SAOL AN DÉAGÓRA SÉADHAN DE POIRE
2
Saol an Déagóra Past Leaving cert questions.
2019
2018
2017
SAOL AN DÉAGÓRA SÉADHAN DE POIRE
3
2016
2015
2014
SAOL AN DÉAGÓRA SÉADHAN DE POIRE
4
2013
2012
SAOL AN DÉAGÓRA SÉADHAN DE POIRE
5
Saol an Déagóra
Cad é saol an déagóra?
1. Teicneolaíocht
à Na meáin shóisialta à Netflix / NowTV
2. Oideachas
à An scoil à Córas na bpointí
3. Alcól & Drugaí
à Éalú / Slí éalaithe
4. Deiseanna
à Ollscoil àTaistil
5. Féidearachtaí
àPoist
6. Caitheamh Aimsirí
àCeol àAclaíocht / Spórt àTeicneolaíocht
7. Sláinte
à Meabhairshláinte àRaimhre
SAOL AN DÉAGÓRA SÉADHAN DE POIRE
6
An t-Ainmfhocal
• Séard is brí le hAinmfhocal [Noun] ná focal a ainmníonn duine nó rud nó áit.
Mar shampla : Máire , Seán , Gaillimh , Maigh Eo , madra , cailín.
• Sa Ghaeilge tá dhá inscne;
1. Baininscneach
2. Firiscneach
Baininscneach 1) Ainmneacha :
Samplaí à Máire / Aoife
2) Tíortha (seachas ; Sasana , Meiriceá , Ceanada , Meicsiceó , Málta , Iosrael)
Samplaí à An Fhrainc / An Phortaingéil / An Fhionlainn
3) Teangacha (seachas ; Béarla)
Samplaí à an Ghaeilge / an Iodáilis / an Ghearmáinis
4) Ainmfhocal a chríochnaíonn ar – óg, – eog , - lann
Samplaí à an fhuinneog / an leabharlann / an tsaotharlann
5) Ainmfhocal le siolla amháin a chríochnaíonn ar chonsan caol.
Samplaí à an scoil / an pháirc / an oifig
6) Ainmfhocal le níos mó ná siolla amháin a chríochnaíonn ar – acht , - eacht , - íocht
Samplaí à an fhilíocht / an litríocht / an bhitheolaíocht
Checklist 1. 2. 3. 4. 5.
SAOL AN DÉAGÓRA SÉADHAN DE POIRE
7
Firinscneach
1) Gairmeacha Samplaí à an Garda / an Dochtúir
2) Ainmfhocal le siolla amháin a chríochnaíonn ar -acht , -eacht Samplaí à an ceacht / an beacht /
3) Ainmfhocal a chríochnaíonn ar ghúta. Samplaí à an t-uisce / an duine / an guta
4) Cuid mhaith ainmfhocal a chríochnaíonn ar ; - eoir , - óir, - úir , -éir , -aí , -ach . Samplaí à an múinteoir / an siúinéir / an ceoltóir
5) Roinnt ainmfhocal a chríochnaíonn ar ; -án , -ar , - ín . Samplaí à an cupán / an t-arán / an slaghdán / an gairdín
Checklist 1. 2. 3. 4. 5.
Top Study Tip 1. If a word starts with the letter
‘d’ or ‘t’ after an you cannot make a change.
i) Tuiscint {bain} à an tuiscint 2. You cannot put a t before a
noun beginning with ‘S’ if c,f,m,p,t is the second letter.
i) Scoil {bain} à an scoil ii) Smailc {bain} à an smailc
SAOL AN DÉAGÓRA SÉADHAN DE POIRE
8
Firinscneach Baininscneach
-(e)adh Cuireadh / samhradh / geimhreadh -(a)íl Ríl / sciotaíl / straoisíl
-(a)í Freastalaí / leabharlannaí / rúnaí -(e)áil Cloisteáil / cniotáil / admháil
-án Gearán / bradán / slaghdán -(a)ilt Deighilt / tochailt / dúbailt
-ch Cléireach / fathach / oifigeach -(a)int Féachaint / coimhlint / tairiscint
-éad Paicéad / céad / lipéad -áint Taispeáint / tiomáint
-éar Páipéar / fear / piléar -aois / ís Bunaois / anailís / coicís
-éir Báicéir / siúinéir / búistéir -chan Athbheochan / nuachan
-eoir Taighdeoir / múinteoir / bunaitheoir -airt Imirt / buairt / contúirt
-óir Ceoltóir / bádóir -(e)ach Bratach /
-ín Gairdín / claibín -(e)acht Cosúlacht / ábaltacht
-(i)úir Táiliúir / saighdiúir / dochtúir -(a)íocht Litríocht / bitheolaíocht / dífhostaíocht
-s Riachtanas / cleas /costas -úil Barúil / andúil
-ste Páiste / coláiste / buntáiste -úint Giniúint / leanúint / oiliúint
-ún Patrún / seisiúin -lann Leabharlann / saotharlann
-úr Siosúr / clabhsúr -eog / óg Dallamullóg / meancóg
-s(caol) Uirlis / cúis
SAOL AN DÉAGÓRA SÉADHAN DE POIRE
9
An t-Ainmfhocal {Uatha}
Firinscneach Baininscneach
Consan
S
Guta
1) Ainmfhocail a
thosaíonn ar
Chonsan
An Fear
An Cailín
{Faic}
An bhean
An fheirm
‘séimhiú’
2) Ainmfhocail a
thosaíonn ar
S
An Sagart
An Séipéal
{Faic}
An tseachtain
An tsíocháin
Le ‘t’
3) Ainmfhocail a
thosaíonn ar
Ghuta
An t-uisce
An t-asal
Le t-
An oíche
An oifig
{Faic}
SAOL AN DÉAGÓRA SÉADHAN DE POIRE
10
Maidir leis na hAinmfhocal seo a leanas ;
Briathar {Fir}
an ____________
Aontas {Fir}
an ____________
Báisteach [Bain]
an ____________
Fadhb [Bain]
an ____________
Deatach {Fir}
an ____________
File {Fir}
an ____________
Eolaí ({Fir}
an ____________
Ealaín [Bain]
an ____________
Córas {Fir}an
____________
Éan {Fir}
an ____________
Codarsnacht [Bain]
an ____________
Fear {Fir}
an ____________
Focal {Fir}
an ____________
Grian [Bain]
an ____________
Gealach[Bain]
an ____________
Gruaig[Bain]
an ____________
Oifig [Bain]
an ____________
Meas {Fir}
an ____________
Mothúchán {Fir}
an ____________
Fáth {Fir}
an ____________
Paidir [Bain]
an ____________
Scoil [Bain]
an ____________
Rang {Fir}
an ____________
Ríomhaire {Fir}
an ____________
Cathaoir [Bain]
an ____________
Sagart {Fir}
an ____________
Téama {Fir}an
____________
ócáid [Bain]
an ____________
Top Study Tip
1.
SAOL AN DÉAGÓRA SÉADHAN DE POIRE
11
An t-Ainmfhocal Iolra
1. Úsáidtear ‘na’ {an t-alt} san uimhir Iolra.
2. Ní chuirtear séimhiú riamh ag tús an ainmfhocail.
3. Cuirtear ‘h’ roimh ainmfhocal a thosaónn ar ghutaí.
4. Tá dhá chinéal Iolra : Lagiolra / Tréaniolra
Mar Shampla ;
Ainmfhocal Uatha Iolra
1. Cóip {Bain} an na
2. Iascaire {Fir} an na
3. Bileog {Bain} an na
4. Botún {Fir} an na
5. Ábhar {Fir} an na
6. Cáthair {Bain} an na
7. Rialtas {Fir} an na
8. Iondaí {Fir} an na
SAOL AN DÉAGÓRA SÉADHAN DE POIRE
12
Lagiolraí A) Má chríochnaíonn an tuiseal ainmneach iolra ar chonsan caol {-in,-ir,-is}
B) Má chuirtear -a leis an tuiseal ainmneach uatha chun an iolra a chruthú.
Tréaniolraí
1. Na hainmfhocail eile nach bhfuil cosúil le (A) nó (B) thuas.
2. De ghnáth cuirtear críoch nua leis an ainmfhocal nó athraíonn an t-
ainmfhocal go hiomlán.
Ainmfhocal Ainmfhocal Iolra
1. Ball na baill
2. Dualgas na dualgais
3. Iarratas na hiarratais
4. Bileog na bileoga
5. Dialann na dialanna
Ainmfhocal Ainmfhocal Iolra
1. Ollscoil na hollscoileanna
2. Cruinniú na cruinnithe
3. Doras na doirse
4. Fadhb na fadhbanna
5. aidhm na hadihmeanna Top Tips 1. 2. 3.
Top Tips 1. 2. 3.
SAOL AN DÉAGÓRA SÉADHAN DE POIRE
13
Lagiolra nó Tréaniolra Ainmfhocal Lag nó Tréan Freagra
1. Scoil Tréan na scoileanna
2. Scrúdú na
3. Cathair na
4. Post na
5. Traein na
6. Freagracht na
7. Oifig na
8. Baile na
9. Fadhb na
10. Teicneolaíocht na
11. Spórt na
12. Radharc na
13. Leaba na
14. Ticéad na
15. Sráid na
SAOL AN DÉAGÓRA SÉADHAN DE POIRE
14
Ainmfhocal & Aidiacht • When using the adjective {An Aidiacht} in the Tuiseal Ainmneach,
Cuspóireach agus Tabharthach in the singular we do the following ;
Firinscneach Baininscneach
Cheannaigh mé leabhar beag dubh Tá an áit phlódaithe
Ainmhí fíochmhar is ea an leon Tá an fhuinneog bheag briste
Clár simplí is ea é The Simpsons Beidh gruaig chatach aige go luath.
• When we put ‘an’ {an t-alt} before a feminine noun {ainmfhocal
bhaininscneach} that starts with S it takes a ‘t’ before it.
Firinscneach Baininscneach
Chonaic mé sagart mór An tseachtain chinniúnach a bhí ann.
Chuaigh sé go dtí an siopa Bíonn an tseafóid chéanna ar siúl go minic
D’Fhéach sé ar an sionnach
SAOL AN DÉAGÓRA SÉADHAN DE POIRE
15
Ceachtanna Gramadaí
1. Iarracht mór {bain} = _________________
2. Cáipéis beag {bain} = ___________________
3. File mór {fir} = ___________________
4. Eolas cuí {fir} = ___________________
5. Sagart ceart {fir} = ___________________
6. Cúis ceart {bain} = ____________________
7. Moladh mór{fir} = ___________________
8. Údar cáiliúil {fir} = ___________________
9. Ceist dúshlánach {bain} = ___________________
10. Gaeilge ceart {bain} = ___________________
11. Siopa beag {fir} = ___________________
12. Aiste fada {bain} = ___________________
13. Amhránaí dathúil {fir} = ___________________
14. Dalta sláintiúil {fir} = ___________________
15. Fianaise bréagach {bain} = ___________________
SAOL AN DÉAGÓRA SÉADHAN DE POIRE
16
Cuir isteach an leagan ceart den Ainmfhocal agus den Aidiacht ; 1. [An : dalta : cliste ] = _________________________________
2. [An : buachaill : dána ] = _____________________________
3. [An : cáilín : ceart ] = _________________________________
4. [An : ámhránaí : cumasach ] = _________________________
5. [An : bileog : bán ] = _________________________________
6. [An : fuaim : binn ] = _________________________________
7. [An : bóthar : fada ] = ________________________________
8. [An : fírinne: searbh ] = ______________________________
9. [An : seomra : folamh ] = _____________________________
10. [An : eolas : cuí] = _________________________________
11. [An : mála : mór ] = _____________________________
SAOL AN DÉAGÓRA SÉADHAN DE POIRE
17
12. [An : céad : cúis ] = _____________________________
13. [An : dara : fáth ] = _____________________________
14. [An : duine : muirneach ] = _____________________________
15. [An : acht : casta ] = _____________________________
16. [An : obair : deacair ] = _____________________________
17. [An : gruaig : fionn ] = _____________________________
18. [An : áit : pléisiúrtha ] = _____________________________
19. [An : ceacht : deacair ] = _____________________________
20. [An : farraige: caite ] = _____________________________
SAOL AN DÉAGÓRA SÉADHAN DE POIRE
18
Saol an Déagóra Oscailt 1
Tá saol an déagóra sa lá atá inniu ann an- deacair. Táim dúdhóite de bheith ag
cloisteáil go bhfuil ‘saol an mhadra bháin’ ag aos óg an lae inniu. Is blianta deacra
agus fada iad gan dabht, ach thar aon ní eile, is blianta tábhachtacha iad. Tagann fás
fisiciúil ar dhéagóirí le linn na mblianta seo. Ina theannta sin, tagann fás ar leibhéal
na haibíochta freisin. Is rud ollmhór é seo, bíonn daoine óga ag ullmhú don chuid
eile den saol. Bíonn déagóirí faoi bhrú le gach saghas ruda, na scrúduithe móra, na
meáin shóisialta, bulaíocht, agus rudaí eile ar nós alcól agus drugaí. Níl taithí ag
tuismitheoirí an lae inniu ar shaol an déagóra mar atá sé anois.
1. saol an déagóra –
2. an- deacair –
3. dúdhóite –
4. aos óg –
5. blianta deacra –
6. fás fisiciúil –
7. leibhéal na haibíochta -
8. ag ullmhú –
9. na meáin shóisialta –
10. taithí –
11. mar atá sé anois -
SAOL AN DÉAGÓRA SÉADHAN DE POIRE
19
Oscailt 2
Cloistear an seanfhocal go minic “Is breá an ní an óige ach ní thiocfaidh sí faoi dhó”.
Ní lia duine ná tuairim ach dar liom féin séard atá i gceist leis an ráitéas seo ná gur
rud álainn í an óige agus ní cheart dúinn í a mhilleadh. Ach an bhfuil déagóirí ag
baint taitnimh as a n-óige? Creidtear go forleathan go bhfuil saol éasca ag aos óg an
lae inniu. Is blianta casta agus crua iad na déaga. Bíonn muintir an domhain ag súil
le mórán ó dhéagóirí. Tuigeann gach mac máthair go bhfuil i bhfad níos mó saoirse
agus féidearachtaí ag déagóirí an lae inniu ná mar a bhí riamh. Ar an drochuair,
cruthaítear fadhbanna eile de dheasca na bhféidearachtaí nua seo. San aiste seo
tabharfaidh léiriú cuimsitheach ar fhás agus ar fhorbairt saol an déagóra nua-
aimseartha.
1. Cloistear –
2. seanfhocal –
3. an ráitéas –
4. an óige –
5. a mhilleadh –
6. go forleathan –
7. saol éasca–
8. blianta casta & crua –
9. saoirse –
10. féidearachtaí –
11. ar an drochuair –
12. léiriú cuimsitheach –
13. Forbairt –
14. Nua-aimseartha -
SAOL AN DÉAGÓRA SÉADHAN DE POIRE
20
Teicneolaíocht 1 à {Na Meáin Shóisialta}
‘Is cuma leis an óige cá leagann sí a cos’ agus is fíor go mbíonn daoine óga i gcónaí
ag cuardach an fhaisin is déanaí. Is ré nua é ré na teicneolaiochta agus tá ról lárnach
ag an teicneolaíocht agus na fóin phóca i saol an déagóra. Deirtear go minic gurb é
an fón póca an rud is tábhachtaí do dhéagóirí. Úsáideann gach duine na meáin
shóisialta. Caitear an iomarca ama ag stanadh ar scáileán. Bíonn daoine óga ag
labhairt ar líne lena gcairde seachas dul amach leo. Cuireann déagóirí barraíocht
béime ar líon na leantóirí a bhfuil acu. Bíonn déagóirí in iomaíocht lena chéile chun
níos mó leantóirí a mhealladh. Níl sé seo sláintiúil do mheabhairshláinte an déagóra.
An bhfuil leantóirí ar líne níos tábhachtaí ná cairde i saol an déagóra inniu?
1. Ag cuardach –
2. An fhaisin is déanaí –
3. Ré na teicneolaíochta –
4. Ról lárnach –
5. An rud is tábhachtaí –
6. An iomarca ama –
7. Scáileán -
8. Barraíocht béime -
9. Líon na leantóirí -
10. In iomaíocht–
11. A mhealladh –
12. Sláintiúil –
13. Meabhairshláinte –
14. Níos tábhachtaí –
15. Cairde -
SAOL AN DÉAGÓRA SÉADHAN DE POIRE
21
Teicneolaíocht 2 à {Instagram}
Tá na meáin shóisialta go mór chun cinn i saol an déagóra. Athraíonn na meáin is
mó go hiondúil, bhíodh Facebook mar rí na meán shóisialta ar feadh tamaill. Anois
tá Instagram i mbarr réime i láthair na huaire. Séard atá i gceist le Instagram ná go
roinneann tú pictiúir le do lucht leanúna agus is féidir le daoine scríobh fúthu. Tá na
daoine is cáiliúla ar domhan ag roinnt a gcuid pictiúir. Taispeántar na daoine is
dathúla, is tanaí, is foirfe ar an suíomh seo. Ní thuigeann mórán daoine cumhacht
agus tionchar na bpictiúr seo ar dhéagóirí. Is minic a bhíonn na pictiúir chéanna seo
mí-réalaíoch agus bíonn déagóirí in ísle brí toisc nach mbreathnaíonn siad mar an
gcéanna leo. Tá Instagram mar chárta poist an ré nua, chun insint do dhaoine faoi
do shaoire iontach agus daoine a chur in éad leat!
1. Na meáin shóisialta –
2. Go mór chun cinn-
3. Rí na mean shóisialta –
4. i mbarr réime –
5. lucht leanúna –
6. is dathúla –
7. is tanaí –
8. is foirfe –
9. cumhacht
10. tionchar –
11. pictiúir chéanna
12. míréalaíoch –
13. in ísle brí –
14. a chur in éad leat -