эрмэлзэж л байгаа бол тус зах зээл дэх өөрийн байр суурийн талаарх тодорхой ойлголт, өөрийн хүчирхэг брэнд болон урт хугацааны төлөвлөгөөтэй байх шаардлагатай” гэжээ. Эцсийн тайланг оны эцсээр world-bank.org/nemo сайтаас үзээрэй.

Монголын онгон, өргөн у у д а м б а й г а л и й н үзэсгэлэнт газрууд өдрөөс өдөрт аялагчдын очих дуртай газрууд болсоор байна. Гэхдээ, олноороо зорчдог аялал жуу л ч л а лын о р о н хэмээн газрын зураг дээр тэмдэглэгдээгүй бөгөөд олон хүмүүсийн үзэж буйгаар тийм ч болохгүй байх. Монгол харьцангуй нууцлаг, буйд гэдгээрээ олон ж у у л ч д ы н а я л а х шохоорлыг өдөөдөг б а й н а . А я л а л жуулчлалаас эдийн засагт оруулах өгөөжийг дээшлүүлж, байгаль о р ч и н д н ө л ө ө л ө х нөлөөллийг хамгийн ба га байл гах нь тогтвортой байдлын гол цөм нь юм. Үүн т эй уялдуулан Н ЕМО 2 э н э жи л М о н г о л ы н А я л а л Жуулчлалын Тогтвортой Х ө г ж л и й н Т ө в т э й х а м т р а н н э г э н судалгааны ажлыг хэрэгжүүлж байна. Уг т ө в н ь Мо н г о л д т о г т в о р т о й а я л а л жуулчлалыг хөгжүүлэх зорилготой. А ж л ы н х ү р э э н д М о н г о л ы н а я л а л жуулчлалын өнөөгийн

болон боломжит чиг хандлага, зах зээлийг с у д л а х ю м . Судалгаагаар цаг у у р ы н б о л о н “элдэгдсэн жим”-ээс г а д у у р х т ө р х , шинжээрээ Монголтой адил төстэй улс орнуудын жишээ , т у р ш л а г ы г м ө н харгалзан үзэх болно. Монголд массын аялал жуулчлал хөгжүүлж болох гурав хүртэлх газар нутгийг санал б о л г о ж , а я л а л ж у у л ч л а л ы н төрлүүдийн ямар х о с л о л х а м г и й н т о х и р о мж т о й в э гэдгийг тодорхойлох юм. Хустайн БЦГ-ын т у р ш л а г а , с у р г а м ж у у д а а с судалгааны эцсийн тайланд мөн тусгагдах болно. NEMO2 төслийн зөвлөх тайландаа Монгол улс хаанаа бүтээн байгуулалтаа, хаанаа байгалийн аялал жуулчлалаа хөгжүүлэхээ тодорхойлсон төлөвлөлттэй байх нь чухлыг дурджээ. Мөн “Хэрэв Монгол улс аялал жуулчлалаар дэлхийд өрсөлдөхийг

АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛ Монгол бөхийн барилдаан

Дугаар

5 20

11 оны

6-р

сар

Энэ дугаарт:

АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛ

1

ЖОРОО ТООДОГ БА ИДЛЭГ ШОНХОР

2

УЛААН ЖАГСААЛТ—ШУВУУД, УРГАМАЛ

2

ТАНЫ БОДЛООР?

3

ОЙН МЭРГЭЖИЛТЭНД ЗОРИУЛСАН СУРГАЛТ/ХАШААЛАЛТ

4

НЕМО-ГИЙН ТҮҮХ

5

НЕМО2 БАГ/ХОЛБОО БАРИХ МЭДЭЭЛЭЛ

5

НЕМО2 МЭДЭЭ Тавтай морилно уу!

Байгаль орчны бодлогын шинэчлэлд зориулсан Нидерланд, Монголын Итгэлийн Сангийн хоёрдугаар үе шат (NEMO2) сүүлийн жилийнхээ хагаст орж байгаа бөгөөд 2007 оноос хойш ихийг амжуулаад байна. Улирал тутам гардаг энэхүү товхимлоороо төслийн сүүлийн үеийн мэдээллийг хүргэх болно. Сайхан наадаарай! Танд энэ дугаар таалагдана гэдэгт найдаж байна. • NEMO2 төслийн талаар 5-р хуудаснаас олж уншина уу.

Хонгорын элс

Сүрлэг цохионууд

Өмнөд говийн бүс нутгийн талаарх хэд хэдэн судалгааг NEMO2 төсөл санхүүжүүлсэн юм. “Галбын говийн Жороо тоодог ба Идлэг шонхрын судалгаа” нэртэй тайлан нь Жороо тоодог, Идлэг шонхор зэрэг дэлхий даяар устах аюулд орсон шувуудын төрөл зүйлүүдэд гол анхаарлаа хандуулсан юм. Галбын говийн шувуудад чухал нутаг (ШЧН) нь дэлхий даяар устах аюулд орсон харьцангуй олон тооны шувуудын гол амьдрах орчин нь болдог. Гэвч, хурдны авто зам, төмөр зам, уул уурхайн үйл ажиллагаа зэрэг орчны бүтээн байгуулалтууд нь Галбын говийн ШЧН-т аюул занал учруулж байгаа юм. 2009 оны хавар, зун

Зэрлэг амьтан судлах, хамгаалах төв (ЗАСХТ) болон Бөрдлайф Интернэйшнл хамтран Жороо тоодог, Идлэг шонхрын талаар нэгэн судлагааг явуулсан юм. Тэд мөн томоохон зэрлэг амьтдад ажиглалт хийсэн. Галбын говийн шувуудын тоо толгойг тогтоох шугаман трансект тооллого хийхийн зэрэгцээ судлаачид гурван идлэг шонхорт хиймэл дагуулын ажиглалтын дамжуулагчийг суурилуулж тэдний хөдөлгөөнд ажиглалт хийсэн юм. Энэ хоёр зүйл шувуудын хувьд Галбын говь нь тэдний чухал амьдрах орчин болдог гэдгийг тэд олж тогтоосон билээ. Зам, тээрийн хэрэгслийн хөдөлгөөн, ан агнуур, ой модны зохисгүй, тогтвортой

бус хэрэглээ зэрэг хүмүүсийн халдлага нь Жороо тоодог болон Идлэг шонхорт томоохон аюул занал болдог байна. НЕМО2 мэдээний өмнөх нэг дугаарт өгүүлсэнчлэн, Хулан зэрэг зэрлэг амьтдын төрөл зүйлүүдэд тулгарч буй томоохон аюул заналын нэг нь тэдгээрийн амьдрах орчин нь малын бэлчээртэй давхцаж, бэлчээр, усны өрсөлдөөнийг үүсгэх болсон явдал билээ. Дэд бүтэц цаашид хөгжих нь зайлшгүй боловч байгаль орчинд үзүүлэх хор хөнөөлөөс урьдчилан сэргийлэх, багасгах, бууруулах, боломжтой бол нөхөн төлүүлдэг байх нь нэн чухал хэмээн уг тайланд дурдсан байна. Тайланг worldbank.org/nemo сайтаас олж уншина уу.

байдлаар тус сайтад байршуулаад байна. Zuil.mn сайтад тавигдсан мэдээллүүд нь амьтдын төрөл зүйлийн үндэсний хамгаалалтын статус, тэдгээрт учирч буй аюул занал, тэдний тоо толгойн өсөлтийн чиг хандлага зэргийг хамарсан байгаа. Онлайн газрын зургийн тусламжтайгаар төрөл зүйл болон тэдгээрийн онцлогуудыг тэндээс олж харах боломжтой. Шувуудын улаан жагсаалтыг 9-р сард бүтээж дуусгах төлөвлөгөөтэй байна. Энэ жил улаан жагсаалтыг өргөжүүлж эмийн болон бусад ашигт ургамлын улаан жагсаалтыг эхлүүлээд байна. Улаан жагсаалт, Хамгааллын төлөвлөгөөнүүдийг zuil.mn-ээс үзнэ үү.

НЕМО2 мэдээний өмнөх дугаарт өгүүлсэнчлэн, zuil.mn буюу Монголын биологийн төрөл зүйлийн мэдээллийн сан болон Улаан жагсаалт бүтээх ажлыг NEMO2 санхүүжүүлсээр ирсэн билээ. Загас, хоёр нутагтан, мөрхөгчид, хөхтөн амьтдын улаан жагсаалтууд болон тэдгээрийг хамгаалах төлөвлөгөөг одоогийн

ЖОРОО ТООДОГ БА ИДЛЭГ ШОНХОР

УЛААН ЖАГСААЛТ — ШУВУУД, УРГАМАЛ

Хуудас 2 НЕМ

О2 МЭД

ЭЭ

Дугаар

5

Хоёр нутагтан, мөлхөгчдийн хамгааллын төлөвлөгөөний эмхтгэл

Идлэг шонхрын үүр (зургийг П.Ганхуяг / ЗАСХТ)

Нэгэн төслийн менежер 25 настай Чинбатын Халиун, дээд сургуулийн ахлах курсын оюутан, сайн дурын ажилтан 21 настай Сүхбаатарын Ариун нараас байгаль орчны асуудлын талаарх санаа бодлыг нь сонслоо.

НЕМО: Байгаль орчны талаар, ялангуяа Монголын БО-ны талаар юу бодож явдаг вэ? Халиун: БО гэхээр надад хамгийн түрүүнд төрдөг таагүй бодол бол гэр хороолол . Цаг агаарын мэдээгээр манан гэж мэдээлж мэдэх ч, үнэндээ энэ нь агаарын бохирдол юм. Гэр хороололд амьдардаг олон хүмүүс зохистой түлш худалдан авах чадваргүй учир оронд нь хог хаягдал, машины дугуй зэргийг түлдэг. Энэ нь тэдний эрүүл мэнд болон БО-д халтай гэдэг нь мэдээж шүү дээ. Ариун: Би энд төрж өссөн боловч удаан хугацаагаар гадаадад амьдарсан. Намайг эргэж ирэхэд олон шинэ барилга баригдаж, олон хүмүүс хөдөөнөөс шилжиж ирсэн байлаа. Хүмүүс агаарын бохирдлоос дайжин Зайсан гэх мэтийн газрууд руу нүүцгээж байна. НЕМО: Байгаль орчин, түүний хамгаалал таны өдөр тутмын амьдралд ямар үүрэг роль гүйцэтгэж байна? Х : Өнгөрсөн жил АНУ - г а а с Монголд эргэж ирэхэд хог хаягдлыг тэндхийнх шиг дахин ашиглах процесс байхгүй байгаа нь ажиглагдсан. Би гадаа хог хаядаггүй. Лааз болон бусад хог хаягдал хөдөө орон нутагт элбэгшиж бохирдол улам ихсэж байна. Энэ жил манай гэр бүлийнхэн мод тарих ажилд оролцсон. Бид аль болохоор машинаа дундаа хэрэглэхийг хичээж байгаа.

А: Би сургууль дээрээ сайн дурын ажилд ихээхэн цаг зарцуулдаг. Бид экологид ээлтэй арга хэмжээнүүд зохион байгуулж бусад сургуулиудаар аялан байгаль хамгааллын талаар мэдээлэл өгдөг. Жишээ нь, хөдөө явахдаа уут савтай явж хог хаягдлаа хаяхгүй байхыг зөвлөдөг. Мөн хөдөө орон нутагт хог хаягдал цэвэрлэх ажлуудыг зохион байгуулж оролцсон. НЕМО: Байгаль хамгааллыг сайжруулахын тулд юу хийх ёстой вэ? Х: Хүмүүст боловсрол мэдлэг олгох, тэднийг зөв мэдээллээр хангах явдал маш чухал. Хөдөөнөөс нүүн ирж буй хүмүүсийн хувьд хуучин зуршлаа яаж өөрчлөхөө мэдэхгүй явж байж болох юм. Энэ нь тэднийг заримдаа өөрсдөө мэдэлгүйгээр орчны бохирдолд хувь нэмрээ оруулахад түлхдэг байх талтай. А: Орон сууцжуулах ажлыг түргэвчилж гэр хорооллынхныг сууцжуулах хэрэгтэй. НЕМО: Эдийн засгийн өсөлт, БО-д үзүүлэх хор хөнөөл зэрэг уул уурхайн эсрэг нөлөөллүүдийг яаж зохицуулах ёстой вэ? Х: Хэдийгээр уул уурхай эдийн засгийн өсөлт, гадаадын хөрөнгө оруулалтыг авчирч, Монголын имиджийг өөрчилж байгаа ч зарим компаниуд газрын хөрсийг эвдэн доройтуулж байна. Тэд ашигласан газраа нөхөн сэргээх ёстой. Холбогдох хуулиудыг сахин мөрдүүлэх ёстой ч авилгал, хээл хахууль үүнд саад болсоор байна.

A: 2008, 2009 оны үед би ТВ-ээр Монгол улс нь шинэ El Dorado болж байгаа тухай нэвтрүүлэг үзэж байсан. Нинжа нар байгаль орчныг сүйдэлж байна. Байгалийн баялаг шавхагдсаар байгаа. Гол мөрөнд хийсэн судалгаанаас харахад усан дахь олон төрлийн химийн хорт бодис нь загас жараахайг өвчлүүлэхээс гадна гол мөрөнд сэлж буй хүмүүсийн эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлж байна. Монгол улсын төр засаг зөвхөн эдийн засгийн өсөлтийг бус ард түмнээ анхаарах ёстой. НЕМО: Монголын БО 10 жилийн дараа ямар байдалтай байна гэж та төсөөлж байна вэ? Х: Нөхцөл байдлыг сайжруулах арга хэмжээ авахгүй бол Монголын ирээдүйг сайнаар харахгүй байна. Тиймээс, байгаль орчны асуудлаар хүмүүст боловсрол мэдлэг олгох ажлыг одооноос эхлүүлэх нь нэн чухал юм. A: Монголыг онгон байгальтай орон гэдгээр нь мэднэ. Үүнийг хамгаалах ажлыг хийхгүй бол Монголын байгаль орчин ноцтой асуудалтай учирна. Нөхцөл байдлыг гадаад, дотоодын санхүүжилттэй төслүүд сайжруулах боломж бий. НЕМО: Очих дуртай газар? Х: Төв аймгийн Аргалант сум. Хаашаа ч харсан замын хөдөлгөөн, хог хаягдал гэж байхгүй, зөвхөн цэвэр байгаль. A: 5 жилийн өмнө очсон Өмнөд говь. Тэр үед уг бүс нутаг даяаршилд өртөөгүй байлаа.

ТАНЫ БОДЛООР? Хуудас 3

Халиун, Ариун нар

НЕМО2 төслийн санхүүжилт, Байгаль Орчин, Аялал Жуулчлалын Яам (БОАЖЯ), Ойн газрын захиалгаар Монгол улсын үндэсний их сургуулийн ой судлалын тэнхим орон нутгийн ойн мэргэжилтнүүдэд зориулсан мэргэжил дээшлүүлэх богино хугацааны курсыг 2011 оны 4-р сарын 21-нээс 5-р сарын 6-ны хооронд зохион байгууллаа.

Энэхүү сургалт нь байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээ, аудит хийх, ой, биологийн төрөл зүйлд дэлхийн дулаарал болон цаг агаарын өөрчлөлтийн үзүүлэх нөлөөлөл, хүний нөөцийн хөгжил, эко аялал жуулчлал зэрэг олон төрлийн сэдвүүдийг хамарсан юм. Тэргүүлэх профессорууд болон судлаачид уригдаж

лекц уншлаа. Энэхүү курс нь аймгуудын ойн мэргэжилтнүүдэд шинэ мэдлэг олж авах, туршлагаа хуваалцах, бие биенээсээ суралцах боломжийг олгосон юм. Курс амжилттай дүүргэсэн суралцагсад “Ойн мэргэжил дээшлүүлэх курс төгссөн сертификат” гардан авцгаалаа.

Монголыг дайран өнгөрдөг төмөр замыг хөндлөн гарах )дээгүүр нь юмуу доогуур нь( боломжит гарцууд болон төлөвлөгдсөн бусад бүтээн байгуулалтын ажлыг үнэлэн үзэх юм. Нөхцөл байдлын үнэлгээ болон шугаман дэд бүтцийн дагуу ашиглаж болох хашаалалтын төрөл бүрийн дизайны талаарх зөвлөмжийг багтаасан тайлан гарна. Тайланг 10-р сард worldbank.org/nemo сайтаас үзнэ үү.

Авто зам, төмөр зам зэрэг шугаман дэд бүтэцтэй холбоотой асуудал бол амьтдын шилжилт, хөдөлгөөнийг хааж, хуваан тусгаарладаг явдал юм. Ялангуяа, орон зай ихээр шаарддаг, хөдөлгөөн ихтэй туурайтан амьтдын хувьд эдгээр дэд бүтцүүд саад тотгор учруулдаг. Энэ ажлын хүрээнд хашаалах төрөл бүрийн дизайнууд, зэрлэг амьтад, малын хөдөлгөөнд тэдгээрийн үзүүлэх нөлөөлөлд үнэлгээ өгөх зорилгоор зөвлөх ажиллаж байна.

ОЙН МЭРГЭЖИЛТНҮҮД СУРГАЛТАНД ХАМРАГДАВ

АВТО БОЛОН ТӨМӨР ЗАМЫГ ХАШААЛАХ

Хуудас 4 НЕМ

О2 МЭД

ЭЭ

Дугаар

5

Ойн мэргэжилтнүүд сургалт, хээрийн дадлага дээр

Хулан (зургийг Axel Braunlich/ЗАСХТ)

Тэмээ (зургийг Charlotte Roelofs)

Байгаль орчны шинэчлэлд зориулсан Нидерланд-Монголын итгэлийн сан, хоёрдугаар шат

Байгаль орчны шинэчлэлд зориулсан Нидерланд—Монголын Итгэлийн сангийн эхний шат (НЕМО1) 2005 онд байгуулагдсан юм. Хоёр дахь шат нь (НЕМО2) 2007 онд 5 сая ам. долларын төсөвтэйгээр батлагдаж 2011 он дуустал үргэлжилнэ. Итгэлийн санг Нидерландын засгийн газар санхүүжүүлж, Дэлхийн банк Монголын засгийн газартай хамтран дараах чиглэлд захиран зарцуулж байна: 1. Байгалийн нөөцийн менежмент, 2. Бохирдлын менежмент, 3. Байгаль орчны засаглал. Энэ мэдээнд тусгагдсан бүх үйл ажиллагаа энэ 3 чиглэлийн хүрээнд хэрэгжиж байгаа болно. • НЕМО2 болон НЕМО1-ийн талаар мэдээлэл, төслийн үйл ажиллагааны тайланг www.worldbank.org/nemo цахим хуудаснаас олж үзнэ үү.

НЕМО2-ын түүх

НЕМО2 баг Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам Ч.Жаргалсайхан, Дэд сайд, Төслийн үндэсний захирал Д.Энхээ, БОАЖЯ-ны хэсгийн зохицуулагч А.Энхцэцэг, ДБ хэсгийн зохицуулагч Р.Зоригоо, санхүүгийн менежер Дэлхийн банк Жэймс Райхэрт, Багийн ахлагч Б. Эрдэнэ-Очир, БО-ны асуудал эрхэлсэн ажилтан Сузанне Роелофс, Хөтөлбөрийн фасилитэйтор Холбоо барих Сузанне Роелофс Л.Мөнхзул (БОАЖЯ, хэвлэл мэдээллийн sus_roelofs@hotmail.com ажилтан) 95738832 info@mne.gov.mn - www.mne.mn 11260718 - 88119821

WORLDBANK.ORG/NEMO

НЕМО2 баг/Холбоо барих

Дугаар

5 НЕМ

О2 МЭД

ЭЭ