve për mbështetje të zhvillimit turistik

3.5 Gjendja që ka të bëjë me instrumentet për nxitjen e zhvillimit

Me qëllim që të zmadhohet rritja e përgjithshme e realizimeve tërësore në turizmin e komunës së Tetovës, janë aktivizuar numër shumë i madh i mekanizmave dhe masave të tjera të cilat kanë ndikim pozitiv në këtë sferë. Këto mekanizma janë ndërmarrë në nivel shtetëror dhe në këtë mjedis zbatohen me sukses. Njëra ndër masat e suksesshme e cila përdoret në funksion të përparimit të turizmit është subvencionimi i organizimit të huaj i qarkullimit turistik. Kjo masë u përket subvencionimeve për një pjesë të harxhimeve për paket-aranzhimet e mysafirëve të huaj me më së paku tri bujtje të realizuara në të gjitha kapacitet për akomodim në shtet dhe në atë kontekst edhe në komuna ku në nivel profesional ofrohen shërbime hoteliere-restorantore. Ky subvencionim nuk është i zbatueshëm për shërbimdhënësit e vendosjes private të cilët nuk e kanë lajmëruar ushtrimin e veprimtarisë turistike dhe nuk kanë bërë kategorizimin e saj. Subvencionimi, bëhet, edhe për organizimin e realizuar të transportit turistik ajror, rrugor, dhe hekurudhor gjatë vitit si dhe për udhëtimet qarkore, apo siç njihen si udhëtime kryqetërthorr, ashtu që komuna e Tetovës është e kyçur në këto shëtitjeve.

Me këtë rast duhet të thuhet se kjo masë ka pasur ndikim të madh në shtimin e nurit të vizitave të kryera nga ana e vizitorëve të huaj si dhe në pjesëmarrjen e tyre në bujtjet e realizuara. Vetë kjo masë ka bërë që të rritet numri i turistëve në rastin konkret të turistëve nga Turqia, Shqipëria, Bullgaria dhe nga Republika e Kosovës.

Në tërësinë e instrumenteve dhe masave që janë në dispozicion për vepruesit e interesuar nga domeni i turizmit në komunë bëjnë pjesë edhe kreditë dhe huazimet që i ka siguruar

34

Qeveria e Republikës së Maqedonisë për ndërtimin e kapaciteteve për akomodim me kamata relativisht të ulëta me grejs-period të siguruar disa vjeçar për kthimin e tyre. Shfrytëzimi i këtyre mundësive është relativisht modest megjithatë paraqet një potencial që mund të zhvillohet. Komuna e Tetovës në këtë drejtim është në gjendje të ndërmjetësoj dhe të bëhet pjesëmarrës aktiv gjatë veprimit për shfrytëzimin e mjeteve që janë në dispozicion të Republikës së Maqedonisë si mjete të mundshme financiare. Këto fonde kanë forma të ndryshme dhe u përkasin donatorëve të ndryshëm. Masat dhe grantet më të popullarizuar janë ato nga IPA programet, por po ashtu nivel të lartë mundësish japin edhe donacionet e Kombeve të bashkuara si për shembull UNDP, pastaj grantet e shteteve ambasadat e të cilave janë aktive në Republikën e Maqedonisë, të Bankës botërore dhe ka të institucioneve të tjera financiare.

Ndërsa, kur është fjala për zhvillimin e turizmit rural, në dispozicion janë fondet vendore (përmes Ministrisë së bujqësisë, pylltarisë dhe ujërave), siç janë mjetet nga IPARD programi. Arsye kryesore për shfrytëzimin aq të vogël të mjeteve nga këto linja, është stërvitja e pamjaftueshme, ndërsa kur flasim për IPARD Programin, duhet të përmendet edhe elementi i ndërlikuar i dokumenteve të duhura përcjellëse.

Faktor kufizues për këtë janë mungesa e dokumenteve të planifikimit urbanistik për vendet e pabanuara, shërbimi i shtrenjtë i përgatitjes së ndryshimit të dokumentacionit të planit, dëshmitë për të drejtën pronësore, e drejta për hipotekën e objekteve dhe të ngjashme. Nga ana tjetër, megjithatë duhet të përmendet se te popullata vendore ka iniciativa për ngritjen e kapaciteteve akomoduese si dhe për përmbajtje të tjera që mund të ndikojnë në zhvillimin e ekonomisë rurale.

Ky sektor në komunë nuk është i zhvilluar sa duhet meqë ka një hapësirë të çelë e të hapur për të vepruar. Komuna ndërmerr iniciativë për aktivitete trajnimi dhe ndihmon gjatë aplikimeve për të cilat nuk janë shfrytëzuar sa duhet mundësitë në drejtim të zhvillimit të turizmit. Një linjë e përhershme e shtimit të interesimit është i pranishëm edhe te Programet e bashkëpunimit ndërkufitar me Shqipërinë fqinje dhe me Kosovën, ku përfshihen masat për përmirësimin e klimës së përgjithshme për bashkëpunim në sektorin e turizmit, përmes iniciativave "të zbutura" siç janë: aktivitetet promovuese me botimin e materialeve, zhvillimin e dokumentacioneve të patjetërsueshme, aftësimet dhe ushtrimet e specializuara, shënjimi i pistave për këmbësorë dhe pistave për biçikleta, hartë vëniet e viseve dhe lokaliteteve, ndërtimit të shtëpive përkujtimore dhe të ngjashme. Më së shpeshti si paraqitës-konkurrues dhe shfrytëzues të mjeteve paraqiten shoqatat qytetare nga sektori civil të cilat edhe lozin rol të rëndësishëm për ndërmarrjet e veta pozitive drejtë shkëmbimeve të përvojave dhe bashkëpunimeve me organizata të ngjashme nga të dyja vendet fqinje.

35

3.6. Resurset receptive (pritëse)

Resurset apo burimet pranuese paraqesin një ndër faktorët më domethënës në zhvillimin e turizmit. Këto burime me vlerat e tyre mundësojnë qëndrim më të volitshëm të turistëve gjatë vizitave të tyre. Në këtë grup bëjnë pjesë kapacitetet për akomodim me vëllimin dhe strukturën e tyre, apo thënë më mirë, me cilësinë e shërbimeve, pastaj hapësira e mirë rregulluar në funksion të vizitës dhe qëndrimit turistik, pajisja me elemente përmbajtjesore të cilët janë në këtë funksion, pranueshmëria e turistëve nga ana e shërbim-dhënësve dhe popullsisë pranuese dhe hapja e regjionit ndaj informatikës si faktor i cili mundëson shfrytëzimin e lirshëm e të lehtë të resurseve pranuese dhe promovimi i potencialeve turistike që i kanë.

3.6.1 Kapacitetet për akomodim

Kapacitetet për akomodim në këto suaza të faktorëve pranues janë shumë të rëndësishëm sepse këto sipas vëllimit janë përcaktues i mundësisë për tʼi pranuar turistët, ndërsa sipas cilësive të shërbimeve mundësojnë përzgjedhje të paraqitjes në tregun turistik me çka klientët turistikë kur kanë përpara këto shërbime janë në gjendje që tʼi joshin e kënaqin kërkesat e tyre.

Kapacitetet për akomodim në turizëm kanë domethënie të dyfishtë. Nga njëra anë ato janë faktorët pranues më domethënës për zhvillimin e turizmit kurse në anën tjetër janë tregues apo paraqitës i nivelit zhvillimor.

Komuna e Tetovës shquhet si karakteristike me pjesëmarrjen relativisht të lartë për njësi vendosjeje në suazat planit regjional të Pollogut. Analiza e të dhënave për kapacitetet akomoduese ka të bëjë me objektet hoteliere-restorantore dhe shtretërit me vëllimin e tyre si dhe qasja në to dhe në fund pjesëmarrja e komunës në strukturën e Republikës së Maqedonisë. Kjo strukturë është paraqitur në vështrimin tabela nr.4:

Tabela nr.4- Vëllimi i kapaciteteve për akomodim i shprehur përmes numrit të shtretërve dhe të dhomave

Numri i objekteve për

akomodim

Pjesëmarrja në RM

shprehur në %

Numri i

dhomave

Pjesëmarrja në RM

shprehur në %

Numrii

shtretërve

Pjesëmarrja në RM shprehur

në %

Tetovë 19 3,91 394 2,42 989 2,19

Burimi: Regjistrimi i hotelieri-restorantorisë, 2008, Enti shtetëror i statistikës të RM

Sipas regjistrimit të fundit të njësive për akomodim hoteliere-restorantore në Republikën e Maqedonisë në komunën e Tetovës janë vërtetuar të dhënat prej 19 objektesh për akomodim. Bëhet fjalë për vëllim modest sepse pjesëmarrja është me vetëm se 3,91% të komunës. Numri i dhomave është është 394 ose pjesëmarrje me vetëm se 2,42%, kurse numri i shtretërve është 989 ose pjesëmarrje prej 2,19 %. Që të mund këto të dhëna të

36

krahasohen me ato të komunave të tjera në planin regjional të Pollogut, për të cilat është kryer evidentimi, ne u përcaktuam për analizë e cila i trajton parametrat e dhënë në tabelën nr. 5 dhe grafiket 1, 2 dhe 3:

Tabela nr. 5- kapacitetet për akomodim, nëpër komunaN

umri

i ob

jekt

eve

hote

liere

Pjes

ëmar

rja n

ë RM

shpr

ehur

në

%

Pjes

ëmar

rja n

ë re

gjio

n në

%

Num

ri i

dhom

ave

Pjes

ëmar

rja n

ë RM

shpr

ehur

në

%

Pjes

ëmar

rja n

ë re

gjio

n sh

preh

ur n

ë %

Num

ri i

shtr

etër

ve

Pjes

ëmar

rja n

ë RM

shpr

ehur

në

%

Pjes

ëmar

rja n

ë re

gjio

n në

%

Bogovina 2 0,41 3,45 17 0,1 1,5 26 0,06 0,79

Gostivari 9 1,85 15,5 116 0,71 10,17 205 0,45 6,23

Zhelina 1 0,21 3,72 8 0,05 0,7 16 0,04 0,49Mavrova dhe Rostusha 27 5,56 46,55 606 3,72 53,11 2054 4,55 62,43

Tetova 19 3,91 32,76 394 2,42 34,53 989 2,19 30,06Regjioni i planifikuar i Pollogut

58 11,93 100 11,41 4,4 100 3290 4,76 100

Republika e Maqedonisë 486 100 - 25952 100 - 69097 100 -

Burimi: Regjistrimi i hotelieri-restorantorisë, viti 2008, Enti shtetëror i statistikës të RM - së

Grafiku nr. 1 – Pasqyra e shprehur në përqindje e numrit të objekteve hoteliere-restorantore nëpër komunat e planit regjional të Pollogut dhe në Republikën e Maqedonisë

37

Grafiku nr. 2 – Përqasje e shprehur në përqindje e numrit të dhomave për vendosje nëpër komunat e planit regjional të Pollogut dhe në Republikën e Maqedonisë

Grafiku nr. 3 – Përqasje e shprehur në përqindje e numrit të shtretërve nëpër komunat e planit regjional të Pollogut dhe në Republikën e Maqedonisë

Nga vështrimi tabelar nr. 5 dhe grafikëve nr. 1, 2 dhe 3 shihet se Komuna e Tetovës renditet në vendin e dytë sipas numrit te objekteve hoteliere-restorantore në planin regjional të Pollogut. Kjo, pra, komuna e Tetovës ka numër më të madh të objekteve hoteliere-restorantore krahasuar me Gostivarin, Bogovinën dhe Zhelinën, ndërsa mbetet pas Mavrovës dhe Rostushës. Numër më të madh të kapaciteteve për akomodim ka komuna e Mavrovës dhe ajo e Rostushës që kanë 27, sosh. Kjo në RM merr pjesë me 5,56 %, ndërsa Tetova ka 19 objekte, apo 3,91%. Pas Mavrovës dhe Rostushës Komuna e Tetovës mbetet prapa edhe kur është fjala për dhoma (606 ose 3,725) dhe numri i shtretërve (2054 ose 4,55%). Kjo pozitë që e ka Tetova është në disharmoni e shpërpjesëtim me potencialet poseduese e tërheqëse, prandaj të drejton te krijimi i qasjes strategjike i cili do të mundësoj balancim të këtij çekuilibri dhe përmirësim të dukshëm të këtyre marrëdhënieve. Tetova, në këtë drejtim, duhet të ketë rol udhëheqës në regjion.

Në komunë duhet të strukturohet vendosja hoteliere në nivelin më të lartë sepse kjo mungon në ofertën turistike, duhet të përparohet duke u shtuar vendosjet në motel-vendosje dhe veçmas të shquhen caktimi lokacioneve të kampim-aktiviteteve dhe të aktiviteteve të tjera në hapësira të çeltë.

38

3.6.2 Kapacitetet për shërbime në haje dhe pije

Kapacitetet për shërbime në haje dhe pije janë interpretuar sipas Regjistrimit të objekteve në hotelieri-restorantëri të kryer në vitin 2008, dhe ky regjistrim është regjistrimi i fundit i realizuar.

Tabela nr. 6 - Kapacitetet në hotelieri-restorantëri, sipas komunave në regjionin e planifikuar në Pollog në bazë te Regjistrimit në hotelieri në vitin 2008.

Numri i objekteve hoteliere

Pjesëmarrja në RM shprehur në %

Numri i karrige-ulëseve

Pjesëmarrja në RM shprehur në

%Bogovina 151 3,19 5577 2,9Bërvenica 29 0,61 924 0,48Vrapçisht 107 2,26 1267 0,66Gostivari 244 5,15 11235 5,84Zhelina 73 1,54 2564 1,33Jugonovca 25 0,53 1154 0,6Mavrova dhe Rostusha 29 0,61 891 0,46Tearca 34 0,72 1578 0,82Tetova 412 8,69 12379 6,43Burimi: Regjistrimi i objekteve në hotelieri-retsorantëri viti 2008, ESHS- i RM-së

Nga paraqitja tabelare nr.6 vihet re se numri i objekteve hoteliere-restorantore në Komunën e Tetovës është 412 sosh e që paraqet pjesëmarrje prej 8,69% të kësaj strukture të Republikës së Maqedonisë. Numri i karrige-ulëseve në objektet hoteliere-restorantore është 12.379 që shprehur në përqindje paraqet pjesëmarrje me 6,43%. Në krahasim me komunat tjera në regjionin e Pollogut Tetova ka numër më të madh të objekteve hoteliere-restorantore dhe kapacitete më të mëdha sipas numrit të karrige-ulëseve. Edhe pjesëmarrja e komunës sipas këtyre parametra në republikën e Maqedonisë është më e madhja. Tërë kjo i detyrohet suprastrukturës urbane të saj. Pas Tetovës ngec madje edhe Komuna e Mavrovës dhe e Rostushës e cila megjithatë realizon qarkullim turistik më të lartë në regjionin e planifikuar në Pollog. Gjendje të ngjashme kanë edhe komunat tjera. Ato, pra komunat tjera, me përjashtim të Gostivarit dukshëm ngecin pas Tetovës edhe sipas numrit të objekteve hoteliere-restorantore edhe sipas numrit të karrige-ulëseve.

3.6.3 Rregullimi komunal dhe përgatitja infrastrukturore në funksion të zhvillimit turistik në komunën e Tetovës

Rregullimi komunal dhe përgatitja infrastrukturore që i përfshinë ujëfurnizimin, mbledhjen dhe pastrimin e ujërave të zeza, si dhe caktimi i vendeve për lënie-ruajtjen e mbeturinave të forta e që janë në varësi të drejtpërdrejt me karakterin e mjedisit jetësor e tërë kjo në funksion të zhvillimit të turizmit në komunë., Me një fjalë, pa këto komponentë të mbrojtjes së mjedisit jetësor, thjeshtë nuk ka zhvillim të turizmit. Në këtë drejtim, duhet patjetër të parashikohen gjendjet e këtyre domeneve.

39

Furnizimi me ujë dhe turizmi

Ujëfurnizimi paraqet faktorin themelor të standardit jetësor të qytetarëve që nënkupton se ai, pra ujëfurnizimi, reflektohet si në nivelin e cilësisë së jetës që e kanë popullata pranuese po ashtu edhe ajo që është vizitore në këto vise. Kjo është baza kryesore për përtëritjen dhe ringjalljen e mjediseve rurale, kuptohet përmes mundësive që i ofron zhvillimi turistik, Po ashtu, përfitim i rëndësishëm nga ujëfurnizimi paraqitet edhe fakti që dihit se uji është burim pranues themelor i cili heq në anën e pranueshmërisë së turistëve te viset dhe objektet turistike.

Komuna e Tetovës është e pranishme në projektin i cili përfshinë hartimin e studim-projekteve siç është Draft programi për ujëfurnizim, ujësjellja, dhe ujëmbledhja e pastrimi i ujërave të zeza urbane për Aglomeracionin Tetova. Sipas këtij studim-projekti në vitin 2014, vetëm popullata e Tetovës, Reçicës se Vogël dhe Falishtit është e lidhur qind për qind në rrjetin e ujësjellësit. Kjo do të thotë se vendbanimet tjera nuk janë pjesë e këtij sistemi. Për vitin 2021 këtu parashihen që edhe Reçica e Madhe, Pallçishti i Poshtëm, Porroi dhe Xhepçishti, të lidhen në këtë sistem. Zhvillimi i turizmit, veçmas ky i viseve rurale nënkupton lidhjen sa më të madhe të mundshme në sistemit e ujësjelljes. Me faktin se qëllimi i zhvillimit të turizmit, sidomos në kontekst të zhvillimit të barabartë është i drejtuar kah mjediset rurale, kjo mund të nxjerrë probleme jo vetëm me ujëfurnizimin si resurs më peshë ekzistenciale, por edhe si resurs për shfrytëzimin e potencialeve të tjera në funksion të zhvillimit të turizmit. Furnizimi me ujë mund të bëhet pengesë serioze në vlerësimin e potencialeve turistike që janë të shpërndarë në regjion. Rrjeti i vjetruar i ujësjellësit dhe mirëmbajtja e përhershme dhe e vazhdueshme e cilësisë së ujit, po ashtu mund të jetë komponentë e rrezikshme për zhvillimin e turizmit. Veçanërisht e rëndësishme është sigurimi me ujëfurnizim i lokaliteteve dhe objekteve të ndërtuara rishtas e të cilat janë në pajtueshmëri me zgjidhjet urbanistike në sferën e ndërtimin hotelier-restorantor.

Ujerat e zeza si faktor për mbrojtjen e mjedisit në funksion të zhvillimit të turizmit

Ujëmbledhja dhe pastrimi i ujërave të zeza duhet të merret si element përbërës i ujëfurnizimit. Kjo gjë mundëson që të realizohet vendimi se uji i ripërgatitur si pjesë e mjedisit gjendet në funksion të drejtpërdrejt për zhvillimin e turizmit. Meqë, siç dihet, ujëmbledhja dhe pastrimi i ujrave është problem i vetë furnizimit me ujë.

Furnizimi me ujë, pa ujëmbledhje dhe pastrim të ujërave të zeza, ndikon negativisht në vetë mjedisin dhe në shëndetin e banorëve, ndërsa ndjeshmëria e turistëve për këtë çështje mund të bëhet faktor më i rëndësishëm që kufizon ardhjet dhe vizitat. Për këtë shkak, mendojmë se para se tʼi qasemi cilit do vlerësimi të hapësirës për turizmin, ripërtëritje, rindërtimit dhe rigjallërimit të fenomeneve dhe raporteve të tjera në Komunën e Tetovës që do kishin qenë në funksion të shtimit të vizitave si dhe të shfrytëzimit maksimal të resurseve, duhet patjetër, tʼu përqasemi e të ballafaqohemi me procese të cilat do të

40

sigurojnë kushte optimale për qëndrim dhe për përparimin e kujdesit të shëndetit të banorëve dhe vizitorëve-mysafirë në viset dhe objektet për turizëm.

Gjendja faktike tregon se përqindja e shfrytëzueseve të ujit që janë të lidhur me rrjetin e kanalizimit mbërrin deri 73,96 %. Parashihet që përmirësimet të bëhen në tri faza edhe atë si: Përparësia 1, Përparësia 2 dhe Përparësia 3. Këto parashikime i përmbajnë këto nivele përfshirjesh:

96,45 % pas përfundimit të Përparësisë 1. Kjo është masë investuese (ndërtimi i rrjetit të ri të kanalizimit për lidhje të qindpërqindtë të popullsisë të Reçicës së Madhe, Pallçishit të Poshtëm, Porroit, Xhepçishtit dhe Falishtit, pjesën e mbetur prej 30 % të popullsisë së Reçicës së Vogël si dhe kolektori kryesor, Auzi për Pastrimin e Ujërave të Zeza-APUZ).

100 % pas përfundimit të masave investuese Përparësia 2 (ndërtimi i rrjetit të ri të kanalizimit për lidhje të qindpërqindtë të popullsisë të Kamjanit, Siniçanit, Bogovinës, Pirokut, Sellarcës së Epërme, Bërvenicës, Sellarcës së Poshtme, Çellopekut, Miletinës dhe lidhjes me kolektorin kryesor, APUZ).

100 % pas përfundimit të Përparësisë 3. Kjo paraqet masë investuese (ndërtimi i rrjetit të ri të kanalizimit për lidhje të qindpërqindtë të popullsisë së Zhelinës, Strimnicës, Pallaticës, Treboshit dhe lidhjes me kolektorin kryesor, APUZ).

Sipas kësaj që u tha më lartë, duket qartë se nuk ekziston përmirësimi i tërësishëm, por se po ashtu është e qartë që është hartuar projekt dokumentacioni që ka karakter strategjik për përmirësimin i cili do të mundësoj shfrytëzim optimal të kapaciteteve për turizëm sipas këtij shpjegimi.

Përmirësimi / rehabilitimi i mbetjeve të forta

Mbetjet e forta paraqesin njërin prej faktorëve që nuk dalin përjashta kornizave të problemeve të mëdha të cilët paraqiten kur është fjala për zhvillimin e turizmit. grumbullimi i këtillë ka domethënie të shumëfishtë. E para, se turistët si vizitorë mund të zmbrapsen nëse, gjithandej, shohin mbetje të forta. E dyta, shumë është me rëndësi kur prezenca e mbetjeve të forta ka mungesa sanitare dhe kur fsheh rreziqe për shëndetin e vizitorëve dhe të shërbim-dhënësve. Dhe e treta, që është shumë e rëndësishme, është ajo që dihet se mosprania apo mospasja e mbetjeve të forta paraqet raport pozitiv kundrejt vlerave turistike.

Analiza e gjendjes tregon se pikërisht mbetjet e forta paraqesin një ndër problemet më të mëdha për të cilat interesohen para së gjithash banorët e komunës dhe atë në kontekst të përdorimit të hapësirës por edhe vetë palët e interesuara për turizëm. Janë regjistruar edhe dukuri të deponive të egra si dhe dukuri kur mbetjet hidhen ku mbërrihet në korniza të pakontrolluara. Për këtë shkak, paraqitet domosdoshmëria e përmirësimit e rehabilitimit të

41

cilin do ta udhëheq komuna në mënyrë që deponia të mos bëhet kokëçarje për zhvillimin e turizmit. Për këtë Komuna gjen, fatbardhësisht, zgjidhje.

Mbetje-hedhurinat e mbledhura nga Komuna e Tetovës lihen në deponinë “Rusino” e kjo deponi nuk i plotëson standardet dhe e cila gjendet në afërsi të qytetit të Gostivarit. Deponia në Rusino përdoret për tubimin e mbetje-hedhurinave nga të gjitha komunat e regjionit të Pollogut përveç Komunës së Gostivarit. Deponia është ngritur e ndërtuar në humnerën e mihjes së dheut argjilor. Komuna parasheh përmirësim dhe rehabilitim të deponisë “Rusino” në funksion të administrimit të mbarë me mbetjet e forta andaj kjo gjë do të mundësoj që turizmi tʼi shmang këtë shqetësime. Sipas planit nacional është paraparë vënia e kushteve themelore sanitare-teknike për grumbullim e lënie të sigurt të mbetjeve. Meqë nuk ka reciklim të mbetjeve komuna bën përpjekje që të pranohet edhe program i cili do të kishte qenë në funksion të një qasjeje të këtillë strategjike. Përzgjedhja dhe seleksionimi i mbetjeve me ndihmën e shtimit të shportave mbledhëse për deponim dhe kanave me karakter ekologjik me përdorime të llojeve të ndryshme (letër, qelq, etj.) paraqet komponent të domosdoshëm. Kështu, kjo ndarje duhet të jetë e qartë, e dukshme në hapësirë dhe nuk lejohet që viset dhe lokalitete për turizëm të mos e kenë këtë përgatitje me kaq rëndësi për zhvillimin e turizmit.

Tualetet publike

Zhvillimi i turizmit në lokalitete dhe objekte të veçuara kërkon edhe tualete publike. Një numër i konsiderueshëm i lokaliteteve atraktive përballet me problemin e kësaj sfere. Në komunë nuk ka një studim të veçantë i cili merret me shqyrtimin e higjienës në hapësirë në bazë të shfrytëzimit turistik. Po ashtu është evidente se në komunë gjatë kohë është i ngritur problemi në fjalë dhe paraqitet si nevojë imanente për zgjidhje, janë caktuar lokacione, kapacitetet e nevojshme dhe cilësia e tualeteve publike si dhe sanimi i përmbajtjes infrastrukturore.

Pajisjet urbane komunale

Gjatë planifikimit të zhvillimit të turizmit në komunë, respektivisht gjatë valorizimit turistik të hapësirës, është e domosdoshme të kihet kujdes për furnizimin dhe rregullimin. Në komunë nuk ka dokument me të cilin do të krijoheshin zgjidhje konkrete për rregullim dhe furnizim, që do të siguronin funksionimin e llojeve të caktuar të turizmit. Pajisja duhet të jetë në lidhshmëri me diferencimin e produkteve turistike. Gjithashtu nuk është miratuar akt me të cilin do të implementohej qëndrimi për furnizim dhe dizajnim të sipërfaqeve publike, siç janë parqet, fushat e lojërave, qendrat e qytetit dhe objekte me rëndësi të veçantë turistike (pikë vëzhgime, shëtitore, qendra prezantimi etj.), të furnizohen me elemente që do të mundësojnë qëndrim të sigurt e të qetë si dhe aktivitete përkatëse.

42

Mungesa e pajisjeve precize të përcaktuara në objekte të pushimit, lojërave shoqërore, siguria shëndetësore – rekreative, pajisja e vëzhgimit të ambientit për rreth dhe objekte për huazim të rekuizitave, pajisje për shpëtuesit dhe renxherët e ambienteve malore të malit Sharr. Analiza ka dëshmuar se një numër i madh i këtyre elementeve përmbajtjesore të domosdoshme në ambientet turistike mungojnë apo janë të dimensionuar në mënyrë jo përkatëse.

SWOT – ANALIZË E BURIMEVE RECEPTIVE

FUQITË DOBËSITË MUNDËSITË RREZIQET

−ekzistimi i kapaciteteve të ndërtuara akomoduese

−vëllimi modest i kapaciteteve akomoduese

−Rritje e cilësisë së shërbimeve nëpërmjet zbatimit të standardeve ndërkombëtare

−aplikimi i ekostandardeve−sigurimi i kushteve për

ndërtimin e kapaciteteve akomoduese

−mungesa e përfshirjes në rrjetin zinxhiror të hoteleve dhe restoranteve ndërkombëtare

− përfaqësimi i kapaciteteve të ushqimit dhe pijeve

−përfshirje e pamjaftueshme e kuzhinës tradicionale në ofertë

−oferta diverzive gastronomike

−infrastruktura −ndërrueshmëri e pamjaftueshme e sistemeve të furnizimit me ujë dhe sanimit të ujërave të zeza në mjediset rurale dhe lokalitetet turistike

−realizimi i plotë i strategjisë së paraparë

−mjete investuese të limituara

−rregullimi dhe furnizimi komunal

−mungesa e qendrës për riciklimin dhe sanimin e mbeturinave

−problemi me mbetjet e forta

−mungesa e zgjidhjeve konkrete për furnizim dhe rregullim që do të sigurojnë funksionimin e llojeve të caktuara të turizmit

−përpunimi i studimit të fizibilitetit për menaxhimin e mbetjeve

−përpunimi i studimit të fizibilitetit për dizajnimin dhe furnizimin e sipërfaqeve publike tek lokalitetet turistike

−probleme ndërkomunale për integrime në menaxhimin me mbetjet

4. BURRIMET NJERËZORE DHE MBËSHTETJA SOCIALE E TURIZMIT

43

Turizmi në komunën e Tetovës si potencial i dukshëm zhvillimor duhet të mbështetet tek burimet njerëzore dhe përkrahja sociale. Kjo buron që këtu sepse aktivitetet kreative të turizmit, zhvillimin i proceseve punuese në masë të madhe nuk mund të realizohen pa pjesëmarrjen e aftësive, afiniteteve dhe shkathtësive njerëzore. Veçmas është e rëndësishme të konstatohet se turizmi hap ambiente punësimi dhe mbi këtë bazë shfaqet si kategori funksionale, ekonomike dhe sociale. Duke pasur parasysh se turizmi paraqet veprimtari specifike tek i cili ekziston një komunikim dinamik ndërmjet ofruesve të shërbimeve dhe shfrytëzuesve të tyre, lidhshmëria e tyre e ndërsjellë dhe sinergjia, komponentë sociale ka një rëndësi thelbësore. Prandaj, burimet njerëzore në komunë duhet të vihen në kontestin e përkrahjes sociale të turizmit. Pa mbështetje sociale turizmi do të ishte një veprimtari me mungesë të zhvillimit optimal.

4.1. Burimet njerëzore

Tetova është komuna që në fushën e turizmit dhe hotelerisë ka nevojë për angazhimin së fuqisë punëtore profesionale në të gjitha drejtimet dhe nivelet. Ekzistimi i burimeve përkatëse njerëzore është imperativ për ofertën cilësore turistike. Nuk mjafton vetëm të disponohet me vlera natyrore e kulturore turistike por duhet të ketë edhe profesionistë që do kenë mundësi ato t’i plasojnë në mënyrë përkatëse, kurse në fushën e hotelerisë t’i manifestojnë vlerat e tyre kulturore dhe profesionale. Në komunë si karakteristikë pozitive mund të merret funksionimi i arsimimit të mesëm dhe sipëror në këtë fushë. Mbi bazën e interesit që ekziston për regjistrimin në drejtime përkatëse profesionale, mund të konstatohet se bëhet fjalë për një përkushtim të gjeneratave të reja për marrëdhënie aktive ndaj këtyre profesioneve.

Institucionet e arsimimit sipëror në Tetovë arsimojnë kuadër kompetent. Në fakultetin ekonomik të Universitetit shtetëror funksionon edhe drejtimi i turizmit, duke mundësuar shkollimin e kuadrove të niveleve më të larta. Kuadrot mund të kyçen në proceset e punës në fushën e ekonomisë, drejtësisë dhe administrimit të biznesit, drejtime këto të pranishme jo vetëm në universitetin shtetëror por edhe në Universitetin e Evropës juglindore.

Në kuadër të shkollës së mesme komunale “Mosha Pijade” funksionon drejtimi katërvjeçar hotelier – turistik me profil të arsimuar të teknikëve hotelier – turistik. Këto kuadro janë të përgatitur që menjëherë pas përfundimit të shkollimit të kyçen në proceset punuese apo ta vazhdojnë shkollimin e tyre sipëror.

Ekziston një vlerësim i përgjithshëm se ka bazë solide për prodhimin e kuadrove profesionistë që mund t’i përgjigjen sfidave bashkëkohore të zhvillimit të turizmit dhe hotelerisë në komunën e Tetovës. Favore nga këto potenciale ka jo vetëm sektori real por edhe arsimimi dhe kultura sepse ata mund të kyçen në aktivitete që lidhen me transferimin e përvojave dhe diturive të kuadrove që nuk janë të këtij profili arsimor.

44

Është evidente nevoja e pasurimit plotësues të diturive arsimore të fituara nëpërmjet programeve të ndryshme të trajnimit, stërvitjeve dhe tribunave. Këto aktivitete arsimore jo formale kanë të bëjnë si me kuadrin e ngushtë profesionistë në formë të mësimit të përjetshëm, ashtu edhe me kuadro që duhet t’i marrin dituritë e para në këtë fushë.

Arsimimi jo formal ka të bëjë vetëm me shërbime servisimi po ashtu edhe me menaxhim turistik dhe cilësor të të punësuarve në agjencitë turistike.

Në komunë është shprehur mungesa e animuesve turistikë që i njohin mirë mundësitë për marrëdhënie kreative të turistëve në kuadër të produkteve turistike si në planin e hotelerisë ashtu edhe në qëndrimin në ambient të hapur në komunën Tetovës si destinim turistik.

Për të pasur mundësi të caktohet vendi i punësimit në sektorin hotelier-turistik në komunën e Tetovës, në Rajonin planifikues dhe marrëdhënie të ndërsjella të komunave në këtë kuadër, është bërë një analizë krahasuese që është shfaqur në tabelën nr.7:

Tabela nr. 7 – Numri i të punësuarve në kapacitetet hoteliere në Rajonin planifikues të Pollogut

Burimi: Enti

Statistikor shtetëror, www . stat . gov . mk

Grafiku nr. 4 – Raporti në përqindje i numrit të të punësuarve në kapacitetet hoteliere në rajonin planifikues të Pollogut

45

TË PUNËSUAR NË HOTELIERI, SIPAS KOMUNAVE, SIPAS REGJISTRIMIT TË HOTELERISË, 2008

HAPËSIRANUMRI I TË

PUNËSUARVE

PJESËMARRJA

NË RAJON ( %)

Bogovinjë 254 9,50Bërvenicë 56 2,09Vrapçisht 227 8,49Gostivar 635 23,75

Zhelinë 227 8,49Jegunovcë 46 1,72Mavrovë dhe Rostushë 44 1,64Tearcë 75 2,80Tetovë 1.109 41,48Gjithsej 2.673 100,00

Nga pasqyra tabelare nr. 7 dhe grafiku nr. 4 mund të vërehet se Tetova ka rol prirës sipas punësimit në sektorin hotelier turistik në rajonin e Pollogut. Numri i përgjithshëm i të punësuarve sipas regjistrimit të vitit 1908 është 1.109 që paraqet pjesëmarrje prej 41,48% në punësimin e përgjithshëm të këtij sektori në rajon. Vijojnë Gostivari, Bogovina dhe Vrapçishti që regjistrojnë pjesëmarrje të papërfillshme të punësimit në këtë sektor krahasuar me komunat tjera. Megjithatë, ata mbeten pas komunës së Tetovës.

Për të pasur mundësi të shihet niveli i punësimit në objekte hoteliere është e nevojshme të krahasohen pjesëmarrjet në Republikën e Maqedonisë. Ato janë dhënë në tabelën nr. 8.

Tabela nr. 8 Vëllimi i punësimit dhe objektet hoteliere në Tetovë dhe pjesëmarrja e tyre në Republikën e Maqedonisë.

Burimi: Enti shtetëror i statistikave, www . stat . gov . mk

Në komunën e Tetovës numri i përgjithshëm i të punësuarve në gjithsej 412 kapacitete hoteliere është 1.109 të punësuar sipas regjistrimit të realizuar në vitin 2008 (Enti shtetëror i statistikës i RM, viti 2016). Kjo paraqet pjesëmarrje prej 6,84% në Republikën e Maqedonisë. Pjesëmarrja e objekteve hoteliere në Republikën e Maqedonisë është 8,69%., kjo dëshmon se punësimi ngel prapa pjesëmarrjes së objekteve hoteliere në komunë në nivelin shtetëror. Mund të konstatohet se ekziston hapësirë për rritjen e punësimit në këtë sektor, me çka do të arrihet niveli i pjesëmarrjes së objekteve hoteliere në Republikën e Maqedonisë. Rritja e nivelit të punësimit do të kontribuojë në përmirësimin e cilësisë së shërbimeve, sepse punësimi paraqet faktor të rëndësishëm që do ta kushtëzojë vëllimin e kapaciteteve akomoduese, vizitat turistike dhe qëndrimet.

4.2. Mbështetja sociale

46

Numri i të punësuarve

Pjesëmarrja në RM %

Numri i objekteve hoteliere

Pjesëmarrja në RM %

1109 6,84 412 8,69

Mbështetja sociale paraqet faktorë të rëndësishëm në sferën receptive të komunës së Tetovës. Ajo paraqet faktorë të rëndësishëm në zhvillimin e turizmit duke pasur parasysh se mospërkrahja e vizitave turistike do ta orientonte komunën drejtë një pozite inferiore. Karakteristikë e hapësirës tetovare është prania e tradicionalizmit në aspektin e marrëdhënieve sociale ndërmjet ofruesve të shërbimeve dhe pranuesve të shërbimeve. Kjo nënkupton se janë të pranishme në segmente të caktuara averzione ndaj turistëve, sepse ata mund t’i çrregullojnë ato marrëdhënie. Në popullatë mjaft dobët është e shprehur përgatitja e përfitimeve nga ofrimi i shërbimeve për qira dhe forma të tjera të akomodimit vendor. Kjo veçmas është e pranishme tek mjediset fshatare.

Tradita në komunën e Tetovës është e shprehur me mikpritje, por kjo nuk ka karakter të mjaftueshëm me të cilin do të kontribuohej në rritjen e buxhetit familjar. Ky fakt i tradicionalizmit në mikpritje paraqet potencialin evident të orientuar kah trajtimi pozitiv i turizmit dhe turistëve si dhe aktivizimi veçmas i popullsisë femërore.

Në këtë kuptim në komunë nuk janë të shprehura bollshëm mundësitë në formë tribunash, stërvitjesh, trajnimesh dhe punëtorive apo të fushatave, me të cilat do të veprohej në ngritjen e vetëdijes mbi përparësitë e aktiviteteve të tilla dhe në kontestin e çrrënjosjes së dukurive paragjykuese. Kjo do të çonte drejtë promovimit të mikpritjes si kategori e njohur gjatë paraqitjes në tregjet turistike dhe vlerë e shprehur si kategori sociale.

SWOT Analiza e burimeve njerëzore dhe mbështetjes sociale të turizmit

FUQITË DOBËSITË MUNDËSITË RREZIQET

−ekzistimi i institucioneve arsimore të mesme dhe sipërore në fushën e turizmit dhe hotelerisë

−përfaqësimi i ulët i kuadrit profesional

−mungesa e qendrës së arsimimit joformal në turizëm dhe hotelieri

−edukimi shtesë dhe rikualifikimi i kuadrit

−ofrimi i bursave për kuadro nga ana e sektorit të biznesit

−interesimi i dobët për trajnime të tilla në fushën e turizmit dhe hotelerisë

−ekipimi kadrovik i menaxhimit të aktiviteteve punuese në turizëm

−lidhshmëria e dobët ndërmjet agjencive turistike dhe ofruesve të drejtpërdrejtë të shërbimeve hoteliere

−lidhshmëria me turoperator ndërkombëtar

−përfaqësimi i dobët i qendrave për aktivitete trajnimi

−stërvitje për udhërrëfyes turistik, shoqërues, animues dhe menaxher të agjencive turistike

−plasmani i dobët i kuadrove të trajnuar të këtij profili

−realizimi i trajnimeve nga institucionet e larta arsimore

−pjesëmarrje e lartë e punësimit në hotelieri në nivelin rajonal

−qëndrimi pas punësimit në këtë sektor në nivel të RM

−rritje e vëllimit të njësive hoteliere - turistike

−pagat e vogla në turizëm dhe hotelieri

−mikpritja e popullatës −tradicionalizmi në marrëdhëniet sociale

−aktivitete për ngritjen e vetëdijes së popullatës për të mirat që sjell turizmi dhe hoteleria

5. ANALIZA E INDIKATORËVE ZHVILLIMOR

47

Indikatorët zhvillimor të turizmit në komunën e Tetovës e përfshin vëllimin dhe dinamikën e qëndrimit dhe të vizitave, konsumimit, karakteristikat cilësore të prodhimeve turistike, netët e realizuara, kapacitetet vendosësh, punësimi dhe shpërndarja e të hyrave nga turizmi. Indikatorët zhvillimor do të analizohen me qëllim që të vërtetohen gjendjet në këtë sferë dhe të paramendohen përmirësime të cilat çojnë kah zhvillimi i turizmit. Raporti në mes netëve të realizuara dhe vizitave na mundëson që ta shikojmë dinamikën e qëndrimit mesatar në komunë.

Grafiku nr. 5 – Indikatorët zhvillimor

5.1. Vizitueshmëria e lokaliteteve turistike

Vizitueshmëria është indikatori kryesor i zhvillimit. Ai mundëson që të shikohen karakteristikat e segmentit të veçantë nga qarkullimi i turizmit në kuptimin kualitativ dhe të përcaktohen edhe ndryshohen vlerat e padëshiruara. Në bazë të këtyre treguesve duhet të dimensionohen përmirësimet e mundshme të cilat do të prezantohen si zgjidhje cilësore. Karakteristikat e vizitueshmërisë të turistëve të huaj janë të ilustruara në atë mënyrë e cila është e prezantuar përmes treguesve të posaçëm.

Në tabelën vijues nr. 9 dhe grafikun nr. 6 e është dhëne vëllimi, struktura dhe dinamika e vizitave turistike 10 vitet e fundit.

Tabela nr. 9 – Vëllim, dinamika dhe struktura e vizitave turistike në komunën e Tetovës në periudhën 2006-2015

Viti Numri i turistëve vendas

Indeksi bazë 2006

Numri i turistëve të huaj

Indeksi bazë 2006 Gjithsej Indeksi

bazë 20062006 2.672 100,00 4.849 100,00 7.521 100,002007 2.082 78,00 4.251 88,00 6.333 84,002008 2.279 85,00 6.717 139,00 8.996 119,002009 4.321 162,00 3.997 82,00 8.318 111,002010 3.728 140,00 3.607 74,00 7.335 98,002011 2.882 107,00 2.407 50,00 5.289 70,002012 3.091 116,00 2.009 41,00 5.100 68,002013 3.112 116,00 3.310 68,00 6.422 85,002014 3.306 124,00 3.298 68,00 6.604 88,002015 4.038 151,00 3.858 80,00 7.896 105,00

Burim :МАК-STAT baza e të dhënave, ESSH i RM-së,përllogaritjet vetanakeGrafiku nr. 6 Pasqyra grafike e dinamikës së vizitave të turistëve të huaj dhe vendas në

komunën e Tetovës në periudhën 2006-2015

48

Indikatorët zhvillimor

Vizitueshmëria Qëndrimi KonsumiKarakteristikat

cilësore të produktit turistik

Nga pasqyra tabelore dhe grafike mundet të shihet një jo stabilitet i theksuar në pikëpamje në vizitueshmërisë turistike. Gjegjësisht, duke e ndjekur periudhën dhjetëvjeçare në zhvillimit është e qartë se numri i përgjithshëm i turistëve në vitin e parë të analizuar në raport me bazën e 2006 vjen deri te zvogëlimi. Dy vitet e ardhshme vërehet një rritje e ndjeshme. Në periudhën prej vitit 2010-2014 indeksi tregon zvogëlim deri në 2015, Kjo gjendje na udhëzon në raportin jo stabil kah segmentimi i tregut turistik dhe shfrytëzimin e përfitimeve të cilat qëndrojnë në dispozicion. Posaçërisht kjo ka të bëjë me turistët e huaj. Tek ata kemi zvogëlim të theksuar në vizitueshmërinë në vazhdimësi me përjashtim të vitit 2008 kur është shënuar rënie. Niveli më i ulët i vizitave është shënuar në 2001 dhe 2012 kur vizitat nga ana e turistëve të huaj ishin përgjysmuar ( Indeks 50.00 dhe indeks 49.00) Zvogëlimi në raport me vitin bazë kemi vazhdimësi deri në vitin e fundit të analizuar (2015). Për dallim nga qarkullimi turistëve të huaj, qarkullimi nga turizmi vendas shënon rritje të ndjeshme. Përjashtim m bën viti 2007 dhe 2008. Në vitet tjera deri në vitin e fundit kemi realizim e cila është më e madhe se nga baza 2006. Kjo duhet të theksojë trend pozitiv sepse ai nuk arriti të realizohet në nivel të Maqedonisë.

Prandaj mund të sjellim konkludime se, nevojitet vazhdimësia e domosdoshme në rritjen e vizitueshmërisë turistike të vendit kurse vizitueshmërisë e huaja ose nga jashtë duhet të avancohen. Avancimi duhet të jetë në drejtim të grumbullimit të ofertave turistike dhe të përcaktohen zonat emotive gjatë përfaqësimit në tregun turistik . Që të mundemi të dallojmë vendin në komunën e Tetovës në Republikën e Maqedonisë regjioni plano në pikëpamje të ardhjeve të realizuara turistike është bërë analizë krahasuese. Ajo është dhënë në tabelën nr. 10 dhe grafikun nr. 7.

Tabela nr 10 - Dinamika e pjesëmarrjes në përqindje të vizitave turistike në komunën e Tetovës në raport me numrin e vizitorëve në Republikën e Maqedonisë dhe rajonit planifikues të Pollogut në mijëra për periudhën nga 2006-2015.

Hapësira dhe Viti

49

pjesëmarrja 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015Komuna e Tetovës 7,52 6,33 9,00 8,32 7,34 5,29 5,10 6,42 6,60 7,90

Republika e Maqedonisë

499,47 536,21 605,32 587,77 586,24 647,56 663,63 701,7

9 735,65 816,06

% e pjesëmarrjes së komunës së Tetovës në nivel nacional

1,50 1,18 1,49 1,42 1,25 0,82 0,77 0,91 0,89 0,97

Rajoni i Pollogut 21,90 17,19 19,15 31,60 31,83 29,15 29,90 30,82 29,14 30,20% e pjesëmarrjes së komunës së Tetovës në nivel nacional

34,33 36,83 47,00 26,33 23,06 18,15 17,05 20,83 22,65 26,16

Burim :МАК-STAT baza e të dhënave, ESSH i RM-së,përllogaritjet vetanake

Grafiku nr. 7 – Paraqitja grafike e dinamikës së pjesëmarrjes në përqindje të vizitave të realizuara turistike në komunën e Tetovës, në nivel rajonal dhe në nivel nacional për periudhën nga 2006-2015.

Duke e ndjekur dinamikën e pjesëmarrjes eventuale të vizitave në komunën e Tetovës në raport me Republikën e Maqedonisë, dhe rajonin e Pollogut mundet të konstatojmë se ajo në masë të madhe kondicionin me karakteristikat e përcaktuara në këtë aspekt. Pra, komuna e Tetovës në vitin 2006 në qarkullimin turistik në Maqedoni, ka marrë pjesë me 1.5 % Karakteristike është se pjesëmarrja modeste në periudhën në vijim në mënyrë permanente po zvogëlohet që në vitin e fundit të analizës (2015) të shënojë nivelin më të ulët. Sa i përket pjesëmarrjes së komunës së Tetovës në kornizat regjionale, e pranishme është gjendja jo-stabile. Në tre vitet e para të analizuara vërehet një rënie e theksuar që në periudhën tjetër nga viti 2009 deri në 2012 erdhi deri tek zvogëlimi i theksuar i pjesëmarrjes . Në periudhën prej 2013-2015 ekziston tendenca e rritjes së vizitave megjithatë nuk është arritur niveli deri në vitin 2006 respektivisht niveli më i lartë i realizuar

50

në vitin 2008. Kjo na çon në përdorimin evident të gjendjes kah përmirësimi me çka do të ndalohet tendenca e zvogëlimit të pjesëmarrjes në komunën e Tetovës në nivel shtetëror, kurse në nivelin regjional duhet të sigurohet stabilitet në rritjen e vizitueshmërisë dhe pjesëmarrjes.

5.2. Qëndrimi

Karakteristikat e netëve të realizuara kanë të bëjnë me pranimin e ofertës turistike nga ana e turistëve nga pikëpamja e cilësisë së shërbimeve të cilat merren në komunën e Tetovës. Në tabelën në vijim nr. 11 dhe grafika nr. 8 është dhënë vëllimi, struktura dhe dinamika e netëve të realizuara në dhjetë vitet e fundit.

Tabela nr 11 – Vëllimi, dinamika dhe struktura e bujtjeve në komunën e Tetovës në periudhën nga 2006-2015.

VitiBujtjet e

realizuara nga turistët vendas

Indeksi bazë 2006

Bujtjet e realizuara nga turistët e huaj

Indeksi bazë 2006 Gjithsejtë Indeksi

bazë 2006

2006 6.118 100,00 8.425 100,00 14.543 100,002007 4.615 75,00 7.937 94,00 12.552 86,002008 4.706 77,00 9.775 116,00 14.481 99,002009 9.389 153,00 7.523 89,00 16.912 116,002010 8.652 141,00 6.390 76,00 15.042 103,002011 7.096 116,00 5.026 60,00 12.122 83,002012 7.923 130,00 3.707 44,00 11.630 80,002013 7.751 127,00 7.827 93,00 15.578 107,002014 7.452 122,00 5.918 70,00 13.370 92,002015 8.139 133,00 9.006 107,00 17.145 118,00

Burim: МАК-STAT baza e të dhënave, ESSH i RM-së, përllogaritjet vetanake

Grafiku nr. 8 – Paraqitja grafike e dinamikës së bujtjeve të realizuara nga turistë vendas dhe të huaj në komunën e Tetovës në periudhën 2006-2015.

51

Qëndrimi i realizuar në masë të madhe kondicionin me vizitat. Pra, numri i përgjithshëm të netëve të realizuara ka shënuar jostabilitet në raport me vitin bazë 2006. Edhe në këtë pikëpamje periudha e zvogëlimit po zëvendësohet me rritje. Kjo ve1anërisht ka të bëjë me qëndrimin e turistëve të huaj. Niveli më i ulët është shënuar në vitin 2011-2012. Edhe e gjithë periudha dhjetëvjeçare është karakteristike për nga realizimi modest. Rritje e vetme është shënuar vetëm në vitin 2008 dhe në vitin 2015. Tek turistët vendas, kundrejt këtij konstatimi, pas rënies së shënuar në 2007 dhe në 2008 vjen deri te rritja evidente e cila ndiqet nëpër gjithë periudhën deri në 2015. Këta tregues na flasin se është e domosdoshme përmbajtja e qëndrimit të përgjigjet në kërkesën e jashtme. Kështu do të ruhet rritja në vitin 2015 si vazhdimësi për periudhën e caktuar strategjike. Që të mund ta përcaktojmë relevanten në dinamikën e qëndrimit të turistëve në komunën e Tetovës nevojitet që të shqyrtohet edhe pjesëmarrja e këtyre treguesve në netët e realizuara në Republikën e Maqedonisë dhe Rajonin Planifikues të Pollogut. Këta tregues janë dhënë në tabelën nr. 12 grafika nr. 9.

Hapësira dhe pjesëmarrja Gjithsej

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Komuna e Tetovës

14,54 12,55 14,48 16,91 15,04 12,12 11,63 15,58 13,37 17,15

Republika e Maqedonisë 1.91

7,402.019,71

2.235,52

2.101,60

2.020,21

2.173,03

2.151,69

2.157,17

2.195,88

2.394,20

% e pjesëmarrjes së komunës së Tetovës në nivel nacional

0,75 0,62 0,64 0,80 0,74 0,55 0,54 0,72 0,60 0,71

Rajoni i Pollogut

53,82 37,99 45,35 61,15 61,46 54,79 56,06 61,65 54,42 60,57

% e pjesëmarrjes së komunës së Tetovës në nivel nacional

27,01 33.03 31,92 27,65 24,47 22,12 20,74 25,27 24,56 28,3

Tabela nr. 12 – Dinamika e pjesëmarrjes në përqindje të bujtjeve të realizuara në komunën e Tetovës në raport me bujtjet e Republikës së Maqedonisë dhe rajonit planifikues të Pollogut, në mijë për periudhën nga 2006-2015 .

Burim :МАК-STAT baza e të dhënave, ESSH i RM-së,përllogaritjet vetanake

52

Grafiku nr. 9 – Paraqitja grafike e dinamikës në përqindje të bujtjeve të realizuara në komunën e Tetovë, në rajon dhe në nivel nacional, në periudhën 2006-2015.

Parametrat për pjesëmarrjen eventuale të netëve të realizuara në komunën e Tetovës në netët e realizuara në R. Maqedonisë dhe Rajonin Planifikues të Pollogut tregojnë se komuna e Tetovës ka pjesëmarrje shumë modeste në nivel shtetëror. Kjo është konzistente në gjithë periudhën e realizuar. Dinamika e saj shfaq vetëm një shkëputje të vogël të cilat nuk japin rezultate në ndryshme në drejtim të përmirësimit të gjendjes.

Në kontestin regjional, pjesëmarrja është në nivel prej 25-33 %. Dinamika zhvillimore tregon se shmangiet ose largimet relativisht janë të vogla dhe e ndjekin dinamikën në Rajonin e Pollogut. Nëse krahasohen këta tregues sipas viteve dallojmë se ekziston hapësirë për avancim të vizitave turistike sepse resurset që i posedon komuna lejojnë krijimin e produkteve turistike të cilat mundet të ruajnë interesimin për periudhë më të gjatë. Duke marrë parasysh indikatorët e lartpërmendur për vëllimin dhe dinamikën e qëndrimit mundet të konstatohet se është e domosdoshme jo vetëm të përmirësohet oferta turistike e vetë atraktivitetit, por edhe të bëhen përpjekje për përmirësimin e shërbimeve të cilat do të jenë të pranueshme për klientelën turistike. Dinamika e qëndrimit është e rëndësishme për qëndrimin e turistëve të huaj. Në këtë kontekst duhet të kemi parasysh edhe politikën e çmimeve, e cila duhet të jetë e përshtatshme me mundësitë për segmentimin e kërkesës turistike. Kualiteti adekuat i shërbimeve po ashtu është parakusht kryesor në përshpejtimin e dinamikës së qëndrimit në komunën e Tetovës.

53

5.3 Qëndrimi mesatar i turistëve dhe dinamika e tyre në komunën ne Tetovës

Qëndrimi mesatar i turistëve në komunën e Tetovës na e shpreh nivelin e interesi të vizitorëve kah përmbajta e ofertës turistike. Analiza tregon se në cilën masë turistët i pranojnë kushtet të cilat ofrohen në komunën e Tetovës. Pasi është e nevojshme ky parametër që të ndiqet në kontekst të vizitueshmërisë dhe qëndrimit në tabelën nr. 13 dhe grafika nr. 10 janë dhënë koha dhe dinamika e qëndrimit mesatar për periudhën e analizuar dhjetëvjeçare.

Tabela nr 13 – Vëllimi dhe dinamika e qëndrimit mesatar të turistëve në komunën e Tetovës në periudhën 2006-2015

Në ditë Viti Qëndrimi mesatar i

turistëve vendasQëndrimi mesatar i

turistëve të huajQëndrimi mesatar i numrit

të përgjithshëm2006 2,29 1,74 1,932007 2,22 1,87 1,982008 2,06 1,46 1,612009 2,17 1,88 2,032010 2,32 1,77 2,052011 2,46 2,09 2,302012 2,56 1,85 2,282013 2,49 2,36 2,432014 2,25 1,79 2,032015 2,02 2,33 2,17

Burim :МАК-STAT baza e të dhënave, ESSH i RM-së,përllogaritjet vetanake

Grafiku nr. 10 – Paraqitja grafike e dinamikës së qëndrimit mesatar të turistëve vendas dhe të huaj në komunën e Tetovës në periudhën 2006-2015.

Nga treguesit në tabelën nr 13. Dhe grafika nr. 10 mundet të shihet se qëndrimi mesatar i numrit të përgjithshëm i turistëve shënon rritje relative. Kjo tendencë është e pranishme deri në vitin 2013, kur është arritur qëndrimi mesatar prej 2.43 ditë. Të njëjtin vit qëndrimi mesatar në Maqedoni ka arritur në 3.7 ditë që tregon në ngecje relative të qëndrimit të realizuar në Tetovë, por për këtë shkak në raport me qëndrimin mesatar në rajonin e Pollogut i cili arrin në 2 ditë është më i gjatë në komunë ( enti shtetëror për statistikë në R.M. makstat baza, 2016). Kjo flet se komuna në kuadër të rajonit të Pollogut ka pozitë të

54

mirë e cila mundet të avancohet. Këta raporte janë ruajtur edhe në vitin e fundit të analizuar.

Jostabiliteti i dalluar në qëndrimin mesatar është hasur si tek turistët vendas po ashtu edhe tek ata të huaj. Tek turistët vendas niveli më i lartë i qëndrimit mesatar është hasur në vitin 2012 (2.56 ditë) kurse te turistët e huaj në 2013 (2.36) dhe 2015 (2.33 ditë). Këta indikator na mundëson të konstatojmë se ekziston hapësirë për rritjen e qëndrimi mesatar të ditëve me çka do të rritej edhe konsumi turistik.

Treguesi se qëndrimi mesatar tek turistët e huaj po ritet në vitin e fundit dhe e tejkalon qëndrimin mesatar të turistëve të huaj në Maqedoni (2.13 ditë) dhe rajonin e Pollogut ( 2 ditë) na çon në atë që të marrim hapa pozitiv prej të cilëve mundemi të presim rritje të mëtutjeshme të qëndrimit mesatar të turistëve të huaj. Tek turistët vendas qëndrimi mesatar në 2015 (2.02 ditë) ngelet prapa qëndrimit të realizuar në Republikën e Maqedonisë (4.1 ditë). Kjo flet se është e nevojshme që në këtë plan të ndërmerren aktivitete të cilat do ta përmirësojnë këtë koniunkturë.

6. SEZONALITETI

Sezonalitetin si njërin nga problemet më të mëdha në turizëm do të përcaktojmë përmes analizës së serive kohore në periudhë prej vitit 2006-2015 te turistët vendor dhe ata të huaj në komunë. Këto parametra janë dhënë në tabelën nr. 14.

Tabela nr. 14- Seria kohore e vizitave të turistëve vendas dhe të huaj në Tetovë sipas muajve dhe viteve

Viti Struktura Jan Shkurt Mars Prill Maj Qeshor Korr Gusht Shtat Tet Nent dhjet

2006

Vendas 682 469 391 65 106 31 148 264 345 38 56 77

Të huaj 744 724 658 332 198 216 338 460 434 227 235 272

Gjithsejtë 1426 1193 1049 397 304 247 486 724 779 265 291 349

2007

Vendas 153 306 192 77 399 249 96 158 80 221 124 180

Të huaj 381 380 371 276 362 312 258 245 276 342 324 650

Gjithsejtë 534 686 563 353 761 561 354 403 356 563 448 830

2008

Vendas 746 284 159 113 198 181 177 129 59 74 54 105

Të huaj 872 493 365 324 454 185 431 331 200 199 158 426

Gjithsejtë 1618 777 524 437 652 366 608 460 259 273 212 531

2009

Vendas 735 643 294 118 512 427 467 130 356 271 129 209

Të huaj 644 459 451 209 347 336 280 178 233 187 249 426

Gjithsejtë 1379 1102 745 327 859 763 747 308 589 458 378 635

2010 Vendas 929 668 515 107 400 90 182 144 50 257 146 240

Të huaj 480 358 358 250 340 255 434 259 200 241 218 214

55

Gjithsejtë 1409 1026 873 357 740 345 616 403 250 498 364 454

2011

Vendas 530 318 291 188 232 188 206 92 152 109 176 136

Të huaj 645 752 248 99 313 123 162 94 56 154 45 186

Gjithsejtë 1175 1070 539 287 545 311 368 186 208 263 221 322

2012

Vendas 304 318 263 122 160 170 155 71 106 90 125 125

Të huaj 760 676 254 114 151 213 214 166 113 150 52 197

Gjithsejtë 1064 994 517 236 311 383 369 237 219 240 177 322

2013

Vendas 631 467 551 122 171 228 197 216 141 192 156 238

Të huaj 667 714 525 52 52 65 81 122 72 325 135 302

Gjithsejtë 1298 1181 1076 174 223 293 278 338 213 517 291 540

2014

Vendas 536 636 216 177 246 173 266 318 135 154 163 279

Të huaj 808 505 288 195 140 89 230 222 136 107 117 469

Gjithsejtë 1344 1141 504 372 386 262 496 540 271 261 280 748

2015

Vendas 869 853 676 369 210 295 388 215 157 218 186 192

Të huaj 800 719 499 377 143 205 214 234 183 103 198 363

Gjithsejtë 1669 1572 1175 746 353 500 602 449 340 321 384 555

Vlera

mesatar

e

Vendas 611,5 496,2 354,8 145,8 263,4 203,2 228,2 173,7 158,1 162,4 131,5 178,1

Të huaj 680,1 578 401,7 222,8 250 199,9 264,2 231,1 190,3 203,5 173,1 350,5

Gjithsejtë 1291,6 1074,2 756,5 368,6 513,4 403,1 492,4 404,8 348,4 365,9 304,6 528,6

Burim: МАК-STAT baza e të dhënave, ESSH i RM-së,përllogaritjet vetanake

Grafiku nr. 11 - Dinamika e sezonalitetit të numrit të turistëve vendor dhe atyre të huaj në komunën e Tetovës në periudhën prej vitit 2006-2015 г

56

Nga të dhënat e pasqyrës tabelare nr. 14 dhe grafikut nr. 11. mund të konstatohet se në komunën e Tetovës sezonaliteti është më i theksuar dhe me koncentrim më të madh në periudhën dimërore muajt dhjetor-mars. Kjo na çon kah përfundimi se rol dominues të karakterit sezonal ka turizmi dimëror. Nuk kanë ndonjë dallim të madh të raporteve të sezonalitetit të turistëve vendor dhe atij të turistëve të huaj. Sipas kësaj na imponohet fakti se është më se e nevojshme të avancohet vizitueshmëria në periudhat jashtë sezonit me forma të aktiviteteve rekreative në Malin Sharr në verë dhe me përmbajtje të ndryshme kulturore gjatë tërë vitit me theks të posaçëm në muajt e pranverës dhe vjeshtës. Si forma të mundshme të këtij veprimi mund të jenë oferta e organizimit të kongreseve, manifestimeve të panaireve, eventeve kulturore, sportive dhe rekreative me përmbajtje argëtuese.

7. KONSUMI TURISTIK

Konsumi turistik paraqet një indikator i cili në masë të madhe e përcakton GDP në këtë sektor. Në bazë të të dhënave të marra nga WTTC (Travel & Tourism Economic Impact 2016, Macedonia)

u konfirmua se pjesëmarrja e turizmit në Republikën e Maqedonisë në GDP e përgjithshëm sillet 1,5 % respektivisht 144.647.000 dollarë amerikan. Konsumi mesatar turistik në Republikën e Maqedonisë është 67 dollarë amerikan. Duke marrë parasysh këtë vlerë mundemi ta paraqesim konsumin turistik përmes tabelës nr. 15.

Tabela nr. 15 – Vëllimi dhe dinamika e të ardhurave mesatare sipas konsumit mesatar në komunën e Tetovës

Viti Të ardhurat e realizuara nga qarkullimi turistik

Indeksi bazë 2006

2006 974.381 100,002007 840.984 86,302008 970.227 99,572009 1.133.104 116,292010 1.007.814 103,432011 812.174 83,352012 779.210 79,962013 1.043.726 107,112014 895.790 91,932015 1.148.715 117,89

Burim :МАК-STAT baza e të dhënave, ESSH i RM-së,përllogaritjet vetanake

Nga pasqyra tabelore dhe grafike shihet se konsumi turistik e përcjell vizitueshmërinë turistike dhe qëndrimin turistik. Nga të dhënat e tabelës mund të shihet se ka një gjendje jo të qëndrueshme në të ardhurat e realizuara në raport me vitin bazë 2006 dhe 2010, kur realizohen të ardhura më të larta. Në vitin 2011 dhe 2012 kemi përsëri një zvogëlim, deri në

57

nivelin më të ulët. Ngritje hetohet në vitin 2013, ndërkaq ulje në vitin 2013. Të ardhura më të larta paraqiten në vitin e fundit të analizës kur ato janë 1.148.715 dollarë amerikan.

Paqëndrueshmëria që është prezent në realizimin e të ardhurave mund të evitohet përmes planifikimit të tyre. Ndërmarrja e masave përmirësuese të shërbimeve duhet të sigurojë që rritja e vitit 2015 të vazhdojë dhe në periudhën strategjike pesëvjeçare. Intervenimi i shtetit, në aspekt të subvencionimit të sjelljes së turistëve të huaj, reflekton rritjen e konsumit turistik të kësaj kategorie. Kjo duhet të jetë një ndër masat e cila duhet të shfrytëzohet në sigurimin e rritjes në vazhdimësi të të ardhurave nga turizmi në komunë.

8. KARAKTESTIKAT CILËSORE TË PRODUKTEVE TURISTIKE

Cilësia e produkteve turistike paraqet komponentin më të rëndësishme në plasmanin e ofertës turistike. Duke parë gjendjen në komunën e Tetovës, mund të konstatohet se numri më i madh i paketave turistike ka karakter iniciativ dhe ka të bëjë me ofertën e cila gjendet jashtë komunës së Tetovës dhe Republikës së Maqedonisë. Më së shpeshti këto janë paketa turistike për qëndrim turistik në Shqipëri, Bullgari, Turqi, Greqi, Mal të Zi dhe Kroaci.

Në bazë të subvencionimit të qarkullimit të turistëve të huaj vitet e fundit u rrit në masë të konsiderueshme vizitueshmëria në Maqedoni si destinacion targetues në hartën botërore turistike.

Një numër i madh i agjencive turistike nga vendi në programet e veta e kanë edhe komunën e Tetovës si pjesë e turneve në Maqedoni, rajon dhe Ballkan. Programet për vizitë në Maqedoni më së shumti përmbajnë vizita të dy, tre apo më tepër vendeve, lokaliteteve dhe objekteve. Programet e tilla rëndom kanë qëllim vizitat e disa qyteteve kurse bujtjet realizohen në Ohër apo Shkup. Komuna e Tetovës gjendet në mes të këtyre destinacioneve në Maqedoni. Në Tetovë më shpesh vizitohen Teqeja Bektashiane Arabati Baba dhe Xhamia e Larme si dhe bëhen turne panoramike nëpër qytet. Vizitorë më në numër janë turistët turk të cilët më së shumti turne qarkuese në rajonin e Ballkanit. Subvencioni për turistët e tillë është 15 Euro për turist të ardhur. Agjencitë turistike, të cilat në produktet e veta turistike kanë përfshirë edhe vizitat në komunën e Tetovës si pjesë e përmbajtjeve programore janë: Generalturist, Karaci Tours Balkan dhe Atlas Corporation. Subvencioni varet nga lloji i mjetit të udhëtimit por kryesisht për turnet qarkuese ai është siç thamë 15 Euro për turist të ardhur. (Agjencia për promocion dhe mbështetje të turizmit në Republikën e Maqedonisë, Sektori për subvencionim, 2016).

Ky zhvillim në aktivitetin e agjencive turistike ka karakteristika pozitive dhe i njëjti mund të nxit edhe agjencitë tjera turistike nga sfera e turizmit pranues apo të a.q. turizëm receptiv të kyçen në këtë proces. Analiza na tregon se nga momenti i subvencionimit të vizitave të turistëve të huaj ka ndikim në qasjen e problemit pasi që tani kemi dy lloje të paketave

58

turistike. Njëri ka të bëjë me elementet e ofertës turistike të cilët janë prezent në komunën e Tetovës dhe rajonit, kurse tjetri ka të bëjë me turnet që janë të lidhura me vendet jashtë Republikës së Maqedonisë dhe rajonit të Ballkanit, dhe në këto turne vizitat e Tetovës gjejnë vendin e vet.

Duke pasur parasysh se paqëndrueshmëria e pranishme në tregun turistik, sidomos për turistët e huaj, ku nuk ka arritur nivelin në periudhën 2006-2008, është e nevojshme për t'iu qasur mënyrë më të organizuar në promovimin dhe shpërndarjen e produkteve turistike në tregut e huaj turistik. Është e rëndësishme të kryhet segmentimi i klientelës turistike gjë që mundëson përmbushjen më të plotë të kërkesave të turistëve.

Rritja e numrit të turistëve vendor tregon se ka një interes në rritje për të qëndruar në Tetovë, si një destinacion, që do të thotë se vëmendje duhet të orientohet kah krijimi i produkteve turistike të destinuara për turistët vendor. Analiza në këtë fushë tregon se numri i këtyre produkteve të krijuara turistike është mjaft i vogël.

9. TREGJET ME PRIORITET TURISTIKE

Përcaktimi i tregjeve turistike me prioritet është një qasje e qëndrueshme në avancimin e plasmanit të produkteve turistike. Që të mund të përcaktohen këto prioritete është e nevojshme të përcaktohen zonat emetuese si bazë për trajtimin e konceptit të marketingut. Zonat emetuese paraqesin pjesë hapësinore të karakterit kombëtar dhe ndërkombëtar nga vijnë turistët në komunën e Tetovës dhe në rajonin e Pollogut.

Përcaktimi i zonave të brendshme emetuese në kuadër të Republikës së Maqedonisë, nxitet nga karakteristikat gravitacionale të mjediseve në të cilat numri i banorëve është relativisht i madh. Zona bazike emetuese është Shkupi, një qytet me popullsi më të madhe në shtet, kjo popullatë ka aspirata të larta për aktivitete dimërore-rekreative dhe përmbajtje kulturore. Gostivari mund të trajtohet si zonë emetuese bazuar në afërsinë e drejtpërdrejtë me Tetovën si hapësirë kah gravitohet. Zona e tretë është Kumanova. Tetova me burimet e saj turistike, veçanërisht në brezin malor është destinacioni më i afërt i kumanovarëve. Edhe ambientet e tjera të mëdha urbane paraqesin gjithashtu zona potenciale emetuese që duhet të trajtohen me aktivitetet promovuese dhe të hulumtimit të tregut.

Për sa i përket zonave ndërkombëtare emetuese duhet konstatuar së nevojitet monitorim i qarkullimit turistik në komunën e Tetovës. Rezultatet e fituara duhet të ofrojnë këto tregues. Duke pasur parasysh se turistët e huaj janë regjistruar në zonat receptive, andaj dhe analizat do të trajtohen në mënyrën e duhur. Zonat emetuese janë marrë në bazë të analizës së frekuentimit të turistëve të huaj nga vendi i origjinës në periudhën 2006-2015. Duke pasur parasysh faktin se zonat emetuese u takojnë atyre vendeve nga të cilat janë realizuar qarkullime më të mëdha turistike dhe nga të njëjtat tradicionalisht vijnë turistë në komunën e Tetovës, analiza do të përfshijë pikërisht lëvizjet e këtyre pjesëve hapësinore.

59

Zonat emetuese janë të lidhura me frekuentimin më të madh të turistëve të huaj në Tetovë, fushëveprimi i të cilave është paraqitur në tabelën e mëposhtme nr. 16.

Tabela nr. 16 – Vëllimi i turistëve të huaj sipas vendit nga vijnë ata në periudhën 2006-2015 si bazë e përcaktimit të zonave emitove për Tetovën

Vendi nga vijnë Viti2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Austri 53 38 40 62 96 33 29 30 38 88 Shqipëri 1099 1321 1183 756 633 358 334 513 631 737 Belgjikë 11 18 3 14 11 17 16 19 15 40 Bjellorusi 0 0 7 16 2 0 0 0 0 0 Bosnjë dhe Hercegovinë 65 79 21 64 58 19 39 30 17 76 Bullgari 238 169 153 100 148 105 71 80 151 175 Britani e Madhe 49 32 94 31 31 18 32 45 101 161 Gjermani 171 164 203 224 193 145 94 138 122 271 Greqi 97 26 49 86 73 44 22 34 39 36 Danimarkë 19 16 13 25 21 24 12 27 43 83 Estoni 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 Irlandë 4 0 11 7 4 5 5 19 10 8 Islandë 5 0 0 0 0 0 0 4 2 4 Itali 79 93 99 70 125 99 112 124 107 151 Qiproja 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Kosova* 0 0 0 0 605 602 487 1145 718 1474 Litania 0 0 0 0 0 0 2 0 3 2 Lituania 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 Luksemburgu 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Malta 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Norvegjia 21 28 28 31 58 19 10 13 24 13 Polonia 32 23 23 10 21 37 30 51 43 89 Portugalia 3 2 0 0 5 3 1 3 1 2 Rumania 40 25 42 21 39 12 10 37 26 8 Federata Ruse 5 2 0 2 17 17 16 17 17 5 Sllovakia 9 13 8 30 12 38 16 10 26 23 Sllovenia 267 170 123 155 157 105 115 108 113 73 Serbia 0 0 626 297 380 293 164 235 327 244Turqia 142 154 314 276 337 120 145 212 248 229 Ukraina 5 4 4 0 14 4 0 2 14 8 Hungaria 13 13 6 33 12 12 14 19 42 33 Finlanda 17 6 7 10 3 11 1 2 0 18 Franca 38 34 87 42 76 37 24 22 13 14 Holanda 26 21 19 38 42 19 12 22 31 51 Kroacia 183 66 108 76 151 61 50 46 110 133 Mali i Zi 0 0 12 25 19 23 3 25 13 23 Çekia 64 47 52 32 31 65 8 49 48 57 Zvicra 38 44 40 52 65 76 66 123 86 156 Suedia 13 14 19 19 23 16 19 13 14 31 Spanja 8 11 13 56 31 6 6 19 3 2 Vende të tjera evropiane 104 444 917 1225 33 63 5 14 19 6 Кanada 1 17 15 7 4 17 6 9 3 8 SHBA 46 31 58 41 43 64 10 37 46 34 Izraeli 2 1 7 13 7 4 1 0 6 8 Japonia 2 0 3 0 0 0 1 0 2 0 Kina 0 0 0 0 2 1 0 0 0 5 Republika e Koresë 0 0 0 0 1 3 0 0 2 0 Vende të tjera aziatike 0 0 0 0 11 16 16 9 7 23 Australia 4 6 5 3 0 6 3 3 9 7

60

Zelanda e RE 2 0 0 0 0 0 0 1 1 4 Vende të tjera nga Oqeania 86 14 26 48 0 0 0 0 0 0Burimi:Ent Statistikor shtetëror, www.stat.gov.mk

Grafiku nr. 12 –Dinamika e turistëve të huaj sipas vendit nga ata vijën në komunën e Tetovës në periudhën 2006-2015

Nga pasqyra tabelare nr. 16 dhe grafiku nr. 12 shihet se ekziston një strukturë e ndryshme e frekuentimit turistik në periudhën dhjetëvjeçare që është analizuar. Në bazë të frekuentimit mund të krijojmë një formë ciklike të zonave emetuese turistike me prioritet. Zona më e rëndësishme mbulon vendet e Gadishullit Ballkanik. Zona e dytë është zona e Evropës Perëndimore dhe Evropës Qendrore, dhe zona e tretë përbëhet nga vendet jo-Evropiane.

Në kuadër të zonës së parë emetuese e cila përfshin vendet e Gadishullit Ballkanik si tregje me prioritet radhitja bëhet sipas volumit të frekuentimit të turistëve në bazë të evidencave sipas viteve: Kosova, Shqipëria, Serbia dhe Turqia. Kosova si tregu turistik më i eksponuar për shkak se regjistron një qarkullim më dinamik. Kjo do të thotë që paraqet një treg dominues i turizmit. Një qarkullim të lartë turistik arrijnë edhe turistët nga Shqipëria, kështu që dhe ky treg është etabluar si një prej tregjeve të rëndësishme turistike. Serbia si treg emetues zë pozitën e tretë. Numri i turistëve nga ky vend regjistron disa luhatje gjë që

61

tregon se duhet të punohet në drejtim të stabilitetit të frekuentimit nga ky treg. Gjatë paraqitjes në këto tregje turistike duhet të bëhet segmentim i klientelës turistike bazuar në karakteristikat demografike dhe mundësitë ekonomike. Në këtë drejtim afërsia e zonave të vendeve fqinje nga të cilat vijnë turistët mundëson çmime të përballueshme të shërbimeve turistike. Gjithashtu është karakteristike përqendrimi i lartë i popullsisë në këto zona emetuese. Mundësia e ndarjes së segmenteve të klientelës turistike sipas moshës dhe arsimit lejon që të mund të konstatohet se ka kushte për organizimin e udhëtimeve për nxënës dhe qëndrimin e tyre në natyrë si dhe organizimin e shkollave me përmbajtje praktike. Oferta duhet të përfshijë programe edukative dhe rekreative. Është gjithashtu e rëndësishme të vihen në pah aspiratat për vizitimin e objekteve sakrale, objekte këto të përshtatshme për klientelën turistike nga vendet që kanë nivelin më të lartë të tendencave gravitacionale. Gjatë paraqitjes në këto tregje turistike është e nevojshme të merret parasysh që produktet turistike të jenë të dizajnuara me përmbajtje të përshtatshme për turistë të këtyre hapësirave.

Turqia është një treg relativisht i ri turistik që përkon me faktin se ajo përfaqëson një treg të ri turistik për zhvillimin e turizmit të përgjithshëm në vend. Ky depërtim në këtë zonë është i rëndësishëm sepse në përgjithësi Turqia edhe për nga numri banorëve edhe për nga rritja ekonomike paraqet një zonë të vlefshme emetuese turistike.

Vlen të përmendet se Bullgaria si një treg turistik ka stagnuar. Por fakti që konsumatorët turistik nga ky vend janë relativisht të lëvizshëm, tregon për një ngritje të statusit dhe respektit për këtë treg turistik, dhe nevojën e krijimit të produkteve turistike të veçanta dhe plasimin e tyre në këtë shtet.

Diferencimi i zonës emetuese që mbulon Evropën Perëndimore dhe atë Qendrore mundëson përcaktimin e tregjeve turistike që karakterizohen me një shkallë të lartë të lëvizshmërisë, fuqisë relativisht të lartë të blerjes dhe prirjen për turizmin aktiv, me përmbajtje që mund të ofrohen gjatë gjithë vitit. Kësisoj, ata paraqesin klientelë të favorshme turistike e cila mundëson reduktimin e sezonalitetit.

Si tregje me prioritet në këtë zonë radhiten në bazë të vëllimit frekuentimit sipas viteve janë evidentuar dhe veçuar; Sllovenia, Zvicra dhe Austria nga Evropa Qendrore, Gjermania dhe Mbretëria e Bashkuar nga Evropa Perëndimore. Vlen të përmendet se Sllovenia si një treg turistik është shumë interesant, nga vet fakti që ajo zotëron burime të ngjashme në fushën e turizmit malor dhe hapësira sikur Mali Sharr. Është më se e qartë se, interesimi i turistëve nga ky treg për të vizituar destinacione turistike në komunën e Tetovës në 5 vitet e fundit është reduktuar dukshëm, andaj duhet të tentohet që të përfitohet sërish ky treg i rëndësishëm turistik.

Ardhja e vizitorëve gjermanë është stabile dhe kjo shprehet përmes vëllimit të vazhdueshëm ku nuk shihen luhatje të mëdha. Prandaj, ky treg ka prioritet të lartë brenda zonës emetuese, më pas vijnë turistët nga Britania e Madhe. Këto tregje kanë karakteristika të

62

ngjashme gjë që ofron mundësi për plasimin e produktit me përmbajtje përkatëse. Interesi i tregut të Mbretërisë së Bashkuar ka një rritje dinamik. Duke pasur parasysh se bëhet fjalë për një treg që ka performancë në gjithë botën, paraqitja në këtë treg, do të sjellë rezultate pozitive, në frekuentimin dhe strukturën e përgjithshme të qarkullimit turistik.

Vendet jo-Evropiane, edhe pse kanë karakteristikat difuzive-fizike si zona emetuese turistike, janë interesante për zhvillimin e turizmit në komunën e Tetovës. Në vija të përgjithshme përsëri SHBA imponohet si treg prioritar. Dominimi i SHBA-ve si treg prioritar, buron jo vetëm nga fakti se i përket grupit të shumicës së vendeve të zhvilluara, por edhe nga fakti se në SHBA janë rezident apo me qëndrim të përkohshëm një numër i konsiderueshëm i njerëzve me origjinë nga Pollogut. Ky segment realizon qëndrim turistik në bazë vizitave dhe qëndrimit tek të afërtit dhe miqtë e tyre dhe rekruton klientelë turistike e cila është në Shtetet e Bashkuara. Prandaj është e nevojshme që gjatë paraqitjeve në tregun turistik të shkohet me programe që do të ketë një dimension të intimitetit mes vizitorëve dhe ofruesve të shërbimeve gjatë trajtimit të produkteve turistike. Ata mund të jenë edhe promotorë të vlerave turistike të Tetovës. Ky model mund të funksionojë përmes shoqatave të cilat gjenden në diasporë.

Vendet e tjera aktualisht kanë iniciativa modeste të pjesëmarrjes në tregun turistik. Megjithatë duhet të kihet parasysh se tregjet të tilla si Kina, tregon një prirje të përgjithshme të mobilitetit në mbarë botën. Kjo tendencë duhet të shfrytëzohet në drejtim të përfshirjes së Tetovës si pjesë e destinacioneve turistike në Maqedoni, që janë një komponent i turneve qarkuese, në këtë segment të tregut.

10. MISIONI DHE VIZIONI

Komuna e Tetovës në kuadër të aktiviteteve të veta turistike sheh një veprimtar e cila përfshin shumë fusha të zhvillimit shoqëror dhe ekonomik. Po ashtu, zhvillimi i qëndrueshëm i komunës i cili ka të bëjë me mbrojtjen e ambientit jetësor është në lidhje të ngushtë me krijimin e politikave turistike në nivel komunal. Angazhimi i saj në këtë drejtim dhe shikimet kah zhvillimi i ardhshëm kanë një bazë strategjike dhe definohen si vizion dhe mision.

10.1 Vizioni

Komuna e Tetovës deri në vitin 2022 do të jetë një destinacion turistik në të cilin atraktivitetet e valorizuar turistike mundësojnë të qenit konkurrent në paraqitjen në tregun turistik, mbrojtje dhe humanizim të hapësirës dhe një prosperitet ekonomik e social të faktorëve në veprimtarinë turistike. Në destinacionin turistik respektohen standardet e larta gjatë sistematizimit dhe kategorizimit të elementeve që përmban oferta turistike.

63

10.2 Misioni

Turizmi në komunën e Tetovës përcaktohet si veprimtari e cila mundëson zhvillim të qëndrueshëm, ndërkaq përmes bashkëpunimit të palëve të interesuara paraqet njohje dhe afirmim si destinacion turistik në suaza vendore dhe ndërkombëtare. Kjo veprimtari është shtytës thelbësor i proceseve dhe promotor i ofertës turistike.

11. QËLLIMET STRATEGJIKE PËR ZHVILLIMIN E TURIZMIT NË KOMUNËN E TETOVËS DERI NË VITIN 2022

Në bazë të analizave të përgjithshme për karakteristikat e zhvillimit të turizmit në komunën e Tetovës si dhe në bazë të analizës së situatës, indikatorëve zhvillimor dhe analizave SWOT është përcaktuar qëllimi bazik strategjik dhe qëllimet operative.

Qëllimi bazik strategjik është:

Ngritja e veprimtarisë turistike në komunë në një nivel më të lartë i cili do të gjenerojë afirmim të komunës si destinacion i dallueshëm në planin vendor dhe ndërkombëtar.

Për arritjen e këtij qëllimi strategjik janë definuar qëllim operative në vijim

Qëllimi operativ 1

Shfrytëzimi dhe përmirësimi i marrëdhënieve hapësinore në zhvillimin e turizmit

Komuna e Tetovës ka një pozitë gjeografike e cila duhet të shfrytëzohet në mënyrë të dyfishtë për zhvillimin e turizmit. Kjo i ndihmon që të shfrytëzohet si vlerë më vete në prizmin e pranimit të turistëve transitorë por njëherësh të shfrytëzohet si aktivitet operativ për përmirësimin e ofertës turistike në prizmin e aktiviteteve kontaktuese me komunat fqinje dhe Republikën e Kosovës në planin ndërkombëtar. Përmes shfrytëzimit polivalent të resurseve komuna duhet të përmirësojë përmbajtjen e ofertës turistike.

Në aspekt të komunikimit, komuna gjendet përball sfidave, të cilat ajo duhet ti zgjidh në vazhdë të shfrytëzimit të resurseve të komunikacionit dhe rrethinës së saj. Përmirësimi i tyre do të jetë një faktor i rëndësishëm i zhvillimit të turizmit. Zhvillimi i turizmit duhet të bëhet në korrelacion me karakteristikat e infrastrukturës dhe mundësisë së lidhjeve.

Qëllimi operativ 2

Krijimi i imazhit për një destinacion të suksesshëm përmes rritjes së konkurrencës së komunës

64

Kjo nënkupton marrjen e të gjitha masave të cilat do të mundësojnë që në ofertën turistike të gjejnë vend jo vetëm atraksionet turistike afirmative, por edhe potencialet e shquara të këtij lloji në komunë.

Qëllimi operativ 3

Avancimi i resurseve receptive.

Me zbatimin e standardizimeve dhe kategorizimeve dhe proceseve për përcaktimin e kushteve të lokacioneve të planifikuara do të kontribuohet në rritjen e cilësisë së përmbajtjes turistike dhe rritjen e të qenit më konkurrent në tregun turistik.

Qëllimi operativ 4

Avancimi i strukturës organizative dhe përshtatjes së regullativës normative për zhvillimin e turizmit

Struktura organizative duhet të avancohet me qëllim që të përmirësohen rezultatet e aktivitetit turistik në komunë. Kjo nënkupton një raport të respektueshëm drejt lehtësimeve të popullatës lokale, përshtatshmërisë organizative në shfrytëzimin e fondeve të ndryshme, përshtatshmërisë organizative në kuadër të bashkëpunimit ndër-komunal dhe bashkëpunimit ndërkombëtar, si dhe në pjesëmarrjen aktive në planin organizativ në sferën e veprimtarisë turistike brenda dhe jashtë komunës.

Qëllimi operativ 5

Përmirësim të shfrytëzimit të dijeve dhe aftësive të burimeve njerëzore dhe avancimin e

Ky qëllim do të realizohet përmes formave të arsimimit permanent, trajnimin e trajnuesve, nxitjen e popullatës së gjinisë femërore për pjesëmarrje në aktivitetet turistike dhe trajnime speciale të cilat kanë të bëjnë me përshtatshmërinë e ofertës turistike me kërkesat e kërkuesve të shërbimeve. Në veçanti është e rëndësishme të ketë qasje të qëndrueshme në veprimtarinë e ciceronëve dhe animatorëve, si dhe në ngritjen e vetëdijes së popullatës lokale për rëndësinë e turizmit..

Qëllimi operativ 6

Rritja e qarkullimit turistik dhe konsumit turistik.

65

Realizimi i këtij qëllimi do të varet nga niveli i angazhimit në sferën e avancimit të përmbajtjeve të qëndrimit turistik, në veçanti nga aspekti i shkatërrimit të sezonaliteti. Paraqitja më e denjë në tregun turistik do të sjell deri tek rritja e qarkullimit turistik dhe rritja e konsumit turistik.

12. PLANI AKCIONAL PËR REALIZIMIN E STRATEGJISË NË PERIUDHËN 2017-2022

Plani akcional bazohet në qëllimet e caktuara operative dhe strategjike të cilat janë të shënuara në tabelën në vijim. Bazuar në qëllimet e caktuara operative janë dhënë aktivitetet të cilat duhet të realizohen, bartësit e tyre, hapësira kohore e realizimit dhe kriteret respektivisht indikatorët e suksesit.

QËLLIMI OPERATIV 1 - SHFRYTËZIMI DHE PËRMIRËSIMI I MARRËDHËNIEVE HAPËSINOR PËR ZHVILLIMIN E TURIZMIT

Мasa 1.1. - Përmirësimi i rrugëve për ardhjen e turistëve

Aktivitetet Bartësit Korniza kohore

Buxheti(në den.)

Kriteret / indikatorët e suksesit

−Rishikimi i elaboratit për sinjalizimin komunal për qasje deri te lokalitetet turistike komunale dhe të rrjetit të komunikacionit lokal

−Komuna e Tetovës Rajoni i planifikimit të Pollogut

6 muaj 200.000 −Elaborat i përgatitur

−Vazhdimi i aktiviteteve për përmirësimin e infrastrukturës dhe pajisjen e komunikacionit hekurudhor

−Komuna e Tetovës,Ministria e lidhjeve dhe komunikacionit të RM-së

Në vazhdimësi −/

−Numri i takimeve të organizuara me Ministrinë e Komunikacionit dhe lidhjeve të RM-së

−Përpilim i elaboratit për lidhjen e vendeve rurale dhe lokaliteteve turistike me komunën e Tetovës

−Komuna e Tetovës

6 muaj 100.000 −Elaborat i përpiluar

−Nënshkrim i marrëveshjes për krijimin e linjave transportuese me aeroportin Aleksandri i Madh - Shkup

−Komuna e Tetovës,aeroporti „Aleksandri i Madh“

2 muaj 50.000

−Marrëveshje e nënshkruar për krijimin e linjave transportuese të aeroportit Aleksandri i Madh në Shkup mes komunës dhe aeroport it(marrëveshja është e nevojshme që të sigurojë një linjë të drejtpërdrejtë nga aeroporti për Tetovë)

−Rregullimi i transportit të udhëtarëve në

−Komuna e Tetovës

3 muaj / −Licenca e dhënë për relacionin gjegjës

66

relacionin aeroporti „Aleksandri i Madh“ - Tetovë

−Avancimi i marrëveshjeve dypalëshe ndër-komunale në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar

−Komuna e Tetovës,Planifikimi i rajonit të Pollogut, komunat fqinje në Kosovë

Në vazhdimësi 100.000

−Numrin i takimeve të organizuara dhe i marrëveshjeve të nënshkruara

−Hulumtim i nevojave të ekzistimit të teleferikut Tetovë -Kodra e Diellit

−Komuna e Tetovës, Institucionet arsimore e shkencore, sektori i biznesit

6 muaj 200.000 −Hulumtim i kryer

Masa 1.2 – Shfrytëzimi i kushteve transitore

−Përgatitje të hulumtimit për përcaktimin e lokaliteteve të kapaciteteve transitore receptive

−Komuna e Tetovës, Institucionet arsimore e shkencore, sektori i biznesit

6 muaj 200.000 −Hulumtim i kryer

−Miratim të zgjidhjeve të planifikuara për lokacionet e kapaciteteve transitore receptive

−Komuna e Tetovës

6 muaj /−Dokumentacion i sjellë

i planit hapësinor dhe numri i ankandeve të shpallura

−Përpilim i elaboratit për vendndodhjen e pikave informative dhe posterave promotiv në hapësirat transitore të komunës së Tetovës

−Komuna e Tetovës, sektori i biznesit

6 muaj 200.000 −Elaborat i miratuar

−Vendosja e pikave informative dhe posterave reklamues në komunën e Tetovës

−Komuna e Tetovës, sektori i biznesit 18 muaj 4.000.00

0

−Dokumentacion i miratuar i planit hapësinor, numri i ankandeve dhe numri i pikave dhe posterave

Masa 1.3 - Shfrytëzimi i vlerave të përbashkëta turistike të komunës dhe të rrethit në ofertën turistike

−Inicim të bashkëpunimit mes komunal dhe ndërkombëtar në sferën e ofertës turistike

−Komuna e Tetovës, Rajoni i Pollogut, komunat fqinje në Republikën e Kosovës

në vazhdimësi 100.000

−Numri i takimeve të organizuara dhe numri i kontratave të nënshkruara

−Organizimi i tribunave për bashkëpunim ndërkomunal të banorëve

−Sektori për zhvillim ekonomik lokal dhe zhvillimin dhe promovim të turizmit- Tetovë, Rajoni i Pollogut

në vazhdimësi 200.000 −Numri i tribunave të

organizuara

−Miratimi i programeve për paraqitje të përbashkët në tregun turistik

−Komuna e Tetovës, Rajoni i Pollogut, komunat fqinje në Republikën e

6 muaj 200.000 −Numri i takimeve të organizuara dhe numri i kontratave të nënshkruara dhe programeve të

67

Kosovës miratuara

QËLLIMI OPERATIV 2 - KRIJIMI I IMAZHIT TË NJË DESTINACIONI TË SUKSESSHËM QË ARRIHET PËRMES RRITJES SË KONKURRENCËS

Мasa 2.1. - Shfrytëzim optimal i vlerave natyrore dhe kulturore turistike në ofertën turistike

AKTIVITETET BARTËSIT KORNIZA KOHORE

BUXHETI (NË DEN.)

KRITERET / INDIKATORËT E SUKSESIT

Inventarizim i trashëgimisë kulturore dhe asaj natyrore për valorizimin e potencialeve turistike

Sektori për zhvillim ekonomik lokal dhe zhvillimin dhe promovim të turizmit- Tetovë,

4 muaj 125 000

Regjistër i përpiluar i vlerave turistike për zhvillim të qëndrueshëm

Planifikim i rregulluar hapësinor i Kalasë së Tetovës për turizëm pikniku sipas modelit Camlica Hill, Stamboll, Turqi

Sektori për zhvillim ekonomik lokal dhe zhvillimin dhe promovim të turizmit- Tetovë,, Komuna e Tetovës

24 muaj 6.000.000

Kalaja e Tetovës e rregulluar për piknikë

Miratim i planit për rregullimin e lokaliteteve dhe objekteve që paraqesin model të ofertës turistike

Komuna e Tetovës, sektori i biznesit, sektori joqeveritar

18 muaj 5.000.000

Miratimi i dokumentacionit të planit hapësinor ( nënkupton planin e detajuar urbanistik për rregullimin e lokaliteteve dhe objekteve turistike)

Furnizimi me pajisje dhe rekuizita për rregullimin e lokaliteteve turistike

Komuna e Tetovës, sektori i biznesit

9 muaj 300.000

Ankand i shpallur për furnizimin e pajisjeve dhe rekuizitave të cilat do të jenë në funksion të urbanizimit të hapësirës se paraparë (p.sh. kënde fëmijësh, ulëse, pajisje për gjimnastikë dhe rekreacion,hapësira për skejborde, etj.)

Përpilim të një plani menaxherial për menaxhimin me trashëgiminë kulturore dhe historike

Komuna e Tetovës

9 muaj 600.000

Plan i përpiluar menaxherial ( Komuna përmes sektorit të tij LEG do të angazhojë ekspertë të cilët do të përgatisin një plan të këtillë në funksion të zhvillimit të turizmit përmes menaxhimit të qëndrueshëm të trashëgimisë kulturore dhe historike.)

Përgatitjen ose përpilimin e një elaborati për sinjalizimin dhe vizualizimin e lokaliteteve dhe objekteve për turizëm

Komuna e Tetovës, sektori i biznesit

6 muaj 200.000 Elaborat i përgatitur ( nënkupton një dokument në të cilin në mënyrë të saktë janë të vendosur vendet ku shënohen objekte e turizmit sipas planit hapësinor urbanistik të komunës)

68

Ngritjen e iniciativës për mbrojtjen e definuar të hapësirave përreth Kodrës së Diellit

Komuna e Tetovës, Ministria për planifikim hapësinor dhe mbrojtje të ambientit jetësor

6 muaj 100.000

Numri i takimeve në Ministrinë për planifikim hapësinor dhe mbrojtje të ambientit jetësor

Miratimin e dokumentacionit për rregullimin e planifikuar dhe pajisjen e lokaliteteve për gjah për turizmin gjuetar

Komuna e Tetovës, vendet e gjuetisë

18 muaj 3.000.000

Dokumentacioni i miratuar i planit hapësinor

Përcaktimi i lokaliteteve dhe ndërtimi i pikave për vrojtim

Komuna e Tetovës, sektori i biznesit 12 muaj 600.000

Pikat e ndërtuara për vrojtim

Krijimin e listave të ndodhive dhe përkrahjen e tyre organizative (organizimi i revyve të veshjeve kombëtare këngëve dhe valleve dhe folklorit në përgjithësi, defilimet, organizimin e shitjes së produkteve tradicionale ekologjike dhe specialiteteve gastronomike

Komuna e Tetovës, sektori joqeveritar

18 muaj 500.000

Lista e shpallur e ndodhive si dokument i veçantë për tërë vitin. ( përkrahja do ti jepet sipas shkallës së rëndësisë me përqindje të shumës së caktuar për organizimin t eventeve. shuma e paraparë do të mbulont një pjesë të harxhimeve.)

Krijimin e identitetit të destinacionit

Komuna e Tetovës 6 muaj 75 000

Pranimi i një slogani dhe logoje për turizmin në Tetovë

Мasa 2.2.- Cilësi e përmirësuar e ofertës turistike në tregun turistik

Krijimi i një baze të integruar e të dhënave për turistët dhe kjo përmes hulumtimeve në vazhdimësi të kërkesës turistike

Komuna e Tetovës

Proces kontinual

Baza e krijuar e të dhënave

Ngritjen e një portali në internet të turizmit .

Sektori për zhvillim ekonomik lokal dhe zhvillimin dhe promovim të turizmit- Tetovë,

12 muaj 250 000Portal i aktivizuar në internet

Përgatitjen e një studimi hulumtues për lloje selektive të turizmit si produkte turistike të komunës

Komuna e Tetovës, institucionet arsimore shkencore

6 muaj 200.000 Studimi përfunduar

Përgatitjen e një studimi të fizibilitetit për qëndrueshmërinë e projektit me bërjen e hartave të shtigjeve tematike për ecje.

Qeveria e R. M-së, Komuna e Tetovës, Rajoni planifikues i Pollogut, donatorët e huaj

9 muaj 1.845.000Shtigjet e shpallura turistike tematike

69

Мasa 2.3 – Aktivitetet promotive

Krijimin e brendeve të dallueshëm i vlerave natyrore dhe kulturore, dhe produkteve gastronomike lokale

Komuna e Tetovës, Rajoni planifikues i Pollogut, sektori i biznesit

6 muaj 7 00.000Numri i brendeve të vlerave dhe produkteve

Krijimin e programeve për aktivitete promotive

Komuna e Tetovës 6 muaj / Programet e miratuara

Dalja në panaire turistike

Komuna e Tetovës 24 muaj 1.000.000

Numri i daljeve në panaire

Përpilimi i ciceronit turistik Për komunën e Tetovës

Komuna e Tetovës, Institucionet arsimore - shkencore

9 muaj 400.000Ciceroni i shpallur turistik

Miratim të programit për mbulim mediatik

Komuna e Tetovës

Në vazhdimësi /

Program i miratuar (çdo vit Sektori i LEG propozon ndërkaq, Këshilli i komunës miraton program për mbulim mediatik ku përfshihen të gjitha kushtet)

Përgatitje e një katalogu, broshurave dhe materialeve tjera promotive për vlerat turistike në komunë

Komuna e Tetovës, Institucionet arsimore - shkencore

12 muaj 600.000Numri i materialeve promotive të shpallura

Masa 2.4. Avancimin e zhvillimit të qëndrueshëm dhe mbrojtjen e ambientit jetësor në funksion të turizmit

Organizimi i tribunave për efikasitetin energjetik të sektorit receptiv

Komuna e Tetovës, Institucionet arsimore - shkencore, banorët lokal

6 muaj 200.000

Numri i tribunave të organizuara(Komuna në bashkëpunim me Institucionet arsimore e shkencore organizon tribuna me qëllim të njohjes së opinionit dhe përfaqësuesve të subjekteve të interesuara për zhvillimin e turizmit për rëndësinë e efikasiteti energjetik të kapaciteteve hoteliere)

Miratim të regjistrit të lokaliteteve ekologjike dhe objekteve në funksion të turizmit

Komuna e Tetovës 9 muaj 600.000

Regjistër i sjellur ( regjistri paraqet një dokument i cili do të mundësojë shfrytëzim të qëndrueshëm të lokaliteteve në funksion të turizmit dhe në funksion të mbrojtjes së tyre)

Organizimin e tribunave për dobitë socio-kulturore nga qasja ekologjike në turizëm

Komuna e Tetovës, Institucionet arsimore - shkencore, banorët lokal

6 muaj 200.000Numri i tribunave të organizuara

Mbështetjen e projekteve për rekonstruim dhe adaptim të shtëpiave fshatare ekzistuese në funksion të regjistrimit të subjekteve turistike

Ministria e Ekonomisë, Sektori LEG, Komuna e Tetovës

24 muaj 6.000.000

(30% mjete të

pakthyera)

Projektet e realizuara (ky paraqet një pilit projekt i cili do të nxitë interesimin si formë e praktikës së mirë)

70

Mbështetje e projekteve për zhvillimin e eko-turizmit

Komuna e Tetovës, donatorë

24 muaj6.000.000

(30% mjete të

pakthyera)

Projektet e realizuara (ky paraqet një pilot projekt i cili do të nxitë interesimin si formë e praktikës së mirë)

Ndërtim i pikave panoramike -të vrojtimit përgjatë rrugës e cila çon në Kodrën e Diellit sipas modelit të Sauerland-it në Gjermani

Komuna e Tetovës, 36 muaj - Projektet e realizuara

71

QËLLIMI OPERATIV 3 - PËRMIRËSIMI I BURIMEVE RECEPTIVE

Мasa 3.1. - Përmirësim i ofertës hoteliere dhe asaj turistike

Aktivitetet Bartësit Korniza kohore

Buxheti(Në Den.)

Kriteret / indikatorët e

suksesit−Miratim i

planit detal urbanistik me vendndodhjen e kapaciteteve hoteliere

−Komuna e Tetovës 18 muaj 5.000.000

−Dokumentacioni i miratuar i planit hapësinor

−Organizimi i takimeve për prezantimin e trendëve bashkëkohor të standardeve në industrinë e mikpritjes

−Komuna e Tetovës, sektori i biznesit, banorët lokal

6 muaj 200.000−Numri i takimeve

të organizuara

−Kategorizimi i kapaciteteve të industrisë së mikpritjes në ambientet rurale

−Komuna e Tetovës, Ministria e Ekonomisë

12 muaj /−Numri i objekteve

të kategorizuara

−Krijimin e rrjeteve të njësive hoteliere dhe të agjencive turistike

−Komuna e Tetovës, Rajoni planifikues i Pollogut, sektori i biznesit, akomodimi nëpër shtëpi

6 muaj 200.000Rrjeti i krijuar

−Organizimi i ditëve të gastronomisë me vlera tradicionale

−Komuna e Tetovës, sektori i biznesit, sektori joqeveritar

6 muaj 200.000

Numri i eventeve të organizuara

−Realizimi i projektit për hapjen e qendrave informative turistike në Tetovë dhe në Kodrën e Diellit

−Komuna e Tetovës, Fondet 20 muaj 2.000.000

Qendrat e hapura informative turistike

Мasa 3.2 – Përmirësimi i infrastrukturës ndërtimore dhe rregullimit dhe pajisjeve botore (komunale)

−Aktiviteti investiv në realizimin e plotë të strategjisë së konceptuar për sistemet e ujësjellsit dhe sanimin e ujërave të zi në vendet rurale

−Komuna e Tetovës 9 muaj /Aktivitet e ndërmarra investive

−Përgatitje të −Komuna e Tetovës, 9 muaj 600.000 −Studimi i

72

një studimi të fizibilitetit për menaxhimin e mbeturinave në lokalitetet turistike

Institucionet arsimore - shkencore

përgatitur i fizibilitetit

−Vendosjen e pajisjeve për seleksionimin e mbeturinave në lokalitetet dhe objektet turistike

−Komuna e Tetovës 3 muaj /

−Numri i rekuizitave të vendosura

−Organizim i tribunave për shpjegimin e lidhshmërisë së turizmit dhe higjienës komunale

−Komuna e Tetovës, sektori i biznesit 6 muaj 200.000

−Numri i tribunave të organizuara

73

QËLLIMI OPERATIV 4 - PËRMIRËSIMI I STRUKTURËS ORGANIZATIVE DHE PËRSHTATJA E RREGULLIMIT NORMATIV PËR ZHVILLIMIN E TURIZMIT

Мasa 4.1. - Avancim i strukturës organizative të turizmit

Aktivitetet Bartësit Korniza kohore

Buxheti(Në

Den.)

Kriteret / indikatorët e

suksesit−Krijimi i një trupi

këshillëdhënës për mbështetjen e turizmit në sfera të ndryshme

−Komuna e Tetovës

12 muaj /

−Këshill i formuar për turizëm

−Organizim i tribunave lidhur me benefitet nga shfrytëzimi i lehtësimeve për zhvillimin e turizmit

−Komuna e Tetovës, sektori i biznesit, banorët lokal

6 muaj 200.000

−Numri i tribunave të organizuara

−Organizimi i trajnimeve për shfrytëzimin e fondeve dhe kyçjen në partneritetin publiko privat

−Komuna e Tetovës, donatorët, sektori joqeveritar

12 muaj 300.000

−Numri i trajnimeve të organizuara dhe numri i pjesëmarrësve

−Miratim të planit për pjesëmarrje në projekte për zhvillimin e turizmit në nivel ndërkomunal dhe ndërkombëtar

−Komuna e Tetovës, Rajoni planifikues i Pollogut 6 muaj /

−Plani i miratuar

−Anëtarësim në asociacionet ndërkombëtare nga sfera e turizmit

−Komuna e Tetovës, asociacionet ndërkombëtare

6 muaj 200.000−Numri i i

pjesëmarrësve

Мasa 4.2 – Përshtatjen normative të regullativës për zhvillimin e turizmit

−Sjellje të sistematizimeve të aktiviteteve punues për avancimin e njësive të turizmit

−Komuna e Tetovës

9 muaj /

−Sistematizimi i miratuar

−Krijimi i një regjistri të ofruesve të shërbimeve dhe rrjetëzimin e tyre

−Komuna e Tetovës, sektori i biznesit, akomodimi nëpër shtëpi private

9 muaj 300.000

−Krijimi i një regjistri dhe rrjeti

74

QËLLIMI OPERATIV 5 AVANCIMI I BURIMEVE NJERËZORE DHE PRANUESHMËRISË SOCIALE TË TURIZMIT

Мasa 5.1. - Përmirësimi i punësimit përmes shfrytëzimit të diturive dhe aftësive

Aktivitetet BartësitKorniz

a kohore

Buxheti(Në

Den.)Kriteret / indikatorët e

suksesit

−Organizim i trajnimeve dhe riedukimeve si dhe rikualifikimeve të kuadrove

−Komuna e Tetovës, institucionet arsimore-shkencore

12 muaj 600.000

−Numri i trajnimeve të organizuara dhe numri i kandidatëve të trajnuar

−Organizimi i trajnimeve për renovim të shtëpive me materiale tradicionale në funksion të mbrojtëse së trashëgimisë kulturore

−Ministria e kulturës, Sektori për zhvillim ekonomik lokal dhe zhvillimin dhe promovim të turizmit- Tetovë, donatorët

12 muaj 600.000

−Numri i trajnimeve të organizuara dhe numri i kandidatëve të trajnuar

−Përgatitja e projektit për përfshirje sa më të madhe të grave nga ambientet rurale në aktivitetet turistike

−Komuna e Tetovës, donatorët

9 muaj 615.000

−Projekti i realizuar

−Organizim i trajnimeve për animatorë dhe ciceronë turistik lokal dhe të specializuar

−Komuna e Tetovës, institucionet arsimore-shkencore 12

muaj 600.000

−Numri i trajnimeve të organizuara dhe numri i kandidatëve të trajnuar

Мasa 5.2 - Avancim i pranueshmërisë sociale të turizmit dhe afrimin e informatave për qytetarët

−Organizim i trajnimeve me karakter informativ për aplikim për grante

−Komuna e Tetovës Aktivit

et kontinual

615.000

−Numri i pjesëmarrësve në trajnime

−Organizim i tribunave për ngritjen e vetëdijes së banorëve për benefitet që vijnë nga turizmi dhe industria e mikpritjes

−Komuna e Tetovës, sektori joqeveritar,popullata lokale

9 muaj 200.000

−Numri i tribunave të organizuara9 pranueshmëria e turizmit dhe industrisë së mikpritjes nga ana e popullatës lokale kategori kjo që dallon nga aktiviteti në vazhdim

−−Organizim i

tribunave për ngritjen e vetëdijes së popullatës për

−Sektori për zhvillim ekonomik lokal dhe zhvillimin dhe promovim

2 muaj 200.000 −Numri i tribunave të organizuara (parapëlqehet që minimum një herë në vit të organizohet një

75

rëndësinë e vlerave natyrore dhe trashëgimisë kulturore që kanë për turizmin

të turizmit- Tetovë, Institucionet arsimore-shkencore, sektori joqeveritar,

tribunë)

−Organizimin e tryezave të rrumbullakëta për sfidat e popullatës lokal lidhur me zhvillimin e turizmit

−Sektori për zhvillim ekonomik lokal dhe zhvillimin dhe promovim të turizmit- Tetovë,,

2 muaj 200.000

−Katër tryeza t ë mbajtura (këto evente janë në funksion të ngritjes së vetëdijes tek popullata për turizmin e qëndrueshëm)

−Organizimin e tryezave të rrumbullakëta me institucione dhe partnerë privat lidhur me realizimin e qëndrueshmërisë së aktiviteteve të filluara në sferën e turizmit në komunën e Tetovës

−Sektori për zhvillim ekonomik lokal dhe zhvillimin dhe promovim të turizmit- Tetovë, 2 muaj 200.000

−Katër tryeza t ë mbajtura (këto evente i targetojnë ata të cilët kanë benefite konkrete nga zhvillimi i qëndrueshëm si p.sh. aktivitetet e suksesshme biznesore dhe të ngjashme.)

−Përpilim të programit për siguri në turizëm

−Komuna e Tetovës, Ministria e Punëve të Brendshme

12 muaj /

−Program i miratuar

−Organizimin e tryezave të rrumbullakëta për pushtetin lokal për mbështetje të zhvillimit të turizmit alternativ në komunë

−Sektori për zhvillim ekonomik lokal dhe zhvillimin dhe promovim të turizmit- Tetovë,

2 muaj 200.000

−Katër tryeza t ë mbajtura

76

QËLLIMI OPERATIV 6. RRITJA E QARKULLIMIT TURISTIK DHE TË KONSUMIT TURISTIK

Masa 6.1. - Avancimin e vizitimit dhe të qëndrimit në komunë

Aktivitetet Bartësit Korniza kohore

Buxheti(Në Den.)

Kriteret / indikatorët e suksesit

−Sjellja e programeve vjetore për paraqitje në tregje turistike me prioritet

−Komuna e Tetovës, sektori i biznesit 6 muaj /

−Programet e miratuara vjetore

−Organizimin e eventeve jashtë stinore (sportive, kulturore, shkencore etj.)

−Komuna e Tetovës, sektori joqeveritar, institucionet shkencore, kulturore dhe sportive

18 muaj 900.000

−Numri i eventeve të organizuara

−Paraqitjen e ofertës turistike të komunës në diasporë sipas modelit “udhëtime deri tek rrënjët ”

−Komuna e Tetovës dhe amëza e emigracionit

6 muaj /

−Numri i takimeve të organizuara

Мasa 6.2 - Rritja e konsumit turistik

−Mbajtje të mbledhjeve me palët e interesuara, komuna, sektori i biznesit, për përcaktimin e politikës së çmimeve në komunë

−Komuna e Tetovës, sektori i biznesit, sektori joqeveritar

Në vazhdimësi

30.000

−Numri i mbledhjeve të mbajtura (parapëlqehet që këto mbledhje të mbahen minimum dy herë në vit )

−Miratimi i programit për mbështetje të prodhimit të suvenirëve autentik turistik

−Komuna e Tetovës, sektori joqeveritar 6 muaj 400.000

−Program i miratuar (Suvenirët janë të ndryshueshme ashtu që çdo vit duhet të miratohet program i cili duhet të mbështetet dhe financohet nga komuna)

−Sjellja e vendimit për shpallje të bërthamës së artizanatit të produkteve tradicionale në Tetovë

−Komuna e Tetovës, sektori i biznesit, sektori joqeveritar

−3 muaj −100.000 −Vendim i sjellë (Këshilli i komunës së Tetovës duhet të miratojë vendim përmes të cilit do të përcaktojë bërthamën e artizanatit të produkteve tradicionale dhe do të definojë kushtet e funksionimit të tij. Të ndahen mjete për përgatitjen e elaboratit për një

77

bërthamë tradicionale)

78

PERMBAJTJA

STRATEGJIA PER ZHVILLIMIN E TURIZMIT NË KOMUNËN E TETOVËS...................................1

ABSTRAKT............................................................................................................................. 3

HYRJE....................................................................................................................................4

1. METODOLOGJIA E PËRPILIMIT TË STRATEGJISË SË ZHVILLIMIT TË TURIZMIT NË KOMUNËN E TETOVËS......................................................................................................... 5

2. REZULTATET E MBLEDHURA NGA PASQYRA E LITERATURËS, DOKUMENTET PROGRAMORE DHE PLANEVE, STRATEGJITË DHE STUDIMET PËR KOMUNËN E TETOVËS....7

2.1 Revizioni i literaturës...................................................................................................7

2.2 Planifikimi dhe dokumentet programore....................................................................8

2.3 Strategjitë dhe studimet.............................................................................................9

3. ANALIZË E SITUATËS SË TURIZMIT NË KOMUNËN E TETOVËS.....................................12

3.1 Marrëdhëniet hapësinore.........................................................................................12

3.1.1 Cilësia e lidhjeve të komunikacionit...................................................................15

Cilësia e rrjetit rrugor...............................................................................................15

Cilësia e mjeteve të transportuese...................................................................16

Cilësia e rrjetit hekurudhor......................................................................................16

3.1.2 Infrastrukturakomunikative dhe informative ....................................................18

3.2 Baza atraktive e zhvillimit të turizmit........................................................................20

3.2.1 Atraktivitetet natyrore........................................................................................20

3.2.2 Atraktivitetet kulturore......................................................................................25

3.3 Gjendja e strukturës organizative në komunën e Tetovës që ka të bëjë me turizmin........................................................................................................................................ 29

3.4 Gjendja e regullativës normative në Komunën e Tetovës.........................................32

3.5 Gjendja që ka të bëjë me instrumentet për nxitje të zhvillimitт................................34

3.6 Resurset receptive.....................................................................................................36

3.6.1 Kapacitetet për akomodim.................................................................................36

3.6.2 Kapacitetet për shërbime në haje dhe pije ........................................................39

3.6.3 Rregullimi komunal dhe pajisjet infrastrukturore në funksion të zhvillimit të turizmit në komunën e Tetovës...................................................................................39

Furnizimi me ujë dhe turizmi...................................................................................40

79

Ujërat e zeza si faktor i mbrojtjes së ambientit jetësor në funksion të zhvillimit të turizmit ................................................................................................................... 40

Përmisimi/rehabilitimi i mbetjeve të forta ..............................................................41

Tualetet publike.......................................................................................................42

Pajisjet urbane komunale........................................................................................42

4. BURIMET NJERËZORE DHE MBËSHTETJA SOCIALE E TURIZMIT ..................................44

4.1. Burimet njerëzore....................................................................................................44

4.2. Mbështetja sociale...................................................................................................47

5. ANALIZA E INDIKATORËVE ZHVËLLIMOR.........................................................................48

5.1 Vizitueshmëria e lokaliteteve turistike.....................................................................48

5.2 Qëndrimi...................................................................................................................51

5.3 Qëndrimi mesatar i turistëve dhe dinamika e tij në komunën e Tetovës ................54

6. SEZONALITETI................................................................................................................. 55

7. KONSUMI TURISTIK........................................................................................................57

8. KARAKTERISTIKAT CILËSORE TË PRODUKTEVE TURISTIKE .............................................58

9. TREGJET ME PRIORITETE TURISTIKE ...............................................................................59

10.MISIONI DHE VIZIONI ....................................................................................................63

10.1 Vizioni......................................................................................................................63

10.2 Misioni.................................................................................................................... 63

11. QËLLIMET STRATEGJIKE PËR ZHVILLIMIN E TURIZMIT NË KOMUNËN E TETOVËS DERI NË VITIN 2022.....................................................................................................................64

11. PLANI AKCIONAL PËR REALIZIMIN E STRATEGJISË PËR PERIUDHËN 2017-2022...........66

80

Literatura:

1. Зеќир Рамчиловиќ, Развој и денешни карактеристики на туризмот во Шарско-Полошкиот регион, магистерски труд, 2004

2. Извештај за проценка на капиталот на ДУТ- Попова Шапка, ДООЕЛ Тетово, АД ЕЛЕМ Скопје, Економски Институт, Скопје 2007

3. Јеремиќ, Душан Туристички региони во Македонија, 19744. Кривокапиќ Душан, Шар Планина- туристичко-географски приказ на пределот и

народот,19695. Strategjia lokale e të rinjve në komunën e Tetovës 2011-2015, Tetovë, R. e

Maqedonisë, 2010 6. Мариноски, Н., Туристичка разгледница (1998).7. Мариноски, Н., Туристичка географија на Република Македонија (2001), 8. Национална стратегија за рурален туризам, 2012-2017 година, Министерство за

Економија на Република Македонија, Сектор за туризам9. Националната стратегија за туризам на Република Македонија, 2016-202110. Подстратегија за традиции и настани на Република Македонија, АПРТРМ,

Скопје, 201411. Попова Шапка-Јелак, Кооперативно Атеље за архитектура и урбанизам, Женева

Швајцарија, Дирекција за просторно планирање Охрид, Комуна Проект, тетово, 1976,

12. Programi për zhvillimin e rajonit të Pollogut 2015-2019, Qendra për zhvillimin rajonal të Pollogut, Tetovë, 2015

13. Програма на Владата на Република Македонија 2014-201814. Програмата за развој на туризмот на РМ за 2016 година15. Regjistri i zhvillimit potencial të zhvillimit të turizmit rural në rajonin e Pollogut

Qendra për zhvillimin rajonal të Pollogut, Tetovë, 201616. Vjetari statistikor i RM-se, 2015 –ESHSM17. Strategjia e zhvillimit të turizmit rural në komunën e Tetovës, 2017-2022, Tetovë,

201718. Студијата за развој на туризмот во Шарпланинскиот регион, Епицентар, Скопје,

201019. www.stat.gov.mk 20. www.tetovo.gov.mk

81