rijksuniversiteit gent
VERSLAG IN HET BESTEK VAN DE AANVRAAG TOT ERKENNING VAN
NATUURLIJK �INERAAL WATER GEDEELTEN :
- geologie, oorspong en aard van de bodem -�tratigrafie van de hydrageologische
aardlaag - verband tussen de bodemgesteldheid en
de aard en het type van de minerale substantie
N. V. Brouwerij VERLINDEN
LUBBEEK
Leiding : Prof. Dr. W. DE BREUCK
Studie en verslag Lic. M. MAHAUDEN
Onderzoeksnummer TGO 88/24 Datum : mei 1988
laboratorium voor toegepaste geologie en hydrogeologie
geologisch instituut S 8 krijgslaan 281 B-9000 gent
telefoon 091-22.57.15
Verslag in het bestek van de aanvraag tot erkenning van Na
tuurlijk Mîneraal Water - gedeelten :
- geologie, oorsprong en aard van de bodem
- stratigrafie van de hydrageologische aardlaag
- verband tussen de bodemgesteldheid en de aard en het
type van de minerale substanties
voor het water van de N.V. Brouwerij VERLINDEN te Lubbeek
1. Inleiding
Met haar schrijven van 29 maart 1988 gaf de N. V. Brouwe
rij VERLINDEN, in het bestek van haar aanvraag tot erkenning
van Natuurlijk Mineraal Water, aan het Laboratorium voor
Toegepaste Geologie en Hydrogeologie van de Rijksuniversiteit
Gent, de opdracht een verslag op te stellen overeenkomstig
het Koninklijk Besluit van 11 oktober 1985. Het verslag
diende volgende elementen te bevatten :
- een gedetailleerd geologisch verslag over de oorsprong en
de aard van de bodem;
- de stratigrafie van de hydrogeologische aardlaag;
- het verband tussen de bodemgesteldheid en de aard en het
type van de minerale substanties.
2. Geologie, oo�sprong en aard van de bodem
Het winningspunt is gelegen op de westelijke valleiflank
van de Molenbeek. Deze doorsnijdt ten oosten van Lubbeek een
hoge rug die loopt over Pellenberg, Lubbeek tot Sint-Joris-
-2-
Wingene (van + 106(1) te Pellenberg). Deze rug wordt gevormd
door het Diestiaan bestaande uit glaukoniethoudend middelma
tig zand, soms grinthoudend en met zandsteenfragmenten; on
deraan wordt een basisgrint aangetroffen meestal bestaande
uit zwarte platte silexkeien. Op de westelijke valleiflank
van de Molenbeek dagzomen dan telkens. oudere tertiaire sub
horizontale lagen. Ter plaatse van het winningspunt van de
N. V. Brouwerij VERLINDEN bestaat het tertiair substraat uit
oligocene afzettingen van de Formatie van Tongeren. Het be
treft zandige afzettingen die bovenaan nogal grof en grint
rijk zijn en in de diepte overgaan in fijne micahoudende
licht kleihoudende zanden. De afzettingen van de Formatie van
Tongeren rusten op eoeene sedimenten van de Formatie van
Brussel die bestaan uit middelmatig zand waarin onregelmatige
zandsteenkonkreties tot kalkhoudende zandstenen voorkomen.
Hieronder liggen de glaukoniethoudende fijne tot zeer fijne
zanden van de Formatie van Ieper; deze laatste zijn soms
kleihoudend en rusten op de klei (Klei van Ieper) op ca. het
peil 0.
De geologische bouw in de omgeving van Lubbeek is ver
duidelijkt in fig. 1 (uittreksel van de geologische kaart).
De aard van de verschillende afzettingen en hun dikte zijn in
een geologische doorsnede fig. 2 voorgesteld. De boorbe
schrijving van de winningsput van de N. V. VERLINDEN is niet
gekend; toch kan aan de hand van een boring uitgevoerd in de
onmiddellijke omgeving (op ca. 7 0 m - zie fig. 3) de aard der
grondlagen ter plekke van de winningsput als volgt worden
beschreven (beschrijving van M. GULINCK, 1953, volgens de
archieven van de Belgische- Geologische Dienst).
De benaderende hoogte van het maaiveld is + 55.
1 Alle peilen in dit verslag Z1Jn aangegeven in m t. o. v. T. A. W. (Tweede Algemene Waterpassing).
-3-
Legende
Kwartair
[0]] Alluvium
Tertiair
� Diestiaan
� Bolderiaan
[RJ Rupeliaan
rn Tongeriaan
� Winningsput N. V. Brouwerij VERLINDEN
Fig. 1 Vereenvoudigde voorstelling van de Geologische Kaart blad 90 Lubbeek-Glabbeek-Suerbempde (VAN DEN BROECK, M.E., 1905)
peil �ssw
m TAW GDB1153 GOB1091 GOB1158
NNE� GOB1159
Ligging van de doorsnede·
+60
+40
+20
0
-20
winningsput N. V. Brouwerij VERLINDEN
I
-.... __ FORMATIE ......... ............_ -- -....
VAN ............ .......... TONGEREN
FORMATIE VAN
IEPER
FORMATIE VAN LANDEN
I Sint-1 oris-Winge
Wngebeek
LEGENDE
[] htn lot zeer f•Jn uno
El m•ddelmat•g zana
D . grol zand
� killil
� leem
GJ �laukon•cthOuOend
G .tana:otoen
B gt1nt
0 250 SOOm --I
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------·---- ---�
Fig. 2 - Geologische doorsnede van Sint-Joris-Winge tot Lubbeek (Drogenhof) door de winningsput van de N.V. Brouwerij VERLINDEN. Boringen, litologie en geologische interpretatie volgens de archieven van de Belgische Geologische Dienst
I t
-5-
0 50 100 150 m
Fig. 3 - Ligging van de winningsput van de N.V. Brouwerij VERLINDEN en van de boring voor de Kliniek. Ligging en nummering volgens de archieven van de Belgische Geologische Dienst
-6-
Volgnummer Aard der grondlagen
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.8.9.10.
11.
12.13.
14.
15.
16.17.
18.19.
20.21.
22.23.24.
25.
26.30.31.
32.
_g.34.35.
36 • • • • 40.
41.42.43.
44.45.
46.47.48.
49.50.51.
Bruin leem
Idem, met gerolde keien
Grof, bruinachtig zand
Los, geelachtig grof zand
"chamois kleurig" (licht ligniethoudend)
Geelachtig, los, gemengd zand
Idem, zoals nr. 5
Zeer fijn, "chamois" zand
Zoals nr. 3
Idem, fijner, met kleine zwarte (vuursteen?)
korreltjes
Fijn, los, groenachtig, glimmerhoudend z.and
Fijn, groenachtig, gemengd los zand (grof +
fijn)
Zeer fijn, bleek groen, glimmerrijk los zand
Idem, iets grover
Fijn, groen, glaukonietrijk zand
Groen-geelachtig, fijn maar gemengd zand
Fijn groen, glaukonietrijk, glimmerhoudend
zand
Idem, iets grover
Groen, glaukonietrijk zand, zeer fijn, sa
menhangend
Idem, grover
Idem
Groen, glaukonietrijk, fijn, los, zand met
enkele zeer kleine geêtste Nummulieten
(N.variolarius ?)
Idem
Idem, geen nummulieten meer
Diepte (m)
1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
6.00
(7.00-8.00-9.00-
10.00)
11.00
12.00-13.00
14.00
15.00
16.00-17.00
18.00-19.00
20.00-21.00
22.00-23.00-24.00
25.00
26.00-30.00-31.00
32.00
33.00-34.00-35.00
36.00-40.00
41.00-42.00-43.00
44.00-45.00
46.00-47.00-48.00
49.00-50.00-51.00
-7-
AARDKUNDIGE VERKLARING (M. GULINCK, de 20.8.1953)
Pleistoceen 0.00 - 3.00 m
Tongariaan Tg2k 3.00 - 15.00 m
Tg2m 15.00 - i8.00 m
Tgid 18.00 - 33.00 m
Tg Ie 33.00 - 45.00 m
Lediaan 43.00 --51.00 m
Volgens de huidige geologische kennis kan ter plaatse
van de winningsput het volgend geologisch profiel beschreven
worden :
Kwartair
Formatie van Tongeren :
Zand van Kerkom
Zanden van Neerrepen en Zanden van
Glimmertingen
Formatie van Brussel
Formatie van Ieper :
o.oo - 3. 00
3.00 - 12.00
12. 00 - 25. 00
25. 00 - 32. 00
32. 00 - 51. 00
Op 10 mei 1988 werd in de tuin van de Kliniek vlak naast
de bedrijfsgebouwen van de brouwerij (fig. 3) een handboring
uitgevoerd tot 3 m diepte waarvan hier de beschrijving volgt.
De benaderende hoogte van het maaiveld is + 55.
Aard der grondlagen
Bruine zandhoudende leem met enkele dunne
zandige zones (rond 0, 7 en 2, 0). In de leem
komen donkerbruine tot zwarte humusslierten
voor
Grint bestaande uit silexkeitjes
Wit fijn zand
Diepte (m)
0, 0 - 2, 6
2, 6 - 2, 75
2, 75 - 3, 0
-8-
Vermoedelijke aardkundige verklaring :
- Kwartair van 0, 0 tot 2, 7 5
- Tongeriaan Tg2k ? van 2, 7 5 tot 3, 0
De handboring bevestigt de beschrijving van de boring
door M. GULINCK met name het voorkomen van een dun kwartair
leemdek (ca. 2, 7 5 m dik) boven zandige Tongeriaanafzettingen.
3. Stratigrafie van de hydrageologische aardlaag
De uitbouw van de put geboord in 1953 is niet gekend;
nochtans kan redelijkerwijze worden aangenomen dat het· fil
terelement in de middelmatige zanden van de Formatie van
Brussel en gedeeltelijk in de fijne zanden van de Formatie
van Ieper en misschien ook in deze van de Formatie van Tonge
ren is aangebracht.
De litologische bouw van de tertiaire afzettingen laat
toe de watervoerende laag te beschouwen als één pakket be
staande uit doorlatende zandige lagen van de Formatie van
Tongeren, de Formatie van Brussel en de Formatie van Ieper.
Hierbij is de doorlatendheid(2) van de verschillende zandige
afzettingen nogal wisselend (zie fig. 4). Onderaan wordt deze
freatische watervoerende laag begrensd door de zeer slecht
door la ten de Klei van Ieper. In fig. 4 wordt de hydrageolo
gische bouw schematisch voorgesteld.
Op 10 mei 1988 werden het rustpeil en het pomppeil in de
winningsput gemeten. De grondwaterstandsdiepte bedroeg in
rust ca. 8, 5 m onder de betonnen vloer (bovenzijde van de
gemetste voorput). Tijdens een pomping met 8 m3/h daalde het
waterpeil na 45 minuten kontinu pompen tot 11, 85 m en na 1
uur tot 11, 92 m onder de betonnen vloer. Hieruit kan men voor
deze winningsput een specifieke capaciteit afleiden van ca.
2 Waarde voor de doorlatendheid k volgens LOY, w. en DE SMEDT, P. (197 8);
Diepte(m)
0
10
20
30
40
50
60
/1 ��!echt doorlatende kwartaire leem �
doorlatende tot goed doorlatende zanden
Formatie van Tongeren
goed doorlatende zanden Formatie van Brussel
doorlatende zanden tot slecht doorlatende zandhoudende klei
Formatie van Ieper
�er slecht doorlatende kle� Formatie van Ieper
k(m/s) = 2.10-4
k(m/s) -5 = 2,9.10
Fig. 4 - Schematische voorstelling van de hydrageologische bouw ter hoogte van de winningsput van de N.V. Brouwerij VERLINDEN
I "" I
-10-
2, 3 m3/h/m bij een pompdebiet van 8 m3/h. Hierbij onderstelt
men dat het waterpeil daalt tot 12 m onder het referentie
meetpunt : 8 m3/h : (12 m - 8, 5 m).
4 . Verband tussen de bodemgesteldheid en de aard en het type
van de minerale substantie
De watervoerende laag waaruit de N. V. Brouwerij VERLIN
DEN water wint wordt gevormd door de oligocene en eoeene
zandige afzettingen van de Formaties van Tongeren, Brussel en
Ieper (zie 3).
Een aantal parameters die de aard en het type van de
minerale substantie in een natuurlijk grondwater bepalen
zijn:
- de reaktie van het grondwater met het gesteente. Een na
tuurlijk water streeft ernaar in evenwicht te zijn met de
omgeving.
de ouderdom van het water
- de aard en het type van de minerale substantie van het
voedingswater.
Menselijke ingrepen kunnen de kwaliteit van een grondwa
ter beïnvloeden.
Het water van de N. V. Brouwerij VERLINDEN is vooreerst
getypeerd volgens het klassifikatiesysteem van P. STUYFZAND
(1986).
Dit houdt rekening met
- het chloridegehalte
- de totale hardheid
het type (gevormd door het dominerende kation en anion in
de ionenbalans)
-11-
de kationenuitwisselingscode (som van de Na+, K+ en Mg2+ in
meq/1 gekorrigeerd voor een zeezoutbijdrage).
Volgens wateranalysen (monstername op 14. 05. 87 en
22.09.87 .. zie bijlage) is het water van de N.V. Brouwerij
VERLINDEN een zoet, hard water van het calcium bicarbonaat
type met een (Na+K+Mg)-overschot.
Een andere typering gebeurde volgens de waterklassifika
tie van G. DE MOOR en W. DE BREUCK (1969). Hierbij wordt
rekening gehouden met :
- de totale mineralisatie
- de relatieve ionenverdeling
- de magnesium/calcium- en sulfaat/chloor verhoudingen.
Hiertoe wordt een water door een type-symbool voorge
steld, waarin de relatieve ionenverdeling door haar koördina
ten in een Piper-diagram wordt aangegeven (fig. 5).
Volgens dit klassifikatiesysteem is het water van. de
N.V. Brouwerij VERLINDEN een matig zoet water behorende tot
het type Vb2i5. Het bevat een overmaat aan aardalkalimetalen
(ca. 89 %) voor wat betreft de kationen en ca. 86 % aan bi
carbonaat.
Fig. 5 - Voorstelling van de kwaliteit van het grondwater - winning N.V. Brouwerij VERLINDEN te Lubbeek - in een Piperdiagram
o��������M-����ww��������� 100
e staalname op 22/09/1987
• staalname op 14/05/1987
I �
� I
-13-
5. Referenties
BELGISCHE GEOLOGISCHE DIENST. Archiefgegevens - kaartblad
Lubbeek 90 w.
DE MOOR, G. en DE BREUCK, W., 1969. De freatische waters in
het Oostelijk Kustgebied en in de Vlaamse Vallei. Na
tuurwet. Tijdschr., 51, 3-68.
LOY, W., BAETEN, Y. en DE SMEDT, P., 1986. Kwetsbaarheids
kaart van het Grondwater in Vlaams-Brabant. In opdracht
van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.
LOY, W. en DE SMEDT, P. , 197 8. Permeabiliteit van enkele for
maties in België. Bull. Ver. Geologie, vol. 87 , deel 4,
253-260.
SCHEYS, G., 1957 . Verklarende tekst bij het kaartblad LUBBEEK
90 w. Centrum voor Bodemkartering. Bodemkaart van Bel
gië.
STUYFZAND, P., 1986. A new hydrochemical classification of
watertypes. Principles and application to the coastal
dunes aquifer system of the Netherlands. Paper presented
at the 9th Sal t Water Intrusion Meeting, Delft, 12-16
May, 1986.
VAN DEN BROECK, M.E. , 1905. Carte géologique de la Belgigue
- feuille 90 à l'échelle 1/40. 000 Lubbeek-Glabbeek-Suer
bempde.
BIJLAGEN
'(
Léb�rztorium erkend door de ministerles voor Volk&gezondheld, l&ndbouw, Tewerkstelling en Arbeid, Leefmilieu (OVAM, VV>/Z)
l�boralorium: Administratief edres : UROU�CRIJ VCRLINDCN Dorpskring 21
Klflnhodstraat 4 B • 2�40 Geel
Tel. 014/ 58.55.86
Technlsche·Schoolstraat 52 B • 2440 Geel
U/REF
3212 LUDDEEK
0/REF mdllwds Geel, 16 juni 1987
A N A L Y S E R A P P 0 R T 572.18
Betreft analyse van een staal water
!:i. aalneme Door ir. C. Druyninckx van Lovap op 14.05.87. Het staal werd genomen achter de pomp.
Analyseresultaten
- kleur iro�belingsgraed' reuk
:·<3 mgll scheel Pt/Co volledig helder water reukloos
smaak normeel
- pH -- ------- -- --- - - ---- ---- ------- - -- 7,7 - geleidbaarheid LUS/cm bij 20°C) ----- 590 - chloriden (mgll Cl) ----------------- 16 - sulteten (mgll S04) ------ -- ---- -- --- 19 - carbonaten (mgll C03) --------------- <2 - bicorbonaat (mgll HC03) --�---------- 303 - calcium (mgll Ca) ------------------- 76 - magnesium (mgll Mg) - --- -- --- - ---- -- - 16 - natrium (mgll Ne) -----------�------- 7,8 - kalium (mgll K) --------------------- 13 - droogrest (mgll, 180°C) ------------- 390
�Q.tm�n
�.tQD=
�!11�r
2100 200 250
150 50 100 12 1500
�Qr.mgn D!!.1.!. min.!.
�!11�.t
I I I
I I I I I
.. . -----------------------�-------BTW I�R. �<'0 9:l!! 913 EAt�t�NR. 733-309��91-27 P.C.R. 000:142�959-39
- ni t r aten (mgll N03) -- ---------------
- nitrieten (mgll N02) - ---------------
- ammonium (mgll NH4) --- - -------- -----
- oxydeerbaarheid (mgll .02) -- --- ------
- iJzer (1-Jg 11 Fe) --- -- --------- - ------
- mangaan (AJg 11 Mn) ----- - ----- --- -----
- koper (..u gil Cu) -------- ---- - - -------
- zink (1-Jgll Zn) ---- -- ---- -- ------- ---
- fluor (}Jgll F; 25°C) ------- -- ------ -
- arseen (t-Jgll As) ---------- � ---- ----�_cadmium {�Jg!l·Cd) ---------- - -------
- c y a n i den · (AJgll C N ) -- -- - - ---- - - ------
- chro�m (ug/1 C�) �--��----------------·kwik (1-Jgll Hg) ----------------------- lood (�gil Pb) ----------------------
/- I ir. C. BRUYNINCKX
. • ..
1,8 <0,01 0,04 0,4& 200 óO
<20 < 20 170
<0,5 <0,5 <10 <20 <0,5 <5
r
t
50 0, 1 0,05 2 200 50 100 500 700
50 5 10 50 1 50
i ' , . . ... ·--\. v· ' . ;--
'\_ -: j
572.18-l
I I I I I I I I I
50 5 10 50 1 50
ir . W. DE SCHRIJVER
(_
) ' ..
• 7 r. c·· ,- r ,. ' -� t• ' I • ) . . _) . j-� ·.;..; ·• r .._ • \, I.
l. !J:-·.:::;�Io.Jr.1 e:rl.t.nd coor èe rr.i:ll� t;lles \'vOr Vc·lbr;tzon:!�otld, t.:;:,:'k·:..-w, lc I'• t.;ksle!lirog en A�b=id, ltdr:ol!:eu (0\'J-.M. VWZ)
- . -·· . -· -----------------------------=----------· ----- · ·
1�!:;�.!.:--r..::-��··i't c f . . �:to Geel id.(';' I !-:!.S!i.E6
J..L'mlr:h-tr�\lef drt<J:
TH'hnll'thc-Sd.::-:>1� trE-Et 52 E • ��0 Gt-&1
DROU\.IEJU J VERL ltWCN Dorpskr·ing 21 3212 . LUDBEEK
t. a.v. Dhr. Verlind�n
------------------------- ---- ·----U/REF 0,1-;LF
�p/vC:� Geel. tG oktober 1987
: : ... : ! ... , ! ! 1 l L ! � - :-:; !�. I
A N A L Y S E R A P P 0 R T
·•
572.23
Detre:ft analyse ven een staal �eter
!.1eelnerroe Door ir. C. Bruyninckx ven Lovep· op _22.09;87.· Het steel werd genomen .echter de Porno.
. . : <3 mg/1 schsel Pi/Co kleur
iro�Lelingsgreed reu�
volledig helder wster
reukloos - srr.ee� r.o rmeel
- pH ----- -----------------------------gele1óbE�rhe1d (pS/cm bij 2ooc) -----
- chloriden (mg/1 Cl) -----------------
�ulfb1en (mg/1 S04) ----------------- corbonäten (mg/1 COJ) ----- -r-------- · - b 1 cerbonoDt (mg/1 HCOJ) ----·---------- c2lcium (mg/1 Cr1) --------------------- ll'u9ne�ium (rng/1 Mg) ________ ___ _: ____ _ - nL1.r turn (mg/1 Na) --------------------- �.�:�lium (mg/l K) -------------------- ··
- droc·';)n��t (o.g/1. 180°C) -------------
7,5 570 15 20 <2 322 74 17 7,0 11 370
"UQ!:rr!!:!:!
t!r.2D= ��!�r:
- . 2100 200 '250
1 50 50 100 12 1 500
�Qr'l'�D .D�1J_ rr.jn.!. ��:1:�r.
I I I
I I I I I
L ·w rm. ::>:J E3S 913 P.C.R. [10�1�2�9f,!;-39
572.23-1
- nitrntcn (mg/1 N03) - - --- � ------------ nitrieten (mgl1 IW2) ----------------
- ;:nr:-onium (rng/1 �H4) - ----- -- -=- -- - ------ �xydeerbaarhcid (mgl1 02) ---- ------ -
1 j z c r ()J gl1 Fe ) - - - - ·- -- - - - :- ----.- - - -- -- :nnngoan ()Jgl1 Hn) ---------------- --
\... - koper (jlgl1 Cu) --- - - - - ------- - ---- - - zink (pg11 Zn) - ------------- --------- fluor �gil F: 25°C) ----- � ----------
- �rs�cn Cpg11 As) -- ------ --- -� -------- c- cd m 1 u m ()J g/1 C d ) -- ------ -- - - - - -- --·-
C)'anidcn Cpg11 CN) ;... __ ______ :.... .:.. __ ____ _ chroom ()Jg/1 Cr ) - - --------- - -- -- ---bdk ().Jg11 Hg) ------------------------
- . 1 0 0 d (fJ 9 11 p b ) �- - ---- -- - --- ---.--- ---
1. 8
0.08
<0.05
0.61 1180
40
<20
<20 130
<0.5 <0.5 <10 <20
<0.5
<5
0.·. �ntal r�activeerbarc micro-organismen per ml r;oooc; 72 u)
t.üll1el reactiveerbere micro-organ:i�men �er ml -----(:i70C; 24 u)
e; to li f o r men in 2 5 0 m l ('3 7 ° C) - ---------------------r�r.her�chie coli in �50 ml (44.��c) --------------�1r�ptococcus feecelis in �SO ml ---�-------------
rstudtomonas eeruginose in 2 50 ml ----- ------------Lulfi�1reducerende sneerobe becteriin in 50 ml ----
/-. ...\.
50 D. 1 o.os 2
200
50
100
500
700
50
5
10 50
1 50
<1
<1
ef\olezig afwezig afwezig efwez:ig afwezig
: , •
. / .'; i .
. ' \ . '
! : 1! ·I ·
-0�J�··;'.:,.:.� . �-
'
1 r • C • D I'W Y N I tJ C t� X
L :· .. ' - . . . .
:Sr . \J.--0[ SCtiRlJV[R
I I I I I I I I I
50 5
10 50
1 50