20/11/2007 1
Tregu unik financiar dhe sistemi monetar Evropian
Prof. dr. Besim Beqaj
20/11/2007 2
Marrëveshja e Romës CONTENTS Treaty establishing the European Community as Amended by Subsequent
Treaties: Preamble Part One. Principles (Arts. 1-7) Part Two. Citizenship of the Union (Art. 8) Part Three. Community Policies (Arts. 8-130)
Title I. Free Movement of Goods (Arts. 9-37) Title II. Agriculture (Arts. 38-47) Title III. Free Movement of Persons, Services and
Capital (Arts. 48-73) Title IV. Transport (Arts. 74-84) Title V. Common Rules on Competition, Taxation and
Approximation of Laws (Arts. 85-102) Title VI. Economic and Monetary Policy (Arts.
102a-109m) Title VII. Common Commercial Policy (Arts. 110-116) Title VIII. Social Policy, Education, Vocational
Training and Youth (Arts. 117-128)
20/11/2007 3
Marrëveshja e Romës Title IX. Culture (Art. 128) Title X. Public Health (Art. 129) Title XI. Consumer Protection (Art. 129a) Title XII. Trans-European Networks (Art. 129b-d) Title XIII. Industry (Art. 130) Title XIV. Economic and Social Cohesion (Arts. 130a-e) Title XV. Research and Technological Development (Arts.
130f-p) Title XVI. Environment (Arts. 130r-t) Title XVII. Development Cooperation (Arts. 130u-y)
Part Four. Association of the Overseas Countries and Territories (Arts. 131-6)
Part Five. Institutions of the Community (Arts. 137-208) Title I. Provisions Governing the Institutions (Arts.
137-198e) Title II. Financial Provisions (Arts. 199-209)
Part Six. General and Final Provisions (Arts. 210-248)
20/11/2007 4
Kalimi nga TP në Tregun Unik Rendësi të posaçme integrimi i tregut
financiar Vendet e kishin shumë të vështirë të
humbin autonominë financiare Integrimi financiar ka shkuar shumë me
ngadalë Ecuritë në ekonominë botërore ndikojnë në
liberalizimin financiar Kriza e dollarit dhe e naftës rikthejnë
kontrollin e qarkullimit të kapitalit.
20/11/2007 5
Kalimi nga TP në Tregun Unik
SHBA lëshojnë konvertibilitetin e dollarit në ari, prandaj në evropë hyjnë shumë dollarë spekulativ
BEE vendosë kursin e përbashkët rrëshqitës të valutave evropiane ndaj dollarit
Kriza e naftës rikthen kontrollin devizor
20/11/2007 6
Tregu unik – Marrëveshja e Romës Shkaqet kryesore
BEE duhet të mbrohet nga ndikimet e çrregullimeve të jashtme si dhe nga konkurrenca e SHBA dhe Japonisë
Vitet 80-ta shënojnë një ekspanzion të tregjeve financiare ndërkombëtare
Ndryshohet struktura e tregut financiar ndërkombëtar (currency swap, interest rate swap, swap options) – shpejtohet qarkullimi i parasë dhe kapitalit Swap – ndërkëmbim valutor – shitje e menjëhershme e valutës
por me data të ndryshme levrimi. Currency rate swap – kundërkëmbim i normës së interesit Currency swap – ndërkëmbim valutor
Teknologjia e re mundëson këmbime anëmbanë botës brenda 24 orësh
BEE tenton të behët qendër e hapur dhe efikase e tregut financiar
20/11/2007 7
Tregu unik financiar përmban: Lirinë e qarkullimit të kapitalit
Bartja e vlerës nga një shtet në tjetrin Lirinë e shërbimeve
Shërbimet e kryera me kompensim nga një shtet në tjetrin Shërbimet financiare
Lehtësimet e pagesave Ndërmjetësim rreth huazimit
shërbimet bankare, qarkullimi i letrave me vlerë, sigurimi
Lirinë e hapjes së ndërmarrjeve të vogla Themelimi i ndërmarrjeve në shtetin tjetër
Këto liri realizohen në tregun unik financiar dhe kjo nënkupton se secili qytetar i BEE mund të investojë si rezident në shtetet e BEE.
20/11/2007 8
Sistemi monetar Evropian Një decenie e unionit doganor ve në pah çrregullime të
shpeshta monetare të cilat ndikonin në bashkëpunimin ekonomik.
1970 marrëveshja për union të vërtetë monetar i cili duhej të realizohej deri në vitin 1980. Unionin monetar do te shpejtojë integrimin e unionit
ekonomik. Pas këtij vendimi vie deri tek zgjerimi i BEE dhe thellimi i
krizës monetare ndërkombëtare që edhe ndikon në shtyerjen e vendosjës së unionit monetar për një periudhë të gjatë.
Meqënëse kjo nuk funksionoi në afat të shkurtës u mor vendimin për Sistemin Monetar Evropian (SME)
Edhe me tutje ka probleme për transferimin e sovranitetit nacional në sferën e politikës monetare në organet e përbashkëta të BEE.
20/11/2007 9
Formimi dhe zhvillimi i SME Konferenca e Hagës në dhjetor të 1969 parashihet
ideja për formimin e unionit ekonomik Fazat e realizimit:
Konsultimet paraprake për masat e politikës ekonomike
Standardizimi fiskal dhe harmonizimi i tatimeve Harmonizimi i buxheteve nacionale Vendosja e procedurës për rregullimin e
marrëdhenieve me organeve të BEE Eliminimin e kufizimeve devizore dhe i barrierave për
qarkullimin e kapitalit Standardizimi i instrumenteve të politikës monetare
me rolin aktiv të Guvernatorëve të Bankave Qendrore
20/11/2007 10
Raporti i Vernerit
"Raporti i Vernerit“ Ky dokument flet për domosdoshmërinë
e unionit ekonomik dhe monetar realizimi gradual-në formë të qarkullimit
plotësisht të lirë të fuqisë punëtore, mallit, shërbimeve dhe kapitalit
pa kufizimin e konkurrencës dhe pa jobalansimet strukturale dhe rajonale
20/11/2007 11
Politika e përbashkët monetare Në sferën e politikës monetare është:
planfikimi i formimit të një mekanizmi unik monetar në kuadër të sistemit ndërkombëtar
që do të bazohej në konvertibilitetin e plotë të valutave Eliminimi i fluktuimit të kurseve devizore
Krijimi i kushteve për aplikimin e njësisë së përbashkët monetare Organizimi i Bankave Qendrore në nivel të BEE-së Kompetencat:
politika monetare dhe kreditore politika monetare ndaj vendeve jashtë Unionit politika në tregun e përbashkët të kapitalit,qarkullimi i kapitalit politika buxhetore dhe tatimore,si dhe masat rajonale për zhvillimin e balansuar të Unionit
20/11/2007 12
Koncepcionet e politikës së përbashkët monetare koncepcioni i "monetaristëve" të cilët shrehnin
interesat e Francës insistimi në përcaktimin e kurseve fikse devizore në kuadër të
BEE-së kontrolli rigoroz i qarkullimit të kapitalit Qëndrimi i “monetaristëve:
koordinimi dhe harmonizimi i politikës ekonomike të vendeve anëtare- duhet të aplikohet vetëm në fazat e mëtejme të integrimit
koncepcioni i përfaqësuar nga "ekonomistët“ shprehje e interesit të Gjermanisë preferohet qarkullimi krejtësisht i lirë i kapitalit koordinimi i politikës ekonomike të vendeve anëtare Qëndrimi i “ekonomistëve”:
vetëm në këtë mënyrë do të krijoheshin kushtet për vendosjen e kurseve fikse devizore
20/11/2007 13
Fazat e bashkëpunimit monetar Raporti i Vernerit - përpjekje drejt intensifikimit të integrimit
monetar në kuadër të BEE-së Qëllimi: në një periudhë të ardhme - të arrihet unioni monetar Aktualizimi i integrimit monetar - për shkak të krizës së sistemit
monetar ndërkombëtar Përkrahja e procesit të integrimit monetar me qëllim të vendosjes
së reformës së sistemit monetar ndërkombëtar integrimi monetar - mjet për arritjen e unitetit politik në BEE
Faza e parë e bashkëpunimit monetar – 1972 valutat e vendeve anëtare mund të këmbeheshin me devijime prej
+- 2,25% këmbimi i valutave kryesisht ishte i lidhur për dollarin u formua Fondi Evropian për Kooperimin Monetar (EMCF) embrioni i Bankës Qendrore Evropiane detyra: rregullimi i mekanizmit valutor dhe aranzhmanet kreditore
Vendet anëtare pajtohen se për valutën e përbashkët mund të flitet vetëm pasi të përfundojë procesi i vendosjes së UME
Arrihet marrëveshja për veprim në kushtet jostabile të marrëveshjeve ndërkombëtare monetare
20/11/2007 14
vendosja e aranzhmaneve që vendeve anëtare të BEE-së do t'i mundësojë: koordinimin e politikës ekonomike fiksimin e kurseve të tyre devizore deri në kufijt e lejuar nga ana
e FMN-së Ky aranzhman monetar krijoi hapësirën për aplikimin e skemës
valutore të BEE-së braktisja e Britanisë së Madhe, Italisë (1973), Francës (1974)
Nevoja për nxitjet reja në sferën e bashkëpunimit monetar domosdoshmëria e marrjes parasysh të dallimeve strukturale dhe
rajonale mes vendeve anëtare Firencë 1977- ringjallje e koncepcionit të unionit monetar mes
vendeve anëtare (Roy Jenkins) propozohen masa të reja për forcimin e koordinimit afatshkurtër të
politikës ekonomike mes vendeve anëtare për përsosjen e tregut të përbashkët Qëllimi: arritja e stabilitetit monetar në Evropë
Argumente ekonomike për përtërirjen e idesë mbi forcimin e bashkëpunimit monetar në kuadër të BEE-së:
20/11/2007 15
Politika e përbashkët monetare - kushti themelor për zgjidhjen e problemeve kryesore ekonomike zvogëlimi i dallimeve strukturale rajonale ndihma rajoneve më pak të zhvilluara në disa
vende anëtare Propozohet Deklarata për formimin e
Sistemit Monetar Evropian (6 -7 korrik 1978- Bremen) Miratimi i Deklaratës nga Këshilli Ministror
(15.12.1978,Bruksel)
20/11/2007 16
Qëllimet dhe mekanizmat e SME-së
SME – është paramenduar si element fundamental i strategjisë së orientuar drejt zhvillimit ekonomik kontinuel dhe stabil Sigurimi i punësimit të plotë, harmonizimi i standardit
jetësor Zvogëlim i dispariteteve rajonale në kuadër të BEE-së Nxitje e procesit të integrimit evropian me ndikim në
stabilizimin e marrëdhënieve ndërkombëtare ekonomike dhe monetare
Qëllimi kryesor i SME-së ishte: vendosja e bashkëpunimit më të ngushtë monetar mes
vendeve anëtare valuta e përbashkët dhe udhëheqja e përbashkët monetare shpejtimi i ecurisë drejt unionit monetar dhe zonës së
stabilitetit monetar në Evropë
20/11/2007 17
SME – është shprehje e përpjekjeve të përbashkëta për tejkalimin e kufizimeve nevojë e vendeve anëtare për një kurs stabil devizor dhe harmonizimin e politikës
monetare Shndërrimi i Fondit Evropian për Kooperim Monetar - në Fondin
Monetar Evropian Përdorimi i njësisë valutore evropiane (ECU) miratohet më 17 shkurt 1986 në Luksemburg
Motivet e formimit të SME-së janë: Vendosja e kurseve devizore fleksibile shkaktoi pasiguri dhe moskënaqësi të
përgjithshme Kurset devizore karakterizoheshin me fluktuime të tepërta Subjektet ekonomike humbën besimin në stabilitetin monetar
efekte negative në investime Jostabiliteti i theksuar i dollarit amerikan
konvertimi masovik i dollarit në markën gjermane marka gjermane i ekspozohet presioneve të forta për revalvim, e valutat tjera -
për devalvim lëvizjet e tilla- të papranueshme për Gjemaninë kërcënohet zvogëlimi i eksportit dhe profitit Gjermania – e motivuar për forcimin e bashkëpunimit monetar evropian ofrimi i mundësisë reale për ndarjen e presionit artificial në markën gjermane me
valutat e vendeve tjera evropiane
20/11/2007 18
SME u vendos më 13.3.1979 me përjashtim të Britanisë së Madhe, Norvegjisë Greqia - nuk u pranua menjëherë në SME
Karakteristikat kryesore të mekanizmit të SME-së: formë e bashkëpunimit monetar si një aranzhman monetar mes vendeve evropiane
Parakushtet esenciale për integrimin e mëtejmë ekonomik mes vendeve të BEE-së: Krijimi i zonës së stabilitetit në Evropë duhet bazuar
në shpenzime dhe çmime fikse zhvillimi ekonomik, zvogëlimi i dallimeve në shkallën
e zhvillimit
20/11/2007 19
Shkurt 1986 - vendet anëtare vendosën që të realizojnë tregun e brendshëm të përbashkët deri më 1992 eliminimi i plotë i barierave në qarkullimin e
mallit, shërbimeve, kapitalit dhe fuqisë punëtore një hap përpara në zvhillimin e integrimit - në
drejtim të ndërtimit të unionit ekonomik Përsosja e mëtejme e SME-së
shndërrimin e tij në Union Monetar-pjesë e pandarë dhe e paevitueshme e Unionit Ekonomik
20/11/2007 20
Humbja e sovranitetit nacional monetar mundësisë që politika monetare të shfrytëzohet
si instrument i politikës ekonomike nacionale me krijimin e UME-së, pushtetet nacionale
humbin një pjesë të mundësive që të udhëheqin politikën nacionale ekonomike
pushtetet nacionale humbin instrumentin kryesor për kontrollin e kërkesës
Politikën e UME-së do ta zbatojë SEBQ do të ndryshonte edhe mekanizmi i koordinimit
ndërkombëtar të politikave monetare dhe devizore
20/11/2007 21
Përparësitë dhe dobësitë Përparësitë e SME-së:
me aplikimin e valutës unike BEE avancon statusin e saj në tregun ndërkombëtar financiar dhe në marrëdhëniet monetare ndërkombëtare
valuta e BEE-së - njëra nga tri valutat më atraktive në botë
kontributi në pavarësimin monetar të vendeve evropiane
kursi i valutave evropiane ndaj dollarit Dobësitë e SME-së janë:
nuk arriti t'i mbledhë të gjitha valutat e vendeve anëtare
nuk ishte tërheqës për vendet tjera anëtare që ishin jashtë SME
20/11/2007 22
UNIONI MONETAR EVROPIAN (UME)
Procesi i formimit të UME- fillon nga viti 1979 me formimin e SME
Shtetet anëtare shpejtojnë procesin e ndërtimit të "tregut unik"
krahas "tregut unik" – krijimi i unionit ekonomik monetar dhe politik
Tendencë që BEE- të shndërrohet në një Union Evropian me të gjitha atributet ekonomike, politike dhe ushtarake të një superfuqie
20/11/2007 23
Unioni Ekonimik si parakusht i Unionit Monetar Elemente themelore të Unionit Ekonomik
janë: tregu unik i mallrave, shërbimeve, kapitalit dhe
fuqisë punëtore politika e konkurrencës dhe masat tjera për
sigurimin e funksionimit normal të mekanizmave të tregut
politika e përbashkët ndaj ndryshimeve strukturale
harmonizimi i shkallës së zhvillimit në kuadër të BEE-së
koordinimi i politikës makroekonomike (rregullat e politikës buxhetore)
20/11/2007 24
Përmbajtja e Unionit Monetar Evropian (UME)
Unioni monetar nënkupton: valutën unike bankën qendrore dhe politikën monetare unike krahas unionit ekonomik - edhe ate politik
UME-heqje dorë nga sovraniteti monetar e pjesërisht edhe nga ai politik ndërtimit të unionit monetar duhet t’i paraprijë unioni
ekonomik gjatë aprovimit të vendimeve vlen parimi i subsidiaritetit,kjo
d.m.th. se: në organet e BEE-së barten vetëm punët të cilat më mirë
kryhen në kuadër të BEE-së, se sa në instanca më të ulëta (kombëtare, rajonale apo lokale)
vendimet duhet marrë në një nivel sa më të afërt me qytetarët Kompetenca e BEE është reziduale ndërsa ajo e vendeve –
themelore Rrespektimi i specificitetit të anëtarëve në aspektin ekonomik
dhe në shkallën e inflacionit
20/11/2007 25
Vendosja e UME-së dhe Sistemi Evropian i Bankave Qendror qeverisja në sferën monetare ruajtja e stabilitetit të çmimeve vendosja dhe shfrytëzimi i instrumenteve të politikës monetare
Kushtet e domosdoshme për aplikimin e valutës unike: stabiliteti i çmimeve - shkalla e inflacionit jo më shumë se
1,5% të mesatares së 3 vendeve anëtare me shkallë më të ulët të inflacionit
norma e kamatës - normat afatgjata të kamatës-më së shumti 2% mbi mesataren e normave të kamatës së 3 vendeve anëtare me normë më të ultë kamatore
deficiti i buxhetit - deficiti i buxhetit nacional nuk mund të jetë mbi 3% të bruto produktit shoqëror
borxhi publik - borxhet publike të gjithmbarshme- të mos kalojnë 60% të bruto produktit njëvjeçar të vendit;
stabiliteti i parasë - valuta nacionale të mos jetë e devalvuar në 2 vitet e fundit
divergjencat eventuale të kursit të saj- në suaza plus - minus 2,25%
20/11/2007 26
Unioni monetar evropian Kriteriumet e konvergjencës dhe Marrëveshja e Mastrihtit
lejohet mundësia diskrete e të drejtës së vendeve anëtare që t’i vlerësojnë kushtet për inkuadrimin në valutën unike
anëtare e UME-së mund të bëhej edhe vendi anëtar që nuk i plotësonte një ose dy kushte
nëse ai vend kishte realizuar përparim të dukshëm drejt plotësimit të tyre
Etapat e vendosjes së Unionit Monetar Evropian UME është rezultat i procesit të integrimit ekonomik
Qarkullim i lirë i mallrave, njerëzve, shërbimeve dhe kapitalit Valutë unike evropiane (ECU)
procesi i formimit të unionit monetar - kufizimi i sovranitetit monetar dhe atij politik
adaptimi psikologjik, politik dhe ekonomik Etapat e realizimin të Unionit Monetar dhe Ekonomik:
Etapa e parë (1990- 1993) Etapa e dytë (1994-1999) Etapa e tretë (pas vitit 1999)