Ku soo Dhowaada Tirsiga 8aad ee Warsidaha AGA!
Warsidaha AGA waa warside-xilliyeed ay soo saarto Akadeemiye-
Goboleedka AfSoomaaligu (AGA), oo idiin soo gudbiya aqoon isugu jirta
xog-wadaag, aqoon-wadaag iyo talo-wadaag.
Warsidahan ujeeddooyinka loo aasaasay waxaa ka mid ah in uu ehela-
da afka, hal`abuurka, dhaqanka, qoraalka iyo aqoon-faafinta ee daafaha
dunida kala jooga la socodsiiyo hawlaha muhiimka ah ee ku saabsan
arrimaha kor ku xusan Warsiduhu wuxuu ururiyaa, kaydiyaana
dhacdooyinka muhiimka ah iyo waxqabadka arrimaha kore. Wixii ah
fikrado iyo talobixin ku saabsan sii hagaajinta, hannaaninta iyo ho-
rumarinta warsidahan aad ayaan u soo dhoweynaynaa.
Sidoo kale, gacmo furan ayaan ku soo dhowaynaynaa qoraallada ay soo
gudbiyaan qalinleyda iyo ehelada Af-Soomaaligu.
Warsidahani wuxuu ku soo baxaa nuqul daabacan
iyo mid elektoroonig ah (eeg www.aga.so). Cinwaanka lagala soo xiriirayaa waa Email: [email protected]
HADAFKAYAGU WAA HIILKA AFKA HOOYO IYO HAL-ABUURKIISA
WARSIDAHA AGA
AGA NEWSLETTER
WAA WARSIDE-XILLIYEED KU HADLA CODKA AKADEEMIYE-GOBOLEEDKA AFSOOMAALIGA (AGA)
A PERIODICAL NEWSLETTER PUBLISHED BY THE INTERGOVERNMENTAL ACADEMY OF SOMALI LANGUAGE
GOOSANKA TIFAFTIRKA
TUSMADA TIRSIGAN
EREYGA TIFAFTIRKA Jaaw Nabadgelyo 2019, Bilasho Wacan 2020!B2
QORMOOYIN HORTABIN MUDAN Googaalaysiga iyo CarrabJalqinta….Bogga 3aad
Ararta Tixda………….……….…...….Bogga 4aad
WARARKA WAXQABADKA AGA Akadeemiyada AGA iyo Naadiga Banaadir oo si Wadajir ah u Qabtay Tababbar ku Saabsan Qoraal Curinta Toolmoon……..…….Bogga 6aad Wakiilka AGA ee Sweden oo ka Qeyb-galay Bandhig Buuggeed……………....….Bogga 6aad AGA oo Buugaag ugu Deeqday Maktabadda Shalanbood …………………...……..Bogga 7aad Masuuliin AGA oo ka qaybgalay kulanka dugsiga Capital Academy ee London …..…..Bogga 7aad Warsidaha AGA oo Laba Jirsaday! .Bogga 9aad Xusuus Prof. Maxamed Cali Kalaay IHN B 10aad
WARAR KALE OO XUSID MUDAN
Laascaanood oo Qabatay Bandhiggeedii Koo-waad ee Buugaagta …..……….....Bogga 11aad
Senetor Samsam Daahir oo Wasaaradaha ku Boorisay Adeegsiga af Soomaali Tayaysan B 11
Xarunta Aw Jaamac oo Nayroobi ku Qabatay Toddobaadka Dhaqanka Soomaalida …B 12aad
Carwo Buugeed Lagu Qabtay Magaalada Gothenburg ee Sweden………..…..Bogga 12aad
KORORSO AQOONTAADA Tilmaamayaal……………………….Bogga 13aad
SUUGAANTA & HAL’ABUURKA
Riyadii Luntay(Sheeko Gaaban)Bogga14-15 aad
TIRSIGA 8AAD, SANNADKA 2AAD, OKTOOBAR– DIISAMBAR 2019
Tifaftiraha Sare Mustafa C.Fayruus
Agaasimaha
Axmed M.Dhicisow
Agaasimaha Farsamada Axmed Faarax Saalax
Kaaliyaha Farsamada Amiin Yuusuf Khasaaro
Xoghayaha Titaftirka Saynab Xaaji Axmed
Bahda tifaftirka
Cabdullaahi Shiiqaalow Cabdiraxmaan Abtidoon
Cabdullaahi sh. (Gacanka) Dayax Axmed Ilay
Kala xiriir : [email protected]
Facebook: @AkadeemiyeGoboleedka
AfSoomaaliga Twitter:@somaliacademy
Website :www.aga.so
“Ilaahay haw naxariisto” Prof Maxamed Cali Kalaay
(1953-2019)
OKTOOBAR– DIISAMBAR 2019 WARSIDAHA AGA BOGGA 2AAD
Waxaan laabnay bog ka mid ah sooyaalkeenna
taxanaha ah, oo ay ku xardhan yihiin garashadii
xilka & gudashadii waajibka ee 2019, amaba wixii
ilduuf & gaabin ahaa ee ay tahay in aan ka ga-
rowno soona kabno 2020. Markaan milicsanno
2019, wuxuu Akadeemiye-Goboleedka AfSoo-
maaliga (AGA) u ahaa sannad ay hawlo lagu
farxaa u qabsoomeen, qaar kale oo ay hi-
igsanaysayna ay awooddu gaasirtay; sannad wa-
tay dhacdooyin farxad & murugaba u lahaa bahda
afka & dhaqanka.
Sannadkan, masuuliin & waxgarad kala duwan
ayaa bogaadiyay waxqabadka ay AGA ugu jirto u
hiillinta afka hooyo. Waxaa ugu horreeya Mudane
Cabdi Xaashi, Guddoomiyaha Aqalka Sare ee
JFS, oo si gaar ah ugu ammaanay tababbarrada
tayaynta adeegsiga afka ee ay siiso macallimiinta,
saxafiyiinta & qalinlayda soo koraya.
Waxaa AGA shahaado sharaf guddoonsiiyay
Naadiga Akhriska & Qoraalka Banaadir.
Guddoomiyaha naadiga, Md Khadar Cabdi Cab-
dillaahi, ayaa sheegay in ay AGA shahaadadaas
ku mutaystay dadaalkeeda hiilka afka hooyo &
taageerada ay la garab taagan tahay naadiyada,
gaar ahaan tababbarada.
Waxaa iyana xusid mudan, kaalintiisa hormuudni-
mo darteed, in Dr Maxamed Daahir Afrax, ay sha-
haado-sharafyo ku maamuuseen Ururka
Haweenka Soomaaliyeed ee UK iyo Ururka Ho-
rumarinta Dhaqanka & Af Soomaaliga (HADHSO).
Saaxiibbayaal waad ku mahadsan tihiin
ammaantiinna iyo bogaadintiinna, oo dhiirrigelin &
sahayba noo noqon doonta.
Akadeemiye-Goboleedku waxay kaalin mug leh ka
qaadatay carwooyinkii buugaagta 2019 ee lagu
qabtay Kismaayo, Garoowe, Baydhabo &
Muqdisho. Hoggaanka & hawlwadeennadeeduba
waxay ka qayb galeen doodaha, bandhigga dhi-
ganeyaasha & wacyigelintaba.
Waxaa sharaf kale ah in hoggaanka AGA ay ka
muuqdeen buugaagta la gardaadiyay sannad-
kan; haba ugu horreeyaan daabacaadda cusub
ee qisadii “Maana-faay”, ee uu qoray Dr Max-
amed Daahir Afrax, & Buugga “War Helaa Tala
Hela: Qaamuuska Siyaasiga Da’da Yar” oo ay
qortay Xildhibaan Maryan Cariif, oo ah
guddoomiye-ku-xigeenka AGA.
Waxaa isna ka mid ahaa buugga
“Haldoor:Taariikh-nololeedkii iyo Dhaxal-
cilmiyeedkii Shariif Saalax Maxamed Cali (1936
– 2014)” oo ay wada qoreen Mustafa Fayruus &
Cabdulqaadir (Maax), qaybna ka ah “Taxanaha
Darsida Afka iyo Suugaanta” oo ay soo saarto
Akadeemiye-Goboleedku.
Waxqabadka xusidda gaarka ah mudan waa dar-
dargelinta laamaha AGA ee Yurub, oo qayb ka
ahaa qorshayaasha loogu adeegayo ubadka
Soomaaliyeed ee qurbaha. Dr Maxamed Daahir
Afrax, Guddoomiyaha AGA, ayaa socdaal ku soo
kala bixiyay qaar ka mid ah laamaha AGA ee
Yurub. Sidoo kale, waxaa xarunta AGA ee
Muqdisho booqasho ku yimid masuuliinta AGA
ee Yurub, oo uu hoggaaminayay wakiilka AGA
ee Yurub mudane Cabdiraxmaan Maxamed Abti-
doon; ayna weheliyeen wakiilka AGA ee Sweden
& Scandenavia, mudane Xuseen Wadaad &
marwo Saynab Daahir oo ka tirsan AGA-UK.
Waa adduunyo & xaalkeede, sannadka 2019
waxaa godka Aakhiro u hoyday hal`abuur &
hawlwadeenno af Soomaaligu ku tiirsanaa.
Waxaa ka mid ah abwaannada Maxamuud Cab-
dulllaahi Ciise “Singub” & Saxardiid Maxamuud
“Jabiye”, iyo hawlwadeennadii Cabdullaahi Max-
amed Sheegow & Bare Sare Maxamed Cali Ka-
laay, iyo fannaankii Maxamed Warsa-
me “Tabantaabo”. Dhammaantoodba Ilaahay
haw naxariisto, jannadii Firdowsana ha ka wa-
raabiyo... Aamiin.
Jaaw nabadgelyo 2019! Bilasho wacan sannad-
ka 2020. Waxaad tahay bog kale oo ay tahay in
aan ku qorno dadaal kale oo loogu hiillinayo af-
keenna hooyo & hal`abuurkiisa. Soo dhowoow!
ERAYGA TIFAFTIRKA Jaaw Nabadgelyo 2019, Bilasho Wacan 2020!
Googaalaysiga iyo carrabjalqintu waxay ka mid yihiin noocyada suugaanta carruurta ee soo ji-reenka ah. Labaduba waa ciyaarsuugaaneed ka mid ah hababka ay bulshadu ku barbaariso afka, dhaqanka iyo khayaalka ubadka soo koraya; iya-doo la huwinayo maaweelo iyo madadaalo soo jiidasho leh.
1. Googaalaysi
Googaalaysigu, ama diinley ama tiiley, waa hadal murtiyeed dahsoon, oo ku aroora sarbeebta, gaa-ban lehna qaafiyad la iskuna halxiraaleeyo.
Barbaarta beesha ayaa meel fagaare ah isugu yimaadda, sida ardaaga oo ay fiidkii ku wada caweeyaan iwm. Qofka xujada keenaya ayaa "googaa" yiraahda, sheegana hadal maldahan oo uu ku tilmaamayo waxyaabo deegaanka caan ku ah. Qofka xujada furaya ayaa "cigalle" ama "cadalle" yiraahda, markaasuu sheegaa waxa loo jeedo.
Tusaalooyinka googaalaysiga:
Googaa: xeradayadu waa wada ul oo ul la qaato ma leh! Cadalle: waa geesaha riyaha.
Googaa: hal madoobi hawd miratay! Cadalle: waa injirta.
Googaa: afar gammuun god ku wada yoontay! Cadalle: waa naasaha geela ama lo`da.
Googaa: dundun hoosteed duumo kugu legeday! Cadalle: waa hurdada.
Googaa: ul qurxoon qaadan waayay! Cadalle: waa maska.
Googaa: guntin macaan geed la fuul Cadalle: waa nafta.
Googaa: Wax so' leh,oo sar leh,oo suun leh,oo seedo leh,oo sanuun leh,oon nina sooryo ku deeqin
Cadalle: waa mijaha xoolaha.
Googaa: col ku dilay ciidan mood Cadalle: waa qodaxda
2. Carrab Jalqin
Carrab Jalqintu waa erayo ama weedh/weedho ay adag tahay in si degdeg ah ama si cad loogu dha-waaqo.
Badiba waa erayo leh qaafiyad ama codad isu eg, lehna habdhac isku mid ah, lana soo celiyo iyagoo leh qaafiyaddii iyo habdhacii laakiin ka duwan er-ayadii hore!
Googaalaysiga iyo CarrabJalqinta
QORMOOYIN HORTABIN MUDAN
OKTOOBAR– DIISAMBAR 2019 WARSIDAHA AGA BOGGA 3AAD
Waa in qofku erayadaas uu dhowr jeer si degdeg ah ugu dhawaaqaa isaga oo iska ilaalinaya inuu khaldo ama ku hakado eray ama ka badan.
Carrabjalqintu waa ciyaarsuugaaned sare loogu qaadayo xirfadda dhawaaqa iyo wacyiga luqadeed ee ubadka soo koraya. Carrabjalqintu waxay carrabka u laylidaa inuu si sahlan ugu dhawaaqi karo erayo adag isaga oo aan khal-dayn.
Marka ubadka lagu sharibayo carrabjalqinta waxaa lagu bilaabaa kuwa sahlan, deedna kuwa ka adag ayaa loo sii gudbaa.
Tusaaleyaasha carrabjalqinta waxaa ka mid ah:
Gorey god gal, god diin gal, diin god gal, god gorey gal!
Cadow god gal, god ciil gal; ciil god gal, god baas gal!
Naayaa Taygaro dhiishii Turbado buji, Naayaa Turbado dhiishii Taygaro buji!
Caanaan cabboo timir biyo kama daba kabban karo!
Abtigay kol is wad kol i wad!
Shimbir suul guduud, habartey suul guduud!
Shimbiri dhal cas, hooyadey dhar cas!
Aabbo waa qofe qumbaha gufka saar!
Biciid barqin bilcil daaqay jilbo baldhaq!
Dameerkaygiiyoow ii suntanid iina sumadanid!
Kabtaan kabteedii ee kobtan tiilay, yaa kobtan ka qaadoo kobtaa geeyay.
Wanyohow ha ii soo labalugdambe dhuldhigasho gundhusleyne, reerkaad u soo labalugdambe dhuldhigasho gundhusleyn kartid u soo labalug-dambe dhuldhigasho gundhuslee!
Waxaan dhahay waan dhahay, waxaanan dhihin ma dhihin, ninkii dhaho waxaan wuu dhahay ii gee anaa dhihi ma dhihin, ha dhaho adaa dha-haye!
Gabagabadii, guud ahaanba suugaanta carruur-ta, oo ay ka mid yihiin googaalaysiga iyo carra-bjalqintu, waxay ku habboon tahay baahidooda, da'dooda, garaadkooda iyo waayo-aragnimadooda nolosha, marba bulshada ay ku dhex nool yihiin iyo casriga ay nool yihiin.
W.Q. Bare Sare Mustafa Fayruus
OKTOOBAR– DIISAMBAR 2019 WARSIDAHA AGA BOGGA 4AAD
Ararta Tixda
Arartu waxay ka mid tahay rukunnada ay ku dhisan
tahay tixda Soomaalidu. Waxaa kale oo ka mid ah
dulucda iyo gunaanadka.
Ararta waxaan ku qeexi karnaa gogoldhig lagu fur-
furto ka hor inta aan loo gelin dulucda tixda.
Ararta hal`abuurku wuxuu u adeegsadaa laba
ujeeddo oo kala ah:
In uu ku soo jeediyo dareenka dadka iyo,
In uu ku heemaaliyo farshaxannimada tixda.
Jaadadka Ararta
Marka aan u kuurgalno maansooyinka, aratu waxay
leedahay noocyo ay ugu muuqdaan qaybahani:
Arar ammaan.
Arar sababayn.
Arar halqabsiyeed.
Arar hogatusaalayn.
Qaybahan qaarkood waxay sii yeelanayaan
faracyo.
1. Arar ammaan: waa jaadka loogu adeegsi ba-
dan yahay, sababba dhawr ah ba. Tusaale, arar
ammaan waxay hal’abuurada adeegsan jireen,
markay isu maansoonayaan dhexdooda. Sabab
kale oo arar ammaan ku badnayn, waa marka tol-
leysiga dawladnimada ka hor; isagoo gabyaaga
ararta ku muujinaya maansa heli ogaantiisa.
Tusaale: Gooni Xaaji Cabdi oo ku arartey:
Rag cayaayir iyo maanso waa, camalladiisiiye.
Ceynaanka anigow hayiyo, celiyihiisiiye.
Kol haddaan callaqo looma furo, cagaha dheeld-
heele.
Lix iyo toban halaan soo cayimey, ceynka ka
hingaagsha.
2. Arar Sababeyn: arar sababayn waxaa lagu
muujiyaa sababta keentay tixda marinteeda.
Maansayahanka ayaa ararta ku xuso sababta
keentay inuu mariyo tixdan. Xaaladaha badanaa uu
adeegsado maansayahan arar sababaynta, waxaa
ka mid ah: calaacalka, hogatusaalaha adduun,
waano, dardaaran ikk.
Tusaale: Xaaji Aadan Afqallooc oo ku arartey:
Ta’da gabey waa taan ka tegey, tan iyo waa
dheere.
Isticmaarku goortuu tagaan, teydii gaabsa-
daye.
Caawana ma tiriyeene, waa igu tahliigeene.
3. Arar halqabsiyeed: waa magacdhabid lagu
xuso tixda oo siyaabo kala duwan loogu
halqabsado. Siyaalaha halqabsiyada waxaan ku
soo ururin karnaa qoddobadan:
In uu ugu halqabsado sababeynta tixda.
In uu ugu halqabsado qaddarin.
In uu ugu halqabsado is ammaanid.
In uu ugu halqabsado inuu duro.
In uu ugu halqabsado dirasho.
In uu ugu halqabsado sagootin.
3.1 Arar Halqabsiyeedda Sababeynta.
Tusaale: Xaaji Cismaan Sharma’arke, oo ku ar-
artey:
Ta’da gabey Gurraasoow beryahan, daayey
tiriskeede.
Xalaan tow ka soo iri hurdada, goor dalool te-
gaye.
Waxaan tebayo mooyaane annoo, taahayaan
kacaye.
3.2 Arar Halqabsiyeedda Qaddarinta: oo
noqon karta laba xaaladood midkood oo kala ah:
Inuu ugu halqabsado dhalyo ama dhareer
wadaag ay yihiin.
Inuu ugu halqabsado u qirsanaan afmaalni-
madiisa.
Tusaale arar halqabsi qaddarin: Khaliif Shiikh
Maxamuud oo ku arartey:
Aw Muusoow deelleyda gabey, adi laguu daaye.
Adigaa dabuubtiyo tixaha, soo dabaalbaraye.
Deelqaaf la’aan waadigii, daadaheyn jiraye.
3.3 Arar Halqabsi Ammaaneed: waxaa tusaale u
ah gabey uu tiriyey Salaan Carrabeey oo ku arartey:
Lukaansi gabey Faaraxow, laaki ma laheynne.
Laflaf iyo lahwiga loo tirshiyo, jarey lurkiisiiye.
La’da xarafka laankiyo ba’daan, looyar ku ahaaye.
Nin awowgii loox ugu dhigoo, liil gelshaan ahaye.
3.4 Arar Halqabsiyeedda Durid ah: Arar halqabsi
duriddu waxa uu maansayahanka ugu arartaa ruuxa
uu ku halqabsanayo, isu maansood hore ha ka
dhexeeyo ama markaa ha is qabtaane.
Laba sababba wuu ugu halqabsadaa: u qirsanaan
murti heli ogaan gabay iyo inuu liidayo maansa
gaabnidiisa. Tusaale: arar halqabsi u qirsanaan, Cali
Dhuux Aadan oo ku arartey:
Ba’da gabey Ismaaciil Miraa, buuni ku ahaaye.
Beydduu akhriyey ma oran, yaa beddela kaase.
Maantuuse runtii baalmarey, bilaha iideede.
Tusaale arar halqabsi liidid: Samatar Baxnaan oo ku
arartey:
Laaqsi gabey Salaanow adaan, leyli ku ahaannin.
Aan laaqin mooyee murtida, laaxin ka idleynin.
Oo weli la liicliicayaad, rag isku laashaaye.
3.5 Arar Halqabsiyeedda Dirashada: Jaadkan
ararasho aad ayey ugu badan tahay maansada Soo-
maaliyeed. Tixda, jaad kastooy ahaataba, ma noqoto
arar la’aan halqabsi. Haddaan magac gaar ah lagu
xusin, waxaa lagu saleeyaa magac guud. Tusaale
ahaan sida: Ragga bixitimayoow... iwm.
Arar halqabsiga dirashada, wuxuu maanseeyuhu ugu
arartaa la dardaaranka ruux uu igmadey inuu ka war-
geeyo. Tusaale aan u soo qaadano gabey uu tiriyey
Saalax Maley Direy oo ku arartey:
Xuseenow arlada Hoobiyaad, aad is leedahaye.
Ayaan iyo labaa kaaga hadhey, imitinkii meyle.
Waa amar Ilaah iyo shil yimid, waxaad ku ooshaaye.
OKTOOBAR– DIISAMBAR 2019 WARSIDAHA AGA BOGGA 5AAD
3.6 Arar Halqabsiyeedda Sagootinta:
Tusaale aan u soo qaadano gabey uu tiriyey
Xuseen Dhiqle. Isagoo ku saleynaya magac
guud, wuxuu yiri:
Socdaalladatan joogow beraad, socod
damceysaane.
Safaryahow salaama e haddaad, saaka
naga guurto.
Sangootigii iyo haddey sooryo idin raacdo.
Saraaryeelan meel simman bannaan,
suudi iyo guure.
Jidku waa sursuure haddii, Eebbe idin
saabsho.
Sabadii baddii waxaad u dhixi, laba
siddeedaade.
4. Arar hogatusaaleyn: jaadkan, wuxuu
maansayahanku ku saleeyaa waaya-
arragnimadiisa, arragtidiisa garasho.. iwm.
Si uu ugu qiratusaaleyo waxa markaa taa-
gan. Tusaale: gabey uu mariyey Ismaaciil
Mire oo ku arartey:
In kastuu kabtiyo ama kallaho, ama kur dheer fuulo.
Bad kalluun ku jira key tahay, amase koob shaaha.
Kulligood addoomaha Rabbow, qeybshey kibistiiye.
Nin waliba wixii loo katibey, waa la kulan-siine.
Ninna innaanu soo kororsanaheyn, kaa ha-la ogaado!
Gabagabadii, jaadadkaa ararasho ee aan
soo iftiimiyey, marka laga tago, waxaa jira
qaybo kale oo u baahan in si qotadheer oo
cilmiyeed loo sii darso.
W.Q. Bare
Cabdulllaahi Sh. Cabdi (Gacanka)
Waa Kuma Cabdullaahi Gacanka? Waa suugaanyahan waaya-araga. Afmaal hiba u leh haltirinta maansada.
Weriye suugaan ururiye ah. Soo saara barnaamijyada la xiriira dhaqanka, hid-daha afka iyo hal'abuurkiisa. Bare. Xeeldheere ka tirsan AGA.
Tababbar ay si wadajir ah u soo
qabanqaabiyeen Akadeemiye-Goboleedka
AfSoomaaliga (AGA) iyo Naadiga Akhriska iyo
Qoraalka Banaadir ayaa 4-5/11/2019 waxaa la-
gu qabtay magaalada Muqdisho.
Tababbarka waxaa bixiyay, Macallin Mustafa
Cabdullaahi Feyruus iyo Macallin Cabdullaahi
Sheekh Aadan (Gacanka) oo labaduba ka tirsan
AGA.
Tababbarka oo socday laba maalin, ayaa waxaa
ka faa’idaystay in ka badan konton arday.
Casharrada tababbarka ayaa kale ahaa: qoraal-
ka toolmoon iyo qorista sheeka faneedda.
Tababbarkan ayaa la xiriira, tababbarro ay AGA
horay u qabatay ee cinwaankoodu ahaa
“Tababbar-xirfadeedka Qoraal-curinta tool-
moon.”
Gabagabadii ayaa ardaydii ka faa’idaystay tab-
abbarka la siiyay shahaadooyin. Tababbarka
waxaa soo xiray guddoomiyaha Naadiga Ba-
naadir, Md Khadar Cabdi Cabdillaahi.
OKTOOBAR– DIISAMBAR 2019 WARSIDAHA AGA BOGGA 6AAD
WARARKA WAXQABADKA AGA AGA iyo Naadiga Banaadir oo Tababbar wada Qabtay
Munaasabadda maalinta macallinka oo lagu
mataaniyay bandhig-buugeed ayaa lagu qabtay
magaalooyinka Eskilstuna iyo Katrineholm ee dal-
ka Sweden.
Wakiilka AGA Sweden mudane Xuseen Maxamed
Cabdulle (WADAAD), oo munaasabaddaas ka
hadlay ayaa ugu horreyn hambalyo iyo bogaadin
diray macallinka Soomaaliyeed. Waxaa uu u
rajeeyay horumar iyo guul.
Sidoo kale, Xuseen Wadaad waxa uu meesha ka
sheegay, muhiimadda ay leedahay ilaalinta afka
iyo dhaqanka. “U hiillinta afka hooyo waa in loo
wada guntado, waayo, afku waa jiritaanka um-
madda” ayuu yiri.
Goobta waxaa lagu soo bandhigay tiro buugaag
ku qoran af Soomaali.
Waxaa loo asteeyay 21 Noofambar ee sannad
kasta in lagu maamuuso “maalinta macallinka
Soomaaliyeed”.
Meesha waxaa laga qaaday heeso ay qaadaysay
Elisabeth Ask.
Wakiilka AGA ee Sweden oo ka
Qaybgalay Bandhig Buugeed
Af Soomaaliga Wuxuu ka mid Yahay Afafka Xuduudaha ka Gudba
Prof Cabdulqaadir Ruumi, wakiilka AGA ee UK, ayaa 28/9/2019, warbixin uu ka jeeday Carwada Buugaagta iyo Fanka Soomaalida ee lagu qabtay magaalada Gothenburg ee dal-ka Sweden, ka sheegay horumarka u samaynayo af Soomaali-ga. “Nasiib wanaag af Soo-maaliga waxaa loo aqoonsaday, inuu ka mid yahay afafka loo yaqaan Cross-Border Lan-guages ee looga hadlo Geeska Africa” ayuu yiri Prof Ruumi.
OKTOOBAR– DIISAMBAR 2019 WARSIDAHA AGA BOGGA 7AAD
Akadeemiye-Goboleedka AfSoomaaliga (AGA)
ayaa 11/12/2019 buugaag ugu deeqday makta-
badda magaalada Shalanbood.
Cabdisalaan Warsame oo ka mid ah guddiga
buugaag ururinta maktabadda Shalanbood, kana
socday qaybta Muqdisho, ayaa soo booqday
xafiiska Akadeemiye-Goboleedka (AGA).
Buugaagta Haldoor iyo Maana-faay ayay AGA
ugu deeqday maktabadda.
Saynab Xaaji oo ka mid ah hawlwadeennada
AGA, ayaa guddoonsiisay Cabdisalaan
buugaagta iyo nuqullo ka mid ah Warsidaha
AGA.
Baryihii danbe waxaa soo kordhayay, unkidda
maktabado laga furayo magaalooyinka dalka.
Magaalooyinka, Garbahaarrey, Caabudwaaq,
Cadaado, Baledweyne iyo Baydhabo ayaa laga
furay maktabado akhris.
Maktabadahu waxay ka mid yihiin, xarumaha
aqoon faafinta ee kobciya garaadka bulshada.
Waddankeenna dhismaya, wax uu aqoon uga
baahi badan ma jirto.
Golaha Abwaannada Soomaaliyeed, ayaa soo
qabanqaabiyay 8/12/2019, xaflad shahaado lagu
guddoonsiiyay, Ismahaan Cabdi-kaafi Guuleed
(Arraweelo) oo ka tirsan golaha.
Guddoomiyaha Golaha Abwaannada, Xirsi-dhuux
Maxamed, oo munaasabadda furay, ayaa sheegay
inay Ismahaan samaysay isxilqaan weyn ay ugu
gurmatay shacabka reer Baledweyne.
Ismahaan oo ka hadashay xafladda, ayaa ka ma-
hadcelisay dhiirrigelinta ay u sameeyeen Golaha
Abwaannada Soomaaliyeed.
Sidoo kale, waxaa xafladda ka hadlay gud Ku-
xigeenka golaha abwaannada Axmed Saciid,
agaasimaha Radiyow Kulmiye (KNN) Burhaan Diini
Faarax, Seynab Xaaji Axmed oo ka socotay AGA
iyo Madaxa barnaamijka Haldoor Dayax Axmed
Ilay oo dhammaan bogaadin iyo mahadcelinba u
jeediyay Ismahaan.
Waxaa shahaada Ismahaan guddoonsiiyay Gudd
Golaha Abwaanada, Abwaan Xirsi-dhuux.
AGA iyo Golaha Abwaannada waa bahwadaag, u
midoobay hiilka afka, dhaqanka, suugaanta iyo
hal’abuurka Soomaaliyeed.
AGA oo Buugaag ugu Deeqday
Maktabadda Shalanbood
Masuuliin AGA oo ka Qaybgalay
Xaflad Golaha Abwaannadu ku
Bixinayay Shahaado Sharaf
Himilada AGA (Vision) Af Soomaaliga oo halista ka badbaada,
adeegsigiisa la xoojiyo lana saxo, laga dhigto nabad-side walaaleeya Soomaalida
iyo idil ahaanba ummadaha Geeska Afrika.
OKTOOBAR– DIISAMBAR 2019 WARSIDAHA AGA BOGGA 8AAD
Masuuliin ka tirsan Akademiye-Goboleedka
AfSoomaaliga (AGA) 11/10/2019, ayaa ka
qaybgalay kulan aqooneedka dugsiga sare ee
Capital Academy ee ku yaal magaalada Lon-
don. Kulankan oo si heer sare ah lo soo
agaasimay waxaa loogu talaggalay ardayda iyo
waalidiinta dugsiga.
Wakiilka Akadeemiye-Gobleedka Qaaradda
Yurub Cabdiraxmaan Maxamed Abtidoon iyo
xubno ka tirsan AGA-UK ayaa ka qaybgalay
kulanka uu soo qabanqaabiyay dugsiga sare ee
Capital Academy.
Saynab Aaden Sharci Daahir oo ka tirsan
maamulka AGA-UK lahaydna kaalinta isku xirka
AGA iyo Capital Academy, ayaa waxay ka
warbixisay sababihii loo asaasay Akademiye-
Goboleedka AfSoomaaliga iyo hawlaha ay
qabato. Waxay ku dhiirrigelisay dhallinyarada in
ay ku dadaalaan barashada afka hooyo.
Saynab oo iyadaba ah macallimad dugsi sare
wax ka dhiga, ayaa ardayda ku dhiirrigelisay in
ay waxbarashada ku dadaalaan, si ay aaya fii-
can u helaan.
Sidoo kale, hal’abuur Cabdirashiid ina Caws-
gurow oo ka tirsan AGA-Kenya, ayaa kulanka
ka tiriyey maanso ka hadlaysa waxa bul-
shadeenna u ah baadisooca.
Maxamed Cabdullaahi Cartan ka tirsan AGA, ayaa
u soo bandhigay cashar dhallinyaradii iyo waalidi-
intiiba, halka ay Soomaalidu ka soo jeeddo, dha-
qanka iyo dabeecadaha u gaarka ah ee lagu ya-
qaan Soomaalida, taariikhdoodii iyo bulshooyinkii
uu ganacsigu kala dhaxayn jiray sida Faraaciintii,
Shiinihii iyo Giriiggii hore.
Shirkadaha LoohPress iyo Galool Somali ayaa
waxay soo bandhigeen qaar ka mid ah buugaagta
ay soo saareen iyo buugaag kale oo ay qoreen
qorayaal Soomaaliyeed.
Baar Xirsi oo ka tirsan dugsiga City Academy ayaa
ka warbixisay, sidii loo soo qabanqaabiyey ku-
lankaas, waxayna u sheegtay waalidiintii iyo arday-
dii kulanka joogtay, inay la socdaan kulamo kale
oo dhawaan iyo mustaqbalkaba uu qaban doono
dugsiga. Waxayna hambalyo iyo mahadnaq u soo
jeedisay AGA-UK kuna ammaantay waxqabadka
ay bulshada u hayaan.
Ugu dambeyntii, maamulaha dugsiga sare ee Cap-
ital Academy, ayaa u mahadnaqay ka soo
qaybgalayaashii, ballanqaadayna inay wadi
doonaan kulammadan oo kale, si loo xoojinayo
afka dhaqanka iyo sooyaalka Soomaaliyeed.
Maamuluhu wuxuu ka codsaday AGA in ay bar-
naamijyo kale la abaabulaan dugsiga.
Masuuliin AGA oo ka Qaybgalay Kulanka Dugsiga Capital Academy ee London
OKTOOBAR– DIISAMBAR 2019 WARSIDAHA AGA BOGGA 9AAD
Warsidaha AGA oo Laba Jirsaday!
Waxa farxad noo ah inuu laba jirsaday Warsidaha
AGA oo la bilaabay Janaayo 2018.
Waa warside-xilliyeed ay soo saarto Akadeemiye-
Goboleedka AfSoomaaliga (AGA), soona baxa sad-
dexdii biloodba mar. Warsidahu, wuxuu ku soo
baxaa laba nuqul, mid warqad daabacan ah iyo mid
electronic ah.
Warsidaha AGA ujeeddooyinka loo asaasay waxaa
ka mid ah: in uu ehelada afka, hal`abuurka, dhaqan-
ka, qoraalka iyo aqoon-faafinta ee daafaha dunida
kala jooga, la socodsiiyo hawlaha muhiimka ah ee
ku saabsan arrimaha afka hooyo.
Warsiduhu wuxuu ururiyaa, kaydiyaana dhacdooyin-
ka muhiimka ah iyo waxqabadka afka hooyo iyo
hal’abuurkiisa.
Maxay aqoonyannada ka yiraahdeen?
Aqoonyahanno badan oo isugu jira siyaasyiin iyo
waxgarad ayaa ka hadlay Warsidaha AGA. Xildhi-
baan Maxamed Cumar Dhalxa, ayaa caddeeyay
inuu ku faraxsan yahay tayada iyo quruxda uu lee-
yahay Warsidaha Akadeemiye-Goboleedka AfSoo-
malaiga (AGA).
“Aniga, xildhibaan ahaan aad baan u taagearayaa in
la helo warisde u gaar ah arimaha afka, dhaqanka,
suugaanta iyo hal’abuurka, waxaana ku talinayaa in
la badiyo caddadka laga soo saaro warsidaha.”
ayuu yiri Xildhibaan Dhalxa oo hoosta ka xariiqay in
uu qoraallo la soo wadaagi doono warsidaha.
Sidoo kale, Xildhinbaan Khaalid Macow ayaa
sheegay in horumar ballaaran oo lagu faani
karo uu sameeyay warsidaha ku hadla codka
Akadeemiye-Goboleedka AfSoomaaliga
(AGA).
Xildhibaanka oo ka mid ah akhristayaasha
Warsidaha AGA ayaa caddeeyay, inuu war-
sidaha ka helo macluumaad isugu jira aqoon,
dhaqan, suugaan iyo hal’abuur waxtar u leh
ummadda Soomaaliyeed. Waxa uu iftiimiyay
inay Akademiye-Goboleedku mudan tahay, in
lagu bogaadiyo soo saarista warsidahan dhax-
algalka ah.
Dhanka kale, qorayaal, dhallinyarada jecel
akhriska iyo qoraalka, abwaanno, suxufiyiin iyo
macallimiin ka mid ah bahda waxbarshada
ayaa sheegay, inuu yahay warisidaha isha ay
kala socdaan waxqabadka Akadeemiye-
Goboleedka AfSoomaaliga (AGA).
Muddadii labada sanno ahayd ee uu soo jirey
Warsidaha AGA, waxa uu sameeyay horumar
lagu faani karo. Ammaan iyo bogaadina waxaa
mudan AGA iyo Goosanka tifaftirka warsidaha.
OKTOOBAR– DIISAMBAR 2019 WARSIDAHA AGA BOGGA 10AAD
Ilaahay haw naxariisto marxuum Prof Maxamed
Cali Kalaay, wakiilkii Akadeemiye-Goboleedka
AfSoomaaliga ee K/Galbeed, aasaasihii
Jaamacadda Koonfurta Soomaaliya iyo wasiirkii
hore ee tacliinta sare. Marxuumku waxbarashada
hawl fiican ayuu ka qabtay.
Bare Sare Maxamed Cali Axmed oo loo yaqaanay
“Kalaay” wuxuu ku dhashay magaalada Baydhabo
sannadkii 1953; wuxuuna ku geeriyooday isla
Baydhabo waaberigii Jimcaha 8/11/2019.
Marxuumku waxbarashadiisa asaasiga iyo dugsiga
sareba wuxuu ku qaatay magaalada Baydhabo
muddadii 1964 – 1975; halka tacliintiisa
jaamacadeedna uu ku qaatay Kulliyadda Warba-
rashada Lafoole, oo uu ka qalinjebiyay sannadkii
1980.
Marxuumku sooyaalkiisa shaqo inta badan wuxuu
ka soo shaqeeyay waxbarashada, macallinnimo
iyo maamul heerar kala duwan ah.
Ugu horaynba wuxuu shaqada ka bilaabay
Wasaaradda Waxbarashada iyo Barbaarinta, ka-
gana soo shaqeeyay macallin iyo maamul heerar
kala duwan ah laga bilaabo bilawgii 1980aadkii ilaa
1991.
Wuxuu noqday Wasiirka Hiddaha iyo tacliinta sare
ee TFG muddadii u dhexaysay Diisambar 2000 -
Febraayo 2002.
Wuxuu ka shaqeeyay aasaasidda Jaamacadda
Koonfurta Soomaaliya ee Baydhabo, wuxuuna
noqday guddoomiyihii koowaad, oo uu ahaa
muddadii u dhexaysay Agoosto 2008 ilaa Sebtem-
bar 2017.
Waxaa kale oo marxuumku ka shaqeeyay arri-
maha gargaarka, horumarinta iyo nabadda ee Go-
bollada Bay, Bakool iyo Gedo.
Wuxuu kala shaqeeyay guddiyo, hay`ado waddani
ah, hay`ado caalami ah, hay`ado UN; oo uu ka soo
qabtay xilal fulin iyo latalin intaba ah, muddadii u
dhexaysay 1992- ilaa hadda.
Bare Sare Maxamed Cali Kalaay wuxuu ka mid
ahaa odayada iyo hawlwadeennada Akadeemiye-
Goboleedka AfSoomaaliga (AGA); wuxuu ahaa
wakiilkeeda Baydhabo laga soo bilaabo Luulyo
2015 ilaa geeridiisii.
Marxuumka Ilaahay haw naxariisto, oo ha u nuuri-
yo xabaasha.
Akadeemiye-Goleedka AfSoomaaliga (AGA),
ayaa 21/10/2019, qabatay xus xusuus ah ay ku
maamuusaysay, Alla ha u naxariiistee wakiilkii
AGA Baydhabo, Prof Maxamed Cali Kalaay.
Munaasabadda oo ujeedadeedu ahayd duco iyo
xusuus ayuu furay guddoomiyaha Akadeemiye-
Goboleedka AfSoomaaliga, Dr Maxamed Daahir
Afrax. Waxa uu ka tacsiyaynayay geeridii ku tim-
id wakiilkii AGA ee K/Galbeed, isaga oo Alle uga
barayay in uu jannadiisa ka waraabiyo.
“Prof Maxamed Cali Kalaay, waxa uu ahaa
aqoonyahan qaali ah oo wax badan u soo qabtay
ummaddiisa, waxaana lagu xasuusan doonaa
kaalintii uu ku lahaa daryeelka iyo hiilka afka
hooyo” ayuu yiri Dr Afrax.
Prof Mustafa Cabdullaahi Fayruus oo ay marxu-
umka ka wada tirsanaayeen Akadeemiye-
Goleedka, ayaa munaasabadda ka jeediyay
taariikh-nololeedkii marxuumka. Waxa uu faah-
faahiyay heerarkii kale duwanaa ee uu soo
maray marxuumku.
Wasiirkii hore ee Wasaaradda Hawlaha Guud,
Eng Saalax Sheekh Cusmaan; La-taliyaha
Wasaaradda Waxbarashada, Dr Cabdishakuur
Sheekh Xasan Fiqi; Guddoomiyaha Golaha
Abawaannada Soomaaliyeed, Abwaan Xisri-
dhuux; Agaasimaha Wakalaadda Wararka Soo-
maaliyeed iyo wargeyska dalka, Cali Cabduqaa-
dir Aadan iyo Prof Fawsi Cabdinuur Maxamed oo
ka tirsan Golaha Aqoonayahannada Koonfurta
Soomaaliya, saaxiib dhawna la ahaa marxuumka
iyo Guddoomiyaha naadiga Hillin-hayaan
Cabuqaadir Axmed Jubba oo iyaguna halkaas ka
hadlay ayaa ka tacsiyeeyay geerida Prof Max-
amed Cali Kalaay.
Xus iyo Xusuus Prof. Maxamed Cali
Kalaay IHN Marxuum Maxamed Cali Kalaay
Taariikh Nololeed Kooban
OKTOOBAR– DIISAMBAR 2019 WARSIDAHA AGA BOGGA 11AAD
WARAR KALE OO XUSID MUDAN
Laascaanood oo Qabatay Bandhig-geedii Koowaad ee Buugaagta
Bandhigga Caalamiga ee buugaagta Laas-
caanood oo si heer sare ah loo soo agasimay
ayaa 12/12/2019 lagu soo xiray magaalada Laas
-Caanood ee Gobolka Sool.
Bandhig-buugeedkan oo ay qabanqaabadiisa iyo
fulintiisaba lahaayeen ururka dhallinyarada Mid-
sool oo ah urur dhallinyaro oo ay ku midaysa-
nyihiin bahda qalinlayda iyo hal’abuurka ee ka
dhisan magaalada Laascaanood, ayaa waxaa
maalgalisay hay`adda waddaniga ee SVO.
Bandhigan oo muddo saddex maalin ah ka
socday garoonka Cabdi Bile Cabdi ee magaala-
da Laascaanood, waxaa kasoo qaybgalay
siyaasiyiin, qorayaal, ehelada afka, dhaqanka iyo
suugaanta, aqoonyahanno, fanaanniin iyo marti
sharaf badan.
Abwaan Yuusuf Shaacir, Abwaan Laabsaalax,
abwaan Hurre walanwal, Abwaan Maxamed
dheere, Abwaan Cismaan Cabdinuur, Abwaan
Cali Food iyo abwaanno kale ayaa ka mid ahaa
martida bandhigga.
Waxaa sidoo kale bandhigga lagu casuumay
qorayaal iyo dad magac ku dhex leh bahda qal-
inlayda iyo hal’abuurka iyo kooxda ciyaaraha
dhaqanka Sooyaal Darwiish.
Bandhigga ayaa si qurux badan ku soo
dhammaaday.
Senetor Samsam Daahir oo Wasaar-adaha ku Boorisay Adeegsiga
Af Soomaali Tayaysan
Fadhi uu yeeshay golaha Aqalka sare ee Baarla-
maanka Federaalka Soomaaliya 24/10/2019, kuna
saabsanaa ansixinta dakhliga sannadka soo
socda oo ay soo diyaarisay wasaaradda maali-
yadda, ayaa lagu dhaliilay hab qoraalka ay
wasaaraddu u soo diyaarisay sharciga.
Senetor Samsam Daahir Maxamuud, oo ka mid
ah xubnihii Aqalka Sare ee soo akhriyay sharciga
kaalin firfircoonna ka qaatay wax ka qabashada
arrintaas ayaa ka falcelisay.
Xildhibanaddu, waxaa ay wasaaradda maaliyadda
iyo dhammaan hay’adaha kale ee dawladda u soo
jeedisay in ay hindise-sharciyeedyada inta aysan
hor keenin baarlamaanka, ku soo dadaalaan
turxaan bixinta iyo tifaftirka qoraalkooda.
Waxaa ay xildhibaanadda Samsam kula talisay
wasaaradaha in ay arrintaasi kala kaashadaan
Akadeemiye-Goboleedka Afka Soomaaliga (AGA)
oo ah xarun-cilmiyeedda u xilsaaran horumarinta,
cilmiyaynta iyo tayeynta af Soomaaliga.
Guddoomiyaha Akadeemiye-Goboleedka AfSoo-
maaliga, Dr Maxamed Daahir Afrax, wuxuu maga-
ca AGA hambalyo iyo bogaadin ugu dirayaa Sen-
ator Samsam Daahir Maxamuud, indheergaradni-
mada iyo u damqashada afka hooyo.
OKTOOBAR– DIISAMBAR 2019 WARSIDAHA AGA BOGGA 12AAD
Toddobaadka dhaqanka Soomaalida, ay soo
qabanqaabisay xarunta Dhaqanka Awjaamac Cu-
mar Ciise ayaa 18-20/10/2019, lagu qabtay
magaalada Nayroobi.
Sannadkan oo barnaamijka halhays looga dhigay
“Wada shaqayn”, ayaa si qurux badan u dhacay.
Waxaa barnaamijka ka soo qaybgalay xubno ka
socday baarlamaanka Kiiniya, qunsulka safaar-
adda Soomaalida, masuuliin ka socday gobollada
kala duwan ee Soomaalidu degto, sida:
Mandheera iyo gobolla kale, wakiillo matalayey
ganacsatada, aqoonyahaanno, dhallinyaro,
haween, fannaaniin iyo dadwayne aad u badan.
“Sannadkan waxaa ahmiyadda la siiyay is-
dhexgalka bulshada, dhiirrigelinta dhallinyarada,
soo bandhigidda hiddihii iyo agab dhaqameedkii
Soomaalida.” ayuu yiri Maxamed Cirro oo
dhinaca kale caddeeyay, in halkaas lagu soo
bandhiggay in ka badan seddex boqol oo buug
iyo warsidayaal.
Bandhig buugeed si heer sare ah loo soo
agaasimay, ayaa dhawaan lagu soo xiray
magaalada Gothenburg ee waddanka Sweden.
Carwadan oo socotay 27-28/9/2019, ayaa lagu
soo bandhigay daraasado ka hadlaya hodantini-
mada afka Soomaaliga, kaalinta uu qoraalku ka-
ga jiro horumarinta afka iyo sidii la isaga
kaashan lahaa hiilka iyo daryeelka afka hooyo.
Martida carwad buugeedka, waxaa ka mid ahaa:
Prof Cali Jimcaale Axmed, Dr Xuseen Cabdulle
(Wadaad), Cabdullaahi Hanti-wadaag, Cabdu-
qaadir Ruumi iyo fannaaniin dhawr ah oo ay ka
mid ahaayeen: Bashiir Cali Xuseen, Kooxda
Dhaanto iyo Elizabeth Ask.
Waxaa carwada lagu soo bandhigay buugaag ay
ka mid ahaayeen: Gaso, Ganuun iyo Gasiin; Go-
dob iyo Gallad; Bidhaamiye; Calaf iyo Nasiib;
Maana-faay; Gacal iyo Gayaan iyo buugaag kale
oo qiima badan.
Xarunta Aw Jaamac oo Nayroobi ku Qabatay Toddobaadka
Dhaqanka Soomaalida
Carwo Buugeed Lagu Qabtay Magaalada Gothenburg ee Sweden
Buugaag Cusub oo Lagu soo Bandhigay Magaalooyinka Caabudwaaq iyo Baydhabo
Caabudwaaq: Barnaamijka qoraaga iyo buugga ayaa magaalada Caabudwaaq ku soo bandhigay 23/9/2019 buugga “Nolol iyo Jacayl” ee ay qortay Farxiya Muxudiin Yuusuf “Lama-Filaan”. Baydhabo: daahfurka buugga “Soomaaliya iyo Dawladnimada Maxaa Kala Haysta” oo uu qoray Aways Cabdullaahi Ibraahim ayaa 18/10/2019 lagu qabtay magaalada Baydhabo. Bandhigan oo ay soo qabanqaabiyeen Naadiga Akhriska iyo Qoraalka Baydhabo ayaa si fiican u dhacay. Bandhigyada buugaagta waxay ka mid yihiin dadaalada aqooneed ee lagu kobcinayo akhriska iyo aqoonta.
OKTOOBAR– DIISAMBAR 2019 WARSIDAHA AGA BOGGA 13AAD
KORORSO AQOONTAADA AFKA HOOYO
Tilmaame (tilmaamayaal) waa erayo magaca ka
raaca xagga dambe, oo tilmaama rugtiisa. U fiirso
labadan tusaale:
1- Faarax, qaado qalinkaas (qalin+kaas)
2- Faarax, qaado qalinkan (qalin+kan)
Erayga “qalin” labada tusaale waxaa kala raacay
laba dibkabe oo tilmaamaya qalin yaalla meel
cayiman marka loo eego hadlaha. “Kaas” wuxuu
tusayaa meel ka durugsan hadlaha, halka “kan”
tusinayo meel u dhaw hadlaha.
Timaamayaashu waxay leeyihiin qaab labeed iyo
mid dhaddigeed, waxayna la mid noqdaan caynta
magaca ay raacaan; labka waxay yeeshaan cod-
ka “K”, dhaddiggana codka “T”. Tusaale:
Ninkan naagtan
Ninkaas naagtaas
Marka ay tilmaamayaashu dibkabayaan magaca
waxa iyagana ku dhaca is beddel codeed.
Waxana ugu wacan hadba codka uu ku
dhammaado magacu. Tusaale:
B. Sartan ayaa cusub.
T. Buuggaas baa fiican.
J. Daartaas Cali baa leh.
X. Qolkan ayaa ka wayn qolkaas.
KH. Ha xirin irriddan.
D. Fur gasacan.
R. Furahan iyo ushan Geeddi baa leh.
Tilmaamayaashu markay raacayaan magacyada
wadarta ah, isma beddelaan tiro ahaan balse,
waxay waafaqaan hadba sida ay noqoto caynta
wadareed tusaale:
Ninkan Nimankan
Naagtaas Naagahaas
Dawadaas Dawooyinkaas
Barahan Barayaashaas
Tilmaamayaal (Naxwe)
Si aan u helno sifaynta tilmaamayaasha oo
dhan waa in aan ku kordhinnaa laba tilmaame
oo kale, kuwaas oo ku kala duwan masaafada
qofka ama shayga laga hadlayo oo uu ku jiro
hadlaha:
Keer, teer iyo koo, too
Tilmaamayaashani waxay muujiyaan magaca ay
gadaal ka raacaan in uu yahay wax ama qof ka
fog hadlaha. “Keer” iyo “teer” waxay sheegaan
fogaansho dhexdhexaad ah, “koo” iyo “too”
waxay iyaguna sheegaan fogaansho sii durug-
san. Tilmaamayaashan waxay intuba qabtaan
shaqadii labadii hore oo kale.
Guud ahaan tilmaamayaashu waxay noqona-
yaan lix tilmaame; saddex lab iyo saddex dhad-
dig; waana kuwan:
Lab: Kan (dhow), keer (dhexe), koo (fog)
Dheddig: Tan (dhow), teer (dhexe), too (fog)
Tilmaamayaashu faahfaahin kale ayay magaca
ku kordhiyaan, waxaa tilmaamayaal
(demonstratives) loo yiri maadaama ay bartil-
maamaan qof ama shay go’an, iyagoo muujina-
ya marka laga eego rugta hadluhu uu joogo.
Waxaa soo koobtay Macallin Dayax Axmed
Barashada Naxwaha Af Soomaaliga,
Abdalla Omar Mansur & Annarita Puglielli,
bb. 51-53
OKTOOBAR– DIISAMBAR 2019 WARSIDAHA AGA BOGGA 14AAD
"Ee aayo gabadhu waa ayo.” ayuu si lama filaan
ah u wayddiiyay Cosob. "Waa gabadh ina
Dhamac la yidhaahdo.” ayay Cosob ugu hal-
celisay. "Janno gashadu Jaah qurxoonaa!" ayuu
si beraad la' u yiri.
Cosob baa inta wajigiisa eegtay ka hubsatay
malaheeda. "Gabadha ma damac baa kaa ga-
lay?”
"Awowgeed la gubtu, ma wax damac rag ka geli-
waayaa! Midho dhafaruureed ayaaba la
moodaaye". ayuu kula kaftamay.
Cosob baa u sheegtay waxay ka garanaysay
Ladan, una raacisay in aabbaheed Dhamac aan
laga marin geela xaggiisa. Iyadoo si dadban ugu
sheegaysa Geeddi, inuu geel badan iska diyaari-
yo, si uu u helo gabadha.
Geelisuu ku fikiray. In Ladan geel iyo ka badanba
istaahisho ayuu isku guubaabiyay. Maanka ayuu
ka qorshaystay arrinta ugubka ku ah.
‘Waa curad ninkii dhalay, laga siiyo cuudoo
Waa curad ninkii dhalay, mahad looga celiyee.’
ayuu cod hoose isugula heesay.
Markuu cabbaar fikiray, wuxuu go’aansaday inuu
Ladan u geed fariisto. Aabbihii Rooble ayuu farriin
u diray oo garab iyo gacanba weyddiistay.
Farriintu markay gaadhay Rooble; kamana
xumaan, kumana farxin. Wuxuuse shuruud uga
dhigay inuu sugo wakhtiga roobku da'o. Isagoo ku
halqabsanaya oraahdii ahayd "Aabbo dayrta soo
socota hadday wanaagsanaato anaa guursanba
adiga daaye; haddayse xumaato macal hooyadaa
baa la furi.” Geeddina waa ku dagay farriinta
aabbihii, isagoo niyadda ka sawirtay sida dayrta
loo barwaaqoobi doono.
Waxay ahayd xilli lagu jiro abaar. Roobkii horee
gu'ga biyihii kaydka ahaa ee balliyada galay iyo
daaqii uu dhulka kasoo saarayba gabaabsi yihi-
in. Reer Rooble, waa reer ladan marka la eego
nolosha baadiyaha. Meesiyada xoolaha noocya-
diisa kala duwan buu Ilaahay ugu deeqay reer-
ka. Kedinno geel ah, tirooyin adhi ah iyo lo' tiro
beeshayba way leeyihiin; ase kalsooni badan
lo'da kuma qabaan hadday abaartu jabi waydo.
***
Geeddi Rooble, waa curadka reer Rooble. Mar-
ka loo eego dhego nugaylka uu aabihii u leeya-
hay iyo baarrinimada shinkeed dhaaftay ee uu
hooyadii Sabaad u hayo, waxay sabab u
noqotay, inay reerku Geeddi ka jeclaadaan
ubadkooda. Baarrinimada ka sokow, Geeddi
waa wiil karti iyo dadaal la gaar noqday.
Sidaasdarteed, reerku waxay uga nasteen ma-
suuliyadda xoolaha.
***
Geeddi, isagoo carro Ciideed geela geeyay,
ayuu maalin tagay magaalada Wardheer. Ward-
heer waxa uu kula kulmay Ladan oo iyadana u
soo dukaamaysi doonatay magaalada. Ladan,
waa gabadh Ilaahay qurux u dhaliyay, qotonka
jooggeeda, dhex-yaraanteeda, midabkeeda
masciideedka u eg iyo qorqornaateedaba. Arag-
tida Ladan saamayn weyn ayay ku yeelatay
Geeddi. Waxay gilgishay dareenkiisa. Geeddi,
weligii niyadiisa kuma soo dhicin arrin guur.
Laakiin, aragtidii Ladan ka dib, wax weyn ayaa
iska beddelay. Markay Ladan baxday ayuu
Geeddi wareysi Ladan ku saabsan la galay
Casob.
SUUGAANTA & HAL’ABUURKA Riyadii Luntay (Sheeko Gaaban)
OKTOOBAR– DIISAMBAR 2019 WARSIDAHA AGA BOGGA 15AAD
‘Dardaaran habeen, kallahaad arooryaad buu
leeyahay.’ Markii waagu dillaacay ee la kala
gartay qof iyo geed, ayay isu yimaadeen
Geeddi iyo aabihii. Talo, toosin iyo tusaaleyaal
badan ka dib, aabbihii wuxuu ugu dambayn ku
waafaqay inuu si qurux badan uga xoolo bixin
doono, haddii gabadhaas reerkoodu u oggo-
laadaan. Inuu magaalada Wardheer horta tago,
oo ka soo iibsado alaab la xidhiidha dadabgalka
ayuu go’aansaday. Tulud ka mida geela ayuu
soo kaxaystay Geeddi. Dadkii oo aan weli soo
toosin ayuu jarmaaday. Wuxuu sii socdaba
waxuu gaadhay meeshii uu soo qasdiyay.
Socdaalka waxaa ku weheliyay labo barbaar oo
ilmo-adeeradii ah. Judhiiba wuxuu abbaaray
meheraddii Cosob. Cosob dukaankeeda waxa
uu Geeddi ka ahaa macaamiil, markii danbana
waaba sii jeclaaday, markay qaraaba dhaw
noqdeen Cosob iyo Dhamac. Meheradda
markuu soo galay ayay Cosob war dhiillo leh ka
hor keentay.
"War Geeddi, gabadhii aad caashaqsanaydna
waa la guursadayee ma ogtahay."
"Yaaaaah!" ayuu si naxdini hadhaysay ugu ja-
waabay.
"War gabadhii la soo doon, la bixi, la guursay,
imikana waa nin marwadiisa.”
Ad’adayg uu u dhashay iyo noloshii qal-
lafsanayd ee geel jirinimo ee uu ku noola ayuu
ku caymaday ee istaagguu ka dhici lahaa.
Dhidid badan baa qooyay. Nabar naxdimeed
ayuu ku noqday hadalkii Cosob. Riyadii uu
dayrta la sugayaa hortiisa ku hallawday. Haba
rumaysan lahaayaa riyada! Haba caashaqin
lahaayaa Ladan! Haba u iman lahaayaa Cosob!
Isagoo miyir-qab iyo waalli u dhexeeya, kabna
laallaadinaya midna lulaya ayuu toos ugu
laabtay dhabbadii uu soo qaaday ee reerkooda
ku qummanayd.
W.Q
Khaalid Cismaan Mahad
Wuxuu diyaar u galay siduu geela u gayn lahaa
meel daaqsi leh. Isagoo sugi la’ dayrta iyo
goortay Ladan kulmi doonaan.
Wakhtigu waxa uu isguraba, durba waxaa la
gaadhay dayrtii. Roobkii u horreeyayna waxaa
lagu sheegay meelo ka mida deegaanada ka ag
dhaw geela. Goor habeen badh ah oo la hurdo,
waa ka gud-gude qabsaday. Habeenkii oo dhan
wuxuu jir ku hayoba waabarigii ayuu ka qaaday.
Niyadda Geeddi iyo deegaankaba waa qa-
boobay. Riyada qalbigiisa inay rumoobi doonto
ayuu ku tashaday.
***
“Laba kale bariday kala war la’.” bay ahayd
maahmaahduye. Ladan geesteeda waxay sheeka
-wadaag ahaayeen Cali oo ay isku ollog yihiin.
Ladan, inkastay Geeddi isku deegaan yihiin,
maalin kaliyana magaalada ku aragtay, haddana
war umay hayn qorshihiisa. Cali bay ka heshay
oo ay iska fahmeen dhallinyada deegaankeeda
ah. Markii danbana isla gaareen ilaa heer guur.
Galabtii danbe ayuu Cali u soo geed fariistay
Ladan, geel bandanna ka keenay. Sidii caadada
ahaydna lagu siiyay qalbi saafi ah. Aroos si fiican
loo gangaamay ayaa loo dhigay Ladan iyo Cali,
oo lagu sagootiyay.
***
Geeddi, wuxuu u soo jeedsaday dhankii
reerkooda, si uu geelu inta barwaaqada ah reerka
isaga ag’joogo isna hawlaha ka qabyaysan u
dhamaysto. Wuxuu ka fikirayaa hadba tirada geel
iyo gamaan iyo qoriba leh ee uu ka bixin doono
gabadha uu caashaqsan yahay.
Geeddi geelii wuxuu soo gaadhsiiyay reerka.
Mashxarad badan baa lagu soo dhaweeyay.
Farxad iyo raynrayn badan ka dib, gabalkii
markuu dhacay ayaa dhaanto farxadeed la
qabsaday. Geeddi iyo aabihii waxay ku bal-
lameen in barri ay wada tashan doonaan, waa
san haddii uu u baryo.
OKTOOBAR– DIISAMBAR 2019 WARSIDAHA AGA BOGGA 16AAD
Hawlaha Akadeemiye-Goboleedka
Hawlaha Akadeemiye-Goboleedka AfSoomaaligu waxaa ka mid ah:
Taxanaha Darsidda Afka iyo Suugaanta Soomaalida
Aqoonisweydaarsiyo iyo Dood-Cilmiyeedyo
Kobcinta iyo Tayaynta Adeegsiga Afka Hooyo
Madasha AGA ee Horumarinta Afka Hooyo
Munaasabado & Kulammo Guud
Cilmibaarista iyo Daraasaadka
Warbaahinta & Wacyigelinta
Tababarro Xirfadeed
Lafaguridda Buugga