T.C.
ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
PROJE SONUÇ RAPORU
PROJE ADI:
Orman Amenajman Planlamasının Sosyal Boyutu:
Pozantı Orman İşletme Şefliğinde Örnek Uygulama
Social Dimension of Forest Management Planning:
A Case Study of Pozantı Forest Sub-District Directorate
PROJE NUMARASI:
20.5315/2014–2015
PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ
Dr. Ersin YILMAZ
ARAŞTIRMACILAR:
Alparslan ABBAK
Rüstem KIRIŞ
Mehmet Ali SAYIN
YÜRÜTÜCÜ KURULUŞ:
DOĞU AKDENİZ ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ
ARALIK/2014
TARSUS/MERSİN
i
İÇİNDEKİLER
Sayfa
İÇİNDEKİLER.................................................................................................................... i
KISALTMALAR................................................................................................................. iii
ÖNSÖZ.................................................................................................................................. iv
ŞEKİLLER LİSTESİ……………………………………………………………………... v
ÇİZELGELER LİSTESİ…………………………………………………………………. v
ÖZ.......................................................................................................................................... vi
ABSTRACT.......................................................................................................................... vii
1. GİRİŞ.............................................................................................................................. 1
1.1. Araştırmanın Tanıtımı........................................................................................... 1
1.2. Araştırmanın Gerekçesi………………………………………............................. 2
1.3. Araştırmanın Amaçları………………………………………………………….. 4
1.4. Kapsam ve Uygulama Yerleri…………………………………………………... 5
2. LİTERATÜR ÖZETİ………………………………………………………………… 6
2.1. Plan Ünitesindeki Yerleşim Birimlerinin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel
Yapılarının Belirlenmesi Aşamasına Yönelik Literatür Özeti………………….. 6
2.2. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarının Mevcut Durum Analizi Aşamasına
Yönelik Literatür Özeti………………………………………………………….. 7
2.3. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev Önceliklerinin
Belirlenmesi Aşamasına Yönelik Literatür Özeti……………………………….. 10
3. MATERYAL VE YÖNTEM......................................................................................... 15
3.1. Materyal................................................................................................................. 15
3.2. Plan Ünitesindeki Yerleşim Birimlerinin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel
Yapıları………………………………………………………………………….. 16
3.2.1. Yerleşim Yerlerinin Genel Özellikleri…………………………………... 16
3.2.2. Yerleşme ve Mesken Şekilleri…………………………………………... 17
3.2.3. Nüfus ve Nüfus Hareketleri……………………………………………... 17
3.2.4. Gelir Kaynakları………………………………………………………… 18
3.2.5. Bitkisel Üretim…………………………………………………………... 19
3.2.6. Hayvansal Üretim……………………………………………………….. 19
3.2.7. Köylerin En Önemli Sorunları…………………………………………... 20
3.3. Yöntem.................................................................................................................. 21
3.3.1. Örnekleme Yöntemi……………………………………………………... 21
3.3.2. Değerlendirme Yöntemleri……………………………………………… 21
3.3.2.1. Plan Ünitesindeki Yerleşim Birimlerinin Sosyal, Ekonomik
ve Kültürel Yapılarının Belirlenmesi Aşamasına Yönelik
Yöntem………………………………………………………..
21
3.3.2.2. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarının Mevcut Durum
Analizi Aşamasına Yönelik Yöntem………………………….
21
ii
Sayfa
3.3.2.3. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev
Önceliklerinin Belirlenmesi Aşamasına Yönelik Yöntem……
23
4. BULGULAR................................................................................................................... 24
4.1. Plan Ünitesindeki Yerleşim Birimlerinin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel
Yapılarının Belirlenmesi Aşamasına Yönelik Bulgular…………………………
24
4.2. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarının Mevcut Durum Analizi Aşamasına
Yönelik Bulgular………………………………………………………………...
24
4.2.1. SWOT Çözümlemeleri………………………………………………….. 24
4.2.2. SWOT Faktörlerinin Öncelik Sıralaması………………………………... 27
4.3. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev Önceliklerinin
Belirlenmesi Aşamasına Yönelik Bulgular……………………………………...
30
4.3.1. Karar Verme Modeli…………………………………………………….. 30
4.3.2. Karar Vericilerin Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarına Yönelik Öncelikleri. 32
4.3.3. Karar Vericilerin, Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarının ve Sektör
Uzmanlarının Karar Kriterlerine Yönelik Öncelikleri…………………...
33
4.3.4. Sektör Uzmanlarının Orman İşlevlerine Yönelik Öncelikleri…………... 35
4.3.5. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarına İlişkin İşlevlerin Genel Öncelik
Değerlerinin ve Sıralamasının Elde Edilmesi……………………………
37
5. TARTIŞMA, SONUÇLAR VE ÖNERİLER………………………………………... 40
5.1. Plan Ünitesindeki Yerleşim Birimlerinin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel
Yapılarının Belirlenmesi Aşamasına Yönelik Tartışma, Sonuçlar ve Öneriler…
40
5.2. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarının Mevcut Durum Analizi Aşamasına
Yönelik Tartışma, Sonuçlar ve Öneriler…………………………………………
40
5.3. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev Önceliklerinin
Belirlenmesi Aşamasına Yönelik Tartışma, Sonuçlar ve Öneriler………………
42
5.4. Genel Tartışma, Sonuçlar ve Öneriler…………………………………………... 44
ÖZET..................................................................................................................................... 45
SUMMARY.......................................................................................................................... 48
KAYNAKÇA........................................................................................................................ 51
iii
KISALTMALAR
ÇKKV : Çok Kriterli Karar Verme
SWOT : Üstünlükler, Zayıflıklar, Fırsatlar/Olanaklar ve Tehditler/Tehlikeler
R’WOT : SWOT Çözümlemeleri, Sıralama Tekniği ve Doğrusal Kombinasyon Tekniğinin bir
arada kullanıldığı melez bir teknik
AHS : Analitik Hiyerarşi Süreci Tekniği
A’WOT : Analitik Hiyerarşi Süreci Tekniği ile SWOT Çözümlemelerinden oluşan melez bir
teknik
iv
ÖNSÖZ
“Orman Amenajman Planlamasının Sosyal Boyutu: Pozantı Orman İşletme Şefliğinde Örnek
Uygulama” isimli bu araştırma, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü tarafından 2014
yılı içerisinde çalışılarak sonuçlandırılmış bir araştırma projesidir. Çalışmada orman amenajman
planlarının hazırlanması sürecine “katılımcı yaklaşımın” ve daha geniş anlamıyla “sosyal boyutun”
nasıl dâhil edilebileceğini konusu ele alınmıştır. Bu doğrultuda çalışmanın amaçları; plan
ünitesindeki orman köylerinin sosyal, ekonomik ve kültürel durumunun tespit edilmesi, ormancılık
sektörü konusundaki mevcut yapıyı inceleyerek bu yapıyı iyileştirmek üzere öneriler geliştirilmesi ve
orman kaynaklarına yönelik işlevlerin önem ve önceliklerinin katılımcı anlayışla ortaya konmasıdır.
Pozantı ilçe merkezindeki ve buraya bağlı Alpu, Fındıklı, Gökbez, Yenikonacık ve Eskikonacık
köylerindeki Orman Kaynakları Yöneticilerine, Yerel Yöneticilere, Diğer Kamu Kurum ve Kuruluş
Temsilcilerine, Çıkar ve Baskı Grupları Temsilcilerine, Yerel Halk Temsilcilerine ve Ormancılık
Sektörü Uzmanlarına, destek ve katkılarını esirgemeyerek çalışmaya katıldıkları, anket ve bilgi
formlarını samimiyetle doldurdukları ve Pozantı Orman İşletme Şefliği sınırları içerisindeki orman
kaynaklarına ilişkin tercihlerini, ihtiyaçlarını, talep ve beklentilerini dile getirdikleri için
teşekkürlerimizi sunarız.
Bunun yanında araştırma alanındaki çalışmalar süresince her konuda ilgi, yardım ve desteğini bizden
esirgemeyen Pozantı Orman İşletme Müdürlüğü Yönetici ve Personeline, özellikle de Pozantı Orman
İşletme Şefi Akif HAYTA’ya teşekkürü zevkli bir görev biliriz.
Tarsus, 2014 Proje Ekibi
v
ŞEKİLLER LİSTESİ
Sayfa
Şekil 1 : Araştırma Alanı Olan Pozantı İlçesinin, Adana İli İçerisindeki Konumu………. 5
Şekil 2 : Karar Vericilerin Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarına Yönelik Öncelik Değerleri.. 33
Şekil 3 : Karar Vericilerin, Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarının ve Sektör Uzmanlarının
Karar Kriterlerine Yönelik Öncelik Değerleri…………………………………...
34
Şekil 4 : Uzmanlar Açısından Karar Kriterlerine Göre Orman İşlevlerinin Öncelik
Değerleri…………………………………………………………………………
37
Şekil 5 : AHS Tekniği Uygulamasına Göre Pozantı Orman İşletme Şefliğinde Orman
Kaynaklarına İlişkin Orman İşlevlerinin Öncelik Değerleri ve Sıralamaları……
39
ÇİZELGELER LİSTESİ
Sayfa
Çizelge 1
:
Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki Ormancılık Sektörüne Yönelik “R’WOT
Tekniği” Çözümlemeleri Sonucunda Elde Edilen Genel Öncelikler…………..
28
Çizelge 2
:
Pozantı Orman İşletme Şefliğinde Genel Öncelik Değerlerine Göre SWOT
Faktörlerinin Öncelik Değerleri ve Sıralaması………………………………...
29
Çizelge 3
:
Karar Vericilerin Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarına Yönelik Öncelik
Değerleri………………………………………………………………………..
33
Çizelge 4
:
Karar Vericilerin, Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarının ve Sektör Uzmanlarının
Karar Kriterlerine Yönelik Öncelik Değerleri…………………………………
34
Çizelge 5
:
Uzmanlar Açısından Karar Kriterlerine Göre Orman İşlevlerinin Öncelik
Değerleri………………………………………………………………………..
36
Çizelge 6
:
AHS Tekniği Uygulamasına Göre Pozantı Orman İşletme Şefliğinde Orman
Kaynaklarına İlişkin Orman İşlevlerinin Öncelik Değerleri ve Sıralamaları…..
38
vi
ÖZ
Ülkemizde Fonksiyonel Planlama yaklaşımına geçilmesiyle birlikte, orman amenajman planlarının
hazırlanması sürecine “katılımcı yaklaşım süreci” ve daha geniş anlamıyla “sosyal boyut” da
eklenmiştir. Bu doğrultuda Fonksiyonel Planlamada, klasik planlardan farklı olarak, yerel toplumun
sosyoekonomik durumuna ait bilgilerin toplanması ve karar vericiler, kamu, çıkar-baskı grupları ve
sektör uzmanlarının orman amenajman planlaması sürecine doğrudan katılımları hedeflenmektedir.
Ancak orman kaynakları planlamasının sosyal boyutundaki temel sorun, tüm bu ilgi gruplarının
görüş ve tercihlerinin ölçülmesi ve planlama sürecine dâhil edilmesidir. Bu kapsamda katılımcıların
ihtiyaç ve beklentilerinin nasıl dikkate alınacağı, sayısallaştırılacağı ve karar verme sürecine hangi
uygun metotlar, araçlar ve matematiksel formülasyonlarla dâhil edileceği konusunda cevaplara
ihtiyaç bulunmaktadır. Bu araştırmada üç aşamada farklı Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV)
Teknikleri kullanılarak ilgi gruplarının tercih, ihtiyaç ve beklentilerinin ölçülmesi ve tüm
katılımcıların planlama sürecine dâhil edilmesi konularının üstesinden gelecek çözümler üretilmiştir.
Araştırmanın ilk aşamasının bulguları, araştırma alanında yer alan yerleşim yerlerinde uygulanan
anketlerden elde edilen bilgilere ve bölgede yapılan gözlemlere dayandırılmıştır. Böylece plan
ünitesinde ilgili yerleşim birimlerinin sosyal, ekonomik ve kültürel yapıları belirlenmiştir.
Araştırmanın ikinci aşamasında, plan ünitesindeki orman kaynakları planlaması ve stratejilerine
yönelik kararlara ışık tutan güçlü ve zayıf yönler ile fırsatlar/olanaklar ve tehditler/tehlikeler,
katılımcı yaklaşımla değerlendirilmiştir. Bu amaçla Doğrusal Kombinasyon ve Sıralama (Ranking)
Teknikleri ile SWOT Çözümlemelerini bir araya getiren ve melez bir teknik olan “R’WOT Tekniği”
kullanılmıştır. Bu teknik SWOT faktörlerinin önceliklendirilmesini, birbirleriyle karşılaştırılmasını
ve böylece en tercih edilen stratejileri seçmeyi sağlamıştır. Araştırmanın üçüncü aşaması ise, orman
kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi problemini ele almıştır. Bu doğrultuda
araştırmanın ikinci aşamasına dâhil olan katılımcıların tercih, ihtiyaç ve beklentileri dikkate alınmış
ve yine katılımcı bir yaklaşım sergilenmiştir. Bu amaçla ÇKKV Tekniklerinden birisi olan “Analitik
Hiyerarşi Süreci (AHS) Tekniği” kullanılmıştır. Sonuçta Çevresel İşlevler, en fazla tercih edilen
orman işlevi olmuştur.
Anahtar Kelimeler: İşlevsel Planlama, Katılım, Sosyoekonomik Envanter, R’WOT, AHS, Pozantı Orman İşletme
Şefliği.
vii
ABSTRACT
After adopting Functional Planning approach, “participatory approach process” and “social
dimension” were added to preparation process of forest management planning. But, answers
are needed on how participants’ needs and expectations can be taken into account and
quantified, and which methods, tools and mathematical formulation can integrate participants’
opinions to the decision making process. It was provided solutions to overcome the problem
of the measurement of the stakeholders’ preferences, needs and expectations, and involve all
stakeholders to planning process with the uses of different Multiple Criteria Decision Making
(MCDM) Techniques in three phases in this research.
Findings of the first phase of this study were based on the data obtained from the surveys
done in settlement units and on qualitative information obtained through observation of
research areas. So, the social, economic and cultural frameworks of the planning unit were
determined. In the second phase of this research, it was assessed the strengths, weaknesses,
opportunities and threats relating to the decisions of forest resources planning and strategies
by using participatory approach. It was used SWOT Analysis in combination with Ranking
and Linear Combination Techniques, i.e. “R’WOT Technique”, to achieve this task. R’WOT
Technique allowed to prioritize and compare the SWOT factors and to select the most
preferable strategies. In the third phase of the study, the aim was to determine the priorities of
forest values. Again, preferences, needs and expectations of different concerned parties, who
were participated the second phase of this research, were clarified. For this aim, the “Analytic
Hierarchy Process (AHP) Technique” which was one of the MCDM Techniques was used. It
was observed that Environmental Values became the most preferred forest value.
Keywords: Functional Planning, Participation, Socioeconomic Inventory, R’WOT, AHP, Pozantı Forest Sub-
District Directorate.
1
1. GİRİŞ
1.1. Araştırmanın Tanıtımı
Türkiye ormancılığında amenajman planlaması çalışmaları çok uzun bir geçmişe sahiptir.
Ülkemizde ilk amenajman planı 1917 yılında Türk ve Avusturyalı mühendislerden oluşan
heyet tarafından yapılmıştır. Ülke ormanlarının tamamını kapsayan ilk amenajman planları ise
1963-1972 dönemini kapsayan planlardır. 1973 yılından itibaren amenajman planları
periyodik olarak yenilenmeye başlanmıştır (Orman Genel Müdürlüğü, 2009). Ülkemiz 19.
Yüzyıl Ormancılığının sadece odun hammaddesi üretimine dayandığı ve bu etkinliklerin
1960’lı yıllarda ortaya atılan “orman kaynaklarının çok amaçlı kullanımı” görüşü ile ürün ve
hizmetlerin birlikte üretimine yöneldiği görülmektedir (Asan, 2002).
Ancak dünya genelinde ormanların azalması, su, hava, toprak kirliliğinin artması, doğal afet
ve yıkımlar, pek çok hayvan, bitki, mantar vs. türünün azalması ve son günlerdeki küresel
ısınma tehlikesi ülkeleri dünyanın geleceği için ortak tedbirler almaya itmiştir. Bu kapsamda
gerçekleşen uluslararası anlaşma ve sözleşmeler orman ekosistemlerinin planlanması,
planların uygulanması ve denetlenmesi amacıyla yeni yaklaşımları gündeme getirmiştir. Asan
ve ark. (2005) bu yeni yaklaşımların aşağıdaki üç başlıkta toplandığını belirtmektedir;
1. Planlamada doğanın taklit edilmesini öngören ve uygulamada silvikültürel amaç ve
ilkeleri ön plana çıkaran “Doğaya Uygun Orman İşletmeciliği” yaklaşımı,
2. Planlamada ekosistem bütünlüğünü ve korunmasını ön plana çıkaran ve silvikültürel
uygulamaları, orman dinamiğine göre kararlaştırarak, planlamayı yer ve zamana
bağlayan “Konumsal” ya da “Ekosistem Planlaması” yaklaşımı,
3. Planlamada ormanlardan beklenen fayda ve fonksiyonları ön plana çıkaran ve
ekosistem sürekliliğini ürün ve hizmet sürekliliği ile birlikte ele alarak, planlamayı
yer ve zamana bağlayan “Fonksiyonel Planlama” yaklaşımıdır.
Ülkemiz 2000 yılında deneme amaçlı fonksiyonel planlama çalışmalarına başlamış olup
(Orman Genel Müdürlüğü, 2009), 2008 yılında Fonksiyonel Planlama yaklaşımına geçmiştir.
Böylece orman amenajman planlarının hazırlanması sürecine sürdürülebilirlik, sektörlerarası
eşgüdüm, uluslararası sorumluluk, biyolojik çeşitliliği koruma, estetik ve diğer değerleri
koruma ve karbon dengesi ilkeleri yanında “katılımcı yaklaşım süreci” ve daha geniş
anlamıyla “sosyal boyut” da eklenmiştir. Artık orman kaynaklarının planlama, uygulama,
izleme ve değerlendirme süreçlerinin her birinde yerel toplumun ve ilgili grupların aktif
katılımları teşvik edilmektedir. Sonuçta ormanların ürettiği ürün ve hizmetler (işlevler)
toplumun yararına katılımcılık, süreklilik ve çok amaçlı yararlanma ilkeleri içerisinde
sunulmaya başlanmıştır (Orman İdaresi ve Planlama Dairesi Başkanlığı, 2008). Bu doğrultuda
Fonksiyonel Planlamada, klasik planlardan farklı olarak, yerel toplumun sosyoekonomik
durumuna ait bilgilerin toplanması ve karar vericiler, kamu, çıkar-baskı grupları ve sektör
uzmanlarının orman amenajman planlaması sürecine doğrudan katılımları hedeflenmektedir.
Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013) (Resmi Gazete, 2006), Türkiye Ulusal Ormancılık
Programı (2004-2023) (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2004), Orman Genel Müdürlüğü, Stratejik
Planı (2010-2014) (Orman Genel Müdürlüğü, 2009) ve Orman Genel Müdürlüğü, Stratejik
Planı (2013-2017) (Orman Genel Müdürlüğü, 2012) gibi stratejik belgelerde, orman
kaynakları yönetiminin sosyal ve katılımcı yaklaşım boyutunun önem ve önceliği konusunda
birçok ifade bulunmaktadır. Ancak Ok (2003) tarafından dile getirilen, “…ormancılık
açısından büyük kapsam ve etkiye sahip orman amenajman planlarına, halkın ihtiyaç veya
isteklerinin nasıl yansıtılacağı, yerel arazi kullanım biçimini önemli ölçüde değiştiren
2
ağaçlandırma projelerinin yerel sosyal dokuya etkilerinin nasıl dikkate alınacağı veya bir
orman parçasına korunan alan statüsü vermenin toplumsal yansımalarının nasıl izlenip,
yönlendirileceği uygulamada bir düzene kavuşturulamamış…” olması halinin halen
geçerliliğini koruyan bir durum olduğu, yine aynı yazarca belirtilen “…bu çalışmaların belirli
bir yörenin –amaçsızca- bazı sosyo ekonomik özelliklerini alt alta yazmakla sınırlı
kalmaması…, aksine -bir amaca- yönlendirerek, bir başka değişle kaynak yönetim ve
planlamasıyla ilişkilendirilerek yapılması” konusunun önem taşıdığını da söylemek gerekir.
Esasen orman kaynakları planlamasının sosyal boyutundaki temel sorun, tüm katılımcıların
görüş ve tercihlerinin ölçülmesi ve planlama sürecine dâhil edilmesidir. Bu kapsamda
katılımcıların ihtiyaç ve beklentilerinin nasıl dikkate alınacağı, sayısallaştırılacağı ve karar
verme sürecine hangi uygun metotlar, araçlar ve matematiksel formülasyonlarla dâhil
edileceği konusunda cevaplara ihtiyaç bulunmaktadır. Bu araştırmada üç aşamada farklı Çok
Kriterli Karar Verme (ÇKKV) Teknikleri kullanılarak ilgi gruplarının tercih, ihtiyaç ve
beklentilerinin ölçülmesi ve tüm katılımcıların planlama sürecine dâhil edilmesi konularının
üstesinden gelecek çözümler üretilmiştir.
Araştırmanın ilk aşamasında, fonksiyonel planlama sürecinde plan ünitesinde sosyoekonomik
envanter çalışmasının nasıl yapılabileceği ve yerel topluma ait sosyal bilgilerin nasıl
toplanabileceği ve değerlendirilebileceği konusu ele alınmıştır. Bu kapsamda plan ünitesinde
ormancılık dışındaki sektörler (tarım, mera vb.) için de bilgiler toplanmış ve
değerlendirilmiştir.
Araştırmanın ikinci aşamasında, plan ünitesindeki orman kaynakları yönetiminin güçlü ve
zayıf yönleri belirlenmiş ve dış çevreden kaynaklanan fırsat ve tehditleri saptanmıştır. Bu
aşamada iç ve dış etkenleri dikkate alarak, var olan güçlerden ve fırsatlardan en üst düzeyde
yararlanıp tehditlerin ve zayıf yanların etkisini en aza indirecek bir orman kaynakları
planlaması ve stratejileri geliştirecek veriler elde edilmiştir. Bu işlem için katılımcı bir
yaklaşım benimsenmiştir. Bu doğrultuda plan ünitesindeki orman kaynakları yönetimi ile
doğrudan veya dolaylı ilgili Orman Teşkilatı Çalışanları, Diğer Kamu Kurum ve Kuruluş
Temsilcileri, Özel Sektör Temsilcileri, Meslek Örgütleri Temsilcileri, Yerel Yönetim
Temsilcileri, Sivil Toplum Kuruluşu Temsilcileri ve Orman Amenajman Heyetlerindeki
Sektör Uzmanları çalışmaya dâhil olmuştur. Bu ilgi gruplarıyla sörvey ve görüşmeler
yapılmıştır. Böylece sadece plan ünitesine ait orman kaynakları planlamasındaki güçlü olunan
ve büyük fırsatların yattığı alanlara odaklanılması sağlanmakla kalmayıp, aynı zamanda zayıf
olunan yanları ve gelecek için muhtemel tehditleri de görmeye imkân sağlanmak istenmiştir.
Araştırmanın üçüncü aşaması ise, orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi
problemini ele almıştır. Araştırmanın bu aşamasında da, katılımcı bir yaklaşım sergilenmiştir.
Bu doğrultuda orman işlevlerinin öncelik değerlerinin belirlenmesi ve seçilmesinde,
araştırmanın ikinci aşamasında olduğu gibi yine plan ünitesindeki orman kaynakları ile
doğrudan veya dolaylı ilgili Orman Teşkilatı Çalışanları, Diğer Kamu Kurum ve Kuruluş
Temsilcileri, Özel Sektör Temsilcileri, Meslek Örgütleri Temsilcileri, Yerel Yönetim
Temsilcileri, Sivil Toplum Kuruluşu Temsilcileri ve Orman Amenajman Heyetlerindeki
Sektör Uzmanlarının tercih, ihtiyaç ve beklentileri dikkate alınmıştır.
1.2. Araştırmanın Gerekçesi
Orman kaynakları yönetimi ile ilgili alınan kararlar kamuyu ve çok sayıda ve çeşitli çıkar ve
baskı grubunu etkilemektedir. Konuya orman amenajman planlaması açısından bakıldığında
3
bu etkileşimin daha da geniş bir kitleyi kapsayacağı açıktır. Kamu ve ilgili çıkar ve baskı
gruplarının görüşlerini dikkate almak ve politikaların belirlenmesine onların bakış açılarını
dâhil etmek, ileri dönemlerde ortaya çıkabilecek çatışmaların önüne geçilmesi açısından
önemlidir.
Orman kaynakları yönetiminde katılım, çeşitli görüşler arasında bir görüş birliğine
ulaşılmasını sağlamakta ve orman işlevlerinin çok amaçlı faydalanmaya dayalı yönetimine
doğru bir gelişmeyi yansıtmaktadır. Orman kaynakları yönetim sistemine karar vericiler
yanında kamu, çıkar-baskı grupları ve sektör uzmanlarının tercih, ihtiyaç ve beklentilerinin
dâhil edilmesi, çağdaş ormancılık politikası ve yönetiminin bir gereğidir.
Kamu ve çıkar-baskı gruplarının tercih, ihtiyaç, talep ve beklentilerini dikkate almayan ve
kabul etmeyen bir doğal kaynak yönetimi, sadece toplum içinde anlaşmazlıklara ve
çatışmalara neden olmakla kalmayacak, bunun yanında doğal kaynakların tahribine ve hatta
yok olmasına da neden olabilecektir. Bu nedenle etkin bir doğal kaynak yönetiminin, kamu ve
çıkar-baskı gruplarının belirli bir kaynağa yönelik tercih, ihtiyaç, talep ve beklentilerini doğal
kaynak yönetimi kararlarına doğrudan ve açık şekilde dâhil etmesi bir zorunluluktur. Böylece
katılımcı orman kaynakları yönetim süreci daha sağlıklı kararlar alınmasına yardımcı olacak,
daha sağlam temele dayalı ormancılık politikası çıktıları sağlayacak ve uzun dönemli etkileri
dikkate alan sürdürülebilir ormancılık kararlarına ulaşma şansını arttıracaktır.
Bu doğrultuda orman kaynakları yöneticileri, orman kaynakları yönetiminin sadece biyolojik
ve teknik bir süreç olmadığını, bunun yanında çeşitli kamu ve çıkar-baskı gruplarının tercih,
talep, ihtiyaç ve beklentilerini de yansıtması gerektiğini kabul etmelidir.
“Geleneksel kamu katılımında”; önceden verilmiş kararlar hakkında kamuya ve ilgili gruplara
bilgi verme veya bu gruplardan söz konusu kararlara uyulmasını isteme şeklinde bir iletişim
söz konusudur. Bu tek yönlü iletişim sonucunda karar vericilere karşı şüpheler artmakta ve
olası çatışmalar önlenememekte veya artmaktadır. Oysa “etkin katılımcı yaklaşım”; kamunun
ve ilgili çıkar ve baskı gruplarının tercihlerinin, ihtiyaçlarının ve beklentilerinin alınacak
kararlara doğrudan dâhil edildiği yani iki yönlü bir iletişim sürecini gerektirmektedir. Bu
araştırmanın her aşamasında ilgili grupların planlama sürecine etkin katılımı esas alınmıştır.
Orman amenajman planlamasının biyolojik, teknik ve fiziksel olarak en iyi şekilde yapıldığı
varsayılsa dahi, yerel toplumun mevcut sorunları çözülmedikçe planların uygulanmasında
başarı oranı düşük olacaktır. Dolayısıyla öncelikle toplumdaki olası her türlü sorunların tespiti
ve çözülmesi yoluna gidilmelidir. Plan ünitesinin geçmişten bugüne sosyal, ekonomik,
kültürel, teknik ve ekolojik durumu incelenmeli, yeni dönemde yapılacak amenajman
planlarında olası sorunların çözümüne yönelik hususlara yer verilmelidir. Bu nedenle orman
amenajman planlaması çalışmalarında köylerin sosyal, ekonomik ve kültürel yapılarının
tespiti, önemli bir konu olarak düşünülmelidir. Bu kapsamda monografik nitelikteki köy
araştırmaları, orman amenajman planlaması için faydalı bilgiler ortaya koyacaktır. Bu
doğrultuda araştırmanın ilk aşamasında, orman amenajman planlaması kapsamında
yürütülecek sosyoekonomik durum envanteri çalışmalarında hangi bilgilerin ne şekilde
toplanacağı, toplanan bilgilerin nasıl değerlendirilebileceği ve bu bilgilerden planlama
sürecinde nasıl faydalanılabileceği konusu araştırılmıştır.
Öte yandan orman kaynaklarını planlamak, düzenlemek, izlemek ve değerlendirmek için,
öncelikle katılımcı yaklaşımla orman kaynakları yönetim stratejilerinin belirlenmesi ve
önceliklendirilmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Ancak orman amenajman planlamasında
4
ormancılık sektörünün geliştirilmesine yönelik stratejilerin katılımcı anlayışla belirlenmesi ve
önceliklendirilmesi konusunda, kapsamlı bir metodoloji elde mevcut değildir. Bu nedenle
araştırmanın ikinci aşamasında, plan ünitesindeki orman kaynaklarının geliştirilmesine
yönelik stratejilerin belirlenmesi ve önceliklendirilmesi işleminin katılımcı yaklaşımla nasıl
yapılabileceği konusu ele alınmıştır. Sonuçta araştırma alanında ormancılık sektörünün nasıl
geliştirilebileceği yönünde öneriler geliştirilmiştir.
Araştırmanın üçüncü aşamasında ise, orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin
belirlenmesi konusu ele alınmıştır. Zira dünden bugüne, orman kaynaklarının yönetiminde
işlevlerde (değerlerde, ürün ve hizmetlerde) önem sırası değişimleri yaşanmakta yahut
yenileri işlevler listesine eklenmektedir. Orman kaynaklarına ilişkin işlev çeşitleri ve öncelik
belirlemesine yönelik çözümlemeler; ormancılık kurum ve kuruluşlarının kaynaklarının, yani
finans, personel, donanım, araç, yatırım, araştırma, geliştirme, eğitim... olanaklarının hangi
konularda yoğunlaştıracağını ve nasıl bir kurumsal yapı oluşturacağını ortaya koymaktadır.
Öncelikler aynı zamanda işlev ağlarının kurulmasının ve/veya genişletilmesinin de öncelikleri
anlamına gelmektedir (Geray, 2003). Diğer yandan bu işlev önceliklerinin belirlenmesine
ilişkin çözümlemeler, orman amenajman planlamasındaki işlevsel haritalarda hangi işlevlere
hangi genişlikte alan tahsis edileceğinin de somut dayanağını oluşturmaktadır. Bu nedenle
orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlemesi yapılmaksızın, orman amenajman
planlamasının ve devamında temel ormancılık politikası kararlarının başarılı biçimde ortaya
konulması mümkün değildir. Öte yandan orman kaynaklarına ilişkin işlevler, bu kaynaklar ile
doğrudan veya dolaylı olarak ilgili kamu ve çıkar-baskı gruplarının tercihlerindeki olası
farklılıklar nedeniyle, farklı önceliklere de sahip olabilecektir. Bu nedenle, böyle bir
çalışmada ormancılık sektörü çalışanları yanında, kamu ve çıkar-baskı gruplarının orman
kaynaklarının kullanımına yönelik öncelikleri ve eğilimleri belirlenerek ve bunlar
çözümlemelere doğrudan dâhil edilerek katılımcı bir anlayış benimsenmelidir. Bu sorunlar
dikkate alındığında, orman kaynaklarına ilişkin işlev çeşitlenmesi ve önceliklerinin katılımcı
bir yaklaşımla somut olarak belirlenmesine yönelik bütünsel bir yaklaşımın geliştirilmesine
ihtiyaç bulunmaktadır.
1.3. Araştırmanın Amaçları
Araştırmanın uzun dönemli (kalkınma amacı) ve kısa dönemli amaçları aşağıdaki gibidir.
Uzun dönemli amaçlar:
- Etkin, verimli ve başarılı bir orman kaynakları planlaması ve yönetimine katkı
sağlamak,
- Gelişen taleplere uygun olarak, gittikçe önemi artan orman kaynakları yönetimine
yönelik politikaların belirlenmesine katkıda bulunmak,
- Orman amenajman planlamasının katılımcı bir anlayışla ele alınması suretiyle,
katılımcı yaklaşımın geliştirilmesine ve orman kaynakları yöneticileri tarafından
benimsenmesine katkıda bulunmak,
- Orman İdaresinin alacağı kararları kamu ve ilgili çıkar ve baskı gruplarının tercih,
ihtiyaç ve beklentilerini dikkate alarak belirlemesini sağlamaya yardımcı olmak,
- Orman kaynakları yönetiminde toplumun değişen taleplerini, ihtiyaçlarını ve
beklentilerini dikkate alan bir yönetim anlayışının benimsenmesine katkıda
bulunmak.
Kısa dönemli amaçlar:
5
- Plan ünitesindeki orman köylerinin sosyal, ekonomik ve kültürel durumunu tespit
etmek,
- Plan ünitesinde ormancılık sektörünün geliştirilmesine yönelik “üstünlükleri/güçlü
yanları”, “zayıflıkları”, “fırsatları/olanakları” ve “tehditleri/tehlikeleri” ortaya
koymak, ardından buna dayalı olarak orman kaynakları yönetim stratejilerinin
katılımcı yaklaşımla belirlenmesini ve önceliklendirilmesini sağlamak,
- Plan ünitesindeki ormancılık sektörü konusundaki mevcut yapıyı incelemek,
ormancılığın geliştirilmesine yönelik potansiyelleri ve kısıtları belirlemek ve
ormancılığın geliştirilmesine yönelik mevcut yapıyı iyileştirebilmek için öneriler
geliştirmek,
- Orman kaynakları yönetiminde yeni ve sağlıklı bir strateji oluşturmak için, işlevlerin
önem ve önceliklerinin katılımcı yöntemlerle ortaya konması,
- Orman kaynaklarına ilişkin işlev çeşitlerinin belirlenmesi, ölçülmesi ve önem
sırasına konulması konusunda karar verme modelleri geliştirmek,
- Orman kaynaklarına ilişkin işlevlerin çeşitlenmesi ve önceliklerinin belirlenmesi
konusundaki problem ile ilgili ortaya çıkan çok kriterli karar verme probleminin
çözümlerini gösteren, örnek uygulama çalışması gerçekleştirmek,
- Karar vericiler, kamu, çıkar-baskı grupları ve sektör uzmanlarının işlev çeşitlenmesi
ve önceliklerine ilişkin görüşlerini ortaya koymak.
1.4. Kapsam ve Uygulama Yerleri
Çalışma alanı olan Pozantı İlçesi (Şekil 1), Çukurova Bölgesini ve Akdeniz kıyılarını İç
Anadolu’ya bağlayan en kolay ulaşım yolu üzerinde bulunmaktadır. Sözü edilen ulaşım
kolaylığı Pozantı’dan geçerek bir taraftan İç Anadolu’ya (Kapadokya, Ihlara Vadisi, Konya,
Ankara, Kayseri) diğer taraftan Akdeniz Bölgesi (Adana, Mersin, Osmaniye, Gaziantep,
Kahramanmaraş, Hatay) ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinin (Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin)
ulaşımını sağlamaktadır.
Şekil 1: Araştırma Alanı Olan Pozantı İlçesinin, Adana İli İçerisindeki Konumu.
İlçede geleneksel toplumsal yaşam yanında farklı kültürler de geleneksel yapıda sürmektedir.
Sayfiye yeri yaylacılığının yoğunlaştığı 1985 yılından bu yana farklı kültürleri taşıyan
insanların bir arada olması sonucu, şehirsel alanlar (Pozantı ve Akçatekir) ve yayla
6
kesimlerinde (Alpu, Fındıklı, Kamışlı, Belemedik gibi) kültürel değişimler gözlenmektedir.
Ancak aynı bölge (Çukurova) insanları bir araya toplandığından, ciddi kültürel farklılık ve
uyumsuzluk görülmemektedir.
Araştırma alanını oluşturan plan ünitesinde ise 5 köy bulunmaktadır. Bunlar; Alpu,
Eskikonacık, Fındıklı, Gökbez ve Yenikonacık köyleridir.
Çalışma alanı olan Pozantı Orman İşletme Şefliği ise 1954 yılında kurulmuş olup, 13.394 ha
ormanlık alan ve 4.480 ha ormansız alan olmak üzere 17.874 ha genel alandan oluşmaktadır.
Toplam orman alanındaki 9.985 ha normal orman iken, 3.409 ha bozuk ormandır. İşletme
Şefliğinin idare merkezi Pozantı olup, Pozantı Orman İşletme Müdürlüğü ile Adana Orman
Bölge Müdürlüğüne bağlıdır.
2. LİTERATÜR ÖZETİ
2.1. Plan Ünitesindeki Yerleşim Birimlerinin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Yapılarının
Belirlenmesi Aşamasına Yönelik Literatür Özeti
Bu çalışmanın ilk aşamasında, Pozantı Orman İşletme Şefliği dahilindeki orman köylerinin
sosyal, ekonomik ve kültürel durumunu tespit etmek amaçlanmıştır. Ülkemizde orman
köylerinin sosyo-ekonomik ve kültürel yapısına yönelik pek çok çalışma yapılmıştır.
Bunlardan bu araştırmadaki çalışma alanı yakınında yapılmış olan ve konuyla doğrudan ilgili
olanlara aşağıda kısaca değinilmiştir.
Gemici ve ark. (1996) tarafından hazırlanan “Kadıncık Vadisi ve Çevresinin Tabiatı Koruma
Alanı Olarak Değeri” isimli makalede, Mersin İli Çamlıyayla (Namrun) İlçesi sınırlarında yer
alan Kadıncık Vadisi’nin sahip olduğu doğal ve kültürel değerler bakımından ülkemizin en
önemli “tabiatı koruma alanı” olmaya aday olduğu ve bunun gerekçeleri üzerinde
durulmuştur. Bu bağlamda, alana ilişkin kapsamlı sosyo-ekonomik envanter bilgilerine de yer
verilmiştir. Başta Çamlıyayla olmak üzere, yerleşim birimlerinde mevsimlik oturma amacıyla
yoğun yapılaşma dikkat çekmektedir. Ancak, bunun doğayla uyumlu oluşu ve geleneksel
yaşam biçimini değiştirmediği de vurgulanmıştır. Köylerin sosyo-ekonomik verileri ortalama
bir yaşam standartını yansıtmaktadır. Köylerde sağlık personelinin bulunmayışı, eğitim ve
öğretim olanaklarının sınırlı oluşu ve en acil problem olarak içme ve sulama suyunun
gösterilmesi dikkat çekicidir. Köylerde geleneksel üretim biçimlerinin yanı sıra, başta tarım
ve hayvancılık olmak üzere yeni geçim kaynaklarına yönelinmiş olması olumlu bir
gelişmedir. Besi hayvancılığının yanı sıra göçebe hayvancılığın da devam ettirildiği
görünmektedir. Yöre insanları, hemen tüm Toroslarda görünen kültürel değerlerin önemli bir
kesitini yansıtmaktadırlar. Ayrıca, iğne oyacılığı ve kilimcilikten, ağaç işlerine değin bir çok
özgün değere de sahiptir.
Yılmaz (2005) “Mersin İli, Cehennemdere Vadisi Köylerinin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel
Yapıları ile Orman Kaynaklarıyla İlişkileri” isimli araştırmasını, Mersin ili Cehennemdere
vadisinde yer alan toplam 10 yerleşim yerinde uygulanan anketlerden elde edilen bilgilere ve
bölgede yapılan gözlemlere dayandırmıştır. Araştırmada, ilgili yerleşim birimlerinin sosyal,
ekonomik ve kültürel yapılarının ve orman kaynaklarıyla ilişkilerinin belirlenmesi
amaçlanmıştır. Yerleşim yerlerinde köy hakkında genel bilgi sağlamak üzere toplam 188
sorudan oluşan bir “Köy Genel Bilgi Formu” hazırlanmıştır.
7
Şenyaz ve ark. (2005) tarafından gerçekleştirilen ve FAO, Plan Bleu ve T.C. Çevre ve Orman
Bakanlığının ortak çalışması olan “Akdeniz Ormancılığı Açısından Mersin İli, Tarsus İlçesi
Bazı Orman Köylerindeki Sosyo-ekonomik Yapı ve Ormancılık Faaliyetlerinin
Değerlendirilmesi” isimli araştırmada, Akdeniz ormancılığının sürdürülebilir kalkınmaya ve
özellikle orman köylerinin yaşam biçimine etkilerini belirlemek amacıyla Mersin ili, Tarsus
ilçesindeki 7 adet orman köyü ele alınmıştır. Bu çalışmayla Akdeniz bölgesinde bulunan
orman kaynakları ve bu kaynakların orman köylerine etkileri araştırılmıştır. Çalışma
sonucunda, katılımcı bir yaklaşımla orman kaynakları yönetimiyle ilgili olan kamu, çıkar-
baskı grupları ve orman idaresi personelinin tercih, ihtiyaç ve beklentileri ortaya konmuştur.
Yapılan anket çalışmalarıyla, bölge için sürdürülebilir ormancılık uygulamalarına yönelik
örnek senaryolar belirlenmiştir. Ayrıca yerel yönetimler, bakanlıklar ve ilgili kurumlar
arasında ortak çalışmalar yapılmasına ve aralarındaki iletişimin güçlendirilmesi gereği
konularına da dikkat çekilmiştir.
2.2. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarının Mevcut Durum Analizi Aşamasına
Yönelik Literatür Özeti
Araştırmanın ikinci aşamasında, katılımcı yaklaşımla plan ünitesindeki orman kaynaklarının
geliştirilmesine yönelik stratejilerin belirlenmesi ve önceliklendirilmesi işlemi ele alınmıştır.
Böylece araştırma alanında ormancılık sektörünün geliştirilebilmesi yönünde öneriler
geliştirilmiştir. Bu amaçla Doğrusal Kombinasyon ve Sıralama (Ranking) Teknikleri ile
SWOT Çözümlemelerini bir araya getiren ve melez bir teknik olan “R’WOT Tekniği”
kullanılmıştır. Aşağıda bu tekniğin uygulama örnekleri kısaca açıklanmıştır.
R’WOT Tekniği ilk kez “R’WOT Tekniği: Arıcılık Sektöründe Katılımcı Yaklaşım ile Örnek
Bir Uygulaması” isimli çalışmada Yılmaz (2006a) tarafından geliştirilmiş olup, SWOT
Çözümlemeleri uygulamalarının faydalanılabilirliğini, uygulanabilirliğini, etkinliğini ve
yeteneğini geliştirme yönünde ortaya konmuş melez bir tekniktir. Bu teknik kapsamında
SWOT Çözümlemeleri ile Ranking (Sıralama) Tekniği ve Doğrusal Kombinasyon Tekniği
bütünleştirilmiştir. R’WOT Tekniği vasıtasıyla, SWOT Çözümlemelerindeki SWOT grupları
ve her bir SWOT grubu içerisindeki SWOT faktörlerine yönelik önem durumları,
sayısallaştırılarak ölçülebilir hale getirilmektedir. Böylece SWOT grupları ile her bir SWOT
grubundaki SWOT elemanlarına ait öncelikler sayısal değer olarak belirlenmekte ve bunlar
önem sırasına konulmaktadır. Buna göre mevcut karar verme problemine yönelik izlenecek
alternatif stratejiler açık bir şekilde ortaya konmakta ve en uygun alternatif strateji
seçilmektedir. Bu çalışmada “Çamlıyayla’da Arıcılığın Geliştirilmesi (ARIGEL) Projesi”
adıyla uygulanan ve Avrupa Birliği (AB) hibe yardımı almış bir dış kaynaklı projenin başarı
durumunun değerlendirilmesinde uygulanmıştır. Bu çalışmada R’WOT Tekniği kullanılarak,
adı geçen dış kaynaklı projenin başarı durumunu etkileyen içsel ve dışsal faktörler sayısal
olarak ölçülmüştür. Böylece Çamlıyayla’da arıcılık sektörünün gelişmesi yönünde alternatif
stratejilerin özlüce belirlenmesi ve en uygun olan stratejinin seçilmesine temel teşkil edecek
bilgiler ortaya konmuştur.
Sönmezler (2008) tarafından “Proje Yönetimi Yaklaşımıyla En İyi Festival Mekanı ve
İçeriğinin Seçimi” isimli çalışmada bir festival projesinin yönetimi için farklı dört alternatif
arasından doğru kararı verme uygulamasına R’WOT Tekniği uygulanmıştır. Elde edilen
verilere dayanarak üç farklı katılımcı kitlesiyle dört alternatifin güçlü ve zayıf yanlarını,
tehditlerini ve fırsatlarını ortaya koymak için SWOT Çözümlemeleri yapılmıştır. Ancak
SWOT Çözümlemeleri ile ele alınan strateji belirleme durumları, kurumun stratejisini
belirlemede etkili olan içsel ve dışsal faktörlerin sadece kalitatif olarak değerlendirilmesini
8
kapsamakta, SWOT grupları ve her bir SWOT grubu içindeki SWOT faktörlerinin öncelik
değerlerini kantitatif (sayısal, objektif, niceliksel) olarak ortaya konmasını sağlamamakta ve
sonuçta bu grup ve faktörlerin önem sırasını belirleyecek araçlar sunmamaktadır. Bu nedenle
SWOT grupları ve her bir SWOT grubu içindeki SWOT faktörlerine ait öncelik değerlerinin
ve önem sırasının belirlenmesi yönünde, SWOT Çözümlemelerine ilave olarak diğer başka
tekniklerin de devreye alınması gerekmektedir. Bu çalışmada SWOT Çözümlemelerini
sayısallaştırmak amacıyla R’WOT tekniği kullanılmış ve katılımcılar karar verirken Nominal
Grup Tekniğini kullanmışlardır. Böylece bir festival projesinde öncelikle nelere dikkat
edilmesi gerektiğine ve bu noktalarda hangi tekniklerin uygulanabileceğine değinilmiştir.
Sonuçta kalitatif değerler içeren bir karar verme noktasında R’WOT Tekniği, faktörlerin
sayısallaştırılmasına ve karar vericinin sayısal değerlere dayanarak karar vermesine katkıda
bulunmuştur.
Gürbüz (2010) tarafından gerçekleştirilen “A’WOT Analizi-Erciyes Üniversitesi Endüstri
Mühendisliği Bölümü Uygulaması” isimli çalışmada Kayseri Organize Sanayi Bölgesi’nde
faaliyet gösteren bir tekstil üretim fabrikasına ait sevkiyat bölümünde R’WOT Tekniği
kullanılarak sevkiyat bölümüne ait mevcut durumun SWOT Çözümlemeleri sonuçları sayısal
değerlerle ortaya konulmuştur. SWOT faktörlerini belirlemek için sevkiyat, pazarlama, kalite
güvence ve sistem geliştirme bölümlerindeki çalışanlara sevkiyat bölümüne ait “güçlü
yanlar, zayıf yanlar, fırsatlar ve tehditleri” belirlemek için dağıtılan boş SWOT formları ilgili
kişiler tarafından doldurulmuştur. Bu sayede sevkiyat bölümü ile aynı süreçte çalışan
bölümlerinde çalışmaya katılması sağlanmıştır. Elde edilen veriler sistem geliştirme ve
sevkiyat bölümü tarafından değerlendirilmiştir ve bazı SWOT faktörleri elenerek, bazıları ise
aynı başlık altında birleştirilerek karşılaştırma sürecinde kullanılacak SWOT faktörleri
belirlenmiştir. Sonuçta farklı bölümlerin de katılımı sağlanarak genel bir bakış açısıyla
sevkiyat bölümünün mevcut durumu değerlendirilmiştir. Ardından “Sıralama Tekniği” ve
“Doğrusal Kombinasyon Tekniği” SWOT Çözümlemeleri ile bütünleştirilerek SWOT grupları
ve her bir SWOT grubundaki SWOT faktörlerine ait öncelikler sayısal değerlerle
belirlenmiştir. Böylece iyileştirilmesi gereken yönlerin tespitinde ve gelecekte alınacak
kararların belirlenmesi sürecinde kullanılabilecek SWOT faktörlerine ait sayısal değerler
belirlenmiş ve en uygun stratejisinin seçilmesine yönelik sayısal veriler elde edilmiştir.
Daha sonra Öztürk (2011) tarafından yapılan “Devrekâni Çayı Alt Havzası Örnekleminde
Havza Yönetim Planının Geliştirilmesi” isimli doktora tezi çalışmasında, sosyo-ekonomik ve
beşeri değerler ile doğa arasında dengeyi sağlayarak alanın potansiyellerini ortaya çıkaran,
sorunlara çözüm üreten yönetim planının oluşturulması hedeflenmiştir. Bu kapsamda, önemli
potansiyel değerler yanında bu potansiyellere tehdit unsuru olan birçok çevresel kullanımları
barındıran Devrekâni Çayı Alt Havzası, çalışma alanı olarak seçilmiştir. Yönetim planına
merkezi yönetim, yerel yönetim, özel sektör, uzman grubu, yöre halkı, STK ve ilgili meslek
odalarının katılımlarını sağlamak, görüş ve tutumlarını değerlendirmek amacıyla alanın güçlü
ve zayıf yönleri, tehdit ve fırsatları değerlendirilmiş, çok kriterli karar verme yöntemlerinden
R’WOT Tekniği ile önceliklendirilmiştir. Alanın özelliklerine ilişkin veriler, özel sektör ve
belediye yetkilileri ile yapılan derinlemesine görüşmeler ve R’WOT Tekniği sonuçları
değerlendirilerek, öncelikli sorunlar ve değerlendirilmesi gereken potansiyeller belirlenmiştir.
Alt yapı eksikliği ve ekonomik üretkenlik açısından sıkıntılar alandaki en önemli sorunlar
olarak tespit edilirken ekoturizm ve geleneksel üretim (hayvancılık, odun dışı tali ürünler) en
önemli potansiyeller olarak belirlenmiştir. Bu sonuçlar ile çevresel değerlerin daha ön planda
tutulduğu, alan için koruma öncelikli bir planlama yaklaşımının uzun vadede kazanç
getireceği anlaşılmaktadır. Bu anlamda, Devrekâni Çayı Alt Havzası’nın kaynak değerlerinin
9
koruma-kullanma dengesinin sağlanması için yönetim planının uygulama araçlarının
geliştirilmesi ideal hedefinden yola çıkılarak havza yönetim planı oluşturulmuştur.
Ardından Kılıçaslan ve ark. (2012) ise R’WOT Tekniğini, “Kentsel Sit Yerleşimlerinde Dış
Mekan Yaşantısının Değerlendirilmesi: Şirince Köyü, Selçuk” isimli çalışmalarında kentsel sit
yerleşimlerinde dış mekanların ve dış mekan yaşantısının korunarak geliştirilmesi ve mevcut
niteliğinin arttırılması kapsamında kullanmışlardır. Bu çalışmada, Selçuk – Şirince Köyünün
yaşanabilirliği ile geleneksel dış mekan yaşantısının sürdürülebilirliğini etkileyebilecek
kriterler belirlenmiş ve Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü’nden 10
öğretim elemanının yardımıyla Şirince yerleşiminin SWOT Çözümlemesi yapılarak
yerleşimin güçlü ve zayıf yönleri ile fırsat ve tehditleri ortaya konulmuştur. Analizde her bir
ana analiz başlığı için 10’ar adet değerlendirme kriteri belirlenmiş ve uzmanların araştırma
alanını bu kriterler ve R’WOT Tekniği yardımıyla değerlendirmesi istenmiştir. Sonuç olarak;
Şirince Köyü varlığıyla geleneksel yaşam biçimini sürdüren bir yerleşim olarak ülke için iyi
bir örnek teşkil ettiği ve geleneksel Ege yaşam biçimini ve alışkanlıklarını görmek için
yapılan ziyaretlerin devamlılığının sağlanması için yerleşimin dokusunun ve yaşam biçiminin
bu haliyle korunmasının ve geliştirilmesinin gerekliliği vurgulanmıştır. Bu devamlılığın
sağlanması için de imar planının ivedilikle tamamlanması, geleneksel yaşam biçiminin
özendirilmesi, yerel üretimin desteklenmesi, SWOT Çözümlemesiyle ortaya çıkan tehdit ve
zayıf yönleri bertaraf edecek önlemlerin alınması, fırsatların değerlendirilerek güçlü yön
haline dönüştürülmesi için gerekli çabaların gösterilmesi gerektiği belirtilmiştir.
Sonrasında Öztürk ve ark. (2014) “Devrekani Çayı Havzası Yönetim Planı Sürecine Kamu
Kurumları ve Özel Sektör Paydaşlarının Katılımı” isimli çalışmalarında, havza yönetiminin,
su kaynakları başta olmak üzere diğer doğal kaynaklar ve habitatlar ile insanlar arasında
ekolojik dengeyi kurduğunu belirtmişler, suyun hayat verdiği doğa ve insan ile insanların
beşeri faaliyetlerini kapsayan tüm bileşenler ele alarak Devrekani Çayı Havzası ilgi
gruplarından kamu kurumları ve özel sektörün katılımlarını sağlamışlar, görüş ve tutumlarını
değerlendirmek amacıyla alanın güçlü ve zayıf yönleri, tehdit ve fırsatları (SWOT
Çözümlemesi) değerlendirmişler ve R’WOT Tekniği ile önceliklendirmişlerdir. Analiz
sonucuna göre, her iki grup, havza alanı için yapımı planlanan hidroelektrik santrallerin
(HES) doğal kaynak değerlerini olumsuz etkileyeceğini belirtmişlerdir. En önemli sorunlar
yerel yönetimler için alanın ekonomik anlamdaki yetersizliği, özel sektör için nitelikli iş gücü
yetersizliği olarak belirlenmiştir. Çevre düzeni planının (ÇDP) bulunması, geleneksel
hayvancılık sektörünün desteklenmesi yerel yönetim gurubu tarafından, orman ve mera
alanlarının varlığı, ekoturizm potansiyeli özel sektör tarafından en yüksek öncelikli faktörler
olarak belirlenmiştir. Çalışma ile özellikle alana ilişkin tehditleri yüksek öncelikli tercih
etmeyen, önemli karar verici mekanizmalarından birisini oluşturan kamu kurumları grubuna
farkındalık oluşturulması öngörülmüştür.
Daha sonra ise Coşgun ve Güler (2015) tarafından R’WOT Tekniği “Arıcılık Yapanların
İşletme Ekonomisi Açısından İncelenmesi (Batı Akdeniz Orman Köyleri Örneği)” isimli
çalışmada, RWOT Tekniği ile Batı Akdeniz bölgesi arıcılığı için stratejiler geliştirmek üzere
bir analiz gerçekleştirilmiştir. Antalya, Burdur ve Isparta Arıcılar Birliği yönetim kurulları, bu
illerde yapılan arıcılık eğitimine katılan arıcılar ve örneklemde yer alan orman köyleri
muhtarları ile odak grup toplantıları yapılarak önce SWOT Çözümlemeleri, daha sonrada
bunu sayısallaştırmaya yönelik R’WOT Tekniği ile analizler gerçekleştirilerek bölge illeri için
arıcılık ile ilgili önemli konular saptanmış ve önceliklendirilmiştir. Çalışmada ayrıca Yılmaz
(2006) tarafından yine R’WOT Tekniği Mersin/Çamlıyayla bölgesi için yapılan arıcılık
10
sektörüne yönelik gerçekleştirilen çalışmadan elde edilen sonuçlar ile bölge illeri için elde
edilen veriler irdelenmiş ve karşılaştırılmıştır.
2.3 Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev Önceliklerinin Belirlenmesi
Aşamasına Yönelik Literatür Özeti
Araştırmanın üçüncü aşamasındaki katılımcıların tercih, ihtiyaç ve beklentilerinin dikkate
alınarak orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi probleminin
çözümlenmesinde “Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) Tekniği” kullanılmıştır.
AHS tekniği kullanılarak çeşitli alanlarda çok sayıda uygulama gerçekleştirildiği
görülmektedir (Yılmaz, 2004). AHS tekniğinin orman kaynakları yönetimindeki problemlerin
çözümünde kullanımı, ilk kez Mendoza ve Sprouse (1989) tarafından örneklendirilmiştir. Bu
çalışmada orman sistemlerinin doğası gereği karmaşık olduğu ve bu nedenle orman
kaynakları planlaması ve karar verme işlemlerinin güçlükler taşıdığı belirtilmiştir. Bu
doğrultuda orman kaynakları planlamasına yönelik olarak iki safhalı bir yaklaşım önerilmiştir.
Alternatif çözümlerin üretilmesine yönelik metotta, bulanık (fuzzy) bir yaklaşım
benimsenmiştir. Alternatiflerin ortaya konmasını takiben orman kaynakları planlamasının
ikinci adımında, bu alternatiflerin değerlendirilmesi ve önceliklendirilmesi konusu ele
alınmıştır. Bu kapsamda özellikle çok amaçlı faydalanmaya dayalı ormancılık gibi karmaşık
planlama problemleri için birkaç uygun özellik gösteren bir teknik olarak AHS tekniği
önerilmiştir. Ormanlardan çok amaçlı faydalanmanın planlanmasında AHS tekniğinin uygun
olduğu ifade edilmiştir.
Kangas (1992) tarafından AHS tekniği, bir orman alanındaki çok amaçlı faydalanmanın
planlanması problemine uygulanmıştır. Bu örnekte genel amaç olarak orman alanından elde
edilecek faydanın maksimizasyonu ve kriterler olarak ise odun hammaddesi üretiminin net
geliri, orman peyzajının görsel değeri ve av yönetiminden elde edilen faydalar seçilmiştir.
Odun hammaddesi üretiminin net geliri kriteri; ilk on yıllık planlama periyodundaki net gelir,
ikinci on yıllık planlama periyodundaki net gelir ve ikinci planlama periyodundan sonra odun
hammaddesi üretiminden elde edilen faydalar şeklinde alt kriterlere ayrılmıştır. Buna karşın
orman peyzajının görsel değeri kriterinin alt kriterleri; bina çevresine yakın orman peyzajının
görsel değeri ve diğer yerlerden orman peyzajının görsel değerinden oluşmuştur. Bir diğer
kriter olan av yönetiminden elde edilen faydalar kriteri ise; geyiğin korunması ile oluşan
fayda ve yabani av kuşlarının korunmasına yönelik fayda şeklinde alt kriterlerden oluşmuştur.
Böylece AHS tekniği kullanılarak altı adet yönetim alternatifinin bu kriterlere ve alt kriterlere
göre genel öncelik değerlerine ulaşılmıştır. Bu çalışma ile AHS tekniğinin alternatifleri
önceliklendirme ve değerlendirmeye imkan vermesi, karar vericinin hükümlerini
çözümlemelere dahil edebilmesi, kantitatif kriterler yanında kalitatif kriterleri de dikkate
alabilmesi ve çözümleme sonuçlarını yorumlama kolaylığı sağlaması özellikleri ile orman
kaynaklarından çok amaçlı faydalanmanın planlanması problemleri için kullanılabilecek bir
araç olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Yine Kangas (1994) tarafından bir orman alanı için yönetim stratejisinin seçilmesi işleminde,
kamu tercihlerinin dikkate alınmasına yönelik olarak AHS tekniği kullanılmıştır. Orman
kaynaklarından çok amaçlı faydalanmanın planlanması konusunun tipik çok amaçlı bir karar
çözümlemesi örneği olduğu ve böyle bir çözümlemede çoğunlukla tüm amaçların (estetik,
rekreasyon vb.) sayısallaştırılmasının güç olduğu belirtilmiştir. Öte yandan orman
kaynaklarından çok amaçlı faydalanmanın planlanması probleminde kullanılabilen uygun
analitik tekniklerin ve özellikle kamu tercihlerini dikkate alan tekniklerin eksikliğinin
11
hissedildiği de vurgulanmıştır. Bu açılardan gerek kamu tercihlerini çözümlemelere dahil
edebilmesi ve gerekse çok kriterli karmaşık karar problemlerinin çözümüne uygunluğu ile
AHS tekniğinin orman kaynaklarından çok amaçlı faydalanmanın planlamasına uygun bir
teknik olduğu ifade edilmiştir. Daha sonra AHS yaklaşımı, Doğu Finlandiya’daki Ruunaa
Doğa Koruma Alanının katılımcı orman yönetim planlaması sürecine uygulanmıştır. Kurulan
AHS modelinde altı adet alternatif yönetim stratejisi, dört adet karar kriterine (koruma,
araştırma, rekreasyon ve odun hammaddesi üretimi) göre ve farklı ilgi gruplarının tercihleri de
dikkate alınarak değerlendirilmiş ve sonuçlar tartışılmıştır.
Schomoldt ve ark. (1995) doğal kaynak arazi yönetiminin, biyofiziksel unsurlar yanında
sosyal unsurlara da ihtiyaç duyduğunu belirtmişlerdir. Buna karşın farklı sosyal tercihlerin
değerlendirilmesi ve sayısallaştırılması ile çeşitli sosyal grupların sahip olduğu ve çoğunlukla
çatışan görüşleri bir araya toplamanın son derece güç olduğu ifade edilmiştir. Bu kapsamda
AHS tekniği farklı ilgi gruplarının sübjektif hükümlerini ortaya çıkarmada ve bunları
sayısallaştırmada sistematik ve güçlü bir mekanizma sağlamaktadır. Sübjektif hükümleri elde
etmede kullanılan ikili karşılaştırmaları değerlendirirken, ya katılımcılar arasında her bir
karşılaştırma için görüş birliği sağlanabileceği ya da her bir karşılaştırma için bireysel
hükümlerin matematiksel olarak kombine edilmesi ile bir grup ortalamasına ulaşabileceği
ifade edilmiştir. Daha sonra farklı ilgi gruplarının söz konusu olduğu doğal kaynak yönetim
planlaması ve karayolu köprü tasarımı konularında AHS tekniğinin kullanımı örneklenmiştir.
Böylece AHS tekniğinin sahip olduğu esneklik ve karar verme sürecine farklı ilgi gruplarının
katılımlarının sağlanması yönünde, oldukça faydalı bir araç olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Kangas ve ark. (1996) gelişmiş ülke halklarının artık kendi hayatlarını etkileyen kararlar
üzerinde daha fazla kontrol talep ettiklerini ve özellikle ormancılık meslek grubundaki karar
vericilerin tek taraflı kararlar verme ve yerine getirme gücünü giderek kaybettiklerini
belirtmektedir. Zira kamu ormanlarına yönelik olarak kararlar alan ve genellikle atanmış olan
yetkililerce gücün tek taraflı kullanımı, artan çatışmalar ile problem haline gelmiştir.
Katılımcı orman kaynakları planlamasında tek bir karar verici değil, heterojen bir kamu
mevcuttur ve bu kamunun tercihleri planlamaya ve karar verme sürecine dahil edilmektedir.
Kamu ormancılığındaki karar verme, onu diğer kamu karar verme alanlarından farklı kılan
özelliklere sahiptir. Bu farklılıklara örnek olarak çatışan değerler veya hedefler, amaçların
çeşitliliği, sürekli olarak büyüyen çok sayıda farklı ilgi grupları, uzun planlama dönemleri,
uzun dönemli etkilere sahip değişik alternatifli işlemler ve orman ürünlerinin gelecekteki
fiyatları ve çıktıları ile ilgili belirsizlik ve risk belirtilebilir. Doğal kaynak yönetimine yönelik
bu özellikler, çatışmayı kaçınılmaz kılmaktadır. Bu şekilde çatışma yönetimi, doğal kaynak
yönetiminin ayrılmaz bir parçası olarak görülmelidir. Bu kapsamda uygulanabilecek
tekniklerden birisi olarak bu çalışmada AHS tekniği açıklanmıştır. AHS tekniği ile kamu
değerlerini kullanarak bir yönetim stratejisinin seçimi gerçekleştirilebileceği gibi, çatışan
çıkarlar arasında bir çözüme ulaşmaya yönelik imkanlar hakkında bilgiler de elde edilebilir.
AHS tekniğinde değişik katılımcılar tarafından yapılan hükümler, karar hiyerarşisinin farklı
düzeylerine entegre edilebilmekte ve uygulanabilmektedir. Ancak kamu katılımında AHS
tekniği uygulandığında karar durumunu yeterince uygun şekilde tanımlayan basit bir karar
hiyerarşisinin oluşturulması, ikili karşılaştırma işlemlerinin dikkatli şekilde yerine getirilmesi
ve karar alternatiflerinin sayısı ile ilgili sınırlamalara dikkat edilmesi gerektiği belirtilmiştir.
Bu koşullar altında planlama durumunun yapılandırılmasında ve optimal yönetim stratejisi
alternatifinin ortaya konulmasında AHS tekniğinden faydalanılabileceği ifade edilmiştir.
Kuusipalo ve ark. (1997) tarafından yapılan bir çalışmada, Endonezya’da yerel halkla
görüşmeler, çevresel değerlendirme ve ekonomik analiz içeren katılımcı bir planlama
12
yaklaşımı kullanılmak sureti ile örnek bir uygulama gerçekleştirilmiştir. Böylece elde mevcut
alternatifler arasından en uygun yönetim stratejisini ortaya koyma yönünde ekonomik,
çevresel ve sosyal sürdürülebilirliğin aynı anda dikkate alındığı bir orman kaynakları
planlamasına yönelik bir yaklaşım sunulmuştur. Sürekli bir odun hammaddesi üretimi yanında
çevresel ve sosyo-kültürel olarak sürekliliği sağlayan optimal bir stratejinin belirlenmesindeki
kaynak tahsisi ve önceliklerin saptama işlemlerinde AHS tekniği kullanılmıştır. AHS tekniği,
sürdürülebilir orman kaynakları yönetiminde karar verme işlemini etkileyen önemli ekolojik,
sosyo-kültürel ve ekonomik faktörleri aynı anda dikkate alma imkanı vermiştir. Sosyo-
kültürel tercihlere göre stratejiler arasındaki karşılaştırmalar katılımcı planlama uygulanmak
sureti ile yapılmıştır. Bu kapsamda AHS tekniğinin, özellikle bir çok çıkar-baskı grubunun
katılımının söz konusu olduğu planlama durumları için uygun olduğu belirtilmiştir.
Yılmaz (1999) tarafından yapılan çalışmada, AHS tekniğinin çok kriterli karar verme
problemlerinin çözümlenmesinde sıkça kullanılmakta olan çok kriterli karar verme
tekniklerinden birisi olduğu ve bu tekniğin asıl olarak elamanların ikili karşılaştırılmasından
elde edilen önceliklere dayalı bir ölçüm teorisi olduğu ifade edilmiştir. Bu teknik en iyi
alternatifin seçilmesinde, hem kantitatif ve hem de kalitatif unsurların dikkate alınmasına
imkan vermektedir. AHS tekniği, karmaşık karar verme problemlerinin çözümünde gösterdiği
basitlik, esneklik, kullanım kolaylığı ve rahat yorumlanması gibi özellikleri ile, bugün
kullanılan en popüler çok kriterli karar verme metodolojilerinden birisidir. Bu çalışmada,
AHS tekniği genel olarak tanıtılmış ve tekniğin ilkeleri sunulmuştur. Tekniğin en iyi
alternatifin seçilmesi işleminde kullanımı, bir arazi kullanımı seçim problemi örneğine dayalı
olarak açıklanmıştır. Bunun yanında AHS tekniğine yönelik literatürde belirtilen eleştirilere
de değinilmiş ve tartışılmıştır. Ardından tekniğin önemli avantajları sıralanarak bu tekniğin
karar verme problemlerinin çözümünde sağladığı kolaylıklar ve üstünlükler vurgulanmış ve
çeşitli kararların çözümlenmesindeki uygulanabilirliğine dikkat çekilmiştir.
Yılmaz (2004a) tarafından yapılan bir diğer araştırmada, orman kaynaklarının işlevsel
haritalaması kapsamında, aynı alana birden fazla sayıda orman işlevinin rastladığı durumlarda
çözülmesi gereken işlevlerin öncelik sıralamasının, yani hangi işlevin asıl işlev hangilerinin
yan işlev ve/veya işlevler olduğunun, belirlenmesi problemini ele alınmaktadır. Orman
kaynaklarının işlevsel haritasının gerek karar vericiler (orman kaynakları yöneticileri) ve
sektör uzmanları ve gerekse kamu ve çıkar-baskı grupları tarafından kabul görmesi ve
desteklenmesi, harita uygulamalarının başarı şansını arttıracaktır. O nedenle bu çalışmada,
katılımcı bir yaklaşım sergilenmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda orman işlevlerinin öncelik
değerlerinin belirlenmesi ve seçilmesinde bu grupların tercih, ihtiyaç ve beklentileri dikkate
alınmıştır. Bu amaçla AHS tekniği kapsamındaki ikili karşılaştırmalar işleminden
faydalanılmıştır. Bu yaklaşım korunan bir doğal alan olan Mersin-Cehennemdere vadisindeki
orman kaynaklarının işlevsel haritalaması ve planlaması kapsamındaki bir uygulama
çalışmasıyla örneklendirilmiştir.
Yılmaz (2004b) tarafından yapılan bir başka araştırmada, AHS tekniği kullanılarak karar
vericiler, kamu, çıkar-baskı grupları ve sektör uzmanlarının tercih, ihtiyaç ve beklentilerine
göre katılımcı bir yaklaşımla en uygun arazi yönetim stratejisinin seçilmesine yönelik bir
uygulama çalışması gerçekleştirilmiştir. Araştırmada yedi adet kamu ve çıkar-baskı grubu
temsilcisinin hükümleri dikkate alınmıştır. Bunlar; Ormancılık Kooperatifi, Yerel Yöneticiler,
Orman Endüstrisi Şirketi, Odun Dışı Orman Ürünü Şirketi, Çevreci Sivil Toplum Kuruluşu,
Avcı Derneği ve Ekolojik Turizm Şirketidir. Bunların öncelik değerlerinin belirlenmesi,
araştırma alanında bulunan Orman İdaresi Yöneticilerinin ikili karşılaştırmalarına
dayandırılmıştır. Kurulan karar verme modelinin karar kriterleri Ekonomik Sürdürülebilirlik
13
kriteri, Çevresel Sürdürülebilirlik kriteri ve Sosyal Sürdürülebilirlik kriteri olmak üzere üç
adettir. Bunlardan Ekonomik Sürdürülebilirlik kriterinin alt kriterleri; Odun Hammaddesi
Üretimi, Odun Dışı Orman Ürünü Üretimi, Maliyet Minimizasyonu ve Turizm Olanağı iken,
Çevresel Sürdürülebilirlik kriterinin alt kriterleri; Av Hayatı, Biyolojik Çeşitlilik, Erozyonu
Önleme ve Suyun Nitelik-Nicelik Olarak İyileşmesi ve Sosyal Sürdürülebilirlik kriterinin alt
kriterleri ise Görsel Değer, İstihdam Sağlama ve Rekreasyondur. Bu karar kriterleri ve alt
kriterlerin önceliklerini belirleme işlemi, her bir kamu ve çıkar-baskı grubu temsilcisinin
verdiği ikili karşılaştırma hükümlerine dayalı olarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmada karar
alternatifleri olarak üç adet alternatif yönetim stratejisi dikkate alınmıştır. Bu karar
alternatiflerine ait veriler, bir başka araştırmadaki (Yılmaz, 2004a) Amaç (Goal) Programlama
tekniği ile çözümlenen bir planlama modelindeki duyarlılık analizi çalışmasından alınmıştır.
Karar alternatiflerinin her bir alt kritere göre öncelik değerleri Araştırmacı Uzmanlar
tarafından yapılan ikili karşılaştırmalara göre belirlenmiştir. Öte yandan araştırmada, karar
vermeye destek sağlaması açısından, duyarlılık analizleri de gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda
kamu ve çıkar-baskı grupları ile karar kriterlerinin ağırlıkları değiştirilmiş ve sonuçların ne
yönde değiştiği ortaya konmuştur. Böylece AHS tekniği gibi çok kriterli karar verme
tekniklerinin, katılımcı doğal kaynak planlamaları için uygun araçlar olduğu sonucuna
ulaşılmıştır.
Yine Yılmaz (2004c) iki aşamalı bir orman kaynakları işlevsel planlama modeli önermiştir.
İlk aşamada, planlama alanındaki orman işlevlerinin her birisine ne kadar alan düzeyi tahsis
edilmesi gerektiğini belirleyecek bir planlama modeli ortaya konmuştur. Bunun için öncelikle
planlama alanındaki üretim sektörleri, planlama amaçları ve planlama kısıtları ortaya konmuş
ve plan amaçlarına ulaşmak için gerekli koşullar belirlenmiştir. Bu model Doğrusal
Programlama tekniği kullanılarak çözümlenmiş ve alternatif arazi tahsis şekilleri elde
edilmiştir. Araştırmanın ikinci aşamasında ise, orman kaynaklarının işlevsel haritalaması
konusu ele alınmıştır. Bu kapsamda Harita Çözümlemeleri, Doğrusal Kombinasyon tekniği ve
AHS tekniği bir arada kullanılarak orman arazisinin farklı orman işlevlerine tahsisi
gerçekleştirilmiştir. Ayrıca her bir aşamada duyarlılık analizleri gerçekleştirilerek, farklı ve
değişken koşullarda nasıl bir sonuca ulaşılacağı araştırılmış ve elde edilen sonuçlar
karşılaştırılmıştır. Öte yandan bu araştırmada kullanılan çok aşamalı orman kaynakları
yönetim modeli; biyofiziksel, sosyal ve ekonomik faktörleri, kamu, çıkar-baskı grupları ve
sektör uzmanlarının tercih ve beklentilerini ve çevresel değerleri bir araya getirerek çözümler
üretmiştir. Böylece bu araştırmada sunulan modelleme yaklaşımı, orman kaynaklarının
işlevsel planlaması (çok amaçlı orman kaynakları planlaması) ve dolayısıyla havza yönetimi
için kullanılabilecek bir araç olduğu vurgulanmıştır. Basit ve esnek olması nedeniyle avantajlı
olan bu planlama modelinin, bölgesel arazi kullanım planlaması çalışmaları için de
kullanılabileceği belirtilmiştir.
Yılmaz ve ark., (2004), katılımcı bir yaklaşımla alternatif ekoturizm etkinliklerinin seçimi
işleminde kullanılacak metodolojinin, karar vericilerin, kamunun, çıkar-baskı gruplarının ve
sektör uzmanlarının hükümlerini sayısal hale getirebilme, bu hükümler yoluyla elde edilen
verileri tutarlı olarak değerlendirebilme ve farklı görüşleri bir araya toplayabilme özelliklerini
taşıması gerektiğini belirtmişlerdir. Bundan dolayı AHS tekniğinin, karmaşık ve çok kriterli
bir karar verme işlemini gerektiren ekoturizm etkinlik seçimi probleminde kullanılmak üzere
seçildiğini ve uygulandığını ifade etmişlerdir. Bu çalışmada, araştırma alanının ekoturizm
değerlerinin envanter bulgularına dayalı olarak yedi ekoturizm etkinliği oluşturulmuştur.
Oluşturulan etkinlikler kuş gözleme, flora keşif yürüyüşü, sportif doğa yürüyüşü, odun dışı
orman ürünleri keşif ve faydalanma gezisi, doğa keşif yürüyüşü, bisiklet turu ve yaban hayatı
gözlemedir. Araştırmadaki alternatif ekoturizm etkinlikleri; yaban hayatı, vejetasyon, gelir,
14
altyapı, istihdam, talep ve kültür kriterlerine göre değerlendirmiştir. Bu nedenle çok kriterli
bir karar modeli ortaya çıkmıştır. Araştırma katılımcı bir yaklaşımla planlamak düşüncesine
göre tasarlanmıştır. Araştırmada karar vericiler, kamu, çıkar-baskı grubu ve sektör uzmanları
olarak adlandırılan dört ayrı katılımcı grubu yer almış ve modelin farklı aşamalarında rol
oynamıştır. Araştırma sonucunda kuş gözleme etkinliği, en yüksek önceliğe sahip etkinlik
olarak bulunmuştur. Ancak yapılan duyarlılık analizleri, karar vermeye katılan çıkar ve baskı
gruplarının ve karar kriterlerinin ağırlıklarının veya bileşiminin değişmesinin, etkinliklerin
öncelik sırasını değiştirebildiğini göstermektedir.
Yine Yılmaz (2005) tarafından arazi kullanım planlamasına yönelik bir karar verme modeli
geliştirilmiştir. Bu doğrultuda araştırma alanındaki orman, tarım ve mera sektörleri birlikte
değerlendirmeye alınmıştır. İlk olarak her bir arazi kullanım şekli için çok kriterli arazi
uygunluk değerlendirmeleri gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla öncelikle arazi uygunluk kriterleri
ve alt kriterleri belirlenmiştir. Sonrasında her bir arazi uygunluk kritere yönelik ağırlık
değerleri saptanmıştır. Kriter ağırlıklarının ortaya konmasında AHS tekniğinden
faydalanılmıştır. Böylece AHS tekniği yardımı ile farklı sektörlere mensup uzmanların
hükümleri ortaya konmuş ve arazi uygunluk kriterlerinin ağırlıkları bu uzman hükümlerine
dayalı olarak belirlenmiştir. Arazi uygunluk kriterleri kombine edilirken, çok kriterli arazi
uygunluk değerlendirmesi tekniklerinden birisi olan Doğrusal Kombinasyon tekniği
kullanılmıştır. Daha sonra çok amaçlı (sektörlü) arazi tahsisine yönelik değerlendirmeler
gerçekleştirilmiştir. Son aşamada ise amaçlanan arazi tahsisi düzeyini elde etmek için
ayarlama ve düzeltmeler yapılmıştır. Amaçlanan arazi tahsisi düzeylerine yönelik veriler, bir
başka araştırmanın sonuçlarından alınmıştır. Böylece nihai arazi tahsisi kararlarına
ulaşılmıştır.
Geray ve ark., (2007) tarafından İzmir İlindeki ilgi ve çıkar gruplarının orman ürün ve
hizmetlerine yani orman işlevlerine yönelik talep ve beklentilerindeki değişimleri ortaya
koymak, ormancılık politikasındaki sorunların ve boşlukların belirlenmesine katkıda
bulunmak amacıyla bir araştırma gerçekleştirilmiştir. Araştırma, katılımcı anlayışla orman
kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi problemini, karar verme sürecine katılan
orman kaynakları yöneticileri, sektör uzmanları ve ilgi çıkar grupları kapsamında
çözümlemiştir. İlgi ve çıkar grupları; Çevre ve Orman Bakanlığı Kuruluşu, Özel Sektör
Kuruluşları, Diğer Kamu Kuruluşları, Meslek Örgütleri, Ar-Ge Kuruluşları, Yerel Yönetimler
ve Sivil Toplum Örgütleri biçiminde yedi grupta toplanmıştır. Yine her bir ilgi ve çıkar
grubunun kendi alt grupları bulunmaktadır. Veriler, belirlenen ilgi ve çıkar gruplarının
temsilcileri, orman kaynakları yöneticileri ve uzmanlar olmak üzere üç farklı kesimin
görüşleri dikkate alınarak elde edilmiştir. Çalışmada Sıralama Tekniği ile AHS Tekniği
birlikte kullanılmıştır. Bu bağlamda her bir elemanın önceliği Sıralama Tekniği ile ve
işlevlerin genel öncelik değerleri ise kurulan hiyerarşiye göre AHS Tekniği yardımıyla
belirlenmiştir. Çalışmada duyarlılık analizi ile, ilgi ve çıkar gruplarının ve karar ölçütlerinin
öncelik değerlerindeki değişikliklerin, en uygun orman işlevi seçimine etkisi de test edilmiştir.
Sonuç olarak İzmir İli orman işlevleri sıralamasında çevresel işlevler birinci önceliği
almaktadır. Çevresel işlevleri sırasıyla, nitelikli ve bol su üretme işlevi, odun dışı bitkisel
orman ürünleri işlevi, turizm işlevi, rekreasyon işlevi, odun hammaddesi üretimi işlevi ve ot
ve yaprak faydalanması işlevi izlemektedir.
Yılmaz ve ark., (2010) ise Mersin İlindeki orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin
belirlenmesine yönelik bir araştırma gerçekleştirmişlerdir. Bu çalışmada karşılaştırmalı bilgi
elde etmek, etkinliği arttırmak ve sonuçların geçerliliğini yükseltmek için AHS Tekniği ve
TOPSIS Tekniği olmak üzere iki ayrı çok kriterli karar verme tekniği kullanılmıştır. İlk olarak
15
karar vericiler, kamu ve çıkar-baskı grupları, alt kamu ve çıkar-baskı grupları, sektör
uzmanları, karar kriterleri ve alternatif orman işlevleri belirlenmiştir. İkinci olarak seçilen
kamu ve çıkar-baskı grupları ile alt kamu ve çıkar-baskı gruplarına yönelik öncelikleri
konusunda, farklı karar vericilerin görüşleri alınmıştır. Daha sonra farklı karar vericilerin, alt
kamu ve çıkar-baskı gruplarının ve sektör uzmanlarının, seçilen karar kriterlerine yönelik
öncelikleri konusunda görüşleri alınmıştır. Nihayet her bir karar kriterine yönelik orman
işlevlerinin önceliklerinin belirlenmesi işlemi ise, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma
Müdürlüğündeki sektör uzmanlarına yaptırılmıştır. AHS tekniği ve TOPSIS tekniği ile elde
edilen sonuçlar, çoğunlukla tutarlı çıkmıştır. Buna göre katılımcılar, ormanların çevresel
faydalarının ürün faydalarından daha değerli olduğunu düşünmektedir. Nitekim hem AHS
tekniğine hem de TOPSIS tekniğine göre Çevresel İşlevler, en fazla tercih edilen orman işlevi
olmuştur. Yine Nitelikli ve Bol Su Üretme İşlevi ikinci en fazla tercih edilen seçenek
olmuştur. Her iki çok kriterli karar verme tekniği için de Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri
Üretimi İşlevi, Turizm İşlevi ile Ot ve Yaprak Faydalanması İşlevi sırasıyla üçüncü, dördüncü
ve beşinci tercih edilen alternatif orman işlevleri olmuştur. Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi
ve Rekreasyon İşlevi ise, her iki teknik için de en az tercih edilen işlevler olmuştur.
Rekreasyon İşlevinin öncelik sıralaması AHS tekniğinde altıncı sırada iken, TOPSIS
tekniğinde yedinci sıradadır. Odun Hammaddesi Üretimi İşlevinin öncelik sıralaması ise AHS
tekniğinde yedinci sıra, TOPSIS tekniğinde altıncı sıra olarak ortaya çıkmıştır. Böylece
karşılaştırmalı bilgi sağlamak, etkinliği arttırmak ve sonuçların geçerliliğini yükseltmek için,
bu araştırmada örneklendiği üzere, aynı karar verme probleminde birkaç çok kriterli karar
verme tekniğinin kullanımının uygun olacağı sonucuna varılmıştır.
3. MATERYAL VE YÖNTEM
3.1. Materyal
Araştırmanın ilk aşamasındaki plan ünitesi yerleşim yerlerinin sosyal, ekonomik ve kültürel
yapılarının belirlenmesi işlemi için “Köy Genel Bilgi Formu” hazırlanmıştır. Ardından her bir
köyde köy muhtarı, azaları, kooperatif başkanı, öğretmen, imam ve diğer bazı köylülerden
oluşan gruplarla yüz yüze görüşme yolu ile bu formların proje ekibince doldurulması
sağlanmıştır. Bu bilgi formları yanında köylerde yapılan gözlemler ile tarım ve nüfus
istatistiklerine yönelik çalışmalardan da faydalanmak suretiyle, araştırma bölgesi köylerinin
sosyal, ekonomik ve kültürel yapılarına ilişkin bilgiler derlenmiştir.
Araştırmanın ikinci aşamasındaki en uygun orman kaynakları yönetim stratejilerinin ortaya
konması amacıyla materyal olarak, konu ile ilgili literatür yanında katılımcılara yönelik
hazırlanmış “SWOT ve Sıralama (Ranking) Bilgi Formları” kullanılmıştır. Ayrıca plan
ünitesine yönelik çeşitli tip ve amaçta hazırlanmış haritalar, planlar, raporlar araştırmanın bu
aşaması için materyali olarak değerlendirilmiştir. Hazırlanan SWOT ve Sıralama Bilgi
Formlarının proje ekibince yüz yüze her bir Orman Teşkilatı Çalışanı, Diğer Kamu Kurum ve
Kuruluş Temsilcisi, Özel Sektör Temsilcisi, Meslek Örgütleri Temsilcisi, Yerel Yönetim
Temsilcisi, Sivil Toplum Kuruluşu Temsilcisi ve Orman Amenajman Heyetlerindeki Sektör
Uzmanı tarafından doldurulması sağlanmıştır.
Araştırma projesinin üçüncü aşamasındaki orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin
belirlenmesi amacıyla, konu ile ilgili literatür ile araştırmanın ikinci aşamasındaki karar
vericiler, kamu, ilgili çıkar-baskı grupları ve sektör uzmanlarına yönelik ayrı olarak
hazırlanmış ve bunlar tarafından doldurulması sağlanmış “İkili Karşılaştırmalara Dayalı Bilgi
16
Formları” materyal olarak kullanılmıştır. Ayrıca, çalışma alanına yönelik çeşitli tip ve amaçta
hazırlanmış haritalar, planlar, raporlar vb. de, yine araştırmanın bu bölümünün materyali
olarak değerlendirilmiştir.
3.2. Plan Ünitesindeki Yerleşim Birimlerinin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Yapıları
Bu çalışmanın ilk aşamasında, Pozantı Orman İşletme Şefliği dahilindeki orman köylerinin
sosyal, ekonomik ve kültürel durumunu tespit etmek ve köylerdeki halkın orman kaynakları
ile olan ilişkilerini ortaya koymak amacı ile bir “Köy Genel Bilgi Formu” hazırlanmıştır. Her
bir köyde köy muhtarı, azaları, kooperatif başkanı, öğretmen, imam ve diğer bazı köylülerden
oluşan gruplar ile köy kahvelerinde yüz yüze görüşme yolu ile bu formların doldurulması
sağlanmıştır. Ayrıca köylerde yapılan gözlemler de değerlendirilerek, plan ünitesindeki
köylerin sosyal, ekonomik ve kültürel yapılarına ilişkin bilgiler derlenmiştir. Böylece Pozantı
Orman İşletme Şefliğine dâhil olan yerleşim yerlerinin sosyal, ekonomik ve kültürel
yapılarının toplu özellikleri konusunda aşağıdaki değerlendirmeler yapılmıştır:
Pozantı Orman İşletme Şefliği sınırları içerisinde Pozantı ilçe merkezi ile birlikte Alpu,
Fındıklı, Gökbez, Yenikonacık ve Eskikonacık olmak üzere toplam altı adet yerleşim yeri
bulunmaktadır.
3.2.1. Yerleşim Yerlerinin Genel Özellikleri
Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki yerleşim yerleri arasında, bağlı olduğu Pozantı ilçesine en
yakın mesafede bulunan yerleşim birimi, 1,5 km’lik uzaklık ile Gökbez köyüdür. Buna karşın
bağlı olduğu ilçeye en uzak mesafedeki köy ise 13 km uzaklık ile Fındıklı köyüdür. Köylerin
ilçeye uzaklık ortalaması 6,3 km olarak ortaya çıkmıştır. Öte yandan en yakınındaki yerleşim
yerine uzaklık açısından Yenikonacık köyü en kısa mesafede iken, Eskikonacık köyü ise en
uzak mesafededir. Nitekim Yenikonacık köyü kendisine en yakın yerleşim yeri olan Pozantı
ilçe merkezine 3 km uzaklıkta iken, Eskikonacık köyü kendisine en yakın köy olan
Yenikonacık köyüne 10 km mesafededir. Araştırma bölgesi yerleşim yerlerinin en
yakınındaki yerleşim yerlerine uzaklıkları, ortalama 5,6 km olarak hesaplanmıştır. Öte yandan
Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki köylerin tamamı orman içi köydür.
Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki köylerden Gökbez, Yenikonacık ve Eskikonacık
köylerinin mahalleleri bulunmaz iken, Alpu köyünün 6 adet ve Fındıklı köyünün ise 7 adet
mahallesi mevcuttur. Buna göre köyler ortalama 2,6 mahalleden oluşmaktadır.
Pozantı Orman İşletme Şefliği köyleri en alçak yükseltiden en yüksek yükseltiye doğru
Gökbez köyü (850 m), Alpu köyü (1050 m), Eskikonacık köyü (1100 m) ve Fındıklı ve
Yenikonacık köyleri (1200 m) şeklinde sıralanmaktadır. Köylerin denizden yükseklik
değerlerinin ortalaması hesaplandığında 1080 m değerine ulaşılmaktadır. Öte yandan
ülkemizde ortalama denizden yüksekliğin 1132 m olduğu ve orman köylerinin daha çok 500
m rakımın üzerinde bulunduğu belirtilmektedir (Bayraktaroğlu, 1968). O halde bölge
köylerinin ortalama yükseltisinin 500 m’yi geçerek bu genel duruma uyduğu ortaya çıkmıştır.
İşletme Şefliği köylerinden Alpu ve Fındıklı köyleri yamaç arazide, Gökbez ve Eskikonacık
köyleri etek üzerinde ve Yenikonacık köyü ise vadi üzerinde kurulmuş durumdadır. Köylerin
tamamında orman ve arazi kadastrosu çalışması tamamlanmış durumdadır.
17
Pozantı Orman İşletme Şefliği köylerinin sınırları dahilindeki doğal kaynaklar olarak Çakıt
deresi ile İslikeler, Akdağ, Deve Kileri, Samanlık Kileri, Cinli Kiler, Ses Veren Kiler ve Öküz
Kiler mağaraları belirtilebilir. Ayrıca bölgede, Alpu köyü dahilinde Kuyucunun Yaylası,
Fındıklı köyünde Karanfil Dağı ve Yenikonacık köyünde Kalacık Yaban Keçisi Sahaları da
bulunmaktadır. Bunun yanında ören yerleri, kaleler, tarihi binalar, anıtlar ve su sarnıçları
bölgenin kültürel kaynaklarını oluşturmaktadır. Bu kapsamda Örenin Önü arkeolojik yeri ile
Sarının Hüseyini anıtı ve Anaşılı kalesi belirtilebilir. Bunun yanında Alpu köyü sınırlarında
Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesine bağlı olarak çalışan bir Araştırma İstasyonu da
bulunmaktadır.
3.2.2. Yerleşme ve Mesken Şekilleri
Akdeniz bölgesinin kırsal yörelerinde yerleşim yerlerinin genellikle toplu yerleşim düzenine
sahip olduğu belirtilmektedir (Yurdakul, 1990). Nitekim Pozantı Orman İşletme Şefliği
köylerinden Gökbez, Yenikonacık ve Eskikonacık köylerinde toplu yerleşim şekli dikkat
çekmektedir. Öte yandan Alpu ve Fındıklı köylerinde merkezden (içten) çevreye (dışa) doğru
gelişme, yani geniş bir alana yayılma sonucu dağınık yerleşim tipi göze çarpmaktadır.
Böylece bölgede dağınık yerleşme tipine sahip yerleşim yerlerinin oranı % 40 olarak ortaya
çıkmıştır. Ancak bu köylerde ilköğretim okulu, camii, köy odası gibi sosyal altyapı
birimlerinin ve kahvehane, değirmen, demirci, fırın, hızar, bakkal gibi esnaf ve sanatkarların
işyerlerinin bulunduğu bir köy merkezinin oluşmaya başladığı gözlenmektedir.
Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki köylülere ait 530 dolu ve 248 boş olmak üzere toplam
778 hane (mesken) bulunmaktadır. Yerleşim yerleri içerisinde 260 dolu ve 50 boş hane ile
toplam 310 haneye sahip Gökbez köyü, en fazla haneye sahiptir. Buna karşılık Yenikonacık
köyü, 35’i dolu ve 55’i de boş olmak üzere toplam 90 hane ile en az haneli köydür.
Bölgede meskenlerde yapı malzemesi olarak, tuğla ve taş kullanımı yoğunluk kazanmıştır. Bu
kapsamda Alpu, Fındıklı ve Gökbez köylerindeki meskenlerin inşaatında tuğla malzemesi,
buna karşın Yenikonacık ve Eskikonacık köylerindeki meskenlerin inşasında ise taş
malzemesinin daha yaygın olarak kullanıldığı gözlenmiştir.
Meskenler çoğunlukla 2 katlı olarak inşa edilmiştir. Bu meskenlerde alt kat hayvanlar için
ahır olma yanında samanlık, odunluk veya ambar olarak kullanılır iken, ikinci katlar ise aileler
için ikametgah olarak işlev görmektedir.
3.2.3. Nüfus ve Nüfus Hareketleri
Pozantı Orman İşletme Şefliğinde Pozantı ilçe merkezi hariç tutulduğunda, 2013 yılı itibariyle
orman köylerinin nüfus ortalaması 390 kişidir. Bölgedeki köyler arasında, 2013 yılı için en
fazla nüfus 920 kişi ile Gökbez köyüne ait iken, Yenikonacık köyünün ise 72 kişi ile en düşük
nüfusa sahip olduğu anlaşılmaktadır. Buna karşın diğer köylerin 2013 yılındaki nüfusları
sırasıyla Fındıklı köyünde 525 kişi, Alpu köyünde 300 kişi ve Eskikonacık köyünde 130
kişidir.
Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki yerleşim yerlerinde oturmasına karşın sürekli olarak
yerleşim yeri dışında çalışan Alpu köyünden 20 kişi ve Fındıklı köyünden 30 kişi olmak
üzere, toplam 50 kişi bulunmaktadır. Öte yandan bölgedeki yerleşim yerlerinde oturmasına
karşın geçici olarak yerleşim yeri dışında çalışan kişi sayısı ise Gökbez köyü nüfusunun
hemen tamamını oluşturmakta iken, Alpu ve Yenikonacık köylerinden 20’şer kişi ve Fındıklı
18
köyünden 30 kişi olarak belirlenmiştir. Bu kişiler Pozantı ilçe merkezinde esnaflık, sanayide
işçilik ve devlet dairelerinde çalışma gibi farklı işler için günübirlik veya belli dönemlerde
geçici olarak yerleşim yerlerini terk etmektedir.
Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki köylerden son on yıl içerisinde 4 yerleşim yerinden (%
80) göç yaşanmıştır. Bu dönem içerisinde bölgedeki köylerden toplam 100 aile göç etmiştir.
En fazla göç veren yerleşim yeri 50 aile ile Alpu köyü iken, bunu sırasıyla 30 aile ile Fındıklı
köyü ve 10’ar aile ile Yenikonacık ve Eskikonacık köyleri izlemektedir. Buna karşın Gökbez
köyünden son on yıl içerisinde göç eden aile bulunmamaktadır.
Bu göç eden ailelerin çoğunluğu Adana il merkezine olmak üzere, Pozantı ilçe merkezi ve
civar köylere taşınmıştır. Göç nedenleri olarak, önem sırasına göre köydeki iş imkanlarının
azlığı, fakirlik, çocukların eğitimini sağlama ve evlilik belirtilmiştir. Halen bölge dışında
yaşayan bu ailelerin reisleri, göç ettikleri yerlerde çoğunlukla özel sektörde işçilik
yapmaktadır. Bunun yanında taşındıkları yerlerde devlet sektöründe işçi, esnaf, devlet
memuru ve esnaf yanında çırak olarak çalışan aile reisleri de mevcuttur.
3.2.4. Gelir Kaynakları
Ülkemiz kırsal kesiminde görüldüğü üzere, Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki köylülerin de
ana gelir kaynakları olarak tarım, ormancılık ve hayvancılık belirtilebilir. Ancak bölgede az
sayıda da olsa demirci, bakkal, değirmenci, fırıncı, kahvehaneci, hızarcı ve lokantacı gibi
tarım dışı faaliyetlerde esnaf ve sanatkar olarak geçimini temin eden köylüler mevcuttur.
Gelir kaynakları arasında bulunan meyvecilik Alpu, Fındıklı, Yenikonacık ve Eskikonacık
köylerinde birinci sırada yer alan gelir kaynağıdır. Buna karşın Gökbez köyündeki
meyvecilik, bu yerleşim yerinin ikinci derecede önemli gelir kaynağıdır. Bu köylerdeki
meyvecilik faaliyetleri çoğunlukla üzümden oluşurken, bunun yanında elma, kiraz ve şeftali
meyveciliği de bulunmaktadır.
Çiftçilik (kuru tarım ziraatçılığı) Gökbez köyünde en önemli gelir kaynağı iken, Fındıklı ve
Yenikonacık köylerinde ikinci derecede ve Eskikonacık köyünde ise üçüncü derecede önemli
gelir kaynağıdır. Buna karşın Alpu köyündeki gelir kaynakları arasında çiftçilik önemli bir yer
tutmamaktadır.
Bir diğer gelir kaynağı olan ahır hayvancılığı, Eskikonacık köyünde köyün ikinci derecede
önemli gelir kaynağı iken, Alpu köyünde üçüncü derecede, Gökbez köyünde dördüncü
derecede ve Yenikonacık köyünde ise daha düşük derecede önemli gelir kaynakları
arasındadır. Fındıklı köyünün gelir kaynakları içerisinde ahır hayvancılığının yeri ise kayda
değer değildir.
Pozantı Orman İşletme Şefliği köylerinin bir diğer gelir kaynağı olan salma hayvancılık ise
Alpu köyünde ikinci derecede önemli gelir kaynağı iken, Gökbez, Yenikonacık ve
Eskikonacık köylerinde üçüncü derecede ve Fındıklı köyünde ise beşinci derecede önemli
gelir kaynağıdır.
Bir diğer gelir kaynağı olan arıcılık Alpu, Fındıklı ve Eskikonacık köyleri için dördüncü
derecede en önemli gelir kaynağı iken, Yenikonacık köyü için beşinci derecede önemli gelir
kaynakları arasındadır. Buna karşın Gökbez köyünde arıcılık, gelir kaynakları kapsamında
değildir.
19
Orman işçiliği ise daha alt sıralarda öneme sahip olsa da, Pozantı Orman İşletme Şefliği
köylerinin tamamı için gelir kaynakları arasında bulunmaktadır. Bunun yanında özellikle
kadın giyiminde bir süsleme unsuru olarak kullanılan iğne oyaları, Gökbez köyündeki dikkate
değer bir diğer ek gelir kaynağı olarak belirtilebilir.
3.2.5. Bitkisel Üretim
Pozantı Orman İşletme Şefliği köylerindeki tarımsal faaliyetlerde karşılaşılan en önemli sorun
sulama suyunun olmayışı veya yetersizliği olup, bu sorun aynı zamanda köylerin genel
sorunları arasında da öncelikle belirtilmektedir. Nitekim bu sorun; Alpu, Gökbez ve
Eskikonacık köylerinin en önemli tarımsal sorunu iken, Fındıklı ve Yenikonacık köylerinde
ikinci derecede önemli sorundur.
Yakıt fiyatlarının yüksekliği sorunu; Fındıklı ve Yenikonacık köylerinde birinci derecede,
Gökbez köyünde ikinci derecede, Alpu köyünde üçüncü derecede ve Eskikonacık köyünde ise
beşinci derecede önemli tarımsal sorunlar arasındadır.
Tarımsal faaliyetlerdeki bir diğer sorun, gübre fiyatlarının yüksekliğidir. Bu sorun; Alpu
köyünde ikinci derecede önemli sorun iken, Fındıklı köyünde üçüncü derecede ve Gökbez,
Yenikonacık ve Eskikonacık köylerinde ise dördüncü derecede önemli tarımsal sorundur.
Tarımsal arazilerin verimsiz, eğimli vb. olması nedenleri ile nitelik düşüklüğü sorunu; Gökbez
köyü için üçüncü derecede önemli tarımsal sorun iken, Alpu köyü için dördüncü derecede ve
Yenikonacık köyü için ise beşinci derecede önemli tarımsal sorundur. Fındıklı ve Eskikonacık
köylerinde ise bu sorun, en önemli beş adet tarımsal sorun içerisinde belirtilmemektedir.
Tarımsal faaliyetler ile ilgili sorunlar içerisindeki işletme büyüklüğünün yetersiz olması
sorunu; Fındıklı köyü için dördüncü derecede ve Gökbez köyü için ise beşinci derecede
önemli tarımsal sorundur. Bir diğer tarımsal sorun olan tarım ilaçları fiyatlarının yüksekliği
sorunu; Yenikonacık köyünde üçüncü derecede önemli sorun iken, Eskikonacık köyünde ise
dördüncü derecede önemli tarımsal sorundur. Pazarlama olanaklarının sınırlı olması sorunu
ise; sadece Eskikonacık köyünde ve üçüncü derecede önemli tarımsal sorun olarak
belirtilmektedir. Diğer köylerde bu tarımsal sorunlardan söz edilmemektedir.
Öte yandan tarımsal faaliyetlerde karşılaşılabilecek tohum fiyatlarının yüksekliği, makine kira
bedellerinin yüksekliği, işgücü maliyetinin yüksekliği, ürünlerdeki böcek, mantar, bakteri,
virüs vb. zararlılar, tarımsal yayım hizmetlerinin yetersizliği, tarımsal makinelerin
teminindeki güçlükler, kullanılan tohumun verimsiz/kalitesiz olması vb. sorunlar ise Pozantı
Orman İşletme Şefliğindeki köylerin en önemli beş adet tarımsal sorunu arasında
bulunmamaktadır.
3.2.6. Hayvansal Üretim
Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki köylerde sahip olunan küçükbaş hayvan sayıları
incelendiğinde; Alpu köyünde 500 adet (250 koyun + 250 keçi), Fındıklı köyünde 60 adet,
Gökbez köyünde 1000 adet (tamamı keçi), Yenikonacık köyünde 1400 adet (200 koyun +
1200 keçi) ve Eskikonacık köyünde 64 adet (60 koyun + 4 keçi) olmak üzere bölgede toplam
3024 adet küçükbaş hayvan bulunduğu tespit edilmiştir. Buna karşın Alpu köyünün 50 adet,
20
Gökbez ve Yenikonacık köylerinin 10’ar adet ve Eskikonacık köyünün 30 adet olmak üzere
bölgede toplam 100 adet büyükbaş hayvan mevcuttur.
Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki köylerde hayvansal üretimde karşılaşılan en önemli
sorun, yem fiyatlarının yüksek oluşudur. Nitekim bu sorun; Gökbez, Yenikonacık ve
Eskikonacık köylerinin en önemli hayvansal üretim sorunu iken, Fındıklı köyünün ikinci ve
Alpu köyünün üçüncü derecede önemli hayvansal üretim sorunudur.
Bir diğer hayvansal üretim sorunu olan çayır/mera alanlarının yetersizliği; Alpu ve Fındıklı
köylerinde birinci derecede, Gökbez köyünde ikinci derecede, Yenikonacık köyünde üçüncü
derecede ve Eskikonacık köyünde ise dördüncü derecede önem taşıyan hayvansal üretim
sorunudur.
Veteriner hizmetlerinin pahalı olması sorunu; Yenikonacık köyü için ikinci derecede,
Eskikonacık köyü için üçüncü derecede önemli iken, Alpu ve Gökbez köyleri için ise
dördüncü derecede önem taşıyan hayvansal üretim sorunudur. Bu sorun sadece Fındıklı
köyünde hayvansal üretimin önemli bir sorunu olarak ifade edilmemektedir.
Öte yandan kredi temininde güçlükler ve kredi koşullarının ağırlığı sorunu; sadece Alpu köyü
için ve üçüncü derecede önemli bir hayvansal üretim sorunudur. Bunun yanında büyükbaş
hayvan fiyatlarının düşüklüğü sorunu; Eskikonacık köyü için beşinci derecede ve Alpu köyü
için altıncı derecede önemli hayvansal üretim sorunu iken, küçükbaş hayvan fiyatlarının
düşüklüğü sorunu ise; Alpu, Gökbez ve Eskikonacık köyleri için beşinci derecede önemli
hayvansal üretim sorunudur.
Öte yandan bölgede hayvansal üretimde karşılaşılması olası süt fiyatlarının düşüklüğü, çoban
ücretlerinin yüksekliği, çoban bulmada güçlük çekilmesi, hayvansal yayım hizmetlerinin
yetersizliği vb. sorunlar yaşanmamaktadır.
3.2.7. Köylerin En Önemli Sorunları
Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki köylerde görüşme yapılan kişilerden köylerinin en önemli
temel sorunlarından beş tanesini önem sırasına göre belirtmeleri istenmiştir. Alınan cevaplara
göre Fındıklı ve Eskikonacık köylerinde birinci sırada, Gökbez köyünde ikinci sırada, Alpu
köyünde üçüncü sırada ve Yenikonacık köyünde ise dördüncü sırada önemli olarak görülen
sorun, işsizliktir.
İşsizlik sorunu dışında, sulama suyunun olmayışı veya yetersizliği sorunu; Alpu ve Gökbez
köyleri için ilk sırada, Fındıklı ve Yenikonacık köyleri için ikinci sırada ve Eskikonacık köyü
için ise üçüncü sırada önem taşıyan sorundur.
Buna karşın kanalizasyon altyapısının olmaması; Yenikonacık köyünde birinci sırada ve Alpu
köyünde ikinci sırada önemli olarak görülen bir sorundur. Bu sorun Fındıklı, Gökbez ve
Eskikonacık köylerinde önemli bir sorun olarak görülmemektedir.
İçme suyunun yetersizliği sorunu; Fındıklı ve Yenikonacık köyleri için üçüncü sırada önemli
bir sorundur. Tarımsal verim düşüklüğü; Gökbez köyünde üçüncü, Yenikonacık ve Alpu
köylerinde ise beşinci sırada önemli bir sorundur.
21
Bununla birlikte sağlık, eğitimsizlik, toprak reformunun yapılmamış olması, sosyal güvenliğin
olmayışı, kadastro-mülkiyet sorunu vb. bölgenin daha az önemli görülen diğer sorunlarını
oluşturmaktadır.
3.3. Yöntem
3.3.1. Örnekleme Yöntemi
Bir planlama çalışmasının katılımcı yaklaşımla ele alınması, karar verme sürecinin ve
devamında nihai kararın alınmasının bir grup tarafından yerine getirilmesi anlamına
gelmektedir. Bu grubun tespit edilmesinde (örnekleme yönteminde) iki farklı yaklaşım
kullanılabilir (Kangas, 1994). Bunlar;
- İlgili kurum-kuruluş yetkililerinin (karar vericilerin), kamunun, ilgili çıkar-baskı
gruplarının ve uzmanların temsilcilerinin karar verici grubu oluşturduğu “Temsili
Demokrasi Yaklaşımı”,
- İlgili tüm bu gruplara ait bireylerin karar verici grubu oluşturduğu “Katılımcı
Demokrasi Yaklaşımı”dır.
İlgili grupların temsilcilerinin belirlenmesi ve bunlar aracılığı ile katılımcı yaklaşımın
uygulanması daha kolay olduğundan dolayı, bu araştırma projesinde örnekleme yöntemi
olarak “Temsili Demokrasi Yaklaşımı” uygulanmıştır. Bu kapsamda ilgili grupların
temsilcileri seçilirken, konuyla ilgili en gerekli ve en etkili durumda olan temsilciler dikkate
alınmıştır. Öte yandan seçilen ilgili grup temsilcilerinin, temsil ettiği grubun tercih, ihtiyaç ve
beklentilerini en iyi bilenler arasından olması istenmiştir.
3.3.2. Değerlendirme Yöntemleri
3.3.2.1. Plan Ünitesindeki Yerleşim Birimlerinin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel
Yapılarının Belirlenmesi Aşamasına Yönelik Yöntem
Bu çalışmanın Materyal bölümünde sunulan ilk aşamasında, Pozantı Orman İşletme Şefliği
dahilindeki orman köylerinin sosyal, ekonomik ve kültürel durumunu tespit etmek amacı ile
Köy Genel Bilgi Formu hazırlanmıştır. Her bir köyde köy muhtarı, azaları, kooperatif
başkanı, öğretmen, imam ve diğer bazı köylülerden oluşan gruplar ile köy kahvelerinde yüz
yüze görüşme yolu ile bu formların doldurulması sağlanmıştır. Bu uygulama yoluyla elde
edilen sosyal, ekonomik ve kültürel veriler, öncelikle Excel programında toplanmış ve
düzenlenmiştir. Ardından bu veriler analize tabi tutulmuştur.
3.3.2.2. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarının Mevcut Durum Analizi Aşamasına
Yönelik Yöntem
Araştırmanın ikinci aşamasında Pozantı Orman İşletme Şefliği çalışma alanında görev yapan
Orman Teşkilatı Çalışanları, Diğer Kamu Kurum ve Kuruluş Temsilcileri, Özel Sektör
Temsilcileri, Meslek Örgütleri Temsilcileri, Yerel Yönetim Temsilcileri, Sivil Toplum
Kuruluşu Temsilcileri ve Orman Amenajman Heyetlerindeki Sektör Uzmanlarının tercihlerini
dikkate alarak alternatif orman kaynakları yönetim stratejilerinin belirlenmesi ve öncelik
sıralamasına konulmasına yönelik elde edilecek ortak kararın belirlenmesinde “R’WOT
Tekniği” kullanılmıştır, Bu teknik SWOT Çözümlemeleri, Sıralama (Ranking) Tekniği ve
22
Doğrusal Kombinasyon Tekniğinin bir arada kullanıldığı melez bir tekniktir. Aşağıda bu
teknik kısaca tanıtılmakta, bu teknik kapsamında kullanılan diğer teknikler açıklanmakta ve
bu tekniğin çözüm aşamalarına değinilmektedir.
SWOT (Üstünlükler, Zayıflıklar, Fırsatlar/Olanaklar ve Tehditler/Tehlikeler) Çözümlemeleri,
karar verme süreçlerine sistematik bir yaklaşımla destek olmak için, içsel ve dışsal ortamların
ele alınmasında yaygın şekilde kullanılan bir araçtır. Bu çözümlemelerin ana amacı; bir
kurumun izleyeceği stratejilerin seçilmesine yardımcı olma yönünde karar desteği
sağlamaktır. SWOT Çözümlemeleri ile geliştirilen strateji, kurumun stratejisi olarak
benimsenmektedir. Bu haliyle SWOT Çözümlemeleri, eğer doğru şekilde kullanılır ise, kurum
için başarılı bir stratejiyi kısaca ve açık seçik olarak ortaya koymada iyi bir araç olarak
düşünülebilir.
Bununla birlikte SWOT Çözümlemeleri asıl olarak, kurum stratejisini belirleme sürecine
katılan kişilerin uzmanlıkları, bilgileri, deneyimleri ve becerileri doğrultusunda, sadece
kalitatif (sözel, sübjektif) çözümlemelere imkan vermektedir. Kurumun strateji belirleme
sürecinin çok sayıda değişkene bağlı olması ve bu değişkenlerin birbirleri ile ilişkilerinin
karmaşıklığı, SWOT Çözümlemelerinden faydalanmayı kısıtlamaktadır. Böylece SWOT
Çözümlemeleri ile ele alınan strateji belirleme durumları, kurumun stratejisini belirlemede
etkili olan içsel ve dışsal faktörlerin sadece kalitatif olarak değerlendirilmesini kapsamaktadır.
Bu durum SWOT Çözümlemelerini, kurum stratejisinin belirlenmesinde etkili içsel ve dışsal
faktörleri sadece yüzeysel olarak listeleyen bir araç durumuna getirmektedir.
Öte yandan SWOT Çözümlemeleri, stratejik karar verme durumlarını kapsamlı olarak ortaya
koyamaz. Nitekim sadece karar verme ortamında yer alan Üstünlükler, Zayıflıklar,
Fırsatlar/Olanaklar ve Tehditler/Tehlikeler gruplarındaki SWOT faktörlerini belirleyebilir.
Ancak SWOT grupları ve her bir SWOT grubu içindeki SWOT faktörlerinin önceliğini
(önemini, ağırlığını) tespit edemez. Zira SWOT Çözümlemeleri dahilinde, SWOT grupları ve
her bir SWOT grubu içindeki SWOT faktörlerinin öncelik değerlerini kantitatif (sayısal,
objektif) olarak ortaya konmasını sağlayacak ve sonuçta bu grup ve faktörlerin önem sırasını
belirleyecek araçlar bulunmamaktadır. Bu nedenle SWOT grupları ve her bir SWOT grubu
içindeki SWOT faktörlerine ait öncelik değerlerinin ve önem sırasının belirlenmesi yönünde,
SWOT Çözümlemelerine ilave olarak diğer başka tekniklerin de devreye alınması
gerekmektedir.
Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) Teknikleri, SWOT Çözümlemelerinin yukarıda belirtilen
eksikliklerini gidermesine ve bu çözümlemelerin daha sayısal şekilde yürütülmesine yardımcı
olmaktadır. Nitekim bu kapsamda A’WOT (Analitik Hiyerarşi Süreci + SWOT) ve R’WOT
(Sıralama + Doğrusal Kombinasyon + SWOT) melez tekniklerini örnek olarak vermek
mümkündür. Ülkemizde A’WOT Tekniği; Yılmaz (2006b) ve Yılmaz (2007) tarafından bir
dış kaynaklı uygulama projesinin katılımcı yaklaşımla başarı durumunun
değerlendirilmesinde, Yüksel ve Akın (2006) tarafından bir tekstil işletmesindeki strateji
belirlemesinde, Çelik ve Murat (2008) tarafından Bartın İlinin ekonomik yapısının
değerlendirilmesinde ve Gürbüz (2010) tarafından ise Erciyes Üniversitesi Endüstri
Mühendisliği Bölümünün değerlendirilmesinde kullanılmıştır. R’WOT Tekniği ilk olarak
Yılmaz (2006a) tarafından, arıcılığın geliştirilmesi ile ilgili bir dış kaynaklı projenin başarı
durumunun katılımcı yaklaşımla değerlendirilmesinde kullanılmıştır. Bunun yanında
“Literatür Özeti” bölümünde açıklandığı üzere Sönmezler (2008), Gürbüz (2011), Öztürk
(2011), Kılıçaslan ve ark. (2012) ve Coşgun ve Güler (2015) ise farklı karar verme
problemlerinin çözümünde R’WOT Tekniğinden faydalanmışlardır.
23
Bu araştırmada uygulanmak üzere seçilen R’WOT Tekniğinde izlenmesi gereken çözümleme
süreci, aşağıdaki adımlardan oluşmaktadır (Yılmaz, 2006a):
Adım 1. SWOT Çözümlemeleri Gerçekleştirilir,
Adım 2. Her Bir SWOT Grubundaki SWOT Faktörleri İçin Karşılaştırmalar Yaptırılır,
Adım 3. Dört SWOT Grubu İçin Karşılaştırmalar Yaptırılır,
Adım 4. Her Bir SWOT Faktörünün Nihai Öncelik Değeri Bulunur.
Bir sektörün veya firmanın geleceği için en önemli içsel ve dışsal faktörler, SWOT
Çözümlemelerinde ortaya konmaktadır. R’WOT Tekniğinde ise, dört SWOT grubu ve her bir
gruptaki SWOT faktörlerine sayısal değerler verilmek suretiyle SWOT Çözümlemeleri daha
analitik hale getirilmektedir. R’WOT Tekniği kullanımıyla, üstünlükler, zayıflıklar, fırsatlar
ve tehditlerin sayısal değerlerinin ne olduğunu ortaya konmaktadır. Böylece bu teknik, SWOT
Çözümlemelerinde kullanılan faktörler için sayısal öncelikler belirlemekte ve bu faktörleri
ölçülebilir ve birbiriyle karşılaştırılabilir yapmaktadır.
3.3.2.3. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev Önceliklerinin Belirlenmesi
Aşamasına Yönelik Yöntem
Bu araştırmanın üçüncü aşamasında, plan ünitesindeki orman kaynaklarına ilişkin işlev
(fonksiyon) önceliklerinin belirlenmesinde etkili olan kriterlerin önem derecelerini belirlemek
ve orman işlevlerini önem sırasına koymak konusu çalışılmıştır. Bu konu, çok sayıda kriter ve
bu kriterler arasındaki ilişkileri açıklamaya dayanan bir ÇKKV problemidir. Genel olarak
ÇKKV Teknikleri, çok sayıdaki birbirinden bağımsız ve farklı şekillerde ifade edilen kriterleri
dikkate alarak, en uygun alternatifin seçilmesine yardımcı olan yaklaşımlardır.
Bu durumlar göz önüne alınarak, ÇKKV Tekniklerinden birisi olan “Analitik Hiyerarşi Süreci
(AHS) Tekniği”, bu çalışmadaki orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin
belirlenmesinde kullanılmak üzere seçilmiştir. Ayrıca AHS Tekniği karmaşık,
yapılandırılmamış ve çok kriterli karar verme süreçlerinde karar vermeye yardımcı olan bir
araçtır. Bu teknik, karar vermede birey veya grubun önceliklerini de dikkate alarak nitel
(sözel, kalitatif) ve nicel (sayısal, kantitatif) değişkenleri bir arada değerlendirmektedir.
Bir karar verme probleminin AHS Tekniği ile çözümlenebilmesi için izlenmesi gereken
uygulama adımları aşağıdaki şekilde özetlenebilir (Zahedi, 1986 ve Yılmaz, 1999):
Adım 1. Modelin Kurulması ve Problemin Formüle Edilmesi,
Adım 2. Verilerin Toplanması ve İkili Karşılaştırmalar Matrisinin Oluşturulması,
Adım 3. Özdeğer Yöntemi Kullanılmak Suretiyle Karar Elemanlarının Göreli Öncelik
Değerlerinin ve Tutarlılık Oranlarının Tahmin Edilmesi,
Adım 4. Karar Alternatiflerinin Genel Öncelik Değerlerinin ve Sıralamasının Elde
Edilmesi.
AHS Tekniği; karmaşık karar problemlerinin çözümünde sağladığı basitlik, esneklik,
kullanım kolaylığı ve rahat yorumlanması ile her türlü kişisel, kurumsal, ulusal vb.
problemlere kolaylıkla uygulanabilecek bir tekniktir.
Araştırmanın üçüncü aşamasında uygulanan AHS Tekniğinin ilk adımında, hiyerarşik model
kurulmuştur. Bu doğrultuda hiyerarşinin en üst düzeyine araştırmanın bu aşamasındaki
problemin genel amacı olan “orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi”
yerleştirilmiştir. Hiyerarşinin ikinci düzeyinde ise, problem ile ilgili olduğu düşünülen “kamu
24
ve çıkar-baskı grupları” bulunmaktadır. Karar hiyerarşisindeki üçüncü düzeyinde “karar
kriterleri” yer almıştır. Bu çalışmanın karar kriterleri, Geray (2001) ile Geray ve Yılmaz
(2006) tarafından sunulan ve ardından İzmir İli (Geray ve ark., 2007) ve Mersin İli (Yılmaz ve
ark., 2010) orman işlevlerinin önceliklerinin belirlenmesi çalışmalarında da kullanılan 11 adet
kriterdir. Karar hiyerarşisinin dördüncü ve son düzeyine ise; plan ünitesinde görevli
Amenajman Heyetlerindeki sektör uzmanlarından, her bir karar kriterine göre tercihleri ve
öncelikleri ortaya koymaları istenen, “orman kaynaklarına ilişkin işlevler” yerleştirilmiştir.
4. BULGULAR
4.1. Plan Ünitesindeki Yerleşim Birimlerinin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Yapılarının
Belirlenmesi Aşamasına Yönelik Bulgular
Pozantı Orman İşletme Şefliği sınırları içerisinde Pozantı ilçesine bağlı Alpu, Fındıklı,
Gökbez, Yenikonacık ve Eskikonacık orman köylerinin sosyal, ekonomik ve kültürel
durumunu tespit etmek ve köylerdeki halkın orman kaynakları ile olan ilişkilerini ortaya
koymak amacı ile hazırlanan Köy Genel Bilgi Formları, her bir köyde köy muhtarı, azaları,
kooperatif başkanı, öğretmen, imam ve diğer bazı köylülerden oluşan gruplar ile köy
kahvelerinde yüz yüze görüşme yolu ile doldurulmuştur. Ayrıca köylerde yapılan gözlemler
de değerlendirilerek, plan ünitesindeki köylerin sosyal, ekonomik ve kültürel yapılarına ilişkin
bilgiler derlenmiştir. Böylece Pozantı Orman İşletme Şefliğine dâhil olan yerleşim yerlerinin
sosyal, ekonomik ve kültürel yapılarının toplu özellikleri konusunda değerlendirmeler bu
araştırmanın Materyal bölümünde ayrıntılı olarak sunulmuştur.
4.2. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarının Mevcut Durum Analizi Aşamasına
Yönelik Bulgular
4.2.1. SWOT Çözümlemeleri
Pozantı Orman İşletme Şefliğinde orman kaynakları planlaması ve orman işlevlerinin
geliştirilmesi yönünde potansiyelleri ve kısıtları ortaya koymak amacıyla, öncelikle SWOT
Çözümlemeleri gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla konuyla ilgili literatürden, Pozantı Orman
İşletme Şefliği çalışma alanında görev yapan Orman Teşkilatı Çalışanları, Diğer Kamu
Kurum ve Kuruluş Temsilcileri, Özel Sektör Temsilcileri, Meslek Örgütleri Temsilcileri,
Yerel Yönetim Temsilcileri, Sivil Toplum Kuruluşu Temsilcileri ve Orman Amenajman
Heyetlerindeki Sektör Uzmanlarıyla farklı zamanlarda gerçekleştirilen karşılıklı
görüşmelerden, Şeflik sınırlarında daha önce yapılmış araştırma çalışmalarından ve arazi
çalışmaları sırasında yapılan gözlem ve incelemelerden faydalanılmıştır. SWOT
Çözümlemeleri yapılırken önce olası tüm SWOT faktörleri sıralanmış ve ardından bazı
SWOT faktörleri elenmiş bazıları da aynı faktör altında birleştirilmiştir. Sonuçta Pozantı
Orman İşletme Şefliğinde orman kaynakları planlaması ve orman işlevlerinin geliştirilmesi
yönünde dikkate alınacak SWOT grupları ile her bir SWOT grubu dahilindeki SWOT
faktörleri belirlenmiştir. Bir başka ifadeyle SWOT Çözümlemeleriyle, Pozantı Orman İşletme
Şefliğinin ormancılık sektörü açısından üstünlükleri ve zayıflıkları ile fırsatları/olanakları ve
tehditleri/tehlikeleri, yani mevcut durumu ortaya konmuştur.
Buna göre Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki ormancılık sektörünü değerlendirmede
kullanılan SWOT Çözümlemelerinin, “Üstünlükler” grubunda yer alan SWOT faktörleri
aşağıdaki şekilde belirlenmiştir:
25
1. Altyapı, tesis, araç-gereç, bütçe, haberleşme ve uzman personel yönlerinden etkin
durumda olan ve bölgenin sosyal, ekonomik, kültürel ve çevresel koşullarına önemli
katkılar yapan bir Orman Teşkilatı,
2. Havza bazında çok amaçlı planlamaya uygun doğal kaynaklar ve ekolojik koşullar,
3. Kızılçam, karaçam, sedir ve göknar ağırlıklı doğal, saf veya karışık, zengin bir karbon
birikimine sahip ve odun hammaddesi üretimi açısından nispeten verimli ormanlar ile
orman ürünleri sanayinin gelişimi için elverişli bir ortam,
4. Kaliteli ve bol su sağlayan yeraltı ve yerüstü tatlısu kaynakları ile su üretim alanlarının
varlığı ve tatlısu balıkçılığı için uygun bir destinasyon özelliğine sahip olma,
5. Otlatma ve yaban hayatının sürekliliği açısından önemli orman içi açıklıkların ve
meraların mevcudiyeti,
6. Avcılık ve av turizmine uygun habitatlar ile buralardaki memeli hayvanların ve
kuşların bolluğu,
7. Bozulmamış üstün doğal kaynak değerleri ve çeşitli fırsatlar sunan zengin tarihi ve
kültürel miras değerleri ile ucuz sayfiye yeri yaylacılığına, kültürel ve miras turizmine
ve birçok rekreasyon ve ekoturizm etkinliğine imkan veren olanaklar,
8. Büyük şehirlere, pazarlara ve tüketim merkezlerine nispeten yakınlık ve iyi bir
karayolu ve demiryolu ulaşım ağı vasıtasıyla kolay ulaşım,
9. Sosyal, ekonomik, kültürel, çevresel ve yönetsel gelişmelere yönelik güçlü bir toplum
desteği.
Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki ormancılık sektörüne yönelik SWOT Çözümlemelerinin,
“Zayıflıklar” grubundaki SWOT faktörleri ise şunlardan oluşmuştur:
1. Orman Teşkilatında yetişmiş, nitelikli ve uygulamada yer alabilecek ara ve alt kademe
personel yetersizliği ve Orman İşletme Şeflerinin görev tanımlarındaki iş yükünün ağır
olması gibi organizasyon sorunları,
2. Mevcut orman amenajman planının odun hammaddesi üretimi, estetik ve doğa koruma
işlevleriyle sınırlı kalması,
3. Odun hammaddesi dışındaki diğer orman işlevlerine yönelik güncel, güvenilir ve
ulaşılabilir nitelikte veri, envanter ve bilimsel araştırma sonuçlarının yeterince mevcut
olmayışı,
4. Her bir orman işlevinin sürekliliğini ve geliştirilmesini sağlamak için orman bakımı,
gençleştirme vb. hangi teknik müdahalelerin nasıl ve ne zaman yapılacağını ortaya
koyan silvikültürel uygulama ilkelerinin belirlenmemiş olması,
5. Farklı orman işlevlerinden faydalanmaya yönelik yasal düzenlemeler, parasal değer
ölçümleri, tanıtım, altyapı, sermaye, finansman, uzmanlık, kurumsal kapasite,
pazarlama ve koordinasyon eksiklikleri,
6. Yayla turizmi, kültürel ve miras turizmi, rekreasyon ve ekoturizme yönelik tanıtım,
deneyim ve altyapı olanaklarının ve hizmetlerin eksikliği ve herhangi bir planın veya
ilgili grupların katılımıyla oluşturulmuş bir organizasyonun olmayışı,
7. Orman kaynakları yönetimine ilgili grupların doğrudan katılımlarının yetersizliği,
yukarıdan-aşağıya karar verme kültürünün hakim olması ve bu kapsamda Orman
Teşkilatı ile ilgi grupları arasındaki iletişim ve işbirliğinin yetersizliği,
8. Odun hammaddesi üretiminden sağlanabilen gelir ve/veya istihdam olanaklarının
sınırlı düzeyde kalması ve yerel ekonominin yeterince çeşitlenmemiş olması
nedenleriyle kırsal kesimdeki yüksek işsizlik oranı, ehil genç nüfusun kentlere göçü ve
nüfusun yaşlanması,
9. Kırsal kesimde doğal kaynaklara yönelik yatırımların, uzun dönemli amaçların,
vizyonun (ileriyi görme) ve girişimcilik kültürünün yetersizliği.
26
Pozantı Orman İşletme Şefliğine ait orman kaynakları planlamasının ve orman işlevlerinin
geliştirilmesini değerlendirmede kullanılan SWOT Çözümlemelerinin, “Fırsatlar/Olanaklar”
grubunda yer alması uygun görülen SWOT faktörleri ise şunlardır:
1. Orman kaynaklarının önemi ve sürdürülebilir yönetimi konusunda yerel, ulusal ve
küresel ölçekteki kamuoyunun eğitim, bilgi ve bilinç düzeyinin gün geçtikçe artması,
2. Orman kaynaklarının çok amaçlı, çok disiplinli ve katılımcı planlanması yönünde
Orman Teşkilatında görülen olumlu gelişmeler,
3. Orman kaynakları planlamasında kullanılabilecek yeni ve çağdaş orman kaynakları
planlama metotları (doğal kaynak planlaması, katılımcı planlama, ETÇAP vb.),
4. Odun hammaddesi üretimi dışındaki diğer orman işlevlerinin önem ve önceliklerinin
artması ve bu orman işlevlerine yönelik talep ve beklentilerin yükselmesi ve
çeşitlenmesi sonucunda, bu talebin yeni pazarlar oluşturabilmesi,
5. Orman kaynaklarının odun hammaddesi yanında diğer orman işlevlerini de içerecek
şekilde çok amaçlı planlanmasının bölge ekonomisine getireceği canlılık, istihdam ve
gelir olanaklarının sonucu olarak yaşanacak kırsal kalkınma,
6. Bölgede orman kaynakları planlamasına katılım sağlamaya gönüllü ve istekli kamu,
sivil toplum kuruluşları, yerel yönetimler, kamu kurum ve kuruluşları ve sektör
uzmanlarının varlığı,
7. Orman kaynakları yönetimi konusunda kurum içi ve kurumlararası entegrasyonun
sağlanabilmesi olanağı,
8. Orman kaynakları yönetimi ve planlamasına yönelik doğrudan veya dolaylı olarak
bölgede AR-GE çalışmaları yapan Araştırma Enstitüleri ve Üniversitelerin
mevcudiyeti,
9. Bölgede sürekli kalanlar ile yazın mevsimsel olarak kalan yaylacıların oluşturduğu
zengin bir toplumsal çeşitliliğin doğal kaynakların etkin kullanımı yönünde sağladığı
olanaklar.
Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki orman kaynakları planlaması ve orman işlevlerinin
geliştirilmesi yönündeki SWOT Çözümlemelerinin “Tehditler/Tehlikeler” grubunda ise,
aşağıdaki SWOT faktörleri bulunmaktadır:
1. Amenajman heyetlerinde odun hammaddesi üretimi işlevi dışındaki orman işlevlerinin
envanter çalışmalarına yönelik kaynakların (uzman personel, ödenek, donanım vb.)
olmaması,
2. Piyasa arz ve taleplerindeki dalgalanmalar sonucu yaşanabilecek odun hammaddesi
satış miktarının azalması, fiyatlarının düşmesi ve istihsal maliyetlerinin artmasıyla
odun hammaddesi satış gelirlerinde azalma,
3. Küresel ısınma, orman yangınları, böcek-mantar-virüs-bakteri zararları, kuraklık,
plansız yaylacılık, kontrolsüz otlatma, yasadışı avlanma, aşırı faydalanma, kaçakçılık,
işgal, ormancılık dışı kullanımlara tahsis vb. nedenlerle yaşanabilecek doğal kaynak
bozulmaları,
4. Siyasal, ekonomik ve sosyal etkiler/baskılar/yönlendirmeler,
5. Doğal kaynak yönetimine yönelik yerel, ulusal ve uluslararası alternatif ve
sürdürülebilir finans kaynaklarının sınırlı olması,
6. Kurum içi ve kurumlararası yetki ve güç örtüşmesi,
7. Kanunları uygulayan orman teşkilatı ile kamu, sivil toplum kuruluşları, özel sektör ve
yerel yönetimler (muhtarlık, belediye vb.) arasında yaşanabilecek olası anlaşmazlıklar,
8. Orman köylülerinin eğitim, refah ve istihdam düzeylerinin düşüklüğü,
9. Kamu, sivil toplum kuruluşları, özel sektör ve yerel yönetimlerin odun hammaddesi
üretimi dışında bölgedeki diğer orman işlevleri konusunda yeterli bilgi ve deneyime
sahip olmamaları.
27
SWOT Çözümlemeleri sonucunda Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki ormancılık sektörüne
yönelik konuların bir incelemesi sağlanmıştır. Şeflikteki ormancılık açısından olumlu yönler
“Üstünlükler” ile ifade edilmiştir. “Zayıflıklar” Şeflikte ormancılık gelişimini olumsuz
etkileyen konulardır. “Fırsatlar/Olanaklar” ormancılık sektörü açısından Şeflikte
geliştirilmeye değer olan faktörlerdir. “Tehditler/Tehlikeler” ise, Şeflikte ormancılık
sektörünü sınırlandırıcı konulardır. Böylece SWOT Çözümlemeleri çerçevesinde, Pozantı
Orman İşletme Şefliğinin ormancılık sektörü açısından uygun olan özellikleri “Üstünlükler”
ve “Fırsatlar/Olanaklar” kapsamında, uygun olmayan özellikleri ise “Zayıflıklar” ve
“Tehditler/Tehlikeler” kapsamında sınıflandırılmıştır.
4.2.2. SWOT Faktörlerinin Öncelik Sıralaması
Pozantı Orman İşletme Şefliğinde katılımcı bir yaklaşımla ormancılık stratejilerinin
belirlenmesi ve önceliklendirilmesi amacıyla Orman Teşkilatı Çalışanlarına, Diğer Kamu
Kurum ve Kuruluş Temsilcilerine, Özel Sektör Temsilcilerine, Meslek Örgütleri
Temsilcilerine, Yerel Yönetim Temsilcilerine, Sivil Toplum Kuruluşu Temsilcilerine ve
Orman Amenajman Heyetlerindeki Sektör Uzmanlarına, öncelikle “SWOT ve Ranking Bilgi
Formları” yardımıyla yüz yüze bir form doldurma çalışması uygulanmıştır. Bu çalışmada,
katılımcılara SWOT grupları ve her bir SWOT grubundaki SWOT faktörlerine ilişkin
karşılaştırmalar yaptırılmıştır. Böylece elde edilen veriler kullanılarak, her bir katılımcı için,
R’WOT Tekniği yardımıyla SWOT grupları ve her bir SWOT grubundaki SWOT faktörleri
için göreli öncelik değerleri elde edilmiştir (Çizelge 1).
Bu araştırmada her bir katılımcının eşit önceliğe sahip olduğu varsayılmıştır. Bu nedenle her
bir katılımcı gruba ait öncelik değerleri ve genel öncelik değerleri belirlenirken, katılımcılara
ait R’WOT Tekniği öncelik sonuçlarının aritmetik ortalamaları alınmıştır.
Böylece katılımcıların Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki orman kaynaklarına yönelik
potansiyeli ve kısıtları için yaptıkları karşılaştırmalara dayalı olarak, R’WOT Tekniği
yardımıyla belirlenen genel önceliklere göre, tüm SWOT faktörlerinin öncelik sıralaması
Çizelge 2’de sunulmaktadır. Buna göre Pozantı Orman İşletme Şefliğinin ormancılık sektörü
açısından belirlenen üstünlükler, zayıflıklar, fırsatlar/olanaklar ve tehditler/tehlikeler ile
bunlara yönelik katılımcıların verdiği hüküm ve öncelikler bir bütün olarak dikkate
alındığında, bölgede ormancılık sektörünün geliştirilmesine yönelik stratejilerde,
planlamalarda ve yönetimde göz önünde tutulması gereken ilk 10 faktörün öncelik sıralaması
aşağıdaki şekilde ortaya çıkmıştır:
1. Büyük şehirlere, pazarlara ve tüketim merkezlerine nispeten yakınlık ve iyi bir
karayolu ve demiryolu ulaşım ağı vasıtasıyla kolay ulaşım (0,0325),
2. Kızılçam, karaçam, sedir ve göknar ağırlıklı doğal, saf veya karışık, zengin bir karbon
birikimine sahip ve odun hammaddesi üretimi açısından nispeten verimli ormanlar ile
orman ürünleri sanayinin gelişimi için elverişli bir ortam (0,0318),
3. Küresel ısınma, orman yangınları, böcek-mantar-virüs-bakteri zararları, kuraklık,
plansız yaylacılık, kontrolsüz otlatma, yasadışı avlanma, aşırı faydalanma, kaçakçılık,
işgal, ormancılık dışı kullanımlara tahsis vb. nedenlerle yaşanabilecek doğal kaynak
bozulmaları (0,0315),
4. Kamu, sivil toplum kuruluşları, özel sektör ve yerel yönetimlerin odun hammaddesi
üretimi dışında bölgedeki diğer orman işlevleri konusunda yeterli bilgi ve deneyime
sahip olmamaları (0,0303),
5. Siyasal, ekonomik ve sosyal etkiler/baskılar/yönlendirmeler (0,0302),
28
Çizelge 1: Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki Ormancılık Sektörüne Yönelik “R’WOT Tekniği” Çözümlemeleri Sonucunda Elde Edilen Genel Öncelikler. (En Yüksek Önceliğe Sahip SWOT Grubu ve her bir SWOT Grubu İçerisindeki SWOT Faktörü/Faktörleri, Kalın Siyah Harflerle Gösterilmiştir).
SWOT GRUPLARI ÖNCELİK SWOT FAKTÖRLERİ ÖNCELİK
Üstünlükler 0,2555
Altyapı, tesis, araç-gereç, bütçe, haberleşme ve uzman personel yönlerinden etkin durumda olan ve bölgenin sosyal, ekonomik, kültürel ve çevresel koşullarına önemli katkılar yapan bir
Orman Teşkilatı 0,0297
Havza bazında çok amaçlı planlamaya uygun doğal kaynaklar ve ekolojik koşullar 0,0299
Kızılçam, karaçam, sedir ve göknar ağırlıklı doğal, saf veya karışık, zengin bir karbon birikimine sahip ve odun hammaddesi üretimi açısından nispeten verimli ormanlar ile orman ürünleri
sanayinin gelişimi için elverişli bir ortam 0,0318
Kaliteli ve bol su sağlayan yeraltı ve yerüstü tatlısu kaynakları ile su üretim alanlarının varlığı ve tatlısu balıkçılığı için uygun bir destinasyon özelliğine sahip olma 0,0256
Otlatma ve yaban hayatının sürekliliği açısından önemli orman içi açıklıkların ve meraların mevcudiyeti 0,0262
Avcılık ve av turizmine uygun habitatlar ile buralardaki memeli hayvanların ve kuşların bolluğu 0,0243
Bozulmamış üstün doğal kaynak değerleri ve çeşitli fırsatlar sunan zengin tarihi ve kültürel miras değerleri ile ucuz sayfiye yeri yaylacılığına, kültürel ve miras turizmine ve birçok rekreasyon
ve ekoturizm etkinliğine imkan veren olanaklar 0,0281
Büyük şehirlere, pazarlara ve tüketim merkezlerine nispeten yakınlık ve iyi bir karayolu ve demiryolu ulaşım ağı vasıtasıyla kolay ulaşım 0,0325
Sosyal, ekonomik, kültürel, çevresel ve yönetsel gelişmelere yönelik güçlü bir toplum desteği 0,0274
Zayıflıklar 0,2409
Orman Teşkilatında yetişmiş, nitelikli ve uygulamada yer alabilecek ara ve alt kademe personel yetersizliği ve Orman İşletme Şeflerinin görev tanımlarındaki iş yükünün ağır
olması gibi organizasyon sorunları 0,0287
Mevcut orman amenajman planının odun hammaddesi üretimi, estetik ve doğa koruma işlevleriyle sınırlı kalması 0,0258
Odun hammaddesi dışındaki diğer orman işlevlerine yönelik güncel, güvenilir ve ulaşılabilir nitelikte veri, envanter ve bilimsel araştırma sonuçlarının olmayışı 0,0272
Her bir orman işlevinin sürekliliğini ve geliştirilmesini sağlamak için orman bakımı, gençleştirme vb. hangi teknik müdahalelerin nasıl ve ne zaman yapılacağını ortaya koyan silvikültürel
uygulama ilkelerinin belirlenmemiş olması 0,0250
Farklı orman işlevlerinden faydalanmaya yönelik yasal düzenlemeler, parasal değer ölçümleri, tanıtım, altyapı, sermaye, finansman, uzmanlık, kurumsal kapasite, pazarlama ve koordinasyon
eksiklikleri 0,0281
Yayla turizmi, kültürel ve miras turizmi, rekreasyon ve ekoturizme yönelik tanıtım, deneyim ve altyapı olanaklarının ve hizmetlerin eksikliği ve herhangi bir planın veya ilgili grupların
katılımıyla oluşturulmuş bir organizasyonun olmayışı 0,0263
Orman kaynakları yönetimine ilgili grupların doğrudan katılımlarının yetersizliği, yukarıdan-aşağıya karar verme kültürünün hakim olması ve bu kapsamda orman teşkilatı ile ilgi grupları
arasındaki iletişim ve işbirliğinin yetersizliği 0,0270
Odun hammaddesi üretiminden sağlanabilen gelir ve/veya istihdam olanaklarının sınırlı düzeyde kalması ve yerel ekonominin yeterince çeşitlenmemiş olması nedenleriyle kırsal kesimdeki
yüksek işsizlik oranı, ehil genç nüfusun kentlere göçü ve nüfusun yaşlanması 0,0254
Kırsal kesimde doğal kaynaklara yönelik yatırımların, uzun dönemli amaçların, vizyonun (ileriyi görme) ve girişimcilik kültürünün yetersizliği 0,0275
Fırsatlar/Olanaklar 0,2508
Orman kaynaklarının önemi ve sürdürülebilir yönetimi konusunda yerel, ulusal ve küresel ölçekteki kamuoyunun eğitim, bilgi ve bilinç düzeyinin gün geçtikçe artması 0,0297
Orman kaynaklarının çok amaçlı, çok disiplinli ve katılımcı planlanması yönünde Orman Teşkilatında görülen olumlu gelişmeler 0,0288
Orman kaynakları planlamasında kullanılabilecek yeni ve çağdaş orman kaynakları planlama metotları (doğal kaynak planlaması, katılımcı planlama, ETÇAP vb.) 0,0279
Odun hammaddesi üretimi dışındaki diğer orman işlevlerinin önem ve önceliklerinin artması ve bu orman işlevlerine yönelik talep ve beklentilerin yükselmesi ve çeşitlenmesi sonucunda, bu
talebin yeni pazarlar oluşturabilmesi 0,0292
Orman kaynaklarının odun hammaddesi yanında diğer orman işlevlerini de içerecek şekilde çok amaçlı planlanmasının bölge ekonomisine getireceği canlılık, istihdam ve gelir olanaklarının
sonucu olarak yaşanacak kırsal kalkınma 0,0287
Bölgede orman kaynakları planlamasına katılım sağlamaya gönüllü ve istekli kamu, sivil toplum kuruluşları, yerel yönetimler, kamu kurum ve kuruluşları ve sektör uzmanlarının varlığı 0,0268
Orman kaynakları yönetimi konusunda kurum içi ve kurumlararası entegrasyonun sağlanabilmesi olanağı 0,0264
Orman kaynakları yönetimi ve planlamasına yönelik doğrudan veya dolaylı olarak bölgede AR-GE çalışmaları yapan Araştırma Enstitüleri ve Üniversitelerin mevcudiyeti 0,0281
Bölgede sürekli kalanlar ile yazın mevsimsel olarak kalan yaylacıların oluşturduğu zengin bir toplumsal çeşitliliğin doğal kaynakların etkin kullanımı yönünde sağladığı olanaklar 0,0252
Tehditler/Tehlikeler 0,2527
Amenajman heyetlerinde odun hammaddesi üretimi işlevi dışındaki orman işlevlerinin envanter çalışmalarına yönelik kaynakların (uzman personel, ödenek, donanım vb.) olmaması 0,0287
Piyasa arz ve taleplerindeki dalgalanmalar sonucu yaşanabilecek odun hammaddesi satış miktarının azalması, fiyatlarının düşmesi ve istihsal maliyetlerinin artmasıyla odun hammaddesi satış
gelirlerinde azalma 0,0227
Küresel ısınma, orman yangınları, böcek-mantar-virüs-bakteri zararları, kuraklık, plansız yaylacılık, kontrolsüz otlatma, yasadışı avlanma, aşırı faydalanma, kaçakçılık, işgal,
ormancılık dışı kullanımlara tahsis vb. nedenlerle yaşanabilecek doğal kaynak bozulmaları 0,0315
Siyasal, ekonomik ve sosyal etkiler/baskılar/yönlendirmeler 0,0302
Doğal kaynak yönetimine yönelik yerel, ulusal ve uluslararası alternatif ve sürdürülebilir finans kaynaklarının sınırlı olması 0,0299
Kurum içi ve kurumlararası yetki ve güç örtüşmesi 0,0256
Kanunları uygulayan orman teşkilatı ile kamu, sivil toplum kuruluşları, özel sektör ve yerel yönetimler (muhtarlık, belediye vb.) arasında yaşanabilecek olası anlaşmazlıklar 0,0259
Orman köylülerinin eğitim, refah ve istihdam düzeylerinin düşüklüğü 0,0280
Kamu, sivil toplum kuruluşları, özel sektör ve yerel yönetimlerin odun hammaddesi üretimi dışında bölgedeki diğer orman işlevleri konusunda yeterli bilgi ve deneyime sahip olmamaları 0,0303
29
Çizelge 2: Pozantı Orman İşletme Şefliğinde Genel Öncelik Değerlerine Göre SWOT Faktörlerinin Öncelik Değerleri ve Sıralaması. SWOT FAKTÖRLERİ DEĞER SIRA
Büyük şehirlere, pazarlara ve tüketim merkezlerine nispeten yakınlık ve iyi bir karayolu ve demiryolu ulaşım ağı vasıtasıyla kolay ulaşım 0,0325 1
Kızılçam, karaçam, sedir ve göknar ağırlıklı doğal, saf veya karışık, zengin bir karbon birikimine sahip ve odun hammaddesi üretimi açısından nispeten verimli ormanlar ile orman ürünleri sanayinin gelişimi için elverişli bir
ortam 0,0318 2
Küresel ısınma, orman yangınları, böcek-mantar-virüs-bakteri zararları, kuraklık, plansız yaylacılık, kontrolsüz otlatma, yasadışı avlanma, aşırı faydalanma, kaçakçılık, işgal, ormancılık dışı kullanımlara tahsis vb.
nedenlerle yaşanabilecek doğal kaynak bozulmaları 0,0315 3
Kamu, sivil toplum kuruluşları, özel sektör ve yerel yönetimlerin odun hammaddesi üretimi dışında bölgedeki diğer orman işlevleri konusunda yeterli bilgi ve deneyime sahip olmamaları 0,0303 4
Siyasal, ekonomik ve sosyal etkiler/baskılar/yönlendirmeler 0,0302 5
Havza bazında çok amaçlı planlamaya uygun doğal kaynaklar ve ekolojik koşullar 0,0299 6
Doğal kaynak yönetimine yönelik yerel, ulusal ve uluslararası alternatif ve sürdürülebilir finans kaynaklarının sınırlı olması 0,0299 7
Altyapı, tesis, araç-gereç, bütçe, haberleşme ve uzman personel yönlerinden etkin durumda olan ve bölgenin sosyal, ekonomik, kültürel ve çevresel koşullarına önemli katkılar yapan bir Orman Teşkilatı 0,0297 8
Orman kaynaklarının önemi ve sürdürülebilir yönetimi konusunda yerel, ulusal ve küresel ölçekteki kamuoyunun eğitim, bilgi ve bilinç düzeyinin gün geçtikçe artması 0,0297 9
Odun hammaddesi üretimi dışındaki diğer orman işlevlerinin önem ve önceliklerinin artması ve bu orman işlevlerine yönelik talep ve beklentilerin yükselmesi ve çeşitlenmesi sonucunda, bu talebin yeni pazarlar
oluşturabilmesi 0,0292 10
Orman kaynaklarının çok amaçlı, çok disiplinli ve katılımcı planlanması yönünde Orman Teşkilatında görülen olumlu gelişmeler 0,0288 11
Orman Teşkilatında yetişmiş, nitelikli ve uygulamada yer alabilecek ara ve alt kademe personel yetersizliği ve Orman İşletme Şeflerinin görev tanımlarındaki iş yükünün ağır olması gibi organizasyon sorunları 0,0287 12
Orman kaynaklarının odun hammaddesi yanında diğer orman işlevlerini de içerecek şekilde çok amaçlı planlanmasının bölge ekonomisine getireceği canlılık, istihdam ve gelir olanaklarının sonucu olarak yaşanacak kırsal
kalkınma 0,0287 13
Amenajman heyetlerinde odun hammaddesi üretimi işlevi dışındaki orman işlevlerinin envanter çalışmalarına yönelik kaynakların (uzman personel, ödenek, donanım vb.) olmaması 0,0287 14
Bozulmamış üstün doğal kaynak değerleri ve çeşitli fırsatlar sunan zengin tarihi ve kültürel miras değerleri ile ucuz sayfiye yeri yaylacılığına, kültürel ve miras turizmine ve birçok rekreasyon ve ekoturizm etkinliğine imkan
veren olanaklar 0,0281 15
Farklı orman işlevlerinden faydalanmaya yönelik yasal düzenlemeler, parasal değer ölçümleri, tanıtım, altyapı, sermaye, finansman, uzmanlık, kurumsal kapasite, pazarlama ve koordinasyon eksiklikleri 0,0281 16
Orman kaynakları yönetimi ve planlamasına yönelik doğrudan veya dolaylı olarak bölgede AR-GE çalışmaları yapan Araştırma Enstitüleri ve Üniversitelerin mevcudiyeti 0,0281 17
Orman köylülerinin eğitim, refah ve istihdam düzeylerinin düşüklüğü 0,0280 18
Orman kaynakları planlamasında kullanılabilecek yeni ve çağdaş orman kaynakları planlama metotları (doğal kaynak planlaması, katılımcı planlama, ETÇAP vb.) 0,0279 19
Kırsal kesimde doğal kaynaklara yönelik yatırımların, uzun dönemli amaçların, vizyonun (ileriyi görme) ve girişimcilik kültürünün yetersizliği 0,0275 20
Sosyal, ekonomik, kültürel, çevresel ve yönetsel gelişmelere yönelik güçlü bir toplum desteği 0,0274 21
Odun hammaddesi dışındaki diğer orman işlevlerine yönelik güncel, güvenilir ve ulaşılabilir nitelikte veri, envanter ve bilimsel araştırma sonuçlarının olmayışı 0,0272 22
Orman kaynakları yönetimine ilgili grupların doğrudan katılımlarının yetersizliği, yukarıdan-aşağıya karar verme kültürünün hakim olması ve bu kapsamda orman teşkilatı ile ilgi grupları arasındaki iletişim ve işbirliğinin
yetersizliği 0,0270 23
Bölgede orman kaynakları planlamasına katılım sağlamaya gönüllü ve istekli kamu, sivil toplum kuruluşları, yerel yönetimler, kamu kurum ve kuruluşları ve sektör uzmanlarının varlığı 0,0268 24
Orman kaynakları yönetimi konusunda kurum içi ve kurumlararası entegrasyonun sağlanabilmesi olanağı 0,0264 25
Yayla turizmi, kültürel ve miras turizmi, rekreasyon ve ekoturizme yönelik tanıtım, deneyim ve altyapı olanaklarının ve hizmetlerin eksikliği ve herhangi bir planın veya ilgili grupların katılımıyla oluşturulmuş bir
organizasyonun olmayışı 0,0263 26
Otlatma ve yaban hayatının sürekliliği açısından önemli orman içi açıklıkların ve meraların mevcudiyeti 0,0262 27
Kanunları uygulayan orman teşkilatı ile kamu, sivil toplum kuruluşları, özel sektör ve yerel yönetimler (muhtarlık, belediye vb.) arasında yaşanabilecek olası anlaşmazlıklar 0,0259 28
Mevcut orman amenajman planının odun hammaddesi üretimi, estetik ve doğa koruma işlevleriyle sınırlı kalması 0,0258 29
Kaliteli ve bol su sağlayan yeraltı ve yerüstü tatlısu kaynakları ile su üretim alanlarının varlığı ve tatlısu balıkçılığı için uygun bir destinasyon özelliğine sahip olma 0,0256 30
Kurum içi ve kurumlararası yetki ve güç örtüşmesi 0,0256 31
Odun hammaddesi üretiminden sağlanabilen gelir ve/veya istihdam olanaklarının sınırlı düzeyde kalması ve yerel ekonominin yeterince çeşitlenmemiş olması nedenleriyle kırsal kesimdeki yüksek işsizlik oranı, ehil genç
nüfusun kentlere göçü ve nüfusun yaşlanması 0,0254 32
Bölgede sürekli kalanlar ile yazın mevsimsel olarak kalan yaylacıların oluşturduğu zengin bir toplumsal çeşitliliğin doğal kaynakların etkin kullanımı yönünde sağladığı olanaklar 0,0252 33
Her bir orman işlevinin sürekliliğini ve geliştirilmesini sağlamak için orman bakımı, gençleştirme vb. hangi teknik müdahalelerin nasıl ve ne zaman yapılacağını ortaya koyan silvikültürel uygulama ilkelerinin
belirlenmemiş olması 0,0250 34
Avcılık ve av turizmine uygun habitatlar ile buralardaki memeli hayvanların ve kuşların bolluğu 0,0243 35
Piyasa arz ve taleplerindeki dalgalanmalar sonucu yaşanabilecek odun hammaddesi satış miktarının azalması, fiyatlarının düşmesi ve istihsal maliyetlerinin artmasıyla odun hammaddesi satış gelirlerinde azalma 0,0227 36
30
6. Havza bazında çok amaçlı planlamaya uygun doğal kaynaklar ve ekolojik koşullar
(0,0299),
7. Doğal kaynak yönetimine yönelik yerel, ulusal ve uluslararası alternatif ve
sürdürülebilir finans kaynaklarının sınırlı olması (0,0299),
8. Altyapı, tesis, araç-gereç, bütçe, haberleşme ve uzman personel yönlerinden etkin
durumda olan ve bölgenin sosyal, ekonomik, kültürel ve çevresel koşullarına önemli
katkılar yapan bir Orman Teşkilatı (0,0297),
9. Orman kaynaklarının önemi ve sürdürülebilir yönetimi konusunda yerel, ulusal ve
küresel ölçekteki kamuoyunun eğitim, bilgi ve bilinç düzeyinin gün geçtikçe artması
(0,0297),
10. Odun hammaddesi üretimi dışındaki diğer orman işlevlerinin önem ve önceliklerinin
artması ve bu orman işlevlerine yönelik talep ve beklentilerin yükselmesi ve
çeşitlenmesi sonucunda, bu talebin yeni pazarlar oluşturabilmesi (0,0292).
Bu öncelik sıralamasına göre, en yüksek önceliğe sahip ilk on SWOT faktörü içinde dörder
adet “Üstünlük” ve “Tehdit/Tehlike” grubundan faktör bulunmaktadır. Bu durumda çalışmaya
katılan temsilciler, Pozantı Orman İşletme Şefliğinde izlenecek ormancılık stratejisinin
“Üstünlükler” ve “Tehditler/Tehlikeler” SWOT grubu içindeki SWOT faktörlerine dayalı
olması gerektiğini ifade etmiştir. Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki ormancılık sektörünün
gelişimi açısından önem taşıyan ilk 10 faktörün dâhil olduğu bir diğer SWOT grubu ise,
“Fırsatlar” grubudur. Bu SWOT grubundan iki faktör, en yüksek öncelikli 10 faktör arasına
girmiştir. Dolayısıyla katılımcıların verdikleri hükümlere göre, Pozantı Orman İşletme
Şefliğinde izlenecek ormancılık stratejinin diğer öncelikli faktörleri ise “Fırsatlar/Olanaklar”
SWOT grubundan olmalıdır.
4.3. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev Önceliklerinin Belirlenmesi
Aşamasına Yönelik Bulgular
AHS Tekniği kullanılarak ve Orman Teşkilatı Çalışanları, Diğer Kamu Kurum ve Kuruluş
Temsilcileri, Özel Sektör Temsilcileri, Meslek Örgütleri Temsilcileri, Yerel Yönetim
Temsilcileri, Sivil Toplum Kuruluşu Temsilcileri ve Orman Amenajman Heyetlerindeki
Sektör Uzmanlarının tercih ve hükümlerine dayalı olarak, karar alternatiflerinin her bir karar
elemanına göre karşılaştırmaları ve değerlendirmeleri yapılmış ve sonuçta katılımcı bir
yaklaşım vasıtasıyla orman işlevlerinin öncelik belirlemesi işlemi gerçekleştirilmiştir.
4.3.1. Karar Verme Modeli
Pozantı Orman İşletme Şefliğinde orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi
amacıyla, öncelikle bu karar verme probleminin çözümüne yönelik olarak bir AHS karar
hiyerarşisi modeli kurulmuştur. Bunun için amaç, kamu ve çıkar-baskı grupları (katılımcılar),
karar kriterleri ve orman işlevleri (karar alternatifleri) belirlenmiştir. AHS Tekniğinin ilk
adımı olan hiyerarşik modelin kurulması işlemine, hiyerarşinin en üst düzeyine problemin
genel amacının yerleştirilmesi ile başlanmıştır. Böylece karar hiyerarşisinin en üstündeki ilk
düzeyinde, probleme yönelik olarak tespit edilmiş olan “Pozantı Orman İşletme Şefliğinde
orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi” genel amacı yer almıştır.
Hiyerarşinin ikinci düzeyinde ise, problem ile ilgili olduğu düşünülen “kamu ve çıkar-baskı
grupları” bulunmaktadır. Bu kapsamda yedi kamu ve çıkar-baskı grubu temsilcisinin
tercihleri çözümlemelere dâhil edilmiştir. Bunlar aşağıda sıralanmıştır.
- Orman ve Su İşleri Bakanlığı Kuruluşları,
- Diğer Kamu Kuruluşları,
31
- Özel Sektör Kuruluşları,
- AR-GE Kuruluşları,
- Meslek Örgütleri,
- Yerel Yönetimler ve
- Sivil Toplum Örgütleridir.
Bu kamu ve çıkar-baskı gruplarının kendi aralarında ikili olarak karşılaştırılması işlemi, karar
vericiler yani Pozantı Orman İşletme Müdürlüğü Teknik Elemanları tarafından yerine
getirilmiştir. Bunlar;
- Pozantı Orman İşletme Müdürü,
- Pozantı Orman İşletme Müdürlüğündeki Orman İşletme Şefleridir (Pozantı,
Bürücek, Karakuz ve Hamidiye Orman İşletme Şefleri).
Karar hiyerarşisindeki üçüncü düzeyinde “karar kriterleri” bulunmaktadır. Bu kapsamda
değerlendirmeye alınan 11 kriter şunlar olup, bu karar kriterlerinin öncelik değerlerinin
belirlenebilmesi için; her bir kamu ve çıkar-baskı grubu temsilcisine ve sektör uzmanına
olmak üzere, kriterlere yönelik göreli önemleri hakkında hükümlerini ortaya koymaları için
ikili karşılaştırmalar yaptırılmıştır:
- Orman ve Su İşleri Bakanlığı sistemine parasal ve finansal katkı sağlama,
- Beslenme güvenliğine katkı sağlama,
- Doğal (organik) besin üretimine destek sağlama,
- Ormanların korunmasına destek sağlama,
- Kırsal kalkınmaya destek sağlama,
- İşlendirmeye destek sağlama,
- Döviz tutumuna destek sağlama,
- Ormancılık dışı sektörlere destek sağlama,
- Uluslararası sözleşmeler nedeniyle öne çıkma,
- Ormanların öneminin bilinç haline gelmesine katkı sağlama ve
- Mesleğin saygınlığına güç vermedir.
Karar kriterlerinin öncelik değerlerinin belirlenebilmesi işlemine dahil olmak için araştırmaya
katılan ve hükümlerini belirten Orman Teşkilatı Çalışanı, Diğer Kamu Kurum ve Kuruluş
Temsilcisi, Özel Sektör Temsilcisi, Meslek Örgütleri Temsilcisi, Yerel Yönetim Temsilcisi,
Sivil Toplum Kuruluşu Temsilcisi ve Orman Amenajman Heyetlerindeki Sektör Uzmanı
listesi aşağıda belirtilmektedir;
- Pozantı Orman İşletme Müdürü,
- Bürücek Orman İşletme Şefi,
- Karakuz (Vekil) ve Hamidiye (Asil) Orman İşletme Şefi,
- Pozantı Kaymakamlığı Özel Kalem Müdürü,
- Pozantı İlçe Tarım Müdürlüğü Mühendisi,
- Pozantı Milli Emlak Dairesi Uzmanı,
- Pozantı Sağlık Müdürlüğü Hekimi,
- Pozantı Karayolları Müdürlüğü Şefi,
- Arıcılar Derneği Üyesi,
- Hayat Su - İçme Suyu Şirketi,
- Alpin Su - İçme Suyu Şirketi,
- Pozantı Orman Mühendisleri Odası Temsilcisi,
- Pozantı Ziraat Mühendisleri Odası Temsilcisi,
- Pozantı Belediye Başkanlığı Fen İşleri Müdürlüğü Uzmanı,
- Pozantı Orman İşletme Şefliği sınırlarındaki Alpu Orman İçi Köyü Azası,
32
- Pozantı Orman İşletme Şefliği sınırlarındaki Fındıklı Orman İçi Köyü Muhtarı,
- Pozantı Orman İşletme Şefliği sınırlarındaki Gökbez Orman İçi Köyü Muhtarı,
- Pozantı Orman İşletme Şefliği sınırlarındaki Yenikonacık Orman İçi Köyü Muhtarı,
- Pozantı Orman İşletme Şefliği sınırlarındaki Eskikonacık Orman İçi Köyü Muhtarı,
- Gökbez Orman İçi Köyü Kooperatif Başkanı,
- Yenikonacık Orman İçi Köyü Kooperatif Başkanı,
- Pozantı Esnaf ve Sanatkarlar Odası Başkanlığı Temsilcisi,
- Pozantı TEMA - Çevreci Sivil Toplum Örgütü Üyesi,
- Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Uzmanı,
- Çukurova Üniversitesi, Pozantı Meslek Yüksek Okulu Müdürlüğü Yetkilisi,
- Amenajman Denetim ve Kontrol Başmühendisi,
- Amenajman Heyeti Başkanları (3 kişi),
- Amenajman Heyeti Mühendisleri (4 kişi).
Karar hiyerarşisinin dördüncü ve son düzeyine ise; Amenajman Heyetlerindeki Teknik
Elemanlardan (sektör uzmanlarından), her bir karar kriterine göre tercihleri ve öncelikleri
ortaya koymaları istenen, “orman kaynaklarına ilişkin işlevler (karar alternatifleri)”
yerleştirilmiştir. Alternatif orman işlevleri olarak aşağıdaki 7 işlev alınmıştır;
- Çevresel İşlevler (biyolojik çeşitlilik, erozyon önleme, yaban hayatı, iklim
düzenleme),
- Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi (yakacak odun, yapacak odun),
- Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri Üretimi İşlevi,
- Ot ve Yaprak Faydalanması Sağlama İşlevi,
- Turizm İşlevi (av turizmi, ekolojik turizm),
- Nitelikli ve Bol Su Üretme İşlevi ve
- Rekreasyon İşlevi.
Ardından hazırlanan bilgi formları vasıtasıyla ilgili grup temsilcilerinden bu karar
hiyerarşisinin bir üst düzeyindeki elemanların her birine göre, her bir düzeydeki elemanları
kendi aralarında ikili olarak karşılaştırmaları istenmiştir. Bilgi formlarında bu amaçla, ikili
karşılaştırmalara dayalı göreli önceliklendirme ölçeğine uygun olarak 1–9 ölçek doğrusu
kullanılmıştır. Böylece karar hiyerarşinin her bir düzeyindeki elemanlar kendi aralarında ikili
olarak karşılaştırılmış ve her bir elemanın önemi belirlenmiştir. Bu ikili karşılaştırmalar
sonucu elde edilen değerler, ikili karşılaştırmalar matrisleri olarak adlandırılan matrislerin
girdilerini teşkil etmiştir.
Daha sonra karar hiyerarşisinin farklı düzeylerindeki her bir elemanın (kamu ve çıkar-baskı
grupları, karar kriterleri ve karar alternatifleri) göreli öneminin veya öncelik değerlerinin
belirlenmesine geçilmiştir. Bu doğrultuda ikili karşılaştırmalar matrislerine dayalı olarak
özvektör hesapları yapılmış ve her bir elemanın öncelik değerlerine ulaşılmıştır. Ardından
elde edilen sonuçların doğruluğunu (tutarlılığını) kontrol edebilmek için, özdeğer
hesaplamaları yardımıyla Tutarlılık Oranı çözümlemeleri de gerçekleştirilmiştir. Ayrıca
çözümlemelerde bireysel önceliklendirme yerine geometrik ortalama kullanılmıştır.
4.3.2. Karar Vericilerin Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarına Yönelik Öncelikleri
Orman ve Su İşleri Bakanlığı Kuruluşları, Diğer Kamu Kuruluşları, Özel Sektör Kuruluşları,
AR-GE Kuruluşları, Meslek Örgütleri, Yerel Yönetimler ve Sivil Toplum Örgütlerinden
oluşan kamu ve çıkar-baskı gruplarına yönelik olarak, bu araştırmada karar vericiler olarak
kabul edilen Pozantı Orman İşletme Müdürlüğü Teknik Elemanları tarafından yapılan ikili
33
karşılaştırmalara ve bunların geometrik ortalamalarına dayalı olarak hesaplanan öncelik
değerleri Çizelge 3 ve Şekil 2’de gösterilmektedir.
Çizelge 3: Karar Vericilerin Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarına Yönelik Öncelik
Değerleri.
Kamu ve Çıkar-Baskı Grupları Öncelik Değerleri Sıra
Orman ve Su İşleri Bakanlığı Kuruluşları 0,2617 2
Diğer Kamu Kuruluşları 0,3079 1
Özel Sektör Kuruluşları 0,0470 7
AR-GE Kuruluşları 0,1117 4
Meslek Örgütleri 0,0563 5
Yerel Yönetimler 0,1620 3
Sivil Toplum Örgütleri 0,0533 6
Tutarlılık Oranı 0,0160
Kamu ve Çıkar-Baskı Grupları
Sivil Toplum Ö
rgütl.
Yerel Yönetimler
Meslek Ö
rgütleri
AR-GE Kuruluşları
Özel Sektör Kuruluş.
Diğer Kamu Kuruluşla
Orm
an ve Su İşl.Bak.
Ön
celik
De
ğe
ri
,4000
,3000
,2000
,1000
0,0000
,0533
,1620
,0563
,1117
,0470
,3079
,2617
Şekil 2: Karar Vericilerin Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarına Yönelik Öncelik Değerleri.
Buna göre karar vericiler tarafından kamu ve çıkar-baskı grupları için tespit edilmiş olan ikili
karşılaştırmaların geometrik ortalamalarına dayalı öncelik değerleri dikkate alındığında; Diğer
Kamu Kuruluşları 0,3079 öncelik değeri ile en yüksek önceliğe sahip olduğu görülmekte iken,
bunu sırasıyla 0,2617 öncelik değeri ile Orman ve Su İşleri Bakanlığı Kuruluşları, 0,1620
öncelik değeri ile Yerel Yönetimler, 0,1117 öncelik değeri ile AR-GE Kuruluşları, 0,0563
öncelik değeri ile Meslek Örgütleri, 0,0533 öncelik değeri ile Sivil Toplum Örgütleri ve en
düşük 0,0470 öncelik değeri ile Özel Sektör Kuruluşlarının takip ettiği ortaya çıkmıştır.
Öte yandan karar vericilerin kamu ve çıkar-baskı gruplarına yönelik vermiş oldukları
hükümlerin Tutarlılık Oranı ise 0,0160 olarak hesaplanmıştır.
4.3.3. Karar Vericilerin, Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarının ve Sektör Uzmanlarının
Karar Kriterlerine Yönelik Öncelikleri
Karar kriterlerine yönelik olarak Karar Vericiler, Kamu ve Çıkar-Baskı Grupları ve Sektör
Uzmanları tarafından yapılan ikili karşılaştırmalara ve bu verilerin geometrik ortalamalarına
göre hesaplanmış olan öncelik değerleri Çizelge 4 ve Şekil 3’de verilmiştir.
34
Çizelge 4: Karar Vericilerin, Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarının ve Sektör Uzmanlarının Karar Kriterlerine Yönelik Öncelik Değerleri.
Katılımcılar
K a r a r K r i t e r l e r i
Finansal
Katkı
Beslenme
Güvenliği
Doğal
Besin
Ormanların
Korunması
Kırsal
Kalkınma
İşlendirmeye
Destek
Döviz
Tutumu
Orman Dışı
Sektörler
Uluslararası
Sözleşmeler
Ormanların
Önemi
Meslek
Saygınlığı
Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra
Orm.ve Su İşl.Bak.Kur. 0,0835 5 0,0501 8 0,0598 7 0,0499 9 0,2365 1 0,2169 2 0,0220 10 0,0847 4 0,0220 10 0,0789 6 0,0958 3
Diğer Kamu Kuruluşları 0,0730 7 0,0804 6 0,0394 10 0,1400 3 0,1048 5 0,0371 11 0,0577 9 0,1072 4 0,1471 1 0,1431 2 0,0703 8
Özel Sektör Kuruluşları 0,0127 9 0,0354 8 0,0399 7 0,1849 2 0,1131 4 0,0726 5 0,1131 4 0,0726 5 0,1146 3 0,1864 1 0,0548 6
AR-GE Kuruluşları 0,0385 9 0,0783 5 0,0650 8 0,2266 1 0,1754 2 0,1463 3 0,0209 11 0,0216 10 0,0926 4 0,0697 6 0,0652 7
Meslek Örgütleri 0,0655 4 0,0241 7 0,1183 3 0,3689 1 0,1651 2 0,0655 4 0,0241 7 0,0655 4 0,0384 6 0,0409 5 0,0235 8
Yerel Yönetimler 0,0317 11 0,0463 8 0,0445 9 0,2009 1 0,0986 5 0,0954 6 0,0420 10 0,1025 4 0,0661 7 0,1549 2 0,1170 3
Sivil Toplum Örgütleri 0,0760 6 0,0755 7 0,0621 8 0,2331 1 0,1198 2 0,1024 5 0,0372 10 0,0275 11 0,0378 9 0,1116 4 0,1169 3
Katılımcılar
Yerel Yönetimler
Sivil Toplum Ö
rgütle
Özel Sektör Kuruluşl
Orm
.ve Su İşl.Bak.Ku
Meslek Ö
rgütleri
Diğer Kamu Kuruluşla
AR-GE Kuruluşları
Önc
elik
Değ
eri
,4000
,3500
,3000
,2500
,2000
,1500
,1000
,0500
0,0000
Karar Kriterleri
Finansal Katkı
Beslenme güvenliği
Doğal besin
Ormanları n korunması
Kı rsal kalkı nma
İşlendirme
Döviz tutumu
Orm. dı şı sektörler
Uluslararası sözl.
Ormanları n önemi
Mesleğin saygı nlı ğı
Şekil 3: Karar Vericilerin, Kamu ve Çıkar-Baskı Gruplarının ve Sektör Uzmanlarının Karar Kriterlerine Yönelik Öncelik Değerleri.
35
Bu katılımcılar tarafından kriterlere verilmiş olan öncelik değerleri incelendiğinde, en yüksek
öncelik değerine sahip kriterler AR-GE Kuruluşları, Meslek Örgütleri, Yerel Yönetimler ve
Sivil Toplum Örgütleri için ormanların korunmasına destek sağlama kriteri (sırasıyla öncelik
değerleri 0,2266, 0,3689, 0,2009 ve 0,2331) iken, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Kuruluşları
için kırsal kalkınmaya destek sağlama (0,2365) kriteri, Diğer Kamu Kuruluşları için
uluslararası sözleşmeler nedeniyle öne çıkma (0,1471) ve Özel Sektör Kuruluşları için ise
ormanların öneminin bilinç haline gelmesine katkı sağlama (0,1864) kriteri olmuştur.
Buna karşın Orman ve Su İşleri Bakanlığı Kuruluşları için döviz tutumuna destek sağlama ve
uluslararası sözleşmeler nedeniyle öne çıkma (0,220), Diğer Kamu Kuruluşları için
işlendirmeye destek sağlama (0,0371), Özel Sektör Kuruluşları için Orman ve Su İşleri
Bakanlığı sistemine parasal ve finansal katkı sağlama (0,0127), AR-GE Kuruluşları için döviz
tutumuna destek sağlama (0,0209), Meslek Örgütleri için mesleğin saygınlığına güç verme
(0,0235), Yerel Yönetimler için Orman ve Su İşleri Bakanlığı sistemine parasal ve finansal
katkı sağlama (0,0317) ve Sivil Toplum Örgütleri için ise ormancılık dışı sektörlere destek
sağlama (0,0275) kriteri en az tercih edilen kriterler olarak hesaplanmıştır.
Karar Vericiler, Kamu ve Çıkar-Baskı Grupları ve Sektör Uzmanlarının kriterlere yönelik ikili
karşılaştırmalarının Tutarlılık Oranları ise, en düşük Sivil Toplum Örgütleri temsilcileri için
0,0061 olarak hesaplanmış, bunu Orman ve Su İşleri Bakanlığı Kuruluşları (0,0110), Yerel
Yönetimler (0,0138), Meslek Örgütleri (0,0180), Diğer Kamu Kuruluşları (0,0196), Özel
Sektör Kuruluşları (0,0198) ve AR-GE Kuruluşları (0,0599) temsilcileri izlemiştir.
4.3.4. Sektör Uzmanlarının Orman İşlevlerine Yönelik Öncelikleri
Orman Amenajman Heyetlerindeki 8 sektör uzmanının her birisi tarafından Çevre ve Orman
Bakanlığı sistemine parasal ve finansal katkı sağlama, beslenme güvenliğine katkı sağlama,
doğal (organik) besin üretimine destek sağlama, ormanların korunmasına destek sağlama,
kırsal kalkınmaya destek sağlama, işlendirmeye destek sağlama, döviz tutumuna destek
sağlama, ormancılık dışı sektörlere destek sağlama, uluslararası sözleşmeler nedeniyle öne
çıkma, ormanların öneminin bilinç haline gelmesine katkı sağlama ve mesleğin saygınlığına
güç verme kriterlerinin her birine göre Çevresel İşlevler (biyolojik çeşitlilik, erozyon önleme,
yaban hayatı, iklim düzenleme), Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi (yakacak odun, yapacak
odun), Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri Üretimi İşlevi, Ot ve Yaprak Faydalanması
Sağlama İşlevi, Turizm İşlevi (av turizmi, ekolojik turizm), Nitelikli ve Bol Su Üretme İşlevi
ve Rekreasyon İşlevine yönelik olarak yapılan ikili karşılaştırmalardan elde edilen veriler ve
bunların geometrik ortalamaları vasıtasıyla öncelik değerleri hesaplamaları yapılmıştır. Elde
edilen sonuçlar Çizelge 5 ve Şekil 4’de sunulmuştur.
36
Çizelge 5: Uzmanlar Açısından Karar Kriterlerine Göre Orman İşlevlerinin Öncelik Değerleri.
Kriterler
O r m a n İ ş l e v l e r i
Tutarlılık
Oranı
Çevresel İşlevler
(Biy.Çeş.,Er.Ön.,
Yab.Hay.,İkl.Düz.)
Odun Ham. Üretimi
(Yakacak ve Yapacak
Odun Ür.)
Odun Dışı Bitkisel
Orman Ürünleri
Ot ve Yaprak
Faydalanması
Sağlama
Turizm
(Av Turizmi,
Ekolojik Turizm)
Nitelikli ve Bol Su
Üretme
Rekreasyon
Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra Öncelik Sıra
Çevre ve Orman Bakanlığı sistemine parasal ve finansal
katkı sağlama
0,1197 4 0,3502 1 0,1286 3 0,0640 7 0,1287 2 0,0967 6 0,1121 5 0,0068
Beslenme güvenliğine katkı
sağlama 0,1650 3 0,0502 7 0,1839 2 0,1304 5 0,1570 4 0,2270 1 0,0866 6 0,0045
Doğal (organik) besin
üretimine destek sağlama 0,2446 1 0,0506 7 0,2159 2 0,1442 4 0,0832 6 0,1616 3 0,0999 5 0,0034
Ormanların korunmasına destek sağlama
0,3560 1 0,1141 5 0,1162 4 0,0641 7 0,0872 6 0,1203 3 0,1421 2 0,0052
Kırsal kalkınmaya destek
sağlama 0,0798 7 0,2133 1 0,1415 4 0,0821 6 0,1814 2 0,1290 5 0,1729 3 0,0065
İşlendirmeye destek sağlama 0,0999 6 0,2469 1 0,1321 3 0,1115 5 0,2173 2 0,0698 7 0,1226 4 0,0051
Döviz tutumuna destek
sağlama 0,0938 6 0,2351 1 0,1723 3 0,0648 7 0,2029 2 0,1335 4 0,0975 5 0,0034
Ormancılık dışı sektörlere destek sağlama
0,0923 7 0,0933 6 0,1638 2 0,1124 5 0,1599 3 0,2471 1 0,1313 4 0,0025
Uluslararası sözleşmeler
nedeniyle öne çıkma 0,3430 1 0,0682 7 0,0926 5 0,0740 6 0,1254 3 0,1942 2 0,1025 4 0,0041
Ormanların öneminin bilinç haline gelmesine katkı
sağlama
0,2823 1 0,1141 4 0,1289 3 0,0701 6 0,1070 5 0,2370 2 0,0607 7 0,0043
Mesleğin saygınlığına güç
verme 0,2280 2 0,0826 6 0,1523 3 0,0578 7 0,1371 4 0,2499 1 0,0923 5 0,0026
37
Karar Kriterleri
Uluslararası sözleşm
Parasal ve finansal
Orm
anların önemi
Orm
anların korunması
Orm
ancılık dışı sekt
Mesleğin saygınlığı
Kırsal kalkınma
İşlendirme
Döviz tutumu
Doğal besin üretimi
Beslenme güvenliği
Önc
elik
Değ
eri
,4000
,3500
,3000
,2500
,2000
,1500
,1000
,0500
0,0000
Orman İşlevleri
Çevresel İşlevler
Odun Ham. Üretimi
Odun Dışı Ür.Üretimi
Ot ve Yaprak Fayd.
Turizm İşlevi
Su Üretimi
Rekreasyon İşlevi
Şekil 4: Uzmanlar Açısından Karar Kriterlerine Göre Orman İşlevlerinin Öncelik
Değerleri.
Buna göre Çevre ve Orman Bakanlığı sistemine parasal ve finansal katkı sağlama kriteri için
en uygun orman işlevi 0,3502 öncelik değeri ile Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi (yakacak
odun, yapacak odun) iken, beslenme güvenliğine katkı sağlama kriteri için Nitelikli ve Bol Su
Üretme İşlevi (0,2270), doğal (organik) besin üretimine destek sağlama kriteri için Çevresel
İşlevler (biyolojik çeşitlilik, erozyon önleme, yaban hayatı, iklim düzenleme) (0,2446),
ormanların korunmasına destek sağlama kriteri için yine Çevresel İşlevler (biyolojik çeşitlilik,
erozyon önleme, yaban hayatı, iklim düzenleme) (0,3560), kırsal kalkınmaya destek sağlama
(0,2133), işlendirmeye destek sağlama (0,2469) ve döviz tutumuna destek sağlama (0,2351)
kriterleri için Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi (yakacak odun, yapacak odun), ormancılık
dışı sektörlere destek sağlama kriteri için Nitelikli ve Bol Su Üretme İşlevi (0,2471),
uluslararası sözleşmeler nedeniyle öne çıkma (0,3430) ve ormanların öneminin bilinç haline
gelmesine katkı sağlama (0,2823) kriterleri için Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi (yakacak
odun, yapacak odun) ve mesleğin saygınlığına güç verme kriteri için de Nitelikli ve Bol Su
Üretme İşlevi (0,2499) en iyi orman işlevleri olarak belirlenmiştir.
Bu aşamada karar kriterlerinin her birine göre alternatif orman işlevleri için sektör uzmanları
tarafından yapılan ikili karşılaştırmalara yönelik hesaplanan Tutarlılık Oranları en yüksek
0,0068 değerinde olmak üzere oldukça tutarlı olarak ortaya çıkmıştır.
4.3.5. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarına İlişkin İşlevlerin Genel Öncelik
Değerlerinin ve Sıralamasının Elde Edilmesi
Karar hiyerarşisinin en aşağı düzeyinde yer alan orman işlevlerinin (Çevresel İşlevler, Odun
Hammaddesi Üretimi İşlevi, Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri Üretimi İşlevi, Ot ve Yaprak
38
Faydalanması Sağlama İşlevi, Turizm İşlevi, Nitelikli ve Bol Su Üretme İşlevi ve Rekreasyon
İşlevi), bu hiyerarşinin en üst düzeyindeki “Pozantı Orman İşletme Şefliğinde orman
kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi” olarak ifade edilen genel amaca göre
genel öncelik değerleri ve sıralamasını elde etmek ve böylece katılımcı bir yaklaşım ile karar
vericiler, kamu, çıkar-baskı grupları ve sektör uzmanlarının tercihlerini de dikkate alarak
Pozantı Orman İşletme Şefliğinde orman işlevlerinin öncelik değerlerini ve sıralamasını
belirleyebilmek için, karar hiyerarşisinin her bir düzeyindeki öncelik takımlarını kombine
eden bir sayısal hesaplama gereklidir. Bir başka ifadeyle yukarıdaki öncelik değerleri
matrislerinden faydalanarak, karar hiyerarşisinin en aşağı düzeyindeki elemanların (orman
işlevlerinin) en üst düzeydeki genel amaca göre genel öncelik değerlerinin belirlenmesi işlemi
yerine getirilmelidir.
Bu amaçla karar hiyerarşisinin her bir düzeyindeki elemanın öncelik değeri, bunun bağlı
olduğu bir üst düzeydeki elemanın öncelik değeri ile ağırlıklandırılması yapılmıştır. Sonuçta
toplama işlemi en aşağı düzeydeki elemanlar için yapılarak karar alternatiflerinin öncelik
değerleri hesaplanmıştır.
Böylece Pozantı Orman İşletme Şefliğinde orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin
belirlenmesi genel amacına göre Çevresel İşlevler (biyolojik çeşitlilik, erozyon önleme, yaban
hayatı, iklim düzenleme), Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi (yakacak odun, yapacak odun),
Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri Üretimi İşlevi, Ot ve Yaprak Faydalanması Sağlama
İşlevi, Turizm İşlevi (av turizmi, ekolojik turizm), Nitelikli ve Bol Su Üretme İşlevi ve
Rekreasyon İşlevinden oluşan karar alternatiflerinin her birisi için göreli öncelik değerlerine
ulaşılmıştır. Sonuçta AHS Tekniği kullanılarak orman işlevlerinin genel öncelik değerleri ve
öncelik sıralaması Çizelge 6 ve Şekil 5’de sunulduğu şekilde elde edilmiştir.
Çizelge 6: AHS Tekniği Uygulamasına Göre Pozantı Orman İşletme Şefliğinde Orman
Kaynaklarına İlişkin Orman İşlevlerinin Öncelik Değerleri ve Sıralamaları.
Orman İşlevleri Öncelik Değeri Öncelik Sırası
Çevresel İşlevler (Biyolojik Çeşitlilik, Erozyon
Önleme, Yaban Hayatı, İklim Düz. vb.) 0,2004 1
Odun Hammaddesi Üretimi (Yakacak ve Yapacak
Odun Üretimi) 0,1482 3
Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri Üretimi İşlevi 0,1409 5
Ot ve Yaprak Faydalanması Sağlama İşlevi 0,0855 7
Turizm İşlevi (Av Turizmi, Ekolojik Turizm) 0,1430 4
Nitelikli ve Bol Su Üretme 0,1645 2
Rekreasyon İşlevi 0,1176 6
39
Orman İşlevleri
Rekreasyon
Nitelikli ve Bol Su
Turizm
Ot ve Yaprak
Odun Dışı Ürün
Odun Ham
maddesi
Çevresel İşlevler
Önc
elik
Değ
eri
,2200
,2000
,1800
,1600
,1400
,1200
,1000
,0800
,0600
,0400
,0200
0,0000
,1176
,1645
,1430
,0855
,1409,1482
,2004
Şekil 5: AHS Tekniği Uygulamasına Göre Pozantı Orman İşletme Şefliğinde Orman
Kaynaklarına İlişkin Orman İşlevlerinin Öncelik Değerleri ve Sıralamaları.
Buna göre Pozantı Orman İşletme Şefliğinde orman işlevlerinin öncelik değerlerinin ve
sıralamasının belirlenmesi genel amacı açısından en yüksek göreli öncelik değerine sahip olan
orman işlevi, 0,2004 öncelik değeri ile Çevresel İşlevler olduğu ortaya çıkmıştır. Bu orman
işlevinden sonraki ikinci en önemli orman işlevinin 0,1645 öncelik değeri ile Nitelikli ve Bol
Su Üretme İşlevi olduğu anlaşılmaktadır. Üçüncü önem sırasındaki orman işlevi 0,1482
öncelik değerine sahip Odun Hammaddesi Üretimi İşlevidir. Ardından dördüncü öncelik
sıralamasına sahip orman işlevi 0,1430 öncelik değeri ile Turizm İşlevi olduğu görülmektedir.
Beşinci önem sırasındaki orman işlevi 0,1409 öncelik değeri ile Odun Dışı Bitkisel Orman
Ürünleri Üretimi İşlevidir. Bunu 0,1176 öncelik değeri ile izleyen Rekreasyon İşlevi altıncı
sırada öneme sahip orman işlevi olmuştur. Buna karşın Ot ve Yaprak Faydalanması Sağlama
İşlevi ise, 0,0855 öncelik değeri ile Pozantı Orman İşletme Şefliğinde için diğer orman
işlevlerine göre nispeten daha az önemli, bir başka ifadeyle mevcut orman işlevleri arasında
önemsiz bir orman işlevi olarak belirlenmiştir.
O halde AHS Tekniği kullanılarak, karar vericiler, kamu, çıkar-baskı grupları ve sektör
uzmanları temsilcilerinin verdiği hükümler doğrultusunda, Pozantı Orman İşletme Şefliği için
orman kaynaklarına ilişkin işlev öncelikleri sıralaması şu şekilde ortaya çıkmıştır:
1. Çevresel İşlevler (biyolojik çeşitlilik, erozyon önleme, yaban hayatı, iklim
düzenleme),
2. Nitelikli ve Bol Su Üretme İşlevi,
3. Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi (yakacak odun, yapacak odun),
4. Turizm İşlevi (av turizmi, ekolojik turizm),
5. Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri Üretimi İşlevi,
6. Rekreasyon İşlevi ve
7. Ot ve Yaprak Faydalanması Sağlama İşlevi.
40
5. TARTIŞMA, SONUÇLAR VE ÖNERİLER
5.1. Plan Ünitesindeki Yerleşim Birimlerinin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Yapılarının
Belirlenmesi Aşamasına Yönelik Tartışma, Sonuçlar ve Öneriler
Araştırma bölgesindeki yerleşim yerleri Adana ili, Pozantı ilçe merkezi ve buraya bağlı Alpu,
Fındıklı, Gökbez, Yenikonacık ve Eskikonacık orman içi köyleridir. Bölgenin 2013 yılı
itibariyle orman köylerinin nüfus ortalaması 390 kişidir. Bölgeden daha çok Adana il
merkezine olmak üzere, Pozantı ilçe merkezi ve civar köylere göç yaşanmaktadır. Araştırma
bölgesi köylülerinin ana geçim kaynakları, önem sırasına göre meyvecilik (üzüm, elma, kiraz
ve şeftali vb.), çiftçilik (kuru tarım), ahır hayvancılığı, salma hayvancılık, arıcılık, orman
işçiliği ve iğne oyacılığı olarak belirtilebilir.
Bölgede tarımsal faaliyetlerde karşılaşılan en önemli sorunlar arasında, önem sırasına göre
sulama suyunun olmayışı veya yetersizliği, yakıt fiyatlarının yüksekliği, gübre fiyatlarının
yüksekliği, tarımsal arazilerin verimsiz ve eğimli olması vb. nedenleri ile nitelik düşüklüğü,
işletme büyüklüğünün yetersiz olması, tarım ilaçları fiyatlarının yüksekliği ve pazarlama
olanaklarının sınırlı olması belirlenmiş durumdadır. Bölge köylerinde hayvansal üretimde
karşılaşılan en önemli sorun, yem fiyatlarının yüksek oluşudur. Bunun yanında çayır/mera
alanlarının yetersizliği, veteriner hizmetlerinin pahalı olması, kredi temininde güçlükler ve
kredi koşullarının ağırlığı, büyükbaş hayvan fiyatlarının düşüklüğü ve küçükbaş hayvan
fiyatlarının düşüklüğü köylerde hayvansal üretimde karşılaşılan diğer sorunlar olarak tespit
edilmiştir. Bölgedeki yerleşim yerlerinin en önemli sorunları ise, öncelik sırasına göre işsizlik,
sulama suyunun olmayışı veya yetersizliği, kanalizasyon alt yapısının olmaması, içme
suyunun yetersizliği, sağlık, eğitimsizlik, toprak reformunun yapılmamış olması, sosyal
güvenliğin olmayışı ve kadastro-mülkiyet sorunlarıdır.
5.2. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarının Mevcut Durum Analizi Aşamasına
Yönelik Tartışma, Sonuçlar ve Öneriler
Ormancılık sektörünü planlamak, düzenlemek, izlemek ve değerlendirmek için, öncelikle
ormancılık stratejilerinin belirlenmesine ve önceliklendirilmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Bu
stratejinin sorumlu ve sürdürülebilir bir şekilde orman kaynaklarının korunmasını,
genişletilmesini ve geliştirilmesini kolaylaştırması gereklidir. Bu araştırmada Pozantı Orman
İşletme Şefliğinin mevcut üstünlükleri, zayıflıkları, fırsatları/olanakları ve tehditleri/tehlikeleri
ortaya konularak ormancılık stratejileri belirlenmiş ve önceliklendirilmiş olup, ormancılık
sektörünün geliştirilmesine yönelik öneriler geliştirilmiştir. Araştırmada, SWOT
Çözümlemeleri ile ÇKKV Tekniklerini bir araya getiren ve melez bir teknik olan R’WOT
Tekniği kullanılmıştır. Bu teknik SWOT gruplarına ve her bir SWOT grubu içindeki SWOT
faktörlerine ait önceliklerin ve önem sırasının belirlenmesinde, Sıralama Tekniği ve Doğrusal
Kombinasyon Tekniğini birlikte kullanan kombine bir yaklaşımdır.
Pozantı Orman İşletme Şefliğinin ormancılık sektörü açısından mevcut durumu ortaya koyan
SWOT Çözümlemeleri tamamlandıktan ve R’WOT Tekniği kullanılarak öncelikler
belirlendikten sonra, toplanan bilgilerden faydalanmak önemlidir. Üstünlüklere dayalı olarak
ve bunların tüm potansiyelini kullanarak hareket edilmelidir. Zayıflıkların ya taşıdığı riskler
en aza indirgenmeli ya da bunların üstesinden gelecek şekilde üzerlerinde değişiklik
yapılmalıdır. Zayıflıklar mümkün olduğunca üstünlüklere dönüştürülmelidir. Ardından
sektörün önünde bulunan her fırsattan yararlanmak amaçlanmalıdır. Sonrasında amaçlara
41
ulaşma yönünde mevcut tehditlerin farkında olunmalı ve bu tehditlerin fırsatlara
dönüştürülmesine çalışılmalıdır.
Böylece R’WOT Tekniği kullanarak ormancılık sektörünün geliştirilmesine yönelik
planlamalara ve yönetime yönelik stratejilerin belirlenmesi ve önceliklendirilmesi sonucu,
mevcut durumda ve gelecekte ne yapılacağı ve niçin yapılacağı belirlenmekte ve ana
faaliyetler tam olarak tanımlanabilmektedir. Bunun yanında gelişme yönünde en büyük
avantajların neler olduğu ve hangi konularda değişiklik yapılmaya ihtiyaç duyulduğu da
ortaya çıkmaktadır. Ancak ormancılık sektörünün bulunduğu ortam zaman içerisinde sürekli
değişeceği için, bu çözümlemenin de sektör için sürekli bir uygulama olması gereklidir.
Yapılan SWOT Çözümlemeleri Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki orman kaynakları
potansiyelinin yüksek olduğunu ortaya koymaktadır. Nitekim sahip olduğu güçlü bir Orman
Teşkilatı, doğal kaynakları ve ekolojik koşulları, verimli ormanları ile orman ürünleri
sanayinin gelişimi için elverişli ortamı, tatlısu kaynakları, orman içi açıklıkları ve meraları,
avcılık ve av turizmine uygun habitatları, zengin tarihi ve kültürel miras değerleri, iyi bir
ulaşım ağı ve gelişmelere yönelik güçlü bir toplum desteği bu araştırma alanının
“Üstünlükleri” kapsamında sayılabilecek özellikleridir. Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki
ormancılık sektörünün geliştirilmesine yönelik stratejilerde, sayılan tüm bu güçlü yanlarından
tam olarak faydalanmalı ve daha da geliştirilmesine çalışılmalıdır.
Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki ormancılık sektörünün gelişimini zorlaştırıcı bazı
“Zayıflıklar” da vardır. Bu kapsamda Orman Teşkilatında ara ve alt kademe personel
yetersizliği ve Orman İşletme Şeflerinin iş yükünün ağır olması, mevcut orman amenajman
planının birkaç orman işleviyle sınırlı kalması, farklı orman işlevlerine yönelik veri,
silvikültürel uygulama ilkeleri ve diğer bilgilerin eksikliği, ekoturizme yönelik stratejilerin
olmayışı, orman kaynakları yönetimine ilgili grupların doğrudan katılımlarının yetersizliği,
kırsal kesimdeki yüksek işsizlik oranı ve girişimcilik kültürünün yetersizliği, araştırma
alanının önemli zayıflıkları arasında dikkat çekmektedir. Pozantı Orman İşletme Şefliğine ait
ormancılık stratejilerinde tüm bu olumsuzlukların bilincinde olunmalı, yok edilmesine
çalışılmalı veya taşıdıkları riskler minimize edilmelidir. Böylece her bir zayıflığın üstünlüğe
dönüştürülmesi yolları aranmalıdır.
Pozantı Orman İşletme Şefliği, ormancılık sektörünün gelişimi yönünden pek çok
“Fırsatlar/Olanaklar” da sahiptir. Nitekim orman kaynaklarının önemi konusunda
kamuoyunda artan bilgi ve bilinç düzeyi, orman kaynaklarının işlevsel ve katılımcı
planlanması yönünde Orman Teşkilatında görülen olumlu gelişmeler, yeni ve çağdaş orman
kaynakları planlama metotları, orman işlevlerine yönelik talep ve beklentilerin yükselmesi ve
çeşitlenmesi, orman kaynaklarının işlevsel planlaması sonucu yaşanacak kırsal kalkınma,
katılım sağlamaya gönüllü ve istekli farklı toplum kesimleri, orman kaynakları yönetimi
konusunda kurum içi ve kurumlararası entegrasyonun sağlanabilmesi olanağı, bölgede AR-
GE çalışmaları yapan kuruluşların mevcudiyeti ve bölgede sürekli kalanlar ile yazın
mevsimsel olarak kalan yaylacıların oluşturduğu zengin bir toplumsal çeşitlilik en önde gelen
avantajlardır. Pozantı Orman İşletme Şefliğine ait ormancılık stratejilerinde, geliştirilmeye
değer tüm bu durumlar değerlendirilmeli ve bunlardan yararlanılmaya çalışılmalıdır.
Öte yandan Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki ormancılık sektörünün gelişimi yönünde
karşı karşıya bulunduğu bazı “Tehditler/Tehlikeler” de bulunmaktadır. Bunlardan önem
taşıyanları sıralamak gerekirse; Amenajman heyetlerinde farklı orman işlevlerinin envanter
çalışmalarına yönelik kaynakların olmaması, orman ürün ve hizmetlerin piyasa arz ve
42
taleplerindeki dalgalanmalar, farklı nedenlerle yaşanabilecek doğal kaynak bozulmaları,
siyasal, ekonomik ve sosyal etkiler/baskılar/yönlendirmeler, doğal kaynak yönetimine yönelik
finans kaynaklarının sınırlı olması, kurum içi ve kurumlararası yetki ve güç örtüşmesi, orman
teşkilatı ile farklı toplum kesimleri arasında yaşanabilecek olası anlaşmazlıklar, orman
köylülerinin eğitim, refah ve istihdam düzeylerinin düşüklüğü ve diğer orman işlevleri
konusunda toplumun yeterli bilgi ve deneyime sahip olmaması konularıdır. Pozantı Orman
İşletme Şefliğine ait ormancılık stratejilerinde yukarıda belirtilen tüm bu tehditler göz önünde
bulundurulmalı, ormancılık sektörünün gelişimini olumsuz etkileyebilecek bu durumlardan
kaçınılmalı ve her bir tehdidin bir fırsata dönüştürülmesine çalışılmalıdır.
Bunun yanında ormancılık stratejilerinin belirlenmesi ve önceliklendirilmesi sürecine ilgi
gruplarının katılımı da sağlanmalıdır. Bu durum farklı grupların diğer bir grubun fikirlerini ve
çıkarlarını anlamaları açısından önemlidir. Böylece daha fazla etkileşimle karşılıklı anlayış
sağlanması, farklı grupların stratejilere saygı duyması ve stratejileri uygulamaya istekli olması
sağlanabilecektir. Ayrıca bu sürece katılan ilgi grupları, kendilerinin çalışmalara dâhil olduğu
ve içinde bulundukları toplum için bir şeyler yapıyor olduğu hissine de sahip olacaklardır.
Aynı zamanda bu sürece katılım, ormancılık stratejilerinin gerçekleştirilmesi yönünde farklı
gruplar için bir eğitim süreci olarak da görülebilecektir.
Nitekim bu araştırmadaki ormancılık stratejilerinin belirlenmesi ve önceliklendirilmesi
işleminde katılımcı bir yaklaşım benimsenmiş ve ilgili tüm grupların katkısı alınmıştır. Bu
doğrultuda Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki ormancılık sektörüyle doğrudan veya dolaylı
tüm ilgili gruplar çalışmanın bu aşamasına dâhil olmuştur. Bu ilgi gruplarıyla anketler ve
görüşmeler yapılmıştır. Bu görüşmeler R’WOT Tekniğinin aşamalarındaki ilkelere uygun
olarak gerçekleştirilmiştir. Böylece ilgi gruplarına ait farklı bakış açıları, sağlıklı sonuçlar
alabilmek açısından faydalı olmuştur.
Öte yandan bu araştırma sadece Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki ormancılık sektörü
konusunda belirli bir zamandaki mevcut durumu ortaya koymaktadır. Bununla birlikte belirli
bir zaman sürecinde bu konuların gelişimini veya herhangi bir eğilimi açığa çıkarmamaktadır.
Gelecek dönemlere ait bilgiler toplamak için, aynı araştırma alanında gelecekte de bilgi
formları doldurma çalışmaları yürütülmelidir.
5.3. Plan Ünitesindeki Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev Önceliklerinin Belirlenmesi
Aşamasına Yönelik Tartışma, Sonuçlar ve Öneriler
Bilimsel çalışmalardaki ilerlemelerin bir sonucu olarak, orman kaynaklarına ilişkin alternatif
işlevlerin sayısı zaman geçtikçe artmaktadır. Bu durumda orman kaynakları yöneticileri, farklı
kamu ve çıkar-baskı gruplarının tercih, ihtiyaç, talep ve beklentilerini karşılama yönünde
orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerini belirlemek durumundadır. Bir başka ifadeyle
orman kaynakları yönetimine ilişkin karar verme sürecinde, orman kaynaklarına ilişkin işlev
önceliklerinin belirlenmesi önemli bir görev olarak düşünülmelidir. Öte yandan bu
çalışmanın, ülke düzeyine yaygınlaştırılması da hayati öneme sahiptir.
Diğer yandan orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi, karmaşık bir
işlemdir. Bu tür bir karar verme problemi, işlev önceliklerinin belirlenmesi yanında diğer
başka faktörlerin dikkate alınmasına da ihtiyaç duyar. Nitekim orman kaynaklarına ilişkin
işlev önceliklerini belirlemeye yönelik karar verme sürecini etkileyen faktörlere; karar
vericilerin, farklı kamu ve çıkar-baskı gruplarının ve sektör uzmanlarının karar verme
43
sürecine doğrudan katılımları, çok sayıda karar kriterleri, alternatif orman işlevleri ve orman
işlevlerinin değerlendirilmesi ve önceliklendirilmesi dâhildir.
Orman kaynakları yönetiminde katılım, çeşitli görüşler arasında bir görüş birliğine
ulaşılmasını sağlamakta ve orman işlevlerinin çok amaçlı faydalanmaya dayalı yönetimine
doğru bir gelişmeyi yansıtmaktadır. Bir başka açıdan, orman kaynakları yönetim sistemine
karar vericiler yanında kamu, çıkar-baskı grupları ve sektör uzmanlarının tercih, ihtiyaç ve
beklentilerinin dâhil edilmesi, çağdaş ormancılık politikası ve yönetiminin bir gereğidir. İlgi
gruplarının tercih, ihtiyaç, talep ve beklentilerini dikkate almayan ve kabul etmeyen bir doğal
kaynak yönetimi, sadece toplum içinde anlaşmazlıklara ve çatışmalara neden olmakla
kalmayacak, bunun yanında doğal kaynakların tahribine ve hatta yok olmasına bile neden
olacaktır. Bu nedenle etkin bir doğal kaynak yönetiminin, ilgi gruplarının belirli bir kaynağa
yönelik tercih, ihtiyaç, talep ve beklentilerini doğal kaynak yönetimi kararlarına doğrudan ve
açık şekilde dâhil etmesi bir zorunluluktur. Böylece katılımcı orman kaynakları yönetim
süreci daha sağlıklı kararlar alınmasına yardımcı olacak, daha sağlam temele dayalı
ormancılık politikası çıktıları sağlayacak ve uzun dönemli etkileri dikkate alan sürdürülebilir
ormancılık kararlarına ulaşma şansını arttıracaktır. Tüm bu nedenlerle orman kaynakları
yöneticileri, orman kaynakları planlaması ve yönetiminin sadece biyolojik ve teknik bir süreç
olmadığını, bunun yanında çeşitli kamu ve çıkar-baskı gruplarının tercih, talep, ihtiyaç ve
beklentilerini de yansıtması gerektiğini kabul etmelidir.
Bu çalışmada orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi sürecine Orman
Teşkilatı Çalışanları, Diğer Kamu Kurum ve Kuruluş Temsilcileri, Özel Sektör Temsilcileri,
Meslek Örgütleri Temsilcileri, Yerel Yönetim Temsilcileri, Sivil Toplum Kuruluşu
Temsilcileri ve Orman Amenajman Heyetlerindeki Sektör Uzmanlarının tercihlerini dâhil
etmede AHS Tekniği kullanılmıştır. Böylece alternatifleri öncelik sıralamasına koyan ve
bunlar arasında seçim yapma imkânı veren AHS Tekniği, araştırmanın bu aşaması için
çözümleme yöntemi olarak seçilmiş ve orman kaynaklarına ilişkin işlevlerin öncelik
sıralaması problemini çözmek için kullanılmıştır.
Bu çalışmada AHS Tekniği kullanılarak, karar vericiler, kamu, çıkar-baskı grupları ve sektör
uzmanları temsilcilerinin verdiği hükümler doğrultusunda, Pozantı Orman İşletme Şefliği için
orman kaynaklarına ilişkin işlev öncelikleri sıralaması en yüksek öncelikliden en düşük
öncelikliye doğru olmak üzere şu şekilde ortaya çıkmıştır: Çevresel İşlevler (biyolojik
çeşitlilik, erozyon önleme, yaban hayatı, iklim düzenleme), Nitelikli ve Bol Su Üretme İşlevi,
Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi (yakacak odun, yapacak odun), Turizm İşlevi (av turizmi,
ekolojik turizm), Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri Üretimi İşlevi, Rekreasyon İşlevi ve Ot
ve Yaprak Faydalanması Sağlama İşlevi.
Öte yandan orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi konusunda Mersin
İlinde gerçekleştirilen ve hem AHS Tekniğinin hem de TOPSIS Tekniğinin uygulamasıyla
elde edilen orman işlevlerinin öncelik sıralaması da, Pozantı Orman İşletme Şefliği için
belirlenen işlev öncelikleri sıralamasına benzer çıkmıştır. Nitekim Mersin İlinde her iki teknik
için de Çevresel İşlevler (Biyolojik Çeşitlilik, Erozyon Önleme, Yaban Hayatı, İklim Düz.
vb.), Nitelikli ve Bol Su Üretme İşlevi, Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri Üretimi İşlevi,
Turizm İşlevi (av turizmi, ekolojik turizm) ve Ot ve Yaprak Faydalanması İşlevi en yüksek ilk
beş önceliğe sahip işlevlerdir (Yılmaz ve ark., 2010). Öte yandan İzmir İli için AHS ve
Sıralama Tekniği uygulamasıyla elde edilen orman işlevleri öncelik değerleri ve sıralaması
ise, en yüksek öncelik değerine sahip olandan en düşük öncelik değerine sahip olana doğru
Çevresel İşlevler, Nitelikli ve Bol Su Üretme İşlevi, Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri
44
Üretimi İşlevi, Turizm İşlevi, Rekreasyon İşlevi, Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi ve Ot ve
Yaprak Faydalanması Sağlama İşlevi şeklinde gerçekleşmiştir (Geray ve ark., 2007). O halde
hem Mersin İli hem de İzmir İli için elde edilen orman işlevlerinin öncelik sıralamaları,
Pozantı Orman İşletme Şefliği için bu araştırmada ortaya çıkan işlev öncelikleri sıralamasıyla
benzerlikler taşıdığı ortaya çıkmıştır.
5.4. Genel Tartışma, Sonuçlar ve Öneriler
Orman kaynakları planlaması, doğası gereği karmaşık bir süreçtir. Zira orman kaynakları
planlaması; biyolojik, teknik, ekonomik, yönetsel ve yasal birçok karmaşık boyut yanında,
toplumdaki Kamu Kurum ve Kuruluş Temsilcileri, Çıkar ve Baskı Grubu Temsilcileri, Yerel
Yöneticiler, Yerel Halk Temsilcileri vb. çok sayıda ve çeşitli ilgi gruplarını da kapsamaktadır.
Orman kaynakları planlamasının sosyal boyutundaki temel sorun, tüm bu ilgi gruplarının
görüş ve tercihlerinin ölçülmesi ve planlama sürecine dâhil edilmesidir. Bu kapsamda
katılımcıların ihtiyaç ve beklentilerinin nasıl dikkate alınacağı, sayısallaştırılacağı ve karar
verme sürecine hangi uygun metotlar, araçlar ve matematiksel formülasyonlarla dâhil
edileceği konusunda cevaplara ihtiyaç bulunmaktadır. Böylesi karmaşık durumları ele alma
yönünde etkin bir yaklaşım, katılımcı planlama ile ÇKKV Tekniklerinin birlikte
kullanılmasıdır. Bu teknikler, planlamanın sosyal boyutunun başarısını sağlayacaktır. Nitekim
bu çalışma, orman amenajman planlaması kapsamında ÇKKV Tekniklerinin katılımcı
yaklaşım sürecinde kullanıldığı örnek uygulama çalışmalarını temsil etmektedir. Bu
kapsamda R’WOT ve AHS Teknikleri kullanılarak ilgi gruplarının tercih, ihtiyaç ve
beklentilerinin ölçümü ve tüm katılımcıların planlama sürecine dâhil edilmesi konularının
üstesinden gelecek çözümler üretilmiştir. Bu çalışmanın sonuçları değerlendirildiğinde,
katılımcı planlama ve ÇKKV Teknikleri bütünleşmesinin, karmaşık orman kaynakları
planlaması ve yönetimi konularının üstesinden gelinmesinde uygun bir seçenek olduğu ortaya
çıkmaktadır.
Orman kaynakları planlaması, tüm ilgili grupların tercihlerinin, ihtiyaçlarının ve
beklentilerinin planlamalara dâhil olmasının ve karar verme sürecinde katılımına yer
verilmesinin gerekli olduğu bütünsel bir yaklaşım olarak görülmelidir. Bu çalışmada sunulan
ve farklı karar verme metotlarına dayalı olan aşamalı yaklaşım, doğal kaynakların korunması
ve iyileştirilmesi yönünde daha uygun ve sosyal olarak daha kabul edilebilir orman
amenajman planlarının hazırlanmasında kullanılabilecektir.
Öte yandan bu çalışmadan elde edilen verileri toplamada kullanılan “SWOT, Sıralama ve İkili
Karşılaştırmalar Bilgi Formlarının” Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki nispeten küçük bir
örneklemeye uygulandığı göz önünde bulundurulmalıdır. Nitekim bu çalışma, bu alandaki
karar vericiler, kamu, çıkar-baskı grupları ve sektör uzmanlarından seçilen örnekleri
kapsamaktadır. Bu nedenle bu araştırmadaki Pozantı Orman İşletme Şefliği örnek uygulama
çalışmasına dayalı olarak ülkemize yönelik genel sonuçlara ulaşmanın ve genelleştirmeler
yapmanın olanaksız olduğunu belirtmek gereklidir. Zira her bir araştırma alanı belirli
biyolojik, fiziksel, sosyal, ekonomik ve kültürel koşullara sahiptir. Bu durum o alanı kendine
özgü ve diğer alanlardan farklı kılmakta olup, sadece belirli çalışma alanlarına özgü belirli
sonuçlar ortaya konulabilir. Dolayısıyla bu çalışmanın bulgularını daha geniş bir ölçekte
kullanılmak istenmesi durumunda dikkat edilmelidir. Esasen genelleştirme yapmak veya
farklı hükümler elde etmek için, olabildiğince büyük örnekleme yapılması uygun olacaktır.
Bu kapsamda elektronik posta yoluyla sörvey yaklaşımı, daha büyük bir örnekten bilgi
toplamaya imkan verebilecektir.
45
ÖZET
Araştırmanın ilk aşaması, Pozantı Orman İşletme Şefliği sınırları içerisindeki Adana iline
bağlı Pozantı ilçe merkezi ile birlikte Alpu, Fındıklı, Gökbez, Yenikonacık ve Eskikonacık
köylerinden oluşan toplam 6 yerleşim yerinde uygulanan anketlerden elde edilen bilgilere ve
bölgede yapılan gözlemlere dayandırılmıştır. Adı geçen bu yerler orman içi yerleşimleri olan
dağ köyleridir. Yerleşim yerleri hakkında genel bilgi sağlamak üzere, Köy Genel Bilgi Formu
hazırlanmış ve uygulanmıştır. Çalışmanın bu aşamasında, ilgili yerleşim birimlerinin sosyal,
ekonomik ve kültürel yapılarının belirlenmesi amaçlanmıştır.
Yerleşim yerlerinin 2013 yılı itibariyle nüfus ortalaması 390 kişidir. Bölgede en önemli geçim
kaynakları meyvecilik, çiftçilik, ahır hayvancılığı, salma hayvancılık, arıcılık, orman işçiliği
ve iğne oyacılığıdır. Bölge köylerinin en önemli sorunları; işsizlik, sulama suyunun olmayışı
veya yetersizliği, kanalizasyon sisteminin olmaması, içme suyunun ve sağlık hizmetlerinin
yetersizliğidir.
Araştırmanın ikinci aşamasının asıl amacı; Pozantı Orman İşletme Şefliğinde ormancılık
sektörünün geliştirilmesine yönelik üstünlükleri, zayıflıkları, fırsatları/olanakları ve tehditleri
ortaya koymak ve böylece ormancılık stratejilerinin belirlenmesi ve önceliklendirilmesini
sağlamaktır. Bu aşamadaki diğer amaçları ise; Pozantı Orman İşletme Şefliğinde ormancılık
sektörü konusundaki mevcut yapıyı incelemek, ormancılığın geliştirilmesine yönelik
potansiyelleri ve kısıtları belirlemek ve ormancılığın geliştirilmesine yönelik mevcut yapıyı
iyileştirebilmek için öneriler geliştirmektir.
Ormancılık sektörün geliştirilmesine yönelik stratejilerinin belirlenmesi ve
önceliklendirilmesi konusunda, kapsamlı bir metodoloji elde mevcut değildir. Bu nedenle bu
çalışma, örnek uygulama alanı olan Pozantı Orman İşletme Şefliğinde ormancılığın
geliştirilmesine yönelik stratejilerinin belirlenmesi ve önceliklendirilmesini ele alması
açısından önem taşımaktadır. Sonuçta Pozantı Orman İşletme Şefliğinde ormancılığın nasıl
geliştirilebileceği yönünde öneriler geliştirilmiştir.
SWOT Çözümlemeleri, içsel (üstünlükler ve zayıflıklar) ve dışsal (fırsatlar/olanaklar ve
tehditler/tehlikeler) ortamların incelenmesini sağlamaktadır. SWOT Çözümlemeleri
sonucunda, strateji belirlemeyle en çok ilgili faktörlerin bir listesi elde edilmektedir. Bir başka
ifadeyle SWOT Çözümlemeleri, SWOT faktörlerinin genelde sadece kalitatif incelemesini
içermektedir. SWOT faktörlerinin önemini (önceliğini, ağırlığını) sayısal olarak belirleme
yeteneği yoktur. Oysa bir karar verme durumunda ve planlamada sayısal verilere ihtiyaç
duyulur. Bu nedenle planlama sürecinde SWOT Çözümlemeleri etkin şekilde
gerçekleştirilemez ve planlamada bu çözümlemelerinden yeterince faydalanılamaz. Bu
çalışmada, SWOT Çözümlemeleri ile ÇKKV Tekniklerini bir araya getiren bir melez teknik
olan R’WOT Tekniği kullanılmıştır (Yılmaz, 2006a). Bu teknik SWOT gruplarının ve her bir
SWOT grubu içindeki SWOT faktörlerinin öncelikleri ve önem sırasının belirlenmesinde,
Sıralama Tekniği ve Doğrusal Kombinasyon Tekniğini birlikte kullanan kombine bir
yaklaşımdır. R’WOT Tekniğinde, dört SWOT grubu ve her bir gruptaki SWOT faktörlerine
sayısal değerler verilmek suretiyle SWOT Çözümlemeleri daha analitik hale getirilmektedir.
R’WOT Tekniği kullanımıyla, karar verici üstünlüklerin, zayıflıkların, fırsatların/olanakların
ve tehditlerin/tehlikelerin sayısal değerlerinin ne olduğunu ortaya koymaktadır. Böylece bu
teknik SWOT Çözümlemelerinde kullanılan faktörler için sayısal öncelikler ortaya koymakta
ve bu faktörleri ölçülebilir ve birbiriyle karşılaştırılabilir yapmaktadır.
46
Ormancılık sektörünü planlamak, düzenlemek, izlemek ve değerlendirmek için, öncelikle
ormancılık stratejilerinin belirlenmesi ve önceliklendirilmesine ihtiyaç bulunmaktadır.
Sunulan R’WOT Tekniği, farklı stratejik planlama durumları için uygun bir araçtır.
Ormancılık stratejilerinin belirlenmesi ve önceliklendirilmesi ile ilgili Pozantı Orman İşletme
Şefliğinde gerçekleştirilen bu örnek uygulama çalışması da, sunulan metodolojinin
faydalılığını göstermiştir.
Ormancılık sektörü çeşitli ve çok sayıda ilgi grubu (Kamu Kurum ve Kuruluş Temsilcileri,
Yerel Nüfus, Ekoturistler, Çıkar-Baskı Grupları vb.) içermesi nedeniyle, iyi bir ormancılık
politikasının tüm ilgi gruplarını dikkate alması gereklidir. Öte yandan farklı ilgi gruplarının
da, ormancılık uygulamalarını desteklemesi gereklidir. İlgili kamu kuruluşlarının ormancılık
konusunda politikalar, düzenlemeler ve stratejiler oluşturması ve ormancılığa konu alanları
koruması gerekmektedir. Çevrenin iyi şekilde korunmasını sağlamak açısından en önemli olan
konu, yerel nüfustan sağlanacak destektir.
Bunun yanında ormancılık stratejilerinin belirlenmesi ve önceliklendirilmesi sürecine ilgi
gruplarının katılımı da sağlanmalıdır. Bu durum farklı grupların diğer bir grubun fikirlerini ve
çıkarlarını anlamaları açısından önemlidir. Böylece daha fazla etkileşimle karşılıklı anlayış
sağlanması, farklı grupların stratejilere saygı duyması ve stratejileri uygulamaya istekli olması
sağlanabilecektir. Ayrıca bu sürece katılan ilgi grupları, kendilerinin çalışmalara dâhil olduğu
ve içinde bulundukları toplum için bir şeyler yapıyor olduğu hissine de sahip olacaklardır.
Aynı zamanda bu sürece katılım, ormancılık stratejilerinin gerçekleştirilmesi yönünde farklı
gruplar için bir eğitim süreci olarak da görülebilecektir.
Nitekim bu araştırmadaki ormancılık stratejilerinin belirlenmesi ve önceliklendirilmesi
işleminde katılımcı bir yaklaşım benimsenmiştir. Bu doğrultuda Pozantı Orman İşletme
Şefliği çalışma alanında görev yapan Orman Teşkilatı Çalışanları, Diğer Kamu Kurum ve
Kuruluş Temsilcileri, Özel Sektör Temsilcileri, Meslek Örgütleri Temsilcileri, Yerel Yönetim
Temsilcileri, Sivil Toplum Kuruluşu Temsilcileri ve Orman Amenajman Heyetlerindeki
Sektör Uzmanları çalışmaya dâhil olmuştur. Bu amaçla bu ilgi gruplarıyla anket ve
görüşmeler yapılmıştır. Bu görüşmeler R’WOT Tekniğinin aşamalarındaki ilkelere uygun
olarak gerçekleştirilmiştir.
Ancak bu araştırmadaki Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki örnek uygulama çalışmasına
dayalı olarak genel sonuçlara ulaşmanın ve genelleştirmeler yapmanın olanaksız olduğunu
belirtmek gereklidir. Zira her bir orman alanı belirli biyolojik, fiziksel, sosyal, ekonomik ve
kültürel koşullara sahiptir. Bu durum o alanı kendine özgü ve diğer alanlardan farklı
kılmaktadır. Bu nedenle sadece belirli çalışma alanlarına özgü belirli sonuçlar ortaya
konulabilir.
Öte yandan bilimsel çalışmalardaki ilerlemelerin bir sonucu olarak, orman kaynaklarına
ilişkin alternatif işlevlerin sayısı zaman geçtikçe artmaktadır. Bu durumda orman kaynakları
yöneticileri, farklı kamu ve çıkar-baskı gruplarının tercih, ihtiyaç, talep ve beklentilerini
karşılama yönünde orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerini belirlemek durumundadır.
Bir başka ifadeyle orman kaynakları yönetimine ilişkin karar verme sürecinde, orman
kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi önemli bir görev olarak düşünülmelidir.
Bu doğrultuda araştırmanın üçüncü aşamasının amaçları şu şekilde sıralanabilir; Pozantı
Orman İşletme Şefliğindeki orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesine
yönelik katılımcıların, karar kriterlerinin ve karar alternatiflerinin öncelik değerlerini karar
47
vericiler, kamu, çıkar-baskı grupları ve sektör uzmanlarının tercihlerine dayalı olarak
belirlemek, karar vericiler, kamu, çıkar-baskı grupları ve sektör uzmanlarının orman
işlevlerine ait önceliklerindeki benzerlikleri ve farklılıkları karşılaştırmak ve analize tabi
tutmak, genel bir karar analizi çatısına katılımcı yaklaşımı dâhil etmek ve farklı karar
kriterlerini dikkate almak suretiyle orman kaynaklarına ilişkin işlevlerin değerlendirilmesi ve
önceliklendirilmesine yönelik etkin çok kriterli karar verme yaklaşımlarını uygulamak.
Bu çalışmada katılımcıların tercihlerinin ortaya çıkarılmasına ve orman işlevlerinin öncelik
sıralamasının belirlenmesine yönelik metodoloji olarak AHS Tekniği seçilmiş ve
kullanılmıştır. Nitekim bu teknik, orman kaynakları planlaması ve doğal kaynak yönetimi
konularındaki uygulama çalışmalarında en sık tercih edilen ÇKKV Tekniklerinden birisidir.
Araştırmanın üçüncü aşamasında, ilk olarak karar vericiler, kamu ve çıkar-baskı grupları, alt
kamu ve çıkar-baskı grupları, sektör uzmanları, karar kriterleri ve alternatif orman işlevleri
belirlenmiştir. İkinci olarak seçilen kamu ve çıkar-baskı grupları ile alt kamu ve çıkar-baskı
gruplarına yönelik öncelikleri konusunda, farklı karar vericilerin görüşleri alınmıştır. Daha
sonra farklı karar vericilerin, alt kamu ve çıkar-baskı gruplarının ve sektör uzmanlarının,
seçilen karar kriterlerine yönelik öncelikleri konusunda görüşleri alınmıştır. Nihayet her bir
karar kriterine yönelik orman işlevlerinin önceliklerinin belirlenmesi işlemi ise, sektör
uzmanlarına yaptırılmıştır. Ardından AHS Tekniği kullanılarak karar vericiler, kamu, çıkar-
baskı grupları ve sektör uzmanlarından toplanan verilere dayalı olarak her bir karar
elemanının göreli önemi ve nihai orman işlevlerinin öncelik sıralaması elde edilmiştir.
Buna göre katılımcılar, ormanların çevresel faydalarının ürün faydalarından daha değerli
olduğunu düşünmektedir. Nitekim Çevresel İşlevler, en fazla tercih edilen orman işlevi
olmuştur. Yine Nitelikli ve Bol Su Üretme İşlevi ikinci en fazla tercih edilen seçenek
olmuştur. Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi (yakacak odun, yapacak odun), Turizm İşlevi (av
turizmi, ekolojik turizm) ve Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri Üretimi İşlevi sırasıyla
üçüncü, dördüncü ve beşinci tercih edilen alternatif orman işlevleri olmuştur. Rekreasyon
İşlevi ve Ot ve Yaprak Faydalanması Sağlama İşlevi ise, en az tercih edilen orman işlevleri
olmuştur.
Orman kaynakları planlaması, doğası gereği karmaşık bir süreçtir. Orman kaynakları
planlaması; biyolojik, teknik, ekonomik, yönetsel ve yasal birçok karmaşık boyut yanında,
toplumdaki Kamu Kurum ve Kuruluş Temsilcileri, Çıkar ve Baskı Grubu Temsilcileri, Yerel
Yöneticiler, Yerel Halk Temsilcileri vb. çok sayıda ve çeşitli ilgi gruplarını da kapsamaktadır.
Bu nedenle orman kaynakları planlaması, tüm ilgili grupların tercihlerinin, ihtiyaçlarının ve
beklentilerinin planlamalara dâhil olmasının ve karar verme sürecinde katılıma yer
verilmesinin gerekli olduğu bütünsel bir yaklaşım olarak görülmelidir. Bu çalışmada sunulan
ve farklı karar verme metotlarına dayalı olan aşamalı yaklaşım, doğal kaynakların korunması
ve iyileştirilmesi yönünde daha uygun ve sosyal olarak daha kabul edilebilir orman
amenajman planlarının hazırlanmasında kullanılabilecektir. Orman kaynakları planlamasının
sosyal boyutundaki temel sorun, tüm bu ilgi gruplarının görüş ve tercihlerinin ölçülmesi ve
planlama sürecine dâhil edilmesidir. Bu kapsamda katılımcıların ihtiyaç ve beklentilerinin
nasıl dikkate alınacağı, sayısallaştırılacağı ve karar verme sürecine hangi uygun metotlar,
araçlar ve matematiksel formülasyonlarla dâhil edileceği konusunda cevaplara ihtiyaç
bulunmaktadır. Böylesi karmaşık durumları ele alma yönünde etkin bir yaklaşım, katılımcı
planlama ile ÇKKV Tekniklerinin birlikte kullanılmasıdır. Bu teknikler, planlamanın sosyal
boyutunun başarısını sağlayacaktır. Nitekim bu çalışma, orman amenajman planlaması
kapsamında ÇKKV Tekniklerinin katılımcı yaklaşım sürecinde kullanıldığı örnek uygulama
48
çalışmalarını temsil etmektedir. Bu kapsamda R’WOT ve AHS Teknikleri kullanılarak ilgi
gruplarının tercih, ihtiyaç ve beklentilerinin ölçümü ve tüm katılımcıların planlama sürecine
dâhil edilmesi konularının üstesinden gelecek çözümler üretilmiştir. Bu çalışmanın sonuçları
değerlendirildiğinde, katılımcı planlama ve ÇKKV Teknikleri bütünleşmesinin, karmaşık
orman kaynakları planlaması ve yönetimi konularının üstesinden gelinmesinde uygun bir
seçenek olduğu ortaya çıkmaktadır.
Bu çalışmadan elde edilen sonuçlar, Pozantı Orman İşletme Şefliğindeki nispeten küçük bir
örneklemeye dayalıdır. Dolayısıyla bu çalışmanın bulgularını daha geniş bir ölçekte
kullanılmak istenmesi durumunda dikkat edilmelidir. Esasen genelleştirme yapmak veya
farklı hükümler elde etmek için, olabildiğince büyük örnekleme yapılması uygun olacaktır.
Bu kapsamda elektronik posta yoluyla sörvey yaklaşımı, daha büyük bir örnekten bilgi
toplamaya imkan verebilecektir.
SUMMARY
The first phase of the study was based on the data obtained from the surveys done in total 6
settlement units that were at Alpu, Fındıklı, Gökbez, Yenikonacık and Eskikonacık villages
and Pozantı district administratively attached to Adana province and on qualitative
information obtained through observation in Pozantı Forest Sub-District Directorate. The
villages are settled in forest and mountain area. In order to provide general information on the
village, a Village General Information Survey were prepared. In this phase of the study, the
determination of social, economic and cultural framework of the related settlement units was
aimed.
The mean population of the villages is 390 in 2013. The most important living sources of the
villages are fruit-growing, field agriculture, stock-breeding, beekeeping and forest
workmanship. The most significant problems of the villages are unemployment, lack or
inadequacy of water for watering, lack of sewerage system, inadequacy of health services and
drinking water.
The main purpose of second phase of the research was to explore the strengths, weaknesses,
opportunities and threats, so to determine and prioritize forestry strategies for developing
forestry in Pozantı Forest Sub-District Directorate. The other purposes of this phase were to
review the current structure regarding forestry sector, to identify the potentials and the
constraints for developing forestry sector, and to recommend ways to improve the current
structure for developing forestry sector in Pozantı Forest Sub-District Directorate.
There is no comprehensive methodology on determining and prioritizing forestry strategies
for developing forestry in potential areas available. Therefore, the significance of this study
was be to examine the determining and prioritizing forestry strategies for developing forestry
in the case study areas. So possible suggestions on how to develop forestry in Pozantı Forest
Sub-District Directorate would be made.
SWOT analysis includes examination of internal (Strengths and Weaknesses) and external
(Opportunities and Threats) operational environments. A result of SWOT is a list of factors
most relevant to the strategy determining, usually only qualitative examination of
environmental factors. No means to analytically determine importance of factors. The amount
of numerical data in planning an decision making situation is large and SWOT can be carried
49
out poorly and underutilized in further planning process. In this research, it was used the
R’WOT Technique, which is a hybrid technique connecting Multiple Criteria Decision
Making (MCDM) Techniques to SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities and Threats)
analysis (Yılmaz, 2006a). This technique is a combined method utilizing Ranking Technique
and Linear Combination Technique when assessing priorities of SWOT factors. In the
R’WOT Technique, SWOT analysis is made more analytical by giving numerical values to
the SWOT factors as well as to the four SWOT groups. By using R’WOT Technique, the
decision maker finds out the numeric expression, what are the main strengths, weaknesses,
opportunities and threats. So this technique yields analytical priorities for the factors included
in SWOT analysis and makes them commensurable.
Determining and prioritizing forestry strategies should be done to plan, regulate, monitor and
evaluate the forestry sector. Presented R’WOT Technique is suitable for a variety of different
strategic planning situations. Also, this case study on determining and prioritizing forestry
strategies showed the usability of presented method.
Since forestry involves many stakeholders (state representatives, local people, ecotourists,
NGOs etc.), a good forestry policy should get these people involved. Forestry practices should
be also supported by different stakeholders. State organizations should make policies,
regulations or strategies on forestry and protect forest areas. Support from the local people is
the most important to ensure the environment is well protected.
The process of determining and prioritizing forestry strategies should get stakeholders
involvement. This situation is important for different parties to understand the concerns and
ideas of another party. With more interactions, mutual understanding can be achieved, and
different parties will respect the strategies and are willing to follow the strategies. Getting
stakeholders involved in the process of determining and prioritizing forestry strategies will
also make them feel that they are being involved, and they are doing something for their
society where they are part of. The participation to this process is also a training process for
different parties to understand the importance of respecting the nature.
This study adopted a participatory approach. It was involved all interested parties, who were
local people, government agencies representatives, local administers, non-governmental
organizations and experts, related to forestry sector in Pozantı Forest Sub-District Directorate.
The study was based on all interested parties interviews and questionnaires. These interviews
were structured according to principles of the steps of the R’WOT Technique.
But, it is important to highlight that it is impossible to generalize and make broad conclusion
based on a case study in Pozantı Forest Sub-District Directorate. Each forest area has its
particular biological, physical, social, economical and cultural conditions. These conditions
make it unique and different to other areas. Therefore, only specific conclusion linked to the
particular study areas can be raised.
The number of available alternatives values of forest resources is increasing over the years as
a result of progress in scientific researches. Forest resources managers face a situation to
determine the priorities of forest values by satisfying various public and stakeholders’
preferences, needs, demands and expectations. In other words, determination of priorities of
forest values have to be seen as an important task in the decision making process of forest
resources management.
50
There are main objectives in third phase of the research including to determine the
participants, the decision criteria and the decision alternatives importance weights according
to the decision makers, the public, stakeholders and sector experts’ preference, to identify the
priorities of forest values of the decision makers, the public, stakeholders and sector experts,
and to compare and analyze the differences and similarities among priorities of forest values
of each group, to integrate participatory approach into general decision analysis framework
and to apply effective multiple criteria decision making approaches for evaluating and ranking
forest values by considering various decision criteria.
In this study, it was chosen and used the AHP Technique as the methodology for eliciting
participants’ preferences and determining priorities of forest functions. AHP Technique is one
of the MCDM Techniques most frequently applied in case studies in the field of forest
resources planning and natural resources management.
In third phase of the research, decision makers, the public and stakeholders, sub public and
stakeholders, sector experts, decision criteria and alternative forest values were identified
first. Second, different decision makers were contacted to express their opinion on the
importance of selected the public and stakeholders, and sub public and stakeholders. Then,
different decision makers, sub public and stakeholders, and sector experts were contacted to
express their opinion on the importance of selected decision criteria. Finally sector experts
were contacted to express their opinion on the importance of forest values according to the
decision criteria. Then, by using the AHP Technique, it was determined relative importance of
each criterion and final ranking order of forest values by using data collected from decision
makers, the public, stakeholders and sector experts.
Participants considered that environmental benefits from forests are valued higher than
commodity benefits. It was observed that Environmental Values became the most preferred
forest value. Again, Water Quality and Quantity Value became the second most preferred
option. Wood Production Value, Tourism Value and Non-wood Forest Products Production
Value were third, fourth and fifth preferable alternative forest values, respectively. Recreation
Value and Forage Production Value became the least preferable.
Forest resources planning is inherently complex process. Forest resources planning comprises
complex biological, technical, economical, administrative and legal issues, also involving
many stakeholders, such as Government Agencies Representatives, Interest Groups
Representatives, Local Administers, Local People etc. So, forest resources planning should be
a holistic approach in which public participation in decision making and incorporation of
public preferences, needs and expectations in forest management plans are main elements.
The hierarchical approach based on different decision making methods presented in this study
can be used in forest resources planning in preparing the more suitable and socially acceptable
forest management plan for protecting and restoring the natural resources. A main problem in
the social dimension of forest resources planning is the way of incorporating the planning
process and quantifying stakeholders’ opinions and preferences. Answers are needed on how
participants’ needs and expectations can be taken into account and quantified, and which
methods, tools and mathematical formulation can integrate participants’ opinions to the
decision making process. An effective approach for handling these complex situations is to
use together with participatory planning, and MCDM Techniques. These techniques can help
the achievement of the social dimension of forest resources planning. This study presents a
case study where MCDM Techniques were used in a participatory approach process within
the context of forest management planning. It was provided solutions to overcome the
51
problem of the measurement of the stakeholders’ preferences, needs and expectations, and
involve all stakeholders to planning process with the uses of R’WOT and AHP Techniques.
When the results of this study were assessed, it could be stated that the integration of
participatory planning and MCDM Techniques were suitable options for handling complex
forest resources planning and management.
The results derived in this study were from a small sample in Pozantı Forest Sub-District
Directorate relatively. So, a caution should be taken in using the findings of this study in a
broader context. A large sample is suitable for capturing greater heterogeneity in judgment or
making generalizations. Electronic mail survey approach can allow to gather information
from a large sample.
KAYNAKÇA
ASAN, Ü., 2002: Orman Amenajmanı – I (Temel Kavram ve Prensipler). Ders Notları, İ.Ü.
Orman Fakültesi, 148 sayfa, İstanbul.
ASAN, Ü., YEŞİL, A., DESTAN, S., ÖZDEMİR, İ. ve H. ZENGİN, 2005: Sürdürülebilir
Orman İşletmeciliğinin Gerçekleştirilmesinde Fonksiyonel Planların Yeri ve Önemi.
TMMOB Orman Mühendisleri Odası, Türk Ormancılığında Uluslararası Süreçte Acil
Eyleme Dönüştürülmesi Gereken Konular, Mevzuat ve Yapılanmaya Yansımaları
Sempozyumu, 22–24 Aralık 2005, Bildiriler Kitabı, Sayfa: 23–37, Antalya.
BAYRAKTAROĞLU, H., 1968: Toplum Kalkınmasında Orman İçi Köyleri. İ.Ü. Orman
Fakültesi Dergisi, Seri: B, Cilt: 18, Sayı: 2, Sayfa: 31-42, İstanbul.
COŞGUN., U. ve K. H. GÜLER, 2015: Arıcılık Yapanların İşletme Ekonomisi Açısından
İncelenmesi (Batı Akdeniz Orman Köyleri Örneği). Batı Akdeniz Ormancılık
Araştırma Müdürlüğü, Sonuçlanan Proje Sonuç Raporu, 88 sayfa, Antalya.
ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI, 2004: Türkiye Ulusal Ormancılık Programı (2004-
2023). T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Araştırma Planlama ve Koordinasyon
Kurulu Başkanlığı, Planlama ve Projeler Dairesi Başkanlığı, 90 sayfa, Ankara.
ÇELİK, N. ve G. MURAT, 2008: Sayısallaştırılmış SWOT Analizi ile Bartın İli’nin Ekonomik
Yapısını Değerlendirme. 2. Ulusal İktisat Kongresi, 20-22 Şubat 2008, DEÜ İİBF
İktisat Bölümü, 11 sayfa, İzmir.
GEMİCİ, Y., GÜRSES, M.K. ve E. YILMAZ, 1996: Kadıncık Vadisi ve Çevresinin Tabiatı
Koruma Alanı Olarak Değeri. DOA Dergisi No: 2, Doğu Akdeniz Ormancılık
Araştırma Enstitüsü Yayını, Sayfa: 91–111, Tarsus.
GERAY, A. U., 2001: Ormancılık Kurumları (2. Yazım), (Ulusal Ormancılık Programı İçin
Rapor). Yayınlanmamıştır, 10 Temmuz 2001, 75 sayfa, İstanbul.
GERAY, A. U., 2003: Ormancılık Politikasının Belirlenmesinde Halkın Katılımı. II. Ulusal
Ormancılık Kongresi, 19-20 Mart 2003, Türkiye Ormancılar Derneği Yayını, Kongre
Serisi No:2, ISBN 975-93478-2-2, Sayfa: 409-414, Ankara.
GERAY, U. ve E. YILMAZ, 2006: Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev Önceliklerinin
Belirlenmesi. Ormancılıkta Sosyo-Ekonomik Sorunlar Kongresi (26–28 Mayıs 2006,
Ilgaz/Çankırı) Bildiriler Kitabı, Ankara Üniversitesi, Çankırı Orman Fakültesi,
Orman Ekonomisi Anabilim Dalı, Sayfa: 206–212, Çankırı.
GERAY, U., ŞAFAK, İ., YILMAZ, E., KİRACIOĞLU, Ö. ve H. BAŞAR, 2007: İzmir İlinde
Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev Önceliklerinin Belirlenmesi. T.C. Çevre ve Orman
Bakanlığı, Ege Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın
No: 300, Müdürlük Yayın No: 46, Teknik Bülten No: 35, İzmir, 137 sayfa.
52
GÜRBÜZ, F., 2010: A’WOT Analizi-Erciyes Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü
Uygulaması. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Cilt: 26, Sayı: 4,
Sayfa: 369-378.
GÜRBÜZ, F., 2011: Bir Tekstil Sanayi Sevkiyat Bölümünde R’WOT Analizi Uygulaması.
Yıldız Teknik Üniversitesi Sigma Dergisi, İstanbul.
KANGAS, J., 1992: Multiple-Use Planning of Forest Resources by Using the Analytic
Hierarchy Process. Scandinavian Journal of Forest Research, Volume: 7, No: 2, pp:
259-268.
KANGAS, J., 1994, An Approach to Public Participation in Strategic Forest Management
Planning. Forest Ecology and Management, Volume: 70 Number: 1-3, pp: 75-88.
KANGAS, J., LOIKKANEN, T., PUKKALA, T. ve J. PYKALAINEN, 1996: A Participatory
Approach to Tactical Forest Planning. Acta Forestalia Fennica, The Finnish Society
of Forest Science, The Finnish Forest Research Institute, ISBN: 951-40-1514-2,
ISSN: 0001-5636, Number: 251, 24 pages, Finland.
KILIÇASLAN, Ç., MALKOÇ, E., ÖZKAN, M. B., TUNÇALP, G. ve A. O. AYDIN, 2012:
Kentsel Sit Yerleşimlerinde Dış Mekan Yaşantısının Değerlendirilmesi: Şirince Köyü,
Selçuk. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, Cilt: 49, Sayı: 3, Sayfa: 265-274.
KUUSIPALO, J., KANGAS, J. ve VESA, L., 1997: Sustainable Forest Management in
Tropical Rain Forests: A Planning Approach and Case Study from Indonesian
Borneo. Journal of Sustainable Forestry, Volume: 5, Number: 3-4, pp: 93-118.
MENDOZA, G. A. ve W. SPROUSE, 1989: Forest Planning and Decision Making under
Fuzzy Environments: An Overview and Illustration. Forest Science, Volume: 35,
Number: 2, pp: 481-502.
OK, K., 2003: Orman Kaynaklarının Planlanmasında Sosyal Değerlendirme ve Katılım. II.
Ulusal Ormancılık Kongresi, 19-20 Mart 2003, Türkiye Ormancılar Derneği Yayını,
Kongre Serisi No:2, ISBN 975-93478-2-2, Sayfa 58-73, Ankara.
ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 2009: Orman Genel Müdürlüğü, Stratejik Plan (2010-
2014). T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, Strateji Geliştirme
Dairesi Başkanlığı, 148 sayfa, Ankara.
ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 2012: Orman Genel Müdürlüğü, Stratejik Plan (2013-
2017). T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, Strateji
Geliştirme Dairesi Başkanlığı, 82 sayfa, Ankara.
ORMAN İDARESİ VE PLANLAMA DAİRESİ BAŞKANLIĞI, 2008: Orman Amenajman
Yönetmeliği, Ekosistem Tabanlı Fonksiyonel Planlama. T.C. Çevre ve Orman
Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, Orman İdaresi ve Planlama Dairesi Başkanlığı,
58 sayfa, Ankara.
ÖZTÜRK, S., 2011: Devrekâni Çayı Alt Havzası Örnekleminde Havza Yönetim Planının
Geliştirilmesi. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve
Bölge Planlama Anabilim Dalı, 212 sayfa, Ankara.
ÖZTÜRK, S. ve G. UBAY TÖNÜK, 2014: Devrekani Çayı Havzası Yönetim Planı Sürecine
Kamu Kurumları ve Özel Sektör Paydaşlarının Katılımı. İstanbul Üniversitesi,
Orman Fakültesi Dergisi, ISSN: 1309-6257, Cilt: 64, No: 2, Sayfa: 14-23, İstanbul.
RESMİ GAZETE, 2006: Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013). 1 Temmuz 2006
Cumartesi – Mükerrer, Sayı: 26215, 100 sayfa, Ankara.
SCHOMOLDT, D. L., PETERSON, D. L. ve R. L. SMITH, 1995: The Analytic Hierarchy
Process and Participatory Decision Making. Proceedings of the 4th International
Symposium on Advanced Technology in Natural Resource Management, Editors: J.
M. Power, M. Strome and T. C. Daniel, American Society of Photogramm. and
Remote Sensing, pp: 129-143, Bethesda, MD, U.S.A.
53
SÖNMEZLER, G., 2008: Proje Yönetimi Yaklaşımıyla En İyi Festival Mekanı ve İçeriğinin
Seçimi. Yıldız Teknik Üniversitesi, Makine Fakültesi, Endüstri Mühendisliği
Bölümü, 149 sayfa, İstanbul.
ŞENYAZ, A., SÜLÜŞOĞLU, M. ve E. YILMAZ, 2005: Akdeniz Ormancılığı Açısından
Mersin İli, Tarsus İlçesi Bazı Orman Köylerindeki Sosyo-Ekonomik Yapı ve
Ormancılık Faaliyetlerinin Değerlendirilmesi. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı,
Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın
No: 254, DOA Yayın No: 39, Çeşitli Yayın No: 5, Tarsus, 84 sayfa.
YILMAZ, E., 1999: Analitik Hiyerarşi Süreci Kullanılarak Çok Kriterli Karar Verme
Problemlerinin Çözümü. Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü, DOA
Dergisi, Orman Bakanlığı Yayın No: 127, DOA Yayın No: 16, Dergi Sayısı: 5,
ISSN: 1300-8544, Sayfa: 95-122, Tarsus.
YILMAZ, E., 2004a: Orman Kaynaklarının İşlevsel Bölümlemesine İlişkin Çözümlemeler.
İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, Ormancılık
Ekonomisi Programı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 387 sayfa+Ekler, İstanbul.
YILMAZ, E., 2004b: Analitik Hiyerarşi Süreci Kullanarak Katılımcı Doğal Kaynak
Planlaması. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma
Müdürlüğü, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın No: 238, DOA Yayın No: 31, Teknik
Bülten No: 22, 67 sayfa, Tarsus.
YILMAZ, E., 2004c: Orman Kaynaklarının İşlevsel Planlaması. T.C. Çevre ve Orman
Bakanlığı, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Çevre ve Orman
Bakanlığı Yayın No: 239, DOA Yayın No: 32, Teknik Bülten No: 23, Tarsus, 130
sayfa.
YILMAZ, E., 2005: Bir Arazi Kullanım Planlaması Modeli: Cehennemdere Vadisi Örneği.
T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü,
Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın No: 253, DOA Yayın No: 37, Çeşitli Yayın No: 3,
Tarsus, 131 sayfa.
YILMAZ, E., 2005: Mersin İli, Cehennemdere Vadisi Köylerinin Sosyal, Ekonomik ve
Kültürel Yapıları ile Orman Kaynaklarıyla İlişkileri. T.C. Çevre ve Orman
Bakanlığı, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Çevre ve Orman
Bakanlığı Yayın No: 252, DOA Yayın No: 36, Çeşitli Yayın No: 2, Tarsus, 64 sayfa.
YILMAZ, E., 2006a: R’WOT Tekniği: Arıcılık Sektöründe Katılımcı Yaklaşım ile Örnek Bir
Uygulaması. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma
Müdürlüğü, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın No: 274, DOA Yayın No: 40, Çeşitli
Yayın No: 6, 93 sayfa, Tarsus.
YILMAZ, E., 2006b: Bir Dış Kaynaklı Odun Dışı Orman Ürünleri Geliştirme Projesinin
A’WOT Tekniği ile Değerlendirilmesi. 1.Odun Dışı Orman Ürünleri Sempozyumu
(1–4 Kasım 2006, Trabzon), Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi,
Trabzon.
YILMAZ, E., 2007: A’WOT Tekniği Kullanarak Katılımcı Yaklaşımla Proje Değerlendirmesi.
DOA Dergisi No: 13, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayını, Sayfa:
1–19, Tarsus.
YILMAZ, E., OK, K. ve T. OKAN, 2004: Ekoturizm Planlamasında Katılımcı Yaklaşımla
Etkinlik Seçimi: Cehennemdere Vadisi Örneği. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı,
Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın
No: 237, DOA Yayın No: 30, Teknik Bülten No: 21, Tarsus, 56 sayfa.
YILMAZ, E., KELEŞ, H. ve Z. KOÇAK, 2010: Mersin İlinde Orman Kaynaklarına İlişkin
İşlev Önceliklerinin Belirlenmesi. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğu Akdeniz
Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın No: 431, DOA
Yayın No: 57, Teknik Bülten No: 35, 223 sayfa, Tarsus.
54
YURDAKUL, O., 1990: Akdeniz Bölgesi Tarım İşletmelerinde Sosyo-Ekonomik Yapı.
Akdeniz Bölgesinde Tarımın Verimlilik Sorunları Sempozyumu, Milli Prodüktivite
Merkezi Yayınları, Yayın No: 433, Sayfa: 24-33, Antalya.
YÜKSEL, İ. ve A. AKIN, 2006: Analitik Hiyerarşi Proses Yöntemiyle İşletmelerde Strateji
Belirleme. Doğuş Üniversitesi Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 2, Sayfa: 254-268.
ZAHEDI, F., 1986, The Analytic Hierarchy Process: A Survey of the Method and Its
Applications. Interfaces, Volume: 16, Number: 4, July-August, pp: 96-108.
55
El Broşürü Örneği
T.C.
Orman ve Su İşleri Bakanlığı
Orman Genel Müdürlüğü
Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
Araştırma Projesi
Orman Amenajman Planlamasının Sosyal Boyutu:
Pozantı Orman İşletme Şefliğinde Örnek Uygulama
(2014-2015)
Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
P.K.: 18, 33401 Tarsus/MERSİN
Tel: (0 342) 648 74 53; Faks: (0 324) 648 73 37;
Web: http://doa.ogm.gov.tr/
2014
0,0000000
0,1000000
0,2000000
Çev
rese
l İşl
evler
Odun
Ham
. Üre
timi
OD
OÜ Ü
retim
i
Ot ve
Yap
rak
Fay.
Turiz
m İş
levi
Su
Üre
timi
Rek
reas
yon
Orman İşlev leri
Ön
ce
lik
De
ğe
ri
56
Araştırma 3 aşamadan oluşmuştur. Bunlar;
1. Sosyoekonomik envanter çalışması ve yerel topluma
ait sosyal bilgilerin toplanması ve değerlendirilmesi,
2. Katılımcı yaklaşımla alternatif orman kaynakları
yönetim stratejilerinin belirlenmesi ve öncelik
sıralamasına konulması,
3. Yine katılımcı yaklaşımla orman kaynaklarına ilişkin
işlev önceliklerinin belirlenmesidir.
.
Neler Yaptık?
Çalışma alanı Pozantı Orman İşletme Şefliğidir. Şeflik
sınırlarında 5 köy bulunmaktadır. Bunlar; Alpu, Eskikonacık,
Fındıklı, Gökbez ve Yenikonacık köyleridir. Şeflik 13.394 ha
ormanlık alan ve 4.480 ha ormansız alan olmak üzere 17.874
ha genel alandan oluşmaktadır. Toplam orman alanındaki
9.985 ha normal orman iken, 3.409 ha bozuk ormandır.
Araştırmanın farklı aşamalarında kullanılan materyaller
şunlardır:
Araştırmanın ilk aşamasındaki plan ünitesi yerleşim
yerlerinin sosyal, ekonomik ve kültürel yapılarının
belirlenmesi işlemi için “Köy Genel Bilgi Formu”,
Araştırmanın ikinci aşamasındaki en uygun orman
kaynakları yönetim stratejilerinin ortaya konması
amacıyla “SWOT ve Sıralama Bilgi Formları”,
Araştırmanın üçüncü aşamasındaki orman
kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlenmesi
amacıyla “İkili Karşılaştırmalara Dayalı Bilgi
Formları”.
Proje ile Neyi Amaçladık? Bu projenin amaçları;
- Plan ünitesindeki orman köylerinin sosyal, ekonomik
ve kültürel durumlarını tespit etmek,
- Plan ünitesindeki ormancılık sektörünün mevcut
yapısını incelemek ve buna dayalı olarak orman
kaynakları yönetim stratejilerinin katılımcı
yaklaşımla belirlenmesini ve önceliklendirilmesini
sağlamak,
- Orman kaynaklarına ilişkin işlevlerin önem ve
önceliklerini katılımcı yöntemlerle ortaya koymaktır.
57
Araştırmanın 2. aşamasında kullanılan Değerlendirme
Yöntemi “R’WOT Tekniği” olmuştur. R’WOT Tekniğindeki
çözüm süreci aşağıdaki adımlardan oluşmuştur:
Adım 1. SWOT Çözümlemeleri Gerçekleştirilmiştir.
Adım 2. Her Bir SWOT Grubundaki SWOT Faktörleri İçin
Karşılaştırmalar Yaptırılmıştır.
Adım 3. Dört SWOT Grubu İçin Karşılaştırmalar
Yaptırılmıştır,
Adım 4. Her Bir SWOT Faktörünün Nihai Öncelik Değeri
Bulunmuştur.
Araştırmanın 3. aşamasında kullanılan Değerlendirme
Yöntemi ise “Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) Tekniği”
olmuştur. AHS Tekniğindeki çözüm sürecinin adımları şunlar
olmuştur:
Adım 1. Model Kurulmuş ve Problem Formüle
Edilmiştir,
Adım 2. Verilerin Toplanmış ve İkili Karşılaştırmalar
Matrisleri Oluşturulmuştur,
Adım 3. Özdeğer Yöntemi Kullanılmak Suretiyle
Karar Elemanlarının Göreli Öncelik Değerleri ve
Tutarlılık Oranları Tahmin Edilmiştir,
Adım 4. Karar Alternatiflerinin Genel Öncelik
Değerleri ve Sıralaması Elde Edilmiştir.
Bu çalışmanın ilk aşamasında, Pozantı Orman İşletme Şefliği
dahilindeki orman köylerinin sosyal, ekonomik ve kültürel
durumunu tespit etmek amacı ile hazırlanan Köy Genel Bilgi
Formları, her bir köyde köy muhtarı, azaları, kooperatif
başkanı, öğretmen, imam ve diğer bazı köylülerden oluşan
gruplar ile köy kahvelerinde yüz yüze görüşme yolu
doldurtulmuştur. Bu uygulama yoluyla elde edilen veriler,
öncelikle Excel programında toplanmış ve düzenlenmiştir.
Ardından bu veriler analize tabi tutulmuştur.
58
Elde Ettiğimiz Bilgiler ve Önerilerimiz
Araştırmanın ilk aşamasının bulguları, araştırma alanında yer
alan yerleşim yerlerinde uygulanan anketlerden elde edilen
bilgilere ve bölgede yapılan gözlemlere dayandırılmıştır.
Böylece plan ünitesinde ilgili yerleşim birimlerinin sosyal,
ekonomik ve kültürel yapıları belirlenmiştir. Yapılan
değerlendirmeler sonucunda bölge köylerinin en önemli
sorunlarının; işsizlik, sulama suyunun olmayışı veya
yetersizliği, kanalizasyon sisteminin olmaması, içme suyunun
ve sağlık hizmetlerinin yetersizliği olduğu ortaya çıkmıştır.
Araştırmanın ikinci aşamasında, plan ünitesindeki orman
kaynakları planlaması ve stratejilerine yönelik kararlara ışık
tutan güçlü ve zayıf yönler ile fırsatlar/olanaklar ve
tehditler/tehlikeler, katılımcı yaklaşımla değerlendirilmiştir. Bu
amaçla Doğrusal Kombinasyon ve Sıralama (Ranking)
Teknikleri ile SWOT Çözümlemelerini bir araya getiren ve
melez bir teknik olan “R’WOT Tekniği” kullanılmıştır. Bu
teknik SWOT faktörlerinin önceliklendirilmesini, birbirleriyle
karşılaştırılmasını ve böylece en tercih edilen stratejileri
seçmeyi sağlamıştır. Bu aşamada, Pozantı Orman İşletme
Şefliğindeki orman kaynakları yönetimi ile doğrudan veya
dolaylı ilgili katılımcılardan elde edilen verilerden
faydalanılmıştır. Buna göre çalışmaya katılanlar, Pozantı Orman
İşletme Şefliğinde izlenecek ormancılık stratejisinin
“Üstünlükler” ve “Tehditler/Tehlikeler” SWOT grubu içindeki
SWOT faktörlerine dayalı olması gerektiğini ifade etmiştir.
Araştırmanın üçüncü aşaması ise, orman kaynaklarına ilişkin
işlev önceliklerinin belirlenmesi problemini ele almıştır. Bu
doğrultuda araştırmanın ikinci aşamasına dâhil olan
katılımcıların tercih, ihtiyaç ve beklentileri dikkate alınmış ve
yine katılımcı bir yaklaşım sergilenmiştir. Bu amaçla ÇKKV
Tekniklerinden birisi olan “Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS)
Tekniği” kullanılmıştır. Sonuçta Çevresel İşlevler, en fazla
tercih edilen orman işlevi olmuştur. Yine Nitelikli ve Bol Su
Üretme İşlevi ikinci en fazla tercih edilen seçenek olmuştur.
Odun Hammaddesi Üretimi İşlevi (yakacak odun, yapacak
odun), Turizm İşlevi (av turizmi, ekolojik turizm) ve Odun Dışı
Bitkisel Orman Ürünleri Üretimi İşlevi sırasıyla üçüncü,
dördüncü ve beşinci tercih edilen alternatif orman işlevleri
olmuştur. Rekreasyon İşlevi ve Ot ve Yaprak Faydalanması
Sağlama İşlevi ise, en az tercih edilen orman işlevleri olmuştur
(Şekil 1).
59
0,0000000
0,1000000
0,2000000
Çev
rese
l İşl
evler
Odun
Ham
. Üre
timi
OD
OÜ Ü
retim
i
Ot ve
Yap
rak
Fay.
Turiz
m İş
levi
Su
Üre
timi
Rek
reas
yon
Orman İşlev leri
Ön
ce
lik
De
ğe
ri
Şekil 1: AHS Tekniği Uygulamasına Göre Pozantı
Orman İşletme Şefliğinde Orman Kaynaklarına İlişkin
Orman İşlevlerinin Öncelik Değerleri ve Sıralamaları.
Orman amenajman planlaması çalışmalarında köylerin sosyal,
ekonomik ve kültürel yapılarının tespiti, yerel toplum ile
Orman Teşkilatı arasındaki olası sorunların çözümü açısından
önemli bir konu olarak düşünülmelidir. Bu kapsamda
monografik nitelikteki köy araştırmaları, orman amenajman
planlaması için faydalı bilgiler ortaya koyacaktır.
Bu doğrultuda plan ünitesinin geçmişten bugüne sosyal,
ekonomik ve kültürel durumu (sosyoekonomik durum
envanteri) ortaya konmalı ve yeni dönemde yapılacak orman
amenajman planlarında olası sorunların çözümüne yönelik
hususlara yer verilmelidir. Nitekim bu araştırmada yerleşim
yerleri hakkında genel bilgi sağlamak üzere, Köy Genel Bilgi
Formu hazırlanmış ve uygulanmıştır. Bu bilgi formları
yanında köylerde yapılan gözlemler ile tarım ve nüfus
istatistiklerine yönelik çalışmalardan da faydalanmak
suretiyle, araştırma bölgesi köylerinin sosyal, ekonomik ve
kültürel yapılarına ilişkin bilgiler derlenmiştir.
Ormancılık sektörünü planlamak, düzenlemek, izlemek ve
değerlendirmek için, öncelikle ormancılık stratejilerinin
belirlenmesi ve önceliklendirilmesine ihtiyaç bulunmaktadır.
Çalışmada kullanılan R’WOT Tekniği, orman kaynaklarına
yönelik stratejik planlama durumları için uygun bir araçtır.
60
SWOT Çözümlemeleri tamamlandıktan ve R’WOT Tekniğine
dayalı olarak öncelikler belirlendikten sonra, toplanan
bilgilerden faydalanmak önemlidir. Üstünlüklere dayalı olarak
ve bunların tüm potansiyelini kullanarak hareket edilmelidir.
Zayıflıkların ya taşıdığı riskler minimize edilmeli ya da
bunların üstesinden gelecek şekilde üzerlerinde değişiklik
yapılmalıdır. Ardından sektörün önünde bulunan her fırsattan
yararlanmak amaçlanmalıdır. Sonrasında amaçlara ulaşma
yönünde mevcut tehditlerin farkında olunmalı ve bu
tehditlerin fırsatlara dönüştürülmesine çalışılmalıdır.
Orman kaynaklarına ilişkin işlev önceliklerinin belirlemesi
yapılmaksızın, orman amenajman planlamasının ve
devamında temel ormancılık politikası kararlarının başarılı
biçimde ortaya konulması mümkün değildir.
Böylesi bir belirlemede ormancılık sektörü çalışanları yanında,
kamu ve çıkar-baskı gruplarının orman kaynaklarının
kullanımına yönelik öncelikleri ve eğilimleri belirlenerek ve
bunlar çözümlemelere doğrudan dâhil edilerek katılımcı bir
anlayış benimsenmelidir. Bu çalışmada seçilen ve kullanılan
AHS Tekniği, katılımcı yaklaşımla orman işlevlerinin öncelik
sıralamasının belirlenmesinde uygun bir Çok Kriterli Karar
Verme Tekniğidir.
Orman kaynakları yöneticilerimiz, orman kaynakları
yönetiminin sadece biyolojik, teknik ve ekonomik bir süreç
olmadığını, bunun yanında sosyal boyutun da yani çeşitli
kamu ve çıkar-baskı gruplarının tercih, talep, ihtiyaç ve
beklentilerini de yansıtması gerektiğini kabul etmelidir.
Ancak orman kaynakları planlamasının sosyal boyutundaki
temel sorun, tüm bu ilgi gruplarının görüş ve tercihlerinin
nasıl ölçüleceği ve planlama sürecine nasıl dâhil edileceğidir.
Bu çalışmada orman amenajman planlaması kapsamında
R’WOT ve AHS Teknikleri kullanılarak, ilgi gruplarının
tercih, ihtiyaç ve beklentilerinin ölçümü ve tüm katılımcıların
planlama sürecine dâhil edilmesi konularının üstesinden
gelinmiştir.
Proje Ekibi
Proje Yürütücüsü: Dr. Ersin YILMAZ
Proje Araştırmacıları: Alparslan ABBAK, Rüstem KIRIŞ,
Mehmet Ali SAYIN