DUURZAAM BOSBEHEER IN DE TROPEN

1. Oorzaken van ontbossing

1.1. Landbouw en veeteelt (groot- en kleinschalig) . . . . . . . . . . . . . . . . 2

1.1.1. Kleinschalig: zwerflandbouw/-veelteelt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

1.1.2. Grootschalig: permanente landbouw/veeteelt . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

1.2. Houtkap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

1.3. Extractieve industrieën . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

1.4. Aanleg van wegen/ infrastructuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

1.5. Onderliggende oorzaken van ontbossing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

2. Duurzaam bosbeheer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

2.1. Het concept duurzaamheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

2.2. Criteria en indicatoren van duurzaam bosbeheer . . . . . . . . . . . . . . 9

2.2.1. Ecologisch verantwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

2.2.2. Sociaal verantwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

2.2.3. Economisch verantwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

2.3. Kritiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

3. Illegale houtkap en corruptie in de houtsector . . . . . . . . . . . . 12

3.1. Illegale praktijken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

3.2. Corruptie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

3.3. Gevolgen van illegale houtkap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Bronvermelding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

2

1. Oorzaken van ontbossing

Om te beginnen zijn een aantal moeilijkheden wanneer we het hebben over ontbossing, waardoor de

schattingen ver uiteen lopen:

- Grenzen van bossen zijn dikwijls gradueel, niet scherp afgebakend

- Ook de definitie van bos is diffuus en voor interpretatie vatbaar

- Info komt vaak van lokale autoriteiten, vanwege weinig getrainde veldwerkers

- Kaarten zijn dikwijls inaccuraat of info is gebaseerd op extrapolaties

- Er spelen vaak politieke motieven mee om het probleem te over- of onderschatten

- Wat betekent ‘ontbossing’ juist? Een sleepweg, enkele bomen kappen, kaalkap?

- Is omzetting van primair woud naar plantagebos ontbossing of niet?

Volgens BOS+ valt dit laatste punt zonder twijfel onder de noemer ontbossing, maar verschillende

studies hanteren verschillende definities, die niet altijd geëxpliciteerd worden.

Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste oorzaken van ontbossing.

1.1. Landbouw en veeteelt (groot- en kleinschalig)

1.1.1. Kleinschalige zwerflandbouw

Een belangrijke oorzaak van ontbossing is

zwerflandbouw: een kleinschalige vorm van landbouw

waarbij een stuk grond na één of enkele jaren

gecultiveerd te zijn, wordt verlaten om een nieuw stuk

grond te ontginnen. De grond ligt daarna zo lang braak

dat de natuurlijke begroeiing weer terug kan keren.

Dit kan op een duurzame manier gebeuren, bv de traditionele technieken van inheemse volkeren. Zij

maken een klein stuk bos vrij en branden het af (slash-and-burn) om er eenjarige (maniok) en

meerjarige (fruit, noten) gewassen te planten. Zolang de bevolkingsdruk laag is en de grond tijd

genoeg heeft om te regenereren, kan dit systeem duurzaam zijn en doorheen de generaties gebruikt

3

worden. Dit is een belangrijke reden waarom inheemse volkeren over het algemeen een groot

grondgebied nodig hebben.

Zwerflandbouw gebeurt echter veel vaker op een niet-duurzame manier: landloze boeren of niet-

inheemse kolonisten die niet veel ervaring hebben met landbouw doen aan ‘slash and burn’. Dit is

voor velen geen keuze, maar een kwestie van overleven. Zoals hierboven aangehaald is

zwerflandbouw niet noodzakelijk desastreus voor het bos, maar door de sterke bevolkingsgroei zijn

de ontboste oppervlaktes veel groter dan vroeger, evenals de mate van uitputting van de bodem. De

tussenliggende braakperiodes worden ook steeds korter. Een ander destructief model van

zwerflandbouw is het telen van illegale psychoactieve planten zoals coca (wanneer specifiek geteeld

voor cocaïne) of opium (voor heroïne). Gewoonlijk daalt de productiviteit van de grond dermate na

enkele jaren, waarna het land wordt gebruikt als graasweide voor vee en vervolgens achtergelaten

wordt.

Deze niet-duurzame zwerflandbouw gebeurt doorgaans door kleine boeren, door mensen in een

benarde financiële situatie; zij spelen op die manier een aanzienlijke rol in ontbossing, maar zij zien

geen andere optie om te overleven.

1.1.2. Grootschalige landbouw , bosbouw en veeteelt

Grootschalige landbouw en veeteelt (vaak agro-

industrie) is een belangrijkere oorzaak van

ontbossing geworden dan zwerflandbouw. Grote

stukken bos worden omgezet in weide of

landbouwgrond door grote landbouwbedrijven

die voldoen aan de vraag van voedingsgiganten,

veevoederbedrijven of houtverwerkende

industrieën. Het gaat gewoonlijk om

monoculturen van plantage-gewassen als

sojabonen (voornamelijk voor veevoeder), koffie, cacao, palmolie, rijst, thee, bananen, ananas,

rubber, kokosnoot, hout (teak, den, eucalyptus…) e.a.

Ook hier zien we vaak dat de grond slechts enkele jaren productief is, waarna steeds meer

meststoffen moeten worden gebruikt. Deze meststoffen komen terecht in plaatselijke rivieren, waar

4

ze schade toebrengen aan het visbestand en het waterleven, en gezondheidsrisico´s met zich

meebrengen. Wanneer de bemesting niet meer efficiënt is, laat men het land achter, waarna

landbouwers er bijvoorbeeld Afrikaanse grassen aanplanten als graasweide voor vee. De grond kent

nu een marginale opbrengst en er kan slechts een beperkt aantal dieren op grazen.

Dergelijke grootschalige projecten, of het nu niet-duurzame landbouwbedrijven, dammen, mijnen of

oliepijpleidingen betreft, berokkenen vaak onomkeerbare schade aan waardevolle en vaak bedreigde

ecosystemen en brengen de verhuis van kwetsbare bevolkingsgroepen (inheemse volkeren, etnische

minderheden) met zich mee.

1.2. Houtkap

In theorie is houtkap in de Amazone strikt gereguleerd en enkel toegestaan in aangeduide gebieden.

In de praktijk is illegale houtkap zeer wijd verspreid. Vaak komt het niet tot vervolging van personen

of bedrijven die onwetmatig hout kappen. (Zie ook hieronder 3. Illegale houtkap en corruptie in de

houtsector)

Er bestaat een direct verband tussen de commerciële kap van tropisch hardhout en ontbossing, maar

er is nog een sterker indirect verband tussen commerciële houtkap en oprukkende landbouw (en dus

verdere ontbossing). De houtsector zorgt namelijk voor het aanleggen van een infrastructuur in

gebieden waar, al dan niet selectief, gekapt wordt. Dit maakt het indringen in deze gebieden en het

bedrijven van landbouw aantrekkelijker.

Houtkap brengt in de regel ook veel meer schade toe dan enkel de gevelde bomen: bij het vellen en

uitslepen worden andere bomen beschadigd, door de zware machines wordt de grond

gecompacteerd en verhoogt de kans op bodemerosie en sedimentatie van rivieren, daarnaast

vergroot de kans op bosbrand door het creëren van open plekken waar droog materiaal blijft liggen.

Duurzaam bosbeheer probeert een antwoord te voorzien op deze problemen (zie 2.2).

1.3. Extractieve industrieën

De impact die mijnbouw, aardoliewinning en gasexploitatie op mens en bos hebben is van velerlei

aard. Enerzijds is er de directe ecologische schade: ontbossing en massale afgravingen voor

mijnbouw; verontreiniging van bodem en waterwegen door olie, kwik, cyanide, zware metalen of

5

door zure drainage; vernietiging van habitats en

bedreiging voor de biodiversiteit; mijnsites verbruiken

enorme hoeveelheden water, dit kan op bepaalde

plaatsen leiden tot waterschaarste en verzilting van de

bodem.

Anderzijds zijn er ook zware socio-economische

gevolgen: zo komen in de omgeving van sites van

extractieve industrieën dikwijls gezondheidsproblemen

voor bij de lokale bevolking; komen er frequent

onteigeningen voor; resulteert dit in een lage graad van

lokale tewerkstelling, dikwijls tijdelijk en in gevaarlijke

omstandigheden; en vindt er een ongelijke verdeling van

de winsten plaats, waarbij in de regel het grootste deel

van het geld het land verlaat en slecht een miniem deel bij de lokale bevolking terechtkomt.

Weer zien we een zeer groot indirect effect op ontbossing door de aanleg van wegen en

infrastructuur.

1.4. Aanleg van wegen/infrastructuur Zoals aangetoond hierboven zijn de oorzaken van ontbossing complex en hangen ze vaak samen. De

aanleg van wegen en infrastructuur is hierbij cruciaal. Zowel houtkap, oliewinning, mijnbouw als

grootschalige landbouw of veeteelt gaat normaalgezien gepaard met de aanleg van infrastructuur die

de toegang tot het bos voor anderen vergemakkelijken en bijgevolg de ontbossing versnellen.

Ontbossing in de Braziliaanse Amazone, 2000 Ontbossing in de Braziliaanse Amazone, 2008

6

Ook de aanleg van (geasfalteerde) wegen tussen dorpsgemeenschappen in een bosrijk gebied heeft

hetzelfde effect. Gewoonlijk brengt de aanleg van zo’n weg echter voor de lokale bevolking heel wat

economische en sociale voordelen met zich mee: betere toegang tot een afzetmarkt voor lokale

producten, verbeterde toegang tot onderwijs en gezondheidszorg enzovoort. Het is belangrijk

hiervoor oog te hebben.

1.5. Onderliggende oorzaken van ontbossing Overheid en beleidsmaatregelen

● De manier waarop, op nationaal niveau, natuurlijke rijkdommen worden beheerd

● De striktheid waarmee wetten worden afgedwongen en overtredingen worden bestraft, en

bijgevolg ook de sterkte van de instellingen/departementen en de graad van corruptie

● De mate waarin een overheid de territoriale rechten van inheemse groepen respecteert

● De mate van empowerment en participatie van lokale gemeenschappen in beslissingen over bos

● De dominantie van de belangen van de industrie bij beslissingen die met bos te maken hebben

● Het privatiseren van staatsbos/gemeenschapsbos ten voordele van bedrijven of privépersonen

Handel en consumptie

● Overconsumptie in ontwikkelde landen: bos moet plaats ruimen voor grootschalige landbouw- of

veeteeltbedrijven, omdat de vraag van het Noorden naar goedkope producten zodanig groot is

● De mate waarin een economie afhangt van de extractie en export van natuurlijke rijkdommen

● De ongelijke machtsverhouding tussen grote transnationale bedrijven en overheden van

ontwikkelingslanden; met als gevolg een tekort aan regulering en sanctionering

● De dominantie van het handelsbeleid over andere beleidsdomeinen

● Een ver doorgedreven idee van een ‘vrije markt’ zoals gepropageerd door GATT en de

Wereldhandelsorganisatie (waardoor een ontwikkelingsland dat handel beperkt op basis van

ecologische motieven bestraft kan worden omwille van niet-tarifaire handelsbelemmeringen)

Internationale economische relaties

● Een ontwikkelingsmodel dat economische groei boven en ten koste van milieubehoud en sociale

rechtvaardigheid stelt

● Ontwikkelingslanden die gebukt gaan onder buitenlandse schuld en afhankelijk worden van

export en/of buitenlandse hulp

7

● Internationale financiële instellingen die ontwikkelingslanden aanmoedigen om hun export te

blijven verhogen en die economische stimuli verschaffen om wegen en infrastructuur aan te leggen,

wat dan weer transnationale bedrijven ten goede komt.

● Het opleggen van de zogenaamde ‘Washington Consensus’ aan ontwikkelingslanden door het IMF

en de Wereldbank als voorwaarde voor een lening: besparen, privatiseren, liberaliseren, dereguleren

● Armoede: is dikwijls een gevolg van nationaal of internationaal beleid. Zorgt ervoor dat boeren in

een bestaanseconomie terechtkomen. Bv: de beste landbouwgrond is in de handen van enkelen

waardoor landloze boeren het bos intrekken, dikwijls daartoe gestimuleerd door de overheid.

● De groeiende bevolkingsdruk wordt ook gezien als een onderliggende oorzaak van ontbossing

● Een onderwaardering van de vele functies van bos: naast de verschillende ecosysteemdiensten

specifiek de culturele en religieuze betekenis van bos

Deze verschillende factoren hangen veelal samen met elkaar en vertonen vele interacties: dit is

kenmerkend voor het complexe kluwen dat globalisering is.

8

2. Duurzaam bosbeheer

2.1. Het concept duurzaamheid Volgens de definitie van de VN-commissie Brundtland uit 1987 is duurzame ontwikkeling een

ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige

generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen.

Duurzaamheid heeft dus te

maken met een

verantwoordelijkheid op lange

termijn, en kent een ecologische,

een sociale en een economische

dimensie. Tevens impliceert het

dat men rekening houdt met

gevolgen hier en in het Zuiden,

zoals het schema illustreert.

Een tweede voorstelling van het concept

duurzaamheid die soms gebruikt wordt legt de

nadruk op het feit dat het economische aspect

geen voorrang heeft op het sociale of het

ecologische en zelfs niet even belangrijk is, maar

dat het alleen maar kan bestaan in de context

van mens en milieu.

Ecologische verantwoordelijkheid en sociale

rechtvaardigheid als noodzakelijke voorwaarden

voor economische haalbaarheid.

9

2.2. Criteria en indicatoren van duurzaam bosbeheer

2.2.1. Ecologisch verantwoord

Ecologisch verantwoord bosbeheer moet ervoor zorgen dat het bestaand ecosysteem, de aanwezige

biodiversiteit (fauna en flora) en de ecologische functies (zoals waterhuishouding, nutriëntencycli,

koolstof-opslag …) minstens behouden blijft, en waar nodig zelfs verbeterd. Praktisch wil dit zeggen

dat het bosbeheer optimaal rekening houdt met al deze aspecten. Van cruciaal belang hierbij is dat

men via een grondige inventarisatie een goed beeld heeft van de ecologische aspecten om zo tot een

aangepaste beheersplanning te komen. Even belangrijk uiteraard is het nauwgezet opvolgen van het

bosbeheer in de praktijk.

Enkele voorbeelden op het vlak van ecologisch verantwoord bosbeheer:

Het bosbeheer dient ervoor te zorgen dat de aanwezige dier- en plantensoorten behouden

blijven. Voor gevoelige, kwetsbare en zeker bedreigde soorten betekent dit concrete

aanpassingen in het bosbeheer. Bepaalde zones van het bos moeten bijvoorbeeld als

reservaat afgebakend worden, of de bosexploitatie moet afgestemd worden (in tijd of locatie)

in functie van aanwezige populaties of broedzones.

Kwetsbare ecosystemen en specifieke biotopen, zoals moerassen en vengebieden moeten

gevrijwaard worden. Ook mag er geen houtkap plaatsvinden in een zone rond waterlopen of

waterpartijen, omdat houtkap hier vlug tot problemen kan leiden (erosie, …) of omdat deze

zones vaak een verhoogde biodiversiteit kennen.

Bij het kappen van bomen dient dit te gebeuren op voorzichtige wijze, bijvoorbeeld door

lianen die de te kappen boom met andere bomen verbindt door te snijden, zodat de vallende

10

boom geen andere bomen meesleurt in zijn val. Ook dient men de boom zo te laten vallen

zodat hij zo min mogelijk schade toebrengt aan andere bomen. Waar nodig, bij kwetsbare

bodems bijvoorbeeld, moet men de gevelde bomen ook op aangepaste wijze uit het bos

slepen (bv mankracht, paardenkracht, kabelsystemen, … in plaats van met zware machines).

De bosbeheerder moet maatregelen nemen om ongecontroleerde jacht tegen te gaan. In

tropische bossen betekent dit onder andere het uitvoeren van controles waar nodig, of het

blokkeren van de toegang op grotere wegen tot het (permanent) afsluiten van

exploitatiewegen (eens de houtkap in die zone voorbij is).

Het gebruik van chemische producten wordt best vermeden, en enkel toegestaan in

uitzonderlijke omstandigheden of wanneer er geen alternatieven zijn. Wanneer er toch

dergelijke producten gebruikt worden, dient dit te gebeuren op doordachte en voorzichtige

manier, waarbij men blijvend moet streven naar alternatieve oplossingen.

Het bosbeheer maakt bij voorkeur gebruik van natuurlijke verjonging. Indien aanplantingen

toch noodzakelijk zijn, dan kiest men best voor streekeigen boomsoorten.

2.2.2. Sociaal verantwoord

Op een sociaal verantwoorde manier aan bosbeheer doen, betekent in essentie dat men alle sociale

bosfuncties respecteert en in stand houdt.

Maar welke sociale functies heeft een bos nu

precies? Praktisch gesteld, kan men deze

opdelen in twee groepen. Een eerste groep

heeft te maken met de mensen die in of rond

het bos wonen, en die dus geaffecteerd worden

door de activiteiten van het bosbeheer. Een

tweede groep heeft dan weer te maken met de

mensen die betrokken zijn bij het uitvoeren van

het bosbeheer.

Hieronder vind je enkele voorbeelden van wat sociaal verantwoord bosbeheer in de praktijk wil

zeggen.

De rechten van inheemse volken worden gerespecteerd en vastgelegd, en het bosbeheer

gebeurt na consultatie en in overleg met hen. Vanzelfsprekend moet het bosbeheer deze

11

rechten – ook wanneer deze niet wettelijk vastgelegd zijn – optimaal respecteren.

De baten die het bosbeheer met zich meebrengt moeten ook deels ten gunste komen aan de

lokale samenleving, bijvoorbeeld op vlak van bepaalde voorzieningen (scholen,

gezondheidszorg, basisinfrastructuur …), bosopbrengsten (brandhout, werkhout,

bosvruchten …) en lokale tewerkstelling.

Het bosbeheer biedt kansen voor de lokale bevolking rond tewerkstelling en lokale

ontwikkeling.

Bosarbeiders genieten goede arbeidsomstandigheden voor wat betreft werktijden, loon,

veiligheid en training

2.2.3. Economisch verantwoord

Economisch verantwoord bosbeheer is eveneens noodzakelijk in het kader van duurzaam bosbeheer.

Hoe men het ook draait of keert, moet het bosbeheer

immers voldoend rendabel zijn om ook op lange termijn

het bosbeheer – met alle ecologische en sociale vereisten

in acht genomen – te garanderen. Dit betekent in de

eerste plaats dat men een heel goed beeld moeten

hebben van de huidige samenstelling van het bos

(grondige inventarisatie) en welke bosproducten hieruit

kunnen voortkomen op korte en lange termijn. In vele

gevallen betekent dit ook dat men op een meer diverse

manier moet omspringen met wat het bos kan bieden.

Een gezond financieel beheer is ook noodzakelijk, waarbij

men een goede inschatting moet maken van de mogelijke

opbrengsten van het bosbeheer, maar ook op vlak van de

werkingskosten (uitvoeren bosbeheer en tewerkstelling).

Enkele voorbeelden op het vlak van economisch verantwoord bosbeheer:

Bij economisch verantwoord bosbeheer gaat men doordacht gebruik maken van de

producten die het bosbeheer kan opleveren. Dit vereist een grondige inventarisatie en een

duidelijke beheersplanning op langere termijn.

12

Daar waar nodig, moet een divers(er) gebruik van het bos ook aangemoedigd worden. Zo kan

het goed zijn voor het bos om – in plaats van zich te richten op een beperkt aantal

boomsoorten – zich te richten op meerdere boomsoorten (en zo een meer gespreid gebruik

te hebben van wat het bos kan groeien). Ook niet-houtachtige bosproducten of bepaalde

ecosysteemdiensten kunnen mogelijk op een direct financiële manier bijdragen aan de

opbrengsten van het bosbeheer.

Economisch verantwoord bosbeheer maakt gebruik van een gezonde bedrijfsvoering en

bijhorende planning, waaronder ook op vlak van tewerkstelling. Het beheer is gericht op

continuïteit op lange termijn.

2.3. Kritiek Een studie van Shearman e.a. stelt dat het kappen van tropisch hout sterk begint te lijken op het

ontginnen van een niet-hernieuwbare grondstof. Hun redenen hiervoor zijn drievoudig: de standaard

bedrijfstijd van 30 tot 40 jaar is te kort om het houtvolume te laten regenereren; tropische bosbouw

werkt als een aanzienlijke katalysator van ontbossing; en het merendeel van de houtkap gebeurt door

multinationale bedrijven met weinig interesse in duurzaamheid op lange termijn. De auteurs

observeren dat de productie van tropisch hout een zogenaamde ‘hubbertpiek’ vertoont en stellen

voor om in navolging van ‘peak oil’ te spreken van ‘peak timber’. Ze concluderen dat een duurzaam

bosbeheer in de tropen zeer moeilijk in de praktijk te brengen is.

Duurzaam bosbeheer, in het Engels: sustainable management of forests, is door de industrie in de

praktijk omgezet, en men heeft er de verwarrende naam Sustainable Forest Management (SFM) aan

gegeven. Een andere term die vaak gebruikt wordt om aan te geven dat er industrieel gekapt wordt,

maar dat men rekening probeert te houden met de impact op het milieu, is Reduced Impact Logging

(RIL).

Zowel Friends of the Earth als Greenpeace wijzen erop dat Sustainable Forest Management en

Reduced Impact Logging door de industriële houtsector zeer kwalijke milieugevolgen heeft en vaak

gebruikt wordt als excuus voor business as usual (een praktijk die greenwashing wordt genoemd).

Hun voornaamste kritieken zijn de volgende:

- De term ‘SFM’ is slecht gedefiniëerd en er bestaan geen internationale normen rond

13

- SFM brengt in de praktijk aanzienlijke schade toe aan het bos: compactie van de grond,

verhoogd risico op bosbrand, beschadiging van 10-70% van de omstaande bomen, etc.

- SFM en RIL gebeurt vaak in primair woud. Deze gebieden zijn zo rijk aan biodiversiteit en zo

belangrijk voor koolstofopslag dat ze onaangeraakt moeten blijven.

- Een indirect gevolg van SFM is een verhoogd risico op verdere ontbossing

- Bij een volledige levenscyclusanalyse van het kappen, aanleggen van (sleep)wegen, transport,

verwerken en afval blijkt dat er geen netto koolstofopslag plaatsvindt in de houtproducten.

- Verschillende studies die aantonen dat SFM/RIL zorgt voor een koolstofwinst vergeleken met

conventionele selectieve kap, brengen voorgaande argumenten niet in rekening

Daaruit besluiten zij dat

- SFM op industriële schaal niet kan bijdragen aan het verminderen van CO2-uitstoot, en

bijgevolg niet in REDD thuishoort

- SFM enkel zinvol kan zijn in gemeenschapsbosbeheer bij lokale/inheemse groepen met

minimale impact op het milieu (bv door geen zware machinerie te gebruiken) of in

combinatie met het herstel van secundaire bossen

- In dat laatste geval moeten FSC Principes & Criteria als een minimum gehanteerd worden

14

3. Illegale houtkap en corruptie in de houtsector

Illegale houtkap betreft het kappen, vervoeren, kopen of verkopen van hout in strijd met de wet.

Vaak, maar niet altijd, gaat dit gepaard met corruptie.

3.1. Illegale praktijken

Er zijn grosso modo drie categorieën van illegale activiteiten te onderscheiden: 1. illegale houtkap in

al zijn vormen, 2. houtsmokkel: het vervoeren van al niet legaal gekapt hout zonder de juiste toelating

of door controle te ontduiken en 3. praktijken die gericht zijn op het ontwijken van belastingen of

andere heffingen.

Voorbeelden van illegale praktijken in de houtsector:

Illegale houtkap

- Het kappen van houtsoorten die beschermd zijn bij wet

- Kappen buiten de grenzen van de concessie

- Kappen in beschermde gebieden zoals natuurreservaten

- Kappen in verboden zones zoals steile hellingen of rivieroevers

- Kappen van bovenmaatse of ondermaatse bomen

- Meer hout in een gebied kappen dan is toegestaan

- Kappen zonder toestemming

- Hout aankopen van lokale aanbieders dat op een van bovenstaande manieren gekapt is

- Concessies op een illegale manier verkrijgen

Houtsmokkel

- Het ex-/importeren van houtsoorten die verboden zijn bij (inter)nationale wet, bv CITES

- Ongeoorloofd vervoeren van hout over lands- of districtsgrenzen

- Illegaal gekapt hout van het bos naar de markt vervoeren

- Een groter volume houtproducten exporteren dan de vastgelegde exporthoeveelheid

Ontwijking van belastingen en heffingen

- Verklaren bosproducten te verkopen aan prijzen onder de marktprijs om de aangegeven

winsten en belastingen daarop te verlagen

15

- Verklaren bosproducten aan te kopen aan prijzen boven de marktprijs om de aangegeven

winsten en belastingen daarop te verlagen

- Illegale manipulatie van geldstromen (via constructies met dochterbedrijven e.d.)

- Onder-rapportering van maat, hoeveelheid en waarde van het hout en misclassificatie van

soort

- Niet betalen van belastingen, heffingen, uitvoerrechten, boetes en andere kosten

Deze praktijken zijn zeer weid verspreid in de

houtsector, maar zijn van nature moeilijk

kwantificeerbaar. Daarnaast verschillen de

cijfers erg van land tot land. Schattingen van

illegale houtkap in tropische landen variëren

van 20 tot 70%. De laatste jaren is er wel een

lichte daling merkbaar.

Bovendien is de boswethandhaving in de meeste landen zeer inefficiënt. Zo toonde een vierjarige

studie (geciteerd in een rapport van de Wereldbank) aan dat de kans dat in Brazilië, de Filippijnen,

Mexico of Indonesië een geval van illegale houtkap wordt bestraft minder dan 0,08 procent bedraagt.

Hier zijn verschillende oorzaken voor te vinden: een gebrek aan coördinatie tussen de relevante

actoren, concurrerende prioriteiten, beperkte middelen, een gebrek aan capaciteit of al dan niet

moedwillige nalatigheid. De hoofdoorzaak waardoor misdrijven vaak onbestraft blijven is echter

corruptie.

3.2. Corruptie

Wanneer we spreken over corruptie binnen de houtsector, dan gaat het om bedrijven of

privépersonen die een politieke partij steunen of een politicus, ambtenaar of legerofficier omkopen

om

- een kapconcessie te verkrijgen

- een bestaande concessie uit te breiden

- een vergunning te bekomen om een houtverwerkend bedrijf op te starten

- vervolging voor overtredingen of het betalen van boetes te vermijden

- voordelige concessie-/investeringsvoorwaarden te bekomen

16

- documentatie te vervalsen (over soort, diameter, volume, import-export…)

- illegale houtkap of illegaal vervoer van hout toe te staan

- …

Volgens een recente studie van de Wereldbank fungeren criminele organisaties als tussenpersoon die

zeer goed georganiseerd zijn, politieke connecties hebben en over heel wat middelen beschikken om

het vuile werk op te knappen voor bedrijven die hun diensten nodig hebben.

3.3. Gevolgen van illegale houtkap Op ecologisch vlak

Illegale houtkap wordt geassocieerd met een verlies van biodiversiteit, erosie met als gevolg

waterverontreiniging, een groter risico op bosbranden, overstromingen en landverschuivingen. Een

afname van het bladerdek gaat op lokaal niveau gepaard met een vermindering van regenval. Vaak

betekent het een vernietiging van habitat van dieren die in het bos leven (een bekend voorbeeld is de

orang-oetan in Borneo en Sumatra). Selectieve illegale kap van waardevolle bomen in de tropen is

dikwijls de eerste stap in de verdere vernietiging van het bos (zie 1.2.).

Op sociaal vlak

Illegale houtkap vormt een bedreiging voor de ongeveer 1 miljoen mensen die afhankelijk zijn van het

bos. Tegenstanders krijgen vaak te maken met intimidatie of geweldpleging vanwege criminele

organisaties actief in deze sector. Het kan gewapende conflicten creëren of verergeren.

Illegale houtkap wakkert corruptie aan, het komt transparantie niet ten goede, het impliceert een

falen van het rechtssysteem en zorgt ervoor dat de bevolking (nog) minder vertrouwen heeft in

instituties.

Daarnaast zorgt het ervoor dat overheden geld mislopen dat ze zouden kunnen investeren in

noodlijdende sectoren als gezondheidszorg of onderwijs. Zo zijn in Indonesië de geschatte jaarlijkse

verliezen ten gevolge van illegale houtkap en corruptie in de bosbouwsector groter dan het nationale

budget voor gezondheidszorg. Met deze inkomsten zou naar schatting basisgezondheidszorg kunnen

verleend worden aan 100.000 arme Indonesiërs.

Op economisch vlak

De zwarte economie van illegale houtkap zorgt ervoor dat overheden, die dikwijls al krap bij kas

zitten, miljarden dollars aan inkomsten mislopen. De kunstmatig lage prijs van illegaal hout (door het

17

ontwijken van belastingen en heffingen) betekent ook oneerlijke concurrentie tegenover de legitieme

bedrijven in de markt. Daarnaast zou het de wereldhandelsprijs van hout met 16 percent doen dalen.

Op deze manier ontstaat er een onderschatting van de werkelijke prijs van hout en houtproducten.

18

Bronnen

1, 1.1.1 Tropical Forest Ecology, Montagnini & Jordan, 2005

1.1.2 http://rainforests.mongabay.com/0811.htm

1.2 http://library.wur.nl/WebQuery/wda/abstract/941238

http://ger.nl/blog/2012/03/28/stervende-orang-oetan-maakt-ontbossing-concreet/

1.5 Underlying Causes of Deforestation, World Rainforest Movement, 1999

2.1 http://en.wikipedia.org/wiki/Sustainability

2.2, 2.3 Are we approaching peak timber in the tropics?, Shearman e.a., 2012

2.3 Why logging will not save the climate, Greenpeace, 2009

Community-based forest governance, Friends of the Earth, 2008

3.1, 3.2 Corrupt and illegal activities in the forest sector, World Bank, 1999

3.1 Justice for forests: Improving Criminal Justice Efforts to Combat Illegal Logging,

World Bank, 2009

3.1, 3.3 Illegal logging and related trade, Chatham House, 2010

3.3 Human rights consequences of illegal logging in Indonesia, Human Rights Watch, 2009