№187 (29168) 29 ҚЫРКҮЙЕК, ЖҰМА 2017 ЖЫЛE-mail: info@egemen.kzwww.egemen.kz TWITTER.COM/EGEMENKZFACEBOOK.COM/EGEMENKZ

1919 жылғы 17 желтоқсаннан

шыға бастады

ЖАЛПЫҰЛТТЫҚ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ГАЗЕТ

ӨҢІР ӨМІРІ

КАСТИНГ

9-бет

ҚарашашТОҚСАНБАЙ

МҰҒАЛІМ МӘРТЕБЕСІ

7-бет

Думан АНАШ

EUR/KZT 401.13 USD/KZT 339.68 RUB/KZT 5.9 CNY/KZT 51.26ВАЛЮТАЛАРДЫҢ РЕСМИ (НАРЫҚТЫҚ) БАҒАМДАРЫ:

Бақтияр ТАЙЖАН,«Егемен Қазақстан»

Мақтаарал ауданында «Ақ ке-руен-2017» мақта терімінің ашылу салтанаты алты Алашқа сауын ай-тып той жасағандай жағдайда өтті. Ерте көктемнен күнге шағылысқан аймаңдай кетпенін алып, атыздан шықпаған диқандардың қағанағы қарқ, сағанағы сарқ, көңілі тоқ. Өйткені мақта бағасы көңілге қонымды. Мақта қабылдау бекеттері əр тоннаны 165 мың теңгеден қабылдай бастады. Еңбек ақталды деген осы. Ала жаз бойы алашапқын болған қоңыр күз əр шаңырақтың берекесін кіргізіп-ақ жатыр.

Сонау жылдары күлмек түгілі көз жасы көл болған уақыттар да болған. «Бұлақтың басындағылар бал ішеді, соңындағылар у ішеді» деген қанатты сөз осы мақта ек-кен диқандардан қалған. Аптап төбені тесіп, ала қарғаның миы ай-налып тыраң етіп əр жерге құлап жатқанда көні кепкен мақталығына су жеткізе алмай шерменде болған диқандардың су кезегі үшін кет-пен десіп қала жаздағанын талай көргенбіз. Өзбекстаннан келетін «Достық» каналының қазаққа келген-де суы тартылып, мемлекетаралық келісімшарттағы көлемі аз берілетін уақыт өтті. Шіліңгір шілдеде атыз-дар қурап қалмас үшін Шардарада

су қоймасының сағасынан электр қуатымен жұмыс істейтін су сорғы стансасы іске қосылған. Мемлекетке қыруар қаржыға түссе де, амалсыз барған қадам еді.

Бүгінде мемлекетаралық келісім-дердің негізінде Өзбекстанның пейілі жақсарды. Су жеткілікті. Су мол бол ған соң диқандар да ойдағыдай өнім алды. Кезінде Мақтаарал ауда-нының əкімі болған, бүгінде ауыл шаруашылығы басқармасының бас-шысы, білімді Мəскеудегі Тимирязов уни верситетінен алған Серік Тұрбе-ковтің бастамасымен диқандар атыз-ды терең қопсыту əдісіне өткен. Со қамен жердің қабатын айра-жай-ра қылмай ылғал мен топырақтың

құнарын сақтауға септесетін жаңа технологияның арқасында 95 мың гек-тар жерге егілген шитті мақтадан гек-тарына 21-24 центнерден өнім алуға мүмкіндік бар.

Жалпы, биыл Оңтүстік Қазақ-стан да 134,6 мың гектар жерге мақта шиті себілген. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 25 мың гектарға артық. 2016 жылы шаруалар əр гектары-на орта ша есеппен 26,2 центнерден өнім алып, барлығы 286,4 мың тонна мақта жинаған. Бүгінде егіс көлемінің артуына байланысты өңірде 300 мың тоннадан астам мақта жиналады деп жоспарланып отыр.

Оңтүстік Қазақстан облысы

Ақ алтынБиыл 300 мың тоннадан астам мақта жинау жоспарланып отыр

РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ

АЙМАҚ

РУХАНИЯТ

8-бет

9-бет

ҚОҒАМ

4-бет

ТҮРКІ ӘЛЕМІНЕ ОРТАҚ ОҚУЛЫҚ

7-бет

ОРАЛХАН МЕКТЕБІНДЕГІ ОРАЛЫМДЫ ІСТЕР

ОТАННЫҢШЕТІ – ОСЫ МАҢ...

ГОБЕЛЕН ТОҚУ ИНЕМЕН ҚҰДЫҚ ҚАЗҒАНДАЙ

4-бет4-бет

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мемлекеттік хатшы Гүлшара �бдіқалықова Ақт�бе облысына жұмыс сапарымен барып, оның барысында «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясын да �ткен «Туған жер» респуб ликалық жер-лестер форумына қатысты. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Темір ҚҰСАЙЫН,«Егемен Қазақстан»

Форумға Парламент депутат-тары, мемлекеттік орган дар-дың жетекшілері, қоғам қай-раткерлері, белгілі ғалымдар, шығармашылық зиялы қауым өкілдері, əйгілі спортшылар, əлемнің 20 елінде тұрып жатқан ақтөбелік жерлестер қатысты.

Г.Əбдіқалықова форумға қ а т ы с у ш ы л а р ғ а а р н а л ғ а н Нұрсұлтан Назарбаевтың құт-тық тау сөзін оқып берді. Онда «Рухани жаңғыру» аясында жүзеге асырылып жатқан айрық-ша маңызды жобалардың бірі – «Туған жер» жобасы екені ай тылған. Жалпыұлттық пат-риотизм қағидаттарына негіз-делген «Туған жер» бағдар лама -сы осындай шараларды жүйе лен-діріп, ортақ игілікке айнал дыруды көздейді.

«Қазақстан қастерлі Тəуелсіз-дігінің үшінші мүшелін зор рухани жаңғырумен бастады. Менің бағдарламалық мақалам-ның аясында еліміздің барлық аймақтарында кең ауқымды жұмыстар қолға алынды. «Рухани

жаңғырудың» негізінде жүзеге асырылып жатқан айрықша маңызды жобалардың бірі – «Туған жер». Əркімнің кіндік қаны тамған туған жері қайда жүрсе де жүрегінің төрінде.

Біздің əрқайсымыз туған өлке мізді мақтан етеміз, алыс жүрсек сағынамыз, қамқорлық жасай мыз. Туған жерге іңкəрлік Туған елге сүйіспеншілікпен ұла-са ды. Туған жерге қамқор лық Туған елге жанашырлықпен аста-сады. Жалпыұлттық патрио тизм-нің өзегі іспетті «Туған жер» бағ-дар ламасы осын дай ізгі ниеттер мен шара лар ды жүйе леп, ортақ игілікке айнал дыруды көздейді.

Форумға еліміздің бар лық өңірлерімен қатар, 20 мем ле-кет те тұрып жатқан ақтөбелік-тер дің арнайы келуі – біздің ұлттық бірегейлігімізді, туған елге деген шынайы пат риоттық сезімдері мізді ай шық тай түседі. Бүгін Ақтөбе ден бастау алған игі шара еліміз дің басқа өңірлерінде жалға сын табарына сенімдімін. Сіз дер шынайы патриотизм – «Мəңгілік Елдің» мызғымас тұғыры екенін бек түсініп, осынау патриоттық сезімді барша

замандастарыңызға жеткізу-леріңізді тілеймін!

Сүйікті Қазақстанымыз гүл-дене берсін! Мерейіміз асып, бірлі гіміз таси берсін! Мəңгілік Елдің көк байрағы əрқашан асқақ желбіресін!» – делінген Президенттің құттықтауында.

Ал Мемлекеттік хатшы өзінің сөзін де саясат пен экономика-дағы ауқым ды өзгерістердің өзегі – қоғам дық сананы жедел жетіл діретін «Рухани жаңғыру» жалпыұлттық жоба сы екеніне тоқталып өтті. Бүгін де елімізде осы мақсатқа жету үшін 6 бірегей жоба жүзе г е асы ры луда. Соның бірі – жалпы ұлт тық патрио тизмнің маңызды тірегі не айналған «Туған жер» бағдарламасы.

Жалпы, Физика ғылымының заңды лық тарына сүйенсек, дөңге-лен ген дүниеде орын алатын əр-түр лі тартылыс күштерінің қа лай пайда болатындығы жөнін дегі сан алуан мысалдарға кезі геміз. Бүгінгі орта жəне аға буын ұрпақ-тың санасында əсі ресе жердің тар ты лыс күші жө нінде айтылған де рек тер ұмы тыл мастай сақталып қал ғанына да күмəн келтіру қиын. Жер жер ғой. Əйтсе де осы жұмыр жер дің бетінде туған өлке мен ту-ған топыраққа деген тартылыс кү-шіне тең келетін бірде-бір құді рет-күш жоқ екеніне бəс тіге аламыз.

(Соңы 3-бетте)

Тартылыс күшіАқтөбеде республикалық «Туған жер» форумы өтті

замандастарыңызға жеткізу-

Сүйікті Қазақстанымыз гүл-

замандастарыңызға жеткізу-

2 29 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ

Құжатқа сәйкес, Премьер-Ми нистр дің қарауына эконо-мика лық, қаржы, фискалдық және кеден саясатының, мемлекеттік бюджеттің стратегиялық мәсе-ле лері, қорғаныс және құ қық-тық тәртіп, мұнай-газ сек торын дамыту, мемлекеттік актив терді басқару, мемлекеттік орган-дардың әкімшілік реформасын іске асыру, мемлекетаралық қа-ты настар мен халықаралық ын-ты мақтастық, шетелдік инвес-тициялар тарту, инвестициялық ахуа лды жақсарту және бас-қалары кіреді.

Премьер-Министрдің бірін-ші орынбасары Асқар Мамин-нің міндеттеріне экономика-ны жедел бас қару және өңір-лік саясат, көлік инфрақұры-лы мын және ло гис тиканы дамыту, құрылысты да мыту және тұрғын үй-ком му налдық шаруашылықты жаң ғырту мәселелері жатады. Со ны мен қатар Асқар Мамин қор ғаныс-өнеркәсіп кешенін да мыту, төтенше жағдайлар және жұ-мылдыру жұмысы, ғарыш қыз-меті, энергия үнемдеу және энер гия тиімділігін арттыру, энер гияның жаңартылатын көздері, көмір өнеркәсібі, атом өнеркәсібі және ядролық энер-гетика, инновациялар, тех-ни ка лық реттеу, электр энер-гети ка сы, геология және жер қой науын пайдалану, мұнай химия сы, экспорттық бақы-лау, қорша ған ортаны қорғау, жылы ту мау сы мына дайындық және оны өт кізу және басқа да мәселелер кіреді.

П ремьер-Министрдің бі-рін ші орынбасарының қыз-мет аясына сонымен қатар арна йы экономикалық және индуст рия лық аймақ тар-ды дамытуды үйлест іру , Е у р а з и я л ы қ э к о н о м и к а -лық одақ шеңберінде ын ты-мақ тастық мәселелері жат-қызылады.

Премьер-Министрдің орын -басары Ерболат Досаев тың мін -детіне ел экономи ка сын үшін ші жаңғыртуды жоба лық бас қару, мемлекеттік жоспар лау жү-йесі, қаржы сек торын дамыту, мак роэкономика лық, бюджет, салық және ке ден саясаты, ШОБ пен мемле кет-жеке-меншік әріптестігін дамыту, соны мен қатар білім беру мен ғылым ды дамыту, ден сау лық сақ тау, әлеуметтік жаң ғыр ту, жұмыс пен қамту, дін, ту ризм, мәде ниет және спорт, демо-графия және көші-қон саясаты, тариф саясатын үйлес тіру және басқа да мәселелер бекітілген.

Премьер-Министрдің орын-басары Асқар Жұмағалиев салаларды цифрландыру және цифрлы экономиканы дамы-ту, ақ па раттандыру, байла-ныс және ақпараттық қауіп-сіздік, «элек тронды үкімет ті», ақпараттық техно логия лар ды дамыту, мемле кеттік көрсе-тілетін қызметтерді автомат-тандыру, электронды ком -мерция, спутниктік байла ныс -ты дамы ту, мемлекеттік ақпа-рат тық саясатты іске асыру және бас қа да мәселелерді үйлесті реді.

Премьер-Министрдің орын-басары Асқар Мырзахметов агро өнеркәсіптік кешен, жер қаты настары, су ресурстары, орман шаруашылығы, жануар-лар әлемі, ауылшаруашылық машинасын жасау, ауылды нәтижелі жұмыс пен қамту және басқа да мәсе лелерге жетек-шілік етеді.

Премьер-Министр Кеңсе-сінің Басшысы Нұрлан Алда-бергенов Премьер-Министрді және Үкімет басшылығын ақпараттық-талдау, құқықтық, ұйымдастырушылық, прото-кол дық, құжаттамалық, мате-риалдық-техникалық және өзге де мәселелерді қамтамасыз етуді іске асырады.

Премьер-Министр мен оның орынбасарлары арасында міндеттер бөлінді

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Премьер-Министр Бақытжан Сағынтаев «Қазақстан Республи касының Премьер-Министрі, Премьер-Министр-дің орынбасарлары және Премьер-Министр Кеңсесінің Басшысы арасында міндеттерді бөлу туралы» өкімге қол қойды, деп хабарлады Премьер-Министрдің баспасөз қызметі. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Кеше Үкіметтің баспасөз орталығында ЭКСПО-2017 халық-ара лық көрмесінде ұсынылған инновациялық технологиялар-ды Қазақстанның агроөнеркәсіп кешені саласына қолдану тақырыбында брифинг өтті. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан Республикасы Дін істері және азаматтық қоғам министрі Нұрлан Ермекбаев жұмыс сапарымен Қырғызстанда болды. Министр Бішкек қаласындағы «Ала-Арча» мемлекеттік резиденциясында өткен «Қазіргі заманауи зайырлы мемлекет-тегі Ислам» тақырыбында ұйымдастырылған халықаралық конференцияға қатысты. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Динара БІТІК,«Егемен Қазақстан»

Баспасөз мәслихатына Ауыл шаруашылығы вице-министрі Гүлмира Исаева, «ҚазАгро» АҚ басқарма төрағасының орын-басары Гүлназ Атамқұлова, сон-дай-ақ «Агротехнологиялар тран -с ферті және коммерция лан дыру орталығы» ЖШС бас ди рек торы-ның міндетін ат қару шы Аза мат Садықов және «Қазақ стан ұлт тық аграрлық уни вер си теті» КЕАҚ су ресурс тары және ме лио ра-ция кафедрасының PhD док торы Зұлпыхар Бауыр жан қ аты сып, көрменің агротех нологиялар сала-сындағы рөлі туралы айтып берді.

Г.Исаеваның айтуынша, ЭКСПО-2017 тек әлемдік энерге-ти ка да ғана емес, сонымен қатар көп теген өзге салаларда да, со-ның ішінде агротехнологиялар сала сында да инновациялар алаңына айналды.

«Еліміздің Ауыл шаруа шы-лығы министрлігі аса қы зық т ы

жаңа технологияларды ірік теу мақсатында арнайы жұ мыс то-бын құрды. Бұл топ бір не ше рет ауыл шаруашылығы сал а-сындағы алдыңғы қатарлы тех-но логияларды таныстыру ға, семинарлар мен кез де с у лерге қатысты», деді Г.Исаева.

Қазақстанда қолдану ықти-мал дығымен ауыл шаруа шылығы үшін 15 елден 66 жаңа технология іріктеліп алын ды. Олардың ара-сында ауылшаруашылық қал-дық тары нан энергия және жан-ғыш материал дар алу, балдыр био массасын, тыңайт қыштар алу тех но логия лары, дәнді дақылдар өсі ру техно логиялары, ауыл шаруа шы лығы аймақтары үшін бей не-мони торингтің ұш қышсыз авиа ция лық кешен дерін пайда-лану және т. б. инновациялық жобалар бар.

Іріктеліп алынған техно ло-гия лар ғылыми-сараптамалық баға алу мақсатында «ҰАҒБО» КЕАҚ салалық институттарына жіберілген. Сонымен қатар

ЭКСПО-2017 аясында әлем дік жетекші ғылыми-зерттеу орта-лық тарымен және әзірлеу ші лер-мен ынтымақтастық орнатылды. Көрме ауыл шаруашылығын да-мы туға ықпал ететін және Қазақ -стан мен өзге елдер ара сын да-ғы қарым-қатынасты жан дан-дыруға көмек беретін заманауи инновациялық агротехно логия-ларды бағалауға үлкен мүмкіндік берді, дейді Г. Исаева.

Ал «ҚазАгро» АҚ басқарма төр ағасының орынбасары Гүлназ Атамқұлованың айтуынша, қазақстандық инновациялық агрожобалар ЭКСПО-2017 көрмесінде үздіктер қатарында болған. Г.Атамқұлова сонымен қатар «жасыл» технологияларды ауыл шаруашылығында қол-дану дың тиімділігін және Қазақ-станның органикалық өнім-дер өндірісіндегі әлеуетін көр-сет кен «ҚазАгро» холдингі нің экспозициясы туралы да баян-дады. Ол, сондай-ақ келу шілер отандық АӨК дамуының зама-науи кезеңімен және Қазақ стан-да органикалық ауыл шаруа -шылығы перспектива лары -мен танысқанын, ресурс үнем-дейтін технологиялар қолда ны-латын «ҚазАгро» жоба лары на

вир туал ды саяхат жасау мүм-кін дігі не ие болғанын тілге тиек етті. Мәселен, ЭКСПО қо нақ тары құрғақ бие сүті өндірі сімен таны-су және күркетауық еті өндірісі мен қайта өңдеудің толық цик лін көру, Қазақстандағы ең ірі өнер-кәсіптік жылыжайды, сондай-ақ емдәмдік сүт өнімдері өндірісін аралау мүмкіндігіне ие болған.

Г.Атамқұлова ЭКСПО-2017 көр месін өткізу кезеңінде хол-дингтің экспозициясын әлемнің әртүрлі елдерінен 10 мыңнан астам адам аралағанын да атап өтті. Сондай-ақ көрме аясын-да 2017 жылғы 25 тамызда «АгроИнвестФорум 2017» ұйым-дас тырылған. Форумға әлем нің 18 елінен 200-ден астам қа ты-су шы, оның ішінде ірі шетел-дік инвестициялық қорлар мен қаржы ұйымдарының 40-қа жуық өкілі, сонымен қатар қазақ-стан дық және шетелдік агро биз-нес өкілдері қатысқан. Ф о рум -ның қорытындысы бойын ша Қазақ станның ауыл шаруа шы-лы ғы саласына инвестициялар тарту, оны экономикалық әрта-рап тан дыруға қолдау көрсету бойынша бірқатар маңызды келісімдер мен меморандумдарға қол қойылған.

Конференция жұмысы Қыр-ғыз Республикасының Прези-денті Алмазбек Атамбаев тың құттықтау сөзімен ашылды.

Конференция барысында Нұрлан Ермекбаев Қырғыз Рес публикасының Президенті Алмазбек Атамбаевқа және осын-дай маңызды шараны ұйым-дастырған Қырғыз Үкіметінің өкілдеріне алғыс білдірді.

Қазақстан Республикасының Дін істері және азаматтық қоғам министрі Нұрлан Ермекбаев өз сөзінде радикализм көріністеріне қарсы күрес бағытын көрсете отырып, деструктивті діни ағым-дар идеяларының насихатталу мәселесін көтерді.

«Кеңес үкіметі кезеңінің өзін-де біздің халықтарымыздың ара-сында адамдардың дінге деген көзқарасына қарамастан, бейбіт-шілік пен толеранттылық қа бағыт-талған діни дәстүрлер қалыптасқан болатын. Біз діни мұраларымызды заман талаптарына сәйкес бейім-деп, сақтап қалуымыз керек. Тек за йыр лы қоғам ғана көпкон фессия-лы ортада өзінің діни теңдігін қам-тамасыз ете алады», – деп өз ойын ортаға салды Нұрлан Ермекбаев.

М и н и с т р х а л ы қ а р а л ы қ

ынты мақтастықты тереңдету және діни негізде экстремизмнің ал дын алу саласында тәжірибе ал масу мен бірлескен шараларды қабыл дау мақсатында діни қызмет сала сын реттейтін Орталық Азия ел дері нің ведомстволары ара сында Халық-аралық Кон суль тативтік кеңес құру туралы ұсыныс білдірді.

«Бізге, мемлекет қайраткер-лері, ғылым мен дін жолындағы тұлғалар – бәріміз діни экст-ремизм мен радикализм тар а-пынан туындайтын қауіп-қатер-лерге қарсы бірігуіміз керек... Мұндай кеңес өңірлік фор матта бірлескен тиімді жұмыс тетік-терін қалыптастыруға жол ашады. Бірлесіп шешімдерді жүзеге асыру арқылы деструк тивті күштерге қарсы тұра ала мыз», – деп атап өтті ҚР Дін іс тері және азаматтық қоғам ми нистрі Нұрлан Ермекбаев.

Сондай-ақ министр конфе-ренция қатысушыларын мем-лекеттің және діндердің өзара әрекеттесуі жолында қазақ-стандық моделін қалып тастыру бағытында Қазақстан Үкіметі тарапынан атқарылып жатқан шаралармен таныстырды. Заңды түрде жұмыс істейтін барлық діни бірлестіктермен ынтымақтастық

орнату арқылы азаматтардың ар-ождан бостандығына деген құқықтарын қамтамасыз етудегі мемлекет қолға алып отырған жұмыстар туралы айтты.

Министр қазақстандық қоғам этносаралық және дінаралық келісімді сақтаудың бірегей үлгісі болып саналатындығын атап өтті. Осындай оңтайлы тәжі рибенің негізінде Президент Нұрсұлтан Назарбаев әлемдік дәстүрлі дін көшбасшыларының съезін өткізу туралы бастама жасады.

Қазіргі зайырлы мемле кет-терде исламның орны мен рөлін талқылау конференцияның басты тақырыбына айналды. Қатысушылар мемлекеттердің ұлттық мәдени ерекшеліктерін сақтау, теріс діни құнды лық-тардың таралуын болдырмау және діни салада демократиялық басқарудың тиімділігін арттыру

қажеттілігіне назар аударды.Конференцияның ашылу

сал танатында, сондай-ақ Орта-лық Азия бойынша Еуропа лық Кеңестің арнайы өкілі Петер Буриан, Үндістанның сыртқы істері жөніндегі мемлекеттік ми-нистрі Мушабар Акбар, Өзбек-стан Президентінің кеңесшісі Рус-там Камилов, Мысыр Араб Рес -публикасының Мәдениет министрі Хельми Намнам, Тәжік стан Республикасының Дін істері коми-тетінің төрағасы Сулаймон Дав-латов және Әзер байжан, Бельгия, БҰҰ, ЕҚЫҰ-дан келген басқа да мәртебелі меймандар сөз сөйледі.

Конференция жұмысына 19 елдің дін саласындағы уәкілетті органдарының басшылары, бедел ді халықаралық ұйым-дар дың өкілдері және танымал шетелдік исламтанушы сарап-шылар қатысуда.

Көрме игілігі агроөнеркәсіптің дамуына септеседі

Халықаралық кеңес құруды ұсынды Аян ӘБДУӘЛИ,«Егемен Қазақстан»

Алқалы жиында Дін іс-тері және азаматтық қоғам вице-министрі Берік Арын экст ре мистік идеология өкіл-дері дін мен дәстүрдің сабақ-тас тығын, осының негізінде қалып тасқан дәстүрлі руха ни құндылықтарды жоюды көз-дейтінін, сондай-ақ, еліміз дің зайырлылық қағидаттарына деген қоғамның теріс көзқара-сын тудыруды мақсат ететінін айтты.

– Қоғамның радикалдануы-на ақпараттық кеңістіктің ашық-тығы мен жаһандану процестері ықпал етіп отыр. Ал ең бастысы адамгершілік құндылықтардың жұтаңдығынан жастарымыз осындай шалыс қадамдарға барып жатады. Біздің басты міндетіміз – өскелең ұрпақ ара сында ақпараттық жұмыс-тардың тиімділігін арттыру. Түсіндіру жұмыстары кезінде жат ағымдардың мақсаты, олардан келетін қауіп-қатер жан-жақты сөз болады. Ақпа-рат тық жұмыстар негізінен ал-дын алу және дерадикализация бағытында жүргізілу үстінде. Ал бұл мақсатымызды тиімді орындауда әйелдер ұйым-дарының рөлі зор, – деді Берік Арын.

Ол сондай-ақ, елімізде

жетекші жоғары оқу орын-дарының жанынан құрылған «Қыз Жібек» клубтары жұмыс істеп келе жатқанын айтты. Олар бүгінге дейін қоғамды ұлттық дәстүр мен зайырлы-лық құндылықтары негізінде тәр биелеуге септігін тигізіп келеді. Кей оқу орындарында «Сырғалым» деген атаумен де ашылған.

Конференцияда сөз алған Дін істері және азаматтық қоғам министрлігі Жастар саясаты департаментінің директоры Ғабидолла Оспанқұлов жас-тары мыздың жат ағымның жете гінде кетпеу үшін еліміздің түкпір-түкпірінде түсіндірме жұмыстары жүргізілгенін жет -кізді. Оның барысында бас-аяғы елу мың жасты қам ты ған мыңнан астам іс-шара ұйым-дастырылған.

Ал психология ғылым-дары ның докторы, профессор Ләйла Асылбекова дін жолына ер адамнан әйелдердің қат ты берілуі қауіптірек деп есеп-тейді. Себебі әйел затының ра-дикалдануы өте жылдам деген пікірін алға тартты.

Дәстүрлі түрде өткізіліп келе жатқан бұл жиын был тыр «Экстремизм мен терроризм-нің алдын алудағы әйел дер ұйымдарының рөлі» деген тақырыпта ұйымдастырылған болатын.

––––––––––––––––––––––Астанада «Заманауи көп-этносты мемлекет: ұлт тық модельдер мен даму стра-тегиялары» атты халық-ара лық форум өтті. ––––––––––––––––––––––

Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Жиынды ашып берген Қазақ-стан халқы Ассамблеясы Төр-ағасының орынбасары – хатшы-лық меңгерушісі Дархан Мыңбай жеткен жетістіктеріміз еліміздегі тыныштық пен тұрақтылықтың арқасында екенін атап көрсетті. Оның айтуынша, осы бағытта Елбасы Н.Назарбаевтың атқарған еңбегі зор.

«Қазақстан экономикалық жә-не саяси тұрғыдан табысты сая сат жүргізіп, рухани жаң ғы ру ға қадам басты. Таяуда төрт күл дүниені дүбірлетіп, ЭКСПО-2017 халық-аралық көр ме сін абыроймен өткіз-дік. Әлем көзін тіккен шара табыс-ты бол ды. Елбасы да, халық та көр мені жо ғары ба ғалады. Бүгінгі форум сол жиынн ың жалғасы іспетті», – деді Д. Мыңбай.

ҚХА Төрағасы орынбасары-ның пайымдауынша, бірлігі жарас қан көп этносты елді дау да, жау да жеңе алмайды. Бұл те зи с ті егемендік алғалы жер жа һан ға дәлелдеп жүргенімізді айт қан Д.Мыңбай Елбасы Н.Назарбаевтың тәуелсіздіктің ең басты тірегі – бейбітшілік пен келісім, тыныштық пен тұ -рақ ты лық екенін атап өтк ені-не тоқ талды. Оның айтуын ша, Елба сы Н.Назарбаев Ассамб лея-ны қасиетті тіректің мызғымас тұғыры деп балаған.

Форум барысында Д.Мыңбай шараның тақырыбын қазір-гі заманның өзі әзірлеп берге-нін жеткізді. ҚХА Төрағасы

орынбасарының айтуынша, әлем елдері көп ұлтты халықты бас қару жөнінде жиі толғанады. Осы орай-да, Д.Мыңбай Қазақстанда көп эт-нос тың тату-тәтті ғұмыр ке шіп, шет елдерге үлгі бола ты нын мәлімдеді.

«Қоғамдық пікір мен этнос-аралық келісім жөніндегі біздің тәжірибемізді көп мемлекеттер пайдаланса, әлемде бейбітші лік ор най тынына сенімдімін. Оны шие леніске толы кез келген өңірде пайдалануға болады. БҰҰ, Еуро-падағы қауіпсіздік және ынты-мақ тастық ұйымы, Еуро па одағы қо ғамдық пікір мен эт нос аралық келі сім жөніндегі қа зақ стандық үл гіні жоғары бағалады», – деген Д.Мыңбай Қазақстанның мұндай же тіс тікке жетуі Елбасының ерен ең бе гінің арқасы екеніне тоқталды.

Сондай-ақ, Д.Мыңбай этнос-тардың тілін дамыту жолында Қазақ стан тарапы атқарып жатқан істер ді сарапшылардың жоғары ба ға лағанын жеткізді. Оның пі-кі рінше, саны аз этностардың өз

тілі мен мәдениетін дамытуда елімізде жақсы жағдай жасалған.

Шарада сөз сөйлеген Қазақ-стан стратегиялық зерттеулер институтының директоры Заре ма Шәукенова Елбасының «Бола-шаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақала сы ел дамуына негіз болатынын сөз етті.

«Дамыған елдердің бәрі халық-тың рухани көзқарасын жаңарту ар қылы жетістікке жетті. Рухани жаң ғырудың негізгі көзі білім сала-сына өзгеріс тер енгізу екені бел-гілі. Кеңес Ода ғы тұсындағы білім жүйесі әлем дегі озық үлгі лер дің бірі бол ғаны айтылады. Біз соның басымдықтарын өзіміз ге сақтап қалдық», – деді З.Шәукенова.

Жиынға алыс-жақын шет ел дерден, Қытайдан, Ресей ден, Қырғызстан мен Беларусь ел-дері нен сарапшылар, халық ара-лық қатынас саласының маман-дары қатысты. Олар этнос ара-лық келісім мен татулықты қа-лып тастыруда Қазақстанның

еңбегін жоғары бағалады. Соны -мен қатар, сарапшылар этнос тар татулығы жөніндегі өз көз қарас-тарын ортаға салды. Форум да азаматтық бірегейлікті қа лып -тас тыруды мәдени және фило со-фиялық тұрғыда түсіну тәжі ри-бесін, қоғамдық келісім мен жал-пы ұлттық бірліктің қазақстандық мо делінің орнын және оның қазір гі уақытта ұлғайып келе жат-қан қауіп-қатердегі рөлін, Қазақ-стан халқы Ассамблеясы инс ти-тутының қоғамдық сана ны жаң-ғыртудағы маңызын ашық көр-сету мәселелері қарастырылды.

Жиында көршілес елдер-дің әріптестігі, сананың ашық-тығы мен ұлттық бірегейліктің тиімді түйіндесуі, ұлттық біре-гей лікті талдау мәселелері сөз болды. Форум жұмысының қоры-тындысы бойынша Қазақстанда да, әлемде де мәдени әртүрлілік пен мәдениетаралық диалогты сақтау және кеңейту бойынша ұсыныстар тұжырымдалды.

Бірлігі жарасқанды дау алмайды

Ұрпақ тәрбиесіне ұқыптылық қажет

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Дін істері және азаматтық қоғам министрлігі Дін істері комитетінің қолдауымен «Жастарды рухани-адамгершілікке тәрбиелеудегі және радикалдық діни идеологияға имму-нитет қалыптастырудағы әйелдер ұйымдарының рөлі» тақырыбында ғылыми-практикалық конференция өтті. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

САЯСАТ

29 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ 3ТУҒАН ЖЕРТУҒАН ЖЕР

(Соңы. Басы 1-бетте)

Өз елінде, туған топырағында жүр генде адам оның қадір-қасиетін терең түсініп, қажетті деңгейде бағалай біл меуі де мүмкін. Әрине бұл үшін ешкімді айыптауға да, ғайбаттауға да бол майды, туған жер-ге деген іңкәр лік сезім мен перзенттік парыз, аңсау мен сағыныш одан жыраққа кет кен кезде көбірек көрініс беретіні дәлел деуді қажет етпейді. Осынау заманда өмірдің болжау-сыз бұралаңы мен қал тарыстарында кім қайда кетпей жатыр, кімнің қай елге жолы түспей жатыр? Оларды ең алдымен сағыныш сезімі туған топыраққа қарай жетелеп, тарта түсетіні жаратылыстың жазылмаған заңы емей, немене?

Осы орайда еліміздегі іргелі өңір-лер дің бірі Ақтөбеден жан-жаққа ша-шырап, тарап кеткен жерлес теріміз жүздеп, мыңдап саналады. Рес-публикамыздың аймақтарын айтпа-ғанда, олардың берісі кешегі кеңестік кеңістіктің аумағынан келсе, әрісі әлемнің әр шалғайынан, Біріккен Араб Әмірліктері мен Ұлыбританиядан, Түркия мен Моңғолиядан, АҚШ пен Германиядан, Малайзия мен Оңтүстік Ко реядан, Египет пен Қытайдан сағы-ныш жетегінде келіп, туған жердің топырағына табандары тигенде көз жастарына ерік бергеніне куә болдық.

Әрине мұның үлкен мәні бар. Сөз-бен айтып жеткізе алмас сыры бар. Гәп мынада. Биыл Ақтөбе облысының құрылғанына 85 жыл толып отыр. Бұл өңірдің өсіп-өркендеуі мен дамуын-дағы айшықты асу, бедерлі белес. Әрі мұның өзі Ақтөбе сонау 1932 жылы республикамызда құрылған ең алғашқы облыстардың бірі екенін көр сетеді. Биылғы жылдың басында осы дара датаны «Ақтөбе – құтты ме кен» деген атаумен атап өтіп, оған бір кезде осы өңірде туып-өсіп, кейін әртүрлі жағдайлармен өзге өңірлерге қоныс аударып кеткен елдің елеулі ұл-қыздарын шақыру шара-лары белгіленген болатын. Сөйтіп жүргенде 2017 жылдың 12 сәуірінде баспасөз беттерінде республика Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың рухани жаңғыру жөніндегі кең ты-нысты, кемел ойлы мақаласы жария-ланды. Осы ойлы дүниені мемле кеті-мізді ру хани тұрғыдан жаңғырту дың кең ау қымды бағдарламасы десе де артық тық етпейді. Бір сөзбен айтқанда, бола шаққа бағдар жөніндегі Мемлекет басшысының мақаласы тұтас бір аса ауқымды жоба рөлін атқара білген.

Осы рухани жаңғыру аясында Елбасы өңірлердегі атқарушы орган-дарға «Туған жер» бағдарламасын қол-ға алуды тапсырды. Міне, осы бағдар-лама Ақтөбе облысында биылғы жыл дың басында «Ақтөбе – құтты мекен» атты атаумен белгіленген облыстың 85 жылдығы шеңберіндегі ақтөбелік жер лестер форумының мәні мен маңызын одан әрі тереңдете түсті. Яғни 2017 жылдың 12 сәуірінен бас тап, «Ақтөбе – құтты мекен» іс-шара сы мүлдем жаңаша сипат алды. Оның Мемлекет басшысы белгілеп берген «Туған жер» бағдарламасымен үн дестігі әрі тұтастығы ескеріліп, о бас тағы «Ақтөбе – құтты мекен» бағ-дар ламасы іргесін кеңейтіп, елімізде тұңғыш рет өткізілетін «Туған жер» республикалық форумына айналды.

Бір сөзбен айтқанда, рухани жаң-ғыру жөніндегі Президент тұжырым-дары туған жерін қастерлей білетін ақтөбе лік терге жаңа серпін берді. Бұдан олар ойына ой, жігеріне жігер қосып, «Туған жер» бағдарламасында қойыл ған мін деттер бойынша жаңа ізденістер мен талпыныстарға құлаш ұра бас тады. Сөйтіп арада тағы да 4-5 ай өткен кезде мұнда «Туған жер» бағ-дар ламасын іске асырудың барлық тетіктері іске қосылды деп сеніммен айта аламыз. Туған жерге көшелі көз қарас тұрғысынан келіп, оның көркеюі мен гүлденуіне қол соза білу, бір күн нің немесе бір айдың ісі емес, осы орай да өңірде бүгінгі күні туған жерді тұ ғырландыра түсу жөнінде сөз тыйылып, нақты істер мен қадамдар қолға алынған. Сонымен бірге Елбасы бел гілеп берген «Туған жер» бағдар-ламасы бойынша базалық бағ дар-лама байыпталған. Қазір Ақтөбе де әзір ленген осы жарқын жобалар өзге өңір лер өнеге аларлықтай дең гейге жет кені де таласы жоқ мәселе.

Ақтөбе облысының әкімі Бердібек Сапарбаев өзінің сөзінде соңғы жыл-дары атқарылған өңірдегі өрелі өзгерістерге тоқтала келіп, эконо-микалық өсім жыл сайын жоғарылап келе жатқанын атап өтті. «Бұл жағдай өз кезегінде әлеуметтік мәселелердің оң шешілуіне де жол ашты. Мемлекет бас шысы келешек ұрпаққа жан-жақты дамыған қарышты Қазақстан қалдыру керектігін ұдайы ұғындырып келеді. Осы ұлы міндетті іске асыруға үлес қосу бәріміздің ортақ парызымыз. Бұған жетудің басты қағидатының бірі туған жерге деген сүйіспеншілік, оның өсіп-өркендеуіне қызмет жасау. Бүгінгі форумды өткізудегі басты мақсатымыз да осы» деп түйіндеді өз сөзін өңір басшысы.

Егер нақты деректер келтіре кетсек, биыл өңірде артық-кемі жоқ 555 жоба

іске асырылып, оған миллиардтаған теңге қаражат жұмсалған болса, осы қомақты соманың негізгі салмағын көтергендер – өңірге жанашыр азаматтар, мұндағы орта және ірі бизнес өкілдері. Айталық, Ақтөбе қаласы соңғы жылдары адам та-нымастай өзгеріп, мұнда еліміздің бірде-бір өңірінде кездеспейтін айрықша архитектуралық ансамбль-дер бой түзеген болса, бұған қомақты қаржы қосқандар да осы елдің төл перзенттері. Агломерациялық аймақ орталығында тек биылғы жылдың өзінде шығармашылық академия мен өнер, офтальмология және «Мейірім» әлеуметтік-бейімдеу орталықтары, жекпе-жек және мұз сарайлары, хок-кей модулі, денсаулық саяжайы және Жұбановтар әлемі музей үйі, қалалық жедел жәрдем стансасы секілді тама-ша нысандар тұрғызылды. Облыстың тарихи-өлкетану мұражайының ғажайып ғимараты салынды. Форум кезінде Ақтөбенің ажарын одан әрі аша түскен осы қайталанбас сәулет туындыларының ел игілігіне пайдала-нылуы үшін қомақты қаражат аударған Исламбек Салжанов, Всеволод Щегельский, Кеңес Рақышев, Қайрат Майтеков секілді өңірдегі меценат азаматтардың есімдері ілтипатпен аталды. Олардың алды өңірдің одан әрі дамуына миллиард теңгеден астам қаражат ұсынса, соңы 260 милли-он теңгені туған жердің түлеуі үшін төлеген. Мұндай жомарттықтың арғы астарында туған жерге деген терең жанашырлық пен сүйіспеншілік сезімі, ел мен жерге адал қызмет жасау ұстанымы тұрғаны талассыз.

Түйіп айтқанда, Ақтөбеде өткі-зілген «Туған жер» форумынан алар тағылымның бірі – өңірде бизнестің әлеуметтік жауапкершілігін терең түсіне білген оның сайдың тасындай өкілдерінің көбейіп келе жатқаны. Бір кезде жас мемлекетіміз шағын және орташа бизнестің өркендеуіне барлық қолайлы жағдайларды туғыза білген болса, енді оның өкілдері сол қамқорлыққа сәйкес, тиісті қайтарым бере бастағаны да Ақтөбе форумының басты олжасының бірі болмақ.

Өскен өңірде халықаралық дең-гейдегі «Туған жер» форумын өткі зу-дегі басты мақсаттың бірі инвестиция тарту болғаны да жасырын емес. Бұл тұрғыда әлемнің 20-дан астам елінен бас қосқан Ақтөбе аймағында кіндік қаны тамғандар туып-өскен жерінің өсіп-өркендеуіне өз үлесін қосуға әзір екендіктерін айтқаны алқалы жиынның тағы бір олжасы деуге бо-лады. Егер форумға қатысушылардың шамамен 60-70 пайызы ірі бизнес өкілдері, холдинг, инвестициялық құрылымдар мен құрылыс компа-ниялары жетекшілері екенін ескер-сек, құтты мекен аталған Ақтөбеге келетін инвестиция мөлшері көбейе түсетініне шек келтіруге болмайды. Форум шеңберінде олардың тарапы-нан балалар бақшасы, мектеп, тұрғын үй кешені, өзге де инфра құрылымдық нысандар мен сервистік орта лықтар салуға ниет пен тілек білді рілуі – алдыңғы пікіріміздің айғағы. Сонымен бірге форум шеңберінде құны 76 миллиард теңге құрайтын 20 меморандумға қол қойылуы да айта қаларлықтай жоғары нәтиже.

Форум кезінде елге, туып-өскен жерге тигізер шапағатын алға қарай ысыра сөйлемей, осынау жүрек пен жан толқытарлық күнге дейін тигізіп үлгерген отандастарымыз да аз болған жоқ. Солардың бірі АҚШ-тағы ортопедия және травма то логия қауымдастығының мүшесі – Сент Луис университеті ортопе дия лық госпиталінің директоры Жол дас Құлжанов 15 миллион доллар дың медициналық құрал-жабдық тарын бұған дейін сыйға бергенін, бұл

игіліктер қазіргі күні өңір медици на-сы ның алға басуына септігін тигізіп үлгергенін мәлімдеді.

Туған жерге деген тағзым, оған деген құрмет тек бірыңғай қаржы лай қолдау көрсету деңгейімен өлшен-бейді. Елге деген жанашырлық пен аялы алақан жылуын сездірудің сан алуан жолдары бар. Осы орайда бүгінде дүниенің төрт бұрышында тұрып жатқан ақтөбелік тұғырлы тұлғалар денсаулық сақтау, спорт, білім беру, мәдениет, өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, индустриялы-инновациялық даму және туризм са-лалары бойынша шеберлік сабақтары мен семинарлар өткізді. Тегін лек-циялар оқыды. Ақысыз оталар жаса-ды. Бұдан өзге де көл-көсір пайдалы кеңестер берді. Сондай-ақ олар кез-десулер мен экскурсиялардың бел ортасынан көрініп, туған жерге деген сыр-сандықтарын ақтарды. Бұл сан алуан іс-шаралар үш күнге созылған форум қызметін мазмұн жағынан да, түр жағынан да байыта алғандығын айтудың өзі бір мерей.

Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев белгілеп берген «Туған жер» тұңғыш республикалық фору-мы жөнінде тағы да қандай ой түюге болады? Бұл тұрғыда халықаралық деңгейдегі басқосу тұтастай еліміздің әлеуметтік мекемелерінде бұған дейін шешімін таба алмай жүрген кейбір әлеуметтік түйткілдердің түйі нін тарқатып, оның кілтін қолға ұста-та алуымен құнды болды деп айтуға толық негіз бар. Бұл қадам жетім ба ла-лардың мектептен кейінгі тағдырына қатысты оңтайлы шешім қабылдаудан бастау алады. Жасыратыны жоқ, дүниеге келгеннен кейін тағдыр тәлкегіне ұшыраған тастандылар елі-міз дің әлеуметтік орындарында тәр-бие леніп, ер жетіп, бой жетіп, мектепті аяқтағаннан кейін қайда барарын біл-мей бастарын тауға да, тасқа да соғады. Өйткені оларға бұған дейінгі балалар үйінің есігі енді қайтып ашылмайды.

Сонда олар не істеуі керек? Ақтөбе фо румы кезінде осы басы ашық сауалға «Мейірім» атты жастарды әлеу меттік тұрғыдан бейімдеу орта лығы мысалын-да айқын жауап қайта рылды. Әңгімені қысқа қайырып айт қанда, орталықта жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қал ған дар 29 жасқа дейін тұрып, еңбек етіп, еркелікті көтермейтін өмірдің қатаң да қатал сы-нына бейімделе алады.

«Сәби» қайырымдылық қорының қар жылай қолдауы арқылы іске асқан әлем елдері арасында ешқан дай ба-ламасы жоқ жарқын жоба рес пуб-ликамыздағы өзге де әлеуметтік ме-кемелерге сіңісті болса игі. Қазақ-станнан өзге бірде-бір елде, бірде-бір жерде жетімектерге дәл осын-дай шексіз қамқорлық жасалмаған сыңайлы. Мұндай сөзбен айтып жеткізе алмас ізгілік көрінісіне форумға қаты-сушылардың көпшілігі таң-тамаша қалып, бастарын шайқасты.

Халықаралық деңгейдегі басқо-судың шоқтығын биіктетіп, өрісін өсірген Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университетінде «Ақтөбе: кеше, бүгін және ертең» атты тақырыпта кеңінен ой-пікір қозғалған конференция болды. Ра-сында Ақтөбе кеше қандай еді? Бүгін қандай? Айырмашылығы жер мен көктей. Кешегі Ақтөбе бірінен бірі айнымайтын, бірөңкей сұрғылт үйлер, ыбырсып айқұш-ұйқыш, бір-бірімен тіркесіп жатқан көріксіз көшелер бол-са, бүгінгі Ақтөбе әлемдік деңгейдегі қала құрылысына сай жыл сай-ын емес, ай сайын өсіп-өркендеп, құлашын кеңге жайып келе жатқан республикамыздағы сәні мен сәулеті келіскен қала. Елімізде баламасы жоқ көлік-логистика орталығы.

Ал оның ертеңі ше? Сөз жоқ,

А қ төбенің ертеңі бұдан да жарқын, бұдан да биік, ертегідегідей өзгеріске пара-пар. Ақтөбе Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев атап көрсет-кендей, ел экономикасын өрге тартуға әлеуеті жете алатын қуатты локомотив. Елбасымыздың Ақтөбе облысының әкімі Бердібек Сапарбаевқа өңір экономикасындағы шағын және орта бизнестің үлесін елу пайызға дейін жеткізу жөнінде тапсырма бергені үлкен сенім, мол жауапкершілік. Қазіргі күні мұндай биік белесті бағындыру өзге өңірлер үшін алынбай-тын тас қамал іспеттес. Биылғы жылы ақтөбеліктер Елбасы тапсырмасының 50 пайыздық мөлшерін игергені де елеулі іс. Сонымен бірге Ақтөбе агломерациялық даму жолына түскен еліміздегі үш өңірдің бірі. Соған сәйкес өндірісі өркен жайған өңірде таяудағы жылдарда тұрғындар са-нын бір миллион үш жүз мыңға дейін жеткізу белгіленген. Жоғарыда аталған конференцияда Ақтөбенің ертеңі жөнінде ой-пікір алмасқан ғалымдар мен әлеуметтанушылардың түйіні осыған тоқайласты.

Ақтөбедегі рухани жаңғыру аясындағы халықаралық деңгейдегі басқосу кеше Қобыланды ба-тыр атындағы орталық стадион-да өткізілген «Туған жер» атты республикалық форуммен аяқталды. Мұнда қойылған театрландырылған көріністерді 13 мыңнан астам адам тамашалады. Стадиондағы көпшілік көріністер мен қойылымды әзірлеп, әлемнің 20-дан астам елінің өкілдері назарына ұсынуға бес мыңға тарта жастар және шығармашылық пен өнер өкілдері қатынасты. Ақтөбенің арғы-бергі тарихында дәл осын-дай деңгейдегі патриоттық рухпен суарылған үлкен шара болған емес деп тұжырымдайды байырғы тұрғындар.

Осы форум кезінде белгілі ре сей-лік жазушы, Ресейдің еңбек сіңір-ген өнер қайраткері, Ақтөбе өңірін-де туып-өскен тұлға Мир-Хайда ров Рауль Мирсайдовичпен аз-кем ой-пікір алмасып қалудың сәті түс кен еді. Туған топырақтан Мәскеу ге қоныс аударғаннан кейін талай елге жолым түсті. Талай жердің дәмін тат-тым. Талай елді араладым. Алайда туған жерін, өз бауырларым қазақтар-дай сүйетін, оның сынық сүйем тілі гін қорғауға дәл қазақтардай әзір тұра-тын бірде-бір елді, бірде-бір жерді кез дестіріп көрмеппін. Сондай-ақ еріксіз түрде болмаса, өз елінен қоныс аударуға құлқы соға қоймайтын да – қонақжай, құшағы кім-кімге де айқара ашық дархан көңіл қазақ халқы өз отанын ешқашан өзгертпейтін, оны өзгеге айырбастамайтын мәрт халық. Олардың бойындағы осын-дай қасиеттер мен туған жерге деген сүйіспеншілік сезімдері менің кіші отаным Ақтөбеде өткізілген форум кезінде де айқын көрінді деп ағынан жарылды ол.

Сондай-ақ Г .Әбдіқалықова мемлекет-жекеменшік әріптестігі аясында салынған «Жек пе-жек спорт сарайының» ашылу рәсіміне қатысты. Рәсім нен кейін дзюдодан Қазақ стан Респуб ликасы Прези дентінің кубо гы үшін халықаралық турнир басталды.

– Биыл елімізде үшінші жаң ғыру басталды. Оның бір ба ғы ты руха-ни жаңғыру болып сана лады. Біздің «Рухани жаңғы ру» бағдарламамыз бен «жай лы жол» деп аударылатын дзюдо ұғымы ортақ мәнге ие. Ол – сананың кемелденуі, – деді Г.Әбдіқалықова.

Сапары барысында Мемле кеттік хатшы Г.Әбдіқалықова, сондай-ақ «Рухани жаң ғыру» бағдарламасын жүзе ге асыру аясында салынған әлеумет тік-мәдени нысандарды аралап көрді.

АҚТӨБЕ

Тартылыс күшіАқтөбеде республикалық «Туған жер» форумы өтті

Латын әліпбиі – рухани жаңғырудың негізі

––––––––––––––––––––––––––––––––Алматыдағы «Ғылым ордасының» кіші залында Ш.Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының ұйымдас тыруымен ҚР Президенті Н.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласына орай және латын әліпбиіне көшу жөніндегі пре зиденттік идеяны қолдау мақсатында «Қазақстанда латын әліпбиінің енгізілуі: ұлттық бірегейлік пен рухани жаңғырудың негізі» тақырыбында дөңгелек үстел мә жілісі өтті.––––––––––––––––––––––––––––––––

Мира БАЙБЕК,«Егемен Қазақстан»

«Ғылым ордасы» МҚК және әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дің Тарих, археология және этнология факультетінің қолдауымен өткізілген аталмыш басқосуда танымал ғалымдар, ҰҒА академиктері С.Қирабаев, У.Қалижан, Президент архивінің директоры, техника ғылымдарының докторы Б.Жапаров және басқа да ғылыми қауымдастық өкілдері, ғылыми-зерттеу институттарының ғалымдары, маги-странттары мен докторанттары қатысты.

Ш.Уәлиханов атындағы Тарих және эт-нология институтының директоры, профес-сор Зиябек Қабылдинов өз сөзінде «Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласында Қазақстанның әлемдегі ең дамыған 30 елдің қатарына қосылу үшін алдағы уақытта қолға алатын міндеттерді де саралап берді. Олардың арасында таяу жылдары жүзеге асыруға кірі-сетін нақ жобалардың арасында – қазақ жа-зуын латын әрпіне көшіру мәселесі де бар. Елба сымыз «Латыншаға көшудің терең логи-касы бар. Бұл қазіргі заманғы технологиялық орта ның, коммуникацияның, сондай-ақ ХХІ ғасыр дағы ғылыми және білім беру процесінің ерекше ліктеріне байланысты», деп көрсете келе, қазақ әліпбиінің жаңа графикадағы бірың ғай стандартты нұсқасын қабылдау, екі жыл мер зім аралығында осы мәселеге қатысты ұйым дас тыру және әдістемелік жұмыстар жүргізуді жүк теген еді. Сондықтан еліміздің рухани жаңғы руының негізі болып табыла-тын латын әліп биіне қатысты халық арасын-да кеңінен түсін діру жұмыстарын жүргізіп, қолдау білдіру қай-қайсымыздың да парызы-мыз», екенін атап өтті.

Жиынға қатысушылар жаһандану үрдісіндегі латын әліпбиінің қолданыс аясының маңызы, латын әліпбиіне көшу және оны енгізу жолда-ры, тарихи тамырлары мен әлемдік тәжірибесі, латын әліпбиінің мүмкіндіктері мен болашағы турасындағы мәселелерді талқылай оты-рып, латынға көшу жөніндегі президенттік бастамаға толықтай қолдау көрсететіндерін жеткізді, сондай-ақ жаңа әліпбиде пайдала-нылатын әріптерді дұрыс таңдау жөніндегі өз ұсыныстары мен тілектерін ортаға салды.

Дөңгелек үстел аясында Президент архиві 1928-1940 жылдардағы құнды тарихи құжаттар көрмесін, «Ғылым ордасының» орталық ғылыми кітапханасы латын қарпіндегі сирек кітаптар көрмесін ұйымдастырды.

АЛМАТЫ

Саралайтын сәтЕлбасымыз Н.Ә.Назар баевтың үшінші

жаңғыру дәуірінде жариялаған «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында ме желі міндеттерді күн тәртібіне қойды. Елдің жеміс-ті жетістіктерге жету жолында латын әліпбиіне көшудің маңыздылығын мақалада ашып көрсеткен еді. Әліпбидің тарихына көз жүгіртіп қарасақ, тамыры терең тарихтан бастау ала-ды. Латын әліпбиін қолдану «Қазақстан-2050» Стратегиясында да айтылған еді. Сонымен қатар 2025 жылға қарай іс-қағаздарды, әдеби және ғылыми еңбектерді, баспасөз бетіндегі көлемді әрі тұшымды мақалаларды латын әліпбиіне толықтай көшіру міндеті тұр. Бұл міндет зор жауапкершілікті талап етеді. Еліміздің ла-тын әліпбиіне көшуі ұлтымыз үшін жасалған маңызды қадамдардың бірі. Иә, өткенімізді са-ралайтын, болашағымызды бағдарлайтын сәт туды деп есептеймін.

Әділбек ӨМІРЗАҚОВ,Х.Досмұхамедов атындағы

Атырау мемлекеттік университетінің магистранты

4 29 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ

Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ, «Егемен Қазақстан»

«Біз бүгін Түркітілдес мемле-кет тердің ынтымақтастық кеңесі (Түркі кеңесі) аясында ын ты -мақ таса отырып, үл кен ір гелі істі аяқтадық. Атал мыш жоба Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Болашаққа бағ дар: ру ха ни жаң-ғыру» бағдар ла ма лық ма қ а ла-сында айтылған міндет-мақ сат-тар ауқымында жүзеге асы ры-лып отыр», деді жиын ды ашып сөз сөйлеген Ха лық ара лық Түркі ака де мия сы ның басшысы Дархан Қыдырəлі мырза.

Расында жоғарыдағы құнды жоба Қазақстан Президенті Н.Назарбаевтың тікелей тапсыр-ма сы бойынша қолға алы нған. Өйткені біздің Елбасы мыз -дың бастамасымен 2013 жы-лы Түркі кеңесіне мүше ел-дер өзара ортақ тарихи оқу лық жазып, оны орта мектеп бағ дар-ла ма сына енгізу жайында ше-шім қа был данған болатын. Бұл істі абы ройлы атқарып шығу мəр тебесі Халықаралық Түркі ака демиясына жүктелген еді. Сөйтіп тапсырылған шаруа-ны тиянақты атқару үшін 2014

жылы ортақ оқулықтың бағ дар-лама сы жасалып, бұған қатыс ты мем лекеттер білім министр лік-терінің талқысына ұсынылып, мақұлданған-тын.

Нəтижесінде Түркі кеңесіне мүше елдер білім жəне ғылым министрліктерінің өкілдері мен сарапшылары жəне кеңестің жауап ты қызметкерлерінен құрал ған жұмыс тобының бірік-кен ізденісі арқасында орта мек-теп ке арналған жоғарыдағы ор-тақ оқулық дайын болды.

Ортақ оқулықтың мазмұны мен мақсатына тоқталар бол-сақ, оқулық жеті бөлім нен тұра ды жəне орта мектептің 8-сы нып оқушыларына арнал-ған. Уақыт тық тұрғыдан – ер-те дəуірден бастап ХV ға сыр ға дейінгі барлық түркі халық-тары на ортақ тарих қамтылған. Бұл ғасыр лар түркі дүниесі нің дəуірлеген кезеңі. Яғ ни оқу лық-та жекелеген түркі тектес эт нос -тарға ғана тəн оқиғалар емес, бар-ша түркі жұртына ор тақ оқи ғалар сарап тау арқы лы қам тылып, барлығына ор тақ тұл ға л ар ға қатысты құнды лық тар топтас-ты рыл ған. Кі тап пен танысқан ұрпақ түркі ха лық тарының ортақ

тарихи-ру ха ни мұра с ы мен қауы-шып, өз ба ба ларының адам зат та ри хынан ала тын орнын біле-тін болады.

Кітапқа бұ ған дейін ақиқаты даусыз айқын далған тарихи оқи ға лар мен толық тұжы рым-дал ған дерек тер енгізіліп отыр. Нақ ты рақ айт қанда, жеке леген елдердің тарихи ұғым-дерегіне орныққан, бірақ күллі түркі əлеміне ортақ тығы мойын-далмаған дүние лерден бас тартылған. Са рап шылар осы мəселеде ор тақ көз қарасты ұстанған. Мұн дағы мақ сат

ұр паққа өткен ғасырлар дағы тари хи оқи ға лар дың тіз бе гін та ныс тыру емес, ортақ мақ сат, ор тақ мақ та н ышты ояту екен.

Мұның сыртында аталмыш оқу лыққа түркі бірлігіне бас тай-тын фотоқұжаттар мен кар талар енгізіліп, кітап түрік, қазақ, қырғыз, əзербайжан, орыс тіл дерінде əзірленіпті.

Жоғарыдағы маңызды жиын-ға қатысқан Түркі кеңесі бас хат шыс ының орынбасары Омер Кожа ман мырза, мұндай ор -тақ іске атсалысқан маман-сарап шыларға өз тарапынан

ал ғы сын білдіріп, осы іс арқылы біз келер ұрпақ ал дындағы зор мін детімізді ат қар дық десе, жұмыс тобының бел сенді мү-шесі əзербайжандық өкіл Хафиз Джаббаров: «Бұл ортақ оқу-лық əлемдегі түркі жастарын руха ни жақындастыра түсері анық. Сөйтіп барлығымызға ата-баба тарихымен бүтіндей қауы-шатын мүмкіндік туып отыр. Кітап кейінгі буынның өзара мəдени-тарихи қарым-қатына-сын нығайтып, жаһандану дəуі-рінде түркі жастарының ынты-мағын арттырады деген ойда мын.

Мұндай маңызды іске мұ рындық болған Түркі академия сына алғыс айтамын», деді.

Сол сияқты ортақ оқулықты ортақ рухани олжаға балаған түркиялық профес сор Жевдет Кырпык мырза атал мыш жо-баның түркі халықтары үшін маңызы айрықша екеніне тоқ-талып, бұл кітап – ерте заманда жер-жаһанды жаңғыртқан түркі-лер ді бүгінгі жаңа ғасырда қайта-дан жаңғыртатын жасампаз еңбек боларына сенім мол. Осы арқылы ұрпақтар тоғысы мен рухани сабақтастығы орнайды, деді.

Осылай күллі түркі тектес-тердің ортақ құндылы ғы на ай-налған оқулық əуелі өз елі міз-дегі Назарбаев зият кер лік мек-тептерінің оқу бағдар ламасына енгізілуде екен.

Ал келесі оқулық 9-сыныпқа ар налады. Онда ХV ғасырдан бас-талған əлем тарихында орны бар оқиғалар қам тылмақ.

Жиын соңында ортақ оқу-лық тың мақұлдануына бай ла-нысты қорытынды құжат қабыл-данып, xаттамаға қол қойыл-ды. Осыған сəйкес үсті міздегі жылдың желтоқсан айы на дейін кеңеске мүше мем лекет тердің министрліктері тиісті келісімін жіберуі тиіс. Ол 2018 жылы Қыр-ғыз станда болатын Түркі кеңе сі мемлекет басшыларының кезекті Саммитіне ұсынылады.

Суретті түсірген Ерлан ОМАР,

«Егемен Қазақстан»

Айгүл СЕЙІЛ,«Егемен Қазақстан»

Биыл заңғар жазушы, академик Мұхтар Əуезовтің туғанына 120 жыл. «Абай жолы» роман-эпопеясы арқылы өшпес даңққа бөленген жазушының əдебиет пен ғылым үшін сіңірген еңбегі ұшан-теңіз. Ол еңбектердің көбі зерттелді, бəрінің басын қосса том-том кітаптар шығатыны да даусыз. Оған қоса жазушының маңдайы жарқырап, жан-жағына нұр шашқан бейнесін сомдаған естеліктер

мен эсселерден, басқа да материалдардан халқымыздың ұлы жазушыға деген құрметі мен сүйіспеншілігін тануға болады. Əуезовтің сəн-салтанаты келіскен сұлу əлемі барлық кезде өзіне магниттей тартып тұратынының дəлелі бұл. Дөңгелек үстел барысында айтылған ой-пікірлердің қай-қайсысы да жазушыны жақсы бір қырынан көрсетіп, тұлғасын биіктете түскендей əсерде болдық.

Шара барысында саяси ғылымдар докторы, профессор Камал Бұрханов кезінде Əуезовтің 90 жылдығы тойланған

үлкен жиынға куəгер болғанын баяндады. Сол кезеңдерде Қазақстан Коммунистік партиясы Орталық комитетінің бірінші хатшысы болған Колбиннің жиында шатып-бұтып, кісі аттарын да дұрыс айтпай жасаған баяндамасынан соң ақын Олжас Сүлейменовтің жарыссөзге шыққанын айтты. Олжас Əуезов туралы айтылған «известный писатель» деген сөзге шүйліккен. «Біз осыдан он жыл бұрын Əуезовті «ұлы» дегенбіз. Ол ұлы жазушы болған, ұлы жазушы болып қала береді» – деген мағынадағы сөзді айтқан екен ақын. Камал Бұрханов жер бетінде қазақ деген халық барда Əуезовтің де даңқы биіктей беретініне сенім білдірді.

Сондай-ақ ақын Серік Тұрғын бекұлы-ның да Мұхтар Əуезов туралы айтқан ой-пікір лері тартымды əрі қызықты болды. Ол заңғар жазушының түбі түркі екі тұлғаға

үлкен жақсылық жасағанын жеткізді. Оның бірі татардың үлкен ақыны – Мұса Жəлел болса, екіншісі – «адамзаттың Айтматовы» атанған қырғыз жазушысы Шыңғыс Айтматов. Екеуінің де Лениндік сыйлық алуына ықпал еткен. Рас татардың ақыны ол кезде тірілер санатында жоқ еді. Ал Шыңғыс Айтматов сондай ірі сыйлықты алғанда небəрі 28 жаста екен.

Жалпы дөңгелек үстел барысында ірі жазушының кісіге жасаған қамқорлығы туралы аз айтылған жоқ. Сондай-ақ оның əдебиет пен ғылымдағы сүбелі еңбек-тері де аталды. Тіпті əлі күнге «Абай жолы ның» тасасында қалып келе жатқан еңбек тері туралы да сөз болды. Мұны дөң-гелек үстелді жүргізген филолог ғалым Иман ғазы Нұрахмет баса айтып отырды. Ол болашақта осы еңбектерді зерттеу қажеттігіне де баса мəн берді.

Айгүл АХАНБАЙҚЫЗЫ, «Егемен Қазақстан»

Симпозиум жұмысы ұлт зиялыла-ры бастаған Ресей, Татарстан, Беларусь, Өзбекстан, Қырғызстаннан келген мей-мандардың алдымен М.Əуезов ескерткішіне гүл шоқтарын қою рəсімінен басталып, Абайдың «Жидебай-Бөрілі» мемлекеттік тарихи-мəдени жəне əдеби-мемориалдық қорық-мұражайының көрмелерін тамаша-лауымен жалғасын тапты.

М.Əуезов атындағы Əдебиет жəне өнер институтының директоры, ҰҒА ака-демигі Уəлихан Қалижанов «М.О.Əуезов əлемі жəне рухани жаңғыру» атты баян-дамасында замана сынынан сүрінбей өтіп, қазақтың классикалық əдебиетінің үздік үлгісіне айналған əдебиет алыбының өміршең мұралары туралы жан-жақты талдау жасады.

Халықаралық деңгейдегі іргелі жиын жұмы сына сəттілік тілеп, сөз алған Алма-ты қаласының əкімі Бауыржан Бай бек симпозиум тақырыбына сəйкес ұлт тық руханияттың ұшар басындағы алып-тар қатарында тұрған М.Əуезов пен бүгінгі рухани жаңғыру кезеңінің ұлы мұра тын əдемі ұштастырды. Ол Елбасы

Н.Назарбаевтың ұлт классигі Мұхтар Омарханұлы туралы айтқан «Мұхтар Əуезов тума дарындылығымен қатар өзі өмір сүрген дəуірдің трагедиялық жағын да танытып кетті. Ол – жарқын публицист, танымал очеркист, талантты драматург. Қазақтың ойшыл-гуманисі Абайдың өмірі мен қызметі жайлы жазу арқылы қазақ халқының өмірлік энциклопедиясын əлем əдебиетіне танымал етті. Өзі де шексіз даңққа бөленді. Ол көшпенділер тарихын шебер суреттеу нəтижесінде өзін де Абай кешкен дəуірдің заңды жалғасы етіп көрсете білді» деген сөзін негізге ала тұрып, ХХ ғасырдың басындағы ұлы өзгерістер тұсында ғұмыр кешкен ғұламаның тағдырлы мақсатының бүгінгі күннің ұлы арман-аңсарымен астасып жатқанын орайлы меңзеді.

Жазушының өз қаражатына салдырған Төлебаев көшесіндегі 185-үй бүгінде қазақ мəдениетінің қара шаңырағына айналды. Өзі он жыл өмір сүрген мемориалдық музей-үйде қаламгердің ең асыл, ең қымбат мұралары мен қолжазбалары сақталған. Қаламгер «Абай жолы» эпопеясын дəл осы үйде жазып бітірді. Ол жай ғана мемориалдық музей емес, ол – Алматы қаласының қасиетті бойтұмары. Ұлы

қай раткердің туғанына 120 жыл толуына орай мемориалдық музей-үйі Алматы қала-сы əкім дігінің тікелей қолдауымен толық жөн деу ден өткізілді. Мұның барлығы да Ел ба сы жариялаған «Рухани жаңғыру», «Туған жер» бағдарламалары аясында жүзе ге асып жатқан игілікті істер. Мұнан бы лай да музей қала қонақтарының ғана емес, шет тен келе тін туристердің арнайы ат басын бұ рып, айрықша қызығушылық танытатын бі ре гей мəдени орталыққа айнала түсетіні сөзсіз.

«Алаш» партиясы мен «Алашорда» үкіметінің 71 қайраткерінің үстінен 1921-1932 жəне 1937-1938 жылдары жүргізілген тергеу ісінің негізінде жазылған «Жегі», «Тез» бөлімдерінің заңды жалғасы əрі қорытынды əфсанасы іспетті арнайы М.Əуезовке арналған «Талқы» атты кітап жазған белгілі алаштанушы ғалым Тұрсын Жұртбай алаш идеясымен тамырлас тағдыр кешкен М.Əуезовтің күрескерлік қасиеті туралы көп мысалды алға тартты. Сондай-ақ ол М.Əуезовтің 50 томдық академиялық жинағын жобаға енгізіп, оның алғашқы 13 томын шығаруға атсалысқанын, 50 томдықтың толықтай басылып шыққанын, оның энциклопедиялық басылым екенін, көптомдықтың жалпы қазақ тарихынан алатын орнының үлкен екенін айта келе, «50 том дықтың рухани салмағын екшеп көр сетуге арналған арнайы ғылыми конфе-ренция ұйымдастырылса» деген ұсынысын жеткізді.

Қырғыз Республикасы Ұлттық ғылым ака демиясының вице-президенті, про фес-сор Абдылдажан Ақматалиев «М.Ауезов жəне кыргыз адабиаты» деген тақырыптағы

баяндамасында М.Əуезовтің қырғыз əдебиетін насихаттап, танытудағы еңбегін айтпағанда, бір ғана «Манас» жырының талайлы тағдыры қыл үстінде қалып, үлкен мінберлерден «мұндай жыр қырғызға керек пе, керек емес пе?» деген қиямпұрыс сауал тасталғанда, дария білімімен бұлтартпас дəйек келтіріп, керауыз кертартпалардың аузына құм құйып, қорғап шыққан қазақ ғұламасының жанкешті ерлігі мен еңбегін қырғыз халқының ешқашан ұмытпайтынын толқып тұрып жеткізді. Ш.Айтматовты əлемдік деңгейде танытудағы еңбегі өз ал-дына бөлек əңгіме. Ол сондай-ақ М.Əуезов -тің 120 жылдық мерейтойы қырғыз жерінде де кеңінен аталып өтіп жатқа нын айтып, қазақ бауырларын қуантып тастады.

Ұлы жазушының бай мұрасын жаңа кезеңде қайта зерделеуге, шығармалары-ның аудармасына байланысты, тарихи-мəдени интерпретацияның өзектілігі мен көркем шығарманың кейбір мəселелеріне орай Нидерландтан келген немересі, фило-логия ғылымдарының кандидаты Зифа-Алуа Əуезова бірқатар толымды ой айтты. Үш тілді еркін меңгерген З.Əуезова жуыр-да ғана ағылшын тіліне сапалы тəржіма-ланған «Қилы заман» мен «Қараш-қараш оқиғасының» қазақша, орысша, ағыл-шынша аудармаларын салыстыра оты рып, тəржімашылардан кеткен кемшілік терді қайта қарауға байланысты тілегін жеткізді.

Симпозиумға қатысушылар ұлы ғұла-ма ның табанының ізі қалған, оның өмір жо-лын еске түсіретін орындар мен мұраларға құрметпен қарауға шақырды. М.Əуезовтің шығармашылығы, қазақ ұлтына қызмет етуге бағыт тал ған саяси ұстанымы, өмірі мен қайраткерлік қызметі келер ұрпақ үшін үлгі-өнеге болуға əбден лайық.

АЛМАТЫ

Түркі әлеміне ортақ оқулық –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––�ткен сәрсенбі күні елорда т�рінде Түркі академиясы халықаралық ұйымы (TWESCO) соңғы жылдары жүйелі түрде қолға алып, табысты жүргізіп келе жатқан іргелі жоба «Ортақ түркі тарихы» оқулығының алғашқысын сәтті аяқтады. Осыған байланысты Түркі кеңесіне мүше елдер – �зербайжан, Қазақстан, Қырғызстан, Түркия мемлекеттерінің білім және ғылым министрліктерінің тиісті мамандары мен ғылыми-сарапшылары бас қосып, қорытынды жиын �ткізді. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Ұлты ұлықтаған тұлға

Алаш идеясымен тамырлас жазушы

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––«Ұлттың ұлы жазушысы �уезов әлемі» деген атпен елордадағы Ұлттық академиялық кітапханада д�ңгелек үстел �тті. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Ауыз әдебиеті мен классикалық әдебиеттің, батыс пен шығыс к�ркемс�з мұрасының дәстүрін жете меңгеріп, әлемдік әдебиеттің озық үлгілерін к�ркем шығармаларында шебер кестелеген қазақ халқының ұлы жазушысы, ақыл-ой алыбы Мұхтар �уезовтің туғанына 120 жыл толуына орай Алматыдағы «Ғылым ордасында» «Мұхтар �уезов және ұлтымыздың рухани жаңғыруы» атты халықаралық симпозиум болып �тті. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Жәдігерлер жастардың рухын көтереді

Ғалымжан ЕЛШІБАЙ,«Егемен Қазақстан»

Түркістан медицина коллед-жі нің студенттері жаз айларында Оң түстік өңірінің киелі жерлеріне саяхат жасауды дəстүрге айналды-рыпты. Осылайша олар «Қазақстан-ның қа сиетті рухани құндылық-тары» немесе «Қазақстанның киелі жерлерінің гео гра фиясы» жоба-сына өз үлесін қосып, саяхаттау-шылар қатарын кө бей те отырып замандастарын Ұлы Дала тари-хының мол мұраларымен таныс-тыруды мақ сат етіп отыр. Бұл орайда колледж басшылығы сая-хат маршрутын кеңейтіп, сту дент-тердің Ұлы тау төріндегі жəді гер-лер кешенін, Тараз дың ежелгі ес-керт кіштерін, тағы басқа жерлерді тамашалауына мүмкіндік жасамақ.

– Елбасы Н.Назарбаев «Бола-шақ қа бағдар: рухани жаңғыру» ма қа ласында «Туған жер» бағдар-ла ма сын қолға алуды ұсынған бола тын. Елба сы бұл ойын туған жер ге, оның мəде ние ті мен салт-дəс түр леріне айрық ша ің кəр лікпен атса лысу – шына йы патрио тизм нің ма ңыз ды көрініс терінің бірі ретін-де қарас тырады. Бұл ауқымды шара көп ші ліктің көңілінен шығып, ма ңы зы зор ұсынысқа барынша қол дау жа са лынуда. Шындығында да ата-баба ларымыз білектің күшімен, най за ның ұшымен қорғап, келешек ұр пақ қа мирас етіп қалдырған ама на ты на ие болу бүгінгі ұрпақтың пары зы. Мемлекет басшысының игі бас т а -ма ларын қолдау арқылы біз ке лер ұр пақтың жүретін жолын, ба ғыт-бағ дарын айқындаймыз, сол ар-қы лы ата-бабалар мұрасын аманат етіп қал дыруға өз үлесімізді қосамыз деп са най мын, – дейді Түр кі с тан меди ци на коллед жінің дирек торы Ғалымжан Бимурзаев.

Сондай-ақ колледж ұстаздары қасиетті жерлердің топырағын басып, көне жəдігерлер тарихымен жақын танысып, бабалар рухынан тəлім алған жастардың Отанға деген махаббаты шексіз болады деп есептейді. Көне жəдігерлерді көзбен көру жастардың рухын көтеретініне сенімді.

М.ӘУЕЗОВ-120

29 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ 5ПАРЛАМЕНТ

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Жуырда Парламент Сенатында палата Төрағасы Қасым-Жомарт Тоқаевтың қатысуымен «Орта білім беру жүйесінің жай-күйі, проблемалары және заңнамалық реттеу перспективала-ры» де ген тақырыпта парламенттік тыңдау өткендігі туралы бұрын жаз ған болатынбыз. («ЕҚ», 25.09.2017 ж.).–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Суретті түсірген Ерлан ОМАР, «Егемен Қазақстан»

Зәуреш АМАНЖОЛОВА,Мәжіліс депутаты,Әлеуметтік-мәдени даму комитетінің мүшесі

Қант диабеті сырқатына душар болушылар саны жылдан жылға көбейіп, ғаламдық проблемаға ай-налып келеді. Дүниежүзілік диа-бет федерациясының деректеріне қа рағанда, жыл сайын бұл дерт-тен 5 миллионнан астам адам көз жұ мады екен. 2016 жылға дейін осы сырқаттан әрбір 7 секундта бір адам қайтыс болған, ал 2016 жы лы әрбір 6 секундта бір адам көз жұмыпты. Жалпы қант ди а- бетімен әлемде 442 милли он адам ауырады, бұл ғалам хал -қы ның әрбір 11-і деген сөз. Ал Қазақстанда бұл сырқатқа шал -дыққандар саны бүгінгі таңда 300 мың адамнан артық болып отыр. Соның ішінде балалар да бар. Ал 2012 жылы олардың са-ны 211 мың еді. Бұл мәселе Оң-түст ік Қазақстан, Алматы, Қа ра-ғанды облыстары мен Алматы қаласында қатты өршуде.

Біздің елімізде бұл науқасты

емдеу үшін 22 млрд теңгеге жуық қаражат бөлінеді. Алайда, қант диабетінің проблемасы денсаулық сақтау жүйесінің бақылауынан шығып кетіп, оған қарсы жүйелі ша раларды жасауды талап етеді. Жалғыз Денсаулық сақтау мини-стрлігі емес, оған қарсы ве дом-ство аралық ынтымақтастық ор-натып, тұрғындарымыздың ден-саулығына бірлескен жау ап-кершілік жүктеуіміз керек. Ха-лықаралық зерттеулердің мә лі-ме тіне қарағанда қант диабе ті не қар сы төлемақының 55 пай ызы пациенттерді арнайы дай ын-дағанда ғана тиімді жұмсалады екен. Диабет мектептеріндегі тре нингтердің де маңызы зор. Әсі ресе, науқасқа ұшыраған бала-лар дың тамақтануына қатты көңіл бө лінуі керек. Қант диабетімен сыр қаттанатын жандарға арна-лады делінетін «Диеталық та-мақ өнімдері», «Калориясы аз өнімдер» деген жазулары бар азық-түлік өнімдері науқастарға зи янды болуы да мүмкін, өйткені олар дың қанты мен майы көп бо лып, науқасты күрделендіріп

жі бе руі кәдік. Сондықтан бұл мә-се лені үнемі қадағалауда ұстаған жөн.

Сонымен қатар, эндокрино-лог дәрігерлердің жетіспеушілігі де бізде үлкен проблема болып отыр. Егер Жапонияда 10 мың адамға осындай бір дәрі гер-ден келсе, Қазақстанда 40 мың адамға бір дәрігерден ғана келе-ді. Осыларды ескере отырып мен Премьер-Министрдің орын-басары Ерболат Досаевқа де-путаттық сауал жолдап, «Қант ди абеті» ұлттық тізілімінің ақ па-раттық жүйесін жетілдіру, тұр-ғын дарға эндокринологиялық кө мек беретін медициналық ұйымдардың Ережесін қайта қарау, эндокринолог маман-дар дайындауды арттыру; қант диабетіне ұшыраған пациент-терге арналған оқулар мен тре-нингтер ұйымдастыру, полиция органдары мен ТЖМ, жол по-лициясы қызметкерлерінің, жол-серіктердің және т.б. қант диа-бе тімен ауыратын науқастарға ал ғашқы көмек беру тәсілдерін ме ң герту мәселелерін ұсындым.

Дания ЕСПАЕВА,Мәжіліс депутаты

Мемлекет басшысы шағын және орта бизнесті (ШОБ) қол-дау қажеттігі жөнінде үнемі ай тып отырады. Экономикасы да мыған елдердің бәрінде ішкі жал пы өнімнің кем дегенде 50 пай ызын осы ШОБ өнімдері құ-райды. Біздің Президентіміз де 2050 жылғы мерзімге дейін ІЖӨ-нің 50 пайыздық көлемін ШОБ өнімдерінің құрауына қол жет кізу керектігін нақты айтып, Үкіметтен осы бағыттағы жұ-мыс тарды жеделдетуді талап ет ті. Кә сіпкерлікті реттейтін ең негізгі заң намалық құжат – Кә сіп кер лік кодексінде де осы бағытқа то-лықтай бір тарау арналып, ШОБ-ты қолдауды реттеудің мә се лелері қарастырылды.

Өкінішке орай, осы кодекстің қабылданғанына бір жарым жыл өтсе де оның барлық нормалары өмірде орындалып отырған жоқ.

Мәселен, кодекстің 98-бабында Үкімет мемлекеттік сатып алу ту-ралы заңға сәйкес шағын және орта бизнес субьектілерінен сатып ала-тын тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) номенклатурасын және көлемін бекітеді делінген. Отандық өнім шығарушыларға же ңілдікті қарастырған заңның осы нормасы ШОБ үшін өте ма-ңызды. Бұл норма тіпті біз мү шесі болып енген ДСҰ-ның талапта-рына сәйкес жазылып, ШОБ-ты қолдау жөніндегі преференциялар-ды қарастырған. Іс жүзінде осы пре-ференцияларды отандық ірі компа-ниялар ғана қолдана алып отыр, өйткені ШОБ өз өнімдерін алыс шетелдерге, соның ішінде Америка мен Еуропа елдеріне шығара ал-майды. Әрине, осы тұрғыдан ал -ғанда аталмыш норманың ірі кә сіп керлік үшін маңызы зор. Алай да, аталмыш норманың та-лаптары ШОБ-қа қатысты қол-данылмай, мемлекеттік сатып алу жүйесінде шағын және орта

бизнес өнімдерінің номенклатура-сы әлі күнге жасалмай отыр. Дәл осындай жағдай ква зи мем ле -кеттік секторда да орын ал ған. Бұл заңнаманың та лап та рын орын да мау ғана емес, Қазақ стан -ның ұлт тық эко но ми ка лық мү д-де сіне қарама-қай шы лық деп са-нау ға болады.

Осыған байланысты «Ақ жол» де мократиялық партиясы фрак-ция сының мүшелері Үкімет бас-шысы Бақытжан Сағынтаевқа төмендегідей талаптар қойылған сауал жолдады:

1) Үкімет актісінің деңгейінде мем лекеттік сатып алулар қата-ры на шағын және орта бизнес субьектілері өнімдерінің номен-клатурасы жасалып, бекітілсін;

2) Дәл осындай номенклатура квазимемлекеттік сектор үшін де жасалсын;

Осы сауалға «Ақ жол» дем-ок ра тиялық партиясының Мә-жі лістегі фракциясының барлық мү шелері қол қойды.

Осы жиында сенаторлар өз де рін толғандырған сан түрлі сұ рақ тарды Білім және ғылым ми ни стрі Ерлан Сағадиевке қой ып, жауап алды. Соның бір қа тар ын оқырман назарына ұсы ну д ы жөн деп санадық.

Ерболат Мұқаев: Ел болған соң, еліміздің аумағы кең болған соң, шағын комплектілі мектеп-тер болады, біреулері өседі, бі реу лері өше ді, сөйтіп алдағы 15-20 жылға дейін оның проб ле-м а сы біт пейтін сияқты. Сон дық тан, мини стрлік осы проблем аны қа лай шешуді көздеп отырғанын біл гім келеді?

Ерлан Сағадиев: Шағын ком п лек тілі мектеп-тер дегі білім сапасын көтеру мақсатында цифр-лы тех нологияның жетістіктерін пай даланып, ком пьютерлендіру, бей неэкран курстарын енгізу си яқт ы сабақтар енгізіп жатыр мыз. Осындай мек-тептерге екі жылдың ішінде кем дегенде екі бе-й неэкран орнатылатын болады. Бұл бағыттағы жұмыстар жалғасын табады. Мұғалімдерді дай-ындау сапасына да көңіл бөлініп, оларды өзінің ба залық білімінен басқа сабақтарды өткізуге дай ындау жұмыстары да қолға алынатын шы ғар. Ең бекақысы туралы айтатын болсақ, бұл мек-теп тердің мұ ғалімдеріне 25 пайыздық кө лем де қосымша ақы төленуде.

Сергей Плотников: Кейбір арнайы пәндерді ағыл шын тілін де оқы туға дайындық қалай жүр-гі зі луде?

Ерлан Сағадиев: Бұл іс бойынша қанатқақты бағдарлама қолға алынып, биылдың өзінде 1500-дей мұғалім арнайы пәндерді ағыл шын тілінде оқытуға дайын далды. Мысалы, Атырау облы-сын да 40-тай мұғалім арнайы пән дер ді ағылшын тілінде өткізуді бас тап кетті. Жалпы, пәндерді ағыл шын тілінде жүргізу бірден бол майды, ал-дымен 30 пайызын оқытудан бастайды. Әрі қа рай ағылшын тілінің үлесін арттыра бе реді. Біз бұл технологияны Қа зақ-түрік лицейлерінің үл гісінен ал дық. Онда бұл мәселе жақсы та быстарға жетті.

Сергей Ершов: Өкінішке қа рай, террористік және басқа да жат пиғылды адамдардың кө-бейіп бара жатқандығына бай ланысты мектептер мен ба ла бақшаларда балалардың қау іпсіздігін қамтамасыз ету мә се лесі алдағы уақытта қиындай тү сетін сияқты, осы проблема қа лай шешілмек?

Ерлан Сағадиев: Біздің ми ни стрлікке мұн дай-ды шешу өкі леттігі берілмеген. Әрине, бұл алаң-датарлық мәселе, сондықтан біз оны ішкі іс тер органдарымен және әкімдіктермен бірлесе оты рып шешуді қарастыратын боламыз.

Бұл сұраққа жауапты парла ме нт тік тыңдауға қатысып отыр ған Ішкі істер министрінің орын ба-сары Рашид Жақыпов то лық тырды.

Рашид Жақыпов: Әрине, Үкі мет мек теп тер ді

күзету тура лы қаулы қабылдаса біз оны орын -даймыз. Әзірге ондай ше шім бол мағандықтан бұл жө нін де ай ту қиын. Бірақ мұндай про бле ма ның бар екендігін өмір көр се тіп отыр.

Нұрлан Қылышбаев: Осы жер де отыр ғандар-дың негізгі бө лігі Кеңес Одағы мектептерінде оқы -ған дар, сондықтан бәріміз де оқу шыларды ең бек ке баулудың не екенін жақсы білеміз. Оның нә тижесі зор екендігі туралы да бәріміз айта ала мыз. Қазір бала ларды еңбекке баулуға қалай кө ңіл бөлінеді?

Ерлан Сағадиев: Бізде арнайы еңбек сабағы бар. Осы сабақты өткізуге және оқушыларды серу-енге шығару сияқты жұмыстарға Қамқоршылар ке ңесін тартып, ата-аналарды да қатыстырып оты рамыз. Министрлік барлық жұмыстарды өз-дері атқара алмайтын болғандықтан осы – Қам-қор шылар кеңесіне бұл бағыттағы жұмыстар бой-ынша үлкен құқық беріп отыр.

Сәрсенбай Еңсегенов: Білім беру ді 12 жыл-дық қа ауыстырамыз деп отырсыздар, ал бізде мек тептердің бәрі дерлік екі ауы сымды, пән ка-бинеттері жетіс пей ді, ал шетелдік 12 жылдық мек тептердің бәрі бір ауысымды. Сондықтан 12 жылдыққа кө шу қаншалықты дұрыс болар екен? Екінші сұрағым, білім беру де тәр бие ісі не қаншалықты кө ңіл бө лінеді? Ұлдар мен қыз дар ды бө ліп оқыту мәселесі қа рас ты ры луы мүм кін бе?

Ерлан Сағадиев: 12 жыл дық қа өтудің мәні – 0-інші сы нып тың енгізілуінде. 0-інші сы нып дәрістерін бес жастан бас тап мектептерде ғана емес, ба лабақшаларда да жүргізу ұйым дас тыры-ла ды. Қазірдің өзін де бұл іс қолға алынған. Он да «Әліппе» және т.б. пәндер оқы тылады.

Екінші сұрақ бойынша айта рым, бізде ұлдар мен қыз дар ды бөліп оқыту мәселесі қа рас ты рыл-маған, өйткені ол қо ғам дық дау тудыруы мүмкін.

Нариман Төреғалиев: Ор та білімді жан ба-сына қар жы лан дыру бойынша қа нат қақ ты жоба аяқталғаннан кей ін Қа зақстанның солтүстік жә не оң түс тік өңірлері үшін ком му нал дық қызметтер көлемінің ай ыр ма шылығы бола ма?

Ерлан Сағадиев: Жан басына қар жыландыру жарық, газ, жылу, ғи мараттың амортизациясына бай ланысты. Ал мұғалімдердің оқу процестеріне байланысты шы ғындарының өзіндік құны әр об-лыста әртүрлі.

Сенаторлар бұдан басқа да ха лықты алаң да та-тын көптеген сұ рақтар берді. Министр лік тің на зар аударуға тиісті мәселелері көп екені көрініп тұр, оларды түбегейлі шешпесе де шешуге талапта нар деген үміт бар.

Дайындаған Жақсыбай САМРАТ, «Егемен Қазақстан»

Кәрібай МҰСЫРМАН, Мәжіліс депутаты

Балаларға қатысты айтқанда проблеманың үл кен, кішісі болмайды, бәрін де уақтылы шешіп отыру үлкендердің міндеті. Бүгінгі таңда еліміздегі кәсіпорындар мен мекемелер-де, жергілікті және орталық мемлекеттік орган-дарда сәбилері мектепке дейінгі мемлекеттік ұйымдарға баратын жүздеген мың ата-ана еңбек етіп жүр. Олар үшін қазір өз бүлдіршіндерін балабақшадан уақытында алу мәселесі елеулі проблемаға айналып отыр. Се бебі біріншіден, еліміздегі мектеп жасына дей інгі мем лекеттік балалар мекемелері, негізінен, таң ғы са ғат 7.30-дан кешкі 18.00-ге дейін ғана жұ мыс іс тейді. Ата-аналардың көпшілігінің жұмыс уа қыты да 18.00-ге дейін болғандықтан, олар бала бақ ша-ларға белгіленген мерзімде барып үлгере алмай, қиындық көріп жүр.

Екіншіден, кей жерлерде (мысалы, Астана қаласында) балалар мен олардың тәрбиешілерінің сағат 18.00-ден кейін балабақша ғимараты ішінде қалуларына рұқсат етілмегендіктен, олар ата-ана-ларды ауа райының қандай жағдайында болсын сырттағы аулада күтуге мәжбүр. Алдағы қысқы мезгілде бұғанасы бекімеген, нәзік сәбилердің өз ата-аналарын балабақшаның ауласында, суықта ұзақ күтіп қалуы олардың денсаулығына да зардап ти гізері анық.

Үшіншіден, тәрбиешілерге бекітілген жұмыс уақытынан тыс қызмет көрсеткені үшін қосымша ақы төлеу қарастырылмағандықтан, олар балала-рын уақытында ала алмаған ата-аналарға реніш білдіріп, өзара кикілжің туындауда.

Төртіншіден, кейбір ата-аналар балабақшаға тезірек жету үшін асығып, жеке көліктерінің

жылдамдығын асыратындықтан, олар ірі елді ме-кендерде, әсіресе үлкен қалалардың көшелерінде түрлі апаттық жағдайлар туғызып жүргендігі де жа сырын емес. Сондай-ақ жуырда Астана қала-сын дағы балабақшалардан шығып, ата-анала-рын күтіп тұрған сәбилерді бөтен, сенімсіз кісі-лердің тәрбиешілерді алдап, сұрап алып кетуге әрекеттену фактілері орын алғандығы да алаң дат-пай қоймайды. Мұның өзі қоғамда кейінгі кез де жиі леп кеткен педофилия қылмысының қай та-ланушылығына әкеліп соқтыру қаупін туғы за-тын дығын ескерген жөн.

Осыған орай сайлаушылармен кездесулер бары-сында бізге ата-аналар орынды шағымдар білдіріп, еліміздегі мемлекеттік балабақшалардың жұмыс уақытын кешкі 19.00-ге дейін ұзартуға, немесе кезекші топтар ұйымдастыруға жәрдемдесуімізді өтінді. Сонымен қатар, қазіргі кезде мектепке дейінгі мемлекеттік ұйымдар тәрбиешілерінің кеш кі сағат 18.00-ден кейін ата-аналардың бала-ла рын алып кеткенше жұмыс істеген уақыты үшін қосымша еңбекақы төленбей отырғандығы қол да-ныстағы еңбек заңнамасын бұзушылық болып та-бы латындығына сіздің назар аударып, оны болдыр-мау жөнінде тиісті шара қолданудың қажеттігін кө ріп отырмыз.

Жоғарыда айтылған жайларды ескере отырып, осы нау өзекті мәселені республика көлемінде жан-жақты қарастырып, оны оңынан шешуді өті н еміз, деп біз, депутаттар Бейбіт Мамраев, Артур Платонов – үшеуміз Премьер-Министрдің орын басары Ерболат Досаевқа депутаттық сауал жолдадық. Тәрбиешілердің жұмыс уақытын 1 са-ғатқа ұзарту, ол үшін мемлекеттен болмаса ата-ана лардың өзіне ақы төлетуге рұқсат беру – қиын мә селе емес қой, сондықтан оңтайлы шешілер деген үміттеміз.

Шаймардан НҰРЫМОВ, Мәжіліс депутаты

Ауыз су мәселесі бұл Қазақстанның ғана емес, бүкіл әлемдік деңгейдегі мә се леге айналып отыр. Өйткені адам

денсаулығы мен өмірінің сапасы осы ауыз суға тікелей байланысты. Сон-дықтан да мемлекетіміз бұл мә се леге үнемі зор жауапкершілікпен қарап, ха-лықты ауыз сумен қамтуда көптеген ша руаларды атқарып келеді. Оның

ішінде тиімді жасалған «Ақбұлақ» б а ғ д а р л а м а с ы н ы ң м а ң ы з ы з о р . Дегенмен, осын дай бағдарламалар аясында елді ме кендерді ауыз сумен қамтамасыз ету жұмыстары кейбір жерлерде өз дә режесінде атқарылмай қалып жатыр. Ел ге ауыз су жеткізіп беру мақсатында бюд жеттен бөлінген қаражат құмға сің ген судай жоғалып кетуде.

Сондай жайттардың бірі Алматы об-лысы Ұйғыр ауданы Үлкен Дихан ауы-лында орын алып отыр. Бұл ауылдың бір топ тұрғындарынан осы жылдың мау сым айында менің атыма хат келген бо латын. Хатта Үлкен Дихан ауылын ауыз сумен қамту бойынша мем лекет та рапынан 3 жыл бұрын бас тал ған құ-рылыс жұмыстарының аяқсыз қал ға-ны және 2016 жылдың қазан айын-да пайдалануға берілуі тиіс жобаның

орын далмағаны баяндалыпты. Мен өз кезегінде бұл мәселені Қазақстан Республикасының Инвестициялар және даму министрлігінің алдына қой ғанымда ол министрлік аталған құрылыс жұ-мыс тары биылғы жылдың қыркүйек ай ына дейін аяқталады деп жауап бер-ген болатын. Бірақ осы жылдың шіл-де-тамыз айларында Парламент Мә жі-лісі депутаттарының халықпен кез де суі ая сында мен Алматы облысы тұр ғын-да рымен жолығып, аталған Үл кен Ди-хан ауылына арнайы барып, жағ дай-мен толық таныстым. Аталған жоба құ рылысы жартылай басталып, аяқсыз қал ған күйінде жатқанын, ешқандай құ рылыс жұмыстары жүргізілмей тұ р - ғанын көрдім. Ауылға құбыр тарту мақ сатында қазылған каналдар ашық-ша шық күйінде қалдырылған. Қазба жұ мыстары барысында ауыл егінін

сумен қамтамасыз етіп келген арықтар бұзылып, жауып тасталған. Нәтижесінде ондаған шаруа қожалықтары жерлерін игере алмай, кәсібін тастап кетіп жатыр. Яғни ауылға ауыз су келмеген, ал егін суы арықтары жарамсыз болып қалған. Ауылдың негізгі көшесінің бойы- мен қазылған күйінде қалған каналдар тұр ғындарға жол қатынасына ың ғай-сыз дық туындатып жатыр. Ол шұң-қырларға тіпті, кейбір азаматтар құлап, ауыр жарақат алған жағдайлар болып-ты. Құны 161,3 млн теңгені құрайтын аталған жобаға 131 млн теңгесі бөлініп қойғанмен жауапты «Шахстрой» деп аталатын мердігерлік компания мін детін атқармаған. Осы жағдай бүгінгі күнге дейін өзгеріссіз күйінде қалып отыр.

Осы мәселені мен депутаттық сауал жол дап, Премьер-Министр Б.Сағын та-ев қа жеткіздім.

ТАЛҚЫЛАУ ТАҒЫЛЫМЫ

СІЗДІ НЕ ТОЛҒАНДЫРАДЫ?

ІСКЕРЛІК ІССАПАРЛАРЫ

САУАЛ САЛМАҒЫ

ПАРЛАМЕНТШІ ПАЙЫМЫ

ФОТОКҮНДЕЛІК

Қазылған да тасталған...ал тақсіретін халық тартып отыр

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Бүгінде еліміздің экономикасы дамып, халқымыздың әлеуметтік жағдайы күннен-күнге көркейіп келеді. Өз кезегінде азаматтарымыздың өмір сапа-сы да жақсарып, тұрғындардың денсаулығы түзеліп, өмір сүру жасы ұлғаю үстінде. Бұл бүгінгі күні мемлекет тарапынан атқарылып жатқан, Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың ерен еңбегі мен қамқорлығының арқасында қол жеткізген игі жетістіктеріміз болып табылады. Алдағы уақытта да атқарылар істің ауқымы кең екені даусыз. Соның бірі – ел тұрғындарын сапалы ауыз су-мен қамтамасыз етуді жалғастыру. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Шешімін күткен мәселелер көп

Балдырғандарға барлық жағдай жасалсын

Қант диабеті – қатерлі дерт

Кәсіпкерлікті қолдау нормалары толық іске аспай отыр

6 29 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛҚОҒАМ

Арман ОКТЯБРЬ,«Егемен Қазақстан»

Компанияда кадр әлеуеттілігі, тех­ноло гия лық мүмкіндіктер, страте гиялық мін дет терді дұрыс жоспарлау, қызмет түр ле рін оңтайландыру сияқты негізгі жұ­мыс тардың барлығы жүйелі түрде жолға қойылған. Еліміздің барлық өңіріндегі бө­лім шелері бұқара халыққа байланыс сала­сы ның барлық талаптарына сай қызмет көр сетеді. Компания отандық ақпараттық ком муникация нарығын дамыту саясатын іс ке асыра отырып, әлемдік стандарттарға жауап беретін жоғары технологиялы ин­фра құрылым жүйесін құрды. Бір айта ке­тер лігі, аталған қоғамда трансформация бағдарламасы аясында ауқымды істер атқарылып келеді. Елбасы қолдауымен бастау алған бағдарламаның ел эконо­микасына тигізер пайдасы мол екені айтпаса да түсінікті. Бұл ұзақ мерзімді процесс 2050 жылға дейін еліміздің ең дамыған 30 елдің қатарына қосылуына ықпал етеді. Осындай әлемнің жетекші елдерінде жүзеге асырылған жобаның елімізде тың тыныс алып, кеңге қанат жайып келе жатқаны көңіл қуантады. Заман жылжып, уақыт сырғыған сайын әр саланың жаңа ша сипатта дамып оты­ратыны белгілі. Осы ретте аталған ұжым кез келген сұ ра нысқа жауап бере алатын заманға сай, бәсекеге қабілеттілігімен халықтың сенім үдесінен шығып келеді. Компания қыз мет керлері бұл тұрғыда

мекеменің ежелден қалыптасқан дәстүрлі жолын берік ұстауды назардан тыс қалдырған емес.

– «Телекоммуникация саласы өте жыл дам әрі қарқынды өзгеріс үстінде, уа қыт өткен сайын бәсекелестік талап­тары күшейіп келеді және жаңа ойын­шылар қа та ры да көптеп саналады. Сол себепті осын дай жағдайда бізге не ғұр­лым жылдам әрі икемді болу қа жет, яғни компанияның ұй ым дық мо делі өзгеруі тиіс. Біз өз або не нт теріміздің ұсыныстарына барынша шұ ғыл әрекет етуіміз керек. Компанияның жа ңартылған стратегиясын түсіндіру, сонымен қатар «Қазақтелеком» АҚ алдағы трансфор­мациялау жөніндегі стратегиялары мен жоспарларының негізгі ережелерін талқылау мен ұсыныстарды жинау үшін қызметкерлермен кері байланысты ұйым­дас тыру мақсатында тұрақты түрде жұ­мыс ұжымдарымен коммуникациялық топ­менеджмент сессиялары өткізілуде. Транс фор ма ция барысын түсіндіру жөнінде жұ мыстар жүргізіліп, ұжымға алдағы жос парлар жеткізіліп, осыған сәйкес компания бірте­бірте өзгеретін болады. Атқарылған жұмыс нәтижесі бойынша қызметкерлердің басым бөлігі трансформациялауды компанияның алдағы болашақта дамуының бірегей мүмкіндігі деп қабылдайды. Топ­менеджерлердің қатысуымен өткізілетін коммуникациялық сессиялар бары­сында бизнес­үдерістерді жетілдіру

бойынша ұсыныстар қаралуда. Ұйымның барлық деңгейіндегі біздің қызметкерлер орталық кеңседен бастап, өңірлік бө­лімшелерге дейін өзгерістер қа жет­тілігін түсініп, оларға белсенді түрде ат салысуда. Компанияның жаңартылған стратегиясының арқасында, біз сенім мен алға қарай ұмтылып, көздеген мақсаттарға табысты қол жеткізіп, қой ыл ған міндет­тер ді ойдағыдай орындап келеміз», – дейді «Алматытелеком» ӨТД бас дирек­торы Шерхан Раздықов.

Жоғарыда айтылған жаңа стра те гия­лық жоспар компанияның жаңаша даму­ына жол ашпақ. Ол үшін халыққа қызмет көр сетудегі әрбір кішкентай элементке дейін жан­жақты сараптан өткен. 2014 жыл дан бас тап қолға алынған «Өрлеу» жаңғырту бағ дарламасы осының ай­қын дәлелі. Бұл жобаның негізгі мақ­саты на рықтағы көш басшы орынды ны­ғай та түсуге б а ғыт талған. Бағдарлама күшіне енгеннен бері компания елеулі жетістіктерге қол жет кізген. Соның нә­тижесінде абоненттік база мөлшері ұл­ғай ып, қызмет көрсету сапасы арта

түс кен. Осыған орай топтамалық ұсы­ныстар тізбегі қалыптасып, тек байла­ныс қана емес, ақпараттық технология­лар арнасындағы қажеттілікті жабатын тұтынушыларға тың өнім түрлерін ұсы­нуға жол ашылған.

Қай салада болмасын жетістікке қол жеткізудің басты қағидасы терең бі лім мен кәсіби шеберлік. Яғни, саланы алға сүй рейтін сапалы кадр. Себебі, өз жұмы­сын шын ықыласымен жақсы кө ре тін ма­ман ғана еңбек жолында барлық қа жыр­қай ратын, білім­білігін аямай мақсатқа же туде табанды түрде қызмет етеді. Бар өмі рін осы іргелі шаңырақтың тасын өрге домалатуға арнаған талай азаматтардың артынан ерген ұл­қыздары ата­анасын үлгі тұтып, осы кәсіпті таңдап, өмірін ата­ана сы ның тері сіңген, өздері үшін қастерлі са налатын шаңырақпен байланыстырған. Кейін нен ол қызметкерлердің ұрпақ тары да ата­әженің ұлағатты жолын жалғап, осы кәсіптің иесі атанып, «Қазақ те­леком» қазанында қайнаған. «Қазақ те­лекомның» ел аумағындағы барлық бө­лімшелерінің қызметкерлер тарихына көз жүгіртсеңіз, қай өңірде болмасын үрім­бұтағымен өмірлерін осы мекеме­мен байланыстырған от басылар жетіп артылады. Атадан ба ла ға мирас болған бұл жалғастықты кез дей соқтық деп айта алмайсыз.

Қолымызға түскен мәліметтерді сара­лай келе, мұнда еңбек еткен әулеттердің жал пы еңбек өтілі бес мың жылды құрай­ты нын көріп таң­тамаша болдық. Атадан ба лаға, ұрпақтан­ұрпаққа жалғасқан осы көш­керуен бүтін бір жүйенің аяғына нық тұруына қажыр­қайратын арнаған тұл ғалардың өмірімен астасып жатыр. Тынымсыз төккен тер, ортақ мұрат, от­басы мүшелерін одан сайын тығыз бай­ланыстыра түсетін ортақ кәсіп үлкен тәжірибенің қайнар бұлағына айналып мол жетістіктерге жол ашады. Осының бар лығы бір­бірімен біте қайнасып

отба сылық қастерлі құндылыққа айнала­ды. Жауапкершілік артып, әке кәсібіне адалдық таныту керек деген түсінік туын дайды. Мамандардың айтуынша, ұр пақтар сабақтастығын жалғап, бір ме­кемеде ұзақ еңбек еткен әулеттер бас­қаларға қарағанда кәсібіне құрметпен қа райды. Ата­анасының, туыстарының төккен тері мен табысты жолын жалғай отырып, оған дақ түсірмеуге тырысады. Осылайша, еңбек өнімділігі көбейіп, ком­па нияның әлеуеті арта түседі. Осының бар лығын назардан тыс қалдырмай, елеп­ес керіп, қызметкерлерінің отбасылық құн дылықтарын жоғары бағалайтын меке меде ұрпақтар сабақтастығы жалғаса беруі заңды да. Қызметкерлеріне ерекше құрметпен қарайтын компания соңғы жылдары Отбасы күніне орай мекеменің өрістеуіне елеулі үлес қосқан әулеттерді марапаттауды дәстүрге айналдырып ке­леді. Бұл өз кезегінде азаматтардың ай бы­нын асқақтата түседі. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өз Жолдауында «Біз болашаққа көз тігіп, Тәуелсіз елімізді «Мәңгілік Ел» етуді мұрат қылдық. «Қазақстан­2050» Ст ратегиясы осынау мәңгілік жолда ғы бу ын дар бірлігінің, ұрпақтар сабақ тас ты­ғы ның көрінісі», деген еді. Отанды сүю ерлікпен ғана өлшенбейді. Әр адам өз кәсібінің шебері, өз саласының жанашы ры болса одан артық сүйіспеншілік жоқ. Өз ісіңе деген сүйіспеншілік – үлкен жетіс­тік тің қақпасы. Ал, үлкен жетістіктер жи ынтығы қоғамды алға жетелейді. Қо­ғам ға қалтқысыз қызмет етіп, байла ныс са ласының барлық кеңістігінде ше бер лі­гімен шыңдалғандардың сапынан қазақ­те лекомдықтардың қажырлы еңбегін айту ға болады.

«Қазақтелеком» АҚ уақыт көшіне сай қа лыптасқан игі дәстүрлерін сақтай оты­рып дамып келеді. Жыл сайын қызмет көр сету аясы кеңіп, технологиялық үде ­ріс терді жақсарту мен технология ларды жа ңарту бойынша кешенді жұмыстар жүр гізілуде. Заманауи нарық талапта ры күн сайын байланыс саласына өзгеріс әкеліп, бизнес­орта талаптары күрделене түскенімен, аты аңызға ай нал ған мекеме өз биігінен түскен жоқ. Ал дағы уақытта да тегеурінді компания егемендікпен бірге жасап ел игілігі жо лында жаңа белестерді бағындыра бе ретініне сенеміз.

«Қазақтелеком» – ұрпақтар сабақтастығын жалғайтын алтын көпір

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Отандық байланыс жүйесі дегенде халықтың жадында жатталып қалған, ой-ына бірден орала кететін ордалы шаңырақ – «Қазақтелеком». Осы компания – егемендік алған еңселі тұстан бастап, тіпті оған дейін де халыққа қалтқысыз қызмет етіп келе жатқан телекоммуникация саласындағы тегеурінді ұжым. Мекеменің қысқаша тарихына үңілсек атасынан немересіне дейін осы жер-де қызмет істеп көктеп отырған әулеттер көптеп кездеседі. Бұл өз кезегінде «Қазақтелеком» шаңырағының ұрпақтар сабақтастығын жалғайтын алтын көпірге айналғанын аңғартса керек. Тамыры мен тарихы тереңде жатқан компанияның ел дамуындағы алар үлесі ауқымды.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ДЕРЕК ПЕН ДӘЙЕК

Қандай тағам тұтынып жүрміз?––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Әлем бойынша әл бермей келе жатқан аурудың екі түрі бар. Оның біріншісі – қатерлі ісік болса, екіншісі – жүрек-қан тамыры аурула-ры. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы осы екі дерттің де басты себебі тамаққа байланысты екенін дәлелдеді. Қараңыз: денсаулықтың 50 пайызы – тамақтануға, 18 пайызы – сыртқы орта факторларына, 20 пайызы – адамның генетикасына, тек 5-10 пайызы ғана дәрігерлердің қолында. Демек, дұрыс тамақтану, қауіпсіз азық-түлікті тұтыну – адам денсаулығының кепілі. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Қымбат ТОҚТАМҰРАТ,«Егемен Қазақстан»

Ауру­сырқаудың өршуіне күн­де лікті тұтынып жүрген тағамның құра мы да себеп. Астана қаласының қоғамдық денсаулық сақтау депар­та менті елордадағы өнімдердің сапа­сын тұрақты тексеруді қолға алған. Мамандар биылғы 8 айдың ішінде азық­түлік, басқа да өнімдерден 1645 сынама алып зерттепті. Соның 22,8 пайызы, яғни 376­сы тиісті талаптарға сәйкес болмай шыққан. Тарқатып айтқанда, сынама алынған аспаздық өнімдердің – 43 пайызы, құс етінің – 21 пайызы, сүт өнімдерінің – 21 па й ызы, көкөністердің – 11 пайызы, балық түр­лерінің – 17 пайызы ет өнімдерінің 28 пай ызы тиісті талаптарға сай келмеген. Мо ниторингтің қорытындысы бой­ынша 23 әкімшілік құқық бұзушылық ту ралы іс қоз ғалып, кемшілікті жою жөнінде 52 нұс қа ма берілген. Сон­дық тан мамандар та ғам өнім дерін са­тып аларда сыртқы сипа тына, сақ талу мерзіміне, температуралық ре жі міне қарап алуға кеңес береді.

Астана қаласы қоғамдық денсау­лық сақ тау де партаменті тамыз ай­ынан бері «Қауіпсіз өнім ді таңда» атты акция өткізіп келеді. Кеше «Астаналық» сауда орталығында

өткен шараның біріне біз де куә болдық. Халықты дұрыс та мақ тану мәдениетіне баулуды мақсат еткен акцияда жұртшылық сатып алған сүт, ет өнімдері, жеміс­жидек, кө кө ніс

құрамын тексертуге мүмкіндік алды. Біз де елден қалыспай, балалары­мыз көп тұ ты натын бананды, «Биос» ұйыған сүтін, «Барни», «Орео» печеньесін қаншалықты талапқа сай екенін анықтатып көрдік. Өнім дерді экс пресс­тест арқылы бірнеше ми­нут тың ішінде тексеріп берген маман­дар олар дың құрамында нитраттар, микробтар жоқ екенін қуана жеткізді.

Астана қаласы қоғамдық денсаулық сақтау депар та ме нтінің Алматы аудан­дық басқармасы басшысының орынба­сары Гауһар Шапатаеваның айтуынша, бүгінде бақылау­қа дағалау қызметтері қыс қартылғанымен, ка мералдық

ба қы лау, өнімдерді сұрыптап алу, са­ни тарлық­эпидемиологиялық аудит се­кіл ді тексерудің жаңа түрлері енгізіліп жат қанын айтты. Бірақ қандай жағдай болсын, тұтынушының арыз­шағымы мін детті түрде ескеріледі. Егер кімде­кім сатып ал ған өнімінің сапасына кү­дік тенсе, аталған де партаментке ша­ғым дануға болады, сонда ма ман дар ар найы тексеру жүргізіп, азық­тү лік құ рамын кәсіби деңгейде анықтап бе­ре тін болады.

Суретті түсірген Ерлан ОМАР,

«Егемен Қазақстан»

ЖАҢАШЫЛДЫҚ ЖАРШЫСЫ

Айнаш ЕСАЛИ,«Егемен Қазақстан»

Осылайша тек халал тауарлар­мен айналысатын әлемдегі тұңғыш интернет­дүкен Орталық Азияның шағын және орта бизнеспен айналы­сатын кәсіпкерлері әлемдік нарыққа шығуы үшін халықаралық электрон­ды платформасын ұсынып отыр. Үлкен қарқынмен дамып келе жатқан нарықтардың бірінде қызмет жүргізіп отырған Aladdin кеңселерінің желісі 4 миллиардқа жуық тұтынушысы бар 30 елде орналасқан. Осының ар қа сында платформа сатушыларға

жергілікті қолдау көрсетіп, қауіп­сіз дігін қамтамасыз етіп отыр. Бұл компанияның мақсаты да, міндеті де – халал стандартына сәйкес өндірілген жоғары сапалы өнімдерді ұсынатын әлемдегі ең ірі электрон­ды нарыққа айналу және де таяу болашақта ең кірісті он электрон­ды плафторманың қатарына ену.

Ал Aladdin Street Central Asia ­ Aladdin Group және «Nurali Group» ЖШС сынды екі компанияның мажоритарлық қатысуымен құрылған бірлескен компания. Компанияны та­бысты кәсіпкер, компанияның ортақ құрылтайшысы және директорлар кеңесінің төрағасы – Дато Берікқазы Сексенбаев пен Алмаз Түбеков

сынды тәжірибелі менеджерлер тобы басқарады. Aladdin Street Central Asia компаниясының төрағасы және құрылтайшысы Дато Сексенбаев 659­ден аса жанкүйері бар әлемдегі ең ірі әрі табысты футбол клубы саналатын Manchester United FC­мен айрықша құқық негізінде жаһандық серіктестік құрғанның арқасында, сатушылар мен сатып алушылар Aladdinstreet жаһандық желісінен пайда таба алатындығын айтады.

Оның ойынша Aladdin Street халықаралық желісі арқылы Қазақ­станның ғана емес, бүкіл өңірдің эко­номикасын дамытуға болады.

Халал стандартына негіздел ­ген халықаралық электрон ды плат­форманың қазірге бәсе келес тері жоқ. Ха лал сертификаттау орта лық та ры­мен, мемлекеттік мекемелермен, бү­кіл әлемдегі сауда және іскерлік бір­лес тіктермен, қар жы институттары­мен ынты мақ та суымыз арқасында сатушылар мен жеткізушілер нарыққа тікелей шығып, толағай табысқа жету­ге мүмкіндік алып отыр.

АЛМАТЫ

Электронды сауданың өрісі кеңейеді–––––––––––––––––––––––Халал стандартына негіз дел-ген, премиум-санат қа жататын эксклюзивті өнімдерді ұсы-натын Aladdin Group компа-ниясы Орталық Азиядағы элек тронды сауда-саттықты т ү б і р і м е н ө з г е р т у ү ш і н Қазақстан да www.aladdinstreet.com.kz платформасын іске қосты. –––––––––––––––––––––––

Сот төрелігінің тиімділігі артып келеді

–––––––––––––––––––––––––––––––––––Жоғарғы сот ғимаратының жанынан элек-тронды сот төрелігін жетілдіру мен сот ісін жүр гізуді жеңілдетуге бағытталған Аху ал -дық орталық өз жұмысын бастады. Ал бұл жоба Мемлекет басшысы Н.Назар ба евтың Цифрландыру мәселелері жөніндегі рес-публикалық кеңес барысында аталған ве-дом ствоға жүктеген тапсырмалары негізінде жү зеге асырылды.–––––––––––––––––––––––––––––––––––

Нұрлыбек ДОСЫБАЙ,«Егемен Қазақстан»

Шараға Жоғарғы сот жанындағы Соттардың қыз­ме тін қамтамасыз ету жөніндегі департамент басшысы Нұрсерік Шәріпов пен Жоғарғы соттың БАҚ­пен жұ­мыс жөніндегі үйлестіруші судьясы Елена Максюта қа тысты.

«Біз бүгінгі таңда электронды сот төрелігі сот ісін жүргізуді жеңілдетуге, оның жеделдігін, қол­же тімділігі мен ашықтығын қамтамасыз етуге ба­ғыт талған тың бастамаларды қолға алудамыз. Оның нәтижесінде саладағы қызметтің барлығы да тұр ғын­дардың сот жүйесіне деген сенім деңгейінің өсуіне не гіз болып табылады», деді орталықтың ашылу сал­та натында сөз алған Н.Шәріпов.

Айта кетейік, Ахуалдық орталық алаңында ауди о­бей нетіркеу (АБТ) жүйесі мен бейнебайланыс жүргізу мүм кін діктері қолжетімді.

Сонымен қатар бүгінгі таңда Ұлт жоспарының 20­қадамын орындау мақсатында еліміздегі барлық сот залдары (1 418 зал) АБТ жүйесімен толық жа рақ­тандырылғанын атап өткен жөн. Осылайша, сот оты­рыстарының 98 пайызы АБТ жүйесін қолдана отырып жүр гізіледі. Сол сияқты соттар жұмысына электронды хат тама да енгізілгенін ескерте кетейік.

Жаңа орталық жұмысын таныстыру аясында сот са ласының мамандары Қылмыстық­атқару жүйесі ко митетінің мекемелерімен және уақытша ұстау абақ­тысымен тікелей бейнебайланысқа шықты. Мұн дай әдіс пен биылдың өзінде 9 589 материал қаралған. Сон дай­ақ қажеттілік болған жағдайда кез келген сот оты рысының қатысушысы өзіне жақын тұрған сот қа ба ру арқылы сот процесіне қашықтықтан қатысу мүм­кін дігін пайдалана алады екен.

Жыл басынан бері еліміздегі сот қызметінде Мобильді сот кабинеті іске қосылғаны белгілі. Ендігі жерде тараптардың қайсыбірі сотқа келмесе де болады. Яғни, сот процесіне интернетке қосылған мобильдік құрылғы арқылы шетелде жүріп те қатысып, сұрақ қойып, жауап ала аласың деген сөз.

Ахуалдық орталықтың артықшылығы да осыған ұқсас. Бұл онлайн режімде тәулік бойы өзекті сот ақпаратын жинау мен талдауға мүмкіндік беретін соттар қызметіне мониторинг жүргізудің бірыңғай жүйесі. Жо ғарғы соттың әрбір қызметкері осы орталық ар қылы жұмыс процесіндегі ықтимал іркілістерді кө­ріп, оларды жедел түрде түзету бойынша шаралар қа­былдай алады. Яғни, 370 жергілікті соттың жұ мы сын орта лықтағы 700 көрсеткіш бойынша ба қылау мүм­кін дігі туды. Ал орталыққа келіп түсетін ақ параттық іс қағаздар мен сот ісін жүргізу, «Төрелік» жүйесінің құрамдас бөліктеріне мониторинг жүргізу сынды ша­руалар 4 блокқа бөліну арқылы жүзеге асырылады.

Оның біріншісі – республикадағы барлық сот­тар кеңселерінің жаңа хат­хабарларын тіркеу, істер мен материалдарды автоматты түрде бөлу жұмысын қадағаласа, екіншісі – «Төрелік» жүйесінің барлық серверлік құрамдас бөліктерінің жұмыс істеу мүмкіндіктерін бақылайды. Бұл жүйе 25­тен астам көрсеткіштен тұрады және белгіленген параметр­ лерден ауытқушылықтарға жедел түрде ден қоюға, олардың жұмысын тұрақтандыру бойынша қажетті шараларды қабылдауға мүмкіндік береді. Үшінші блок киберқауіптерге дер кезінде ден қояды және олардың болашақта пайда болу ықтималдығын жоя­ды. Соңғы блок республикадағы барлық сот отырысы залдарындағы ахуалды жедел қадағалайды.

29 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ 7ҚОҒАМ

Мұғалім мәртебесі

«Қазақтың қаны бір, жаны бір жолбасшысы – мұғалім» дейді Мағжан Жұмабаев. Бір ғасыр бұрынғы бағаның бәсіресі биік. За­дында, отарлық түнектен жарыққа ұмтылған сол кездегі қа зақ қоғамы серкелерінің мұғалім бол мағаны, бала оқытпағаны, оқулық жаз бағаны жоқ.

Абай һәм Әлихан Бө кейхан бас­таған ұлттық ой­сананы оятушы пассионарлық қозғалыстың қуаты осы ұлтқа ұстын болған ұстаздықта, ағартушылықта, мұғалімдікте жатыр еді. Мағжанның «Еліміздің аз ғана жылдық ояну дәуіріне баға беру үшін алты алаштың баласы бас қосса, қадірлі орын – мұғалімдердікі. Бірге оқысқан, бірге оқытысқан жылдарымыз бір, жо­лымыз бір, қазақ мұғалімдері!» деуінде тарихтың таңдаулы үні, мақтанмен айтарлық мені бар. Қазақ оқығандарын қарап отырсаңыз, әрқайсысы әр саланың маманы болса да, оқу, қазақ халқын оқыту деген ұлы мұрат біріктірген, бір жолға салған, бір мақсат табыстырған екен. Осы арнада тоғысқан олар ғажап адалдықпен, іңкәрлікпен еңбек етті. Енді ше, Ахаңның «Оқу құралы», «Тіл құралы», «Әліпби», Міржақыптың бастауыш сыныпқа арналған «Қира­ғат», «Есеп құралы», Мағжанның «Пе да гогика», Жүсіпбектің «Тәрбиеге жетекші», «Психология» сияқты сан алуан методикалық шығармаларына зер салсаңыз, жоқтан бар жасаған жанкешті жұмысқа таңғалмасқа әддіңіз қалмайды. Иә, білім мен ғы лымның алапат жарылысы басталар жаңа дәуірде уақыт Алаш зиялыларын таң­даған еді. Олар осы үдеден табылды. Бұл байыпты да жүйелі толайым еңбек үшін ұрпақтан­ұрпаққа алғыс шеруі жалғаса бермек.

Сол Міржақыптар «Өзі білу мен өз­гелерге білдіру екі басқа. Білгенін кісіге білдіру, яғни балаларды оқыту өз алдына бір ғылым», деген екен. Яки білгенімізді келе жатқан буынға қаншалықты бере алудамыз деген педагогикалық сауал көлденеңдейді. Сондықтан «Рухани жаңғыру» жо басындағы білімнің сал­танат құруы туралы сөз пассионарлық дүмпудің жаңа жолына, жаңа кезеңіне бастау боларлық бағдар. Бұл міндетте де мұғалімнің иығына артылар жүк ауыр. Соның бірі кеңестік педагогиканың күшейген тұсында қазақ мектептерінің жабылуымен есесі кетіп, есеңгіреп қалған қалалы жердегі қазақ тілінің қайтадан тұғырына қонуы болса дейсіз. Бүгінде де қазақ балаларының орыс сыныптарында оқуының алдын алу өте өзекті. Сондай­ақ аралас және басқа тілде оқитын мектептердегі қазақ тілі пәнінің оқытылу үдерісін жаңа сапалық деңгейге көтеру де маңызды. Оған отандық педагогиканың әлеуеті жеткілікті деп ойлаймыз.

Қазір үштұғырлы тіл бағдарлама­сының енгізілуіне байланысты мектеп мұғалімдерін ағылшын тіліне оқыту курстары белсенді түрде жүргізіліп келеді. Ағылшын тілін меңгеру курсын­да оқыған мұғалімдер саны 1,5 мыңнан асты. Осы ретте ағылшын тіліне ашық­тық танытқанда мемлекеттік тілге не ге ғашықтық танытпасқа деген ой туа­ды. Әлемнің әйгілі оқу орындарын бітірген болашақтықтар, елімізде қа­лып таса бастаған жоғары деңгейдегі дер бес білім беру ұйымдарының тү­лектері заманауи біліктілігімен қуант­қанымен, Елбасы айтқандай, білімнің салтанаты жалпыға ортақ болуы тиіс. Ендеше еліміздегі ең қатары көп мұ­ға лім мамандығының мәртебесін бе­кіткен құба­құп. Финляндия, Оңтүс тік Корея елдеріндегідей мұғалім әлеует­ті мамандыққа, қоғамның қадірлі мү­шесіне айналуы қажет. Әлеуетті болу үшін әлеуметтік жағдайы жан­жақты шешімін тапса, жаппай болмаса да біліктілік санатына қарай саралап, қолдау қажет сияқты. Яғни мемлекеттік қолдау күшейсе мұғалімдікке бет алушы буынның қатары артады ғой. Мұғалімдер жетіспеушілігі де тыйыла­ды. Сондай­ақ жаңа білім беру жүйесіне сәйкес, ағылшын тілін меңгеру межесіне үш айлық курста жету мүмкін бе деген сұрақ жиі қойылады. Бұл ретте де ынта­ландыру жолдарын қарастыру түйіннің шешілуін тездетеді. Сауаттылық та зор мәселеге айналды. Мемлекеттік тілдегі оқулықтардың сауаттылығы күмәнді болып тұрғанда, өзге тілдегі оқулық са­пасы қандай болмақ? Сондай жағдайда «сауат ашу» сабағы алдымен кімге ке­рек деген қыңыр сауал туады. Әрине, ет пен терінің арасындағы шел іспетті ескі мен жаңаның арасында бір қайнауы кем дүниелер болмай тұрмайды. Осындай күрмеуі қиын мәселелер қаумалаған мұғалімдердің жаңа жүйеге жедел бейімделуінің тетігін табудың бірден­бір жолы – мұғалім мәртебесі. Қазір қайсыбір ата­аналар тәрбиесіне бір сәт үңілмесе де, баласының сотқарлығы мен сауатсыздығы үшін мектеп пен мұғалімге кінә қояды. Мұның да бір ұшығы кешегі көзі жоқ қараңғылықта жолбасшы болған мұғалімнің бүгінгі мәртебесінің заңмен бекітілмеуінен, әлеуметтік пакетпен әлденбегенінен болса керек.

«Атпаз көрген ат таныр, ұстаз көр­ген хат таныр» дегендей, бар білімнің, бар сынақтың бастауында мұғалім тұратынын ұмытпайық.

Думан АНАШ,«Егемен Қазақстан»Еліміздің күншығысына жолыңыз

түсіп жатса, Өскемен қаласындағы Оралхан Бөкей атындағы №44 мектеп­лицейіне соқпай кетпеңіз. Әрине бұл жұрт жаппай баратын музей емес, қаладағы көрікті орынға да жатпайды, бұл – бар болғаны білім ордасы ғана. Бірақ осы ордаға табан тигізген жан тәрбиенің тамаша мектебіне куә бо­лары анық. Білім ошағының ауласына енгеннен­ақ ерекше талғам мен талап, тәлім мен тәрбие әсері байқалады. Ең алдымен, сіз қасиетті Алтайға ат басын тірегеніңізді сезінесіз. Сосын, әрине, сол Алтайды айдай әлемге әйгілеген туған жердің жыршысы, әйгілі жазу­шы Оралхан Бөкей атындағы мектепте тұрғаныңыз есіңізге түседі. Қасиетті Алтай мен қабырғалы қаламгерге ортақ – кеудесін кере кегжиген кербұғы, Тор­тай мінген ақ боз ат, зеңгір көк пен асқа­ралы шыңдармен таласа қалықтаған қыран мен қалың орманның еркесі елік тердің, басқа да Алтайдың тұмса табиғатына да, тау перзентінің тартым­ды туындыларына да ортақ мүсіндердің ансамблі ә дегенде абдыратып­ақ тас­тайды. Есесіне осы ансамбльді бір өзіне бағындырып тұрған қақ ортадағы қара сөздің жүйрігі Орағаңның тас мүсінімен үнсіз ғана тілдесіп, сәлемдескендей боласыз. Композицияға көз суа­рып, алға жылжысаңыз мектептің оң қанатындағы Оралхан Бөкей аллея­сы жүздеген раушан гүлдерімен аула көркін де, тынысыңызды да одан әрі аша түседі. Оған Бейбітшілік, Түлек­тер іспетті жайқалған аллеяларды қосы ңыз. Міне, осы мүлгіген аулада тұрып, бұл мектепте мыңнан аса бала оқиды десе сенбеген болар едіңіз. Бұл білім ордасының балалары басқалар сияқты ойнамай ма, шуламай ма де­ген ойға қаласыз. Ойнайды, шулайды – бірақ пайдалы, тәрбиелі дүниемен ғана. Оны ғимаратқа енгенде анық аңдайсыз. Үзіліс сәтінде бір сыныптың оқушылары патриоттық әндер орын­дап жатса, енді бір оқушылар тобы тоғызқұмалақтан жарыс ұйымдастырып жатады. Одан тыс дәлізде орнатылған шахмат, дойбы тақталарында ой ойы­нын ойнап, үзілісті де кәдеге жаратып жатқан балалар. Аппақ еденнің өзі мұнтаздай. Көңілге кіршіксіз тазалық лебін ұялатады. Жоғары көтерілгенде мемлекеттік рәміздер мен лицейлік ны­шандарды да әдемі әдіптеп қойғанын көресіз. Қабырғадағы көркем пейзаж­дар бейнеленген картиналар туған

жердің тамаша табиғатымен үнсіз ғана эстетиканың ерекше сабағы өтіп жатқандай.

Міне, осы іспетті сырт көзге көрінетін көрі ністерімен­ақ педагогикалық тәлім­тәрбиенің шамшырағын жағып отыр ған оқу ордасының директоры Таңатқан Түменбаевтың ұстаздық һәм ұйымдастырушылық тұлғасына сүйсінбеске әддіңіз қалмайды.

Қаламгер есімі берілген білімнің қара шаңырағында ол өзін білікті педа­гог, іскер ұйымдастырушы ретінде көр сетті. Сәт сайын өзгеріп жатқан за манда білім беру үдерісін ұдайы жетілдіріп, жан­жақты іздене білді. Мемлекет басшысының биылғы рухани жаңғыруға бағытталған бағдарламалық мақаласында айтылғандай, білім мен тәрбиені егіз өрімдей туған жермен бірге өріп, өскелең ұрпаққа отансүйгіштік сезім мен патриоттық рух беруге барын салды. Бірнеше жыл бұрын Оралхан Бөкейдің туған жері Катонқарағай ауданындағы Шыңғыстай ауылына барып, жазушы шығармаларындағы кейіпкерлермен кездесті, көптеген мағлұмат жинақтады. Қаламгердің әпкесі Шолпанмен, жиені Ғалиямен жүздесіп, жазушы мен анасының тұрмыста қолданған бұйымдарын мек­теп мұражайына алып келді. Оқушылары жазушының «Күлпәштің ұршығы» атты әңгімесіндегі Күлпәш апаның ұршығын, қаламгердің досы Нұқсарин Аманжанның өз қолымен жасаған әшекей бұйымдарын, жазушының ұстаған қол сөмкесі мен туған үйін өз көздерімен көріп, қаламгердің таба­ны тиген үй алдындағы топырақтың бір уысын мектеп мұражайына қойды, жазушының ұстазы Нина апаймен, ауылдас достарымен кездесіп, бұрын білмейтін тың естеліктер тыңдады. Педагогтың діттегені оқушылар тұмса табиғатта таза ауамен тыныстап, ру­хани байып, бір­бірімен қимас достар болсын деген парасатты пайым­тын.

Таңатқан Қалибекұлының ты­нымсыз еңбегінен кейін 2000 жылы мектепке «лицей» мәртебесі берілді. Осы жылы ата­аналармен ақылдасып, бірыңғай мектеп формасын енгізді. Мұзтаудай биіктікке баланып, білім мен ғылым саласына шақыратын мек­теп төсбелгісі жасалды. Көк ту түстес галстук пен төсбелгінің әрқайсысын терең толғаныспен, әр деталіне дейін мән бергендіктен болар, уақыт өте жетілдіріле түскен мектеп нышандары

балалардың мақтанышына айналды. Мектеп қабырғасында 2000 жылдан бері «Өр Алтай» газеті жарық көріп, «Төрт таған» атты мұражай жұмыс істеп келеді. Тұсаукесерін Оралхан Бөкейдің жиені Клара Нұржақыпқызы кескен мұражай «Талантына табындырған қаламгер» (Оралхан Бөкей бағыты), «Отан үшін от кешкендер», «Мектеп – білім ордасы» және этнографиялық бағытқа арналған төрт бөлімнен тұрады. Бөлімдер оқушылардың, ата­аналардың көмегімен үнемі жәдігерлермен толық­тырылып тұрады. «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің» дегендей, әр шәкірттің бойына білім мен тәрбие дәнін еккен Таңатқан Қалибекұлы бастаған лицей ұжымының еңбегі бүгін де елеулі. Мәселен, 2015­2016 оқу жылындағы ҰБТ нәтижесі бойын­ша білім ордасын бітірген 24 түлектің ішін де 9 «Алтын белгі», 5 үздік аттестат иегері шығып, барлығы жоғары балл жинады, 23 түлек мемлекеттік грант иегері атанды. Ал қалған бір оқушы таңдаған жоғары оқу орнында грант болмағандықтан, ақылы бөлімге түсті. Жалпы ортақ көрсеткіш 117 пайызды көрсетіп, білім ордасы облыс бойынша 1­орынды иеленді. Тағы бір ауыз толты­рып айтарлық жайт, былтыр бұл лицей облыс деңгейінде өткен сайыста «Ең үздік қала мектебі» атағын жеңіп алып, облыс әкімінің 18 миллион теңгелік сертификатын иеленді. Қомақты қаржы оқушыларға білім беруге қажетті жабдықтарға жұмсалды. Алдымен аталған сайыстың қалалық кезеңінде бас жүлдені жеңіп алғандықтан қалалық білім басқармасының арнайы

тағайындаған жүлдесі – заманауи тех­нологиямен жабдықталған мультиме­диа кабинетін сыйға алған болатын. Осылайша оқушылар өз қарымымен де Орағаңның атындағы білім шаңырағын бір кісідей жабдықтауға үлес қосып келеді. Мектептер арасында қала, об­лыс деңгейінде өтетін қандай сайыс­тар болса, бұл білім ордасы сол сайыс­тардың жүлдегерлері қатарынан көрініп отыр. 2016 жылы «Үздік мектеп аула­сы», «Үздік мектеп баспасы», «Үздік инновациялық білім ордасы» сияқты сайыстарда бас жүлдені иеленді. Сондай­ақ «Ең үздік мектеп­2008» «Ең үздік мектеп­2011» сайыстарының да жеңімпазы. Ауыз толтырып айтарлық жетістіктерінің арқасында қара шаңы­рақ республика деңгейіндегі «Ең үздік 100 мектеп» қатарына еніп, Білім және ғылым министрлігінің Алғыс хатымен марапатталды.

Осы уақыт аралығында киелі қа­ра ша ңырақтан 27 «Болашақ» бағ­дарламасының түлегі, 85 «Алтын белгі» иегері, 37 үздік аттестат иегері шықты. Бұның бәрі ұстаздар қауымының ерен еңбегі мен талапшыл басшының тыным­сыз еңбегінің нәтижесі деуге болады.

Елбасы «Болашаққа бағдар: руха­ни жаңғыру» атты мақаласында «Құн­дылықтар жүйесінде білімді бәрінен биік қоятын ұлт қана табысқа жетеді» дегенде, осы іспетті кемел білім ордалары барша жүкті арқалап бара жатқандай көрінеді.

Мырзабек ҚАБЫЛОВ,еңбек ардагері

ӨСКЕМЕН

ҰЛТТЫҚ МЕКТЕПТІҢ ҰЛЫ МҰРАТЫ

Оралхан мектебіндегі оралымды істер

Бақтияр ТАЙЖАН,«Егемен Қазақстан»

Жобаның мақсаты – рухы мықты, намысты, қайсар аза­мат тәрбиелеу, өскелең ұрпақ­ты қазақ халқының рухани құндылықтарына сусындатып, отансүйгiш етiп өсiру. Батыр­лар жырын жаттап өскен бала­ның жат елдердiң идеология­сына бой алдырмайтынын ата­аналарға ұғындыру болған.

Облыстық орыс драма теа­трында өткен байқауға аудан, қаладағы іріктеулерден өткен 48 оқушы қатысты. Бәрі шеті­нен дүлдүл, шашасына шаң жұқтырмай мәреге жет ті десек асыра айтқандық болар еді. «Қамбар батыр» дас танын жат­тап алғанымен тұсаулы аттай кібіртіктеп қала беретіндерін де кездестірдік. Бұл қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімдері үшін ойланатын жағдай.

Мерекенің ашылу салта­натында Оңтүстіктің қадірлі ақсақалдарының бірегейі, кейбір шал­шауқандардай дау емес, халықтың сөз маржанын сүзген, «Қамбар батыр» жырының түрлі нұсқаларын жинап халықпен қауыштырған, жасы 93­ке қараған Әдіхан Шілтерханов ақсақал ақ батасын берді.

Тереңнен сөз толғаған қа­дір менді қария Елбасының мақаласындағы Рухани жаң ғыру мен ұлттық кодтың мәні батыр­лар жырында екендігін айтты.

«Ерлік өнегесі, батырлық, елге, жерге сүйіспеншілік, ата­анаға деген қамқорлық, асыл жарға адалдық, осының бәрі Батырлар жырында бар. Батырлар жырын оқыған өскелең ұрпақ ешқашан адас­пайды. Ұлтын, мемлекетін сүйеді. Ендеше Елбасының кө­тер ген мәселесінің мәнді тұсы осы. Осы орайда «Оңтүстік

Қа зақ стан» газетінің ұжымы, Абай Балажан бастаған бас­шылығы ел болашағы үшін өте көреген іс бастап отыр. Ақы ры баянды болсын» деп ордалы ой түйіндеді.

Қадірменді ақсақалдан соң облыстық ішкі саясат бас­қармасының басшысы Бо­латбек Төлеген, бокстан әлем чемпионы Қайрат Ералиев және «Оңтүстік Қазақстан» газетінің директор – бас редак­торы Абай Балажан сөз сөйлеп, қатысушыларға сәттілік тіледі. Байқау ережесіне сәйкес ал­ғашқы турда қатысушылар 24 жұп құрап, сахна төріне шықты. Жазушы Мархабат Байғұт бастаған 5 адамнан тұратын қазылар алқасы жыр­ды жатқа айтқан үміткерлерді тоқтатып, «енді мына жерінен жалғастыр» деп білім, білігін сын тезіне салды. Шын жүй­ріктерге, білімдіге кедергі жоқ. Дайындығы аздар жарыс жо лы нан шығып қалып жат­ты. Екінші кезеңге 24 үміткер шығып, әдебиет теориясынан қойылған сұрақтарға жауап берді. Үшінші ақтық кезеңге 12 үміткер шыққан. Мұнда олар «Қамбар батыр» жырындағы көнерген сөздердің мағынасын түсіндіруге тиіс болатын.

Әрине, қазылар алқасына оңай болмағаны анық. Ұзақ кеңескен олар үміткерлердің жауаптарын саралап жеңімпаз­ды анықтады.

Байқаудың марапаттау рәсімінде облыс әкімінің орын­басары Ұласбек Сәді бе ков сөз алып, айтулы іс­шара ның

басы­қасында жүр ген аза­мат тарға алғысын айт ты. –Батырлар жырының ұлт руханиятындағы орны ерек, оның ұрпақ тәрбиесіне оң әсері орасан. Міне, осы тұр­ғы дан алғанда облыс баспа­сөзінің қара шаңырағы – «Оң түстік Қазақстан» газеті ұйымдастырып отырған «Жақ­сылар, дастан айтайын... » атты бүгінгі байқаудың маңызы зор. Алаш ардақтыларының, ұлт зиялыларының қолтаңбасы қалған бұл басылым қашан да ұлттық құндылықтарды дәріптеуге атсалысып келеді. Оған дәлел ретінде елу жылдан астам уақыттан бері редакция ұжымының ұйымдастыруымен қазақ күресінен газет жүлдесі үшін дәстүрлі турнир өтіп келе жатқанын айтуға болады. Сол үшін редакция ұжымына облыс әкімі Жансейіт Түймебаевтың атынан алғысымды білдіремін. Батырлар жырын дәріптеуге арналған бағалы бастама да бір жолғы іс­шарамен шектеліп қалмай, осындай игі дәстүрге айналуы тиіс. Биылғы байқау «Қамбар батыр» дастанына арналса, келесі жылы өзге де жыр­дастандар қамтылсын. Ол үшін өз тарапымыздан жан­жақты қолдау көрсетуге дайынбыз, – деді ол.

Сонымен «Жақсылар, дас­тан айтайын...» байқауында бас жүлдені Түркістан қала­сын дағы №19 мектептің 8­ сы нып оқушысы Гүлжайна Елмұратова иеленді. Оған 200 мың теңге ақшалай сыйлық беріліп, жеңімпаздың қазақ

тілі мен әдебиеті пәнінің мұға­лімі Майра Назарбековаға ав­то көліктің кілті тапсырылды. Жүлделі бірінші орынды оты р­а рлық Олжас Бакира жеңіп алса, екінші орынды түркістандық Назерке Нарзолла мен арыс­тық Әлжаппар Жорабеков ие ленді. Үшінші орын үш бір дей үміткерге табыстал­ды. Олар – отырарлық Әли Нұ рилла, созақтық Ақбілек Кәрім және сайрамдық Сымбат Қырықбаева. Жүлдегерлер мен олардың ұстаздарына қаржылай және басқа да бағалы сыйлықтар тапсырылды.

Бізді кешегі батыр баба­лардың ерлік баяны дастан айтудан бөлек ұсынылған тап­сырмаларды мүлтіксіз орын­даған білімпаз жастардың жау қазындай қаулап өсіп келе жатқандығы, қазақтың та­рихын жетік білмекке деген талаптары сүйсінтті. Елбасы айтқан Ұлттық жаңғырудың бір тармағы қазақтың осы ерлік баянында, жауһар жырында жатыр. Жеткіншектер осыны түйсініп қайтты.

Ал өзі тәрбиелеген шәкір­тінің арқасында ұстазы Түр­кістанға көлік мініп аттанды.

Осы байқау өтеді дегенді естіген қазақтың талай жақ­сы мен жайсаңы өз ойын біл­дірген екен. Солардың бірі қа зақтың көрнекті жазушысы, халқымыздың руханиятының жаршысы Дулат Исабеков ағамыз ойын былай түйіндеген екен.

– Батырлар жыры дегендi бүгiнгi ұрпақ ұмытып кеттi ме

деп едiм. «Оңтүстiк Қазақстан» газетiнiң бұл байқауды қол ға алғаны дұрыс болған. Об лыс тұрмақ, республикада бас­пасөздiң ақсақалы атанған ба­сылым осындай игi iстерiмен көз ге көрiнсе керек­тi. Газет – жаңалықтың жаршысы ғана емес, мәдениетiмiз бен әдебиетiмiздiң жоқтаушысы. Осы тұрғыдан алғанда «Жақ­сылар, дастан айтайын...» жыр байқауы нағыз жан­ашырлықтың белгiсi. «Оған мектеп оқушылары қатысады. 5­сыныптың баласы «Қамбар батырды» айтады» дегендi естiп, тiптi қуандым. Бұл бай­қауды ендi орта жолдан қал­дырмау керек. Ұдайы өтiп тұратын, дәстүрлi шара етсе, жыл сайын лек­легiмен батыр­лар жырын жатқа бiлетiн ұрпақ сахна төрiнен көрiнiп жатса, жоғалтқанымыз табылмай ма?! Ұрпағымыздың тамырынан ажырап қалмауы үшiн де керек қарекет бұл.

Әдебиетке деген қызығу­шылықты арттыратын, руха­ни байлығымызды көбейтетiн осындай байқаулар ауылдан бас талып, Астана төрiнен кө рi­нуi керек. Руханият жанашыр­лары ендi осыған шындап көңiл бөлсе деймiн, – деді жазушы.

Көрнекті жазушының ойын редакция ұжымы да қолдап, келесі байқауды Астанада өткізуге бел буып отыр.

Оңтүстік Қазақстан облысы

Суреттерді түсірген Қайсар ШЕРІМ

МИРАС

«Жақсылар, дастан айтайын...»––––––––––––––––––«Оңтүстiк Қазақстан» қоғамдық-саяси газетiнiң редакциясы Қазақстанда тұңғыш рет мектеп оқу-шылары арасында ба-тырлар жырын жатқа ай-тудан «Жақсылар, дас-тан айтайын...» атты облыстық байқау өткiздi.–––––––––––––––––––

8 29 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛАЙМАҚ

Алмас НҮСІП, «Егемен Қазақстан»

Сөйлете қалсаң, «Бізде кере-мет жерлер көп қой, әттең, пай-далана алмаймыз өзіміз», деп таусыла тұрса да, бір мақтанып алатын, «бұ жаққа алғаш аяқ бастым» деген жанды көрсе, Тянь-Шанның ұшар басына бір көз тастап қойып «Хан-Тәңірін көре алмайтын болдыңыз», деп иегімен бұлт басып жатқан шың жақты нұсқайтын, сонысымен-ақ біраз нәрсені аңғартып тас-тайтын нарынқолдықтар соңғы күндері алақанын ысқылап бір жаңалық күтіп жүр. «Бұрынғы Нарынқол ауданы жеке бөлініп шықпақшы екен» дегенді кезде-се кеткен кім-кімнің де аузы нан естуге болады. «Аудан орталығы жөнделіп жатыр». Тіпті «бөлініп қойыпты, енді әкімнің сайлауы ғана қалыпты», дегенді сенімді айтатындар да ұшырасады. Га-зет те істейтініңді білгесін, «Не бо лып жатыр? Рас па өзі?» деп, тіпті тақымдайды. Анығында, сен білгенді өзі де біліп тұр. Сө-зін мақұлдату үшін немесе көңіл демдерлік әйтеуір бір сөз есту үшін ғана сұрайды. Содан соң ғана «Газетіңе жаз, бөлінгені жақсы. Әйтпесе мына түрімен ауыл да адам қалмайды», деп сы-най қарап бір тоқтайды.

Көпшілік жеке аудан болуды ең алдымен жаңа жұмыс орын-дарының ашылуымен байла-ныстырады. Одан кейін әрине шалғайдағы аудан орталығына ісі түсіп барған сайын гөй-гөйге басып, «қайран баяғы кезді» жиі көксейтін шеткі ауылдар жол қыс қартатынына қуанады (ең шалғай орналасқан Сүмбе ауылы мен Кегеннің арасы 135 шақы рым). Тағы бір мәселе, бұрын да айтылған, ел іші де жиі сөз қыла бастапты білікті ма мандардың жоқтығы. Анау-мынауға көнбейтін күрделілеу ауруларын қалаға барып емде-тіп үйренген тұрғындар меди-цина төңірегінде көп бас қатыр-майды. Көбінің уайымы – мек-теп. «Бізді қойшы, балаларға обал» дейтін үлкендер алдымен оқушының азайып кеткенін ай-тады. Оқушы неғұрлым аз болған сайын, бәсеке кемиді. Оқу-тоқу ғана емес, балалықтың базары да қайнап жататын мектепте оқушылар бірнеше есеге дейін кеміпті. Сонау бір замандарда әр мектепте 11-шіні орта есеп-пен үш сынып бітіріп жата-тын. Әр қайсысында 30-ға жуық оқушы болатын. Қазір 1-2 сы-ныпты әрең құрайтын көрінеді, әрқайсысында 9-10 оқушыдан.

Бір жылдары дүрк көтеріліп қалаға көшкендердің бірен-саран болса да қайта оралып жатқаны, әрине, көңіл демдерлік дүние. Бір қарағанда ауылдың анау айтқандай қаңырап қалған да ештеңесі жоқ. Тіршілігін жа-сап, күнін көріп отыр. Тек, цифр қуаласаң бос қалған үйлердің саны көңіл құлазытатыны бол-маса. Бұрынғы аудан орталығы Нарынқол ауылында 400-ге жуық үй бос тұр дейді. Сатса өтпейді, өтсе де пұл болып жа-рытпайды. Ең ірі ауыл санала-тын Нарынқолға үлкен өлшем жарасады-ақ, одан әлдеқайда кіші Текес ауылының өзінде 100-ден аса үй иесіз қалған. Орталық

саналатын мұндай ауыл дарда бос қалған үйлер онша біліне қоймайды, ал шағын ауылдар тіпті бос қалған деуге бола-ды. Кіші Текес аталатын бар жоғы 100-120 шаңырақ тұрған ауыл да 56 үй көшіп кеткен. Ауылдың жартысы жоқ деген сөз. Соларды көргенде шын құ-лазисың. Анығында, көшіп кетті аты болғанмен, көпшілігі ауыл-дан қол үзе қоймаған. Көбі қа-лада тұрып жатса да, көктем мен күздің арасын жалғайтын жер жырту, тұқым себу мен жиын-терін кезінде ауылда жүреді. Мақ сат түсінікті – азды-көпті жер егіп, өнімін қалаға әкеп са-ту. Ауылға тамырынан байланған елдің үзіле қоймаған бұл байла-нысы – бұрынғы аудан қалпына келіп, өз алдына отау тігіп, жаңа бастамалар қолға алынып жат-са, бір күнде қайта көшіп келу-ге дайын біраз ел бар дегенді білдіреді.

...Иә, Нарынқол жаққа бара қалсаңыз, бір жаңалық қашан болар екен деп, екі көзі төрт бо-лып орталыққа қарап отырған елді көресіз...

Шаруасы малға қараған...

Райымбек ауданы – сонау Ке ңес заманында мал шаруашы-лығымен аты шыққан өлке. Ет, сүт, жүн өндіруден берісі облыс, әрісі республикадағы кез келген ауданмен бәсекеге түсетіндей жетістіктері аз болмапты. Колхоз, совхоздар тарап, шабындық пен жайылымды, түлік атаулыны бөліске салғанда пайға тиген азғантай жандығын жағалы тон емес, қарын жұбатар жарты қап ұнға, иығын жабар жарты кез матаға айырбастап жүріп түгесіп алған ел еңсесін тіктей бастағанда қайтадан мал жинауға тырысыпты. Содан да болар, қыз мет бабымен ауысып келген жалғыз-жарымы болмаса, мал ұстамайтын үй жоқ. Жаз шық са, мал бағатын әлдебір туысына қосып, жайлауға шығарып жі бе-реді. Ал шаруа қожалығын ашып, құлашты кең жаюға жердің шал-ғайлығы да аз кедергі жасамай-ды. Тек соңғы жылдары ғана бұл тарапқа аздап қан жүгіре бас тағаны аңдалады. «Казмясо» ЖШС-нің құрылтайшылығымен құрылған «Жаңа Ақтасты» ЖШС

былтырдан бері шаруашылығын үлкейтіп жатыр. Асыл тұқымды, ет бағытындағы ірі қараның са-нын арттырып, сапалы, эко ло-гиялық таза өнім ретінде бәсекеге түсуді көздейтін серік тес тіктің күрделі жөндеуден өткен за-манауи қора жайы 7000 басқа дейін ірі қара қабылдай алады. Қазір 800 бас абердин-ангус сиы ры Саты ауылында бағылып жатыр. Асыл тұқымды ірі қа ра тұқымын Аустралиядан әкел мек. Түп атасы Шотландиядан шы-ға тын бұл тұқымның етін ғана емес, ұрығы мен бұқашаларын са ту да шаруашылықтың негізгі ба ғытының бірі болмақ.

Ал жалпы аудан бойынша 117031 ірі қара, 74023 жылқы, 533748 қой бар. Бұның көпшілігі жаңа айтқан жеке тұрғындардың қолындағы азғантай малдың есебінен өсіп отырған көрсеткіш. «Айсұлтан», «Жарсу» сияқты шағын шаруа қожалықтары биыл 100-ге жуық ірі қара тұқымын сатып алғанын да айта кету ке-рек. Ал жалпы өсім көрсеткіші былтырғыдан аса ұзай қоймапты. Аудан басшылығы «Сыбаға», «Алтын асық», «Құлан» бағдар-ламалары бойынша алдағы уа-қыт та бұл көрсеткіштерді өсі-реміз деп отыр. Ірі қара мен қой саны еселеп болмаса да, шамалап өсіп келеді. Ал жылқы шаруашылығы 2015 жылғы көрсеткіштен өзгермепті. Аудан әкімінің орынбасары Мә дени Нұрдәулетовтің айтуынша, шалғай аудандарда жеке және орта кәсіпкерлікті дамыту оңай шаруа емес. Көп кәсіпкерлер жол ға кететін шығыннан қаша-тын кө рінеді. Шалғай және ше-ка ралық аудандарда адамдар тұрақтанып қалу үшін арнайы жағдайлар қарастырылуы ке-рек. Айталық қала маңында мемлекеттік қызмет істейтіндер мен шалғайдағы қыз меткердің жалақысы бірдей. Ал тұтынатын тауарлар мен күн көріске кететін шығын әр түр лі. Азық-түлік ба-ғасы бұл жақ та қымбаттау. Бұ-рынырақта ше ка ралық аудан-да, экологиялық ай мақта тұра-тындарға айлыққа қосымша ақ ша төленетін (қысым жоғары болғандықтан теңіз дең гейінен биік орналасқан аймақтар экологиялық саналады). Қазір ол жоқ. Осы мәселені қалыпқа кел тірсе, одан соң жаңа ауданмен

бірге жұмыс орындары ашы-лып, әлеуметтік-экономикалық жағдай лар реттелсе, шекара ма ңы жа лаңаш қалады деген уайым нан арылар едік.

Ақтастыдағы алып «жұмыртқалар»

Бұл тақырыпты алғаш Фейс-бук желісінен көріп қалғаны-мыз бар. Жол түсіп барғанда өзіміз де көрдік. Шабындықта теңкиіп-теңкиіп жатқан аппақ «жұмыртқалар» алыстан көз тар-тады. Сөйтсе, бұл Қазақстанға алғаш келген жаңа технология бойынша дайындалған шөп екен.

«Жаңа Ақтасты» ЖШС да йын -дап жатқан бұл өнімнің артық-шылығы сол – шөп үш жылға дейін сақталады және сиымдылығы жоғары. Бір орамына 700 келіге дейін сиятын бұл шөп орамдары жинауға, тасымалдауға ыңғайлы. Гер мания дан әкелінген «Крон» комбайны шабылған бетте шөпті кептірмей, сөлін кетірмей арнайы вакуумге орайды. Вакумыңыз – қа т ты целлофан. Бұрынғы тәсіл-мен орағанда шөп қурап кететін. Кепкен шөптің азықтық нәрі кемитін көрінеді. Оның сыртын-да арнайы ұраға жиып, шөпті бастыруыңыз бар, оны орауыңыз бар, оған кеткен шығыннан бөлек, уақытты есепке алсаңыз, шөптің беткі қабаттары қап-қара болып шіріп кетеді екен де, нәтижесінде 10-15 пайыз өнім жарамсыз болып қалады. Ал біз айтып отырған жаңа технология бойын ша дайын далған өнім мұндай артық шы ғындарды болдырмайды.

«Жаңа Ақтасты» ЖШС-нің 8787 гектар жері бар. Соның 2500-і егістік. Биыл 900 гектар жерге Гер маниядан әкелінген көп жылдық құрама шөп егілген. 150 гектарға арпа, 20 гектарға беде, 50 гектарға бұршақ егеді. Бәрі – мал азық үшін. Қалған жер жайылымға арналған. «Келер жылы артатын мал басымен бірге егістік, шабындық алқап та кеңейе түседі», дейді «Жаңа Ақтастының» атқарушы директо-ры Жарылқасын Адасбаев.

Нарынқолдың

картобыБазар барсаң, тауарын өткізу

үшін «Бұл – Нарынқолдың картобы», деп қарап тұратын

(басқа жақтікі болса да) алып-сатарлардың әрекеті бұл аймақ-тың өніміне сұраныстың көптігін білдіреді. Көбіне қара топырақты болып келетін жердің құнары бұл өнімнің ірі болуына ғана емес, сапалы, таза болуына да ықпал етеді. Бұл тараптағы көрсеткішті де жеке тұрғындардың есебінен өсіп отыр деуге болады. Деген-мен, мал шаруашылығына қара-ғанда бұл жағынан жеке ша-руа қожалықтарында ілгерілеу бар. Аудан бойынша картоптың 25-30 сорты егіледі екен. Оны же тіл діріп, будандастырып, жаңа сұрыптар шығару да қолға алынып жатыр. Аймақтың топырағы мен климатына ыңғай-лап шығарылған «Текес» атты тұқым ендігіде көп теп тара-латын болады дейді аудандық ауыл шаруашылығы маманда-ры. Берісі аудан, әрісі облыс-ты сапалы өніммен қамтамасыз етіп отырған «Өркен», «Самғат», «Мирас», «Бану» сияқты ірі шаруашылықтар бар. Солардың бірі – «Қарқара өнімдері» ЖШС.

«Қарқара өнімдері» ЖШС көп салалы шаруашылық – арпа, бидай, шөп, картоп өсірумен айналысады. 60 гектарлық кар-топ алқапты бір айналғанда 300 метр жерді қамтитын 150 метрлік агрегат картопты там-шылату әдісімен суарады. Су келетін канал бұзылғалы 2 жыл, содан бері біршама жерден на-соспен тартуға мәжбүр. Десе де, Голландиядан әкелінген осы техниканың арқасында егістікті суару мәселесі шешілген. Ал ды-мен суға үнем, екіншіден топы-рақты қатырмайды. Әр гектары-нан 25-30 тоннадан өнім алып отырған шаруашылық картоп-ты 2,5-3 градус температурада арнайы қоймада сақтайды. 300 гектарға – арпа, 500 гектарға – бидай, 267 гектарға шөп егіп отырған, жыл сайын заманға сай базасын нығайтып келе жатқан серіктестіктің 1170 гектар жерін игеріп отырған 12 адам ғана. «Адам күші аз араласқан са йын, өнім мен жұмыс сапасы да жақ-сарады», дейді шаруашылық бас-шысы Серік Нұрлыбаев. Облыс әкімі Амандық Баталов жиі ай-татын жеке кәсіпкерлердің өнім-дерін өткізуде делдалдардың ықпалын азайту мәселесі бұл жақта да алдымыздан шықты. Былтыр картоптың әр келісін

35 теңгеден сатуға мәжбүр бол-ған шаруашылық иесі «кәсіп-кер лердің бір жыл бойы та-бан ақы, маңдай терімен, қан-шама шығындалып тапқан пай дасын делдалдар шөп ба-сын сындырмай-ақ табады. Сол себепті, жеке кәсіпкерлер көп жағдайда өз өнімдерін ар-зан өткізуге мәжбүр», дейді. Картопты қымбат сатудың бір жолы – чипсы зауытын ашу. Бұл мәселе бойынша Қытай тарапы қызығушылық танытып отырған көрінеді. Алғашқы кездесулер мен келісімдер жасалған. Арнайы келіп, көріп кетіпті. Инвестиция құйып, бірлесе жұмыс істемек ойлары бар.

Ауданның тағы бір күш салса дейтін саласы – туризм. Бірақ бұл тарапта да жердің шалғайлығы қолбайлау болып келеді. Десе де, ештеңеге қарамай, шағын да болса демалыс орнын ашып, бүгінде алыс-жақыннан де-малушыларды тарта бастаған – «Шоған сай» демалыс үйі, «Ақкөл» балаларға арналған де-малыс лагері, «Көлсай көлдері» ұлттық паркі сияқты тұмса та биғат аясындағы демалыс орын дары туризм саласындағы алғашқы қарлығаштар іспетті. Тұзкөл сияқты батпағы емге пай-даланылатын шипалы орындар игерілсе дегенді де көп естідік. Ауданда бірнеше тұзды көл бар. Алматыдан арнайы келіп, емдеу-сауықтыру орталықтары алып кететін көрінеді. Көлсайдың жөні басқа – мемлекеттік қорғаудағы қорық, атағы да бұл күнде ше-кара асып кеткен. Ал қатар жатқан Шоған сай мен Ақкөл шағын да болса келем деушілерге сервистік қызмет ұсына алатын демалыс орталықтарына айна-лып келеді екен. «Ақкөл» лагері жазғы мау сымда үш ауысыммен 300-ден аса баланы қабылдай алады. Ал «Шоған сай» жыл бойы тоқтаусыз жұмыс істейді.

Сондай-ақ атқа мініп, таудың төбесінде қар суынан пайда бол-ған Ақкөл мен Қара көлді көріп қайтуға мүмкіндік бар. Екі көл ді көріп қайту үшін түней жатып, екі күн жол жүруге тура ке леді. Ақкөлдің тақалмасындағы Кү-рілдек сарқырамасы да көрген жан оңайықпен ұмыта алмас бір сурет.

Ақкөл сәл беріде, ал Қара көл ге жете алмадық. «Оған жету үшін та ғы бір күн керек», деді жолбасшымыз. Техника түгіл, аттың өзі әрең жүретін жол-дың өне бойы теңкиіп-теңкиіп жатқан қойтас тар. Жерден өніп шық пағаны түсінікті, бір за-мандарда тау құлаған. Ақкөлдің пайда болуы да сол тастардың әсері. Көлдің суы сол тастардың ара сынан саңылау тауып, жер астынан шыққандай, төменге қарай асығыс құлдайды. Биікте не болып жатқанынан бейхабар адамдардың арасына жеткенде, қатардағы кішкене өзен болып қалатынын қайдан білсін...

Мынадай биіктен түскенде, өзіңнің де біраз уақытқа дейін етектегі елді қоңылтақсып жүре-тініңді ойлайсың...

Қапталыңда Қытай. Мұқағали есіңе түседі: «Міне, Мен Отанымның

шетіндемін...».

Алматы облысы

ОЙЛАСУ

Отанның шеті – осы маң...

Мойындау керек, қойнауына құт дарыған қазақ даласына, оның жаратылыс сыйлаған ен байлығына көз алартқандар бұрын да болған, қазір де аз емес. Орталық Қазақстандағы қазба байлықтың мол қоры, ғаламат қазынасы орыс көпестерінің ұйқысын бұзды. Бұл ХХ ғасырдың басы болатын. Көнекөздердің ай-туынша, бұл өңірде ол уақытта небәрі үш кәсіпорын жұмыс істеді. Оның өзі ілкіде ұсақ-түйек өндіріспен айналысты. Соның алғашқысын Ушаков деген көпес сатып алса, Қарқаралыға жақын маңдағы кен орнын Попов иеленді. Арқа қазақтары оны қазақ қызына үйленгендіктен Попоу деп атап кетті. Ол тегін қазба байлықты игеруге алғашқы болып келген Том губерниясының көпесі болатын. Берікқара кен орны ашылғаннан кейін бұл жерде бәсекелестік өрбіді. Қарағандыға жақын орналасқан Спасск іске қосылса, келесі жылы Успен кеніші өркен жайды. Артынан Қызылеспедегі қорғасын-күміс зауыты жұмыс істей бастады. Ал Кеңес өкіметі тұсында бұл кәсіпорындар жаңаша сипат алды. Сол кезеңде Балқаш құрылысы бүкіл Одаққа мәшһүр болды. Жұмысы күрделі де ауыр жүргенімен, қажеттілігі мен маңыздылығы өлшеусіз еді. Балқаш мыс комбинатын салуға жергілікті жұмысшылар көптеп тартылды. Бүгінде олардың ұрпақтары аталарының осындай тарихи оқиғаға атсалысқанын мақтан етеді. Олардың есімдері шежіре беттерінде өшпестей жазылып қалды. Өйткені Балқаш мыс комбинатының Кеңес одағы көлемінде теңдесі

жоқтығы өз алдына, ол елді мыс тапшылығы мен ше-телге тәуелділіктен құтқарды. Сол уақытта бір атақты ғалымның оған «Еуропада теңдесі жоқ кен орны» деп баға бергені айтылады.

1934 жылы Балқаш мыс зауыты жобасы, 1935 жылы қаланың жобасы бекітілді. Шартарапты жаңғыртып Қоңырат кеніші ашылғаны жергілікті қазақтарға қуаныш сыйлағанымен, оның түпкі мақсаты әлі орындалмап еді. Балқаш көлінің жағасындағы екі алаңға уақытша салынған тәжірибе зауытында жас инженерлер 1800 рет тәжірибе жасап, 1935 жылы 19 наурызда Қоңырат кенінен қара мысты тұңғыш рет бөліп алды. Бұл тарихи жаңалық Балқаш құрылысын күрт жандандырып, қаланың іргесінің тез көтерілуіне тікелей ықпал етті. Құрылыс жұмыстары қауырт жүрді. Жан-жақтан мамандар тартылды. Басқа да облыстар-дан Балқаш құрылысына 450 маманның әкелінуі істің оңтайлы шешілуіне айтарлықтай мүмкіндік туғызды. Еңбек майданында мыңдаған қала еңбеккерлері оның ішінде әсіресе әйелдер ерен ерлік үлгілерін көрсетті. Соғыс жылдарында мыс зауытында 2875 әйел еңбек етті. Соғыстан кейінгі кезеңде де қазақ жастары Алматы, Қарағанды, Мәскеу, Санкт-Петербург, Омбы, Новосібір жоғары оқу орындарын бітіріп, инженер, геолог, мұғалім, дәрігер мамандықтарын иеленіп, өздерінің үлестерін қосты.

Балқаш көлі демалыс пен саяхат үшін бірегей орын. Мұнда жыл сайын еліміздің әр түкпірінен мыңдаған

адам келіп демалады. Өңір – әрі жылы, әрі күн сәулесі көп түсетін табиғаты жағынан Қазақстандағы тар-тымды жерлердің бірі. Шөлді болып келетін қуаң дала көл табанынан нәр алады. Бұл аймақ өзінің әсем көрінісімен, ерекше өсімдіктер және жануар-лар дүниесімен белгілі. ХХ ғасырдың 50-жылдарына дейін бұл жерді жолбарыс та мекендеген. Балқаштың ақбалығы мен оның алабұғасы халықаралық Қызыл кітапқа енгізілген. Оңтүстік Балқаш жағасындағы қамыс тоғай арасын, өзен жағалауларын жыл сайын мыңдаған құс мекендейді. Солардың арасында мемле-кет қорғайтын жиырмадан астам түрі бар. Бұл жерде қабан, құндыз, киіктер көптеп саналады.

Осылай бір кездері қазақ ауылдары ғана

қоныстанған Балқаш бүгінде адам танымастай өзгер-ді. «Ойында балығы, қырында киігі» ұрпаққа азық болған қасиетті өңірі тек қана өз еліміз емес шетелге де кеңінен танылды. «Елу жылда – ел жаңа» дейді қазақ. Ал сексен жылда қаланың адам танымастай өзгеруі – заңдылық. Бүгінде Балқашқа көрген көз сүйсінеді. Біз оны әрқашан жақсы көреміз әрі мақтан тұтамыз.

Тілеуғали ҚЫШҚАШБАЕВ,Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері,

профессор

Қарағанды облысы

АТАМЕКЕН

Қойнауы құт қасиетті мекен–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Менің туған жерім – бүгінгі күні 80 жылдық мерейтойы тойланып жатқан Балқаш қаласы. Атам заманнан халықтың игілігіне айналған бұл кенді аймақты талай ақын жырға қосып, талай жазушы шығармасына арқау етті. Бұл өңірге жаратылыс ерекше жомарттық танытып, бөлекше болмыс сыйлағандай. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

29 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ 9РУХАНИЯТ

КастингКейде отандық бір фильмді, не

спек такльді тамашалаған соң, ер-жү рек қаһарман батырларымызды – шыбықтай нəзік, əлжуаз, ал егде жас тағы кісілерді, ақ самайлы ана-лар мен қарияларды уылжыған жас актерлердің ойнағанына қарадай қапаланып, «шіркін-ай мұндай кесек тұлғаны ана бір актер сомдағанда, оң жамбасына келіп-ақ тұрған жоқ па?», «Қап, əттеген-ай, мына рөлді түгенше ойнағанда құлпыртып жіберетін еді-ау» деп көпке дейін əлгі олқылыққа опынып жүретін кездер болады.

ЭКСПО-ға рахмет, биыл бұрын-соңды болмаған небір тамаша тартуларға куə болдық. Елордада халықаралық, дүниежүзілік, республикалық деңгейдегі театр фестивальдары дүркіреп өтті. Бі-рақ бүгінгі əңгімемізде біз көңілге шуақ ұялатқан жарқын сəттерден басқа сон-дағы кей актерлердің өз рөлдеріне сəйкес келмеуі, яғни кастингтегі ақаулар мен əттеген-айлар хақында қордаланған ойымызды ортаға салуды жөн көріп отырмыз. Бұл жерде театрлардың іш-кі кəсіби жұмысынан кінəрат іздеп, режиссерлердің талғам-таразысына сын тағайық деген ойдан Құдай сақтасын, бірақ «Айтпасаң – сөздің атасы өледі» демекші, өзіміз куə болған келеңсіздеу жайтқа мəн бермей, үн-түнсіз қала беруге тағы дəтіміз шыдамады. Жəне мұныңызға баланың өзін сендіру, иландыру мүмкін болмай жатса, тіпті жаман екен.

Əншейінде залдың ортасына қарай жайғасып үйренген басымыз бұл жолы қайдан ғана бірінші қатарға жайғасып қалғанымызға қайранбыз. Алдыңғы орын-да отырудың ерекшелігі, мұндағы ойнап жатқан актерлердің əрбір іс-əрекетін қабағыңмен бағып, жұтқан демі мен тынысына дейін сезініп, өнер əлемінің көшімен бірге өзіңнің де керуенің алға озып бара жатқандай күйге бөленетінің рас. Сосын тағы бір айта кететін жайт, жұрттың алдыңғы қатарға отыруға ұмтылатыны – өздері ғана емес көздері де сөйлеп тұратын кейіпкерлердің жан-дүниесін, жүзіндегі қуаныш пен мұңды, күлкі мен жасты жақыннан тиянақтап көрудің əсері алабөтен.

...Сахнада – тарихи драма. Кенет таяғына сүйенген қарт ананың аңыраған азалы үніне жұрт даурығып елең етісті. Неткен ащы, зарлы үн еді. Ауызын айға білеген адуын кемпір жұлқына сөйлеп, кеудесін алға созып-созып жібереді. Белін бүкшитеді, аяқ-қолдарын ербең-ербең еткізеді. Қарт кісінің кейпін айныт-пай сол қалпында бейнелеуге байғұс əртіс бар өнерін салып-ақ əлектенуде. Алайда бірде-біреуі көңілге қонбайды. Шынайы қабылданбайды. Жасанды, жалған екені тайға таңба басқандай көрініп тұр. Неге? Өйткені мына рөлге ойнайтын актерді таңдауда, сұрыптауда қателікке жол берілген. Кілтипан – кастингте. О за-ман да бұ заман кəрі адамның рөлін уыздай жастың ойнағанын көрдіңіздер ме? Соңғы уақытта бұндай таптаурын үлгіге кəдімгідей өнер ошақтарының тым үйірсектеніп бара жатқаны қандай өкінішті. Əлде əйтеуір түр-түсін еп-теп соған ұқсатсақ болды емес пе де-ген мақсат қоя ма екен шіркіндер ал-дарына? Түсініксіз. Мұндайларға өз-деріңді аямасаңдар мейлі, тым болмаса қарапайым халықтың не жазығы бар бұл жерде деген сауалды алдарына тосқың-ақ келеді. Жап-жас бойжеткеннің бет-аузын гримдеп, басына ақ кимешек, үстіне көйлек, бешпет кигізіп қойғаннан ол үлкен ел анасына, болмаса тағдырдың талай-талай тауқыметін тартқан өнегелі көреген қарияға айналып шыға келеді дей ме екен-ай. Қазақта: «Көтере алмайтын шоқпарды беліңе байлама» деген сөз бар емес пе? Сол айтпақшы, мынадай қадамға олардың не үшін барғанын түсінсек бұйырмасын. Əлде бізде егде актерлер жетіспей ме деген оймен барлай үңілсек, театрлардың, Құдайға шүкір, бұл жағынан бəсі төмен көрінбейтін тəрізді. Бəрінен бұрын осыларды алдыңғы қатарда сы-най отырып тамашалаған ауырлау екен. Əлгі кемпір кейпіне енген жас əртіс көненің көзін көрген салтпен əлденені сөйлеп жатыр, бірақ оның үні тым солғын, əлсіз, қарт кісінің қабырғасын қақырата төгілетін ой қазынасына мүлде ұқсамайды. Байқап қарасақ, дəл мұндай жағдай спектакльдерден жиі қылаң беріп қалып жүр екен. Сонда бұлар неге мұншалық ондай əрекеттерге барады? Жасы үлкен кейіпкердің рөліне лайықты актерлер бола тұра жастар неліктен қа-рияны ойнауға мəжбүрленеді? Рас, біз-де тек жастардан ғана құралған театр ұжымдары бар. Олар қайтеді? Дерсіз, əрине. Мұндай жағдайда не істейміз деп қара аспанды жерге төндіріп шошудың қажеті жоқ. Қазақстанда 56 театр бар. Бұлар бір-бірімен тығыз шығармашылық байланыстағы тұтас ағза іспетті. Ендеше лайықты өнерпазды солардан қолқа са-лып неге алдырмасқа?! Ол түгілі шетелден арнайы режиссер шақыртып, спектакль қойдырту үйреншікті үрдіске айналып кет-кен жоқ па? Мұның жанында ол не тəйірі? Қайта керісінше, бір-бірімен араласып-құраласудан ұтпаса, ешкімнің ұтылмасы анық... Үлкен кісілердің бейнесін жа-стар келістіріп ойнап жатса, мұншама ой қозғап неміз бар, əрине? Біріншіден, жас адамның бетін қанша жерден баттастырып гримдегенмен оның ар жағынан кəріліктің белгісі білініп тұрмаған соң, бəрі бекер, еңбегің еш, тұзың сор болмақ. Екіншіден, дауысты, сөзді қайда апарып қоймақсыз? Актердің бəрі Бекжан Тұрыс емес қой, қарияның рөлін дауысымен де, сыртқы бет-əлпетімен де айнытпай сала білетін. Болмаса сахнада кемпірдің бейнесін сомдағанда алдына жан салдырмаған марқұм Құдайберген Сұлтанбаевқа жету қайда дейсіз...

ҚарашашТОҚСАНБАЙ,«Егемен Қазақстан»

Айгүл АХАНБАЙҚЫЗЫ, «Егемен Қазақстан»

Киноны көру оңай, түсіру қиын. Көптен бері айтылып ке ле жатқан əйгілі Тұмар пат шайым туралы көркем фильм түсіру жұмысының да йын дығы аяқталуға таяу. Бұл күні «Қазақфильм» кино-студия сының аумағында «Тұ мар» тарихи туындысының бас ты рөліне үміткерлер ара сындағы кастингінің ең соң ғы кезеңі – бейнесынақ өт кізілді. Тұмардың рөліне таң далатындардың бірі, шашын жайып, үстіне шартты түрде шекпен-шалбар киіп, тас-түйін ұрысқа кірген Аль мира Тұрсынбаева камера алдында қылышын кезеніп тұрып өр дауыспен екпіндетіп түрік тіліндегі мəтінді айтты да, ша-масы, Кир болуы керек, шетте тұрған дулығалы жауынгермен аз-кем семсерле-скеннен кейін, өзіне қарай жұлқи тартып, тізерлеткен күйі қыл мойнына қылышын көлденең салды...

Сценарий мəтінінен алын ған «қиық-ты» ҚазҰУ-дің өткен жылғы сұлуы асқан қабілет танытып ойнамаса да, өжеттігі, өткірлігі сыртына тепкен ару бойында актрисалық өнердің бұғып жатқанын, осы шағын үзіндісі арқылы басқа қыздарға салмақты бəсекелес бола алатынын байқатып үлгерді. «То мирис үшін туылған» деп таң дай қақтыратын бей нені таңдау түсіру то-бына оңай соқпай тұрғанына осы жо-лы шын көзіміз жетті. Енді ше, басты үміткерлердің қата рында еліміздің ең танымал ак трисалары Қарлығаш Мұ-ха мет жанова, Əсел Сағатова, Ару жан Жазыл бекова, Би бі гүл Сүйінішалина, Кəм шат Жолдыбаевалар бақ сына-ған. Түсіру алаңындағы Тұр сынбае-ваның кірпік қақ қанынан бастап əр қозғалысына дейін қалт жі бер мей қадағалап тұрған тіл шілер бейнесынақ аяқтала са ла, фильмнің режис сері Ақан Сат аевты жан-жақтан қор шап, қаумалап

алды. Сұрақ көп. Қалай болғанда да, бұл сайда саны, құмда ізі жоқ бо-лып ұмытыла салатын қатардағы көп фильмнің бірі емес, ұлы даланың аты аңызға айналған Тұмар патшайымы туралы туынды. Фильмде тұлымшағы желбіреген кішкентай қыздан айбынды жауынгерге айналған, жақындарынан айрылып, сат қындардан өшін алған жəне сақ тайпаларын өз билігі ас тын-да біріктірген арудың тағ дыры ел та-рихымен бірге өрі летін болғандықтан, болымсыз деталь, елеусіз штрихына де йін бейжай қарай алмасымыз анық. Махаббат пен өз хал қының тəуелсіздігі үшін сол замандағы ең қияметті соғыста Парсы империясының патшасы Кирға тойтарыс берген Томиристің ұлылығы фильмде қалай көрініс табады? Идея авторы əрі фильмнің бас продюсері Əлия Назарбаева осы ұсынысын Ақан Сатаевқа айтқанда, тарихи туынды түсі руден тəжірибе жинақтап қалған режиссер көп ойланбастан қабыл алған көрінеді.

Кино ұжымдық жұмыс бо лып саналатындықтан, БАҚ өкілдерімен болған бри фингте А.Сатаев жаны-на бү кіл түсіру тобын шақы рып ал ды. Сценарий авторы Ти мур Жақсылықов, костюм жө ніндегі суретші Əсел Ша-лабаева, кастинг-директор Жайна Əбдиева, трюктарды қоюшы Жайдарбек Күн ғожинов жəне фильмнің ғы лыми кеңес шілері өз міндетіне орай түрлі сауал дарға жауап берді.

«Фильм тарихи шындықпен қанша-лық ты үйлесім табады?» «Көркем туын-дының сце нарийін жазатын адамнан ешқашан абсолютті шын дықты талап етуге болмайды. Се бебі, бұл көркем туынды. Əзірге біздің Томирис туралы білетініміз ежелгі грек жазбаларымен ғана байланыс ты. Онда да Геродоттың айт қанына сүйенеміз. 2600 жыл бұ рын мынау жердің бетінде сақ тың ері ғана

емес, əйелі де батыр болған этникалық топ болғанын ұрпаққа айтып, аманат-тау. Міне, фильм осы ту ралы болмақ. Ал оқиғалар мен детальдар əр автордың су реттеуінде əртүрлі жазыла береді. Тіпті керек десеңіз, бəз бір авторлар «Томирис деген əйел болмаған, ол Геро-доттың ой дан құрастырған оқиғасы» дейді. Кім білсін? Бастысы, тарихи жазбаларда батыр əйел дің бейнесі бар, ол келе-келе əдемі аңыздарға ұласқан. Ал мұны ешкім де жоққа шы ға ра ал-майды». «Фильм қай тілде түсіріледі?» «Түсіру то бы ақылдаса келе, фильмді қа зақ тілінде де емес, орысша да емес, көне түркі тілінде түсіруді жоспар-лап отырмыз. Тіл тұрғысынан Мэл Гибсонның «Апокалипсисіне» ұқсас болады. Міндетті түр де екі тілге де ау-дарылады». «Басты рөлдерге таңдау қашан аяқталады?» «Кастинг əлі де жүргізіледі. Кейіпкерлердің тек түр-тұрпаты мен бой-сымбатының ғана келісті болуы аз, қылыштасу, садақ ату, белдесу, төбелесу, атпен шабу секілді толып жат қан жүктемелерді Ж.Күн ғо-жиновтың тобы қараша айы ның соңына дейін сынап байқайды». «Томиристің рө ліне əзірге қанша қыз бақ сынады?» «Биылғы жылдың мамыр айынан бері кастинг үздіксіз жүргізіліп келеді. Қа-зақ станның бүкіл қалаларын аралап шықтық. Жалпы, фильм дегі барлық рөлдер үшін кастингке 10 000-нан астам қазақ стандық қатысты. Оның ішінде 3940 адамнан ан кета келіп түсті. Тұмардың рөліне 16 жастан асқан 200-ден артық қыз үміткер болды. Екі кезеңнің іріктеуінен кейін 80 қыз қалды. Ал бүгінгі бейнесынаққа 20 қыз жетті. Осы жиырманың ішінде жал-ғыз арудың ғана бағы жанады. Əзірге кім екені белгісіз». «Біздің дəуірімізге дейін өмір сүрген жауынгерлердің киімі кинода қалай көрініс табады?» «Фильм компьютерлік графиканың көмегіне

көбі рек жүгінетінін осы бастан айт-қымыз келеді. Бұрын киносту дияда сол заманға қатысты (б.д.д.VІ ғасыр) фильм дер тү сі рілмеген, сондықтан бар лық костюмдер мен реквизиттер жаңадан дайындалады. Костюмдерді фабрика емес, қолөнер шеберлері да-йын дайды. «Фильм қайда тү сі ріледі? Ар найы декорация құ рыла ма?» «Тұмар патша йым тура лы фильм, негізінен, осы «Қазақфильм» ішіндегі павильондарда түсіріледі. Вави лон ның декорациялары дəл осы алаң қайларда жасалады. Кей бір түсірілімдер Алматы облысы, Заречный ауылында, Бу рабайда, Баянауылда, Шон жы дағы сор мен тақыр жерлерде, сондай-ақ əктасты таулары бар Ақтауда да жүр гізіледі».

Биылғы жылдың желтоқсан айында басталатын түсіру жұ мы сы келер жылы аяқ талып, тұ саукесері 2018 жыл дың желтоқ сан айына жоспарланған.

АЛМАТЫ

Қайдасың, қазақтың Тұмары?

– Бəтима апай, кейінгі кез-дері сізді сирек көретін бол -дық қой. Көрмеңізді де көп өт кізбейсіз. Мұның бір се бе бі бар ма, əлде атақ-абы рой ға бө ленген соң сурет ші лер дің өзін көр сетуге қызығу шы-лығы бə сеңдей ме?

– Бұл қызық сұрақ екен. Сурет шілер дегенді де ас тын сыза айтып отырсың-ау. Су-ретшілер басқа өнер иелері мен салыстырғанда бұйығылау ке-летіні де рас. Көбінде біз дің өзіміз емес, жасаған жұмыста-рымыз «сөйлейді» ғой. Десе де өз уақытымда өнер адамы ретінде жақсы бағаландым, жан-жақты танылдым деп ой-лаймын. Жастар өсіп келеді. Олармен жағаласа бермеуді де жөн көреміз. Осы кезге дейін 15 рет көрме өткізіппін. Оның 11-і шетелдерде, төртеуі өз елімізде болды. 2005 жылы осында ұйымдастырылған көрмеме 500-ден аса адам жиылған. Көр меден бір ай бұрын қалада билбордтарым ілулі тұрды. Телеарналардың журналистері де насихаттап бақты. Мұның бəрі жарнаманың арқасы. Рас, бұл жолы жарнама жағы онша ес керілмеген сияқты. Өз басым көрме өткізуге көп дайындала-мын. Оған 5-6 жылдай уақыт жұм саймын.

– Сізді «қазақ гобеленінің анасы» дейді...

– Студент кезімде ұстазда-рым Салихитдин Айтбаев пен Тоқболат Тоғызбаев екеуі де «Бəтима, сенің түстерді кө-ру қабілетің жақсы, суретші бо луың керек» дейтін. Онда қыз дар арасынан суырылып шыққан суретшілер аз бола-тын. Айша Ғалымбаева мен Гүлфайруз Исмайылованың дəуірлеп тұрған шағы еді. Ал Ақырап Құдайбергенов есімді ұстазым жұмыстарымды «қолданбалы өнерге жақын» деп бағалап, гобеленнің қыр-сырын үйренуге шақырды. 1969 жылы училищенің «Безендіру» факультетін бітірерде сол кісі-нің айтуымен осы саланың біл-гірі Құрасбек Тыныбековтен гобе лен тоқу техникасын үй-рен дім. Оның жанында оты-рып бір апта жұмыс істедім,

яғ ни тəжірибелік сабақ алдым. Жалпы, ол гобелен тоқу өнері елімізде дами қоймаған кезең-тұғын. Қазақ қыздары арасын-да бірінші болып осы кəсіпті меңгергендіктен, «гобеленнің анасы» дейтін шығар? Əйтсе де баса айтатын нəрсе, егіз өнердің іргесін ажыратпай суретшілікті де қатар алып келе жатырмын. Тоқитын композицияларымды алдымен майлы бояумен салып аламын.

Гобелен өнері елімізде 1970-1990 жылдар аралығында жақсы дамыды. Ірі-ірі мемлекеттік тап сы рыстар осы кезеңде түс ті. Мысалы, Алматыдағы «Қазақ-стан» қонақүйінің фойесіне гобелен тоқу үшін арнайы тапсырыс алдық. Оны екі жылда бітірдік. «Бір орыс, бір қазақ» дейтін саясат еді ғой. Əріптестеріміз Ярема, Нико лаевамен бірге Құрас бек екеуміз «Қазақстан кемпір-қосағы» атты жұмысты абырой-мен аяқтадық.

– Гобеленмен көп жылдан бе рі айналысып келесіз. Қазір-гі кезде бұл өнер қанша лықты биік ке шықты? Тоқу дың тех-ни касына, ерекше лігіне қа-тысты не айтар еді ңіз?

– Гобелен тоқу – ерекше өнер. Қиындығы «инемен құ-дық қаз ғандай». Көз майыңды тауы сып отырып тоқитын бол-ған соң 1 мм қисайтып жібе-руге қа қың жоқ. Менің 25 жылда жұмыстарым 400-ден асқан болар. Тек бір жұмысты бітіруге ғана жылдар кетеді. Кейбіреулер он жыл тоқуы мүмкін. Ол енді шеберлікке, машыққа байланысты. Италия мен Францияда гобеленнің шпалер дейтін түрі бар.

Шеберлер бір жылда 1 шар-шы метр ғана тоқиды. Кəдімгі мулина машина жібімен тоқы-латын сол дүниелер музейлер-де тұрады. Ал өзіме келер бол-сам, қазір көбінде шəкірттеріме үйретіп жүрмін. Мен эскизін жасап берем, олар тоқиды. Араларында жеке көрмелерін өткізіп жүргендері де бар.

– Техникалық жағы қиын шығар? Ал идея ше? Түрлі ойларды тұтас композицияға жи нақ тап беру туралы

айтса ңыз. Қандай бағытта жұмыс іс тей сіз?

– Əрине, идея ең бірінші орында тұрады. Сондықтан эскиз жасау оңай емес. Эскизді майлы бояуға көшіріп, содан кейін гобеленге айналдырам. Осылайша суретшілікті де ғұмыр бойы қатар алып ке-ле жатырмын. Менің кейбір жұмыс тарымды абстракциялық бағытта деп бағалайтындар бар екен. Менде шарттылық жоқ. Ең бірінші қағидам – өнер туын дысы сұлу болуы керек. Ою-өрнек композицияларына мəн беремін. Заманауи стиль-мен салуға тырысамын. Мүмкін сол кейбіреулерге абстрак-ция сияқты көрінетін шығар. Əйтпе се шетелге еліктеуді өз басым құп көрмеймін. Шы-ғармашылықта ұлттық бояу қанық болуы қажет. Ше-телге шығарсаң да ұлт тық нақыштағы дүниелерге қы-зығушылық жоғары болады. Өз басым жұмыстарымда ою-өрнекті көп пайдаланамын жəне бояудың алуан тү рін қолданғанды ұнатамын. Мы-салы, гобелен тоқығанда 5-6 жіптен бір ғана қанық түс шы-ғаруға да немесе 30 жіптен 150-ге дейін түс шығаруға да бола-ды. Бояуды қолдана алсаң, ол да бір шексіз əлем.

– Шетел демекші, Түркия-да «Бəтима ханымның қыз-да ры» деген атау қалай қа-лып тасты?

– 1997-2000 жылдар аралы-ғын да Түркияда тұрдым. Ол жаққа баруымның өзі бір хикая. Əлгі атауға қатыстысын айтай-ын. Сол жақта бір галереямен көрме өткізу туралы келісім-шарт жасасқанбыз. Галерея басшылығы менен көбінде на-тюрморт пен пейзаж салуым-ды сұрады. Оның алдында бұл жақта адамдар бейнеленген

картиналар өтпейді дегенді естігенбіз. 35 жұмыс жасадым. Көбі сол натюрморт пен пей-заж. Бірақ жұмыстар біркелкі болмасын деген ниетпен арасы-на бір қыздың суретін қостым. Нағыз қазақ қызының бейнесін жасаған едім. Табиғи сұлу дене бітіміне жан дүниесінің сұлулығы үйлескен сол бейне-нің болмысында ұлттық ерек-ше лігіміз, яғни қазақ қызына тəн ұяңдық, өнегелілік, арлы-лық, имандылық көрініс бе руі не көбірек күш жұмсап жібергем. Сол портрет көрме ашылмай жатып сатылып кетіпті. Галерея басшылығы «біз клиенттерімізді көрме бас-талмай тұрып екі сағат бұрын шақырамыз», деп түсіндірді. Жалпы, содан бастап қазақ қызының бейнесін көп жасайтын болдым. Түркияда «Vakko» дейтін ірі компания бар. Сол жылдардағы президенті 80-нің шамасындағы қария кісі еді. Өзі ТМД елдерінің суретшілерін жақсы көретін. Ол да менің жеке көрмемді өткізді. Сол көрмеден кейін Түркияда бейнелеу өнері əлемінде «Бəтима ханымның қыздары» дейтін атау пайда болды.

– Ақыры шет жағасын шы ғардыңыз ғой. Түркияға ба руыңыздың хикаясын айта кетсеңіз. Ол жақта го-белен өнеріне деген көзқарас қан дай?

– Өзіңіз білесіз, 90-шы жыл-дардың ортасы қиын кезең болды ғой. Сонда да біздің, яғни суретшілердің шетелдер-ге іссапарлары сирек те болса болып тұратын. Өз басым үш рет Францияға бардым. 1996 жылы Президенттің резиден-циясы салынып жатты. Мен дизайнер ретінде қатыстым. Дəл сол жылы министрліктің ұйымдастыруымен Түркияда көрме аштық. Бірде мені бір

түрік бизнесмені іздеп жүргенін өзімізден барғандардың бірі айтты. Картиналарымды сатып алғалы жүрген шығар деп ойла-дым. Сөйтсем ол маған басқа ұсыныс айтты: «Сіз осында келіңіз. Жастарға, оқушыларға мына өнеріңізді үйретіңіз. Біз сізге жағдай жасаймыз», деді. «Гобеленді үйретіңіз» деді ғой қысқасы. Бірақ мен елге барып отбасыммен ақылдасуым қажет екенін түсіндірдім. Алматыға келген соң жолдасыма айттым. Сейітқали өзі қызмет атқаратын оқу орнының ректорына барып жағдайды түсіндірді. Ректор оған рұқсатын берген соң, біз отбасымызбен Түркияға кеттік. Енді ең қызығы, бізді шақырған бизнесмен «бізде ғимарат дайын емес» деп біраз созбалақтап жүрді. Ол жақта гобеленді көпшілік түсінбейді екен. Сондықтан майлы бояу-мен салынған картиналар-мен көрмелер ашуыма тура келді. Түркияның мəдениет министрлігінің ұсынысымен ұйымдастырылды алғашқы көрмем. Сосын маған қайта-қайта тапсырыс берушілер көбейіп кетті де, əлгі шақырған адамға барғым да келмей қалды.

– Қазір ше? Қазір сіз дің туындыларыңызға тапсы -рыс көп түсе ме? Картина-лары ңызды негізінен кімдер сатып алады?

– Елдегі жағдай белгілі ғой. Қарапайым адамдардың картина сатып алуға шама-лары келе бермейді. Қалталы адамдардан тапсырыс түсіп тұрады. Мені жақсы білетін адамдар өздері іздеп тауып, бұ йым тайларын айтады. От-басымызбен Алматыда тұр-ғанымызбен, Астанаға да ке-ліп-кетіп жүрем. Мұндағы пə терде де біраз жұмыстарым бар. Ол жұмыстарға бір туысы-мыз «менеджерлік» жасай-ды. Жалпы, мен өзім тыныш оты ра алмайтын адаммын. Та биғи талантыңды малда-нып, жалқаулыққа салынсаң, же тістікке жету жолы қиын-дай тынын өмірде көп көрдім. Бірақ енді қазір жастық шақ-тағыдай жатпай-тұрмай еңбек-тенуге денсаулық та сыр бере бастады. Сонда да əр күнімді босқа өткізбеуге тырысып жүр мін.

– Əңгімеңізге рахмет.

�ңгімелескенАйгүл СЕЙІЛ,

«Егемен Қазақстан»

КИНО

СӘТІ ТҮСКЕН СҰХБАТ

Гобелен тоқу инемен құдық қазғандай– дейді Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Бәтима ЗӘУІРБЕКОВА

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Бүгінде қазақ әйелдері арасынан шыққан тұңғыш гобеленші, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Бәтима Зәуірбекованың есімі тек отанымызға ғана емес, шетелдерге де таныс. Түркияда тіпті «Бәтима ханымның қыздары» дейтін термин де қалыптасқан. Біз белгілі тұлғамен әңгімелесудің ретін оның Астанада �ткен к�рмесі кезінде таптық.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

10 29 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛЗЕРДЕ

ЕСІМІ ЕЛДІҢ ЕСІНДЕ

––––––––––––––––––––––––––––––––––––Аза бойыңды қаза қылатын ықылым заманның қамырықты сазын, тұла бойыңды бірде елжіретіп, енді бірде кңіліңнің са-райын жарық нұрға блейтін, кіндіріп- к с і т е т і н , қ у а н д ы р ы п - қ а й ғ ы р т а т ы н , мәнін толық түсініп болғанша, дегбіріңді алып, ала құйын күйге душар ететін күй-құдіреттің сзден артық дейтін қандай қасиеті бар екен?! Түсінген адамға артық та емес, кем де емес, екеуі де бір жерден шығып, жүрек сазы, жүрек сзі болып қана блінетіндей крінеді. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Кезінде, ткен ғасырдың 60-80-ші жылдары қазіргі Алматы облысы Панфилов ауданы Киров атындағы шаруашылық басшысы қызметін зор абыроймен ұзақ жылдар атқарған ауыл ндірісінің қайратты ұйымдастырушысы Ыбрайымжан Қожахметов ағамыз тірі болса 90 жасқа келер еді. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Қуаныш СҰЛТАНОВ,Парламент Мәжілісінің депутаты

Адам, қоғам өмірі үнемі өзгерістер арқылы дамитыны белгілі. Қандай да өзгерістер əрине ең алдымен адамның дүниетанымы, қабілеті мен мүмкіндігі, дарыны мен еңбегінің нəтижесі екендігі де хақ. Адамдардың көзқарасы мен дүние танымы да, қоғамдық құндылықтар да заманына қарай өзгеріске ұшырап оты-ратыны да бəрімізге белгілі. Осынау ала-сапыран дүниеде мəңгілік құндылықтар мен адам өмірін сипаттайтын, əр кезең, дəуірдің тынысын, келбетін айшықтап, ұғымдардың қалыптасып, сақталуы да адам санасымен тікелей байланыс-ты. Адамның адамдық қасиеттерінің ай ғағы да сондай ең құнды ұғым мен құбылыстарды өткізе отырып, адам дар-дың еңбек ету қабілетіне екпін бе реді. Адам өмірі қай заман, қай дəуір де де тікелей еңбекпен байланысты. Адам-зат қоғамының артық шы лығы да осы мəң гілік Еңбек про цесіндегі атқарар рөлінде.

Сондай бала кезінен еңбекпен есейіп, бүкіл өмірінің басты құндылығы ретінде тек қана еңбекке жүгініп, еңбекті ұлағат тап, сол еңбегіне қарай елінің құрметіне бөленген біздің заманда-сымыз, елдің ардагер ағасы болған – Ыбрайымжан Қожах метов еді. Ол кісінің еңбегі кезінде тек өзінің туған жері Жаркент өңірі ғана емес, бүкіл Жетісуға, Қазақстанға, Одаққа əйгілі болып, тұсында лайықты дəрежеде ма-рапатталып, еңбегінің нəтижесін, құр -метін көріп, жемісіне ие болған. Жас кезінде, буыны қатпаған балалық ша-ғын да тұрмыстың да қиыншылығын бір кісідей көріп, өсе келе адал еңбегі мен ор нықты мінез құлқының арқасында өз ортасына таныла білді. Жұрт оның еңбеккерлігіне бірден ерекше ілтипатпен қарады. Ел сеніміне ие болды. Ыбекеңнің ұйымдастыру қабілетін алғаш байқап, оны ұжым басқару жұмысына тартып, баулып, өсірген өткен ғасырдың 60-шы жыл дары Панфилов ауданын абыроймен бас қарған Сейдəлім Тəнекеев, Шаймұхан Сəпиев сияқты ел азаматтарының қамқор лығы мен қайраткерлігін де айрықша айту парыз.

Əсіресе Шаймұхан Сəпиевтың тұ-сында Ыбрайымжан Қожахметовтің ең бегі жанып, қоғам алдында абыройы өсіп, өркендегені Жаркент жұртшы-лығының көз алдында көтеріліп, көңілге тұрақтаған. Ыбекеңнің еңбекпен есейіп, ел басқарған көрнекті Азамат болғаны – таза өзінің еңбекқорлығы мен еңбекке елге, жұртқа айрықша адалдығы еді.

Ыбрайымжан ағамыз бала кезінен жер нəрі мен қасиетін біліп өсті. Өзінің заман дастарындай сол кезде бозба-ла шағынан жалаңаяқ шөңге басып, ала қаны күрекпен көнтерілеп, кол-хоздың егісін егіп, оны арамшөптен арыл тып, мезгілінде суарып, дақыл өсіруді үйренді. Ыбекеңдер азамат бол ған шағында Жаркент өңірі – Пан-филов ауданы бүкіл Қазақстан шаруа-шылықтарына, тіпті сол кездегі Кеңес Ода ғының көптеген республикаларына мал азығы үшін жүгері тұқымын өсіруге бейімделіп, мамандандырылған бола-тын. Өткен ғасырдың 60-80-ші жыл-дарында аудан еңбеккерлері, оның са-пында жүгері өсіретін шаруашылықтар жүгері өнімін өсіруде бұрын-соңды болмаған жетістіктерге қол жеткізді. Сол арқылы аудан экономикасы қуаттанып, халық тұрмысы жақсарды. Кезінде Панфилов ауданы Талдықорған облысы ауыл-шаруашылық өнімдерінің үштен бірін өндіретін дəрежеге жетті. Көптеген жү гері өсірумен шұғылданатын шаруа-шы лықтар Қазақстандағы, Одақ тағы ең жо ғары марапаттарға ие болды. Ел ең-бек ке жұмылды, еңбек елдің мерейін өсірді.

Ыбрайымжан Қожахметов ұзақ жылдар Киров атындағы көп салалы шаруа шылықты білгірлікпен, жан-ашырлықпен, ұтқырлықпен басқарып, тек аудан, облыс көлемі емес, рес-публикаға, Одаққа əйгілі ең алдыңғы

қатарлы шаруа шы лықтардың сапына шығара алды. Оның шаруашылықты басқару тəжірибесі насихатталып, үлгі ретінде таралды. Тек шаруашылық көрсеткіштері емес, елді мекендердегі халық тұрмысына қажетті əлеуметтік сұраныстарға айрықша мəн беруді шаруашылық басшысы өзінің алғы-шартты міндеті санайтын. Ыбе кең қызмет еткен жылдары Киров атындағы колхоздың құзырына кіретін барлық ауылдарға жол салынды, су құбыры тар-тылды, колхоз орталығына колхоздың өз есебінен мəдениет сарайы, спорт кешені, мектеп, аурухана, балалар бақшалары салынып, көшелерге асфальт төселіп, ағаш отырғызылып, саябақтар бой көтерді.

Колхоз басшысы орталықтан шалғай жатқан өңірде ауыл тұрғындарын тұрақ-тандыруға айрықша мəн беріп, елдің өз мүмкіндігін өзінің өркендеуіне жұ мыл-дыра білді. Əсіресе жастардың еңбек тəрбиесіне екпін беріп, оларды ауыл тұрмысына бейімдеп, жастардың өзде-рінің белсенділігі арқылы сол кездегі шаруашылық, ауыл экономикасында көптеген жетістіктерге қол жеткізе алды. Өткен ғасырдың 70-жылдарында Киров атындағы колхоздың бастауыш комсомол ұйымында шаруашылықтың əр саласын-да еңбек ететін 300-ге жуық комсомол мүшесі, екі мыңға жуық жұмыскерлер, он мыңға жуық ауыл тұрғындары бол-ды. Ыбекең колхоз басшысы ретінде жастардың еңбек етуіне, əлеуметтік тұр-мысына мейлінше жаңа заман талабына сай жағдай туғызып, қамқорлық жасай білді. Жастардың еңбектен тыс уақыттағы демалысын ұтымды əрі тиімді пайда-лануына көңіл бөліп, колхоз қорынан қаржы бөлдіріп, үлгі көрсетіп отырды. Сондай жүйелі жұмыстың нəтижесінде Ыбекең басқарған колхоз тек қана ша-руашылық көрсеткіштерінде емес, ауыл жұртшылығының əлеуметтік тұрмысында да көптеген игілікті істерді жүзеге асы-ра білді. Əрине, осындай біліктілікпен ел қамын ойлап ұйымдастырылған жұмыс үнемі жұртшылық қолдауына ие болды. Ыбекең басшылық еткен жылдары Киров атындағы колхоз республика көлемінде алдыңғы қатарлы шаруашылықтар қата-рында болды.

Сондай тиянақты, іргелі істің нəти-жесінде, біздің мемлекеттік тəуелсіз дік-ке қол жеткізіп, жаңа реформаларға бет түзеген кезеңде де бұл шаруашылықтың адамдары көп адаспай жол таба білді. Ел жаңа тұрмысқа бейімделді, айылын жиып, ауыл тұрмысының, шаруашылық өндірісінің жаңа ұйымдастырылуына көшті. Өңірде жүгері қайта түлеп, өріс малға тола бастады.

Ыбекең өзі басқарған шаруашылықты өсіре білумен қатар өзі де қарапайым жұмысшыдан, ірі басшысына дейін өсіп, шаруашылық көрсеткіштерін рес-публика, Одақ көлеміне көтерді. Өзінің білім, парасат дəрежесін де қоғамдық биікке көтере білді. Ол сол кездегі Одақ дəрежесінің ең жоғарғы марапаттары-на ие болды, Кеңес Одағы Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланды.

Ыбрайымжан Қожахметов – өте ұстам ды, еңбекке іскер, шаруашылыққа білгір, текке сөйлемейтін, сөзінен ісі көбірек көрі нетін сабырлы, кі ші-пейіл, қайраткер болды. Ыбекең асып сөйле мейтін, сыр санды ғын да ша-ша бермейтін. Мінезінде ешқашан дөрекілік, біреуге үстем дік көрсететін қылықтар болмайтын. Істің байыбына бармай шешім қа был дамайтын, мінезге бай адам болатын.

Халқына өмірінің соңына дейін адал қызмет етіп, елінің ынтымағын, берекесін тілеп өткен тұрлаулы Тұлға, мейірімді ұлы еді Ыбрайымжан Қожахметов. Қа-ра пайым еңбегімен, ел қамын ойлай-тындығымен, еңбек адамына деген жанашырлығымен замандастарының есінде қалды. Өмірден озып кетсе де ар-тында қалған елі -жұрты өнегелі Ағаның ағалық бейнесі мен үлгі сін, жыл өткен сайын жаңғыртып, еске алып, ұлағат тұтып жүреді.

Сірə, ел ардақтылары деп осындай тұл ғаларды айтса керек.

Бағашар ТҰРСЫНБАЙҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Шадыман көңілді, қасірет-қайғыны,

қабырғаға батар қазаны, жауға қайрат қылар рухты күймен жеткізген баба өнерін бүгін шын ұға аламыз ба? Ер-теректе бір ақсақал күйдің сазына бе-ріле отырып, бір тұсына жеткенде: «бала кетті, бала кетті» дейтін көрінеді. Бұл əлдеқандай бір отырыста күйді түсінуден қалғанымызды өзек етіп, қамығып отырғанда айтылған сөз болатын. Артық ауыз мақтансыз, «біттік, тоздық» дейтін гөй-гөйсіз сөзіміздің шындығы ақиқатқа жақын ба деп алаң қыламыз. Жошы ханға хабар жеткізген Кетбұғаның қобызы қорғасын жұтса да түсінетін тыңдарманын тапқан бақыт ты аспап екен ғой. Күймен құсын ұйық татқан, на-рын идірген, жауын жеңген баба өнері ұмыт қалмай бүгінге жетіпті. Енді соны түсініп, түйсініп, ертеңге жеткізу күйші, орындаушы қауымға – мұрат.

«Сай-сүйегіңді сырқыратып, қабыр-ғаңды қайыстырар азалы саздары зар заман сырларының шерменде əуе-німен, жігеріңді жанып, намысыңды қайрар серіппелі серпер саздары ереуіл əдебиеттің уытымен, уайым-мен қоса қуанышты да бейнелейтін ой-толғам саздары ағартушы кезең əдебиетінің парасат-пайымымен терең қабысатын» шығармашылықтың иесі Құрманғазының өзі алай-дүлей күндерді бастан өткере жүріп, шəкірт көріп, өне рін өнеге, мұра етіп қалдырыпты. Құрманғазының күйшілік мектебі – неше заман өтсе де қазақ күй өнерінің азығы. Дина, Мəмен сияқты шəкірттері сол өнерді бізге жақындатып əкелсе, одан бері Қали Жантілеуов болып жалғасыпты.

1902 жылы Батыс Қазақстан облы-сындағы Қамыссамар ауылында дүние есігін ашқан Қали Жантілеуовтің туғанына 115 жыл. Кеңес үкіметі ор-нап, темір құрсаулы билігін бекіткен тұста «қайткенде қазақ қалады қазақ болып» деумен шерменде күйге түскен, онысын сыртқа білдірмей,

жүрегімен ғана езіліп, жоғын түгендеп, барының берекесін табу үшін күш жұмсаған асыл перзенттердің еңбегі зая кетпепті. Онсыз да жиырмасын-шы ғасырдың басында Алаш үкіметін құрып, қазақты дербес ел етеміз деген қаймақтарымыз жаппай қуғын-сүргінге ұшырағаннан кейін аса сақтықпен қи мыл даған аз ғана қайратты топ енді ол қақпанға түспеуге барын-ша тырысыпты. Қазақ музыкасының жау һарларын жинап, ғылыми түрде жүйелеген Ахмет Жұбанов енді ұлттық оркестр құру үшін қазақ жазирасы-нан өнер жүйріктерін іздепті. Өткен ғасырдың екінші ширегінде қазақ руханиятының үлкен жаңалығы болған сол слетті Ахмет Жұбанов былай деп еске алады: «1934 жылы саратан айының ішінде Алматыға қазақтың халық көркемөнер қайраткерлерінің бірінші тобы шақырылды. Жайықтан, Електен, Сырдан, Есіл, Нұра, Ертістен, Іле, Шудың бойынан əнші, биші, т ақпақшы, ақын , домбырашы, қобызшы, сыбызғышы, сырнайшы жиналды. Бір жұмадай өнер жəрмеңкесі болып, топтың қорытынды концертінде

жоғарыда айтылған өнерпаздардан өз бетімен құрылған кішкене домбы-ра оркестрі шықты. Қазақ тарихында бірінші рет домбыраның бас қосып күй тартқанын көрген халық мəз-мейрам болды. Ду қол шапалақтап, соңғы күйді қайта тартқызды. «Домбыра, қобыздан ешнəрсе шықпайды, бұларды жиып қойып, балалайка, мондолиналарға көшу керек» деп жүргендердің аузына құм құйылды...».

Қали осы слетте бас бəйгені иелініп, Құрманғазы оркестрінде концерт мейс-тер болып құрмет демалысына шық-қанша қызмет етті. Жаппас Қалам-баев, Дəулет Мықтыбаевтармен қатар Құр манғазы атындағы ұлт аспаптар оркестрін құруға ерекше атсалысты. Жамбыл атындағы филормонияның да негізін қаласты.

* * *Байдың малын бағып жүріп,

Кенжеғара деген досы екеуі алма кезек күй тартысады екен. Ұзақ-сонар ша-бысқа кетіп, күйдің лəззатына беріліп, тіпті, малдарынан айырылып қала жаз-дайды. Ашуға мінген бай біреуін қуып, екіншісінің домбырасын сындырып тынады. Мəменнің шəкірттері Тоғабай мен Жұматай ең алғаш күйге баулып, домбыраның қыр-сырын үйретеді. Кейін Мəменнің өзімен танысып, сабақ алады. Ол туралы Қали Жантілеуов өз естелігінде: «Мəмен күйші əр үйдің қадір тұтар, сыймен қарсы алар қонағы болатын. Бірде жолы түсіп, біздің үйге келгені бар. Мəмен келгесін көрші-қолаң, тума-туыстар да жинала қалады. Олардың арманы – күй тыңдау. Өзі де қолқа салдырмайтын адам екен, бір мезгілде ағыл-тегіл күй нөпірі баста-лып кетті. Бар ынтам ауып, дүниенің бəрін ұмытып, ерекше бір хəлге түстім. Тұңғыш рет күйдің жəй ғана дыбыс қосындысынан тұратын дүние емес, адамның жан жүрегімен тілдесетін өзгеше бір құдірет күштің бар екенін түсіндім. Осыдан кейін менің көңілімде күрт өзгеріс пайда болды. Мəменнің күйлері күндіз есімнен, түнде түсімнен

шықпайтын күйге тап болдым. Басқа дүниенің бəрін еш қызықтамай, тек қана Мəменнің дом быра тартысын көксеп тұратын күйге душар болдым. Не мал суарып, не түздің басқа бір шаруасын жайғап жүргенде Мəменнің күй тартқан сарыны құлағыма келеді. Дегбірім қалмай дедектеп үйге жетемін, Мəмен жоқ болып шығады. Осы жайды əкем сезіп жүрген екен. Бір күні бір атын ерт-теп, мені мінгестіріп, Мəменнің үйіне келдік. Мəн-жайды естіп білген соң Мəмен: «Е, баланың домбыраға зейіні ауған екен, ынтасы суымай тұрғанда əкелгенің жөн болған» деді күйші» деп еске алыпты.

Алты жасында əжесі Айболсын тақтайдан үш бұрышты домбыра жа-сатып беріп, Нұртаза деген нағашысы өнерге баулиды. Тоғыз жасында Төлеш дейтін ағасы өзі үйреткен күйлерді жақсы тартқаны үшін қара домбырасын сыйға тартыпты. 12-13 жасында қазіргі Тайпақ ауылына, ол кезде «Андрей ба-зары» деп аталған жерге Уақап екеуі тайлаққа мінгесіп барып, оны сол ба-зарда сатып тұңғыш рес костюм киіпті. Сондай көңілді сəтте базарға ақ інген

жеккен арба кіреді. Арбаның үстіндегі бидайық шөпке текемет жабылған, үстінде малдасын құрып, үкілі домбыра ұстаған Дина отырады. Арбаны жетек-теген адам сондағы бір байдың үйінде Мəмен мен Динаның күй тартысы бо-латынын хабарлап, базарды айналып шығады. Сол кеште Уақап екеуі сол күй тартысқа куə болған екен.

Дариға, сонда тағдырдың өзі Қали-ды қайта-қайта қара домбырамен қауыш тырыпты. Əлсін-əлсін Құрман-ғазы ның шəкірттерімен жолықтырып, баба өнерін мирас етіп алуын нəсіп етіпті. Бүгін ойласақ, адам қанша қаласа да, орындалмайтын армандар Қалидың өзін қуып жүріп тауыпты. Пенде баласы қанша шыр-пыр болып іздесе де, таптырмайтын бақ құсы Қалидың басына іздеп жүріп қоныпты.

* * *Ахмет Жұбановтың пікірінше,

күйшілердің саны қандай көп бол-са, орындау əдістері де сондай көп. Қазақстанның батыс аймағының өзінде төрт түрлі орындаушылық дəс-түр бар екен. Олар: Құрманғазыдан, Дəулеткерейден, Абылдан, Өскен-байдан қалған орындаушылық дəс-түрлер. Құрманғазының өзі жиһангез адам болғандықтан шəкірттері де көп, орындаушылық дəстүрі де кеңі-нен тараған. Қали Жантілеуов осы орындаушылық дəстүрдің түлегі, шебері. «Құрманғазы дəстүрінде дом быраның барлық техникалық, дыбыстық мүмкіндігін түбіне дейін пай-даланды деуге болады. Дыбыстық деп отырғанымыз домбыраның өз дыбысын музыканың «жүрісіне» қарай аса үнемді пайдалану. Əсіресе бұл дəстүр легі оң қолдың шынтағын тек домбыраның түбін қысып отыру үшін емес, кей кездері фортепианоның педальдары есебінде пайдаланады. Күйдің боратқан дыбыс керек жерінде орындау шы шынтақты көтеріп жібереді де, ал дыбыстың баяу шығару керек кезінде жаңағы шынтақпен домбыраның түбін басқан кезде тұншыға, фортепианоның сол жақ педалі сияқты болады. Бұл əдіс тек Құрманғазы дəстүрінде бар, басқа ешкімнен біз осы күнге дейін көргеніміз жоқ. Шынтақтың бұлай пайдалануын бірінші рет Алматыға алып келіп көрсеткендер марқұм Уақап Қабиғожин, Төлеген Аршанов, Қали Жантілеуов болатын. Осы күнге дейін Қалидың домбыра тартысын зерттеген адам оның осы бір əдісті жақсы пайда-ланатынын көреді» (Ахмет Жұбанов).

«Қалекеңнің ерекше бір қажетті жерінде болмаса, қолы домбыраның қақпағына тимейді. Қос ішектің ды-бысын əлгідей таза, мөлдір, жұмсақ шығарады. Ырғағы өзгеріп отыратын «Ақпай», «Бұлбұл» сияқты күйлерді тартқанда, Қалекеңнің дауылды дабыл-дан жайма-шуақ майда сызылған сұлу əуенге шебер ауысқанын естігенде, жаның сүйсінеді» дейді Мұхамбет Елемесов.

Ал Қаршыға Ахмедияров: «Көбен көріп, қолмен ұстатқан бір жайтты айтқым келіп тұр. Ол Қалекеңнің оң қолының қағыс шеңберінің үлкендігі. Бірақ қанша қолын (ампулитудасы) жоғары, төмен сермегенде де күйдің желісінің бұзылмауы. Осы айтылған жағдайларды Қалекеңше меңгеріп ой-наса, күйдің болашағының жанғаны деп есептеген жөн» депті.

Қали Жантілеуовтің орындау шы лық шеберлігін кəсіби түрде бағала ғандардың пікіріне құлақ қойсаңыз, күй өнерінің, шеберлігінің шыңына ондай шыққан біреу бар ма деп күмəн данып қаласыз. Əлбетте, бар. Əбіш ше айтқанда, қазақ өзінде барды я көз тиеді деп, я сөз бола-ды деп жар қыратып көрсете бермейтін халық. Сондықтан небір жүйріктерімізді кейіннен танып, тамсанып жатсақ, онымыз тани алмағанымыздан емес, мінезіміздегі ұяңдықтың бір жолы сияқты қасиетімізден екен.

Ахмет Жұбановша айтқанда: «Адай», «Терісқақпай» сияқты күйлерді əлі күнге дейін Қалидың өзіндей ешкім тарта алмайды десек, өтірікші болмай-ды екенбіз»;

А.Затаевичтің айтқанындай: «Оның орындауындағы «Жігер» күйі – бұл музыка терең тұңғиыққа малынған па-фосты, қуатты мағыналы саз əлі күнге дейін домбыра мүмкіндігінің шынайы шыңы болып қалады» екен.

* * *Ұлт пен ұлыс жаралғалы бері

əрқайсысының өзіне тəн діні, тілі, мінезі, өнері, салт-дəстүрі бар екен. Қазақты қазақ етіп тұрған осы асыл тіректеріміз болса, соның ішінде күй өнерінің де болашағын айқын еткен, қазіргідей рухани ашаршылыққа тап болудан сақтанып отырған сəтімізде бағытымыздан жаңылдырмайтын ру-хани тірегіміздің бірі болып Қали Жантілеуов тұр. Ұлтымыздың өмірінде өнер саңлақтары өтсе, кейінгі бізді там-сандырайын деп өткен жоқ. Ал біз ше, кейінгілер мұра етіп алып қала алатын-дай бір дүние тындырыппыз ба? Ендеше олардың өнерінің мұраты ұлтты сақтау, бізді баптау екен. Бабымызды еңбектен, бағымызды Құдайдан көрерміз. Ал ұлт мұраты жолында Қали Жантілеуов секілді даралардың өмірі бізге қашан да үлгі орнына жүрмек.

АЛМАТЫ

Еңбегі ерен ер еді

Саусақтағы әуен

29 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ 11ЖАРНАМА

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Сәрсенбі күні Түрікменстан астанасы Ашғабад қаласында жабық ғимараттағы және жауынгерлік өнер бойынша V Азия ойындары аяқталды. 17 қыркүйекте жалауы желбіреген байрақты бәсекеге Азияның 62 елінен келген 6000-ға жуық спортшы спорттың 21 түрі бойынша сынға түсті. Ал Қазақстан құрама сапынан 16 спорт түрі бойынша 181 спортшы ел намысын қорғаған. Жарыстың ашылу салта-

натына құрметті қонақ ретінде мемлекет басшылары, беделді саясаткер-лер, халықаралық ұйымдардың жетекшілері қатысты. Олардың қатарында Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев та болған еді. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––Елорданың «Барыс» командасы Құрлықтық хоккей лигасында кезекті кездесуін 25 қыркүйекте Санкт-Петербургтің СКА ко-мандасына қарсы өткізіп, 1:4 есебімен есе жіберген еді. Ал ара-да екі күн өткенде Астанадағы «Барыс Арена» мұз сарайында Ярославльдің «Локомотив» ко-мандасын қабылдап, 6:1 есебімен ойсырата жеңді. –––––––––––––––––––––––––

Егер сіз «Егемен Қазақстан»

газетіне жарнама бергіңіз келсе,

мына телефондарға хабарласыңыз:

Астана 37-64-48, 37-60-49.

Электронды пошта: advert@egemen.kz

Алматы 273-74-39, ф. 341-08-11.

Электронды пошта: adv@egemen.kz

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті шаруашылық жүргізу құқығындағы

республикалық мемлекеттік кәсіпорны профессор-оқытушылар лауазымын иелену үшін конкурс жариялайды:

Кафедра меңгерушісі«Қазақстан тарихы және дүниежүзі тарихы» кафедрасы -1 бірлік«Әлеуметтік гуманитарлық пәндер» кафедрасы -1 бірлік«Музыка және өнер» кафедрасы -1 бірлік«Бейнелеу өнері және дизайн» кафедрасы -1 бірлік«Дене тәрбиесі» кафедрасы -1 бірлік«Мектепке дейінгі және бастауыш білім берудің психологиясы мен педагогикасы» кафедрасы -1 бірлік«Психология және арнайы білім беру» кафедрасы -1 бірлік«Педагогика» кафедра – лабораториясы -1 бірлік«Шет тілдерін оқыту әдістемесі» кафедрасы -1 бірлік«Аударма ісі және шет тілдері» кафедрасы -1 бірлік«Көптілді дайындық» кафедрасы -1 бірлік«Орыс филологиясы» кафедрасы -1 бірлік«Физика және техникалық пәндер» кафедрасы -1 бірлік«Программалық инженерия» кафедрасы -1 бірлік«Информатика» кафедрасы -1 бірлік«Биология және ауыл шаруашылығы пәндері» кафедрасы -1 бірлік«Химия және химиялық технологиялар» кафедрасы -1 бірлік«Экология» кафедрасы -1 бірлік«География, туризм және су ресурстары» кафедрасы -1 бірлік«Юриспруденция» кафедрасы -1 бірлік«Экономика» кафедрасы -1 бірлік«Менеджмент» кафедрасы -1 бірлік

Кафедра меңгерушісі лауазымына үміткерлерге қойылатын талаптар жоғары (немесе жоғары оқу орнынан кейiнгi) бiлiмi, ғылыми дәрежесi, педагогикалық немесе басшы қызметтегi еңбек өтiлi кемiнде 5 жыл болуы тиiс.

Конкурс жоғары оқу орындарының профессор-оқытушылар құрамы мен ғылыми қызметкерлерінің лауазымын иелену туралы конкурстық ережесіне сай өтеді.

Құжаттар баспасөз беттерінде хабарландыру жарияланғаннан бастап 30 күнтізбелік күн ішінде қабылданады. Мекен жайымыз: 060011, Атырау қаласы, Студенттер даңғылы, 1. Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мем лекеттік университеті. Анықтама тел: 27-63-02, e-mail: kense@asu.edu.kz

Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі Қазақстан Республикасы Орталық сай-лау комиссиясының төрағасы Берік Мәжитұлы Имашевқа ағасы

Серік Мәжитұлы ИМАШЕВТЫҢқайтыс болуына байланысты орны толмас қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

ХАБАРЛАНДЫРУ

«Қарағанды селекция және өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты» ЖШС www.gosreestr.kz мемлекеттік мүлік реестрі веб порталында 2017 жылғы 18 қазанда сағат 10.00-де (Астана уақыты) аукцион түрінде жылжымайтын мүлікті сату жөніндегі электрондық сауда-саттық өткізетіндігін хабарлайды.

Ағылшын әдісі бойынша өткізілетін аукционға 1961 жылы салынған жалпы аумағы 256,3 ш.м. бір қабатты пайдаланылмайтын, тұруға жарамсыз ғимарат жер телімімен қоса қойылады.

Бастапқы баға – 1 410 000 (бір миллион төрт жүз он мың) теңге.Аукционға қатысушыларды тіркеу хабарландыру жарияланған күннен басталады

және аукционның басталуына екі сағат қалғанда аяқталады.Аукционның өткізілуі туралы қосымша ақпаратпен www.gosreestr.kz сайты

арқылы танысуға болады.

ОБЪЯВЛЕНИЕ

ТОО «Карагандинский научно-исследовательский институт растениеводства и селекции» объявляет о проведении электронных торгов в форме аукциона по про-даже объекта недвижимости, который состоится 18 октября 2017 года с 10.00 часов (время Астаны) на веб портале реестра государственного имущества www.gosreestr.kz.

На аукцион по английскому методу выставляется нежилое, недействующее одноэтажное здание общей площадью 256,3 кв.м, год постройки 1961 с земельным участком.

Стартовая (начальная) цена – 1 410 000 (один миллион четыреста десять тысяч) тенге. Регистрация участников аукциона проводится со дня публикации извещения и за-

канчивается за два часа до начала аукциона.С дополнительной информацией о проведении аукциона можно ознакомиться

на сайте www.gosreestr.kz.

«Дорстройматериалы» акционерлік қоғамының акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысын өткізетіндігі туралы

ХАБАРЛАМАСЫ

«Дорстройматериалы» акционерлік қоғамы Сіздерге Қоғам акционерлерінің кезектен тыс жал-пы жиналысын өткізетіндігі туралы хабарлайды.

● атқарушы органының мекенжайы: Қарағанды қ., Ново-Тихоновский тас карьері.● атқарушы орган атқарушы директор В.И.Биндюковтың тұлғасында ұсынылады.1) Акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысын шақырудың бастамашысы жөніндегі де-

рекнама:● «Дорстройматериалы» акционерлік қоғамының директорлар кеңесі;2) «Дорстройматериалы» АҚ акционерлерінің кезектен тыс жалпы жиналысын өткізудің күні,

уақыты және орны:● 2017 жылғы 30 қазанда сағат 11.00-де мына мекенжайда: Қарағанды қ., Ново-Тихоновский

тас карьері.3) акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысына қатысушыларды тіркеудің басталатын

уақыты:● сағат 10.00-ден 11.00-ге дейін.4) егер бірінші жиналыс өтпей қалған жағдайда «Дорстройматериалы» АҚ акционерлерінің

кезектен тыс қайталама жалпы жиналысын өткізудің күні және уақыты:● 2017 жылғы 31 қазанда сағат 11.00-де мына мекенжайда: Қарағанды қ., Ново-Тихонский

тас карьері.5) «Дорстройматериалы» АҚ акционерлерінің кезектен тыс жалпы жиналысына қатысу құқығы

бар акционерлердің тізімін жасау күні:● 2017 жылғы 25 қазан.6) «Дорстройматериалы» АҚ акционерлерінің кезектен тыс жалпы жиналысының күн тәртібі:1. Қоғамның Директорлар кеңесін сайлау жөнінде;2. «Дорстройматериалы» АҚ-тың жарияланған акцияларының санын арттыру жөнінде.3. Қазақстан Республикасының Халық банкіне жарияланған акциялардың санын арттыру

жөніндегі құжаттарды тапсыру туралы.7) Қоғам акционерлерін акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысының күн тәртібіндегі

мәселелер бойынша материалдармен таныстыру тәртібі:Материалдармен акционерлер 2017 жылғы 23 қазаннан 30 қазанға дейінгі аралықта мына ме-

кенжайда: Қарағанды қ., Ново-Тихонский тас карьерінде таныса алады.

Әли БИТӨРЕ,«Егемен Қазақстан»

СКА командасына қарсы өткен ойынның алғашқы минуттарында-ақ армияшылардың шабуылшысы Сергей Калинин дубльдің авторы атанды. Матчтың 58-секундында есепті ашса, алтыншы минутта есепті 2:0-ге жеткізді. Осылайша, бірінші кезең қонақтардың айқын басымдылығымен өтті. Бұл арада қақпашы Хенрик Карлссонның өрескел қателіктер жібергенін айтпасқа болмайды.

Қонақтар екінші кезеңді де сәтті бас тады. Бір ойыншысы көп болып ойнаған СКА хоккейшілері матч тізгінін қолға алып, 23-минутта Патрик Херсли қонақтардың үшінші шайбасын соқты. Екінші кезең аяқталар тұста шабуыл-шы Александр Барабанов таблодағы көрсеткішті 4:0-ге жеткізді. Бұл жерде қорғаушылар қателік жіберіп қойды.

Үшінші кезеңнің басында «Барыс» клубының бапкерлер құрамы швециялық қақпашы Хенрик Карлссонның орнына 22 жастағы Сергей Кудрявцевті шығарды. Ал арада көп уақыт өтпей командадағы ең жас

хоккейші, 19 жастағы Кирилл Полохов СКА командасына соғылған жалғыз шай-баның авторы атанды. Сөйтіп Кирилл Поло хов Құрлықтық хоккей лигасындағы өзінің алғашқы шайбасын соқты.

Араға екі күн салып «Барыс» «Ло-комотив» хоккей клубымен сынға түсіп, тартысты өткен матчта жерлес теріміз 6:1 есебімен айқын басымдықпен жеңді. Бұл ойында қазақстандық шабуылшы Никита Михайлис екі шайба соғып, матч қаһарманы атанды. «Барыс» клубы-нан Михайлистан басқа Мэтт Фрэттин, (24-минут), Роман Савченко (43-минут), Линден Вей (44-минут) және команда капитаны Найджел Доус (52-минут) гол салды. Ал қонақтар сапынан жалғыз

шайбаның авторы Денис Алексеев (29-ми-нут) атанды.

Бұл «Барыстың» ҚХЛ-дағы сегізінші жеңісі. «Шығыс» дивизионы бойынша турнир кестесінде «Барыс» командасы кейінгі бір жеңіліс және бір жеңістен соң бесінші орынға тұрақтады. Команданың еншісінде 25 ұпай бар.

Енді «Барыс» клубы алдағы алты ой-ынды сырт алаңда өткізеді. 30 қыркүйекте «Трактормен» (Челябинск), 2 қазанда «Неф техимикпен» (Нижнекамск), 4 қа-занда «Динамомен» (Минск), 6 қа занда «Сочимен» (Сочи), 10 қазанда «Аван-гардпен» (Омск) және 12 қазан күні «Юграмен» (Ханты-Мансийск) күш сы-насады.

ХОККЕЙ

Жеңісінен жеңілісі көбейіп тұр

Әли БИТӨРЕ,«Егемен Қазақстан»

Он екі күнге созылған V Азия ойындарының қорытындысы бойын-ша 181 спортшымыз 28 алтын, 28 күміс және 40 қола жүлде иеленді. Жалпыкомандалық есепте 96 медаль жиынтығына қол жеткізген біздің спорт-шылар төртінші орынға тұрақтады. Бұл сында Түрікменстан спортшылары бірінші болды. Жарысты өткізуші ел қоржынында 245 медаль бар (89 алтын, 70 күміс және 86 қола). Қытай құрамасы 97 жүлдемен (42, 32, 23) екінші орынға орналасты. Ал үшінші сатыға табан тіреген Иран Ислам Республикасы спортшыларының қоржынында 118 медаль бар (36, 23, 59).

Жабық ғимараттағы және жауын-герлік өнер бойынша V Азия ойында-рында ел қоржынына ең көп медальды самбошылар салды – 19 жүлде. Оның жетеуі алтын, алтауы күміс және ал-тауы қола. 13 медаль жинаған белбеу күресінің балуандары екінші орында. Олардың еншісінде төрт алтын, үш күміс және алты қола бар. Сондай-ақ биылғы

Азия ойындарында жеңіл атлеттеріміз де сәтті өнер көрсетті. «Спорт падишасы» саналған спорт түрінен жерлестеріміз алты алтын, бір күміс және үш қоламен жалпы саны 10 медаль жинады.

Жабық ғимараттағы және жауын герлік өнер бойынша Азия ойындары 2005 жыл-дан бері тұрақты түрде ұйымдастырылып келеді. Биылғы жарыспен қоса есептеген-де Қазақстан құрамасының спортшыла-ры мұндай сайысқа бесінші рет қатысты. Осы аралықта біздің спортшылар жалпы саны – 363 медаль иеленген екен. 2005

жылы тұңғыш рет ұйымдастырылған аталған турнирде біздің елдің спортшы-лары 23 алтын, 15 күміс және 6 қола ме-даль иеленген болатын. Жалпы саны 44 жүлдемен медаль көрсеткіші бойынша жалпыкомандалық есепте екінші орын алған.

Араға екі жыл салып жабық ғимарат-тағы және жауынгерлік өнерден Азия ойындары Қытайдың арнайы әкімшілік ауданы саналған Макао қаласында өтті. Бұл додаға Азияның 44 елінен келген 1800-ге жуық спортшы спорттың 17 түрінен өз бақтарын сынады. Қазақ стан құ рамасының спортшылары бұл сын-да медаль бойынша екі жыл бұрынғы нәтижесін қайталай алмады. Спорт-шыларымыз Макаода тоғыз алтын, 20 күміс және 13 медальмен жалпы-командалық есепте үздік бестікке енді.

Вьетнамда өткен үшінші Азия ой-ындарында қазақстандық спортшылар спорттың 10 түрінен құрама қоржынына 59 жүлде салған болатын. Жалпы есеп бойынша Қазақстан құрамасы 21 алтын, 16 күміс және 22 қола медаль еншіледі. Медаль жиынтығы бойынша үшінші са-тыдан көрінді.

Ал ІV Азия ойындары 2013 жылы Оңтүстік Кореяның Инчхон қала сында өтіп, бір аптаға созылған бәсеке де қазақстандық спортшылар 31 медальға қол жеткізді. Оның жетеуі алтын, сегізі күміс және 16-сы қола. Жалпы коман далық есепте бесінші орынды қанағат тұтқан болатын.

Жабық ғимараттағы және жауын-герлік өнерден келесі Азия ойындары 2021 жылға жоспарланған. Бірақ нақты қай ел өткізетіндігі туралы мәліметтер жоқ. Жарысты ұйымдастырушылардың мәлімдеуінше, VI Азия ойындарын өткізуші елдің аты жыл соңына дейін белгілі болмақ.

Азия ойындары аяқталды

12 29 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛДИДАР

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстанның Тұңғыш Президенті – Елбасы Қорының Алматыдағы өкілдігінде белгілі журналист, «Айқын» газетінің тілшісі Қайыржан Төрежановтың «Сыртқы бар-лау» атты кітабының тұсаукесері өтті. Оқырманға жол тартқан су жаңа кітап еліміздегі барлау қызметі туралы жазылған тұңғыш деректі туынды. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Балалармен сөйлесе қалсам, «болашақта кім болғың келеді» деп міндетті түрде сұраймын. Олардың тап-таза әлемі, армандары, «уай-ымдары» маған аса қызық. Сонда бір байқайтыным, балдырғандар көбі өнерге, спортқа қызығады. Әсіресе, «суретші болғым келеді» дейтін жауаптарға ойланыңқырап қалам. Қандай қоғамда да тазалыққа,

мөлдірлікке, сұлулыққа іңкәрліктің жойылмайтынына, адам баласының қаршадайынан бейсаналы түрде сон-дай құндылықтарға ұмтылатынына дәлел бұл. Біздің кейіпкеріміз сол жүздеген шәкірттің қиялына қанат бітіріп жүрген ұстаз. Астана қаласындағы №52 мектеп-гимназияда бейнелеу өнері пәнінен сабақ береді. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мына бір оқиға шетелдік басылымдарда көп жазылды және куә болған адамдар әлі күнге дейін ұмытпай айтып жүр. Соған қарағанда, шынында да адамдардың көкейінде терең қонақтаған болса керек. Сонымен... оқиғаны бір-бірлеп баяндасақ біршама жылдың алдында АҚШ-тың Сиэтл қаласында Ізгі ниет ойындары өтіп жатады. Дүбірлі додаға дүниежүзінің көптеген мемлекетінен мыңдаған жарымжан, мүгедек спортшылар да келіп қатысады. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Жалпыұлттық республикалық газет. 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады.

Меншік иесі:«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» акционерлік қоғамыБасқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРӘЛІБасқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚБас редакторҚуат БОРАШ

Газет мына қалалардағы:Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «Ernur» Медиа холдингі» ЖШС,Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС,Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Типография Арко» ЖШС,Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС,Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС,Ақтөбе қ., Смағұлов к-сі, 9/2 «Хабар-Сервис» ЖШС, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Атырау-Ақпарат» ЖШС,Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС,Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС,Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС,Орал қ., Достық-Дружба даң., 215 А, «WESTA» ЖШС,Өскемен қ., Абай д-лы, 20, «Печатное издательство-агентство Рекламный Дайджест» ЖШСбаспаханаларында басылып шықты.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады.«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 6 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Газетті есепке қою туралы №01-Г куәлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мәдениет және ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сәйкес сертификатталған.

Таралымы 202 360 дана

Нөмірдің кезекші редакторыҰларбек НҰРҒАЛЫМ

Mекенжайымыз: 010008 АСТАНА, «Егемен Қазақстан» газеті көшесі, 5/13 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58аАнықтама үшін:Астанада: АТС 37-65-27, факс 8 (7172) 37-19-87; Электронды пошта: info@egemen.kz Интернет-редакция: portal@egemen.kz Алматыда: 8 (727) 273-07-87, факс 8 (727) 273-07-87; Электронды пошта: almaty@egemen.kz Маркетинг бөлімі: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, 37-64-48, advert@egemen.kzАлматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-07-26, adv@egemen.kzА Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мәтініне тапсырыс беруші жауапты.Газеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны: 1499 («Қазпошта» АҚ)

Меншікті тілшілер:Астана – 8 (717-2) 37-54-21;Ақтау – 8 (701) 593-64-78;Ақтөбе – 8 (775) 336-47-57;Талдықорған – 8 (701) 236-76-99;Атырау – 8 (701) 553-36-53;Көкшетау – 8 (707) 778-01-72;Қарағанды – 8 (701) 375-74-34;Қостанай – 8 (701) 150-94-43;Қызылорда – 8 (701) 772-70-74;Орал – 8 (702) 886-01-87;Өскемен – 8 (777) 355-41-14;Павлодар – 8 (777) 449-74-78;Тараз – 8 (705) 915-60-04;Шымкент – 8 (701) 362-63-76; 8 (702) 608-91-98;Петропавл – 8 (777) 197-14-06.

ҚАРТТАРЫМ АМАН, САУ ЖҮРСІН! ҚҰТТЫҚТАЙМЫЗ!

ТАҒЫЛЫМ

Биылғы жылдың көктемінде халықаралық ЮНИСЕФ Бала­лар қоры мен «Құқықтық медиа­центр» орталығының ұйым дас­тыруымен балалар мәселесін көтерген журналистер арасын­да байқау жарияланған бола­тын. Жуырда аталған байқаудың

қорытындысы шығарылып, бас­пасөз беттерінде жарияланған 200­ден астам мақала мен теле­ра дио бағдарламалар арасынан үз дік деп танылған материалдар анық талды.

«Баспасөздегі үздік мақала» аталымы бойынша «Егемен Қазақстанның» тұрақты авторы

Шарафат Жылқыбаева газетте жарияланған мақалалары үшін ЮНИСЕФ­тің арнайы медалімен марапатталды. Біз әріптесімізді жүлдесімен құттықтай отырып, шығармашылық табыс тілейміз.

«Егемен Қазақстан» ұжымы

Айгүл СЕЙІЛ,«Егемен Қазақстан»

Қайрат Жәйірбек тари­хи Отанына отыздан асып барып оралған жігіт. Өз пә­нін аса сүйіспеншілікпен, жауап кершілікпен өткізудің сыртында ол өзінің өнерін де жылдан­жылға жетілдіріп келе жатқан кәсіби суретші. Оған дәлел – Астанада, Алма­тыда өткізілген сурет көр ме­леріне, байқауларына қаты с ­уы, туындыларының қазылар алқасы тарапынан елеусіз

қалмауы. Ол 2011 жылы Аста­нада өткен Дүниежүзі қазақ­тарының төртінші құрылтайы аясында ұйымдастырылған көрмеге, 2012 жылы Қазақ­стан Жастар конгресі ұйым­дастырған әлеуметтік көр­меге, 2013­2014 жылдары «Ха лық аралық өнер фести­ва ліне» қатысып, жұмыстары жақсы бағаланғанын, 2014­2015 жылдары Астана қа­л а с ы б і л і м б а с қ а р м а с ы ұйым дастырған бейнелеу өне рі мұғалімдерінің шы­ғар машылық көрмес інде

қатарынан екі жыл Гран­при жүлдесін иеленгенін айтады.

Қытай Халық Респуб­ликасының Тарбағатай аймағы, Дөрбілжін ауданында туған азамат алдымен қытай тілі ма­мандығы бойынша білім алған. Бірақ бойындағы суретшілік қабілет Қайратты Іле облыстық педагогикалық институтының

бейнелеу өнері факультетіне оқуға түсуге жетелейді. Ол он жыл бойы Дөрбілжіндегі №2 қазақ орта мектебінде әрі қытай тілінің, әрі бейнелеу өнерінің мұғалімі болып қызмет атқарады. Сол жақта да өнерінің арқасында жақсы жетістіктерге жетеді.

Оның туындыларының ішінде живопись те, портрет те,

графика да кездеседі. Ол сон­дай­ақ жиырма жылдан астам уақыттан бері өзіндегі барды шәкірт теріне де үйретумен, өнер­дің қыр­сырына баулумен келеді. Суретші тазалыққа, сұлулыққа, еркіндікке, бастысы, өнерге ғашық жандар көп болса деп ойлайды. Салған суреттерінің де негізгі идеясы сол.

Суретті түсірген Ерлан ОМАР, «Егемен Қазақстан»

Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Әлем тарихында екінші рет өткізіліп отырған аталмыш ойын 20 шілде күні басталып, 5 тамызда жалауын түсіргенін білеміз. Оған дүние жүзінің 54 елінен 2600­ге тарта спортшы қатысып, спорттың 21 түрі бойынша жеңімпаздар мен жүлдегерлерді анықтады. Мұндағы ізгі ниет ойынының тағы бір ерекшелігі – музыкалық фести­вальдар, бейбітшілікті насихаттай­тын көрме, конференциялар қоса ұйымдастырылған.

Содан кезегі келгенде 100 метр қашықтыққа жүгіретін тоғыз желаяқ жарыс жолына шығады. Бұлардың барлығы жарымжан­мүгедек. Аяқтарына жасанды құрал отыр ғызылған... Жарыс сызы ғына жайғасқан жігіттер төре шінің «бас­та» деген белгісі берілген сәтте, темір аяқтарын тарсылда тып тұра жүгіреді. Зымы рап келеді десек артықтау болар, шамаларын ша шапшаңдығын қосып, шапқылайды.

Жарысқа қатысушылар жолдың жартысын жүгіріп өтіп, ептеп екпін ала бастаған тұста, артқы жақтан шар еткен дауыс шығады.

Жанұшыра шырылдаған үнге елең етіп, алдағылар еріксіз артына бұрылып қараса, бір аяғы тайып құлап жатыр. Көзінде өкініштің оты ұшқындайды. Қатарынан қалып ба­рады. Тағдырдың салған қиындығы аз болғандай, адам қатарлы аяғын басып, айтулы додаға қатыстым­ау дегенде, жарты жолда сүрініп кеткенін қарамайсыз ба. Неткен өкініш! Еңкілдесін кеп.

Тайып жығылып, зар жылап жатқан бейбақты мұңдастары бәсекелестері тастап кетпеді. Бәрі бір сәт тоқтап, айналып артына қарады. Темір аяқтарын тарсыл­датып, мәреге қарай емес, артқа қарай шапты. Барлығы жабылып келіп жығылған жүйрікті қолынан тартып тік тұрғызды. Көзінің жа­сын сүртіп жұбатты. Басынан сипап байырқалады. Топтасып тұрып, иық тірестірді. Бірін­бірі сүйемелдей қолтықтасып, қаз­қатар тізілген тоғыз жүйрік жұп жазбай жүгірген күйі мәре сызы­ғын бірдей кесіп өтті.

Мұндайда жарыс тәртібі бұзылды деп, бұрқылдайтын төре шілерде үн жоқ. Сонау төрт қапталда иін тіресіп, қайқы орын­дықтарда қасқайып, жарысты тама­шалап отырған жүз мың көрермен бір сәт тік тұрып, тоғыз желаяқ тың ізгі ниетіне ұзақ қол соқты.

Ат әбзелдеріне арналды

Ғалымжан ЕЛШІБАЙ,«Егемен Қазақстан»

Дүниеде қазақ халқындай тұрмыс­тіршілігінде ерекше қастерлейтін жылқының қыр­сырына қанық, психологиясын жетік меңгерген ұлт жоқ та шығар. Жылқының құйрық­жалын тарап, ер­тұрмандарын ерекше күтіммен қарап, аялайтын қазақтың соған байланысты ырымы мен тыйымы да жетерлік. Мысалы, «үзеңгі бауы сегіз қабат, ат үстінде шіреніп» сынды тұрақты тіркестер, «Алтын ерің аттың арқасына тисе, алтынын ал да отқа жақ», «Атыңа жаның ашыса, шап айылын қатты тартып мін» деген аталы сөздер де ерекше күтімнің белгісін білдіреді. Яғни ата­бабаларымыз ат әбзелдерінің жылқыға жайлы да көзге көрікті болғанын қалаған.

Алдыңғы буынның жылқыға сүйіспеншілігін білдіретін ат әбзелдеріне деген өзгеше көзқарасына бүгінгі буын куә болып келеді. Түркістандағы «Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи­мәдени қорық­музейінде ерекше көрменің ашылуы да бабалар мұрасын ұрпаққа аманат етудің бір көрінісі дер едік. Көрмені ұйымдастырушылар Елбасы Н.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласында айтылған – «жаңғыру жолында ба­балардан мирас болып, қанымызға сіңген, бүгінде тамырымызда бүлкілдеп жатқан ізгі қасиеттерді қайта түлетуіміз керектігін» басшылыққа алыпты. Музейге қарасты Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің «Кітапхана» бөлмесінде қойылған «Тұлпар сұлу көрінер әбзелімен» көрмесінде халқымыздың бай тарихы жайлы баяндайтын, көздің жауын алатын жәдігерлер көпшілік қауымға ұсынылды. Еліміздің барлық облыстарынан және Алматы мен Астана қалаларынан Халықаралық «Ясауитану» байқауына қатысушы оқушылар мен ұстаздар көрменің алғашқы көрермені болды. Осындай игі шаралар ұлттық қолөнерiмiздi насихаттауға, салт­дәстүрлерiмiз, тiлiмiз бен дiнiмiз, мәдениетiмiз бен әдебиетiмiз, жөн­жоралғыларымыз, бiр сөзбен айтқанда, ұлттық рухымызды бойымызда мәңгi сақтауға септігін тигізері сөзсіз. Ата­бабадан кейiнгi ұрпаққа мирас болып келе жатқан рухани дүние, өнер туындыларын, яғни мәдени мұраны кеңінен насихаттауды мақсат еткен көрмеде ат әбзелдері мен бабаларымыздың тұрмысынан сыр шертетін көне бұйымдар арасында ескі қорымдардан табылған заттар да бар. Тұрмыстық, сәндік, жауынгерлік мақсатқа орай пайдаланылып отырған ат әбзелдерінің сан түрі қазақ халқының тұрмысы жылқы малымен байланысып жатқанын білдіреді. Көрме ұйымдастырушыларының айтуын­ша, археологиялық бірегей бұйымдар қалпына келтірілмей, сол күйі қойылған.

Оңтүстік Қазақстан облысы

ЮНИСЕФ медалімен марапатталды

Жан тербеген сәт

Арман ОКТЯБРЬ,«Егемен Қазақстан»

Ұлттық Қауіпсіздік Ко ми­теті ел тыныштығының бе­рік қорғаны. Алайда қызығы

мен құпиясы мол бұл саланың қызметі жайлы көп айтыла бермейді. Автор аталмыш ең бегінде барлаушылардың бы лайғы жұрт аңғара бер­мей тін ерекше қасиеттерін,

жауапты жұмыстың қыр­сы­рын бүкпесіз де боямасыз бей­не леуге тырысқан. Кітапта осы саланың өрістеуіне өрелі үлес қосып, қажырлы еңбек ет кен азаматтардың ғибратты жо лы кейінгілерге үлгі ретінде көр­кем көрініс тапқан.

Тың туындының тұсаукесер рәсімінде қазақстандық барлау қызметіне басшылық жасаған генералдар – Талғат Әмір ға ­лиев, Мұрат Сыздықов, Ға би ден Бекмұхамедов оқыр мандарға

жол тартқан жаңа еңбекке ақжол тілеп, ал дағы уақытта барлаушылар өмі рінен сыр шертетін осы тек тес кітаптар көптеп жазылса деген тілек пікірлерін білдірді. Сон дай­ақ Елордадан арнайы келген республикалық ҰҚК арда­герлері кеңесінің төрағасы Кен жеболат Бекназаров әріп­тесімізді ҰҚК төрағасының бұй рығымен берілген «Ұлттық Қауіп сіздік Комитетіне 25 жыл» төсбелгісімен марапаттады.

Шынайы дереккөз дер­д е н , а р х и в т е р д е н а л ы н ­ғ а н м а қ а л а л а р д ы ң н е г і ­зін де жазыл ған өрелі ең­бек арқылы оқыр ман дар отан дық барлаушы лар дың қыз меті жайлы мол мағлұ­матқа қанығатын болады. Сондықтан тың туынды бар­ша оқырмандардың қызығу­шы лығын тудырады деген сенімдеміз.

АЛМАТЫ

КӨРМЕ ТҰСАУКЕСЕР

БУЫРҚАНҒАН БОЯУЛАР

Барлаушылар туралы баяндайды

Сұлулыққа құштар суретші