The Journal of Academic Social Science Studies
International Journal of Social Science
Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS3036
Number: 38 , p. 121-133, Autumn II 2015
Yayın Süreci
Yayın Geliş Tarihi Yayınlanma Tarihi
04.08.2015 17.10.2015
YABANCI DİL DERS KİTABI DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ
GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK ÇALIŞMASI FOREIGN LANGUAGE COURSE BOOK EVALUATION SCALE: A STUDY OF
REABILITY AND VALIDITY Yrd. Doç. Dr. Ekrem SOLAK
Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yabancı Diller Eğitimi Bölümü Hicazi EKEN
Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Öğrencisi
Yrd. Doç. Dr.Adem BAYAR
Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü
Özet
Yabancı dil öğretiminde ders kitapları sürecin çok önemli bir parçasını
oluşturmaktadır. Literatür incelendiğinde, yabancı dil dersi için okutulan ders kitabı
değerlendirmesi ile ilgili hazırlanmış herhangi bir ölçeğe rastlanılmamıştır. Bundan
dolayı bu çalışmanın amacı alandaki bu ihtiyaca cevap verecek bir yabancı dil ders kitabı
değerlendirme ölçeği geliştirmektir. Çalışmanın örneklemini 2014-2015 eğitim-öğretim
yıllarında Türkiye’de, 2. Sınıf İngilizce derslerini yürüten 170 İngilizce öğretmeni
oluşturmaktadır. Bu öğretmenler gönüllülük esasına bağlı olarak çalışmaya katılmış
olup ilgili ölçek katılımcılara 2014-2015 eğitim-öğretim yılının ikinci yarısında
uygulanmıştır. Ölçeğin geliştirilmesi sürecinde araştırmacılar sırasıyla madde
oluşturma, uzman görüşüne başvurma, ön deneme (pilot) ile geçerlik ve güvenirlik
hesaplama işlemlerini yapmışlardır. Buna göre başlangıçta 32 maddeden meydana gelen
ölçek gerekli analizler neticesinde 20 maddeye düşmüştür. Faktör analizi sonucunda 3
faktörlü bir ölçek elde edilmiştir. 1. faktör 10 maddeden, 2. faktör 6 maddeden ve 3.
faktör 4 maddeden meydana gelmektedir. Her bir maddenin faktör yük değerleri 0,467
ile 0,798 arasında değiştiği görülmüştür. Ayrıca faktörlerin varyansın toplam varyansı
açıklama yüzdesi %59,097 olarak bulunmuştur. Bunun yanı sıra ölçeğin Cronbach alpha
güvenilirlik katsayısı α = 0,845 olarak bulunmuştur. Tüm bu bulgular doğrultusunda
araştırmacılar geliştirilen bu ölçeğin geçerli ve güvenilir bir ölçek olduğu kanısına
varmış olup ilgili ölçeğin farklı araştırmacılarca da yabancı dil ders kitabı
değerlendirmelerinde kullanılabileceği sonucuna ulaşmışlardır.
Anahtar Kelimeler: Ölçek, İngilizce Ders Kitabı, Yabancı Dil Ders Kitabı
Değerlendirme, Ders Kitabı Değerlendirme Ölçeği
Abstract
Course books are important part of foreign language teaching process. In the
literature, no scale has been found evaluating particularly the foreign language teaching
122
Ekrem SOLAK & Hicazi EKEN & Adem BAYAR
course books in Turkish Language. Therefore, the purpose of this study was to fill the
gap in this field and to develop a foreign language course book evaluation scale. The
participants were 170 English teachers teaching English at the 2nd grade at the
elementary schools in Turkey during the 2014-2015 Academic year. Teachers
participated in the study on volunteering basis. During the scale development, the
participants underwent the process of item construction, asking for experts, pilot study,
reliability and validity analysis. While the number of items was 32 at the beginning, its
number decreased to 20 items at the end of a series of analysis. As a result of factor
analysis, a 3 factor scale was developed. The first factor was composed of 10 items, the
second factor had 6 items and the third factor involved 4 items. The range of factor value
of each item changed between 0,467 and 0,798. In addition, the variance of these factors
was as %59,097. Moreover, the Cronbach alpha reliability coefficient was detected as
0,845. At the end of the study, it was understood that the scale was reliable and valid;
thus, it can be used in the evaluation of foreign language course books prepared in
various languages.
Keywords: Scale, English Course Book, Foreign Language Course Book
Evaluation, Course Book Evaluation Scale
GİRİŞ
Cunningsworth (1995) ders
kitaplarını “bir sunum, fikir, etkinlik ve
öğrenciler için bir referans kaynağı,
önceden kararlaştırılmış öğrenme
hedeflerini yansıtan bir müfredat ve az
tecrübeli öğretmenler için bir destek”
olarak görür. Hutchinson ve Tarros’a (1994
cited in Solak, 2011) göre ise ders kitapları
ingilizce dil öğreniminin evrensel bir
parçasıdır. Her yıl milyonlarca kopya satılır
ve çeşitli ülkelerde ders kitabı üretmek için
birçok yardım projesi ayarlanır. Hiçbir
öğrenme ve öğretme ortamı ilgili bir ders
kitabı olmadan tamam değildir. O’Neill
(1982) ise ders kitaplarının öğretmenlerin
aşırı mesleki yükünü azalttığından ve daha
faydalı şeyler yapabilme imkânı
verdiğinden bahseder.
Binbaşıoğlu’na (1994) göre, ders
kitapları çocukların zihinsel tasarımının
oluşumundan, okuma alışkanlığı
kazanmamıza kadar birçok yaşamsal
fonksiyonun şekillenmesinde yardımcı
olur. Ders kitaplarının fiziksel özellikleri,
tasarımı, taslağı ve lojistik ölçütler yönüyle
sahip olması gereken ortak değerlendirme
listesinin varlığına inanılır. Bu ölçütlere
ders kitabının öğretim tekniği, amaçları,
yaklaşımları, kitabın sadece öğretebilirliği
değil, bireysel öğretmen yöntemleri,
kurumun genel müfredatına uygunluğu
yanında belli dil fonksiyonları, dilbilgisi,
kelime ve becerileri de eklenmelidir.
(Cunningsworth,1995; Ersöz, 1990; Solak,
2011)
Diğer taraftan, dil sınıfında ders
kitaplarının kullanımına bazı araştırmacı ve
uygulayıcılar tarafından eleştirel bir bakış
açısı getirilmiştir. Phillipson (1992) hedef
dil ve kültür arasındaki karmaşık ilişkiye
dikkat çeker ve Britanya destekli ders
kitaplarının hükümet destekli ekonomik ve
ideolojik bağlantılarını ön plana çıkarır.
Allwright (1982) ise, ders kitaplarının aşırı
derecede esnek olmadığına ve yazarların
eğitimsel, psikolojik ve dilbilimsel tercih ve
önyargılarını yansıttığına inanır. Bundan
dolayı, ders kitapları temel olarak dil
öğretim yöntem, süreç ve sırasını belirler ve
kontrol eder (Solak, 2011).
Dil öğretiminde ders kitabının
bahsedilen önemine rağmen, literatürde
geçerlik ve güvenilirlik çalışması yapılmış
ve Türkiye’de ilköğretim, ortaöğretim ve
yükseköğretim düzeyinde kullanılan
yabancı dil ders kitaplarının
değerlendirilebileceği Türkçe bir ölçeğin
yer almadığı anlaşılmıştır. Bu nedenle, bu
çalışmada bu ihtiyaca cevap verebilecek bir
yabancı dil ders kitabı değerlendirme ölçeği
hazırlanması amaçlanmıştır.
Yabancı Dil Ders Kitabı Değerlendirme Ölçeği Geçerlik Güvenirlik Çalışması 123
Yöntem
Günümüz eğitim dünyasında en
sık kullanılmakta olan çok maddeli
ölçeklerden biriside Likert tipi ölçeklerdir.
Bu çalışmada da yabancı dil ders kitabı
değerlendirme ile ilgili Likert tipi ölçek
geliştirme çalışması yapılmıştır.
Evren ve Örneklem
Araştırma evreni, Milli Eğitim
Bakanlığı kadrolarında görev yapan ilkokul
2. Sınıfta İngilizce dersine giren İngilizce
öğretmenleridir. Araştırmanın örneklemini
ise, 2014-2015 eğitim-öğretim yıllarında
ülkemizde görev yapan, 2. Sınıf İngilizce
derslerini yürüten 170 İngilizce öğretmeni
oluşturmaktadır. Ankete katılan İngilizce
öğretmenlerinin demografik özellikleri
Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1. Araştırmaya Katılan Öğretmenlerin Demografik Özellikleri
N %
Cinsiyet Erkek 79 46,5
Kadın 91 53,5
Eğitim Durumu Lisans 165 97,1
Yüksek Lisans 5 2,9
Mesleki Kıdem 1-5 129 75,88
6-10 37 21,76
11-19 4 2,36
Yukarıda verilen tabloda
görüldüğü gibi araştırmaya 79 erkek ve 91
kadın İngilizce öğretmeni katılmıştır. Bu
öğretmenlerinden 165 kişi lisans, 5 kişi
yüksek lisans mezunudur. Mesleki kıdemi
1-5 yıl olan öğretmenlerin sayısı 129, 6-10
olan öğretmenlerin sayısı 37, 11-19 olan
öğretmen sayısı ise 4’tür.
Veri Toplama Aracının
Hazırlanması
2. sınıf İngilizce ders kitapları ile
ilgili İngilizce öğretmen görüşlerinin
belirlenmesi amacı ile hazırlanan bu ölçek
5’li Likert tipi olarak geliştirilmiştir.
Ölçeğin oluşturulmasında Karasar (1999) ve
Balcı (2005) tarafından önerilen aşağıdaki
basamaklar dikkate alınmıştır:
1. Madde Oluşturma Aşaması
2.Uzman Görüşüne Başvurma
Aşaması
3. Ön Deneme (Pilot) Aşaması
4. Geçerlilik ve Güvenirlik
Hesaplama Aşaması.
1. Madde Oluşturma
Aşaması
İlgili ölçeğin geliştirilmesi
sürecinde öncelikli olarak literatürde yer
alan konuyla alakalı önceki çalışmalar
incelenmiştir. Ayrıca konuyla ilintili olan
yabancı literatürde yer alan benzer
ölçeklere göz atılmıştır. Tüm bunların yanı
sıra 8 İngilizce öğretmeni ile yüz yüze
görüşmeler yapılmış, konuyla ilgili
görüşlerine başvurulmuştur. Konuyla ilgili
görüşleri alınan öğretmenlerin
söylemlerinden içerik analizi yapılmıştır.
Tüm bu çalışmalar neticesinde üç maddelik
kişisel bilgiler bölümü ve 32 aday ölçek
maddesi yazılarak madde havuzu
oluşturulmuştur.
Araştırmacılar ölçek maddelerini
oluştururken maddelerin olumlu ve
olumsuz olarak eşit oranda dağılımına, her
maddenin net, sade ve anlaşılır olmasına;
bir maddenin birden fazla yargı, düşünce,
tutum ya da duyuş içermemesine dikkat
etmişlerdir.
124
Ekrem SOLAK & Hicazi EKEN & Adem BAYAR
Ölçekteki maddeler 5’li Likert
tipinde oluşturulmuştur. Tutum belirleme
araştırmalarında daha çok tercih edilen bu
ölçek tipinde katılımcılar, her duruma
cevap verirler. Tipik cevap seçenekleri
“kesinlikle katılıyorum”, “katılıyorum”,
“kararsızım”, “katılmıyorum” ve
“kesinlikle katılmıyorum” şeklindedir.
Puanlama aşamasında olumlu maddelerde
kesinlikle katılıyorum’a 5, katılıyorum’a 4,
kararsızım’a 3, katılmıyorum’a 2, kesinlikle
katılmıyorum’a 1 puan verilerek, olumsuz
durumlarda ise bu sıralamanın tam tersi
yapılarak puanlama yapılır. Puanlama
sonucunda bireysel cevaplar toplanarak,
toplam puan hesaplanır (Balcı, 2010).
2. Uzman Görüşüne
Başvurma Aşaması
Büyüköztürk (2004)’e göre bir
ölçme aracının geçerli ve güvenilir olması
bireylerin davranışlarını tahmin etmedeki
başarısı ile ölçülür. Bu bağlamda geçerlik,
ölçme aracının ölçmeyi hedeflediği niteliği
başka bir nitelikle karıştırmadan doğru
şekilde ölçebilmesi durumu olarak
tanımlanabilir (Öncü, 1994). İlgili literatür
incelendiğinde kapsam (içerik), uyum ve
yapı geçerliliği olmak üzere 3 çeşit
geçerlikten bahsedilebilir. Bu bağlamda,
araştırmacılar bu bölümde hazırlanan
ölçeğin kapsam (içerik) geçerliliği açısından
yeterliliğini incelemişlerdir. Kapsam
geçerliği, ölçeğin bir bütün olarak ve
ölçekteki her bir maddenin ayrı ayrı ölçmek
istediği amaca ne derece hizmet ettiğini
belirlemek amacı ile yapılır (Tekin, 1977).
Bu doğrultuda araştırmacılar
yapılan çalışmada doktorasını yabancı dil
eğitimi alanında yapmış 3, eğitim bilimleri
alanında yapmış 3 ve Türkçe eğitimi
alanında yapmış 3 akademisyen, olmak
üzere toplamda 9 akademisyenden
meydana gelen uzman grubundan ölçeğin
bütün ve madde madde olarak kapsam
geçerliğine sahip olup olmadığını
değerlendirmelerini istemişlerdir. Uzman
görüşleri doğrultusunda amaca hizmet
etmediği düşünülen ile dilbilgisi ve
anlaşılabilirliği sorunlu olan maddeler için
düzeltme ve çıkartma (ölçekten atma)
işlemleri yapılmıştır. Buna göre 32
maddeden oluşan madde havuzundan 2
madde tamamen ölçekten çıkartılmış, 4
madde uzmanların önerileri doğrultusunda
yeniden yazılmış ve nihayetinde 30
maddelik ölçek oluşturulmuştur. Tüm bu
işlemler neticesinde hazırlanan ölçme
aracının kapsam (içerik) geçerliği
sağlanmaya çalışılmıştır.
3. Ön Deneme (Pilot) Aşaması
Ön deneme için 3 maddelik kişisel
bilgiler bölümü ve 30 madde taslak ölçek
haline getirilmiştir. Ölçekteki maddeler, 5’li
Likert tipinde oluşturulmuş ve kişilerin
maddelere katılma dereceleri; 1 “Kesinlikle
Katılmıyorum”, 2 “Katılmıyorum”, 3
“Kararsızım”, 4 “Katılıyorum” ve 5
“Kesinlikle Katılıyorum” biçiminde
sınıflandırılmıştır. Ölçeği yanıtlayanların
vermiş olduğu cevapların puanlanmasında,
olumlu maddeler için 5, 4, 3, 2, 1 şeklinde,
olumsuz maddeler için 1, 2, 3, 4, 5 şeklinde
bir puanlama biçimi göz önüne alınmıştır.
Hazırlanan ölçekten alınabilecek en düşük
ve en yüksek puan aralığı ise 30-150
arasında değişmektedir.
Elde edilen taslak ölçeğin deneme
(pilot) uygulaması 2014-2015 eğitim-
öğretim yıllarında ülkemizde görev yapan,
2. Sınıf İngilizce derslerini yürüten 170
İngilizce öğretmenine uygulanmış ve elde
edilen verilerin istatistiksel hesaplamaları
yapılmıştır. Bu öğretmenler sosyal ağ
kullanıcıları olup çalışmaya gönüllü olarak
katılmışlardır. Geliştirilen bu ölçek
öğretmenlere 2014-2015 eğitim-öğretim
yılının ikinci yarısında online olarak
uygulanmıştır.
Bulgular ve Yorumlar
Bu bölümde geliştirilen ölçeğe
yönelik yapılan istatiksel analiz bulgularına
ve yorumlarına yer verilmiştir.
Yabancı Dil Ders Kitabı Değerlendirme Ölçeği Geçerlik Güvenirlik Çalışması 125
1. Ölçeğe İlişkin Betimsel
İstatistikler
Ölçekte yer alan 30 maddenin
betimsel istatistikleri hesaplanmıştır. Buna
göre, ölçekten alınabilecek en düşük puan
43, en yüksek puan ise 147’dir. Ölçekten
alınabilecek puan aralıklarına bakıldığında,
puanlara ait ranj (dizi genişliği) değerinin
104 olduğu söylenebilir. Ölçek puanlarının
ortalamasının 91,64, ortanca (medyan)
değerin 96, standart sapmasının ise 17,74
olduğu belirlenmiştir. Puanların dağılımına
ilişkin olarak hesaplanan çarpıklık katsayısı
değeri -0,438 ve basıklık katsayısı değeri ise
-0,044 olarak hesaplanmıştır (Bkz. Tablo 2).
Bu sonuçlara göre, dağılımın, normal
dağılıma oldukça yakın olduğu
söylenebilir.
Tablo 2. Ölçek Puanlarının Dağılımının Betimsel İstatistik Sonuçları
İstatiksel Özellikleri Veriler
N (Cevaplayıcı Sayısı) 170
Ortalama 91,64
Medyan 96
Mod 97
Standart Sapma 17,74
Varyans 314,58
Çarpıklık Katsayısı -0,438
Basıklık Katsayısı -0,044
Minimum Değer 43
Maksimum Değer 147
Ranj (Dizi Genişliği) 104
2. Veri Toplama Aracının
Güvenirlik Çalışmaları
Bir ölçeğin sahip olması gereken en
temel ve öncelikli özelliği güvenirliktir.
Çünkü gerekli olan güvenirliğe sahip
olmayan bir ölçeğin geçerliğine
bakılmasına ihtiyaç yoktur (Bindak, 2005).
Herhangi bir özelliği ölçmek amacıyla
geliştirilmiş olan ölçme araçları, ölçtükleri
davranış ve konu alanı bakımından
birbirine benzeşik yani homojen
maddelerden oluşuyorsa daha güvenilir
ölçme sonuçları elde edilir. Başka bir
deyişle, homojen maddelerden oluşan bir
ölçme aracından elde edilen puanların
güvenirliği, birbirine benzemeyen yani
heterojen maddelerden oluşan bir ölçme
aracından elde edilen puanların
güvenirliğine göre daha yüksektir. Bu
anlamda her ölçeğin kalbi olarak
nitelendirilebilen güvenirlik, ölçme aracının
tutarlı olarak her durumda benzer
sonuçları ölçmesi durumu olarak ifade
edilebilir (Bell, 1993).
Ölçme aracındaki maddelerin aynı
ya da benzer özellikleri ölçüp-ölçmedikleri;
çeşitli madde analizleri ve güvenirlik
analizi yollarına başvurularak öğrenilebilir.
İlgili çalışmada İngilizce dersine giren
öğretmenlerin İngilizce öğretimi için
kullanılan kitaplara ilişkin görüşlerini
ölçmek için oluşturulan ölçeğin güvenirliği
için (iç tutarlılığı) madde analizi ile
incelenmiş olup hem alt-üst grup
ortalamaları farkına dayalı madde analizi
hem de korelasyona dayalı madde analizi
yapılmıştır. 30 maddeden oluşan ölçeğin
Cronbach Alpha güvenilirlik katsayısı α =
0,845 olarak bulunmuştur. Bu süreçte
aşağıdaki işlemler yapılmıştır:
Madde analizi, ölçekten elde edilen
toplam puanlara göre, grubu en düşük
puandan en yüksek puana doğru
sıralamaktır. Cevaplayıcı grubu bu şekilde
sıralandığında, uç grupların (alt-üst grup
126
Ekrem SOLAK & Hicazi EKEN & Adem BAYAR
veya tutum puanı yüksek-tutum puanı
düşük grup) her bir maddeye verdikleri
puan ortalamaları karşılaştırılır. Bir diğer
anlatımla uç gruplar, ölçek puanları
dağılımının yüksek ve düşük olmak üzere
iki ucundaki kişilerden oluşmaktadır.
Standart ölçek geliştirmede normal ve
normalliğe yakın dağılan büyük gruplarda,
dağılımın iki ucundan %27'si alt ve üst
gruplar olarak belirlenir. Sonrasında, her
bir madde için bu iki gruba ait ortalamalar
hesaplanır ve iki grubun ortalamaları
arasındaki farkın manidarlığı bağımsız
(ilişkisiz) örneklemler t-testi ile yapılır. Test
sonucunda elde edilen t-değerinin yüksek
olması, maddenin ayırt etme gücünün
yüksek olduğunu gösterir. Araştırmacılar
ölçekte hangi maddelerin ölçeğin ölçmek
istediği özellikler için çalıştığını belirlemek
amacıyla her bir maddenin ayırt ediciliğine
bir başka deyişle madde toplam
korelasyonuna bakmışlardır. Bu anlamda
madde-toplam test korelasyonun pozitif ve
yüksek olması ile ölçeğin güvenirlik
derecesinin yüksek olması doğru
orantılıdır. Bir başka deyişle madde toplam
korelasyon pozitif ve yüksekse ölçekte aynı
oranda yüksek güvenirliğe sahiptir.
Yapılan analizler sonucunda madde-toplam
korelasyonları dikkate alınarak ölçeğe ait
olan maddelerin güvenirlikleri
bulunmuştur. Madde-toplam
korelâsyonunun düşük olması güvenirliği
düşürücü etki yaptığından, ilgili
maddelerin ölçekten çıkarılması tavsiye
edilir. Büyüköztürk (2002)’ün belirttiği gibi
madde-toplam korelasyonu katsayıları r ≥
0,40 ise çok iyi bir madde ve 0,30 ≤ r ≤ 0,39
ise iyi derecede bir maddedir. Bu bağlamda
araştırmacılar her bir madde için üst grup
ve alt grup puanları ortalamaları farkına
bakmışlar ve madde ortalamaları için t-testi
sonuçları p>0,05 olan ve korelasyon
katsayıları r≤0,30 düşük olan, 7., 13. ve 18.
maddelerin nihai ölçekle ölçülmek istenen
amaca katkıda bulunmadıkları ya da çok az
katkıda bulundukları düşüncesiyle ölçekten
atılmasına karar vermişlerdir. Sonuç olarak
ölçek 27 maddeye indirilmiştir. 3 madde
çıkarılarak geriye kalan 27 maddenin t
değerleri anlamlı olarak bulunmuş olup
tüm maddeler için madde-toplam
korelasyonları 0,505-0,819 arasında
değişmektedir. Tüm bu bulgular
neticesinde ölçekte yer alan maddelerin
güvenirliklerinin yüksek olduğu ve benzer
davranışları ölçmeye yönelik oldukları
anlaşılmıştır. Bununla ilgili bulgular
aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Tablo 3. Ölçek Madde Analizine İlişkin Sonuçlar
Madde
No
Madde-Toplam
Korelasyonu*
Ortalama puan t değeri p
(%27 Alt Grup %27 Üst Grup) **
M14 0,736 2,37 4,11 10,851 0,000***
M15 0,782 2,50 4,09 10,991 0,000***
M16 0,736 2,39 4,07 10,796 0,002***
M18 0,754 2,35 4,11 11,016 0,000***
M19 0,774 2,40 4,13 11,400 0,000***
M22 0,732 2,39 4,07 10,199 0,000***
M23 0,764 2,28 4,00 11,871 0,000***
M24 0,602 2,65 4,11 8,786 0,000***
M25 0,771 2,04 4,00 13,750 0,028***
M26 0,819 2,24 4,13 14,425 0,001***
M8 0,624 2,70 4,09 8,079 0,000***
M10 0,646 2,76 4,07 7,587 0,000***
M11 0,669 2,61 4,07 8,572 0,001***
Yabancı Dil Ders Kitabı Değerlendirme Ölçeği Geçerlik Güvenirlik Çalışması 127
M12 0,687 2,35 4,00 9,513 0,000***
M17 0,736 2,48 4,13 11,000 0,017***
M20 0,736 2,63 4,17 10,208 0,000***
M2 0,647 2,63 4,17 10,669 0,000***
M4 0,505 3,07 4,20 7,129 0,000***
M5 0,697 2,67 4,20 9,662 0,000***
M21 0,509 3,02 4,20 6,563 0,001***
*n=170 , ** n1 = n2 =46, ***: p<0,05 düzeyinde anlamlı farklılık
3. Veri Toplama Aracının Geçerlik
Çalışmaları
Bu bölümde geliştirilen ölçeğin
yapı geçerliliği incelenmiştir. Bu bağlamda
ilgili ölçeğin yapı geçerliğini belirlemek için
faktör analizi yapılmıştır. Faktör analizi,
aynı yapıyı ya da niteliği ölçen değişkenleri
bir araya toplayarak ölçmeyi az sayıda
faktör ile açıklamayı amaçlayan bir
istatistiksel tekniktir. Bir başka deyişle
faktör analizi, ortak faktör adı verilen yeni
değişkenleri ortaya çıkarma ya da
maddelerin faktör yük değerlerini
kullanarak kavramların işlevsel tanımlarını
elde etme süreci olarak tanımlanabilir
(Büyüköztürk, 2013).
Açımlayıcı Faktör Analizi: Ölçeğin
yapı geçerliğine ilişkin kanıt toplamak
amacıyla Açımlayıcı Faktör Analizine
başvurulmuştur. Faktör analizi ile
maddelerin birbirleriyle olan korelâsyonları
hesaplanmaktadır ve belirli bir faktör,
toplam değişkenlik (varyans) içinde diğer
faktörlerden daha çok ağırlık
kazanmaktadır ve faktör yükü düşük olan
maddeler belirlenmekte ve ölçekten
çıkarılmaktadır. Eğer maddeler arasındaki
korelâsyon değerleri yüksek ise bir diğer
anlatımla, maddeler homojen ise, ölçeğin
yapı geçerliği dolayısıyla güvenirliği de
yükselmektedir.
Açımlayıcı Faktör Analizinin
yapılabilmesi için test edilmesi gereken bazı
öncül istatistikler bulunmaktadır. Bunlar
örneklem uygunluğu (sampling adequacy)
ve Barlett Sphericity (küresellik) testleridir.
Bu anlamda Kaiser-Meyer-Olkin (KMO)
değerinin 0,60’ın üzerinde olması ve
Bartlett testinin ise anlamlı olması
gerekmektedir (Büyüköztürk, 2009). Bu
doğrultuda araştırmacılar ilk olarak Kaiser-
Meyer-Olkin (KMO) değerini
incelemişlerdir. Kaiser-Meyer-Olkin (KMO)
testi, dağılımın (örneklem büyüklüğünün)
faktör analizi için yeterli olup olmadığını
test eder. Literatürde Kaiser-Meyer-Olkin
(KMO) değerinin 0,90’ın üzerinde olması
mükemmel olarak değerlendirilmektedir.
Bu araştırmada kullanılan ölçekten elde
edilen KMO örneklem uygunluk katsayısı
0,946 olarak hesaplanmıştır (Bkz.Tablo4).
Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) yüksek çıkmış
olması Bartlett değerlerininde yüksek
olmasına olanak sağlayacaktır.
Ölçeğin yapı geçerliği için yapılan
ön analizlerden bir diğeri ise Bartlett
testidir. Bartlett testi “korelâsyon matrisi
birim matrise eşittir” hipotezini test eder.
Hipotezin reddedilmesi, değişkenler
arasındaki korelâsyon değerinin 1’den
farklı olduğu anlamına gelmekte ve faktör
analizinin değişkenler için uygun olduğunu
belirtmektedir (Hutcheson & Sofroniou,
1999). Yapılan analizde Bartlett testi χ2
değeri 2970,161 (p<0,05) olarak
bulunmuştur (Bkz.Tablo4).
Yukarıda da anlatıldığı gibi faktör
analizi yapabilmenin ön şartı, değişkenler
arasında belli bir oranda korelasyon (ilişki)
bulunmasıdır (Durmuş, Yurtkoru & Çinko,
2011). Bunun için öncelikle Kaiser-Mayer-
Oklin (KMO) ve Barlett test değerleri
incelenmiştir. Kaiser-Meyer-Olkin (KMO)
değeri oldukça iyi (0,946) ve Barlett testinin
p değeri (0.000) olması nedeniyle faktör
analizi yapmaya uygun görülmüştür.
128
Ekrem SOLAK & Hicazi EKEN & Adem BAYAR
Tablo 4. Ölçeğin KMO ve Bartlett Testi Sonuçları
Kaiser-Mayer-Olkin (KMO)
ÖrneklemÖlçümDeğerYeterliği =
0,946
Bartlett Testi Ki-Kare Değeri 2970,161
df 351
p 0,000*
*: p<0,05
Faktör analizi sonucunda analize tabi
tutulan 27 maddeden özdeğeri (eigenvalue)
1’in üzerinde olan 3 faktör elde edilmiştir.
Özdeğeri 1’in üzerinde olan faktörlerin
varyansın toplam varyansı açıklama
yüzdesi %59,097 olarak bulunmuştur.
Ancak özdeğeri 1'den büyük olan 2. ve 3.
faktörün açıkladıkları varyans oranı
birbirine çok yakındır (5,519 ve 4,228) ve 1.
faktörün açıkladığı varyans (49,350) 2. ve 3.
faktörün açıkladıkları varyansa göre
oldukça büyüktür. Ancak özdeğeri 1'in
üzerinde 3 faktör olması sebebiyle,
araştırmada kullanılan ölçek 3 faktörlü
kabul edilmiştir (Bkz. Tablo 6). Buna ek
olarak araştırmacılar her bir maddenin
faktör yükünü aşağıda gösterilen tablodaki
gibi bulmuşlardır (Bkz. Tablo 5).
Tablo 5. Ölçek Maddelerinin Ortak Faktör Varyans Değeri
Faktör No Madde No Faktör yükü
Faktör 1 M14 0,770
M23 0,744
M16 0,726
M25 0,720
M19 0,708
M26 0,708
M22 0,684
M18 0,639
M15 0,589
M24 0,467
Faktör 2 M10 0,742
M12 0,655
M11 0,626
M8 0,625
M20 0,596
M17 0,548
Faktör 3 M4 0,798
M5 0,671
M21 0,641
M2 0,504
Ölçekteki hangi maddelerin hangi faktör
altında toplandıklarını belirlemek amacıyla
Varimax dik döndürme tekniği
kullanılmıştır. Döndürülmüş faktör analizi
sonuçlarına göre 14, 15, 16, 18, 19, 22, 23, 24,
25 ve 26 numaralı maddeler olan 10 madde
Yabancı Dil Ders Kitabı Değerlendirme Ölçeği Geçerlik Güvenirlik Çalışması 129
1. faktör; 8, 10, 11, 12, 17 ve 20 numaralı
maddeler olan 6 madde 2. faktör; 2, 4, 5 ve
21 numaralı maddeler olan 4 madde ise 3.
faktör altında toplanmıştır. Bu da ilgili
maddelerin daha fazla yük verdikleri
faktörün ölçmeyi amaçladığı özelliği
(yapıyı) ölçtükleri anlamına gelir. Tablo 5
incelendiğinde, maddelerin yük değerleri
0,467 ile 0,798 arasında değiştiği
görülmektedir. Buna göre maddelerin yük
değerleri oldukça yüksektir.
Faktör analizi sonucunda maddelerin sahip
olduğu faktör yük değerleri oldukça önemli
bir göstergedir. Bu konuda Büyüköztürk
(2002, 2003) maddelerin faktör yük
değerlerinin 0,45 veya daha yüksek
olmasının iyi bir gösterge olduğunu dile
getirmiş; bu sınırın bazı maddeler için
0,30’a kadar indirilebileceğini söylemiştir.
1., 3., 6., 7., 9., 13. ve 27. maddeler 0,45
faktör yükünden daha az değere sahip
oldukları için ya da birden fazla faktöre
hizmet ettikleri için araştırmacılar
tarafından nihai ölçekten çıkartılmalarına
karar verilmiştir.
Tablo 6. Açımlayıcı Faktör Analizi Toplam Açıklanan Varyans Sonuçları
Başlangıç Özdeğerleri Toplam Açıklama Değerleri
Faktör Toplam Varyans
Yüzdesi
Yığılmalı
Varyans
Yüzdesi
Toplam Varyans
Yüzdesi
Yığılmalı
Varyans
Yüzdesi
1 13,324 49,350 49,350 13,324 49,350 49,350
2 1,490 5,519 54,869 1,490 5,519 54,869
3 1,142 4,228 59,097 1,142 4,228 59,097
4 0,991 3,671 62,767
5 0,901 3,337 66,104
6 0,845 3,131 69,235
... ... ... ...
Tartışma ve Sonuç
Öğrenme öğretme sürecinin
değişmez ve hatta en önemli
materyallerinden birisi olan ders kitapları
her ne kadar vazgeçilmez olsa da zaman
zaman bazı problemlerin ana sebebi
olabilmektedir. Bunlar ders kitaplarının
yapısından, yazımından ya da kullanım
yöntemlerinden kaynaklanabilir. Kuşkusuz
bu etkenler az ya da çok öğrenme öğretme
sürecini de olumsuz olarak etkilemektedir
(Keleş, 2001). Bundan dolayı ders için
kullanılacak olan materyaller arasında yer
alan ders kitapları içerik açısından ilgili
eğitim programına uygun olarak
hazırlanması, öğrencilerin gelişim
özellikleriyle ters düşmeyecek şekilde
organize edilmesi ve teknolojinin
nimetlerinden azami ölçüde faydalanılarak
hazırlanması oldukça önemlidir (Demirel
ve Kıroğlu, 2006). Bunun yanı sıra ilgili ders
için kullanılacak olan ders kitabının
seçiminde öğretmenler oldukça önemli bir
sorumluluğa sahiptirler. Çünkü her ne
kadar öğretmenler öğrenme-öğretme
sürecinden birincil derecede sorumlu
olsalar da dersin süresini, okutacakları
sınıfı ya da öğrencilerin seçimi gibi
konularda çok tercih hakkına sahip
değillerdir. Ancak diğer taraftan ders için
kullanılacak olan ders kitabını tayin etme
hakkına sahiptirler (Halliwell, 1992). Bu
anlamda ders kitaplarının
değerlendirilmesi, eksik ve fazla başka bir
130
Ekrem SOLAK & Hicazi EKEN & Adem BAYAR
ifade ile zayıf ve güçlü yönlerinin ortaya
konulması önemli bir husustur. Şüphesiz
eksiği ya da kusuru olmayan bir kitap
yoktur. Bundan dolayı mükemmel olarak
nitelendirilebilecek ve tüm öğrencilerin ve
öğretmenlerin bütün ihtiyaçlarını
karşılayan bir kitaptan bahsetmek oldukça
zordur. Bundan dolayı her ne kadar
kusursuz bir ders kitabı bulunmasa da her
ders kitabı zayıf yanlarının gösterilmesi ve
böylece geliştirilmesi amacıyla
değerlendirilmelidir (Tomlinson, 2006).
Bu inanç doğrultusunda ilgili ölçek
araştırmacılar tarafından geliştirilmeye
çalışılmıştır. Başlangıçta 32 maddeden
oluşturulan bu ölçek analizler neticesinde
20 maddeye düşürülerek son hali elde
edilmiştir. Elde edilen ölçeğin geçerlik ve
güvenirliğini belirlemek amacıyla yapılan
analizler ölçme aracının ölçmeye uygun
olduğunu açıkça göstermektedir. Bu
anlamda araştırmacılar geliştirilen bu
ölçeğin Türkiye’de farklı araştırmacılar
tarafından rahatlıkla kullanılabileceğine
inanmaktadırlar. Sonuç olarak
araştırmacılar ilgili ölçekle ilgili aşağıdaki
önerilerde bulunmuşlardır:
1. İlgilim çalışma 170
öğretmenin katılım ile gerçekleştirildiği için
aynı ölçeğin geçerlik ve güvenirliği daha
büyük bir araştırma gurubuyla yeniden
yapılabilir.
2. Geliştirilen bu ölçeğin
kullanılacağı farklı araştırmaların yapılması
ölçeğin ölçme gücüne önemli katkılar
sağlayacaktır.
KAYNAKÇA
Adıbelli, S. (2007). Yeni programa göre
hazırlanan fizik 1 ders kitabının
eğitsel, görsel ve dil anlatım
yönünden incelenmesi.
(Yayınlanmamış yüksek lisans tezi).
Selçuk Üniversitesi, Konya.
Allwright, R., (1982). What do we want
teaching materials for? ELT Journal,
36/1.
Balcı, A. (2005). Sosyal bilimlerde araştırma
yöntem, teknik ve ilkeleri. (5.
baskı). Ankara: Pegema Yayınevi.
Balcı, A. (2010). Sosyal Bilgilerde Araştırma
Yöntem, Teknik ve İlkeler. (8.
Baskı). Ankara: PegemA Yayıncılık.
Bell, J. (1993). Doing your research Project
(2. Edition). Buckingham: Open
University Press
Binbaşıoğlu, C. (1994). Ders kitapları
üzerine. Çağdaş Eğitim, Yıl:19,
Sayı:195, s.33.
Bindak R. (2005). Tutum ölçeklerine madde
seçmede kullanılan tekniklerin
karşılaştırılması. İnönü Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(10), 17-
26.
Büyüköztürk, Ş. (2002). Faktör analizi:
Temel kavramlar ve ölçek
geliştirmede kullanımı. Kuram ve
Uygulamada Eğitim Yönetimi, 32,
470-483.
Büyüköztürk, Ş. (2003). Veri analizi el kitabı
(3.Baskı). Ankara: PegemA
Yayınları.
Büyüköztürk, Ş. (2004). Veri analizi el kitabı
(4. Baskı). Ankara: PegemA
Yayınevi.
Büyüköztürk, Ş. , Çakmak, E.K. , Akgün,
Ö.E., Karadeniz, Ş., Demirel, F.
(2011). Bilimsel araştırma
yöntemleri. (8. Baskı) Ankara:
PegemA Yayıncılık. 231-232.
Büyüköztürk, Ş. (2013). Sosyal bilimler için
veri analizi el kitabı. (18. Baskı).
Ankara: PegemA Yayıncılık.
Cunningsworth, A. (1995). Choosing your
coursebook. New York:
Heinemann.
Demirel, Ö. & Kıroğlu, K. Ed. (2006). Konu
alanı ders kitabı incelemesi, (2.
Baskı). Ankara: PegemA Yayıncılık.
Durmuş, B., Yurtkoru, E.S.,& Çinko, M.
(2011). Sosyal bilimlerde SPSS’le
veri analizi. (4. Baskı). İstanbul:
Beta Yayıncılık.
Yabancı Dil Ders Kitabı Değerlendirme Ölçeği Geçerlik Güvenirlik Çalışması 131
Ersöz, A., (1990). Coursebook Analysis and
Design for ELT in the State Schools
in Turkey. (Yayımlanmamış
Doktora Tezi). Gazi University.
Hallıwell, S.C. (1992). Teaching english in
the primary classroom. England:
Longman.
Hutchinson, T. & Torres, E. (1994). The
textbook as agent of change. ELT
Journal, 48/4.
Hutcheson, G.& Sofroniou, N. (1999). The
Multivariate social scientist. SAGE
Publications.
Karasar, N. (1999). Bilimsel araştırma
yöntemi (9.Basım). Ankara: Anı
yayıncılık.
Keleş, E. (2001). Fizik ders kitaplarını
değerlendirme ölçeği.
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans
tezi). Karadeniz Teknik
Üniversitesi, Fen Bilimleri
Enstitüsü, Trabzon.
Kırkgöz, Y.(2009). Evaluating the English
textbooks for young learners of
English at Turkish primary
education. Procedia Social and
Behavioral Sciences 1, 79–83
Köksal, Dinçay & Erdem Göksel. (2005).
Two sides of the coin: Teachers' and
students' perceptions of an ideal
textbook. Paper presented at the
forth international ELT research
conference- reflecting on insights
from ELT research. 26-28 May 2005,
Çanakkale, Turkey
Mirici, İ.Hakkı. (2003). The ELT Curricula
of the Elementary Education
Grades 4 and 5 in Turkey. Egypt
TESOL Journal. Vol.2, Number 1,
Spring 2003, Cairo: Egypt Tesol
ISBN 977-5125-00-X
O'Neill, R. (1982). Why use textbooks?. ELT
Journal, 36/2.
Öncü H. (1994). Eğitimde ölçme ve
değerlendirme. Ankara: Matser
Yayıncılık.
Phillipson, R. (1992). Linguistic
imperialism. Oxford: Oxford
University Press.
Solak, E. (2011). İlköğretim Altı, Yedi Ve
Sekizinci Sınıf İngilizce Ders Kitabı
Spot On Ders Kitabı Serisinin
Değerlendirme Ölçütlerine Göre
Değerlendirilmesi. e-Journal of
New World Sciences Academy,
(6),1.
Tekin H. (1977). Eğitimde ölçme ve
değerlendirme. Ankara: Mars
Matbaası.
Tomlinson, B. (2006). ‘Localising the global:
Matching materials to the context of
learning.' In J. Mukundan (ed.),
Readings on ELT Materials II.
Petaling Jaya: Pearson Malaysia, 1-
16.
132
Ekrem SOLAK
EKLER
Ek 1: Ölçek
Değerli Öğretmenler;
Bu ölçek, yabancı dil eğitiminde kullanılan ders kitaplarının değerlendirilmesi amacıyla
hazırlanmıştır. Araştırma sonunda elde edilecek bulguların güvenirliği, soruları yanıtlamaktaki
samimiyetinize bağlıdır. Ölçekteki maddelerin kesin bir doğru ya da yanlış cevabı
bulunmamaktadır. Lütfen her bir maddeyi dikkatlice okuyarak size göre en uygun seçeneği (x)
ile işaretleyiniz. Yanıtlarınız sadece bu çalışmanın amaçları doğrultusunda kullanılacaktır.
Çalışmaya ayırdığınız zaman, gösterdiğiniz ilgi ve samimiyetinizden dolayı teşekkür
ederiz. Saygılarımızla…
KİŞİSEL BİLGİLER
Cinsiyetiniz?
( ) Bay ( ) Bayan
Eğitim Durumunuz?
( ) Lisans Tamamlama ( ) Lisans ( ) Yüksek Lisans ( ) Doktora
Mesleki Kıdeminiz?
( ) 1-5 yıl ( ) 6-10 yıl ( ) 11- 19 yıl ( ) 20 yıl ve
üstü
Maddeler
Mad
de
No
Maddeler
Kes
inli
kle
Kat
ılm
ıyo
rum
Kat
ılm
ıyo
rum
Kar
arsı
zım
Kat
ılıy
oru
m
Kes
inli
kle
Kat
ılıy
oru
m
1
Ders kitaplarının içeriğinde yer alan ilginç ve motive
edici (oyun, şarkı, hikâye vb) etkinliklerin öğrenci
seviyesine uygun olduğunu düşünüyorum.
2 Ders kitabının içeriği tablolar, resimler ve şekiller ile
somutlaştırılmıştır.
3 Ders kitabının içeriğinin öğretim kazanımlarıyla tutarlı
olduğu kanısındayım.
4
Ders kitabının içeriğinin basitten karmaşığa, somuttan
soyuta, bilinenden bilinmeyene gibi öğretim ilkelerine
uygun olduğunu düşünüyorum.
5 Öğretim programı ile ders kitabı arasında paralellik
olduğuna inanıyorum.
6 Ders kitabındaki kelimelerin öğrencilerin seviyesine
uygun olduğu kanısındayım.
7 Ders kitaplarındaki dinleme metin kayıtlarının ses ve
teknik niteliğinin yeterli ve anlaşılır düzeyde
Yabancı Dil Ders Kitabı Değerlendirme Ölçeği Geçerlik Güvenirlik Çalışması 133
olduğunu düşünüyorum.
8 Ders kitaplarının öğrencinin sınıf dışında da
öğrenmesini teşvik edeceğini düşünüyorum.
9 Ders kitaplarında önemli öğretim hedeflerini ölçmeye
yarayan etkinlikler vardır.
10
Ders kitaplarında öğrencinin ön öğrenmelerini ve
hazırbulunuşluk düzeyini ortaya çıkaran etkinliklere
yer verilmiştir.
11
Ders kitaplarında temayı toplu olarak
değerlendirmeye yönelik etkinlikler olmasının öğrenci
öğrenmesine faydalı olduğu kanısındayım.
12 Ders kitaplarının düzeni, tasarımı ve kalitesinin net ve
uygun olduğunu düşünüyorum.
13 Ders kitaplarının etkin bir şekilde organize edildiğini
düşünüyorum.
14 Ders kitaplarındaki aktiviteler öğrencileri hem bireysel
hem de grup çalışmalarına yönlendirmektedir.
15 Ders kitaplarında kullanılan yazım dili ve dil bilgisinin
kurallarına uygun olduğu kanısındayım.
16 Ders kitaplarının, öğrencilerin İngilizce dil eğitimine
ilgilerini yükseltecek nitelikte olduğuna inanıyorum.
17
Ders kitaplarındaki aktivitelerin, yeterli iletişim
kurmaya ve anlamlı uygulamalar yapmaya teşvik edici
nitelikte olduğunu düşünüyorum.
18 Ders kitaplarında yeterli konu çeşitliliğinin olduğuna
inanıyorum.
19 Gelecek senelerde de aynı kitabın, ders kitabı olarak
tekrar seçilmesinin uygun olduğunu düşünüyorum.
20
Ders kitaplarında öğrencilerin yaratıcı, özgün ve
bağımsız cevaplar vermelerini teşvik eden etkinliklerin
var olduğu kanısındayım.