![Page 1: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/1.jpg)
Retinopatia cukrzycowa
![Page 2: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/2.jpg)
Cukrzyca• Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z
defektu produkcji lub działania insuliny wydzielanej przez komórki beta trzustki
• Najczęstszą postacią cukrzycy jest cukrzyca typu 2, polegająca na zmniejszonej wrażliwości tkanek na insulinę (insulinooporność). Stan ten wymaga produkcji nadmiernej ilości insuliny, co w dalszym przebiegu choroby przekracza zdolności wydzielnicze trzustki. W cukrzycy typu 2, dochodzi do uszkodzenia komórek beta w wyspach trzustki i upośledzenia, a później zaprzestania wydzielania insuliny
• Cukrzyca typu 1 polega na pierwotnym, niedostatecznym wydzielaniu insuliny, przy zachowaniu normalnej wrażliwości tkanek na ten hormon.
• Wyróżniamy także cukrzycę ciężarnych a także inne postacie np. : noworodkowa, cukrzyca wywołana przez zakażenia (np. różyczka wrodzona, wirus cytomegalii), endokrynopatie (np. choroba Cushinga, nadczynność tarczycy, guz chromochłonny nadnerczy, glukagonoma, somatostatinoma, akromegalia),
![Page 3: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/3.jpg)
Powikłania cukrzycy
• Kwasica ketonowa • Kwasica hiperosmotyczna• Hipoglikemia • Mikroangiopatia, dotycząca drobnych naczyń
i naczyń włosowatych• Makroangiopatia prowadząca do zmian
miażdżycowych naczyń o średniej i dużej średnicy
![Page 4: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/4.jpg)
Retinopatia – czy jest się czego bać ?
• Spowodowana powikłaniami cukrzycy , która może doprowadzić do ślepoty
• Powikłania te obejmują m.in. uszkodzenie siatkówki, nazywane retinopatią cukrzycową, wraz z jej centralną częścią nazywaną plamką (makulopatia cukrzycowa, cukrzycowy obrzęk plamki).
• Zaliczana do mikroangiopatii cukrzycowej
• dotyka około 80%Bwszystkich pacjentów chorujących na cukrzycę co najmniej od 10 lat
• Im dłużej osoba choruję na cukrzycę tym większa szansa zachorowania
• 90% tych przypadków może być leczona, jeśli dokonywane jest systematyczne badanie oczu
![Page 5: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/5.jpg)
• Stanowi 12% wszystkich nowych przypadków ślepoty
• Jest też główną przyczyną ślepoty u osób w wieku 20 do 64 lat
![Page 6: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/6.jpg)
Czynniki ryzyka • Wszystkie osoby z cukrzycą są zagrożone• Im dłużej osoba ma cukrzycę, wyższe ryzyko zachorowania
• Po 20 latach trwania choroby, niemal u wszystkich pacjentów z cukrzyca typu I i >60% pacjentów z cukrzycą typu II rozwijają pewien stopień retinopatii
• W trakcie ciąży , retinopatia cukrzycowa może być także problemem w przypadku kobiet z cukrzycą
• Osoby z zespołem Downa , którzy mają trzy kopie chromosomu 21 , prawie nigdy nie nabywają retinopatii cukrzycowej. Ochrona ta wydaje się być skutkiem wysokich poziomów endostatyny , antyangiogenny białka pochodzące z kolagenu XVIII. Gen kolagenu XVIII jest zlokalizowany na chromosomie 21
![Page 7: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/7.jpg)
Postępowaniu retinopatii cukrzycowej sprzyjają także :
• okres dojrzewania płciowego• operacja zaćmy
![Page 8: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/8.jpg)
Patogeneza• Jest ona wynikiem mikronaczyniowych zmian
siatkówki
• Hiperglikemia powoduje śmierć pericytów i pogrubienie błony podstawnej , co prowadzi do niekompetencji ścian naczyniowych
• Uszkodzenia te zmieniają barierę krew-siatkówka , a także naczynia krwionośne stają się bardziej przepuszczalne
![Page 9: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/9.jpg)
• Małe naczynia krwionośne - takie jak te w oku - są szczególnie narażone na nieprawidłowy poziom cukru we krwi
• Nadmiernej akumulacja glukozy i / lub fruktozy uszkadza maleńkie naczynia krwionośne w siatkówce
• Niektóre osoby rozwijają stan zwany obrzękiem plamki żółtej. Występuje, gdy uszkodzone naczynia krwionośne przepuszczają płyny i lipidy na plamce żółtej. Płyn powoduje pęcznienie plamki żółtej co powoduje zaburzenie wizji
![Page 10: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/10.jpg)
Makulopatia cukrzycowa
• Zmiany naczyniowe, powodujące blokadę krążenia krwi w siatkówce, prowadzące do obrzęku plamki, tworzenia się wysięków i krwawienia do siatkówki. Grozi utratą wzroku. Najczęstsza przyczyna utraty wzroku w cukrzycy 2 typu
• Może występować na każdym etapie NPDR
![Page 11: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/11.jpg)
Oznaki i objawy
• Retinopatia cukrzycowa często nie daje oznak wczesnego ostrzegania. Nawet obrzęk plamki , który może szybciej doprowadzić do utraty wzroku, może nie mieć żadnych znaków ostrzegawczych
• Mogą występować zaburzenia widzenia• Widzenie może się polepszać lub pogarszać w
ciągu dnia
![Page 12: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/12.jpg)
Podział
• retinopatia nieproliferacyjna bez makulopatii
• retinopatia nieproliferacyjna z makulopatią
• retinopatia przedproliferacyjna
• retinopatia proliferacyjna
• retinopatia proliferacyjna z powikłaniami
![Page 13: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/13.jpg)
Etapy rozwoju
• 1. NIE-Proliferacyjna retinopatia cukrzycowa ( NPDR)
• 2. Proliferacyjna retinopatia cukrzycowa (PDR)
![Page 14: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/14.jpg)
Nie-proliferacyjna retinopatia cukrzycową (NPDR)
• W pierwszym etapie, który jest nazywany (NPDR) nie występują objawy, nie ma zmian widocznych gołym okiem
• Jedynym sposobem na wykrycie NPDR jest fotografia dna oka , w którym obserwowane są mikrotętniaki
• Zwężenia lub zablokowania naczyń krwionośnych siatkówki mogą być wyraźnie widoczne (retinal ischemia) = niedokrwienie (brak przepływu krwi)
![Page 15: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/15.jpg)
Zmiany
• Przeciek naczyń włosowatych• Mikrotętniaki• Krwotoczki kleksowate i plamkowate• Wysięki twarde • Obrzęk plamki ( najczęstsza przyczyna utraty widzenia ) • Zwiększenie krętości naczyń• Zmiany żylne w postaci sznura pereł• Ogniska kłębków waty, mikrozawały włókien
nerwowych
![Page 16: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/16.jpg)
![Page 17: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/17.jpg)
Objawy
• Nieostre widzenie
• Pociemnienie pola widzenia
• Zniekształcenie obrazów oraz różnice w widzeniu w obu oczach
• 10% chorych na cukrzycę utraci wzroku w związku z obrzękiem plamki
![Page 18: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/18.jpg)
![Page 19: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/19.jpg)
2 etap : proliferacyjna retinopatia cukrzycowa (PDR)
• Może pozostać bezobjawowa przez bardzo długi czas, powinna być ściśle monitorowana w regularnych badaniach kontrolnych
• Formują się nieprawidłowe naczynia krwionośne w tylnej części oka (neowaskularyzacja) - na siatkówka/ tarcza nerwu
• Uważa się, że za proces neowaskularyzacji odpowiada insulina
• Są one słabe w wyniku niedoboru tlenu i mogą one pękać powodując krwotoki ciała szklistego i rozmycie widzenia
• Rozprzestrzenianie proliferacji naczyniowo- tkankowej może również powodować trakcyjne odwarstwienie siatkówki
• Nowe naczynia krwionośne mogą także poszerzać kąt przedniej komory oka i powodować jaskrę neowaskularna ( neowaskularyzacja na tęczówce)
• W większości przypadków zostawić tylko kilka plamki krwi, lub plamy unoszące się w polu widzenia człowieka, często znikają po kilku godzinach
![Page 20: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/20.jpg)
![Page 21: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/21.jpg)
![Page 22: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/22.jpg)
![Page 23: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/23.jpg)
• Miejsca te w ciągu kilku dni lub tygodni doznają jeszcze większego wycieku krwi, co jeszcze bardziej zaciera wizję
• Resorpcja krwi może zając dni a nawet lata , a w skrajnych przypadkach nigdy się nie wycofuje
![Page 24: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/24.jpg)
• Na dnie oka obserwowane są wylewy o płomieniowatych kształtach , plamki bawełnowate (watowate)
• Puszyste białe plamy na siatkówce
• Są one spowodowane przez uszkodzenie włókien nerwowych i są wynikiem akumulacji materiału aksoplazmatycznego wewnątrz warstwy włókien nerwowych
![Page 25: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/25.jpg)
![Page 26: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/26.jpg)
• Zmniejsza się transport aksonalny w obrębie układu nerwowego z powodu niedokrwienia
• To powoduje uszkodzenie włókien nerwowych w wyniku obrzęku w powierzchownej warstwie siatkówki
• Pojawienie się ognisk waty może zmniejszać się w czasie. Liczne miejsca waty są widoczne w złośliwym nadciśnieniem tętniczym
• Inną chorobą, w której znajdują się plamy waty jest zamknięcie żyły środkowej siatkówki
![Page 27: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/27.jpg)
![Page 28: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/28.jpg)
Diagnoza
• Badanie ostrości wzroku• Rozszerzenie źrenic• Oftalmoskopia, badanie dna oka• Angiografia z użyciem fluoresceiny ( FFA)• Optyczna koherentna tomografia(OCT)• Program badań przesiewowych siatkówki
![Page 29: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/29.jpg)
Poszukiwania wczesnych objawów choroby, takich jak:
• Nieszczelne naczynia krwionośne,• Obrzęk siatkówki, obrzęk plamki żółte• Blade, depozyty tłuszczowe na siatkówce
(wysięki) - objawy nieszczelnych naczyń krwionośnych
• Uszkodzona tkanka nerwowa( neuropatia)• Wszelkie zmiany w naczyniach krwionośnych
![Page 30: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/30.jpg)
Terapia
• W rzeczywistości, nawet osoby z zaawansowaną retinopatią mają 90 procent szans na utrzymanie ich widzenia, do momentugdy siatkówka nie została mocno uszkodzona
• METODY : zabiegi chirurgii laserowej, zastrzyk kortykosteroidów lub anty-VEGF do oka, i witrektomia
![Page 31: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/31.jpg)
• Mimo, że te metody leczenia są bardzo skuteczne (na spowolnienie lub zatrzymanie dalszej utraty wzroku), nie leczą pacjentów z retinopatią cukrzycową
• Należy zachować ostrożność w przypadku leczenia chirurgią laserową, ponieważ powoduje to utratę tkanki siatkówki.
• Często bardziej rozsądne - triamcynolon lub anty-VEGF. U niektórych pacjentów powoduje znaczące zwiększenie widoczności, zwłaszcza gdy występuje obrzęk plamki żółtej
• Unikanie używania tytoniu i korekta nadciśnienia są ważne w leczeniu retinopatii cukrzycowej.
• Najlepszym sposobem rozwiązania retinopatii cukrzycowej jest monitorowanie i osiąganie euglikemii
![Page 32: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/32.jpg)
• Fotokoagulacja Laserowa Siatkówki – w makulopatii, zaawansowanych postaciach retinopatii nieproliferacyjnej i w początkowej fazie retinopatii proliferacyjnej – zmniejsza ryzyko nawet o 50 % !
• Witrektomia – w zaawansowanej retinopatii proliferacyjnej (wylewy do ciała szklistego, rozrost tkanki łącznej)
• Leczenie Farmakologiczne: leki przeciwpłytkowe, dobesylan wapniowy, związki flawonowe – hamują reduktazę aldolazową, być może skuteczne w bardzo wczesnych fazach
![Page 33: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/33.jpg)
![Page 34: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/34.jpg)
Anti-VEGF
Anty- Vascular endothelial growth factor
Hamuje rozwój nieprawidłowych naczyń i zmniejszają nieprawidłową przepuszczalność naczyń. Należą do nich tzw. przeciwciała przeciw śródbłonkowemu czynnikowi wzrostu (anty-VEGF, np. ranibizumab [Lucentis] lub bewacyzumab [Avastin]) lub kortykosteroidy (np. triamcynolon).
![Page 35: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/35.jpg)
Witrektomia
• Operacyjny zabieg okulistyczny polegający na usunięciu wszelakich składników patologicznych (np. wylewów krwawych) znajdujących się w obrębie ciała szklistego oka
• Jest przeprowadzana, gdy istnieje dużo krwi w ciele szklistym. Polega ona na usunięciu mętnego ciała szklistego oraz krwii i zastąpienie go roztworem soli fizjologicznej
![Page 36: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/36.jpg)
![Page 37: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/37.jpg)
• Lekarz robi malutki nacięcie w twardówce lub białku oka
• Następnie mały przyrząd umieszcza się w oku w celu usunięcia ciała szklistego i umieszcza roztwór soli fizjologicznej w oku
![Page 38: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/38.jpg)
Profilaktyka
• Według zaleceń specjalistów diabetologów (Diabetes Care 2004), badanie okulistyczne w kierunku rozwoju retinopatii u osób chorych na cukrzycę, powinno być przeprowadzane:
• u osób chorych na cukrzycę typu 1 w ciągu 3-5 lat od rozpoznania – jeżeli pacjent ma lat 10 i więcej i coroczne powtarzania
• u osób chorych na cukrzycę typu 2 – w momencie rozpoznania i coroczne powtarzanie
• u kobiety chorej na cukrzycę i planującej ciążę – badanie w trakcie I trymestru ciąży.
![Page 39: Retinopatia cukrzycowa. Cukrzyca Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022062511/551bff76550346a84f8b4b38/html5/thumbnails/39.jpg)
Piśmiennictwo• Seaquist E. R.: Mikroangiopatie cukrzycowe. Sposoby postępowania w przypadku retinopatii,
nefropatii i neuropatii. Med. Dypl. 1998; 7(5), 79 86.‑
• http://eyewiki.org/Diabetic_Retinopathy
• Czech A., Tatoń J., Bernas M.: Kompendium diabetologii. Via Medica, Gdańsk 2000.
• Martidis A., Duker J.S., Greenberg P.B., Rogers A.H., Puliafito C.A., Reichel E., Baumal C.: Intravitreal triamcinolone for refrectory diabetic macular edema. Opthamology. 2002 May:109(5):920 927‑
• http://en.wikipedia.org/wiki/Diabetic_retinopathy
• Andrzej Szczeklik (red.): Choroby wewnętrzne. Przyczyny, rozpoznanie i leczenie, tom I. Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2005, s. 1202-120. ISBN 83-7430-031-0
• http://instytutjaskry.pl/choroby-oczu/retinopatia-ukrzycowa/