Warszawa, 20-21 maja 2016 roku
Instytut Archaeologii Uniwersytetu Warszawskiego
Organizatorzy:
Studenckie Koło Naukowe Starożytnego Egiptu „Kemet” (UW)
Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego
Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, oddział we Wrocławiu
Instytut Prahistorii UAM
Sekcja Śródziemnomorska Koła Naukowego Studentów Archeologii Instytutu Prahistorii
UAM
Koło Naukowe Studentów Archeologii (UWr)
Instytut Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN
20.05 - I dzień konferencji (Uniwersytet Warszawski, ul. Krakowskie Przedmieście,
26/28, Instytut Archeologii, sala 210)
10:00-11:00 – inauguracja konferencji i wykład dr Moniki Dolińskiej (Muzeum Narodowe w
Warszawie)
11:00-11:20 – Jacek Karmowski (UJ), Budownictwo okresu Naqada III/wczesnej epoki brązu
I na stanowiskach Tell el-Farcha w Egipcie i Tel Erani w Izraelu – porównanie
11:25-11:45 – Daria Białobrzecka (UJ), Wczesne przedmioty miedziane na terenie Egiptu i
południowego Lewantu
11:50:12:10 – Adrianna Madej (UW), Listy ofiar VI dynastii
12:15-12:30 – przerwa na kawę
12:30-12:50 – Patryk Chudzik (UWr), Socjotopografia Teb Zachodnich w okresie Średniego
Państwa
12:55-13:15 – Wojciech Ejsmond (UW), Północna nekropola w Gebelein
13:20-13:40 – Julia M. Chyla (UW), Wykorzystanie metod teledetekcji w archeologii na
przykładzie regionu Gebelein
13:45-14:05 – Malwina Brachmańska (IAiE PAN), Myszowate w egipskiej sztuce i literaturze
14:10-15:30 – przerwa na obiad
15:30-15:50 – Dawid Śliwiński, Polemika z polityką religijną Ptolemeusza IV Filopatora w 3.
Księdze Machabejskiej
15:55-16:15 – Marcin Romaniuk (UW), Przestrzeń prywatna a przestrzeń publiczna w
domach Okresu Rzymskiego w Egipcie w świetle analizy metodą space syntax
16:20:16:40 – Maria Wardzyńska (UW), Elementy tradycji egipskiej w Marina el-Alamein
16:45-17.05 – Aneta Skalec (UW), O dostępie do nieruchomości w Okresie Grecko-
Rzymskim słów kilka
ok. 17:10 – zakończenie pierwszego dnia konferencji
21.05 - II dzień (Uniwersytet Warszawski, ul. Krakowskie Przedmieście, 26/28, Instytut
Archeologii, sala 212)
10:00-10:20 – Wojciech Ejsmond, Kamila Braulińska, Marzena Ożarek-Szilke (UW), Skąd te
mumie na Uniwersytecie Warszawskim i co mumiowego już się stało w Polsce?
10:25-10:45 – Katarzyna Kapiec (UW), antjw i olejek sfT – podobieństwa i różnice
10:55-11:15 – Filip Taterka (UAM/Sorbona), Czy kobieta mogła być królem w starożytnym
Egipcie?
11:20-11:35 – przerwa na kawę
11:35-11:55 – Daniel Viktor Takács (UW), The Offering List of Pakhet, the Goddess of Wadi
Batn el-Baqara
12:00-12:20 – Katarzyna Kasprzycka, Strój królewski w dobie Nowego Państwa – zwykła
dekoracja czy dążenie do wieczności?
12:25-12:45 – Joanna A. Ciesielska, Robert J. Stark (UW), Obrządek pogrzebowy a miejsce
zmarłego w społeczności. Analiza pochówków chrześcijańskich na stanowisku Deir el-
Ghazali, Sudan
12:50-13:10 – Jerzy Fatyga (KUL), Juda i Negew podczas najazdu faraona Szeszonka I w 925
r. a. Ch. n.
13:15-14:30 – przerwa na obiad
14:30-14:50 – Marta Kaczanowicz (UAM), Kult Ozyrysa w post-ramessydzkich Tebach w
świetle źródeł archeologicznych
14:55-15:15 – Dagmara Haładaj (UW), Ikonografia sarkofagu orsw proroka Montu
Anchefenchonsu (CG 41001 bis)
15:20-15:50 – Katarzyna Mich (UKSW), Rola Kościoła w Egipcie w kształtowaniu struktury
kościelnej w królestwach nubijskich
ok. 16:00 – podsumowanie i zamknięcie konferencj
Abstrakty wystąpień
1. Daria Białobrzecka
Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
Wczesne przedmioty miedziane na terenie Egiptu i południowego Lewantu
Pierwszych przedmiotów miedzianych będących owocem świadomej produkcji
metalurgicznej na terenie Egiptu oraz południowego Lewantu należy doszukiwać się w
Okresach Predynastycznym i Wczesnodynastycznym. Mimo że na obu wspomnianych
obszarach doszło do indywidualnego wytworzenia się tej gałęzi wytwórczości w podobnym
czasie, to jednak obie tradycje wydają się ściśle ze sobą powiązanie. Za wspólnym
oddziaływaniem przemawia chociażby sama technologia produkcji czy też przedmioty
miedziane.
Celem niniejszego wystąpienia będzie przybliżenie kwestii pierwszych typów
artefaktów miedzianych występujących na egipskich i południowolewantyńskich
stanowiskach archeologicznych datowanych na Okres Predynastyczny i Wczesnodynastyczny
(odpowiadający temu okres chalkolitu i wczesny brąz I dla Lewantu). Zostaną przedstawione
i omówione wybrane typy przedmiotów charakterystyczne dla wspomnianego obszaru i
czasu. Uwaga będzie skupiona na uchwyceniu podobieństw i różnic dotyczących wyglądu
wybranych obiektów, jak i samej metody ich wytwarzania.
Poruszanie tematyki wczesnych obiektów miedzianych jest istotne przy próbie
rekonstrukcji generalnego obrazu wytwórstwa metalurgicznego w danym okresie. Z tego
względu w ramach referatu będzie możliwe również uwypuklenie pewnych istotnych
aspektów i problemów związanych z zagadnieniem wczesnej produkcji metalurgicznej na
terenach Egiptu i południowego Lewantu.
2. Malwina Brachmańska
Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk
Myszowate w egipskiej sztuce i literaturze
Celem wystąpienia jest przeprowadzenie studiów nad obecnością postaci zwierząt z rodziny
myszowatych w starożytnym Egipcie. Analiza źródeł pozwoli na zaprezentowanie sposobu, w
jaki Egipcjanie postrzegali te stworzenia. Zostanie również podjęta próba określenia
znaczenia myszowatych i ich symbolicznego funkcjonowania w społeczeństwie.
Myszowate w starożytnym Egipcie nie należały do grupy tzw. świętych zwierząt.
Mimo to były one stworzeniami rozpoznawalnymi pod wspólnym, zbiorczym terminem pnw,
który przyjęło się tłumaczyć jako „mysz”. Ich znaczenie wychodziło poza wyjadające zboże i
panoszące się w domach szkodniki. Stanowiły one także źródło inspiracji widoczne zarówno
w sztuce, jak i w literaturze. Były składnikiem medykamentów i zaklęć leczniczych,
bohaterami bajek i opowiadań, impulsem do tworzenia wyrobów dekoracyjnych i
przedmiotów codziennego użytku, wreszcie metaforą służącą do uwypuklenia konkretnych
wydarzeń czy ludzkich zachowań.
3. Patryk Chudzik
Instytut Archeologii, Uniwersytet Wrocławski
Socjotopografia Teb Zachodnich w okresie Średniego Państwa
Do najlepiej rozpoznanych typów egipskich stanowisk należą cmentarzyska. Na ich
podstawie możliwe jest nie tylko odtworzenie wierzeń grobowych, kultów i rytuałów
odprawianych na nekropolach czy architektury sepulkralnej, ale m.in. także hierarchizacji
społecznej. Dlatego nieustannie prowadzone prace dostarczają wciąż nowych wiadomości
związanych z zasadami funkcjonowania egipskich nekropoli w czasach starożytnych. Jednym
z najważniejszych aspektów tych studiów jest analiza rozplanowania obszaru cmentarzyska.
Położenie konkretnego grobowca w przestrzeni sepulkralnej uwarunkowane było statusem
społecznym jego właściciela. Jednak badania prowadzone nad założeniami prywatnymi z
okresu Średniego Państwa w Tebach Zachodnich wskazują, iż istniał jeszcze jeden czynnik,
pozwalający na dokonanie podziałów o charakterze społecznym. Był nim sposób
rozplanowania grobowca, a dokładnie części wchodzące w skład założenia sepulkralnego oraz
jego rozmiary.
4. Julia M. Chyla
Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej, Uniwersytet Warszawski
Wykorzystanie metod teledetekcji w archeologii na przykładzie regionu Gebelein
Użycie obrazów satelitarnych towarzyszy archeologii od lat 80 XX w. Używa sie ich głównie
do obserwacji powierzchni w celu wykrycia anomalii, które mogą świadczyć o występowaniu
obiektów archeologicznych.
Jednak czym jest teledetekcja? Jakie dane i w jaki sposób wykorzystuje? Jak
rozdzielczość wpływa na analizy? I dlaczego analizy wykorzystywane przez geografów nie
można bezpośrednio przekładać na analizy archeologiczne? Gdzie szukać obrazów
satelitarnych? Czy pobrane dane można używać "od razu"?
Z racji, że tego rodzaju metodom nieinwazyjnym nie poświęca się wystarczająco dużo
czasu w procesie edukacji, chciałabym omówić i zaznaczyć najważniejsze punkty związane z
wykorzystywaniem teledetekcji. Referat ma na celu przybliżenie archeologom i egiptologom
nowych źródeł danych oraz sposobów, jak je wykorzystywać.
Na przykładzie regionu Gebelein przedstawię, jak przeprowadzać kwerendę danych,
przygotowywać obrazy do analiz oraz je przeprowadzać. Najważniejsze, jakie korzyści w
pracy może przynieść wykorzystanie danych satelitarnych i metod teledetekcyjnych.
5. Joanna A. Ciesielska, Robert J. Stark
Instytut Archeologii, Uniwersytet Warszawski
Obrządek pogrzebowy a miejsce zmarłego w społeczności. Analiza pochówków
chrześcijańskich na stanowisku Deir el-Ghazali, Sudan
Klasztorowi w Deir el-Ghazali towarzyszą trzy dobrze rozpoznane cmentarzyska datowane na
okres chrześcijański (prawdopodobnie VII-XIII w. n.e.). W ciągu trwającego prawie 4
miesiące sezonu 2015/2016 przebadano oraz zadokumentowano w terenie ponad 80 grobów,
w tym większość na położonym bezpośrednio na południe od klasztoru Cmentarzysku nr 2
oraz rozpoczęto prace na zlokalizowanym bardziej na zachód Cmentarzysku nr 1.
Kilkadziesiąt grobów przebadanych do tej pory na cmentarzyskach w Ghazali wykazuje się
ogromną różnorodnością w zakresie formy architektonicznej, od wzniesionych z kamienia
grobów skrzynkowych (tzw. box-graves), poprzez mastaby z cegły mułowej, aż po doskonałej
jakości sklepione groby komorowe (vaulted tombs). Przyczyna tego zróżnicowania jest
jednak do tej pory nieznana. Tradycja chrześcijańska pozbawiła również zmarłych niemal
jakiegokolwiek wyposażenia grobów, co dodatkowo utrudnia interpretację rzeczonych
pochówków, jak również ich datowanie. Ze względu na bliskość klasztoru, Cmentarzysko
Południowe (nr 2) interpretowane jest jako miejsce pochówku mnichów. Czy na podstawie
pozyskanego materiału można jednak wyciągać tak daleko idące wnioski? Czy rzeczywiście
położone w sąsiedztwie osady Cmentarzysko nr 3 było wykorzystywane przez jej
mieszkańców? Kto w związku z tym pochowany był na Cmentarzysku nr 1? Pomimo
pozornych braków w materiale archeologicznym, pozyskane dane pozwalają na wyciągnięcie
wstępnych wniosków dotyczących lokalnej populacji w okresie chrześcijańskim.
6. Wojciech Ejsmond
Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej, Uniwersytet Warszawski
Północna nekropola w Gebelein
Sezon 2016 w Gebelein miał trzy podstawowe cele – prace konserwatorsko-dokumentacyjne
w wykutej w skale świątyni, survey epigraficzny oraz badania powierzchniowe na nekropoli
lokalnej elity. Celem wystąpienia jest przedstawienie tego ostatniego elementu badań.
Cmentarzysko to znane jest z kilku ważnych odkryć, np. zestawu papirusów, które do
niedawna uznawane były za najstarsze tego typu zabytki. Nie mniej istotny jest grobowiec
dygnitarza z czasów I Okresu Przejściowego Itiego II – królewskiego skarbnika i dowódcy
wojsk. Z opublikowanych, jak i niepublikowanych, relacji z badań wynika, że było to miejsce
spoczynku także ważnych, lokalnych osobistości. Mimo że pracowało tam kilka misji, w
literaturze znajduje się zadziwiająco mało informacji na temat tego cmentarzyska.
Tegoroczne badania na stanowisku pomogły w poznaniu kontekstu obiektów
archeologicznych, jak i pochodzących z niego zabytków. Ustalono także, że nekropolę
zaczęto użytkować przynajmniej od okresu Naqada I. Zebrane zabytki wskazują na elitarny
charakter tego miejsca już na tak wczesnym etapie jego użytkowania. W wyniku analiz
archiwalnych dokumentów możliwe jest zlokalizowanie nieodnotowanych w literaturze
obiektów archeologicznych, które nie dotrwały do naszych czasów, a rzucających nowe
światło na znaczenie Gebelein.
7. Wojciech Ejsmond(1), Kamila Braulińska(2), Marzena Ożarek-Szilke(3)
1 – Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej UW/ Warsaw Mummy
Project, 2 – Wydział Historyczny UW/Warsaw Mummy Project, 3 – nieafiliowana/ Warsaw
Mummy Project
Skąd te mumie na Uniwersytecie Warszawskim i co mumiowego już się stało w Polsce?
Uniwersytet Warszawski jest posiadaczem kilku mumii, które trafiły do jego zbiorów w XIX
wieku. Następnie w latach 1818/19 zostały one przekazane w charakterze depozytu do
Muzeum Narodowego w Warszawie. W grudniu 2015 roku rozpoczął się Warsaw Mummy
Project, którego celem jest wszechstronne przebadanie ludzkich, jak i zwierzęcych mumii
znajdujących się w Muzeum. Przedmiotem dociekań są techniki i materiały związane z
mumifikacją, stan zdrowia, warunki życia, choroby, na które cierpieli starożytni Egipcjanie,
oraz mumifikowane zwierzęta i patologie. Proweniencja uniwersyteckich mumii jest
nieznana, ale nie ustają wysiłki mające na celu jej rekontekstualizację. W tym celu niezbędne
jest możliwie najpełniejsze poznanie badanej kolekcji i jej dziejów. Niniejsze wystąpienie
stanowi przyczynek do studiów nad historią badanych mumii, a także pokrótce przedstawia
dotychczasowe badania przeprowadzone na mumiach egipskich w Polsce.
8. Jerzy Fatyga
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Instytut Historii, Katedra Historii
Juda i Negew podczas najazdu faraona Szeszonka I w 925 r. a. Ch. n.
W swoim wystąpieniu pragnę omówić historię najazdu Szeszonka I na podstawie źródeł
archeologicznych z terenu Judy i Negewu. Porównam te regiony z pozostałym terenem
objętym kampanią. Patrząc na listę toponimów z kampanii Szeszonka I, widzimy miejsca
wspólne z podobnymi listami Thotmesa III i Amenhotepa III. Z analizy źródeł
archeologicznych można wywnioskować, że Negew był jednym z terenów o kluczowym
znaczeniu w ekspansywnych planach Szeszonka. Natomiast Juda już niekoniecznie. Widać,
że tylko przygraniczne punkty osadnicze zostały zaatakowane, a stolica – Jerozolima – nie
występuje wśród wyrytych na ścianie świątyni toponimów. Trwający spór, czy Jerozolima już
istniała należy skonfrontować z tekstami biblijnymi oraz wynikami najnowszych badań
archeologicznych. Sama topografia i współczesna zabudowa uniemożliwia ostateczne
zawyrokowanie o tym, jaki był stan zabudowy Jerozolimy w tamtym okresie. Porównam trasę
przemarszu wojsk faraona przez Judę z dalszym jej etapem na terenie Królestwa Północy.
Odniosę się do tego, na ile można mówić, że kampania Szeszonka miała służyć
podporządkowaniu terenów Syro-Palestyny, a na ile miała na celu uporządkowanie relacji
między królestwami izraelskimi. Ponadto wykażę, że Jerozolima nie tylko istniała, ale że
Królestwo Judy zapłaciło trybut w celu ochrony swojej stolicy. Natomiast Królestwo Izraela
doprowadziło do eskalacji konfliktu i zostało najpewniej spacyfikowane. Postaram się
rozwiać wątpliwości, co do tego na ile Szeszonk I zmniejszył znaczenie państwa Filistynów.
Rozważę, czy lista toponimów daje możliwość wiarygodnej rekonstrukcji trasy przemarszu
wojsk faraona. Zwrócę uwagę na to, jaki wpływ na przebieg kampanii miały warunki
naturalne.
9. Dagmara Haładaj
Instytut Archeologii, Uniwersytet Warszawski
Ikonografia sarkofagu qrsw proroka Montu Anchefenchonsu (CG 41001 bis)
Dekoracja wieka trumny proroka Montu Anchefenchonsu należy do typu A trumien
tebańskich wg. Johna Taylora, datowanego na czasy między 740-650 rokiem p.n.e.
Elementem wyróżniającym tę trumnę od innych pochodzących z tzw. grupy Kapłanów Montu
jest kompozycja składająca się z licznych form boskich, w formie antropomorficznych postaci
trzymających węże, jaszczurki lub noże uzupełnionych przedstawieniami zwierząt na
cokołach.
Porównując dekorację wieka z analogicznymi przedstawieniami datowanymi na czasy
od Nowego Państwa do Okresu Późnego, można zaobserwować pewne stałe wzorce
sugerujące wspólne pochodzenie. Te kompozycje, początkowo obecne w ikonografii
królewskich sarkofagów z czasów Nowego Państwa, w kontekście prywatnym pojawiają się
około XXII dynastii.
Pochodzenie tej sceny oraz jej znaczenie nie jest jasne, jednak atrybuty towarzyszące
niektórym postaciom sugerują ich apotropaiczny charakter.
W tej pracy zostaną przedstawione badania autorki dotyczące znaczenia tej
kompozycji i jej miejsca w ikonografii religijnej. Dekoracja wieka zostanie poddana analizie
ikonograficznej, mającej na celu określenie pochodzenia i znaczenia przedstawionych postaci:
osobno i w kontekście dekoracji całej trumny.
10. Marta Kaczanowicz
Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Kult Ozyrysa w post-ramessydzkich Tebach w świetle źródeł archeologicznych
Okres post-ramessydzki, zwłaszcza zaś lata wewnętrznego rozbicia Egiptu (XXI-XXIV
dynastia), charakteryzuje się podejmowaną na bardzo niewielką skalę działalnością
budowlaną na terenie świątyń. W Tebach, z pewnymi drobnymi wyjątkami, zaprzestaje się
działań budowlanych przede wszystkim na terenie okręgów świątynnych w Karnaku i
Luksorze. W połączeniu z bardzo małą ilością źródeł pisanych daje to wyjątkowo niejasny
obraz tego, w jaki sposób w tym czasie wyglądał kult poszczególnych bóstw. Głównym
źródłem wiedzy na temat wierzeń mieszkańców Teb tego okresu stają się źródła
archeologiczne.
Celem wystąpienia będzie próba ukazania zmian, jakie zachodziły w kulcie Ozyrysa
na terenie Teb po śmierci ostatniego z Ramzesów. Zmiany te, choć częściowo zaobserwować
można w architekturze i dekoracji świątyń, w większej mierze widoczne są za pośrednictwem
drobnych przedmiotów, stanowiących dary grobowe oraz wota (m.in. stele grobowe, mumie
zbożowe czy figurki uszebti).
11. Katarzyna Kapiec
Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej, Uniwersytet Warszawski
Instytut Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN
antjw i olejek sfT – podobieństwa i różnice
Punktem wyjścia do rozważań na temat podobieństw i różnic pomiędzy antjw a olejkiem sfT
jest dekoracja w Południowym Pomieszczeniu Amona w świątyni Hatszepsut w Deir el-
Bahari, gdzie olejek sfT został zastąpiony właśnie przez antjw. Jakie cechy wspólne olejku
oraz antjw sprawiły, że taka zamiana była możliwa i zasadna?
antjw identyfikowane jest jako mirra bądź kadzidło, czy też w najnowszych
publikacjach bardziej precyzyjnie jako żywica z drzewa kadzidłowca (łac. Boswellia serrata).
Do Egiptu antjw zostało sprowadzone z Puntu w okresie Starego Państwa. Od tamtej pory ta
żywica stała się popularnym i cennym produktem ofiarnym, o czym świadczą teksty rytualne,
zachowana dekoracja świątyń i grobowców. Przykładem może być oddzielny skarbiec na
antjw, znajdujący się na terenie Karnaku. W zachowanych źródłach podkreślane są przede
wszystkim właściwości aromatyczne antjw.
Olejek sfT jest trzecim olejem z tzw. listy Siedmiu Świętych Olejków. Został
zidentyfikowany jako produkt wytworzony z żywicy drzewa as, czyli jodły (łac. Abies
cilicica), sprowadzanej ze wschodu. Jako jeden z najważniejszych olejków, znajduje się na
liście ofiarnej typu A (nr 5). W tekstach podkreślane są jego właściwości lecznicze i
aromatyczne, często pojawia się w pogrzebowych rytuałach.
Celem referatu jest wskazanie oraz analiza podobieństw i różnic pomiędzy antjw a
olejkiem sfT, jak również próba odpowiedzi na pytanie, dlaczego nastąpiła taka zamiana w
dekoracji Południowego Pomieszczenia Amona w świątyni Hatszepsut w Deir el-Bahari.
12. Jacek Karmowski
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Budownictwo okresu Naqada III/ wczesnej epoki brązu I na stanowiskach Tell el- Farcha w
Egipcie i Tel Erani w Izraelu - porównanie
Jak pokazują liczne badania archeologiczne, obecność Egipcjan na terenie południowego
Lewantu w okresie wczesnej epoki brązu była znacząca. Aktywność społeczności
zamieszkujących wschodnią Deltę Nilu i południowy Lewant w tym okresie z pewnością
miała charakter intensywnej wymiany handlowej i kulturowej. Niektórzy badacze skłaniają
się nawet do interpretacji występowania zabytków egipskich na terenie Lewantu jako
przejawu procesu egipskiej kolonizacji. Na podstawie dotychczas przeprowadzonych badań
archeologicznych można stwierdzić, że zarówno stanowisko Tell el-Farcha znajdujące się w
północo-wschodniej delcie Nilu jak i Tel Erani w południowym Lewancie odgrywały
znaczącą rolę w wymianie dóbr i idei pomiędzy obszarem Dolnego Egiptu i Lewantu.
Zabudowa osadnicza jest szczególnym rodzajem źródła archeologicznego, które może
powiedzieć nam wiele o sposobie życia, organizacji społecznej i zwyczajach mieszkalnych
danej ludności. Podczas prezentacji przedstawione zostaną podobieństwa i różnice
występujące pomiędzy architekturą z cegły mułowej tego okresu występującące na wyżej
wymienionych stanowiskach archeologicznych.
13. Katarzyna Kasprzycka
Nieafiliowana
Strój królewski w dobie Nowego Państwa – zwykła dekoracja czy dążenie do wieczności?
Znane ze źródeł archeologicznych stroje królewskie z okresu Nowego Państwa pochodzą
przede wszystkim z grobowca Tutanchamona. Ubiory te są bogato zdobione m.in. haftami i
licznymi aplikacjami, w przeciwieństwie do innych, znanych strojów przeciętnego
Egipcjanina, pochodzących z tego samego okresu. Głównym ich motywem zdobniczym są
imiona władcy, symbole związane z życiem wiecznym czy też przedstawienia opiekuńczych
bogiń Górnego i Dolnego Egiptu. Należy zwrócić uwagę na rozbieżność pomiędzy strojami
znalezionymi w grobowcu Tutanchamona, a przedstawieniami władców w sztuce egipskiej w
okresie Nowego Państwa, gdzie nie spotyka się ich wizerunków ukazanych w przepasce czy
też w bogato zdobionej tunice. Dominującą formą przedstawień nadal jest król ubrany w kilt,
nawet jeśli towarzyszą temu strojowi różnego rodzaju dodatki jak np. szarfy. Wydaje się, że
rozbieżność ta może wynikać z faktu, iż sztuka egipska jest bardzo zachowawcza, a jej
schemat niewiele się zmienia przez wieki, więc nie mogła przedstawiać władców w inny
sposób, niż tradycyjnie przyjęty.
14. Adrianna Madej
Instytut Archeologii, Uniwersytet Warszawski
Listy ofiar VI dynastii
Tematem niniejszego wystąpienia będą listy ofiar z grobowców prywatnych z okresu
panowania VI dynastii. Listy te, w kontekście funeralnym, to symboliczne spisy przedmiotów
składanych do grobu wraz ze zmarłym. Na przełomie IV i V dynastii wykształcił się Wielki
Rytuał Ofiarny, co miało wpływ na uformowanie sprecyzowanego składu i wewnętrznego
porządku list. Zmiany, które zachodziły w obrębie struktury oraz zawartości, zarówno na
przestrzeni lat w określonych ramach chronologicznych, jak i w konkretnych przykładach list
posłużą za podstawową kwestię rozpatrywaną w referacie.
Materiał źródłowy zostanie przestudiowany pod kątem zawartości, wewnętrznego
układu oraz składu ilościowego wymienionych w nim ofiar i skonfrontowany z
zaproponowanym przez Bartę modelem dla VI dynastii. W oparciu o tę listę modelową
przeprowadzona będzie szczegółowa analiza wszelkich modyfikacji, jakie zachodziły
wewnątrz sekwencji ofiar, a także, wedle możliwości, podjęte zostaną starania znalezienia
uzasadnienia tych zmian i, w przypadku ich powtarzalności, naniesienia ewentualnych
poprawek do listy modelowej.
15. Katarzyna Mich
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Rola Kościoła w Egipcie w kształtowaniu struktury kościelnej w królestwach nubijskich
Chrześcijaństwo od samego początku swojego istnienia było religią misyjną. Olbrzymie
znaczenie dla rozwoju wiary chrześcijańskiej miały punkty, w których krzyżowały się ważne
szlaki handlowe. Jednym z takim miejsc była Aleksandria w Egipcie. Działalność misyjna
Aleksandrii skupiała się przede wszystkim na Afryce.
Obszar, na który Kościół egipski miał bezpośredni wpływ, to tereny położone za
południową granicą Egiptu, Syenne (Asuan). Od Asuanu wzdłuż doliny Nilu rozciągała się
Nubia.
Źródła koptyjskie potwierdzają, iż na południu od granicy egipskiej istniały
chrześcijańskie wspólnoty. Biskupstwo na wyspie File miało z pewnością wpływ na
ewangelizację terenów północnej Nubii.
Oficjalne przyjęcie nowej wiary przez królestwa nubijskie nastąpiło w 2 połowie VI
wieku. Kościół w Nubii podlegał koptyjskiemu Patriarchatowi w Aleksandrii, który mianował
osobiście wszystkich biskupów nubijskich. Rodzi się pytanie, jak bardzo Aleksandria miała
wpływ na strukturę Kościoła w Nubii, czy było to jedynie zwierzchnictwo nominalne, czy też
rzeczywiste. Dotychczasowe badania nad Kościołem w Nubii pokazują, iż królestwa
nubijskie ewangelizowała nie Aleksandria, ale przede wszystkim Konstantynopol, nawet jeśli
ewangelizatorami byli Aleksandryjczycy na wygnaniu.
16. Marcin Romaniuk
Wydział Historyczny, Uniwersytet Warszawski
Przestrzeń prywatna a przestrzeń publiczna w domach okresu rzymskiego w Egipcie w
świetle analizy metodą space syntax
Jak powszechnie się sądzi, przestrzeń w typowym domu rzymskim z atrium podzielona była
na strefę o charakterze publicznym, ogólnie dostępną dla odwiedzających pana domu gości, a
także strefę prywatną, do której dostęp mięli jedynie domownicy. O ile w samym kontekście
italskim i zachodnich prowincji Cesarstwa Rzymskiego, ta zasada mogła rzeczywiście mieć
zastosowanie, o tyle kwestią problematyczną jest, czy w świecie wschodnim, w orientalnej
kulturze słabiej zromanizowanych wschodnich prowincji rzymskich, takich jak Egipt, ta sama
zasada miała również prawo bytu. Znalezienie odpowiedzi w tym przypadku nie jest proste i
wymaga zastosowania zaawansowanych analitycznych metod badawczych. Jedną z nich jest
rozwijana od lat 70. XX w. i opisana w 1984 w dziele The Social Logic of Space przez Billa
Hilliera i Julienne Hanson metoda syntaksy przestrzennej – ang. space syntax. Dzięki niej
możliwa jest próba zrozumienia wzajemnych relacji przestrzennych pomiędzy
poszczególnymi pomieszczeniami, znajdującymi się w obrębie analizowanej budowli
mieszkalnej, a w konsekwencji także relacji społecznych między mieszkańcami a osobami z
zewnątrz. Celem niniejszej prezentacji jest przeanalizowanie za pomocą tej metody planów
wybranych domów z okresu rzymskiego odkrytych w Egipcie i próba odpowiedzi na
poruszoną wyżej kwestię.
17. Aneta Skalec
Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski
O dostępie do nieruchomości w Okresie Grecko-Rzymskim słów kilka
Dla pełnego korzystania z nieruchomości niezbędne jest zapewnienie do niej dostępu. W
Egipcie domy czy tereny często położone były bezpośrednio przy drogach publicznych,
gwarantujących dojście do nich, ale nie zawsze tak się działo. Niekiedy dostęp do nich
następował za pośrednictwem prywatnych dróżek, ścieżek, a nawet cudzych domów. Część
tych zjawisk można zaobserwować w pozostałościach archeologicznych, chociaż trudno
wśród nich jednoznacznie rozróżnić drogi publiczne, od tych wykorzystywanych prywatnie.
Zdecydowanie bardziej jednoznacznych informacji w tym zakresie dostarczają nam
papirusy z okresu Grecko-Rzymskiego. Materiał papirologiczny dotyczący tego zagadnienia
jest wprawdzie liczny (obejmuje zarówno dokumenty demotyczne, greckie jak i koptyjskie),
ale jednocześnie zazwyczaj bardzo lakoniczny. Większość informacji, jakimi dysponujemy,
to pojedyncze słowa lub zwroty pojawiające się w dokumentach związanych z własnością lub
korzystaniem z nieruchomości, a więc w umowach kupna-sprzedaży, podziału nieruchomości,
dzierżawy itp., przy okazji opisu granic domu czy też terenu albo wyliczania elementów
nieruchomości, z których wynika jedynie, że prywatne dróżki czy alejki istniały.
Dysponujemy jednak także kilkunastoma dokumentami bardziej szczegółowymi,
wskazującymi na szerokość prywatnych przejść, ich dokładniejszą lokalizację czy ich
charakter prawny.
Analiza klauzul zawierających wzmianki o dostępie do nieruchomości, które ulegały
pewnym przeobrażeniom w czasie, i wynikających z nich informacji, będą przedmiotem
niniejszego wystąpienia.
18. Dawid Śliwiński
Międzywydziałowe Indywidualne Studia Humanistyczne i Społeczne, Uniwersytet
Warszawski
Polemika z polityką religijną Ptolemeusza IV Filopatora w 3. Księdze Machabejskiej
Mianem 3. Księgi Machabejskiej określa się utwór napisany przez nieznanego z imienia
aleksandryjskiego Żyda, prawdopodobnie w pierwszej połowie I wieku p.n.e. Opisuje on
fikcyjne prześladowania, jakich miała doświadczyć żydowska społeczność w Egipcie za
Ptolemeusza IV Filopatora (221-205 p.n.e.) i jej cudowne wybawienie. Relacjonowane przez
3. Księgę Machabejską wydarzenia, w tym represje wobec Żydów, w rzeczywistości nie
miały miejsca, dlatego tradycyjnie traktowano ją jako pozbawiony wartości historycznej
romans.
Obecnie jednak badacze dopatrują się w dziele rdzenia historycznego, a mianowicie
krytyki kultu Dionizosa w Egipcie Lagidów. Akcja dzieje się za Ptolemeusza IV Filopatora,
będącego szczególnie oddanym kultowi Dionizosa, czego wyrazem jest choćby forsowana
przez niego nowa genealogia Lagidów odwołująca się do Dionizosa, a nie jak uprzednio
Heraklesa. 3. Księga Machabejska wielokrotnie czyni aluzje do kultu Dionizosa; wspomina
np., że król zorganizował obrzęd rytualnego picia wina ,,ku czci wszystkich swoich bożków”
(3 Mch 4, 16) a raz bezpośrednio wymienia z imienia Dionizosa (3 Mch 2,29).
Kulminacyjna scena, w której mające stratować Żydów specjalnie upite w tym celu
słonie, zamiast tego ruszają w kierunku wojsk króla, rozdeptując je (3 Mch 6, 21), ma
prawdopodobnie dowodzić wyższości judaizmu nad kultem Dionizosa. Analogiczne
wydarzenia (zgromadzenie bezbronnych Żydów w hipodromie w Aleksandrii, nieudaną próbę
ich egzekucji przy użyciu słoni, skruchę króla, ustanowienie święta upamiętniającego
cudowne ocalenie) opisuje Józef Flawiusz (Ap. 2.5), umieszcza je jednak za Ptolemeusza VIII
Fyskona. Ponieważ nie ma dowodów, że Flawiusz znał 3 Mch, cała opowieść jest
prawdopodobnie miejscowym mitem ajtiologicznym, mającym uzasadnić obchody lokalnego
święta przez Żydów aleksandryjskich, w 3 Mch dodatkowo wzbogaconym w motywy
polemiczne wobec polityki religijnej Ptolemeusza IV.
Celem referatu jest analiza dionizyjskich motywów i aluzji w 3. Księdze
Machabejskiej oraz jej polemiki z kultem Dionizosa.
19. Daniel Viktor Takács
Katedra Egiptologii, Uniwersytet Warszawski
The Offering List of Pakhet, the Goddess of Wadi Batn el Baqara
Offering lists accompanied numerous different scenes since the earliest times of Egyptian
monumental art. They were represented in royal and private funerary constructions, were
pictured on the walls of bark rooms, offering chapels and many more as parts of bigger
offering scenes in temples. According to Winfried Barta they could be understood as actual,
practical lists for the conduction of the offering ritual in front of the designated person, which
meant that they had an order of execution accompanied by certain quantities of items.
Moreover, far from being a simple ‘shopping list’ of these items, libations by water, incensing
and recitations of spells partitioned them into different sequences and made them a complete
set of rites, appropriate for its surroundings.
This presentation would like to focus at one particular list, that of the goddess Pakhet’s in a
sanctuary from Wadi Batn el Baqara, Middle Egypt. This small chapel was hewn into the hills
of a valley not far away from the famous Speos Artemidos under the reign of Hatshepsut and
exhibits a unique list of offerings on its side walls. The possible mythological connotations of
the rock-cut chapels (or speoi) and the principles of the offering lists know from Barta might
allow a very peculiar type of interpretation for this list, which is to be presented in the
frameworks of this paper.
20. Filip Taterka
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu & Université Paris-Sorbonne
Czy kobieta mogła być królem w starożytnym Egipcie?
W literaturze egiptologicznej rozpowszechniony jest pogląd głoszący, że kobietom z zasady
nie wolno było sprawować władzy królewskiej, a wszelkie wyjątki od tej reguły były
traktowane jako rzecz godna potępienia. Wynika z tego, że nieliczne kobiety, którym udało
się na jakiś czas objąć najwyższą władzę w kraju faraonów, musiały ukrywać swą prawdziwą
płeć, przez co w oficjalnych przedstawieniach ukazywały się jako mężczyźni. Po śmierci
każdą z nich czekało natomiast prześladowanie, którego celem było wymazanie ich imion z
historii kraju nad Nilem
Celem referatu jest wykazanie bezzasadności przedstawionego wyżej poglądu. Analiza
źródeł z czasów panowania żeńskich królów (jak Neferu-Sebek, Hatszepsut czy Ta-Useret)
pokazuje bowiem, że żadna z kobiet, które sięgnęły po najwyższą władzę w Egipcie, nie tylko
nigdy nie próbowała ukryć swej płci, ale, co więcej, kobiecość dawała im możliwość nowych
form wyrazu swego królewskiego statusu. Co więcej, ze źródeł, które przetrwały do naszych
czasów, zdaje się wynikać, że sprawowanie władzy królewskiej nigdy nie było formalnie
zakazane, a prześladowanie pamięci o niektórych żeńskich królach wynikało raczej z
doraźnych celów politycznych niż z chęci całkowitego odsunięcia kobiet od władzy w
państwie.
21. Maria Wardzyńska
Instytut Archeologii, Uniwersytet Warszawski
Elementy tradycji egipskiej w Marina el-Alamein
Marina el-Alamein to grecko-rzymskie miasto, którego okres funkcjonowania przypada na
czas pomiędzy I w p.n.e. a IV w n.e. Zlokalizowane na egipskim wybrzeżu Morza
Śródziemnego zdaje się być mocno zakotwiczone w tradycji hellenistycznej zarówno, jeśli
brać pod uwagę strefę mieszkalną, jak i kontekst funeralny. Na tym tle zaskakujące zdaje się
być występowanie świadectw egipskiej symboliki oraz tradycji, które można zaobserwować
na nekropoli przynależącej do miasta. Są one obecne nie tylko w artefaktach, ale także w
możliwych do uchwycenia i opisania elementach obrzędu czy kultu pośmiertnego.
Referat ma na celu nie tylko przedstawienie zabytków o wyraźnie egipskim rodowodzie, ale
także próbę analizy obrzędowości, która może być przykładem synkretyzmu na styku dwóch
kultur: egipskiej oraz hellenistycznej.