![Page 1: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/1.jpg)
Studim mbi
Percep�min e
Korrupsionit
Mars 2018
Flip for English
![Page 2: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/2.jpg)
![Page 3: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/3.jpg)
StudimmbiPerceptimineKorrupsionit
Autorë:
ArianZEKA,M.Sc.
VisarHAPÇIU
Publikuarnga:
OdaEkonomikeAmerikanenëKosovë,nëkuadërtëprojektitLuftimiiKorrupsionitdheEtikanëBiznes,tëmbështeturngaProjektiiPërkrahjessëPërpjekjevepërLuftimineKorrupsionit(SAEK)tëProgramittëKombevetëBashkuarapërZhvillimNdërkombëtar(UNDP).
StudiminukparaqetmedoemosqëndrimeteOdësEkonomikeAmerikanenëKosovë,tëUNDP,osetëProjektitSAEK.
Prishtinë,mars2018
![Page 4: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/4.jpg)
“Ndryshiminukdotëvienësepresimndonjëpersontjetërosendonjëkohëtjetër.AtaqëikemipriturjemiNe.NdryshimiqëkemikërkuarjemiNe."
BarackObama
![Page 5: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/5.jpg)
Përmbajtja
Përmbledhjeekzekutive ....................................................................................................................... 6
Hyrje ....................................................................................................................................................... 8
NjohuritëebiznesevembikorrupsionindheformatetijnëKosovë.............................................. 10
Ballafaqimimekorrupsionin .............................................................................................................. 18
Raportimidheluftimiikorrupsionit ................................................................................................. 20
Pasojatekorrupsionitnëinvestime .................................................................................................. 25
Qeverisjakorporativedheluftimiikorrupsionit.............................................................................. 27
Konkluzionet ........................................................................................................................................ 28
![Page 6: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/6.jpg)
Përmbledhjeekzekutive
KorrupsioninëKosovëmbetetnëniveletëlartadheshqetësuese,sipërqytetarët,ashtuedhepërbizneset.Janëtëshumtaraporteteorganizatavevendoreendërkombëtareqërendisinkorrupsioninsinjërinndërproblemetmëakutetëshoqërisëkosovare.TëshumtakanëqenëedheaktivitetetdheqëndrimetpubliketëOdësEkonomikeAmerikanenëKosovëpërnevojënepërpjekjevemëseriozepërluftiminekorrupsionitngaanaeinstitucionevepërgjegjëse.
Meqëllim tëmatjes sëpercpetimit të biznesevembikorrupsionin, institucionetnë të cilat ai ështëmëshumëipranishëm,sidheveprimetqëndërmerrenngaanaeinstitucionevepërtëluftuarkorrupsionin,Oda Ekonomike Amerikane ka kryer një studim me 214 biznese të sektorëve të ndryshëm prirë ngabiznesetprodhuesemeafër35%,pasuarngabiznesettregtaremerreth30%,shërbimetprofesionaleme20%,tëteknologjisësëinformacionitme6%,ndërtimtarisëmerreth5%dhebiznesetëtjera.HulumtimiështëzhvilluarnëkuadërtëprojektitLuftimiiKorrupsionitdheEtikanëBiznes,tëmbështeturngaProjektiiPërkrahjessëPërpjekjevepërLuftimineKorrupsionit(SAEK)tëProgramittëKombevetëBashkuarapërZhvillimNdërkombëtar(UNDP).
Bizneset e përfshira në hulumtim janë poashtu të madhësive të ndryshme, kjo matur në numrin epunonjësveqëatapunësojnë,merreth7.48%tërespondentëveqëpunësojnëmbi250punonjës,27.10%që punësojnë nga 51‐250 punonjës, 31.78% që punësojnë 11‐50 punonjës dhe 33.64% që kanë 1‐10punonjës.
Përsaipërketshtirjesgjeografike,dominojnëbiznesetqëselitëtyrekanëPrishtinën,respektivisht56%etyre,pasuarngaPejame12%,PrizrenidheFerizajimerreth7.5%,GjilanidheMitrovicame3.7%,Gjakovame1.9%dhetëgjithatëtjeratmerreth8%.
Hulumtimikagjeturserreth98%ebizneseveevlerësojëkorrupsioninnëKosovësiproblemserioz,medallimendërmjetatyreqëeshohinsiproblemshumëserioz,dhenjëpjesemëtëvogëlqënukshohinarsyepëralarm.Përqindjaeatyreqëmegjithatëjanëshprehursekorrupsioninukështëproblemedheaqseriozështëpothuajseinekzistente,respektvisiht2%.Ndërsasaipërketllojevetëkorrupsionit,75%ebiznesevetëanketuarabesojnësenëKosovëkakorrupsionsistematik,pasuarnga20%tëtyreqëkonsiderojnësenëKosovë ka korrupsion të nivelit sporadik. Vetëm 3% e tyre besojnë se niveli i korrupsioni është ipapërfillshëm.
E meqë korrupsioni kërkon rrethana të caktuara të cilat mundësojnë zhvillimin e tij, sipas biznesevefaktorëtqëmundësojnëkorrupsioninnëKosovëjanësundimiidobëtiligjitdhezbatimiimangëtiligjeveekzistuese(80.85%);mungesaevullnetitpolitikpërtëluftuarkëtëdukuri(71.28%);pagatevogladhevarfërinë(31.91%)dheinfrastrukturënjotëkompletuarligjore(29.79%).Nëkëtëaspektështëmerëndësitëtheksohetsebiznesetrangojnënivelinepagavetëtretinpërngafaktorëtqëmundësojnëkorrupsioninnëvend.
Saipërketefektivitetittëpërpjekjevepërluftiminekorrupsionit,54%ebiznesevetëanketuarabesojnëseshkallaekorrupsionitëKosovëkambeturenjejtëkrahasuarmepesëvitemëparë,derisakaedhetëtillë,rreth 22%, që besojnë se shkalla e korrupsionit madje ka shënuar rritje. Një përqindje më e vogël erespondentëve, rreth 13% besojnë se norma aktuale e korrupsionit ka shënuar rënie krahasuar meperiudhëneparapesëviteve.
Arsyetqëduketseshtyejnëbiznesettëpërfshihennëkorrupsionpërputhenmethelbinepërkufizimittëkorrupsioniteqëështëkrijimiipërfitimevepersonaleosebiznesorepërmesmetodavetëpaligjshme.Rreth75% e të anketuarve cekin nevojën e të pasurit të një trajtimi favorizues në procedura të hapurakonkurruese si arsyen kryesore për përfshirje në korrupsion. Kjo pasuar nga 60% e tyre që cekinpërshpejtimineproceduraveburokratikesiarsyenedytëmëtëzakonshme.
Saipërketnivelittëvetëdijespërmekanizmateraportimittëkorrupsionit,biznesetduketsejanëmirëtëinformuara meqë rreth 75% e tyre shprehen të informuara për mundësinë e raportimit anonim tëkorrupsionitnëAKK.
6
![Page 7: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/7.jpg)
Derisa perceptimin për prani të korrupsionit e kanë deklaruar një përqindje pothuajse e bizneseve tëanketuara,kjopërqindjeështëpërgjysëmmëevogëlkurbëhetfjalëpërbiznesetqënëfaktjanëbalafaquarmekorrupsion.Ndërsakurflitetpërinstitucionetkubiznesetjanëballafaquarmësëshumtimekorrupsion,bizneset rangojnë ministritë e linjës me rreth 35%, pasuar nga ndërmarrjet publike, AdministratënTatimoretëKosovësdhekomunat,sidheOrganineShqyrtimittëProkurimit.
Përsaipërketaktivitetevekukorrupsioniduketseështëmëipranishëm,53%etëanketuarvebesojnësekorrupsioniështëipranishëmnëaktiviteteteprokurimitpublik,ndërsanjështesëprej35%madjebesojnëse korrupsioni është shumë i pranishëm në prokurimin publik, që e ngrit përqindjen e bizneseve qëndërlidhinkorrupsioninmeaktivitetetëprokurimitpubliknë88.
Kurflitetpërraportiminekorrupsionitështëjashtëzakonishtshqetësueseqë85%ebiznesevetëanketuaranukkanëraportuarkorrupsioninnëorganetkompetente.Ekurflitetpërarsyetemosraportimit,arsyejakryesorekatëbëjëmefrikënngahakmarrjangainstitucionipërkatësnëtëardhmen(75%),pasuarngamungesaebesimitnëinstitucionetgjyqësore(72%)dhemungesaerezultatevetëkënaqshmenëluftiminekorrupsionit(58%).Eduketsengurrimitpërraportimtëkorrupsionitikakontribuaredhemungesaeefikasitetittëinstitucionevenëluftiminekorrupsionit,meqë42%etëanketuarvebesojnëseinsticionetnukkanëqenëaspakefikase,pasuarnga43%etyreqëshprehenseinstitucionetnukkanëqenëshumëefikasedhe14%qëbesojnëseinstititucionetkanëqenëmesatarishtefikasenëluftiminekorrupsionit.Ekur flitet për besimin, është zhgënjyese e gjetura se 36%e respodentëve nuk kanë besimnë sistemingjyqësor,pasuarngarreth62%qëkanëbesimtëpjesshëmnëinstitucione.Mendim,përafërsishtinjejtë,vlenedhepërinstitucionetetjeratëzbatimittëligjit,tëcilatsipas35%tëtëanketuarvenukkanëqenëaspakefikasenëluftiminekorrupsionit,derisa50%etyrebesojnësekanëqenëpakefikasenëluftiminekorrupsionit.
Lidhurme pasojat e korrupsionit, 79%e bizneseve të anketuara besojnë se korrupsioni ka ndikimnëtërheqjeneinvestimevetëhuajadirekte.NdërsakonsideratëeshtuarpërkorrupsioninështëmarrëedhegjatëvendimevepërinvestimetëbrendshmetëkompaniveqëtashmëoperojnënëKosovë.
7
![Page 8: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/8.jpg)
KAPITULLI1
Hyrje
Përvitetëtëra,niveliilartëikorrupsionitnëKosovëështëkonsideruarsinjërindërfaktorëtmëmendikimnëparandaliminezhvillimittëqëndrueshëmtëKosovës.Korrupsionindikonjovetëmnëabuzimtëparavetë tatimpaguesve, por edhe në shërbime jocilësore, trajtim të pabarabartë të qytetarëve e bizneseve,pasurimtëpaligjshëmtëzyrtarëvetëvenditdhepërkeqësimtëvazhdueshëmtëmirëqeniessëqytetarëve.
SiçdotapërshkruanteAmbasadoriiShtetevetëBashkuaratëAmerikës,GregoryT.Delawie,korrupsionigërryen besimin publik, largon investimet e huaja direkte, dekurajon inovacionin dhe ndërmarrjen erreziqevetënevojshmeashtuqëbiznesetevoglatërriten,dheajoqëështëmëekeqja,sipasAmbasadoritDelawie,korrupsionidotënxistetërinjtëetalentuartëlargohenngavendi.Aidotëvlerësontesedisaprejçështjevesistematikeqëdëmtojnërritjenekonomikejanëçështjetqëlidhenmepronat,lejetendërtimitdheprokurimipublik,ndërsafuqizimiisundimittëligjitështëesencialpërluftiminekorrupsionit.
Kosovaka legjislacion tëavancuarnëaspektineraportimitdhe luftimit tëkorrupsionit,porsiedhenëshumëfushatëtjerakangecjenëzbatimineduhurtëtij,ashtuqëtëmundtëshiheshinrezultatetkonkrete.Mungesaerezultatevenëanëntjetërdekurajonqytetarëtdhebiznesetqëtëshfrytëzojnëkëtamekanizma.NëdisatryezatëorganizuarangaOdaEkonomikeAmerikanemeqëllimtënjoftimittëbiznesevelidhurmekëtamekanizmaligjorëdheinstitucionalëemepërkrahjeneProjektittëUNDPpërPërkrahjetëPërpjekjevepërLuftimineKorrupsionit(SAEK),mungesaemotivimittëbiznesevepërtëraportuarkorrupsioninlidhejmearsyetiminsenukiavlentëraportohetmeqëinstitucionetpërgjegjësenëzinxhirineluftimittëkësajdukurienukmarrinmasatenevojshmepërtëndëshkuarpërgjegjësit.Dhederisakjoështëevërtetënëshumëaspekte,mosndëshkueshmërianukduhettëinkurajojëkrijiminenjëkulturetëtillë,kuqytetarëtdhebiznesetrrinësyleshparakrimitekorrupsionit.Kynëfakt,edhemundtëjetëqëllimiiatyreqëkanëprirjetëpërfshihennëaktivitetekorrupsioni.
TëdhënatehulumtimittëkryermebiznesengaOdaAmerikanerendisinkorrupsioninsiprobleminedytëmeseriozmetëcilinpërballetKosova,kjoeshprehursishqetësimnga42.57%erespondentëve,menjëherëpassistemit joefikasgjyqësor iciliprinnë listëneproblemevemëseriozesipas47.52%tëbiznesve tëanketuara. Dhe nuk do mend që duke pasur parasysh rëndësinë që gjyqësori ka në dhënien e vulëspërfundimtaretëndëshkimittëveprimevekorruptivedhetëakterëvetëkorruptuar,atëherëperceptimidhepraniarealeekorrupsionitështëaqelartë.Problemetetjeraseriozemetëcilatpërballetvendimundtëshihennëtabelën1.1.nëvijim.
Duke folur për korrupsionin si një sëmundje, Andrew Rusell, Përfaqësuesi Rezident i Programit përZhvillimtëKombevetëBashkuara(UNDP)dotëthoshteqëshoqëriakosovarepaguannjëçmimtëlartëpër këtë sëmundje. Ai do t’u bënte thirrje gazetarëve që përmes shkrimeve të tyre të ndihmoninnëçrrënjosjenekorrupsionit.
Porjovetëmgazetarët,portëgjithëhisdearëtnëKosovëduhettakuptojnënevojënepërfshirjessëtyrenëluftën kundër korrupsionit. Të rinjtë për të drejtuar dhe mbrojtur të ardhmen e tyre, pleqtë për njëmirëqeniemëtëlartë,studentëtpëredukimmëcilësor,punonjësitpërrespektimtëtëdrejtavetëtyre,ebiznesetpërtrajtimtëbarabartë.
Kurflasim,përbizneset,duhetpotencuarseatakanëmundësishtesëqëpërmespërmirësimittëaktevetëbrendshmeqeverisëse, t’i thonëjokorrupsionit,dukerefuzuartëpërfshihennëveprimeqëusigurojnëpërfitimetëshpejta,porqëcenonsigurinëdhefunksioniminemirëfilltëtëtyrenëperiudhëafatgjatë.
8
![Page 9: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/9.jpg)
Figura1.1.ProblemetmëseriozemetëcilatpërballetKosovasipasbizneseve
Saipërketarsyetimevesenukiavlentëraportohetkorrupsioni,duhetrikujtuarqëjanëmedhjetrarastetë zyrtarëve të pezulluar, larguar e arrestuar për veprime korruptive përgjatë viteve të fundit nëinstitucionemetëcilatbiznesetpërballenmësëshpeshtisiAdministrataTatimoreeKosovës,DoganaeKosovës,InspektoratiiPunës,etj.Rastetsikëto,edhepsenëshumicënerastevenukmarrinepiloguneduhur,janëdëshmievlefshmeseiavlentëraportohetkorrupsioni;seiavlentëmarrimpërgjegjësitëqënatakojnë.Përmëtepër,mëekeqesemosndëshkueshmëriasot,dotëishtekrijimiikulturëssëtolerancëssëkorrupsionitnesër.
Nën"tjetër"zgjedhjamëeshpeshtëedhënëngarespondentëtështëfuqiajoekualifikuarpunëtoredhehendekuimadhishkathtësive,sisfidatmëtëmëdhametëcilatballafaqohetKosova.
32.67%
2.97%
47.52%
20.79%
4.95% 4.95%
34.65%
42.57%
6.93%
9
![Page 10: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/10.jpg)
KAPITULLI2
NjohuritëebiznesevembikorrupsionindheformatetijnëKosovë
KurflitetmbinjohuritëebiznesevenëKosovëmbidëmetdhepasojat,poredheshtrirjenekorrupsionitduket se janë mjaft të mëdha. Rezultatet e hulumtimit sugjerojnë se bizneset kanë një vetëdije tëkënaqshmepërsaipërketmekanizmaveinstitucionalëpërraportimindheluftiminekorrupsionit.
Dukeqenëhisedarëtërëndësishëm,mbitëcilëtrëndojnëimplikimetëshumtasirezultatipranisësëlartëtë korrupsionit, ata duket se kanë njohuri të madhe edhe për sa i përket formave përmes të cilavekorrupsionizëvendnëKosovë,poredheinstitucionevenëtëcilataiështëmëipranishëm.Përsaipërketpasojave tëkorrupsionit, dhenivelit të seriozitetit tëkorrupsionit si çështjeproblematike,mbi70%tëbiznesevetëanketuarapohojnësekorrupsioniështëproblemshumëserioz,kjopasuarmerreth28%tëtëanketuarveqëbesojnësekorrupsioniështëserioz,mirëpojonëpërmasaalarmante.
Nëpërgjithësi,ngahulumtimirezultonse98%ebiznesevepranojnësekorrupsioniështëproblemserioz.DerisanënjërënanënukkaasedhenjëbiznestëvetëmtëanketuaricilimendonsekorrupsioniështëpothuajseipapranishëmnëKosovë,osetëtillëqëjanëtëpainformuarlidhurmepraninëekorrupsionit,nëanëntjetër,ështënjëpërqindjeevogëlebizneseve,respektivisht2%etyreqëbesojnësekorrupsioninukpërbënedheproblemaqserioz,ashtusiçmundtëshihetnëfigurën2.1.mëposhtë.
Figura2.1.NiveliiseriozitetittëkorrupsionitsiproblemnëKosovë
Meqëkanjëtëkuptuarpothuajseabsolutpërsaipërketseriozitetittëlartëtëproblemittëkorrupsionit,bizneset janë shprehur goxha të bindura përkitazi me këtë. Rreth 3/4 e bizneseve të anketuara kanëshprehur bindjen se në Kosovë ka korrupsion sistematik, pasuar nga rreth 20% të tyre që besojnë sekorrupsioninëKosovëështëinivelitsporadik.Kydallimmundtëlidhetmeedhenatyrëndheveprimtarinëebizneseve,meqënjëpjesëetyremundtëkenëpërballjemëtërrallëmeinstitucionettëcilatkonsiderohensiinstitucionemeprirjemëtëlartëpërkorrupsion.
Njëpjesëfareevogëletëanketuarve,respektivisht3%etyrebesojnëseshkallaekorrupsionitështëepapërfillshme,përqindjekjoenjëjtëmeatobizneseqënukkanënjohuripër formënekorrupsionitnëKosovë.PërqindjaevogëlegrupitqënukkanënjohuripërformënekorrupsionitështëdëshmishtesëeasajqëtashmëuthamësipërseniveliivetëdijessëbizneseveqëoperojnënëKosovëpërkitazimepraninëdheformatekorrupsionitështëgoxhailartë.
70.30%
27.72%
1.98% 0.00% 0.00%
Korrupsioni ështëproblem shumë
serioz
Korrupsioni ështëproblem serioz,mirëpo jo nëpërmasaalarmante
Korrupsioni nukështë problemedhe aq serioz
Korrupsioni ështëpothuajse ipapranishëm(inekzistent)
Nuk e di
10
![Page 11: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/11.jpg)
Figura2.2.LlojetekorrupsionitnëKosovë
Korrupsionindodhpërshkaktëindividëvetëcilëtsynojnëqëtëmaksimizojnëpërfitimetebiznesitoseatopersonalepërmesmetodaveilegale,sidoqoftënëmënyrëqëkëtoaktivitetekorruptivetëndodhin,duhettë ekzistojnë rrethana të caktuara të cilat nuk parandalojnë këta individë nga kryerja e veprimevekorruptive. Kur flitet për këto rrethana, përkatësisht faktorët qëmundësojnë zhvillimin e aktivitetevekorruptivenëKosovë,shumicadërmueseebizneseve,konkretisht80.85%etyreemërtojnësundiminedobët të ligjit dhe zbatimin e mangët të legjislacionit si faktorin dominues që mundëson lulëzimin ekorrupsionit.Kyfaktorrezultontëjetëgjerësishticekursifaktorkyçqëndihmonnëpranimëtëmadhetëkorrupsionit edhe sipas organizatave të shoqërisë civile, por edhe të organizatave ndërkombëtare epërfaqësive diplomatike në Kosovë. Kjo e pasuar me një faktor tjetër të rëndësishëm i cili rëndompërmendetsifaktorqëmundësonzhvillimineaktivitetevekorruptivenëKosovë,eqëështëmungesaevullnetitpolitikpërluftiminekorrupsionit.Kyfaktorkonfirmohetedhengaanae71.28%tëbiznesevetëanketuara.Nëmesine faktorëve të tjerëqëmotivojnëataqësynojnëpërfitime ilegale tëpërfshihennëkorrupsion, bizneset e anketuara përmendin: Pagat e vogla dhe varfërinë (31.91% e të anketuarve);Infrastrukturaepakompletuarligjore(29.79%);dhePasiguriapolitike(14.89%).
Organizatateshoqërisëcivilevazhdimishtkanëfajësuarliderëtdheinstitucionetevenditpërmungesëtëvullnetitpolitikpërluftiminekorrupsionit,gjëqërezultonnëpërpjekjejoserioze,dhemosfunksionimtëduhurtëkëtyrepërpjekjevenëtëgjithahallkateluftimittëtij.Përsaipërkettëdhënavetësipërcekuraetëparaqituranëfigurën2.3.mëposhtë,është interesanttënënvizohetsemëpakse1/3ebiznesevetëanketuarabesojnësepagatevogladhevarfëriamundësojnëkorrupsioninnëKosovë.Nëkëtëaspektduketsekanjëshpërputhjendërmjetrritjessënivelittëpagave,posaçërishtnësektorinpublik,dhenormëssëkorrupsionit,meqëqëngaviti2011etutje,nëKosovëkapasurrritjetëvazhdueshmetëpagave,derisaperceptimipërpranitëkorrupsionitkaqenëpothuajse injëjtë,osemepërmirësimfaretëvogël,nëseireferohemiraportittëTransparencyInternationaltëpublikuarnëvitin2018.
Seprogresinëluftiminekorrupsionitkaqenëimangëtkonfirmohetedhengaanketimiibizneseve,13%etëcilavebesojnësenëpesëvitetefundit,niveliikorrupsionitështëzvogëluar.Ngasamundtëshihetnëfigurën2.4.mëposhtë,gjysmaebiznesevetëanketuara,rreth55%etyre,besojnëseniveliikorrupsionitnëpesëvitetefunditkaqenëinjejtë,ndërsanjëpërqindjesinjifikanteetyre,respektivisht22%,madjebesojnëseniveliikorrupsionitështërriturnëpesëvitetefundit.Vetëm11%etyrejanëdeklaruarsenukkanëinformataosedijenipërkitazimeshkallënekorrupsionitnëKosovëngaviti2012‐2017.
19%
75%
3% 3% Në Kosovë ekzistonkorrupsion i nivelitsporadik
Në Kosovë ekzistonkorrupsion sistematik
Në Kosovë shkalla ekorrupsionit është eshpërfillshme
Nuk e di
11
![Page 12: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/12.jpg)
Figura2.3.FaktorëtqëmundësojnëkorrupsioninnëKosovë
Figura2.4.ShkallaekorrupsionitnëKosovëkrahasuarme5vitemëparë
Tëgjeturamjaftinteresantejanëbërëedhepërkitazimekonstantimetpërpraninëeformavetëndryshmetëkorrupsionit.Nëkëtëaspekt,ështënepotizmidheklientelizmiajoeciladominonbindshëmsiformëekorrupsionitnëKosovë,me53%tëtëanketuarve,pasuarme36%tëtyreqëpoashtudakordohenmekëtëkonstatim.Gatigjysmaebiznesevetëanketuara,respektivisht47%etyrepajtohensenjëformëtjetërekorrupsionitështëpërshtatjaetenderëvepërfavoriziminepalëvetëcaktuara,respektivisht46%etyreqëpajtohenfuqishëmlidhurmekëtëkonstatim.Enjejtëështëpërqindjaeatyrebizneseveqëpajtohenmekonstatimin se formë tjetër kyçe e pranisë së korrupsioit është mosdeklarimi i konfliktit të interesit.KeqpërdorimiipasurisëpublikeështëshprehurpoashtusiformëtjetërekorrupsionitnëKosovë,ku48%kanëdeklaruarpajtimtëfuqishëmmekëtëkonstatim,pasuarme43%tëtyreqëpoashtujanëdeklaruarpajtimmekëtëkonstatim.Nëseflasimpërmitodhënien,43%ebiznesvetëanketuarapajtohensekjoformëe korrupsionit është e shprehur në Kosovë, pasuar nga 33% e tyre që në këtë aspekt kanë bindje tëfuqishme. Të gjeturat e tjera lidhur me perceptimin e bizneseve përkitazi me format e ndryshme tëkorrupsionitnëKosovëjanëparaqiturnëfigurën2.5a.nëvijim.
29.79%
80.85%
31.91%
71.28%
14.89% 6.38%
Infrastrukturajo e
kompletuarligjore
Sundimi idobët i ligjitdhe zbatimi imangët iligjeve
ekzistuese
Pagat e vogladhe varfëria
Mungesë evullnetit politikpër të luftuarkëtë dukuri
Pasiguriapolitike
Të tjerë
22%
54%
13%
11%
Është rritur
Ka mbetur e njëjtë
Është zvogëluar
Nuk e di
12
![Page 13: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/13.jpg)
Figura2.5a.Darkordimimekonstatimetpërpraninëeformavetëndryshmetëkorrupsionit
PërtëkrijuarnjëpasqyrëmëtëqartëmbillojetekorrupsionitqëbiznesetbesojnëjanëmëshumëprezentenëKosovë,përgjigjennëkëtëpyetjejanëkodifikuarpërtënxjerrënjëmesataretëponderuar(pajtohemfuqishëm=5, pajtohem=4, pajtohem pjesërisht=3 dhe kështu me radhë). Rezultatet janë pasqyruar nëfigurën 2.5b dhe tregojnë një ngjarje të njejtë me situatën e përshkruar më lartë, ku neputizmi dheklientelizmidukensillojetmëtëshpeshtatëkorrupsionit.
Figura2.5b.Darkordimimekonstatimetpërpraninëeformavetëndryshmetëkorrupsionit(mesatareeponderuar)
DerisamësipërucekenfaktorëtqëmundësojnëkorrupsioninnëKosovë,ështëmerëndësitëanalizohenedhearsyetqësipasvetëbizneseveshtyejnëvetëbiznesettëpërfshihennëaktivitetetëkundërligjshmekorruptive. Rreth 74.47% e bizneseve të anketuara pohojnë se ajo që shtyen bizneset të rrezikojnëpërballjenmeligjindhesanksionetemundshmepenale,ështëdëshirapërtëpasurtrajtimfavorizuesnëndonjëprocedurëtëhapurkonkurruese.Paskësaj,duketsedëshirapërpërshpejtiminendonjëprocedureburkoratike renditet si arsye tjetër pse bizneset pranojnë ose shprehen të gatshme të përfshihen nëkorrupsion.Kjosëpaku,ekonfirmuarnga59.57%ebiznesevetëanketuara.Rreth45%ebiznesevebesojnë
0.00%
10.00%
20.00%
30.00%
40.00%
50.00%
60.00%
Pajtohem fuqishëm Pajtohem Pajtohem pjesërisht Nuk pajtohem Nuk e di
3.473.65
3.94 4.02 4.04
4.29 4.34 4.37
13
![Page 14: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/14.jpg)
searsyetjetërerëndësishmeështënevojapërtëpasurqasjenënjëshërbimtëcaktuar,pasuarngarreth44% e tyre qëmendojnë se korrupsioni përdoret si mjet për shmangien e ndonjë gjobe. Nën "tjetër"respondentëttheksojnësebiznesetmundtënxitentëpërfshihennëkorrupsionpërtëgjeturzgjidhjepërprobleme tëndryshmeme të cilatmund të ballafaqohengjatë afarizmit të tyre.Pavarësishtarsyeve tësipërcekura, e të paraqitura në formë grafike edhe në figurën 2.6. në vijim, ajo që është emërues ipërbashkët i të gjitha këtyre arsyeve, është thelbi i përkufizimit të korrupsionit që u cek në pjesët emëhershme të këtij studimi, e që është krijimi i përfitimeve personale ose biznesore përmes rrugëvejoligjore.
Situata,sidoqoftë,duketseështëmëseriozesesaperceptohetngabizneset.Shfrytëzimiikorrupsionitpërtrajtimfavoruzuesnëproceduratëhapurakonkurruese,përsigurimtëqasjesnëshërbimetëcaktuara(tëcilat do tëduheshin parë si shërbime tëmirëqenanga institucionet), ose edhepërshpejtimin endonjëprocedureburokratike,sugjeronsedotëketëbiznesetëtjeranëvendtëcilatdotëvihennëpozitëmëinferiore,osetëpafavorshme(padrejtësishtdhepaligjshëm),pavarësishtsefunksionimiiekonomisësëlirëtëtregutdheshmangiaediskriminimit,ështëdetyrimkushtetuesqëngarkoninstitucioneteKosovës.Krijimi i një terreni të barabartë të lojës, për të gjithë hisedarët afaristë, është theksuar si kërkesë evazhdueshmenëshumë thirrje tëorganizatavevendoreqëpërfaqësojnëedhe interesatebiznesve,poredhetëorganizatavetëshoqërisëcivile,eatyrendërkombëtare.Nësituatëtëtillë,prospekteterritjestëbizneseve tëvogla,poredhe tërheqjessë investimeve tëhuajadirekte, janëpothuajse inekzistente.Njëtregues i rëndësishëm i kësaj është se norma e investimeve të huaja direkte ka shënuar rënie tëvazhdueshmengaviti2008etutje.Ndërsaështëedhestrukturaeinvestimevetëhuaja,ajoqëlëshumëpërtëdëshiruarnëaspekttëzhvillimittëqëndrueshëmekonomik.
Figura2.6.Arsyetpsebiznesetpërfshihennëkorrupsion
Kur flitet për nivelin e vetëdijësimit lidhur me mënyrat dhe mekanizmate raportimit të korrupsionit,hulumtimigjensebiznesetkanënjohuritëkënaqshme.Përilustrim,shumicaerespondentëvenëanketëraportojnëtëkenëpasurnjohurisebiznesetdheqytetarëtkanëmundësitëraportojnërasteteballafaquaranëfushënekorrupsionitpranëAgjencisëKundërKorrupsionit(AKK)nëmënyrëanonime.Vetëm26%erespondentëvetregojnësenukkanëditurpërekzistiminenjëmundësietëtillë.Raportimianonimirasteveduhet tëpromovohetmë tej,nëmënyrëqë tëstimulohenpalëtqë të raportojnërastet, sidomosnëatorrethanakurbiznesethezitojnëngafrikaehakmarrjesngainstitucioninëtëardhmen.Frikangahakmarrja,metëdrejtë,arsyetohetedhememungesënemasavendëshkimorendajzyrtarëve(pavarësishtpozitaveqëmbajnë)tëpërfshirënëaktivitetekorruptive.
44.68%
59.57%
74.47%
43.62%
6.38%
Për të pasur qasjenë një shërbim të
caktuar
Për tëpërshpejtuar
ndonjë procedurëburokratike
Për të pasurtrajtim favorizues
në ndonjëprocedurë të
hapurkonkurruese
Për të shmangurndonjë gjobë
Tjetër (ju lutemspecifikoni)
14
![Page 15: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/15.jpg)
Figura2.7.VetëdijalidhurmeraportiminanonimtëkorrupsionitnëAKK
Për të gjitha të gjeturat e mësipërme të hulumtimit, bizneset duket se kanë burime të besueshme tëinformative,meqëpercpetiminetyreatoebazojnëkryesishtnëpërvojatemiqvedhe/osepartnerëvetëtyre,poredhetëpërvojavepersonale.Nëkëtëaspekt,rreth73%etyrecekinpërvojatemiqvedhe/osepartnerëvetëtyresiburimtëinformativenëtëcilatbazohetvlerësimipërnivelinekorrupsionit,pasuarnga53.19%ebiznesevetëanketuaraqëkanëpasurpërvojëpersonale.
Nëanëntjetër, janëraportimetemedieve(rreth41.5%),raporteteorganizatavendërkombëtare(rreth40%)dheraporteteorganizatavevendore(rreth30%qëpërbëjnëburimtërëndësishëmtëinformatavepërkrijimineperceptimintëbiznesevembikorrupsioninnëKosovë.Megjithatë,ngahulumtimirezultonse ka hapësirë për rritjen e rolit të medieve dhe organizatave vendore në raportimin e korrupsionit,posaçërishtdukeeditur se luftimi i aktiviteteve tëpaligjshmesi korrupsioniështë “detyrë shtëpie”qëduhetkryerngainstitucionetevenditdheshoqëriaeKosovësnëpërgjithësi.
Figura2.8.Informatatnëtëcilatbazohetvlerësimipërnivelinekorrupsionit
Ekur flitetpërperceptiminmbipraninëekorrupsionitnë institucione tëndryshmepublikeveçeveç,bizneset mendojnë se korruptioni është shumë i pranishëm në institucione si: Gjykata (rreth 40%),Prokuroria(mbi30%),OrganiShqyrtuesiProkurimit(rreth30%),sidhekompanitëpublike(rreth29%).Perceptimiitillëështëpërçdokeqardhje,dukeeditursetëtrijakëtoinstitucioneluajnëroltërëndësishëmnëadministrimindhevendosjenedrejtësisë.Perceptimikaqnegativpërkëto institucionemundtë jetëedherezultatinivelittëulëttëbesimitqëbiznesetkanëpërto.
74%
26%Po
Jo
53.19%
73.40%
40.43%29.79%
41.49%
1.06%
15
![Page 16: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/16.jpg)
Emungesaebesimit, sugjerondekurajim tëmundshëmtëbiznesevepërraportiminekorrupsionit tekinstitucionetpërkatëse.Nëkëtë,pashmangshëmkanëndikuaredheveprimetjoefikasendajtëpërfshirëvenëkorrupsion.
Saipërketinstitucionevekubiznesetbesojnësekorrupsioninukështëaspakipranishëm,atorenditensinëvijim:AgjenciaeRegjistrimittëBizneseve(30%),DoganaeKosovës(10%),KuvendiiKosovës(10%),ZyraePresidentit(10%),dheAdministrataTatimoreeKosovës(rreth7%).DukeiditurreformatqëkandërmarrëAgjenciapërRegjistrimineBizneseveqëfunksiononnëkuadërtëMinistrisësëTregtisëdheIndustrisë në aspekt të reduktimin të procedurave administrative dhe burokratike për regjistrimin ebizneseve, nuk është i rastësishëm një vlerësim kaq pozitiv nga ana e bizneseve për mospraninë ekorrupsionitnëkëtëagjenci.
MepërqindjedukshëmmëtëvogëlsekorrupsioninukështëipranishëmjanëvlerësuarinstitucionetsiOrganiShqyrtuesiProkurimit(2%),Prokurori(rreth3%),dheministritëelinjës(rreth3%).
Figura2.9a.Perceptimimbipraninëekorrupsionitnëinstitucionetendryshme
Përtëkrijuarnjëpasqyrëmëtëqartëmbivlerësiminebiznesesaipërketpranisësëkorrupsionit,figura2.9btregonmesatareneponderuartërezultatevedukendjekurlogjikënenjejtëtëkodifikimitsinëfigurën2.5b.Kjoedhenjëherëvërtetonsepraniaekorrupsionitperceptohettëjetëmëelartënësektorgjyqësor.
Figura2.9b.Perceptimimbipraninëekorrupsionitnëinstitucionetendryshme(mesatareeponderuar)
0.00%10.00%20.00%30.00%40.00%50.00%60.00%
Korrupsioni shumë i pranishëm Korrupsioni i pranishëm
Korrupsioni pak i pranishëm Korrupsioni aspak i pranishëm
Nuk e di
22.22.42.62.83
3.23.43.63.84
16
![Page 17: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/17.jpg)
Biznesevetëanketuarauështëkërkuargjithashtuqëtëjapinvlerësiminetyrepërnivelinetransparencësnë disa institucione të ndryshme në vend. Rezultati tregon që bizneset vlerësojnë transparencën nëinstitucione gjyqësore si tejet të ulët (2.39nga 5), gjë që u dëshmuaedhemenotimin e ulët të dhënëparaprakishtpërbesueshmërinëndajkëtyreinstitucioneve.Sipalëkyçenëluftiminekorrupsionitnëvend,padyshimsekyrezultatështëtejetdekurajues,dhekjopadyshimndikonedhenënivelinebesimitdhegatishmërisësëtyrepërtëraportuaraktivitetetekorrupsionit,porpashmangshëmsenjëvlerësimitillëndikonedhenëperceptiminebiznesvepërkitazimenivelineefikasitetittëinstitucioneve,eposaçërishtatyreqë janë tëngarkuaramezbatimine ligjit,në luftiminekorrupsionit, siçdo tëmund të shihetnëkapitullin4.Poashtubiznesetkanëvlerësimshumënegativedhepërkompanitëpublike,prokurorinëdheOrganin Shqyrtues të Prokurimit. Në anën tjetër, bizneset kanë vlerësim të lartë të transparencës përAgjencinëeRegjistrimittëBizneseve.
Figura2.10.Vlerësimiiinstitucionevenëaspekttëtransparencës
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
3.5
4
Mesatarja e ponderuar
17
![Page 18: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/18.jpg)
KAPITULLI3
Ballafaqimimekorrupsionin
Hulumtimi megjithatë gjen se ka një shpërputhje të dukshme ndërmjet normave të perceptimit përkorrupsion dhe ballafaqimit aktual me korrupsionin. Nga gjithsejtë 94 biznese që kanë pranuar tëpërgjigjennëkëtëpyetje,vetëm48%etyrekanëraportuartëjenëballafaquarmekorrupsionaktualgjatëveprimtarisësëtyre.
Llojimë i shpeshtë ikorrupsionit i rapotuarngaanae respondentëveështëmitomarrja,përcjellurngazhvatja,neputizmidhekonfilktiiinteresit.Shumëngatëanketuaritkanëtreguarsekorrupsioninekanëhasurgjatëproceduravetëprokurimitpublik,gjëqënukpërbënëndonjërisi,meqëshpeshherëështëfolurqëkanjëndërlidhjetënatyrshmendërmjetkorrupsionitdheprokurimitpublik,ndërsanëtënjejtënkohë,secilareformëenisurnëlegjislacioninosepraktikëneprokurimitpublik,ështëarsyetuarmenevojëneshtimittëtransparencës,eliminimittëparregullsive,errjedhimishtedhetëluftimittëkorrupsionit.
Figura3.1.Akenihasurndonjëherënëkorrupsion
Kompanitëtëcilatkanëraportuarsejanëballafaquarmekorrupsiondrejtpërdrejtë,janëpyeturpëredhepërkitazimeinstitucionettektëcilatkanëhasurnëkorrupsion,kuopsionimëishpeshtëizgjedhurështë"ministritë e linjës" në 34% të rasteve, përcjellë nga ndërmarrjet publike me rreth 32%. Opsione tëzgjedhura më shpesh nga ana e biznesve të anketuara përfshijnë edhe komunat dhe AdministratënTatimore e Kosovës, përderisa shumë pak respondentë kanë potencuar ekzistimin e korrupsionit nëinstitucionesiKuvendi,ZyraePresidentitapoAgjenciapërRegjistrimtëBizneseve.
Shqetësuesmbetetfaktisemëshumëse20%erespondentëvekanëtreguarpërballafaqiminekorrupsionitnëgjykata,institucionekëtotëcilaveuështëbesuarluftaekëtijfenomeni,ekjokorrespondonedhemëtëgjeturatecekuranëpjesëtëmësipërmetëkëtijstudimi.
52%48%Jo
Po
18
![Page 19: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/19.jpg)
Figura3.2.Institucionetnëtëcilatbiznesetkanëhasurnëkorrupsion
Duke pasur parasysh se një pjesë e madhe e buxhetit të Republikës së Kosovës shpenzohet përmesaktivitetevetëprokurimitpublik,respondentëtjanëpyeturedhepërperceptiminetyrepërprezencënekorrupsionitnëaktivitetetëkësajnatyre.njëpjesëjashtëzakonishtemadheerespondentëveapo88%etyre,përgjithësishtmendojnë sekorrupsioniështë i pranishëmaposhumë ipranishëm.E shprehurnëterma specifikë, 53% e bizneseve të anketuara kanë shprehur besimin e tyre se korrupsioni është ipranishëmnëaktivitetetëprokurimitpublik,ndërsa35%ebiznesevebesojnësekorrupsioniështëshumëipranishëmnëprokuriminpublik.
Nëanën tjetër,njëpërqindjepothuajseepapërfillshmee tëanketuarve, respektivishtvetëm3%e tyrethonë se korrupsioni është rrallëherë i pranishëm ose nuk është i pranishëm fare në aktivitetet eprokurimitpublik.Kjoegjeturdëshmonseluftakundërkorrupsionitlidhetngushtëedhemeadresimineproblemevetëshumtatëcilatkompanitëraportojnënëaktivitetetëprokurimitpublik.Mëpakse10%ebiznesevetëanketuarajanëshprheursenukkanënjohurilidhurmepraninëekorrupsionitnëaktivitetetëprokurimit,ekjomundtësqarohetmefaktinsedisaprejbiznesevenukkonkurrojnëfarepërkontratapublike,errjedhimishtedhenukkanëndonjënjohuriapopërvojëpersonalenëkëtëaspekt.
Figura3.3.Praniaekorrupsionitnëaktiviteteteprokurimitpublik
21.95%
29.27%
21.95%
9.76%2.44%
34.15%
2.44%2.44%
31.71%
21.95%
9.76%
29.27%
14.63%
35%
53%
2%
1%9%
Shumë i pranishëm
I pranishëm
Rrallëherë i pranishëm
Nuk është i pranishëm
Nuk e di
19
![Page 20: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/20.jpg)
KAPITULLI4
Raportimidheluftimiikorrupsionit
Njëedhënëtejetdekurajueseështëfaktisengakompanitëtëcilatjanëballafaquarmekorrupsion,vetëm15%etyrepohojnësekanëraportuaratorastetekorganetkompetente.Kjoshtonrrezikunqëkyfenomentëllogaritetsidukurinormalenëshoqëridhesietillëduhettëmerretsiedhënëtejetshqetësuese.Sektoriprivat duhet të vetëdijësohet dhe të nxitet që të raportojnë të gjitha rastet e korrupsionit me të cilatballafaqohen.
Figura4.1.Akanëraportuarbiznesetkorrupsioninnëorganetkompetente
Bazuarnënumrinekufizuartërespondentëvetëcilëtnjoftojnëpërrastetëraportuaratëkorrupsionit,adresa më e shpeshtë e raportimit të rasteve del të jetë pikërisht institucioni tek i cili është hasurparregullësia,përcjellurngaAgjenciaKundërKorrupsionitdheinstitucionetzbatuesetëligjit(policiadheprokuroria).Padyshimsekyrezultatedhemundtëjetëipritshëmmeqenësebiznesetnërastetëtilladotëdëshironin të ndikojnë drejtpërdrejtë tek institucioni përgjegjës, nëse për shembull korrupsioni apodyshimipërkorrupsionlidhetmendonjëaktivitettëprokurimitpublik.
Dukeunisurngaedhënashqetësueseeraportimittëulëttërastevetëkorrupsionit,respondentëtjanëpyetur edhe përmendimin e tyrembi atë se cilimund të jetë shkaku i hezitimit të raportimit të këtijfenomeni. Frikangahakmarrjanga institucioninë të cilën ështëhasurkorrupsioniparaqitet si shkakukryesor potencial në mesin e 75% të respondentëve në anketë, përcjellur nga mungesa e besimit nësistemin gjyqësor në vend (73% e respondentëve). Kur këtyre i shtohet edhe fakti se sipas 58% tërespondentëvenjëshkakimundshëmihezitimitmundtëjetëmungesaerezultatevekonkretenëluftënkundërkorrupsionit, lehtësishtmund tëarrihetnëkonkludimse luftimi i kësajdukurienukshihetmeshumëopimizëmnëmesinesektoritprivatnëvend.Rreth16%etëanketuarvethonësekorrupsionishihetsidukurinormale,përderisavetëm12.5%etëanketuarvethonëseshkakimundshëmiraportimitjotëkënaqshëm të rasteve të korrupsionit mund t'i atribuohet mungesës së informatave se ku duhet tëraportohen raste të tilla. Përgjigjet e dhënanë këtë pyetje japin të kuptohet se rritja e efikasitetit dhebesueshmërisësësektoritgjyqësorjanëelementetejettërëndësishmenërritjenepërpjekjevepërluftiminekorrupsionit.Njërespondentëkacilësuaredhemungesëneprovavesinjëarsyepsendonjëbiznesmundtëhezitojëtëraportojërastet,përderisanjëtjetërkatheksuarsekorrupsioninëKosovëështësistemik,dhebizneset"nukkanëkutëfshehen"
15%
85%
Po
Jo
20
![Page 21: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/21.jpg)
FIgura4.2.Organetkuështëraportuarkorrupsioni
Figura 4.2.më sipër përmban të gjeturat e hulumtimit për sa i përket institucioneve në të cilat ështëraportuarkorrupsioningaanaebizneseve,tëcilatkanëpohuarseekanëbërëkëtë.Gjysmaebiznesevetëanketuarakanëpohuarseekanëraportuarkorrupsioninnëinstitucionipërkatësnëtëcilinrastikorruptivkandodhur.Nëanëntjetër,dyervetëAgjencisëKundërKorrupsionitpërtëraportuarkorrupsionin,ijanëdrejtuar1/3ebizneseveqëkanëkryerdetyriminetyreligjor.Ndërsavetëm17%erespondentëvekanëmarrëmundinqëkorrupsionintaraportojnënëpolicidhenëprokurori.
Mungesaekontaktevedhebesimitreciprokndërmjetorganevetëpërndjekjesdhehetuesisë,mundtëjetënjëraprejarsyevesepseraportimiikorrupsionittekprokuroriadhepoliciaështëmëiulët.Gjithsesikjomundtëlidhetedhemeperceptiminqëbiznesetkanëpërnivelineulëttëefikasitetittëinstitucionevetëzbatimittëligjitnëluftiminekorrupsionit,siçdotëshihetnëvijim,nëfigurën4.5.
Figura4.3.Shkaqetpsebiznesetngurrojnëtëraportojnëkorrupsionin
50%
33%
17%Tek institucioni përkatësku është paraqitur rasti
Pranë Agjencisë KundërKorrupsionit
Në polici/prokurori
75.00%
57.95%
12.50%
72.73%
15.91% 4.55%
Frika ngahakmarrja
ngainstitucionipërkatës nëtë ardhmen
Nuk karezultate tëkënaqshmenë luftimin ekorrupsionit
Bizneset nukkanë
informatat eduhura se siduhet të
raportohetkorrupsioni
Nuk ka besimnë
institucionegjyqësore
Korrupsionishihet sidukurinormale
Të tjera
21
![Page 22: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/22.jpg)
Figura4.4.Gjasateraportimittëkorrupsionitnëtëardhmen
Tëdhënashpresëdhënësemegjithatëjanëgjeturpërsaipërketprobabilitetittëraportimittëkorrupsionitnëtëardhmen,ku50%erespondentëvejanëshprehursemedoemosdotëdenoncojnëçfaërdorastimetëcilindotëballafaqohen,pasuarnga1/3ebiznesevetëanketuaratëcilatkanëpohuarsedotadenoncojnëçfarëdorastimetëcilindotëballafaqohen.
Njëpërqindjemëevogëletëanketuarve,rreth17%etyrejanëshprehursesipastëgjithagjasavenukdotadenoncojnëkorrupsionin,derisavlentëceketqëasnjërangabizneseteanketuaranukështëshprehurnëtermaabsolutesenukdotadenoncojëndonjërastkorruptiv.
Figura4.5.Efikasitetiiinstitucionevenëluftiminekorrupsionit
Meqenëseefikasitetiiinstitucionevezbatuesetëligjitdhegjyqësoritjanëtejettërëndësishmenëluftiminekorrupsionit,tëanketuaritjanëpyeturpërmendiminetyrenëkëtëaspekt.Asnjërespondentnukmendonse këto institucione janë shumë efikase në punën e tyre, përderisa vetëm 9% e tyremendojnë se kaefikasitettëmjaftueshëm.Nëanëntjetërrreth85%etëanketuarveshprehenseinstitucionetjanëpakapoaspak efikase në luftimin e korrupsionit. Edhe kjo e gjetur është shumë dekurajuese meqenëse sipaslegjislacionitnëfuqiinstitucionetelistuarajanëtëthirruratëluftojnëkorrupsionin.
50.00%
33.33%
16.67%
0.00%
Gjithsesi do tëdenoncojmë çfarëdo
rasti me të cilinballafaqohemi
Do ta denoncojmëvetëm nëse ka ndikim
të madh nëkompaninë tonë
Sipas gjitha gjasavenuk do ta denoncojmë
Nuk do ta denoncojmërastin
0% 14%
43%
42%
1%
Shumë efikase
Mesatarisht efikase
Jo shumë efikase
Aspak efikase
Nuk e di
22
![Page 23: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/23.jpg)
Figura4.6.Efikasitetiiinstitucionevetëzbatimittëligjitnëluftiminekorrupsionit
Krahas efikasitetit të institucioneve zbatuese të ligjit, bizneset janë pyetur edhepër besimin e tyre nësistemingjyqësornëvend.Lidhurmekëtëshumicaerespondentëve,apo62%,thonësebesojnëpjesërishtnëpunënekësajshtyllenëvend,përderisa36%etyrethonësenukbesojnënësistemingjyqësor.Vetëm2%etëanketuarvekanëbesimtëplotënëintegritetinesistemitgjyqësor.
Figura4.7.NiveliibesimitnësistemingjyqësortëKosovës
Bizneset kanëmendim tëndarë rreth asaj se a është legjislacioninë fuqi imjaftueshëmpër luftimin efenomenit të korrupsionit. 24% e të anketuarvemendojnë se legjislacioni në fuqi është adekuat, 37%mendojnëselegjislacioniështë imirëderidiku,përderisa26%etëanketuarvethonësekylegjislacionduhettëpërmirësohet.Rreth14%etëanketuarvenukkanëinformatatëmjaftueshmepërtëdhënënjëopinionmbikëtëtemë.Megjithatë,vlentëtheksohetsepërkundërlegjislacionittëgjerëmbikëtëfushë,Raporti i Progresit i Komisionit Evropian për vite më radhë thekson nevojën që të amandamentohetlegjislacioninëfuqinëdisapikakyçe,enëveçantinëdispozitatqërregullojnëkonfliktineinteresit.
0.00%9.09%
50.00%
35.23%
5.68%
Shumë efikase Mjaftueshëmefikase
Pak efikase Aspak efikase Nuk e di
2%
62%
36%
Po
Pjesërisht
Jo
23
![Page 24: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/24.jpg)
Figura4.8.AkaKosovalegjislaciontënevojshëmpërluftiminekorrupsionit
Viti2018shënonedhefilliminzyrtartëzbatimittëtëgjithaprokurimevepërmessistemitelektronik.Kyaktivitetështëprezantuarsimundësiemirëpërtërriturtransparencën,llogaridhëniendhekonkurrencënnëaktivitetetëprokurimit.26%etëanketuarvebesojnësezbatimiiplotëi"e‐prokurimit"dotëndihmojëluftiminekorrupsionitnëmasëtëmadhe,përdesita43%etyrebesojnësendikimiikëtijprojektidotëjetëderinëmasëtëcaktuar.
Figura4.9.Ndikimiiprokurimitelektroniknëluftiminekorrupsionit
24%
36%
26%
14%
Po
Mesatarisht
Jo
Nuk e di
26%
43%
25%
6%
Do të ndihmojë luftimin ekorrupsionit në masë tëmadhe
Do të ndihmojë luftimin ekorrupsionit deri në masëtë caktuar
Do të ndihmojë luftimin ekorrupsionit në masë tëvogël
Nuk do të ndikojë nëluftimin e korrupsionit
24
![Page 25: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/25.jpg)
KAPITULLI5
Pasojatekorrupsionitnëinvestime
Nëkapitullinedytëtëkëtijstudimi,uthasehipotetikishtmundtëketënjëndërlidhjendërmjetperceptimittë lartë për korrupsion në Kosovë dhe të fluksit gjithnjë e në rënie të investimeve të huaja në vend.MegjithatëështëirëndësishëmedhemendimiibiznesveqëoperojnënëKosovëlidhurmekëtëçështje.Nëkëtëaspekt,79%ebiznesevetëanketuarajanëtëvendosuranëbindjenetyresekorrupsionikandikimnëtërheqjeneinvestimevetëhuajadirekte(IHD).
Sekorrupsionikandikimnëpërpjekjetevenditpërtërheqjeneinvestimevetëhuaja,pornukështëfaktorikyç, e thonë 20% e bizneseve. Kjo e gjetur së bashkume të gjeturën tjetër se korrupsioni ndikon nëtërheqjen e IHD‐ve, e konfirmon pothuajse në terma absolut ndikimin negativ që korrupsioni ka nëvendimmarrjene investitorëvetëhuajpërshtirjeneoperacionevetëtyreafaristenëKosovë.Ështënjëpërqindje papërfillshëme vogël e bizneseve, përkatësisht 1%e tyre që besojnë se korrupsioni nuk kandikimtëcaktuarnëkëtëaspekt.
Figura5.1.AkakorrupsionindikimnëtërheqjeneIHD‐ve
Figura5.2.Akandikuarkorrupsionitnëvendimetekompanivepërinvestime
79%
20%1%
Po
Ka ndikim, por nuk ështëfaktor kyç
Nuk ka ndikim të caktuar
36%
56%
8%
Jo
Prania e korrupsionit kashkaktuar rritje tëhezitimit, mirëpo kemivazhduar gjithsesi
Po, prania e korrupsionitka ndikuar dukshëm nëinvestimet e kompanisë(ju lutem sqaroni)
25
![Page 26: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/26.jpg)
Përveq ndikimit që ka në tërheqjen e investimeve të huaja, korrupsioni ka ndikim negative edhe nëvendimetekompaniveekzistuesenëKosovëpërinvestime.Hulumtimigjenserreth64%ebiznesevetëanketuarakonfirmojnëndikiminekorrupsionitnëvendimmarrjenpërinvestime,edhepsenëkëtëaspektvetëm 8% e tyre duket të jenë ndikuar nëmënyrë më serioze, derisa 56% e tyre kanë vazhduarmeinvestimepavarësishthezitimitmëtështuar.
Nëanëntjetër,njëetretaebiznesevetëanketuara,respektivisht36%etyrejanëshprehursekorrupsioninukkapasurasnjëndikimnëvendimetetyrepërinvestime,siçupanëfigurën5.2.mësipër.
26
![Page 27: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/27.jpg)
KAPITULLI6
Qeverisjakorporativedheluftimiikorrupsionit Nëpërgjithësimundtëvërehetsebiznesetnëmasëtëmadhekanëfilluartëkuptojnëparimeteqeverisjessë mirë korporative dhe rëndësisë së tyre në biznes. vetëm 20% e të anketuarve thonë se nuk kanëinformatambikëtoparime,përderisa39%erespondentëve thonëseveçsezbatojnëparimetëtilla.Nëanën tjetër,17%e tyre thonë sekanënjohurinëenevojshmemirëpoendenuk janë implementuaratoparimenëafarizminetyre.Vlentëtheksohetseparimeteqeverisjeskorporativemundtëndihmojnënëmasë tëmadhe në luftimin e korrupsionit,mirëpo edhenë zhvillimin afatgjatë të kompanive. Prandaj,institucionetevenditnëbashkëpunimmeorganizatatpërfaqësuesetëbizneseveduhetpunuarmeritëmtështuarnërritjenemëtutjeshmetëvetëdijessëbiznesevembikëtëtemë.
Figura6.1.Niveliinjohurivelidhurmeparimeteqeverisjessëmirëkorporative
Situataduketseqëndronedhemëmirësaipërketekzistimittëkodittëetikësnëmesinebizneseve.66%ekompanivetëanketuarathonësekanëkodtëetikësdheezbatojnësiduhet,përderisa18%thonësekodisiitillëekzistonmirëpoendenukgjenzbatimnëkompani.Vetëm7%etëanketuarveshprehensenukkannjëkodtëetikës,dukemosspecifikuarseplanifikojnëtazhvillojnënjëgjëtëtillëbrendakompanivetëtyre.
Figura6.2.Akakompaniarregulloreapokodtëetikës
39%
17%
24%
20%Po, dhe i kemi zbatuar atonë kompaninë tonë
Po, mirëpo ende nuk ikemi zbatuar ato
Jam pjesërisht i informuarpër këtë çështje
Jo, nuk kam informata tëtilla
66%
18%
7%9%
Po, dhe zbatohet si duhet
Po, mirëpo ende nukzbatohet si duhet
Jo
Jo, mirëpo kemi plan takrijojmë atë
27
![Page 28: Studim mbi Percepmin e Korrupsionit - amchamksv.org](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022012423/617798a622229747a3532aad/html5/thumbnails/28.jpg)
KAPITULLI7
Konkluzionet
BiznesetrangojnëkorrupsioninsiprobleminedytëmëseriozmetëcilinpërballetKosovapassistemijoefikasgjyqësor.
70.3%erespondentëvebesojnësekorrupsioniështëproblemshumëserioz,pasuarnga27.72%tëcilëtbesojnësekorrupsioniështëproblemseriozporjonëpërmasaalarmante.Nëtotal,98%ebiznesevekonsiderojnësekorrupsioniështëproblemserioz.
75%erespondetëvebesojnësenëKosovëkakorrupsionsistematik,pasuarnga19%etyreqëbesojnësekorrupsioninëKosovëështësporadik.
Dukeranguarfaktorët qëmundësojnëkorrupsionin, 80.85%rangojnësundiminedobëttë ligjitdhezbatimin e dobët të ligjeve ekzistuese si faktorin numër një. Ndërsa 71.28% të respondentëve konsiderojnëmungesëevullnetitpolitikpërluftiminekësajdukuriesifaktorinedytëqëmundëson korrupsioninnëKosovë.
Dukekrahasuarkorrupsioninmomentalmeatëtëparapesëviteve,54%erespondentëvebesojnësenukkaasnjëndryshim.22%etëanketuarvebesojnësekorrupsioniështërritur.Vetëm13%besojnëse aiështëreduktuar.
Rreth 75% e bizneseve besojnë se arsyeja pse bizneset janë përfshirë në korrupsion është për të siguruartrajtimmëtëfavorshëmnëproceduratëhapurakonkurruese.
Përkitazimemekanizmateraportimit,74%ebiznesevejanëtëvetëdijshmepërveglatqëmundësojnë raportiminanonymtëkorrupsionitnëAgjencinëAnti‐Korrupsion.
Gjykatat rangohen si institucionet me praninë më të lartë të korrupsionit, pasuar nga zyrat eprokurorisëdheOrganiiShqyrtimittëProkurimit.
Saipërketinstitucionevemëtransparente,biznesetrangojnëAgjencinëeRegjistrimittëBiznesevesiinstitucioninmë transparent, pasuar nga Administrata Tatimore e Kosovës, Dogana dhe Kuvendi i Kosovës,sidheZyraePresidentit.
48%etëanketuarvejanëpërballurmekorrupsion.
34.15%e respondentëve janë përballirmekorrupsionnëministritë përkatëse të linjës, pasuarnga 31.71%etyreqëjanëpërballurmekorrupsionnëndërmarrjetpublike.
88%ebiznesevebesojnësekorrupsioniështëipranishëmnëaktiviteteteprokurimitpublik.
Njëfaktshqetësuesështëse85%ebiznesevenukkanëraportuarkorrupsionin.
Ngurrimipërraportimtëkorrupsionitbazohetnëfrikënngahakmarrjangainstitucionipërkatësnëtë ardhmen(75%),pasuarnga72.73%e respondentëve të pohojnë senuk i besojnë gjykatave, si dhe57.95%tëcilëtbesojnësenukkarezultateefektivenëluftiminekorrupsionit.
Lidhur me efikasitetin e institucioneve në luftimin e korrupsionit, 43% e bizneseve besojnë seinstitucionetnukjanëshumëefikase,derisa42%etyrebesojnëseinstitucionetnukkanëqenëaspak efikase.
36%erespondentëvenukubesojnëgjykatave,ndërsa62%etyreubesojnëgjykatavevetëmpjesërisht.
Saipërketprokurimitelektronik,26%erespondentëvebesojnëseaidotëndihmojëshumënëluftimin ekorrupsionit,ndërsa43%besojnëseprokurimielektronikdotëndihmojëderinënjëmasë.
79%erespondentëvebesojnësekorrupsionikandikimnëInvestimeteHuajaDirekte.
Bizneset janëmjaft tëvetëdijshme lidhurmerolineqeverisjessë mire korporative në shmangien e korrupsionit,derisa66%etyrekanërregulloretëbrendshmetëqeverisjeskorporativesidhekodetë etikësnëbiznes.
28