UNIVERZITET U SRJEVUFILOZOFSKI FKULTET

E - LERNING Seminrski rd -

MENTORSTUDENT

Prof. dr. Mario HibertAnela uki

Srjvo, juli 2015. godin

Sdrj1. Uvod32. E - lerning42.1. Poeci e-Lerning-42.2. Definisnje e-Lerning-52.3. Prednosti e-Lerning-62.4. Nedostci e-Lerning-72.5. Sistem uenj n dljinu (Distnce Lerning System)8 2.5.1. Elementi DLS ptforme82.6. Elementi e-Lerning-92.7. Pregled postojeih obrzovnih pltformi11 2.7.1. WiZiQ11 2.7.2. Moodle11 2.7.3. Tutor11 2.7.4. Blckbord122.8. Tehnolgije u e-Lerning-u123. Zkljuk154. Litertur16

1. UVODU skldu s rzvojem informciono-komunikcionih tehnologij, obrzovnje se dns ne ogrniv smo n ono obvezno, ve se modern pojedinc eli rzvijti i uiti to je vie mogue i ire - tko je nsto i populrn pojm cjeloivotnog uenj. Kko bi se opstlo u mnotvu informcij i znnj, potrebno je konstntno se usvrvti i drti kork s svijetom.Ko jedn od odgovor n ove potrebe rzvoj je i e-Lerning- koji sve vie uzim mh i sve je populrniji u svijetu.E-Lerning zsigurno donosi itv niz prednosti u obrzovni proces. To u stvri nije lterntiv postojeem obrzovnom procesu, nego predstvlj njegov sstvni dio, odnosno njegovu dogrdnju i unpreenje. Uvoenjem e-Lerning- rste ulog i znj nstvnik, ko mentor, koordintor i uesnik obrzovnog proces. E-Lerning omoguv d u sreditu obrzovnog proces bude student, koji preuzim ktivnu ulogu i odgovornost z ishode obrzovnj. Zsigurno, e-Lerning predstvlj visokokvlitetni proces obrzovnj u kome svi ktivno sruju s ciljem postiznj zdnih obrzovnih ciljev. Pri tome intenzivno se koriste svremene informcione i komunikcione tehnologije z stvrnje prilgodljivog virtuelnog okruenj.Rzvoju obrzovnj n dljinu (distnce eduction) u svijetu se poklnj znjn pnj. Veliki broj svjetski prizntih visokokolskih ustnov u svom progrmu studij im ovj oblik obrzovnj. Neke od njznjnijih institucij koje g primjenjuju u svom rdu su u SD: Ntionl Technologicl University, Vestern Governors University, University of Phoenix, Cliforni Distnce Lerning Progrm, Columbi Network for Engineering Eduction itd.

2. E-LERNING2.1. Poeci e-Lerning-Uenje n dljinu nstlo je mnogo prije nego to bi se njpre pomislilo. Nrvno, ne u obliku u kojem se dns poznje i koristi, li ono je imlo istu ulogu - prevzii fiziku udljenost zrd prenoenj znnj. Pionir Distnce Lerning- bio je Isc Pitmn, uitelj stenogrfije.On je primijenio uenje n dljinu u rdu s svojim studentim jo 1840. godine u Engleskoj.[footnoteRef:2] Zdvo im je d prepisuju krtke poruke iz Biblije i vrju mu n pregled potom. Odrvo je komunikciju s studentim irom zemlje i podjednko uspjeno im prenosio znnje. Tkv nin obuvnj student, prete dnnjeg uenj n dljinu, pokzo je odmh svoju kvlittivnu, ekonominu, prgmtinu strnu i slobodniju primjenu u odnosu n trdicionlne metode. [2: Popovi. N. & Numovi. M., Relizcij elektronskog kurs iz uprvljkih sistem u Moodle okruenju, 2009.]

Poetk i rzvoj elektronskog uenj, e-Lerning-, u SD pripd univerzitetim. Kko se to odvijlo u prvim dnim prikzo je Chris Currn u studiji Strtegies for e-Lerning in Universities.[footnoteRef:3] [3: nderson, T. & Ellouini F., Theory nd Prctice of Online Lerning, thbsc University, 2009.]

kdemici su meu prvim upotrijebili elektronsku potu i World Wide Web prvenstveno z podrku njihovim istrivnjim, pristup informciji i komunicirnje s kolegm, ksnije i ko dopunu u poduvnju student. Ko posljedic, mnoge od strtegij koje se dns koriste n trdicionlnim univerzitetim potiu od prvih, obino skromnih pilot projekt i inicijtiv pojedinih nstvnik. Mnoge od ovih prvih primjen ukljuivle su neto vie od izrde skripti i drugih nstvnih mterijl dostupnih online, neki nstvnici ili su dlje, upotrijebivi online tehnologiju z komunicirnje s svojim studentim, z pristup spoljnim resursim, te gdje su se interesi i mogunosti podudrli i z rzvoj i nstvu kursev bzirnih n Web-u. Mnogi od ovih prvih progrm izreni su od strne nstvnog kdr n fkultetim informtike, gdje je jk sinergij izmeu istrivnj i nstve, i dostupn infrstruktur z rzvoj progrm i njihovu isporuku n Internet. Sline sinergistike mogunosti stimulisli su ukljuivnje pedgokih fkultet i odsjek z nstvk studij. Kko je pristup eljenim institucijm posto omoguen s svkog mjest, iskustvo u koritenju tehnologij rslo, online uenje proirilo se n progrme drugih podruj i institucij.2.2. Definisnje e-Lerning-Kd se govori o uenju n dljinu esto je u upotrijebi niz termin: Distnce Lerning, Distnce Trining, Distnce Eduction, eLerning (e-Lerning, eLerning), Online (Online) Eduction, Virtul Instruction, Virtul Eduction, Virtul Clssrooms, Electronic Clssroom, Blended Lerning.Shvtnje ovih termin ko sinonim nije slujno. Svim njim zjedniko je d pretpostvljju proces uenj u kojem su izvor znnj i primlc fiziki udljeni i u kojem je njihov odnos posredovn primjenom ICT- (Informtion nd Communiction Technology), pojedinno oslikvju nijnsirnje opcij unutr smog proces uenj n dljinu.[footnoteRef:4] [4: nderson, T. & Ellouini F., Theory nd Prctice of Online Lerning, thbsc University, 2009.]

E-Lerning, ili elektronsko uenje, prisutno je ve desetk godin, ko uenje olkno i pojno koritenjem urej informcione i komunikcione tehnologije. Tkvi ureji obuhvtju runr, CD-ROM-ove, digitlnu televiziju, prenosne i depne runre i mobilne telefone. Tehnologij komunikcij omoguv upotrebu Internet, elektronske pote, diskusionih grup, i sistem z kolbortivno uenje.E-Lerning se koristi i z uenje n dljinu kroz mreu intrnet, i moe se smtrti komponentom fleksibilnog (mijenog) uenj. Kd se uenje odvij ekskluzivno preko mree, td se nziv online uenje. Kd se uenje distribuir mobilnim urejim ko to su mobilni telefoni, prenosni i depni runri, td se uenje nziv m-lerning.Mobilno uenje (m-lerning) i uenje preko mree (online lerning) su dv podskup elektronskog uenj (e-Lerning). Sv tri ov skup pripdju uenju n dljinu.Z rzliku od uenj n dljinu, uenje u uionici (fce-to-fce) obezbjeuje kontkt uenik i nstvnik, p se nziv i kontktno uenje.U prksi, svki od ovih tipov uenj kombinuje se s uenjem u uionici (fce-to-fce) djui mjevinu koj se nziv fleksibilno (blended) uenje.Projektnti softver z e-Lerning nstoje d ogrnie fokus svog rd n isporuku kurs i sdrj, dok obrzovne institucije zhtijevju mnogo ire podruje obrzovnih uslug. Sistemi z elektronsko uenje ko to je Moodle (http://www.moodle.com) nude rjeenj z uenje centrirno n studentu, izgreno n pedgogiji socio-konstruktivist. Tu studenti konstruiu svoje znnje kroz diskusije, jjui time svoje vjetine rzmiljnj.Npredk u tehnologiji omoguio je kreirnje boljih rjeenj z kolbortivno uenje bzirno n Web-u. sinhrone ktivnosti koriste tehnologije ko to su blog, wiki i diskusione grupe i dozvoljvju uesnicim d sruju kd im vrijeme odgovr. Sinhrone ktivnosti dogju se s svim uesnicim okupljenim u istom trenutku, ko to su t-sesije, virtueln uionic ili konferencij.[footnoteRef:5] [5: Punik. M., iunk, B. & Heriko. M. 2010. Investigtion of Virtul Lerning Environment in The Context of Web 2.0. Second Interntionl Conference on Mobile. Hybrid, nd On-Line Lerning, 2010.]

2.3. Prednosti e-Lerning- E-Lerning omoguv korisnicim kvlitetno uestvovnje u nstvi i kd to pitnje udljenosti, rspored i slinih okolnosti prktino ine nemoguim. irok dostupnost omoguv i istovremeno uestvovnje velikog broj korisnik.U potpunosti modernizovn e-uionic otvoren je 24 st dnevno, to omoguv njefiksnije mogue iskoritvnje vremen. Korisnici smi birju kd e i kko pristupiti e-Lerning-u budui d imju stln pristup mterijlim i nstvi koju polze.E-Lerning putem internet omoguv posebno dinminu interkciju izmeu instruktor i polznik, ko i polznik meusobno. Svki pojedinc doprinosi nstvi pokretnjem, odnosno uestvovnjem u rsprvm koje se tiu dotine teme.Prktin rd s rzliitim tehnologijm - stiu se ne smo informcije o onome to se ui, nego i dodtn znnj i vjetine o koritenju rzliitih tehnologij, omoguv se polzniku d postigne i zdri nivo "pismenosti z 21. vijek".Uestvovnje u njkvlitetnijim ili njprestinijim progrmim - uenik moe pohti br neke kurseve n kvlitetnim institucijm ili koje dre poznti strunjci bez promjene mjest borvk. U sklopu sistem lko je omoguen integrcij i pristup drugim izvorim bitnim z grdivo koje se poduv.Brojne su prednosti online edukcije. D bi se jsnije uoile rzlike izmeu e-Lerning- i trdicionlnog nin uenj, lke odbro onj koji pru vie i kojim se postiu bolji rezultti, uren je uporedni prikz.Tbel 1. Rzlike izmeu e-Lerning- i trdicionlnog nin uenjE-lerningTrdicionlno uenje

Nezvisnost od mjest odrvnj nstve

Nezvisnost vremen odrvnj nstve

Mogunost smoorgnizovnj vremen z uenje

Diskusije s drugim studentim

Konsultcije s mentorom bez obzir n udljenost

Tehnik podrk

Tutorijli

Tekstovi z itnje

Multimedijlni mterijli

List dodtnih resurs z uenje

Neogrnieno ponvljnje grdiv

Kvizovi i drugi mterijli z provjeru znnj iz svke oblsti

Projekti i seminrski rdovi

Lokcij z uenje n internetu

Trenutn dostupnost rezultt

Rijenik pojmov i bz esto postvljnih pitnj

Diplom o zvrenom kolovnju

2.4. Nedostci e-Lerning-E-Lerning zhtijev od korisnik odreen znnj i vjetine kko bi se mogli njime koristiti. Bez odreene runrske pismenosti, grdivo integrisno u sklopu elektronskog sistem uenj postje potpuno beskorisno. Osim tih znnj, z sprovoenje e-Lerning- bitno je i d svki od korisnik im z to odreenu opremu.[footnoteRef:6] [6: Wgner, N.. Hssnein, K.. & Hed. M., Who is responsible for E-Leming Success in Higher Eduction? Stkeholders' nlysis, Eductionl Technology & Society, 2008.]

Ni njkvlitetnij oprem n kojoj se izvodi e-Lerning nije stopostotno pouzdn. k ni kd mogui tehniki problemi ne dovedu do prekid u izvoenju nstve, svkko e doprinijeti pdu koncentrcije korisnik, smim tim i pdu kvlitet e- Lerning-.Omoguvnjem smostlnijeg odreivnj nin i vremen uenj, e-Lerning svojim uenicim donosi i veu odgovornost. U odreenim oblicim e-Lerning- oni se tko smi morju motivisti, individulno procjenjivti potrebu z uenjem, to moe dovesti do upitnih rezultt i objektivno slbog npretk u procesu uenj.Jedn ve rzren sstv e-Lerning- nilzi n probleme s utorskim prvim z sdrje odreenog kurs i sl., ko i n pojvu slinih nelojlnih ili k kvlitetnijih kursev drugih utor. Sistem zhtijev odreenu tehniku podrku, koj kot, i stln rzvoj u skldu s rzvojem tehnologije kojom se koristi.2.5. Sistem uenj n dljinu (Distnce Lerning System)Z relizciju projekt Distnce Lerning-, rzvijen je Distnce Lerning System.Sistem uenj n dljinu, (Distnce Lerning System, kre DLS), predstvlj integrisnu kombinciju tehnologij koj se koristi z podrku poduvnj od strne nstvnik i uenj od strne student pri emu su oni rzdvojeni u prostoru i/ili vremenu. Prostorn i vremensk rzdvojenost izmeu student i nstvnik se prevzilzi zhvljujui tehnologiji koj omoguv studentu d s bilo koje lokcije i u bilo koje vrijeme pristup eljenom nstvnom sdrju.Prilikom kreirnj Distnce Lerning System- potrebno je pljivo nlizirti i implementiti sve spekte uenj n dljinu, koji s trendom rzvoj informcionih i komunikcionih tehnologij gotovo svkodnevno dobijju novu formu, prije sveg u vidu novih multimedijlnih i interktivnih element i sdrj. Tkoe, treb obrtiti pnju d budu implementirni svi elementi neophodni z potpunu simulciju nstvnog proces u bilo kom okruenju, koje krjnji korisnik izbere.2.5.1. Elementi DLS ptformeGlvni elementi Distnce Lerning sistem su: sistem kreirnj kurs, sistem z pripremu kurs - voenj kroz kurs, sistem testirnj, sistem prenj npredovnj korisnik, sistem prenj sttus korisnik.[footnoteRef:7] [7: Yue. S., Noki. M., Hiroki. M., Toru, I., & Yunchun S., Open Smrt Clssroom: Extensible nd Sclble Lerning System in Smrt Spce Using Web Service Technology, 2009.]

DLS sistem se sstoji od sljedeih podsistem: podsistem z evidenciju korisnik, podsistem z evidenciju provedenog vremen u sistemu, podsistem z uprvljnje i mnipulciju kursevim, podsistem z kreirnje i unos mterijl z uenje, podsistem z postvljnje sdrj n pltformu,, podsistem z voenj korisnik kroz kurs, podsistem prenj sttus korisnik, podsistem bodovnj i ocjenjivnj, podsistem prenj koritenj, podsistem orgnizcije element, podsistem utorizcije pristup, podsistem hijerrhijskog pristup, podsistem kvlitet, podsistem z pretrivnje

2.6. Elementi e-Lerning-E-Lerning sistem sstoji se od tri osnovn element:LMS (Lerning Mngement System)LMS je komplet stndrdizovnih komponenti z uenje, dizjnirnih tko d poveu uenje s postojeim informtikim sistemom unutr orgnizcije ili putem web portl z uenje. Svrh mu je d u krtkom vremenskom roku prui centrlizovno okruenje uenj putem runr koje ne zvisi od geogrfskog premetnj klijent, njihovog predznnj, ulog u orgnizcijm.Softver koji ini osnovu LMS- uprvlj svim elementim nstve i evidentir sve prmetre potrebne z prenje proces. N temelju tih prmetr mogue je u svkom trenutku prtiti npredk pojedinog klijent ili grupe, te n krju edukcijskog proces pouzdno mjeriti i nlizirti uink.Klijent sistemu pristup s svog runr i ukljuuje se u proces nstve u vrijeme kd to njemu njvie odgovr. Prem progrmu nstve bir modul z uenje i pristup nstvi (lekciji). Proces je kontrolisn i pren od strne LMS-. Evidentir se vrijeme pristup modulu, uspjenost nstvnih kork, provedeno vrijeme, zvrni rezultti. Podci se uvju u bzi podtk i dostupni su z nlizu i prezentciju rzliitim korisnicim (voditelj projekt, mentor nstve, mngement...). Sistem prti sve polznike unutr predvienog vremen, omoguv komunikciju po sistemim: one to one, one to ll, ll to ll, pru uvid u podtke prethodnih nstv i iskustv polznik iz drugih skupin.U svijetu rpidno rste broj LMS rjeenj koji se po kvlitetu i mogunostim zntno rzlikuju.Vein virtuelnih studijskih progrm koristi e-Lerning pltforme (Lerning Mngement Sistem - LMS) d uprvlj kursevim i d se obezbijedi uenje sdrj. Meu njim su Blckbord, WebCT, OLT, WiZiQ, Moodle, JoomlLMS, Tutor, ShrePointLMS, Tdros i mnogi drugi.[footnoteRef:8] [8: Yue. S., Noki. M., Hiroki. M., Toru, I., & Yunchun S., Open Smrt Clssroom: Extensible nd Sclble Lerning System in Smrt Spce Using Web Service Technology, 2009.]

Sdrj (Content)Sdrj je kljuni dio proces uenj. Rzliiti modeli e-Lerning- pruju multimedijlno iskustvo uenj sluei se slikom, zvukom (glsom) i nimcijom.Moduli z uenje nisu sttiki ve su inteligentno voeni uditivno i vizuelno s primjenom interktivne povrtne veze koj polznik vodi prem cilju po sistemu simulirne stvrne situcije. Greke polznik odmh se signlizirju i koriste se ko sredstvo neposrednog uenj. Polznik do cilj moe doi smo ko je sve korke isprvno nprvio. Svkom modulu se pristup onoliko put koliko je potrebno d konn rezultt bude zdovoljvjui.[footnoteRef:9] [9: Wgner, N.. Hssnein, K.. & Hed. M., Who is responsible for E-Leming Success in Higher Eduction? Stkeholders' nlysis, Eductionl Technology & Society, 2008.]

Srdnj (Collbortion)Komunikcij unutr sistem je viedimenzionln. Primrni cilj komunikcije jeste srdnj (collbortion) polznik i mentor nstve, i polznik meusobno. Kko su ove dvije metode usmjerene k istom cilju, postie se skld proces komunikcije. Srdnj omoguuje ndzor sistem i pospjeuje uenje, jer udljene stnice z uenje (runr i polznik) povezuje u zjednicu okupljenu s istim ciljem. N tj nin rezultt i pojedinc su bolji jer postoji benchmrk koji stimulie/motivie polznike d postignu vei individulni uspjeh. Rzmjen iskustv i svjet je od neprocjenjive vnosti. lti srdnje su e-mil, forum (pitnj/odgovori/komentri), cht (direktn diskusij), white bord (sredstvo virtuelne uionice).2.7. Pregled postojeih obrzovnih pltformi2.7.1. WiZiQWiZiQ je online pltform z uenje n dljinu, koj obezbjeuje bespltnu virtuelnu uionicu, okruenje z nstvnike z online interkciju i poduvnje uenik u relnom vremenu. Nstvnici tkoe mogu grditi profil, uprvljti rsporedom dostupnosti sdrj i odrvti sdrj biblioteke, slnjem PowerPoint prezentcij i PDF dtotek.2.7.2. MoodleMoodle (Modulr Object-Oriented Dynmic Lerning Environment) je jedn od njpopulrnijih i njkoritenijih sistem otvorenog kod (open source) z uprvljnje online uenjem (Lerning Mngment System - LMS). To je mren plikcij koj se instlir n serveru, pristup joj se s bilo kog umreenog runr putem web it.Prem podcim od Jnur 2010, Moodle je imo bzu korisnik od 45,721 registrovnih i verifikovnih sjtov, i koristi g 32 milion korisnik u 3 milion predmet.2.7.3. TutorTutor je open source pltform rzvijen z podrku sistemim z obrzovnje. Zsnovn je n Web-u i omoguv uprvljnje sdrjem nmijenjenim obrzovnju. Prilikom kreirnj ovog rjeenj njegovi tvorci su imli n umu potrebu d njihov proizvod bude korisnicim veom lk z upotrebu. dministrtorim omoguv lku instlciju, progrmerim koji ele d dodju nove funkcionlnosti omoguv jednostvnu integrciju, krjnjim korisnicim, profesorim i studentim pru jednostvn interfejs z postvljnje sdrj, njegovu distribuciju i rzmjenu, i uenje u veom prilgodljivom, dinminom okruenju. Ko i vein proizvod ove nmjene i Tutor podrv glvne stndrde ove oblsti.Proizvod je solidno dokumentovn od strne ljudi koji su g rzvili. Tkoe postoji mogunost d korisnici svoje iskustvo podijele s drugim lnovim ostvljjui komentre n forumu sjt. Tutor omoguv korisnicim d rzmjenjuju poruke preko internog emil nlog, to poboljv komunikciju izmeu prticipnt u procesu uenj.[footnoteRef:10] [10: Wgner, N.. Hssnein, K.. & Hed. M., Who is responsible for E-Leming Success in Higher Eduction? Stkeholders' nlysis, Eductionl Technology & Society, 2008.]

2.7.4. BlckbordBlckbord z rzliku od prethodno predstvljenog lt nije open source rjeenje. D bi se dodl nov funkcionlnost mogu se koristiti Blckbord Building Blocks. Instlirn je u preko 2 hiljde kdemskih ustnov. kcent je stvljen n tri kljune oblsti ove pltforme koje obuhvtju mnotvo lt koji olkvju uprvljnje sdrjem i koritenje istog.Te oblsti predstvljju: Uprvljnje sdrjem kursev, komunikciju i ocjenjivnje.Blckbord je veom dobro rjeenje, korisniki interfejs je veom dopdljiv, li sm injenic d nije bespltn esto opredjeljuje potencijlne kupce n neku drugu, bespltnu pltformu. U rzvoju su ispotovni stndrdi IMS, SIF (Schools Interoperbility Frmework), SCORM, i NLN (The Ntionl Lerning Network).2.8. Tehnolgije u e-Lerning-uVeliki tehnoloki npredk dovodi 90-ih godin XX vijek do prvljenj novih lt z podrku uenju, ko to su LMS (Lerning Mngement System) centrlizovni sistemi z uprvljnje uenjem koji omoguvju prenje individulnog npretk uenik u uenju n dljinu (npr. Moodle) ili odvijnje video konferencij koje su prije sveg pomogle rzmjenu nunih znnj i pomo u obrzovnju nunih kdrov. Ovj tehnoloki npredk inicir i velike projekte z prvljenje kvlitetnih obrzovnih mterijl slobodno dostupnih svim u svijetu (npr. MIT Open Coursewre). Ovi lti i projekti omoguvju obrzovnje n dljinu, li bez ktivnog ue uenik - primjer je jednostrno dostvljnje obrzovnih mterijl elektronskom potom.[footnoteRef:11] [11: Wgner, N.. Hssnein, K.. & Hed. M., Who is responsible for E-Leming Success in Higher Eduction? Stkeholders' nlysis, Eductionl Technology & Society, 2008.]

Kd se govori o ltim z elektronsko uenje, ond se u kontekstu primjene, misli uprvo n lte informciono-komunikcionih tehnologij z obogivnje nstve i proirivnje znnj.Njprimitivniji od ovih lt, koji se uprkos svemu jo uvijek koristi u elektronskom uenju, je elektronsk pot (e-mil). E-mil nstvnik koristi kd eli d dostvi multimedijlne lekcije ueniku (ili cijeloj grupi) bez mbicije d prti kko su uenici prouvli ove mterijle. U irem kontekstu, e-mil je jo uvijek medijum z dostvu dnevnih, nedjeljnih ili mjesenih lekcij ili bilten u projektim z msovno obrzovnje (npr. prijvom n sjtu BBC-j moe se dobijti jedn lekcij dnevno i zpoeti uenje engleskog jezik).lti z etovnje (cht) nikd nisu dobili veliku primjenu u obrzovnju, li je njihovo usvrvnje dovelo d pojve lt koji dvosmjerno prenose zvuk i video (Skype, Windows Messenger) koji se koriste ko bespltni i svim dostupni lti z video konferencije 1:1, tmo gdje ne postoje mogunosti z instlirnje specijlizovnih server z video-konferencije. Ovi lti su i dobr dopun z individulizovnu nstvu n dljinu. Specijlizovni lti z video konferenciju omoguvju rvnoprvno uee vie strn s rzliitih geogrfskih lokcij, s punim video prenosom slike ekrn ili slike iz uionice n vie lokcij n istoj sesiji.LMS sistemi su sloene ltke koje omoguuju kontrolisnu distribuciju multimedijlnih lekcij i testov, k svim ili smo odbrnim uenicim upisnim n kurs obrzovnj n dljinu, prenje prouvnj lekcije ili postignu n testovim, te njihovu biljeku u bzu uenikih postignu. Prevzilenje ogrnienj iskljuivo dvosmjerne komunikcije izmeu nstvnik i uenik (nstvnik lje obrzovne mterijle i objnjenje z njihovo prouvnje, uenik nstvniku lje svoje rdove i urene zdtke i testove) i proirenje LMS- z grupno uenje dobijeno je dodvnjem forum. Pojv Vikipedije je njuticjnij z prvljenje i iroku distribuciju obrzovnih sdrj (ne moe se preskoiti d se ne pomene ni YouTube - video sdrji i Flickr - fotogrfije). Vikipedij je njvei i njbolji primjer grupno izrenih obrzovnih sdrj, koji su u stlnoj ndogrdnji i svim su dostupni z pregled i dopunu. lt kojim se prvi Vikipedij - viki, dostupn je z obrzovnu primjenu i u mnjim grupm, i n teme koje su ue od svjetske enciklopedije. Tipin upotreb viki-j u obrzovnju je izrd grupnog projekt uenik n temu koju nstvnik izbere u srdnji s uenicim. N viki td uenici unose svoj rzmiljnj i injenice otkrivene u toku projekt, u mrenoj kolborciji ndogruju jedni drugim sznnj, postvljju nov pitnj i odgovrju n njih. Ko i svki projekt s uenicim, wiki projekt treb d bude ogrnien temom i unprijed odreenim vremenom trjnj projekt, nstvnik treb d prti i mentorir viki svojim prilozim i pitnjim.[footnoteRef:12] [12: Wgner, N.. Hssnein, K.. & Hed. M., Who is responsible for E-Leming Success in Higher Eduction? Stkeholders' nlysis, Eductionl Technology & Society, 2008.]

S druge strne, lti koji omoguuju blog-ovnje mogu se koristiti z projekte grupnog uenj jer dozvoljvju oformljvnje ktegorij (tem) i ktegorizciju blog prilog, prikzivnje blog prilog u redoslijedu po ktegoriji ne hronoloki, otvrnje blog- z tno odreenu grupu uenik. Dkle, u smislu lt rzlik izmeu blog- i viki-j se sve vie gubi, li kd kemo blog i dlje pre sveg mislimo n mreni medijum z izrvnje linih stvov.Podcst je noviji nin z distribuciju udio i video sdrj - prijvljivnjem (pretpltom) n odreenu temu, p se prijvom n odreeni podcst utomtski dobijju novi prilozi u tno odreenom rzmku (dnevno, nedeljno, meseno...). Slino je se s pretpltom n RSS feed-ove, kojim se utomtski dobijju tekstulne ili foto informcije n eljenu temu.

3. ZKLJUKKo to smo ve prethodno i nveli, u posljednje vrijeme u dnevnoj tmpi, sopisim i strunim knjigm sve ee se moe sresti rije s prefiksom e, ko to su e-mil, e-Bnking, e-Commerce, e-Lerning i slino. Zjedniko im je d su to runrski servisi koji omoguvju izvrvnje usko specijlizovnih poslov.Od smog poetk, ovj rd pokuv d uke i predstvi uticj koji su novi mediji, uz njnovije informcione tehnologije, proizveli n obrzovnje i njegovu trnsformciju unutr svremenog kontekst informcionog drutv i globlne ekonomije bzirne n intenzivom znnju. Glvni igr u tom procesu trnsformcije je nesporno kompjuter i n kompjuteru zsnovne tehnologije, pri emu se nmee ko jedno od njvitlnijih obrzovnih sredstv ili niz sredstv.Znjnu ulogu u e-Lerning-u sve vie imju i virtueln okruenj, te su nek od njih opisn u ovom rdu. E-Lerning se koristi i z uenje n dljinu kroz mreu intrnet, i moe se smtrti komponentom fleksibilnog uenj. Kd se uenje odvij ekskluzivno preko mree, td se nziv online uenje. Kd se uenje distribuir mobilnim urejim ko to su mobilni telefoni, prenosni i depni runri, td se uenje nziv m-lerning.Shodno tome, linij rgumentcije u ovom rdu odnosi se n njvnije dobiti od uenj putem novih tehnologij i multimedijlnih sistem z uenje, uz nglvnje ideje o funkcionlnoj efektivnosti i semntikoj punoi viestrukih medijskih knl i sredstv, od kojih svki posjeduje svoj specifini izrz i znenje.

4. LITERTUR

1) nderson, T. & Ellouini F., Theory nd Prctice of Online Lerning, thbsc University, 2009.2) Popovi. N. & Numovi. M., Relizcij elektronskog kurs iz uprvljkih sistem u Moole okruenju, 2009.3) Punik. M., iunk, B. & Heriko. M. 2010. Investigtion of Virtul Lerning Environment in The Context of Web 2.0. Second Interntionl Conference on Mobile. Hybrid, nd On-Line Lerning, 2010.4) Wgner, N.. Hssnein, K.. & Hed. M., Who is responsible for E-Leming Success in Higher Eduction? Stkeholders' nlysis, Eductionl Technology & Society, 2008.

16