Ekonomski fakultet Ni

SEMINARSKI RAD

TEMA : Drutveni proizvod pojam, merenje i koncepcije obrauna

Student : Mentor :

Poti Igor Marija Duni

Broj indexa : 42178

Ni, septembar 2011.

S A D R A J2UVOD

1.Drutveni proizvod32.Tri pristupa merenju drutvenog proizvoda43.Bruto drutveni proizvod53.1.Struktura bruto drutvenog proizvoda64. Bruto nacionalni proizvod75. Od bruto nacionalnog proizvoda do raspoloivog dohotka86.Alternativne koncepcije obrauna drutvenog proizvoda:97. Realni i nominalni bruto drutveni proizvod11Zakljuak13Literatura14

UVOD

Da bi se izmerio rezultat poslovanja odreenog preduzea porede se njegovi prihodi i rashodi odnosno njihova razlika - dobit ili gubitak. Ako je preduzee ostvarilo dobit onda moemo tvrditi da je rezultat njegovog poslovanja manje ili vie dobar, zavisno od visine dobiti i zavisno od ostalih pokazatelja uspenosti poslovanja (likvidnost i solventnost preduzea, stanje njegove imovine, oekivani rezultati u budunosti). Analizom rezultata pojedinanog preduzea bavi se mikroekonomija.

U jednoj privredi se u toku godine proizvede mnotvo najrazliitijih proizvoda, trguje se razliitim vrstama robe i pruaju se najraznovrsnije usluge. Da bi se vrednosno i koliinski obuhvatili svi ti rezultati proizvodnje ekonomska nauka, odnosno makroekonomija kao njen deo, razvila je itav sistem takozvanih makroekonomskih agregata - sistem odreenih globalnih i sintetikih pokazatelja kojima se izraavaju osnovni sadraji, dinamika i struktura, kao i rezultati ekonomske aktivnosti u nekoj dravi odnosno drutvenoj zajednici. Cilj makroekonomskih agregataje kvantitativno izraavanje vrednosti drutvene proizvodnje kako bi se ona dalje mogla analizirati i razmatrati, planirati i porediti sa rezultatima drugih privreda.

Ta se agregirana suma dobara proizvedenih gospodarskom aktivnou ljudi u svim sektorima proizvodnog rada statistiki utvruje i obraunava za razdoblje od godine dana. Jedan je od najvanijih ekonomskih agregata. Njime se iskazuje stupanj rasta proizvodnje i daje ukupna dinamika gospodarskih kretanja.

Makroekonomija je za potrebe svoje analize razvila veliki broj makroekonomskih agregata, a svaki od njih, zavisno od naina izraunavanja i svoje strukture, predstavlja pokazatelj rezultata ili strukture rezultata ekonomskog sistema. Ipak, najkorieniji makroekonomski agregat, kako u ekonomskim analizama konkretne privrede, tako i u njenom poreenju sa drugim privredama je bruto drutveni proizvod (BDP odnosno GDP - od engleskog Gross Domestic Product).1.Drutveni proizvod

Drutveni proizvod (engl. national product, njem. Social product) je ukupna veliina raznovrsnih materijalnih dobara i usluga proizvedenih, odnosno pruenih u odreenom razdoblju u okviru gospodarstva promatranog u celini.

Drutveni proizvod izraava vrednost finalne proizvodnje, to je drutveni bruto proizvod umanjen za iznos vrednosti predmeta rada. Kao rezultat dobija se ona vrednost ukupne drutvene proizvodnje koja je oiena od intermedijarnih proizvoda i obuhvata samo vrednost onih vrsta roba koje dolaze na trite kao sredstva za potronju (potrona dobra) i investicijska sredstva (kapitalna dobra). Drutveni bruto proizvod kao najiri nain obrauna vrednosti ukupne proizvodnje vei je od drutvenog proizvoda jer se u njemu nalaze i intermedijarni proizvodi, pa su ti iznosi viekratno obraunati.

Drutveni proizvod se izraunava zbrajanjem bruto dodatnih vrednosti svih proizvodnih jedinica rezidenata. Drutveni proizvod se najee koristi za merenje stope privrednog rasta.

Drutveni proizvod uvek je sainjen od odreenih koliina razliitih vrsta materijalnih dobara. Potrebno ih je svesti na zajedniki nazivnik, a to znai pronai meru koja e nam omoguiti da ih istovetno zbrojimo. Rad je zajedniki nazivnik za sve robe. Vrednost drutvenog proizvoda je odreena koliinom ljudskog rada utroenog u njegovu proizvodnju. Minuli rad predstavlja prenesenu vrednost drutvenog proizvoda. ivi rad u ukupnoj strukturi drutvenog proizvoda predstavlja tzv. novostvorenu vrednost drutvenog proizvoda. Ukupna vrednost vrednosne strukture drutvenog proizvoda i oba ova njegova dela (prenesena i novostvorena vrednost), naziva se drutvenim bruto proizvodom. Drutveni bruto proizvod vrednosno je odreen koliinom prenetog i ukupnom koliinom novonastalog rada.

Drutveni bruto proizvod kao najiri nain obrauna vrednosti ukupne proizvodnje vei je od drutvenog proizvoda jer se u njemu nalaze i intermedijarni proizvodi, pa su ti iznosi viekratno obraunati. Drutveni proizvod, koji realnije odraava vrednost ukupne drutvene proizvodnje, jer obuhvaa stvarnu vrednost materijalnih trokova i vrednost rada, univerzalni je gospodarski pokazatelj ekonomske snage nekog drutva u odreenom vremenu. Pomou ovog pokazatelja takoe se prati i rast ekonomske snage. Da bi se dobio uvid u ekonomsku snagu nekog drutva utvruje se drutveni proizvod po stanovniku, tako da se njegova vrednost izraava u USD radi mogunosti komparacije.2.Tri pristupa merenju drutvenog proizvoda

Ekonomska aktivnost privrede moe da se izrazi na tri naina. Svaki od tih pristupa daje nam drugaiju sliku drutvenog proizvoda, a uzeti zajedno daju kompletnu sliku drutvene proizvodnje. Kvantitativno posmatrano, veliina drutvenog proizvoda izraunata po svakom od ovih pristupa mora da bude ista.

1) Drutveni proizvod moemo izraunati kao zbir trinih vrednosti svih finalnih proizvoda i usluga tj, onih dobara i usluga koji slue finalnoj potronji. Prema ovom pristupu iskljuuje se kupoprodaja dobara i usluga u meufaznoj proizvodnji, odnosno polazi se od koncepta dodate vrednosti (value added concept ). Ekonomska aktivnost meri se sabiranjem dodatih vrednosti svih proizvoaa, a one su jednake razlici izmeu vrednosti prodaje ( ukupan prihod ) i vrednosti kupljenih meufaznih proizvoda od drugih proizvoaa.

2) Drutveni proizvod moe se izraunati i sabiranjem iznosa koje su krajnji potroai dali na kupovinu proizvoda i usluga. Ukupna potronja predstavlja zbir potronji domainstava (C), bruto investicija (I), dravnog troenja (G) i salda izvoza i uvoza (X). Ako drutveni proizvod obeleimo sa Y, dobija se jedna od osnovnih relacija u makroekonomiji koja se zove jednakost dohotka i potronje.

Y = C + I + G + X

3) Prema dohodovnom pristupu, drutveni proizvod meri se sabiranjem dohodaka domainstava primljenih od proizvodjaa, ali i dohodaka proizvodjaa (profita nakon odbitka poreza) i dohotka drave (indirektni porezi).

Sva tri pristupa obrauna drutvenog proizvoda moraju da daju isti rezultat. Trina vrednost proizvedenih dobara i usluga u datom periodu po definiciji je jednaka iznosu koji kupci troe na njihovu kupovinu. Zbog toga proizvodni i potroni pristup moraju da daju isti rezultat ako se sve proizvedeno proda, odnosno kupi.

Ukoliko se deo proizvedenog ne proda nego ostane na zalihi, rauni nacionalnog dohotka tu zalihu tretiraju kao deo potronje, odnosno kao daje preduzea kupuju za sebe, pa je i u tom sluaju proizvodnja jednaka potronji. Dalje, ono to prodavci primaju mora biti jednako onom to kupci troe tj. ukupnom dohotku koji proizilazi iz ekonomske aktivnosti, a koji obuhvata primljene dohotke od proizvodjaa, profite i poreze. Otuda je ukupno troenje jednako ukupnom dohotku, a kako je ono jednako ukupnoj vrednosti proizvodnje, to i vrednosti dohotka i proizvodnje moraju biti jednake, odnosno

Ukupna proizvodnja = Ukupno troenje = Ukupan dohodak

3.Bruto drutveni proizvod

Makroekonomija je za potrebe svoje analize razvila veliki broj makroekonomskih agregata, a svaki od njih, zavisno od naina izraunavanja i svoje strukture, predstavlja pokazatelj rezultata ili strukture rezultata ekonomskog sistema. Ipak, najkorieniji makroekonomski agregat, kako u ekonomskim analizama konkretne privrede, tako i u njenom poreenju sa drugim privredama je bruto drutveni proizvod (BDP odnosno GDP - od engleskog Gross Domestic Product).

Bruto drutveni proizvod predstavlja trinu vrednost ukupne mase proizvoda (materijalnih dobara i proizvodnih usluga) proizvedenih u jednoj zemlji za odreeni period vremena, obino za godinu dana. BDP dakle meri vrednost celokupne drutvene proizvodnje u jednoj godini.

Kako bi se u potpunosti razumela sutina bruto drutvenog proizvoda potrebno je obratiti panju na nekoliko znaajnih napomena:

kako bruto drutveni proizvod predstavlja trinu vrednost svih proizvoda i usluga proizvedenih u jednoj zemlji u periodu od godinu dana to znai da se za njegovo izraunavanje koriste trine cene dobara i usluga; u obraun bruto drutvenog proizvoda ne ulazi vrednost takozvanih meufaznih proizvoda jer je njihova vrednost obraunata u vrednosti finalnih proizvoda; tako, na primer, u obraun bruto drutvenog proizvoda nee ui brano (iako je brano finalni proizvod za proizvoaa brana) ako je ono u toku obraunske godine upotrebljeno za proizvodnju hleba (za pekaru brano nije finalni proizvod ve materijal); iskljuivanjem meufaznih proizvoda iz obrauna bruto drutvenog proizvoda izbegava se obraunavanje istih proizvoda dva i vie puta; brano koje je stavljeno na zalihe i nije prodato u toku obraunske godine moe se privremeno smatrati finalnom robom, njegova vrednost e uveati bruto drutveni proizvod, ali kada se to brano u toku idue godine upotrebi za proizvodnju hleba njegova vrednost e se preneti na finalni proizvod kao deo cene finalnog proizvoda; obraun bruto drutvenog proizvoda obuhvata i robu i usluge; to znai da e prilikom korienja kozmetikog tretmana u obraun bruto drutvenog proizvoda ui trina cena kozmetikih preparata koji su u tretmanu korieni (kao roba), ali i trina cena samog tretmana (kao usluge); bruto drutveni proizvod ukljuuje samo proizvode koji su proizvedeni u toku obraunske godine; to znai da e trina cena automobila biti deo bruto drutvenog proizvoda u godini u kojoj je auto proizveden, ali kada taj isti auto vlasnik proda kao polovan, njegova trina vrednost koja je postignuta u tom trenutku nee ui u obraun bruto drutvenog proizvoda; u obraun bruto drutvenog proizvoda ulaze samo dobra i usluge koje su legalno prodate u toku godine to znai da ovaj makroekonomski agregat ne obraunava transakcije koje su izvrene u okviru sive ekonomije, kao ni transakcije koje nastaju iz kriminalnih aktivnosti (verc, prodaja droge itd.); u obraun bruto drutvenog proizvoda domae zemlje ulaze i roba i usluge koje su na teritoriji domae zemlje proizvele strane kompanije odnosno strani graani; rad srpskog radnika u Nemakoj je deo nemakog bruto drutvenog proizvoda (jer je njegovim radom proizveden odreeni proizvod na teritoriji Nemake), kao to je i rad graanina Nemake na privremenom radu u Srbiji deo bruto drutvenog proizvoda Republike Srbije.

Treba, takoe, istai i injenicu da je bruto drutveni proizvod makroekonomski agregat koji istovremeno izraava dve veliine - ukupan dohodak privrednih subjekata i ukupne trokove svih roba i usluga u odreenoj privredi. To znai da je ukupan dohodak uvek jednak ukupnom troku. Sutina ove jednakosti je u tome to ako, recimo, jedan graanin Srbije plati popravku automobila za njega e ta transakcija predstavljati troak. Za automehaniara koji je popravku izvrio ta transakcija e predstavljati dohodak. Na taj nain su u okviru jedne privrede ukupan dohodak i ukupni trokovi zaista jednaki. Kako novac u privredi neprekidno krui izmeu privrednih subjekata (pojedinaca, domainstava, preduzea, drave itd.) to znai da se bruto drutveni proizvod moe obraunati na dva naina:1. sabiranjem trokova svih privrednih subjekata,

2. sabiranjem dohodaka svih privrednih subjekata.

I jedan i drugi nain obrauna bruto drutvenog proizvoda su mogui upravo zbog toga to je svaki dohodak u jednoj privredi istovremeno i neiji troak, a svaki troak je istovremeno dohodak nekoga drugog.3.1.Struktura bruto drutvenog proizvoda

Bruto drutveni proizvod je istovremeno pokazatelj rezultata proizvodnje odreene privrede, ali i njenog troenja. Celokupan bruto drutveni proizvod koji je ostvaren u okviru odreene privrede odnosno nacionalne ekonomije se raspodeljuje na razliite vidove potronje. Analizirajui strukturu bruto drutvenog proizvoda sa aspekta njegovog troenja dolazimo do saznanja kako odreena privreda koristi ograniene resurse kojima raspolae. Struktura drutvenog proizvoda data je sledeom relacijom:

BDP = P + I + G + (E - M)Ova relacija pokazuje da je svaki dinar bruto drutvenog proizvoda potroen na odreeni nain. Prema tome, komponente bruto drutvenog proizvoda bile bi: potronja (P) - obuhvata finalnu potronju pojedinaca odnosno domainstava; domainstva svoj dohodak troe u celosti ili odreeni deo dohotka tede; investicije (I) - odnose se na potronju preduzea kao privrednih subjekata i obuhvataju kupovinu osnovnih sredstava, opreme, objekata i slino;

dravna potronja (G) - obuhvata sva troenja dravnog aparata, od ulaganja u izgradnju modernih saobraajnica do plata dravnih slubenika (ove plate jesu deo dravne potronje jer njima drava plaa rad radne snage koju je angaovala); u dravnu potronju, meutim, ne spadaju takozvana transferna plaanja (penzije, socijalna davanja, subvencije preduzeima) jer ova plaanja nisu izraz proizvodnje pa kao takva i ne mogu biti deo dravne potronje; razlika izmeu izvoza i uvoza odnosno neto izvoz (E - M) - izvoz poveava bruto drutveni proizvod, dok ga uvoz smanjuje; veina savremenih privreda predstavljaju takozvane otvorene privrede to znai da razmenjuju robe i usluge sa inostranstvom (za razliku od zatvorenih privreda koje to ne ine) i zbog toga u obraun svog bruto drutvenog proizvoda moraju uneti i komponente izvoza i uvoza.

4. Bruto nacionalni proizvodPonovimo, bruto nacionalni proizvod (GNP) je novana vrednost svih finalnih dobara i usluga koje neka ekonomija proizvede tokom odreenog perioda, najee tokom jedne godine. Finalna dobra i usluge su ona dobra i usluge koje nemaju karakter inputa, koje se, dakle, ne koriste u proizvodnji drugih dobara ili usluga i koje kupuje njihov konani potroa.Intermedijarna dobra i usluge su dobra i usluge koje se, kao inputi, koriste u proizvodnji drugih dobara i usluga. Prilikom izraunavanja bruto nacionalnog proizvoda, vrednost se intermedijarnih dobara i usluga ne uzima u obzir. Na taj nain izbegavamo greku tzv. dvostrukog raunanja, odnosno izbegavamo mogunost da se vrednost pojedinih dobara ili usluga javi vie no jednom u raunu bruto nacionalnog proizvoda. Bruto nacionalni proizvod se, dakle, izraunava kao umnoak proizvedene koliine finalnih dobara i usluga i njihovih cena.GNP = K1 C1+ K2 C2+ K3 C3+ ...+ Kn CnSvakako, promena prosenog nivoa cena itekako utie na veliinu bruto nacionalnog proizvoda. Upravo zato, upozorismo na razliku izmeu nominalnog i realnog bruto nacionalnog proizvoda. Realni bruto nacionalni proizvod, kao to znamo, meri vrednost finalnog outputa u stalnim cenama ili cenama baznog razdoblja pa eliminie uticaj promena prosenog nivoa cena. Realni bruto nacionalni proizvod, unato veim ili manjim oscilacijama, belei tendenciju rasta. Ovo nase obeleje realnog bruto nacionalnog proizvoda, koje, dakle, znai ekonomski rast, vodi do pojma potencijalnog bruto nacionalnog proizvoda. Potencijalni bruto nacionalni proizvod jeste dugoroni trend realnog bruto nacionalnog proizvoda. On predstavlja onu vrednost finalnih dobara i usluga koju neka ekonomija moe proizvesti pod pretpostavkom da je stopa nezaposlenosti jednaka prirodnoj stopi nezaposlenosti odnosno da postoji puna zaposlenost.

Poslovni ciklus uzrokuje devijacije aktualnog realnog bruto nacionalnog proizvoda u odnosu na potencijalni bruto nacionalni proizvod. Razlika izmeu potencijalnog i realnog bruto nacionalnog proizvoda jeste jaz bruto nacionalnog proizvoda ili GNP-jaz. Jaz izmeu potencijalnog i realnog bruto nacionalnog proizvoda moe biti pozitivan i negativan to, svakako, zavisi od faze poslovnog ciklusa. Pojava GNP-jaza znai da ekonomija ne funkcionise na nivou pune zaposlenosti. Ona, dakle, moe biti prezaposlena (stopa nezaposlenosti manja od prirodne stope) ali, naalost, i nezaposlena (stopa nezaposlenosti vea od prirodne stope).5. Od bruto nacionalnog proizvoda do raspoloivog dohotkaNa poetku pokuajmo uoiti razliku izmeu bruto nacionalnog proizvoda (Gross national product - GNP) i bruto domaeg proizvoda(Gross domestic product - GDP). Rekosmo ranije da bruto nacionalni proizvod jest novana vrednost finalnog outputa koji neka ekonomija proizvede tokom jedne godine. Dodajmo i to da bruto nacionalni proizvod jeste vrednost finalnog outputa proizvedenog faktorima proizvodnje koji su vlasnitvo neke zemlje i njenog stanovnitva.

Bruto domai proizvod (GDP) meri vrednost finalnog outputa proizvedenog u nekoj zemlji. On, dakle, meri vrednost finalnog outputa proizvedenog faktorima koji su locirani u nekoj zemlji bez obzira na to ko ih poseduje. Dakle, razlika izmeu GNP-a i GDP-a jeste neto investicijski dohodak (profiti i dividende koje stanovnici neke zemlje primaju iz drugih zemalja umanjene za profite i dividende koje zemlja plaa stranim investitorima).GDP Neto investicijski dohodak = GNP

Bruto nacionalni proizvod (GNP) rauna se onim investicionim troenjem koje ima i zadatak da nadoknadi utroene, amortizirane elemente realnog kapitala. Re je, dakle, o bruto privatnim domaim iminvesticijama. Nasuprot tome, neto nacionalni proizvod (Net national product - NNP) obuhvata samo ono investicijsko troenje koje znai stvarno poveanje zaliha realnog kapitala. Re je o neto privatnim domaim investicijama. Prema tome, razlika izmeu bruto i neto nacionalnog proizvoda jeste amortizacija.GNP - Amortizacija = NNP Oduzmete li od neto nacionalnog proizvoda (NNP) indirektne poreze dobiete onaj deo bruto nacionalnog proizvoda (GNP) koji se iskljuivo sastoji od njegovih dohodnih komponenti. Taj deo bruto nacionalnog proizvoda nazivamo nacionalni dohodak (National income - NI) NNP - Indirektni porezi = NI .

Da bismo mogli uiniti sledei korak ka raspoloivom dohotku, treba razlikovati zaraeni od primljenog dohotka. Neki dohodak moe biti zaraen, ali ne i primljen. Re je, primer, o doprinosima za socijalno osiguranje, o korporacijskim profitima koji nisu, u obliku dividende, raspodeljeni dioniarima itd. Istovremeno, neki dohoci nisu zaraeni u tekuoj proizvodnji, ali su primljeni. Radi se o transfernim plaanjima (naknade na ime nezaposlenosti, mirovine, kamate na javni dug, itd). Ukoliko od nacionalnog dohotka (NI) oduzmete zaraene, ali ne i primljene dohotke, te dodate nezaraene, ali primljene dohotke, dobiete lini dohodak (Personal income - PI).NI -Zaraeni, ne i primljeni dohodak + Transferna plaanja = PI

Primeujete, lini dohodak moe biti vei od nacionalnog dohotka.. Dogaa se to, u pravilu, u periodima visoke nezaposlenosti kada drava, podsredstvom transfera, pokuava poboljati poloaj ugroenih delova stanovnitva. Do raspoloivog dohotka (Disposable income - DI) preostaje samo jedan korak. Od olinog dohotka (PI), dohotka koji su primila domainstva neke ekonomije, valja oduzeti line poreze.

PI - Lini porezi = DI

Raspoloivi dohodak (DI), kao to mu i ime kae, predstavlja onaj dohodak kojim domainstva raspolau i koji se mogu nameniti potronji i tednji.6.Alternativne koncepcije obrauna drutvenog proizvoda:

Bruto domai proizvod je ekonomski izraz koji predstavlja ukupnu produkciju roba i usluga, ostvarenu u nacionalnoj ekonomiji, bez obzira na vlasnitvo. To podrazumeva da BDP ukljuuje vrednost produkcije stranih lica (kompanija) u zemlji, a iskljuuje aktivnosti firmi u vlasnitvu domaih rezidenata u inostranstvu, predstavlja ukupno stvoren domai dohodak.Bruto domai proizvod po trinim cenama predstavlja krajnji rezultat proizvodne aktivnosti. Sastoji se od ukupne proizvodnje dobara i usluga umanjene za meufaznu potronju.Analiza drutvene proizvodnje koja se obavlja u odreenoj drutvenoj zajednici nije mogua bez izraavanja rezultata proizvodnje. Poto je rezultat pojedinanog procesa proizvodnje neki odreeni proizvod, ako se sagledavaju svi pojedinani procesi kao jedinstveni procesi proizvodnje citave jedne zajednice, onda se rezultat procesa proizvodnje u nekom vremenskom periodu, obino u toku jedne godine, naziva drutveni bruto proizvod.

Drutveni proizvod predstavlja drutveni bruto proizvod umanjen za iznos vrednosti predmeta rada.Razlike u sistemima nacionalnih rauna uslovljene su razlikama u koncepciji i obuhvatu proizvodnje, kao osnove itavog procesa reprodukcije. Pomenute koncepcijske razlike treba imati na umu naroito prilikom poreenja podataka o veliini i promenama drutvenog proizvoda i nacionalnog dohotka zemalja koje ga obraunavaju prema razliitim koncepcijama.

Postoje dve osnovne koncepcije obrauna makroekonomskih agregata: koncepcija materijalne proizvodnje, prema kojoj je izvor nacionalnog dohotka samo proizvodnja materijalnih dobara; i ira koncepcija, koja osim materijalnih dobara kao proizvodnju tretira i nematerijalna dobra, tj. usluge. Koncepcija materijalne proizvodnje vodi poreko od fiziokrata, Adam Smit je dalje razvio a Karl Marks joj je dao konanu formulaciju. Marksove eme proirene reprodukcije sluile su kao osnova na kojoj su se temeljili sistemi drutvenih rauna bivih socijalistikih zemalja. Sistem drutvenih rauna SSSR-a sluio je kao uzor za izradu sistema drutvenih rauna svih ostalih socijalistikih zemalja. Drutveni rauni u bivem Sovjetskom Savezu sluili su, pre svega, kao podloga za pravljenje materijalnih i vrednosnih bilansa u procesu reprodukcije. Zbog toga je u bivim socijalistikim zemljama bio uvreen naziv privredni bilansi za drutvene raune.Na iroj koncepciji proizvodnje temelje se sistemi nacionalnih rauna kapitalistikih privreda. Tvorac te ire koncepcije proizvodnje je Vilurn Peti u XVII veku. Mnogo je ekonomista prihvatilo i razradjivalo ovu koncepciju sve do dananjih dana, medju kojima i Pjer Boagijber, Alfred Maral, Simon Kuznjec, Riard Stoun i drugi.

Najee korien makroekonomski agregat u Sistemu nacionalnih rauna je GDP, koji predstavlja meru finalne proizvodnje. GDP se razlikuje od drutvenog proizvoda, odgovarajueg makroekonomskog agregata iz Sistema privrednih bilansa, zasnovanog na konceptu materijalne proizvodnje. Sistem nacionalnih rauna pored proizvodnje obuhvata i brojne usluge (fmansijske, obrazovne, zdravstvene, zatim usluge socijalne zatite, dravne uprave i odbrane, privrednih i strunih udruenja, humanitarnih organizacija, udruenja gradjana itd.) koje su u socijalistikim privredama tretirane kao neproizvodne i kao takve nisu bile obuhvatane Sistemom privrednih bilansa. Bruto domai proizvod (GDP) je zbog toga, kvantitativno posmatrano, vei od drutvenog proizvoda. Na primer, GDP SR Jugoslavije u 1997.godini bio je za 24,3% vei od drutvenog proizvoda, u 1998.godini vei za 21,5%, itd.Od 1989.godine statistiki zavodi u socijalistikim privredama poeli su postepeno da naputaju Sistem privrednih bilansa, sistem obrauna koji je izostavljao brojne usluge (u tzv. nematerijalnoj sferi) iz neto materijalnog proizvoda, glavne mere dodate vrednosti u ovim privredama; i da ga postepeno zamenjuju Sistemom nacionalnih rauna (SNA - Svstem of National Accounts) koji odgovara standardima koji se primenjuju u veini OECD zemalja, kao i u mnogim zemljama u razvoju, gde je najvaniji pokazatelj agregatne dodate vrednosti GDP (Gross domestic produet - bruto domai proizvod). Do 1992.godine, osnovni pokazatelj u Sistemu nacionalnih rauna u veini privreda bio je bruto nacionalni proizvod (GNP), koji obuhvata (finalne) proizvode i usluge proizvedene iniocima proizvodnje u vlasnitvu domaih preduzea, bez obzira gdc su smeteni -unutar granica zemlje ili u inostranstvu. Bruto nacionalni proizvod ne obuhvata proizvode i usluge koje su proizvela strana preduzea u domaoj privredi. Od 1992.godine, u statistikim podacima uobiajeno se iskazuje kategorija bruto domaeg proizvoda (GDP) koja pokazuje (finalne) proizvode i usluge proizvedene unutar granica zemlje na koju se pokazatelj odnosi, bez obzira na to u ijem su vlasnitvu preduzea koja su ih proizvela. Raunski, bruto domai proizvod (GDP) dobij a se kada se od bruto nacionalnog proizvoda (GNP) oduzmu neto faktorska plaanja (NFP). Neto faktorska plaanja izraunavaju se tako to se od dohodaka koji su domai faktori proizvodnje ostvarili u inostranstvu oduzmu dohoci inostranih faktora proizvodnje ostvareni u domaoj privredi.

GDP = GNP -NFP

U sklopu prilagodjavanja statistike metodologije i standarda medjunarodnim standardima, u Srbiji je takodje zapoelo uvodjenje Sistema nacionalnih rauna. Drutveni proizvod, pokazatelj kojim se izraavaju rezultati proizvodnje u privredi Srbije, odgovara kategoriji bruto domaeg proizvoda (GDP) iz Sistema nacionalnih rauna.

7. Realni i nominalni bruto drutveni proizvod

Struktura bruto drutvenog proizvoda se moe posmatrati sa vrednosnog i sa naturalnog aspekta. Kada se bruto drutveni proizvod posmatra sa naturalnog aspekta onda on predstavlja skup velikog broja kvalitativno razliitih proizvoda i usluga. Bruto drutveni proizvod posmatran sa naturalnog aspekta moe se podeliti na proizvode koji su namenjeni proizvodnoj potronji odnosno ponovnoj proizvodnji i proizvode koji su namenjeni finalnoj potronji. Meutim, izraunavanje bruto drutvenog proizvoda izraenog naturalno predstavljalo bi veoma komplikovanu raunsku operaciju, kako zbog toga to se razliiti proizvodi izraavaju u razliitim jedinicama mere (kilogrami, centimetri, litri), tako i zbog toga to bi prikupljanje podataka o njima predstavljalo preobiman posao.

Zbog toga se dobra koja ulaze u obraun bruto drutvenog proizvoda obraunavaju preko njihovih trinih cena koje izraavaju ono to je svim dobrima i uslugama zajedniko, a to je da imaju odreenu vrednost.

Obraunavanje dobara i usluga po njihovim trinim cenama, meutim, nosi sa sobom drugi problem - problem promenljivosti cena. Trine cene se menjaju pod dejstvom razliitih faktora: promene odnosa ponude i tranje, promena same vrednosti dobara i usluga, ali i promena vrednosti novca (inflacija, deflacija, devalvacija, revalvacija). Promena trinih cena prouzrokuje neuporedivost podataka koji potiu iz razliitih perioda, odnosno neuporedivost bruto drutvenih proizvoda koji su obraunati po cenama iz razliitih perioda. Iz tog razloga se uvode kategorije nominalnog i realnog bruto drutvenog proizvoda.

Nominalni bruto drutveni proizvodje bruto drutveni proizvod koji je obraunat po tekuim cenama odnosno po trinim cenama dobara i usluga po kojima se one prodaju i kupuju u toku godine za koju se bruto drutveni proizvod obraunava. Kada se obraunava nominalni drutveni proizvod tada je mogue stei uvid u stvarno stanje privrede u posmatranoj godini. Meutim, ako bismo eleli da pratimo kako se bruto drutveni proizvod kretao iz perioda u period (iz godine u godinu) to ne bismo mogli uiniti zbog neuporedivosti podataka. Neuporedivost podataka potie iz injenice da sve savremene privrede karakterie pojava porasta opteg nivoa cena iz godine u godinu, tako da bismo poreenjem, recimo, bruto drutvenog proizvoda iz 2007. godine sa onim iz 1997. mogli da dobijemo zakljuak da je dolo do porasta BDP-a za iznos koji je vei od realnog. Bruto drutveni proizvod je 2007. bio obraunat po trinim cenama za 2007. godinu, dok je 1997. bio obraunat po tekuim trinim cenama iz te godine.

Da bi se dobila jasna i realna predstava o kretanju visine bruto drutvenog proizvoda kroz vreme potrebno je izraunati realni bruto drutveni proizvod.Realni bruto drutveni proizvod predstavlja bruto drutveni proizvod koji je obraunat na osnovu stalnih cena ime je uticaj inflacije na vrednost ovog agregata otklonjen. Raunanjem BDP-a na osnovu stalnih cena dobija se njegova vrednost oiena od uticaja porasta opteg nivoa cena. Odreivanje realnog bruto drutvenog proizvoda se vri na sledei nain: ako elimo da pratimo kretanje BDP-a u odreenom vremenskom periodu od, na primer, 10 godina, onda emo izabrati jednu od tih godina kao baznu i bruto drutvene proizvode svih ostalih godina raunati po cenama iz te godine. Kao bazna godina se obino uzima prva godina. Tako bismo prilikom analize kretanja BDP-a od 1997. do 2007. godine za svaku godinu BDP raunali tako to se koliina proizvedene robe i pruenih usluga te godine pomnoi sa cenama koje su bile aktuelne 1997. godine. Na taj nain bismo doli do saznanja kakva je bila stvarna priroda kretanja BDP-a u tom periodu (da li je BDP opadao ili rastao, kolika je u kojoj godini bila stopa rasta itd.). Zbog svih navedenih osobina se u ekonomskim analizama mnogo ee koristi realni od nominalnog bruto drutvenog proizvoda.

Sledei grafikon prati realni bruto drutveni proizvod Republike Srbije u periodu od nekoliko godina:

Grafikon 1: BDP Republike Srbije 2000-08.(2000 = 100)

Na grafikonu je prikazano kretanje realnog bruto drutvenog proizvoda Republike Srbije u periodu 2000-08. gde je 2000. godina uzeta kao bazna to znai da su vrednosti BDP-a po godinama date u odnosu na poetnu 2000. godinu.

Zakljuak

Potrebno je, takoe, razlikovati i stvarni bruto drutveni proizvod zemlje od njenog potencijalnog bruto drutvenog proizvoda. Naime, stvarni drutveni proizvod redstavlja drutveni proizvod koji je zaista ostvaren u privredi odreene zemlje u periodu od godinu dana. S druge strane,potencijalni drutveni proizvod predstavlja drutveni proizvod koji bi data privreda mogla da ostvari kada bi svi njeni raspoloivi kapaciteti bili angaovani. To bi, dakle, bio bruto drutveni proizvod koji bi zemlja ostvarila da nema neiskorienih proizvodnih kapaciteta ni nezaposlenih radnika.

Bruto drutveni proizvod se koristi i za merenje ivotnog standarda konkretne zemlje kao i za njegovo poreenje sa standardom koji je zastupljen u drugim privredama odnosno nacionalnim ekonomijama.. Drutveni proizvod po glavi stanovnika pokazuje vrednost proizvodnje odreene zemlje stavljenu u odnos sa brojem njenih stanovnika. to je drutveni proizvod po glavi stanovnika vii to je i vii ivotni standard u posmatranoj zemlji. Ovaj pokazatelj se najee koristi i kao agregatni pokazatelj stepena razvijenosti nacionalne ekonomije - to je zemlja ekonomski razvijenija ona e ostvarivati veu vrednost proizvodnje po glavi stanovnika.

Merenje makroekonomskih veliina, proizvodnje, zaposlenosti, nacionalnog dohotka i ostalih agregata, omoguuje ekonomistima identifikaciju osnovnih problema, kao i davanje sugestija kreatorima makroekonomske politike u odredjenim situacijama. Merenja omoguavaju da se na stranu ostave utisci i da se o konkretinim makroekonomskim pojavama i fenomenima govori injenicama. Pokazatelje koji se koriste u razliitim makroekonomskim analizama moguce je podeliti u zavisnosti od mnogobrojnih kriterijuma. Mi smo ovde analizirali jedan od pokazatelja a to je drustveni proizvod. Merenje drustvenog proizvoda je neophodno za makroekonomsku teoriju i politiku. Ono nas priprema da se pozabavimo centralnim i makroekonomskim kategorijama kao to su: privredni rast, konjukturni ciklusi, odnosi izmedju ekonomske aktivnosti i nezaposlenosti, inflacija..Literatura1. Kitanovi, D., Golubovi, N., Petrovi, D.: Osnovi ekonomije, Ekonomski fakultet Ni, 2009. D. Bogdanovi i G. Ivanievi,

2. Osnovi ekonomije za I razred ekonomske kole ,Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd , 2005. i kasnija izdanja.

3. D. Dragii, B. Ili, B. Medojevi, M. Pavlovi,Osnovi ekonomije za II razred ekonomske kole ,Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. i kasnija izdanja.1 Kitanovi, D., Golubovi, N., Petrovi, D.: Osnovi ekonomije, Ekonomski fakultet Ni, 2009. D. Bogdanovi i G. Ivanievi

Osnovi ekonomije za I razred ekonomske kole ,Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd , 2005. i kasnija izdanja.

3 D. Dragii, B. Ili, B. Medojevi, M. Pavlovi,Osnovi ekonomije za II razred ekonomske kole ,Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. i kasnija izdanja.

PAGE 1